Program Odnowy Wsi Szalowa
advertisement
Sołtys oraz Rada Sołecka wsi Szalowa składają serdeczne Podziękowania za pomoc w opracowaniu niniejszego „Programu Odnowy Wsi” wszystkim osobą, które przyczyniły się do jego powstania 1 SPIS TREŚCI: 1.Położenie............................................................................................................3 2. Struktura administracyjna..................................................................................4 3.Mieszkańcy.........................................................................................................5 4. Przyroda.............................................................................................................6 5. Budowa geologiczna.........................................................................................7 6. Gleby.................................................................................................................7 7. Klimat................................................................................................................7 8. Gospodarka wodna i ściekowa..........................................................................8 9. Gospodarka odpadami ......................................................................................8 10. Kultura.............................................................................................................8 11. Oświata .........................................................................................................11 12. Zabytki ..........................................................................................................12 13. Turystyka.......................................................................................................13 14. Rolnictwo......................................................................................................13 15. Praca i bezrobocie..........................................................................................13 16. Zdrowie i opieka społeczna...........................................................................14 17. Sołectwo Szalowa..........................................................................................14 18. Ochotnicza Straż Pożarna w Szalowej……………………………………..17 19. Koło Gospodyń Wiejskich…………………………………………………17 20. Uwarunkowania rozwoju Sołectwa Szalowa………………………………18 21. Ocena mocnych i słabych stron ....................................................................19 22. Potrzeby inwestycyjne sołectwa Szalowa ....................................................22 23. Opis zadania planowanego do realizacji.......................................................23 2 1. Położenie Sołectwo Szalowa jako część Gminy Łużna pod względem geograficznym położone jest na terenie Pogórza Karpackiego. Dzieli się ono na dziewięć mniejszych jednostek geograficznych. Na obszarze dwóch z nich tj. Pogórza Ciężkowickiego i Obniżenia Gorlickiego położona jest gmina Łużna. Pogórze Ciężkowickie rozciąga się na południe od Tarnowa i Pilzna, na wschód od doliny rzeki Białej, na zachód od doliny Wisłoki i na linii Bobowa – Szalowa – Zagórzany, stanowiącej granicę Pogórza Ciężkowickiego i Obniżenia Gorlickiego. Obniżenie Gorlickie dzieli się z kolei na jeszcze mniejsze jednostki: Kotlinę Libuszy i Obniżenie Łużnej. Sama Szalowa leży w dolinie potoku Szalówka. Dzięki takiemu położeniu charakteryzuje się urozmaicona rzeźbą. Mamy tu, więc doliny i wzgórza o łagodnych zboczach. Najwyższe z nich to Zielona Góra (704 m n.p.m.) w Masywie Maślanej Góry (753 m n.p.m.) 3 2. Struktura administracyjna Gmina Łużna pod względem administracyjnym wchodzi w skład powiatu gorlickiego, województwa małopolskiego. Otaczają ją gminy: Moszczenica, Grybów, Bobowa, Gorlice. Gmina obejmuje obszar 56,24 km2, zajmując pod tym względem szóste miejsce spośród 10 gmin powiatu gorlickiego. Strukturę administracyjną tworzą: Łużna - siedziba gminy oraz 5 sołectw: Sołectwo Szalowa pod względem administracyjnym wraz z Biesną, Łużną Mszanką i Wolą Łużańską tworzy Gminę Łużna. Otaczają go miejscowości wchodzące w skład Gmin: Gorlice, Bobowa i Grybów – należącej do Powiatu Nowosądeckiego. Szalowa obejmuje obszar 1.603 ha. tj. 16 km2, co stanowi 29 % powierzchni całej gminy. Sołectwo Szalowa to kilka przysiółków stanowiących pewne odrębne części miejscowości charakteryzujące się dość silnymi więzami sąsiedzkimi, pewną przynależnością do miejsca zamieszkania wspólnymi celami (szczególnie komunikacyjnymi), bez tendencji 4 „separastycznych” za wyjątkiem Bieśnika tworzącego wraz z Szalową jedno sołectwo. Szalowa to miejscowość rolnicza – 70 % powierzchni stanowią użytki rolne, 20 % lasy, pozostałość to grunty pod drogami, linią kolejową, budynkami mieszkalnymi i gospodarczymi oraz zajmowanymi przez wody powierzchniowe (stawy) i płynące potoki z dopływami. 1. Województwo Małopolskie 2. Powiat Gorlicki 3. Gmina Łużna 4. Sołectwo Szalowa 3. Mieszkańcy Obszar gminy zamieszkuje 8236 osób (stan na 31. 12. 2000), co daje jej pod względem liczby ludności piąte miejsce w powiecie. Nieznaczną przewagę ilościową spośród mieszkańców posiada płeć piękna - reprezentuje ją 4160 osób. Gęstość zaludnienia gminy kształtuje się na poziomie 147 osób na km2, co jest wartością przewyższającą średnią gęstość zaludnienia w powiecie (111 osób na km2), ustępującą jednak zarazem średniej wojewódzkiej (211 osób na km2 ), 5 znacznie oczywiście zawyżanej przez skupiska wielkomiejskie z Krakowem na czele. Pod względem tej wartości zajmuje gmina piąte miejsce w powiecie i 67 miejsce spośród 182 gmin w województwie. Sołectwo Szalowa zamieszkuje 2531 miwszkańców co stanowi 31% ludności całej gminy. Ilość mieszkańców poszczególnych wsi ilustruje tabela (stan na dzień 31.12.1998) Jak widać dominującą pod względem demograficznym pozycję zajmują sołectwa Łużna i Szalowa, których mieszkańcy stanowią łącznie ok. 68 % wszystkich mieszkańców gminy. Gęstość zaludnienia w sołectwie ma 1 km2 wynosi 158 osób. 4. Przyroda Roślinność naturalna regionu Szalowej nie odbiega od innych części Pogórza, wg podziału geobotanicznego należy ona do pogórza fliszowego Beskidu Niskiego. Niegdyś dominował tu grab, dąb i w mniejszym stopniu lipa. Bezpośrednio nad korytami potoków, na najniższych terasach występowały i występują nadal łęgi wierzbowo – olchowe. Lasy w sołectwie Szalowa zajmują ok. 20% powierzchni. W górnych partiach są to lasy Bukowo – jodłowe, a w niższych jodłowe z domieszką, liściastych i sosny. Skutkiem wieloletniej ingerencji człowieka nastąpiło na terenie gminy zupełne wytrzebienie żyjących tu niegdyś dużych zwierząt drapieżnych. Spotkać natomiast możemy te zwierzęta, których tryb życia nie koliduje z gospodarką ludzką, a więc lisy, jeże, krety, wiewiórki czy zające. Rzadko występuje dzik, sarna czy jeleń. Z gadów spotkać można jaszczurkę zwinkę, padalca i zaskrońca. Bogatszy jest świat ptaków, reprezentowany przez najpospolitsze gatunki – wróbla i sikorkę oraz nieco rzadsze – kuropatwę, bażanta, szczygła, skowronka, 6 przepiórkę, wilgę, gila, drozda, kosa, kukułkę i dzięcioła. W szuwarach dworskiego stawu osiedliło się stadko kaczek krzyżówek. Widoczne są ślady bobrów, które przybyły prawdopodobnie z innych akwenów. 5. Budowa geologiczna Po względem geologicznym Szalowa jako część gminy Łużna leży w obrębie fliszu karpackiego, powstałego w młodszym trzeciorzędzie, w czasie alpejskich ruchów górotwórczych. Na karpackie utwory fliszowe składają się przeważnie grube serie ułożonych naprzemianlegle ławic piaskowych i zlepieńców oraz łupków ilastych i wapnistych, oraz iłów i glin Teren gminy zaliczany jest do dwóch mniejszych jednostek fliszu centralnej depresji karpackiej i płaszczowiny śląskiej. Południowa granica tej ostatniej przebiega w rejonie Stróż, Łużnej i Gorlic. Wierzchnią warstwę tej pierwszej jednostki tworzą warstwy krośnieńskie, o przewadze piaskowca, mało odporne na wietrzenie i erozję. Wynikiem tego jest istnienie wielu obniżeń, dolin i przełęczy. 6. Gleby Gleby sołectwa Szalowa nie odbiegają od występujących na terenie gminy. Są pochodną budowy geologicznej, ukształtowania terenu klimatu, oraz istniejących tu wcześniej lasów. Ze zwietrzenia warstw krośnieńskich powstały gleby pylasto – ilaste, za sprawą zabarwienia przypominające nieco gleby lessowe. 7. Klimat Obszar sołectwa, jak z reguły wszystkie obszary podgórskie należy do umiarkowanie ciepłego piętra klimatycznego. Podobnie też jak w innych regionach, nie tylko podgórskich, najzimniejszym miesiącem jest styczeń ze średnią temperaturą ok. –50C, najcieplejszym jest lipiec ze średnią temperaturą 170C. Średnia temperatura roczna oscyluje ok. 70C. Średnia roczna ilość opadów w rejonie Szalowej waha się ok. 755 mm. Przez większą część roku pogodę kształtują tu napływające z zachodu masy powietrza polarno – morskiego. Jedynie zimą częstsze są napływy mas powietrza ze wschodu, które nosi cechy kontynentalne. W związku z tym na interesującym nas obszarze przeważają wiatry zachodnie, południowo – zachodnie i północno – zachodnie. Ukształtowanie powierzchni sprawia, iż nie rzadko mamy do czynienia ze zjawiskiem inwersji temperatur, zwłaszcza w okresie zimowym. W partiach dennych dolin tworzą się zastoiska zimnego powietrza, podczas gdy obszary wyżej położone charakteryzują się wówczas wyższą temperaturą. 7 8. Gospodarka wodna i ściekowa. Szalowa nie posiada w chwili obecnej sieci wodociągowej oraz nie posiada własnej kanalizacji. Większość gospodarstw domowych zaopatruje się w wodę z przydomowych studni. Ścieki komunalne odprowadzane są do zbiorników przydomowych lub do lokalnych, oczyszczalni ścieków. Najczęściej są to oczyszczalnie osadnikowe wymagające ciągłego opróżniania. Jakość ścieków odpływowych jest bardzo zła. Obecnie gotowa jest koncepcja budowy gminnej sieci kanalizacyjnej, która swoim zasięgiem obejmie większość obiektów w gminie i sołectwie. Prace nad tą inwestycją są już bardzo zaawansowane i w nieodległym czasie spodziewane jest jej rozpoczęcie. 9. Gospodarka odpadami Głównym źródłem powstawania odpadów komunalnych związanych z działalnością bytowo - gospodarczą człowieka są przede wszystkim gospodarstwa domowe oraz obiekty użyteczności publicznej (infrastruktura). W gminie Łużna nie jest prowadzona selektywna zbiórka papieru, tworzyw sztucznych, szkła itp. Stąd też w Szalowej śmieci gromadzone są w kontenerach samochodowych, a ich odbiór prowadzi Firma SITA z Nowego Sącza. W chwili obecnej system kontenerów samochodowych działa w sposób zadowalający. Jednak w celu ułatwienia ludności dostępu do punktów odbioru odpadów, planuje się zakup i wystawienie większej ilości kontenerów samochodowych. Docelowo przewiduje się uzyskanie w tym zakresie proporcji 1 kontener na 250mieszkańców, obecnie kontenerów jest 40 sztuk. 10. Kultura Szalowa ma niezwykle ma niezwykle tradycje kulturalne sięgające połowy XVIII wieku. Niewiele miejscowości może się pochwalić takimi osiągnięciami artystycznymi i kulturalnymi jak Szalowa. Rozwój gospodarczy i kulturalny przypada na XVIII stulecie, Kidy to właścicielami Szalowej byli Jordanowie. Zachowany z tego okresu kościół parafialny, kaplica przykościelna, dzwonnica, dworskie zabudowania są tego materialnymi dowodami. Od tego okresu datuje się istnienie szalowskiej kapeli. Zachowany zbiór rękopisów nutowych nosi datę „Anno Dominii 1760” 8 . Bez precedensu jest fakt iż XVIII-wieczna kapela w Szalowej działa nieprzerwanie do dnia dzisiejszego. Kapela będąca od początku zespołem smyczkowym wspierana przez ówczesnego właściciela, który ustanowił fundację dla niej liczyła wtedy 10 osób i przechodziła różne okresy od dobrej kondycji prawie do upadku. Przemiennie nazywają się „Kapelą”, „Towarzystwem” lub „Muzykom”. Stopniowo wprowadza i poszerza się udział w kapeli instrumentów dętych, po czym od 1913 roku przekształcą się w orkiestrę dętą. W styczniu 1973 roku zespół orkiestry dętej i czterogłosowy chór zawiązują „Towarzystwo Muzyczne KAPELA” w Szalowej. Otrzymywane środki z Wojewódzkiego Ośrodka Kultury, Urzędu Gminy pozwoliły w latach 80-tych ubiegłego stulecia poszerzyć skład zespołu do liczby 56 instrumentalistów wyposażonych w potrzebny zestaw instrumentów. Mimo zmieniających się uwarunkowań społeczno – politycznych kapela kontynuuje wiekowe tradycje muzykowania w Szalowej przynosząc splendor mieszkańcom. Potrzeba zapewnienia kapeli dobrze przygotowanych członków stworzyła konieczność skutecznej formy edukacji muzycznej co stanowiło zorganizowanie w Szalowej szkoły muzycznej „z prawdziwego zdarzenia”. Wieść o powołaniu w 1988 roku Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia w Szalowej rozeszła się szybko obejmując zasięgiem okoliczne miejscowości, mimo iż pierwsi uczniowie pochodzili z szalowskich rodzin szczycących się dorobkiem muzycznym. Obecnie nauczanie 56 uczniów w wieku od 7 – 15 lat spoczywa na barkach 7 nauczycieli. 9 P.S.M. w Szalowej zdobyła i ugruntowała swą popularność. Jest ewenementem na skalę krajową. Tworzy życie muzyczne w środowisku wiejskim realizując potrzeby uczniów i ich rodzin i ogółu społeczeństwa Szalowej oraz okolicznych miejscowości. Na początek XIX wieku datuje się też powstanie amatorskiego teatru w Szalowej. Prekursorami działalności teatralnej byli założyciele Szkoły Ludowej, wokół której koncentrowało się życie wsi. Wtedy to tworzyła się grupa ludzi gotowych na działalność artystyczną. Istniejący zespół teatralny przygotowuje i wystawia sztuki i inscenizacje patriotyczne związane z rocznicami zwycięstw pod Grunwaldem, Racławicami itp. Okres I wojny światowej to czas stagnacji a nawet zaniechania działalności artystycznej. Uzyskanie niepodległości w 1918 roku spowodowało euforię i pobudzenie życia kulturalnego i artystycznego. Budowa budynku Kółka Rolniczego z małą salką widowiskową pozwoliła reaktywować działalność teatralną. Uaktywniły się organizacje młodzieżowe inspirowane przez nauczycieli szkoły podstawowej. W tym okresie wystawiano krótkie sztuki przeważnie komedie. Okres II wojny światowej to czas zawieszenia działalności artystycznej. Wyzwolenie obudziło wielką chęć do działania na rzecz społeczności szalowskiej. Wtedy to powstał budynek tzw. „Ochronka”, Szkoły Podstawowej, Przystanek kolejowy. Mieszkańcy pracując przez cały dzień przy budowaniu wieczorami przy lampach naftowych spotykali się na próbach przedstawień. Od 1945 – 1947 wystawiano: Jasełka, krótkie przedstawienia dawnego repertuaru; Pałka Madeja, Ojcowizna, Żywot Św. Genowefy i inne. W 1947 roku pojawiła się idea zespołu teatralnego z pełną obsadą. Trzon Zespołu tworzyli nauczyciele miejscowej szkoły. Jesienią 1953 roku przy Związku Nauczycielstwa Polskiego został zarejestrowany „Zespół Teatralny w Szalowej”, realizując sztukę A. Fredry „Damy i Huzary”, którą wzbudził prawdziwą furorę. Następnymi wielkimi dziełami amatorskiego teatru szalowskiego były realizacje: adaptacja „Pana Tadeusza”, wystawienie „Skąpca” Moliera, „Most” Szaniawskiego, sztuki Korcelego „Stefan Czarnecki i jego żołnierze”. Wspaniałym wydarzeniem teatralnym jakiego podjął się zespół było wystawienie trudnej średniowiecznej sztuki Mikołaja z WIlkowiecka „Historia o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim”. Trzeba tu podkreślić współpracę zespołu z miejscową orkiestrą i chórem. Wystawiano sztuki współczesne „Pałac Sprawiedliwości”, „List do Ireny”, „Taki Wstyd”. Szalowski teatr upodobał sobie twórczość A. Fredry przygotował „Zemstę”, wznowił „Damy i Huzary”. Na potrzeby sceny teatralnej przeniesiono „Pana Wołodyjowskiego” i tak powstał słynny spektakl „Mały rycerz i panny”. Od 1980 roku do chwili obecnej szalowski zespół teatralny oprócz swej podstawowej działalności wyspecjalizował się w przygotowywaniu różnych widowisk, szczególnie opartych na tradycji bożonarodzeniowej. Teatr szalowski realizował duże przedsięwzięcia, ale również formy mniejsze: inscenizacje, kabarety, programy rozrywkowe, widowiska cieszące się wielkim zainteresowaniem środowiska szalowskiego i okolicznych miejscowości. Biorąc udział w organizowanych przeglądach amatorskich 10 zespołów teatralnych zdobywał zaszczytne miejsca w: Rzeszowie 1954 r., Tarnogrodzie 1976, kilkakrotnie w Czarnym Dunajcu i Bukowinie Tatrzańskiej. Współczesny Zespół Teatralny w Szalowej wyspecjalizował się w przygotowywaniu widowisk łączących tradycję obrzędów ludowych z ludowym tańcem, muzyką i śpiewem. W 2007roku Amatorski Zespół Teatralny w Szalowej Będzie obchodził 60 – lecie działalności. 11. Oświata W sołectwie Szalowa funkcjonuje przedszkole oraz dwie szkoły, z czego jedna to zespół szkół. Tradycje szkoły szalowskiej sięgają 1857 r. kiedy to powstała pierwsza szkoła zwana trywialną. Przez cały czas swojego istnienia szkoła odgrywała ważną rolę w Szalowej. To tutaj oprócz nauczania podstawowego organizowane były zajęcia dla dorosłych. W roku 1925 prowadzony był kurs dla analfabetów. W późniejszym okresie tj. w latach 1929 – 1939 organizowane były przez Koło Gospodyń Wiejskich w Szalowej kursy, których zadaniem było praktyczne kształcenie gospodyń domowych w zakresie krawiectwa, rolnictwa, gotowania itp. W roku 1934 prowadzono zajęcia w ramach systematycznego kursu kształcenia w zakresie siedmioklasowej szkoły powszechnej. Po wojnie szkoła w dalszym ciągu stanowiła dla mieszkańców źródło teoretycznej i praktycznej wiedzy. Po wprowadzeniu reformy oświatowej, w 2001 roku ze szkoły podstawowej utworzono Zespół Szkół w skład którego wchodzi do dnia dzisiejszego Szkoła Podstawowa i Publiczne Gimnazjum w Szalowej. Podobną, ważną rolę pełni do dnia dzisiejszego Szkoła Podstawowa w Bieśniku. Wymieniona szkoła o stuletniej tradycji była niejednokrotnie jedynym miejscem w którym spotykali się mieszkańcy Bieśnika. Jeszcze przed wojną organizowane były kursy wieczorowe dla dorosłych. W latach 1950 – 1960 w szkole prowadzana był szkoła dla dorosłych przy Inspektoracie w Gorlicach. W późniejszym okresie wielokrotnie organizowane były szkolenia dla rolników i gospodyń domowych. W ostatnich latach w wymienionych placówkach zdecydowanie poprawiły się warunki pracy i nauczania. W październiku 2004 r. oddana została sala gimnastyczna wraz z zapleczem 4 sal lekcyjnych w Zespole Szkół w Szalowej W roku 2005 opracowana została dokumentacja remontu starej części szalowskiej szkoły. Najważniejszym problemem wymienionych szkół, to ciągle spadająca liczba uczniów spowodowana zmniejszaniem się liczby urodzeń. 11 Tabela ilustruje liczbę uczniów w szkole w Szalowej i Bieśniku w poszczególnych latach Nazwa szkoły Szkoła Podstawowa w Bieśniku Szkoła Podstawowa w Szalowej Publiczne Gimnazjum w Szalowej Liczba uczniów Liczba uczniów Liczba uczniów w roku 2003/2004 w roku 2004/2005 w roku 2005/2006 49 47 50 195 200 191 126 121 116 12. Zabytki Burzliwe dzieje miejscowości gminy, a zwłaszcza położenie w bezpośrednim sąsiedztwie frontu w czasie bitwy gorlickiej w maju 1915 r. sprawiły, iż na trenie Szalowej nie przetrwało wiele obiektów zabytkowych. Nie mniej jednak kilku obiektom zdecydowanie warto przyjrzeć się bliżej. Najcenniejszym zabytkiem jest niewątpliwie kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła w Szalowej. Drewniany kościół został wzniesiony w latach 1739 - 1756, prawdopodobnie na miejscu starego modrzewiowego kościoła. Posiada on wnętrze w stylu rokoko, zaliczane do najcenniejszych zabytków w kraju. Z innych zabytków na terenie Szalowej wart uwagi jest „zespól dworski” w Szalowej. W jego skład wchodzą: dwór drewniany z I połowy XIX w., obok którego znajdują się zabudowania gospodarcze – drewniana oficyna oraz murowane obora i stodoła, wszystkie powstałe w XIX w. Omawiając zabytki sztuki sakralnej nie można pominąć kapliczek, figur i krzyży przydrożnych, które, poza wymową religijną, są także przykładem rzemiosła artystycznego Jest ich na terenie wsi sporo, pochodzą z różnych okresów i choć część z nich nie jest w istocie zabytkami, to trzeba je omówić ze względu na związane z nimi podania i motywy, jakimi kierowali się ich fundatorzy. Poza krzyżami misyjnymi pozostałe krzyże, kapliczki i figury były budowane przeważnie w podzięce za otrzymane łaski lub upamiętniały ważne wydarzenia w życiu fundatorów lub ich rodzin. 12 13. Turystyka Atutem ułatwiającym turyście dotarcie do Szalowej jest fakt, że dojeżdżają zarówno autobusy PKS jak też pociąg PKP. Przez Szalową – Bieśnik biegną nadto znakowane szlaki turystyczne. Na szczególną uwagę zasługuje Szlak Architektury Drewnianej. Szalowa może być również bazą wypadową do wielu miejsc będących celem wycieczek pieszych i rowerowych. Między innymi: z Szalowej przez Bystrą do Gorlic a dalej do Szymbarku i nad zalew Klimkówka, z Szalowej przez Wilczyska do zamku w Jeżowie, czy na Maślana Górę. Ważnym celem mającym znaczenie dla rozwoju turystyki jest stworzenie takich warunków, aby turysta pozostał tutaj dłużej niż jeden dzień. Planuje się osiągnąć to poprzez szybki rozwój agroturystyki. Prowadzone są już zresztą szkolenia w tym zakresie. W najbliższym czasie w Szalowej planuje się stworzenie ścieżki edukacyjnej o charakterze historycznym, kulturowym i przyrodniczym. 14. Rolnictwo Sołectwo Szalowa podobnie jak cała gmina Łużna ma charakter typowo rolniczy w której znajduje się tu 1479 gospodarstw rolnych oraz 875 użytkowników działek rolnych, z czego 1/3 dotyczy sołectwa Szalowa. Rozdrobniona struktura to charakterystyczna cecha w sołectwie. Wskaźnik „rozdrobnienia” jest większy niż w gminie. Na jedno gospodarstwo przypada mniej niż 2 ha. Dodatkową cechą rzutującą na trudności utrzymywania się z pracy na roli w sołectwie, jest znaczna cześć gruntów położona na wzniesieniach ponad 350 m.n.p.m. oraz na stokach wzniesień. W małopowierzchniowych gospodarstwach uprawiane są zboża, ziemniaki, warzywa. Hodowla zwierząt to przede wszystkim bydło mleczne, trzoda chlewna oraz kilka sztuk owiec i koni. Niewielkie rozmiary gospodarstw, nienajlepsze gleby, ich położenie, trudności ze zbytem wytworzonych produktów powodują iż rolnictwo jest niewystarczającym źródłem utrzymania się użytkowników. 15. Praca i bezrobocie Problem bezrobocia występujący na terenie powiatu gorlickiego dotyczy również mieszkańców sołectwa Szalowa. Część mieszkańców utrzymuje się z pracy w prowadzonych przez siebie gospodarstw, które na terenie sołectwa charakteryzują się rozdrobnioną strukturą użytkowania ziemi. Dodatkowym czynnikiem, który wpływa niekorzystnie na możliwości rolniczego utrzymania się mieszkańców Szalowej jest duża powierzchnia gruntów o „ONW” 13 Zważywszy na fakt dużego rozdrobnienia gospodarstw, w minionym okresie znaczna część mieszkańców utrzymywała się z pracy w pobliskich zakładach pracy. Stąd też wskaźnik bezrobocia na terenie sołectwa jest obecnie znaczny. Na ogólną liczbę 892 bezrobotnych na terenie gminy, w sołectwie Szalowa liczba bezrobotnych oscyluje wokół 300 osób, przy czym ponad połowa to bezrobotni z długim okresem bezrobocia (więcej niż 24 m-ce). Taka sytuacja oprócz skutków ekonomicznych rodzi także problemy psychologiczne: izolacja społeczna, obniżenie pozycji w rodzinie itp. Wśród bezrobotnych najwięcej osób legitymuje się wykształceniem zasadniczym zawodowym, nieco mniej z wykształceniem policealnym i średnim Należy także dostrzec fakt zatrudnienia pewnej liczby osób poza granicami Polski, czy też pracującymi „na czarno” w kraju. Trudno tu o podanie wskaźników, gdyż „zainteresowani” nie informują o zatrudnieniu. 16. Zdrowie i opieka społeczna Na terenie Szalowej działa niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej. Wymieniony zakład znajduje się w budynku, częściowo wybudowanym przez społeczeństwo. GOPS w Łużnej w ramach realizacji programów pomocowych świadczy różne formy pomocy, którymi objętych jest 140 rodzin z terenu sołectwa, w tym tych których przyczyną dysfunkcji rodziny jest bezrobocie. 17. Sołectwo Szalowa Szalowa - miejscowość położona nad potokiem Szalówka, należy do najstarszych wsi w powiecie gorlickim. Jej malownicze tereny rozpościerają się u podnóży Maślanej Góry, należącej do pasma Gór Grybowskich. Pięknie położona na dziale wzgórz, wystawiona jest na częste wiatry wiejące z południa ku obniżeniu Łużnej. Z pożółkłych, a nierzadko zniszczonych dokumentów, katalogów i rękopisów dowiedzieć się można, że Szalowa jako osada została lokowana prawdopodobnie w XIII w. na prawie niemieckim. Jako parafia zanotowana jest w watykańskich wykazach świętopietrza już w 1357 roku. W polskich dokumentach spotkać można Szalową w Długoszowej „Liber beneficjorum” pod nazwą Schalayewa. W 1432 r. wzmiankowany jest Bieśnik, należący do rodziny Szalowskich z Szalowej, w wypadku tej osady przyjmuje się jako czas powstania wiek XIV. 14 Miejscowość ta była jedną z nielicznych wsi posiadających prawo organizowania jarmarków oraz prawo wyszynku, co w znacznym stopniu przyczyniło się do jej rozwoju. W XV i XVI w. należała do Szalowskich herbu Strzemię, ale w 1581 r. jako współwłaściciel wymieniony był również Mikołaj Jordan. Szalowscy byli arianami i przy swym dworze w Szalowej prawdopodobnie zbudowali zbór. W XVII w. Szalowscy jako innowiercy musieli opuścić swe posiadłości, a wieś przeszła w posiadanie rodziny Jordanów, a później Gładyszów. W XVIII w Szalowa stała się środowiskiem kulturalnym znanym na całą okolicę. Założono tu bibliotekę parafialną. Z inicjatywy właściciela wsi Krzysztofa Jordana i miejscowego proboszcza księdza Wojciecha Stefanowskiego wybudowano na miejscu starego kościoła, nowy , drewniany kościół w stylu barokowym. Przy kościele istniała od 1595 roku szkoła. W połowie XVIII w. rozpoczęła działalność kapela ludowa. Od 1878 r. Przekształcona w orkiestrę dętą. Od 1953 – Amatorski Zespół Teatralny i kapela, które do dziś troskliwie kultywują tradycje folkloru Pogórzan. Obecnie Szalowa jest ładną, gospodarną, tętniącą życiem wsią, w której zachowało się sporo pięknych wiekowych zabytków. Z powstaniem, nazwą miejscowości i jej historią związanych jest kilka legend. Według przekazu pierwotna nazwa Szalowej brzmiała Krasna Łyska. Według innych źródeł nazwa Szalowa wywodzi się od częstych, szalejących wiatrów. Pod koniec XIX wieku Szalowa znalazła się na trasie linii kolejowej Stróże- Jasło. W tym czasie liczyła ok. 1100 mieszkańców i około 240 gospodarstw. W 1857r. z inicjatywy proboszcza ks. Stanisława Muszyńskiego powstała Szalowska Szkoła Powszechna zwana „Trywialną”. W 1904r. swoją działalność rozpoczęła Szkoła Powszechna w Bieśniku. Dwa lata później z inicjatywy ówczesnego dziedzica Mariana „Scibora” Rylskiego utworzono 15 Ochotniczą Straż Pożarną w Szalowej. Podczas I wojny światowej Szalowa znalazła się nieopodal linii frontu, w pobliżu słynnej bitwy pod Gorlicami. Po odzyskaniu niepoodległości mimo powojennych zniszczeń i ofiar mieszkańcy Szalowej z wielkim zaangażowaniem włączyli się w odbudowę wsi. Historię Szalowej tworzyli jej mieszkańcy, zaszczepiając w sercach kolejnych pokoleń miłość do swej „małej ojczyzny”. Ta miłość objawia się po dziś dzień w działalności gospodarczej i kulturalnej tutejszych ludzi, w poszanowaniu oraz kultywowaniu zwyczajów i tradycji. Społeczeństwo szalowej ma swój wkład we wszystkich przedsięwzięciach i inwestycjach swej wsi. Wymienić warto choćby wybudowana – z inicjatywy ks. Stanisława Pekali - i oddaną do uzytku w 1947 roku tzw. „ochronkę”, przystanek kolejowy. W późniejszych latach budynek straży pożarnej, gdzie mieści się tez biblioteka publiczna, ośrodek zdrowia czy rozbudową budynku szkoły. W Szalowej wykonano przy współudziale finansowym i dużym wkładzie pracy elektryfikację, gazyfikacje i telefonizację wsi. W trosce o rozwój kulturalny i intelektualny dzieci i młodzieży w roku 1989 powstała Państwowa szkoła Muzyczna, co na warunki wiejskie stanowi ewenement w skali kraju. Od roku 2001 istnieje Zespół Szkół w Szalowej, a budynek szkoły został rozbudowany i powiększony o wspaniałą salę gimnastyczną. 16 Młodzi ludzie chętnie zasilają szeregi orkiestry szalowskiej czy teatru amatorskiego. Czynią to bezinteresownie, jak ich przodkowie, bo chcą, aby ich wieś zaistniała kraju, aby nie była wsią w przeciętną. 22. Ochotnicza Straż Pożarna w Szalowej Ochotnicza Straż Pożarna w Szalowej jest najstarszą w Gminie Łużna. Początki jej działalności datuje się na 1906. Skupia w swych szeregach 36 członków. OSP w Szalowej posiada swoje lokum w budynku zwanym „Domem Strażaka”. Mieści się tam dyżurka pomieszczenie na sprzęt bojowy i garaż na samochód strażacki „STAR 244” W „Domu Strażaka” znajduje się sala widowiskowa z zapleczem kuchennym, filia Biblioteki Gminnej i automatyczna centrala telekomunikacji. Istnieje duża potrzeba zmiany przeznaczenia niektórych pomieszczeń i ukończenie rozbudowanej części. Szczególnie ważne jest zlokalizowanie „Izby Pamięci”, Sali ćwiczeń i sali widowiskowej dla 250 – letniej orkiestry, kancelarii sołtysa, oraz przeprowadzenie prac remontowych z termomodernizacją budynku. W ciągu wszystkich lat istnienia Straż Pożarna służyła społeczeństwu pomocą w chwilach zagrożeń; pożarów, powodzi. Zaangażowanie, ofiarność członków OSP na przestrzeni 100 lat istnienia na trwałe zapisało się w historii i kulturze Szalowej. Swoją obecnością dają poczucie bezpieczeństwa. 23. Koło Gospodyń Wiejskich Początki działalności organizacji, która miała za zadanie szerzyć pozytywistyczne hasła „pracy organicznej i pracy u podstaw” datuje się w Szalowej na koniec XIX i początek XX wieku. Zorganizowanie Szkoły Ludowej stanowiącej centrum życia kulturalnego w Szalowej umożliwiło uświadamianie społeczności Szalowej o zasadach i potrzebie nowoczesnego rolnictwa, sadownictwa, prowadzenia gospodarstwa domowego, higieny żywienia itp. Ta działalność jeszcze nie sformalizowana przekazywana przez najbardziej światłą część Szalowian zrealizowała się w utworzeniu w czerwcu 1933 r. Koła Gospodyń Wiejskich oraz Kółka Rolniczego. Kobiety skupione w Kole tworzyły grupę aktywizującą wszystkich chętnych do działalności społecznej. Inicjowały i organizowały różnego rodzaju kursy oświatowe i praktyczne. Uczestniczyły we wszystkich przejawach życia wsi. Do dziś współpracują z działającymi organizacjami aktywnie uczestnicząc w tworzeniu coraz nowocześniejszego i świadomego społeczeństwa. Systematycznie organizują kursy, konkursy, wycieczki, wyjazdy tematyczne, spotkania i uroczystości. Ostatnio wraz z OPS w Łużnej i „Caritas” w Szalowej 17 organizują tradycyjną już „Wigilię Szalowską” Dzisiejsze KGW liczy 58 członkiń i sympatyków. 24. Uwarunkowania rozwoju Sołectwa Szalowa. Planując rozwój sołectwa Szalowa na najbliższe lata należy wziąć pod uwagę różne uwarunkowania jak między innymi rozdrobnione rolnictwo w gospodarstwach rolnych o średnim areale nie przekraczającym 3,0 ha położone w terenach górzystych oraz pagórkowatych o niskiej bonitacji gruntów / przeważają grunty V i VI klasy. Jednak analizując obecną sytuację należy zauważyć że to rolnictwo w najbliższym dziesięcioleciu będzie głównym filarem rozwoju wsi i jej mieszkańców. Jednak z powodu braku opłacalności w produkcji można zauważyć że ilość osób zatrudnionych w rolnictwie zmniejsza się systematycznie. Część osób przechodzi na emeryturę lub rentę natomiast młodzi szukają zatrudnienia w gospodarce pozarolniczej lub szukają zarobków poza granicami naszego kraju. Gospodarstwa starzeją się i coraz częściej można spotkać nie zagospodarowane grunty rolne. Dlatego koniecznym będzie w najbliższym czasie znalezienie nowych miejsc pracy w przetwórstwie rolno-spożywczym, usługach oraz zakładach pracy pozarolniczej. Ponadto planując rozwój sołectwa na najbliższe lata musimy wziąć pod uwagę także: Położenie sołectwa (geograficzne, komunikacyjne). Dotychczasowe tradycje w tym związane z rolnictwem. Możliwości stwarzania nowych miejsc pracy poza rolnictwem. Rozwój oświaty, kultury, turystyki i sportu. Ochronę zdrowia. Ochronę zabytków. Ochronę środowiska. Istniejącą i planowaną infrastrukturę techniczną (drogi, telefony, wodociągi, gazyfikacja, kanalizacja). Porządek i bezpieczeństwo publiczne. 18 25. Ocena mocnych i słabych stron miejscowości. Mocne strony. 1. Sołectwo Szalowa leży na skraju Beskidu Niskiego, położone geograficznie z dala od obszarów przemysłowych, o niskim poziomie urbanizacji z zachowanymi naturalnymi elementami środowiska przyrodniczego gwarantuje wysokie walory krajobrazowe. 2. Lokalizacja sołectwa w pobliżu obszarów o wysokich wartościach przyrodniczych (Park Narodowy, Rezerwaty przyrody) w połączeniu z tradycyjną gościnnością zapewnia dobry grunt dla rozwoju agroturystyki. 3. Bogactwem naszego sołectwa jest pracowitość mieszkańców, duży potencjał ludzi z kwalifikacjami, wrodzona przedsiębiorczość, zaangażowanie w unowocześnianie produkcji rolnej (wiedza z zakresu pozyskiwania środków na rozwój rolnictwa) 4. Produkcja rolna prowadzona w tradycyjnych wielopokoleniowych gospodarstwach oparta na hodowli bydła i przetwórstwie mleka w lokalnej mleczarni spełniającej wymogi Unii Europejskiej a funkcjonującej już od prawie 100 lat. 5. Tradycyjna galicyjska gościnność i otwartość, zapobiegliwość oraz umiejętność łączenia się w realizacji wspólnych, społecznych celów wyrażona wielokrotnie w realizacji inwestycji pożytku publicznego. Wynikiem społecznej aktywności są obiekty użyteczności publicznej wybudowane ze składek i pracą naszej społeczności. 6. Prawie wszyscy mieszkańcy mają dostęp do sieci gazowej, telefonicznej i energetycznej. 7. Posiadamy bardzo dobrą sieć połączeń lokalnych w większości utwardzonych opartą o przebiegające przez sołectwo trzy drogi powiatowe. Drogi gminne są na bieżąco modernizowane. Przez wieś przebiega linia kolejowa w kierunku wschodnim łącząca stolicę małopolski z Bieszczadami i Ukrainą oraz do Krynicy i Muszyny w kierunku południowym łącząca sołectwo ze Słowacją i Węgrami. 8. Od wielu lat sołectwo posiada dobrze rozwiniętą bazę leczniczą w oparciu o nowoczesny ośrodek zdrowia gwarantujący szeroki wachlarz usług podstawowej opieki medycznej. 19 9. Dostęp do oświaty gwarantują placówki oświatowe w tym Samorządowe Przedszkole w Szalowej, Szkoła Podstawowa w Bieśniku , Zespół Szkół w Szalowej i Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Fryderyka Chopina. 10. Rozwój prywatnej przedsiębiorczość, dając nowe miejsca pracy skierowane w dużej mierze na rynki europejskie. 11. Intensywnie rozwijające się prywatne budownictwo mieszkaniowe zapewniające wzrost poziomu życia w standardzie nie odbiegającym od warunków miejskich, możliwość rozwoju gospodarstw agroturystycznych. 12. Dobre warunki turystyki pieszej i rowerowej w oparciu o szlaki i ścieżki turystyczne w tym szlak architektury drewnianej ; - Oryginalny kościół barokowy wzniesiony w 1739 r. - Zespół dworsko – parkowy z XIX w. rodziny Rylskich w Szalowej. - Szlaki turystyczne: niebieski – fragment beskidzkiego szlaku turystycznego Zielony – z Szalowej w kierunku jeziora rożnowskiego 13. Możliwość organizacji wypoczynku dla grup zorganizowanych opartą na bazie Zespołu Szkół w Szalowej posiadającego nowoczesne zaplecze sanitarne i gastronomiczne. 14. Zapewnienie spokoju i bezpieczeństwo życia naszych mieszkańców zagwarantowane przez służby Policji i Straży Pożarnej. Słabe strony. 1. Brak lokalnych atrakcyjnych obiektów przyrodniczych, kulturalnych, gastronomicznych nie gwarantujących szans na poważniejszy rozwój turystyki. 2. brak ośrodka kultury. 3. brak sali w której można zaprezentować pamiątki wsi Szalowa. 4. duży stopień bezrobocia. 5. Brak sieci wodociągowej i kanalizacyjnej utrudnia gospodarkę wodno – ściekową. 20 6. Brak rynków zbytu na produkty rolne. 7. Brak inwestycji i dopływu kapitału zewnętrznego. 8. Brak możliwości pozyskania pracy i rozwoju powodujący drenarz młodej i wykwalifikowanej kadry. 9. Brak alternatywnych form spędzania wolnego czasu powodujący zjawiska patologiczne. 10. Rozdrobnienie gospodarstw rolnych z wielowiekowego układu pól i siedlisk dodatkowo utrudnia ukształtowanie terenu i ubogie gleby górskie. 11. Brak alternatywnych źródeł dochodu. 21 26. Potrzeby inwestycyjne sołectwa Szalowa. Okres realizacji L.p Nazwa zadania 1. Adaptacja budynku komunalnego użytkowanego przez OSP w Szalowej na Wiejski Dom Kultury. 2. Termoizolacja z wymianą stolarki budynku Zespołu Szkół w Szalowej i wykonanie ogrodzenia szkoły 3. Remont drogi Szalowa – PKP ( 2537025 ) 2006 – 2007 2006 – 2007 2006 4. Zagospodarowanie centrum wsi Szalowa 5. Budowa drogi Szalowa – Bieśnik 6. Budowa drogi Szalowa – Wyszanka ( 2537022 ) 2007 – 2013 7. Budowa ośrodka rekreacyjno – sportowego 2007 – 2013 8. Budowa kotłowni w Szkole Podstawowej w Bieśniku i modernizacja systemu grzewczego Budowa drogi Bieśnik – Kopalnia ( 2537029 ) 2007 – 2013 9. ( 2537080 ) 2006 -2008 2006 2007 – 2013 10. Budowa drogi Szalowa – Zagumnie ( 2537087 ) 2007 – 2013 11. Budowa Domu Pogrzeboweg, zagospodarowanie nowej części cmentarza oraz renowacja starych nagrobków z wydzieleniem fragmentu cmentarza. Jako pomnika naszej przeszłości. 12. Budowa drogi Bieśnik – Las ( 2537082 ) 2007 – 2013 13. Wykonanie oświetlenia przy drogach powiatowych w Szalowej i Bieśniku, oraz przy drogach gminnych. .(Szalowa-Górzyna, Szalowa-Bochnia i SzalowaBiedowa) 2007 – 2013 14. Wykonać przyłącz CO z kotłowni do przedszkola 2007 – 2013 15. Remont remizy OSP w Bieśniku 2006 – 2013 16. Zaopatrzenie wsi w wodę i odprowadzenie ścieków. 2007 – 2013 22 2007 – 2013 Uwagi. 27. Opis zadania planowanego do realizacji „Adaptacja budynku komunalnego użytkowanego przez OSP w Szalowej na Wiejski Dom Kultury” Opis zadania planowanego do realizacji Projekt obejmuje adaptację budynku komunalnego użytkowanego przez OSP w Szalowej do potrzeb wiejskiego Domu Kultury, który stworzy warunki rozwoju kulturalnego mieszkańców sołectwa, rozwiąże problem lokalowy dla szalowskiej orkiestry, poszerzy działalność biblioteki, umożliwi uczestnictwo i kulturalną samorealizację dla wszystkich mieszkańców sołectwa. Opisywane zadanie zawiera się w trzech fazach realizacji, polegających na pracach: 1.Budowlano- wykończeniowych dobudowanej do istniejącego budynku części zachodniej znajdująca się w stanie surowym, która z różnych przyczyn nie została zrealizowana w latach 60- tych ubiegłego wieku. 2. Remontowych funkcjonującej części budynku OSP w Szalowej, na którą złoży się: - remont dachu, a więc wymiana blachy, wyburzenie istniejących kominów, których stan techniczny jest niedostateczny, - termomodernizacja budynku, czyli docieplenie ścian wraz z wymianą stolarki, - adaptacyjnych polegających na takich pracach, które w efekcie utworzą nowe pomieszczenia, poprawią stan już istniejących, umożliwią realizację trzeciej fazy zadania. 3. Wykorzystanie całości budynku na potrzeby Miejskiego Domu Kultury w Szalowej. - Dostosowanie istniejącej sali widowiskowej przez połączenie jej z nową częścią budynku do potrzeb kapeli. Obecnie kapela dla swoich potrzeb użytkuje pomieszczenia budynku „Ochronka” będącego własnością Parafii RzymskoKatolickiej w Szalowej, które jest niewystarczające ze względu na małą 23 powierzchnię (zaledwie 60m2). Istnieje również pewna obawa iż władze kościelne mogą cofnąć zgodę na użytkowanie pomieszczenia dla kapeli. Uzyskane pomieszczenie spełni nie tylko potrzeby orkiestry; sali prób, występów, będzie miejscem występów Amatorskiego Teatru, salą wielofunkcyjną do organizowania wszystkich uroczystości, spełniając wymogi sanitarne i bezpieczeństwa. umożliwi też stworzenie pomieszczenia na przechowanie instrumentów, - Dostosowanie istniejącej biblioteki do współczesnych potrzeb. Obecnie biblioteka usytuowana jest w małych pomieszczeniach, brak w niej miejsca na czytelnię. dostosowując bibliotekę do współczesnych potrzeb należy uzupełnić księgozbiór, wyposażyć bibliotekę w przynajmniej 4 komputery z dostępem do Internetu. - Zorganizowanie Izby Pamięci. Szalowa jako miejscowość o sporych tradycjach posiada wiele pamiątek świadczących o historii, kulturze, tradycjach, szczególnie muzycznych, teatralnych, których dotychczas nie ma możliwości zgromadzenia i stworzenia ekspozycji ze względu na trudności lokalowe. Istnieje obawa, że wiele z nich ulegnie zniszczeniu z braklu należytego przechowywania. spore zainteresowanie i pomoc deklarują: Szkoła Podstawowa w Szalowej i Publiczne gimnazjum w Szalowej oraz Państwowa Szkoła Muzyczna- Filia w Szalowej. - Zlokalizowanie w budynku Kancelarii dla sołtysa, przebudowa zaplecza kuchennego, zorganizowanie małego pomieszczenia hotelowego, dostosowanie sanitariatów do wymogów jakie muszą spełniać budynki użyteczności publicznej, zapewnienie OSP pomieszczeń gotowości bojowej do wymaganych standardów spowoduje powstanie nowoczesnego centralnego ośrodka kulturalnego. Powstały Wiejski Dom Kultury w Szalowej jeszcze bardziej wzmocni aktywność mieszkańców, umożliwi realizację potrzeb kulturalno- oświatowych szczególnie młodzieży, co będzie skutkowało mniejszym zagrożeniem 24 uwikłania się w przestępczość, zapobieganie problemom alkoholowym, narkomanią i innym zagrożeniom społecznym. 25
