ŹRÓDŁA PRAWA

WSP-Cw-2
„ŹRÓDŁA PRAWA
W ŚREDNIOWIECZNEJ
I NOWOŻYTNEJ
EUROPIE”
POJĘCIE „ŹRÓDŁA PRAWA”:
W nauce historii prawa terminu „źródło prawa” najczęściej używa się w
trojakim znaczeniu, tj. w znaczeniu:
1) materialnym,
2) formalnym (fontes iuris oriundi)
3) poznawczym (fontes iuris cognoscendi)
ŹRÓDŁA PRAWA W SENSIE FORMALNYM: (fontes iuris oriundi) –
oznaczają formy jego powstania, dlatego też źródła prawa w znaczeniu
formalnym określa się również, jako źródła powstania prawa.
Oznaczają one szczególne formy wyrażenia woli prawodawcy, dzięki którym
to formom normy prawne uzyskują moc prawa i są obwarowane przymusem
państwowym.
Zasadniczą rolę wśród źródeł powstania prawa odgrywają cztery jego
podstawowe formy, tj.:
▬ zwyczaj,
▬ stanowienie prawa,
▬ praktyka sądowa (tu: zwłaszcza
sądowy precedens prawotwórczy)
▬ oraz jurysprudencja, czyli doktryna
(nauka prawa)
PODSTAWOWE CECHY
CHARAKTERYSTYCZNE
ŚREDNIOWIECZNEGO PRAWA:
A). Przewaga (dominacja) PRAWA
ZWYCZAJOWEGO
B). Zasada OSOBOWOŚCI PRAWA (i
jej ewolucja w kierunku zasady
terytorialności)
C). Terytorialny (geograficzny)
PARTYKULARYZM PRAWA
D). STANOWY CHARAKTER PRAWA
(partykularyzm personalny)
LEGES BARBARORUM I LEGES ROMANAE
BARBARORUM:
▬ Leges Barbarorum („prawa barbarzyńców”) - były to spisy
(zbiory) prawa zwyczajowych poszczególnych szczepów germańskich
▬ Leges Romanae Barbarorum („prawa rzymskie
barbarzyńców”) - były to spisy (zbiory) praw zwyczajowych ludności galo-rzymskiej,
która w wyniku ekspansji germańskiej dostała się pod panowanie poszczególnych
szczepów germańskich i ich władców
Najważniejsze (spośród wczesno-średniowiecnych Leges, to:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
Lex Visigothorum ([Kodeksem Euryka (Codex Euricianus)], ok. 475 r. )
Lex Romana Visigothorum (tzw. Brewiarz Alaryka, ok. 506 r.)
Lex Visigothorum Reccesvindiana (dot. obu grup etnicznych; ok. 654 r.)
Lex Burgundionum (ok. 500 r.)
Lex Romana Burgundionum (ok. 500 r.)
Edictum Theodorici (Prawo Ostrogotów; ok. 506 r.)
Lex Salica Francorum (l. 507-511)
Lex Longobardorum (edykt Rotara; ok. 643 r.)
Lex Alamanorum (l. 712-720)
Lex Baiuvariorum (Lex Odiliana, schyłek I poł VIII w.)
ŹRÓDŁA PRAWA W
PÓŹNOŚREDNIOWIECZNEJ FRANCJI:
▬ NAJSTARSZY SPIS PRAWA ZWYCZAJOWEGO
NORMANDII (ok. r. 1200; zastąpiony ok. 1250 r. przez
WIELKA KSIĘGĘ PRAWA ZWYCZAJOWEGO
NORMANDII)
▬ COUTUMES DE BEAUVAISIS (spis prawa
zwyczajowego okręgu Clermont; sporządzony ok.
1280 r., przez Filipa de Beaumanoir)
▬ COUTUME DE PARIS (ok. 1580 r.; odegrał
szczególną rolę unifikacyjną w przedrewolucyjnej
Francji )
ŹRÓDŁA PRAWA LENNEGO I ZIEMSKIEGO
▬ Zwierciadło S a s k i e (Sachsenspiegel) - zawiera prawo
zwyczajowe wschodniej Saksonii; powstało w latach 1220-1235
▬ Zwierciadło S z w a b s k i e – (zw. jest także Cesarskim
Prawem Ziemskim i Lennym); było prawem zwyczajowym
południowych Niemiec; powst. u schyłku XIII w. (najczęściej
przyjmuje się , że ok. 1275 r.)
▬ Zwierciadło F r a n k o ń s k i e (powstało w I połowie XIV w.
, w l. 1328-1338)
▬ Inne XIV-wieczne Zwierciadła: I n f l a n c k i e (1322-1337),
F r y z y j s k i e, S t y r y j s k i e
▬ „Zwyczaje lenne” (Consuetudines Feudorum) lub „Księgi
lenne” (Libri Feudorum) - zbiór prywatny, sporządzony na
przełomie XI/XII w. w północnej Italii
KODYFIKACJA –
PODSTAWOWE POJĘCIA
Kodeks - usystematyzowany zbiór przepisów prawnych
mający formę aktu normatywnego regulującego pewną
dziedzinę stosunków społecznych (z założenia, winien
obejmować całość regulacji prawnych dotyczących
określonej dziedziny prawa)
Kodyfikacja - proces – polegający na
systematyzowaniu i łączeniu większego zespołu przepisów
prawnych z określonej dziedziny prawa w jedną całość, tj.
w jednolity, systematyczny zbiór, zwany kodeksem
- twórcą pojęcia „kodyfikacji”, człowiekiem, który terminu
tego użyć miał, jako pierwszy był (jak się najczęściej
uznaje) wybitny angielski prawnik i filozof – Jeremy
Bentham (1748-1842)
NAJWYBITNIEJSI TWÓRCY NOWOCZESNEJ
SZKOŁY PRAWA NATURALNEGO I ICH TRAKTATY:
HUGO GROTIUS (1583-1645), znany również jako Huig de Groot, Hugo Grocio lub Hugo De Groot, były prawnik w
Republice holenderskiego. Traktaty: "Wolność Mórz " (Mare Liberum, 1609), "De iure belli ac Pacis libri tres" ("o Prawie wojny i
pokoju: Trzy Księgi"), 1625.
SAMUEL VON PUFENDORF (1632-1694) - niemiecki prawnik, filozof polityczny, ekonomista, polityk i historyk. Traktaty:
"De iure naturae et gentium" ("Prawa natury i narodów", 1672),
CHRISTIAN THOMASIUS (1655-1728) - niemiecki filozof i prawnik. Był jednym z najbardziej szanowanych i wpływowych
nauczycieli akademickich w swoich czasach. Odegrał on znaczącą rolę w popularyzacji Oświecenia w Niemczech. Traktaty:
"Fundamenta iuris naturae ac Gentium" ("Podstawowy doktryny prawa naturalnego i międzynarodowego", 1705)
CHRISTIAN WOLFF (1679-1754) - Wolff urodził się w mieście Breslau. Niemiecki filozof. Reprezentuje szczytowy okres
oświeceniowego racjonalizmu w Niemczech. Traktaty: "Theologia Naturalis" (1737), "Institutiones iuris naturae et gentium"
("Instytucje prawa przyrody i prawa międzynarodowego" (1745).
CHARLES-LOUIS DE MONTESQUIEU (1689-1755) - francuski myśliciel społeczny i komentator polityczny, który żył w
okresie Oświecenia. Traktaty: "De l'Esprit des Lois" ("O Duchu Praw", 1748)
FRANÇOIS-MARIE AROUET (1694-1778), znany jako Wolter. Symbol francuskiego oświecenia: pisarz, historyk i filozof,
znany z dowcipu, zagorzały krytyk Kościoła katolickiego. Traktaty (prace): "Dictionnaire philosophique" ("Słownik filozoficzny",
1764).
BARUCH (BENEDYKT) SPINOZA (1632/77) - żydowsko-holenderski filozof. By położyć podwaliny dla 18 wieku
Oświecenia. Traktaty: "Traktat teologiczno-polityczny", (1670).
GOTTFRIED WILHELM VON LEIBNIZ (1646-1716) - niemiecki matematyk i filozof. Zajmuje poczesne miejsce w
historii matematyki i historii filozofii. Traktaty: "Discours de métaphysique" ("Rozprawa o Metafizyce", 1686),
JOHN LOCKE (1632-1704) - powszechnie znany jako Ojciec klasycznego liberalizmu. Angielski filozof i lekarz, uważany za
jednego z najbardziej wpływowych myślicieli oświecenia. Traktaty: "Kwestie dotyczące prawa natury" (1664), "Dwa traktaty o
Rządzie" (1690)
GAETANO FILANGIERI (1752-1788) - włoski prawnik i filozof. Traktaty: "La Scienza della legislazione" ("Nauka prawa",
1780)
CESARE BECCARIA (1738-1794) - włoski prawnik, filozof i polityk. Przeciwnik tortur i kary śmierci, Traktaty: "Dei delitti e
delle pene" ("Przestępstwa i kary", 1764)
ZAŁOŻENIA NOWOCZESNEGO KODEKSU
PRAWA
ZASADY OGÓLNE:
▬
Kodeks, jako „prawo nowe”
▬
Kodeks, jako „prawo świeckie” (laicyzacja prawa)
▬
Idea „Dobra ogółu” (utylitaryzm)
ZAŁOŻENIA TECHNIKI LEGISLACYJNEJ:
▬
Jednolitość
▬
Wyłączność
▬
Zupełność
▬
Jasność (przejrzystość, zrozumiałość, czytelność)
▬
Pewność
▬
Krótkość kodeksu
FRANCJA (Wielka Kodyfikacja
Napoleońska)
▬ 1804 - Kodeks Cywilny Francuzów
(Code civil des Français, Code Napoleon, Code
civi)
▬ 1806 –Kodeks Postępowania
cywilnego (Code de procéduere)
▬ 1807 -
Kodeks handlowy
Commerce)
(Code de
▬ 1808 - Kodeks postępowania
(Code d’instruction criminelle)
▬ 1810 -
Kodeks karny (Code
karnego
pénal)
Największe NOWOŻYTNE
KODEKSY CYWILNE:
▬
1804 - KODEKS CYWILNY
FRANCUZÓW (Code civil des Français,
Code Napoleon, Code civi)
▬ 1811 - AUSTRIACKI KODEKS CYWILNY
- ABGB (Allgemeines Bürgerliches
Gesetzbuch)
▬ 1896 - NIEMIECKI KODEKS CYWILNY BGB (Bürgerliches Gesetzbuch)
▬ 1907-1912 – SZWAJCARSKI KODEKS
CYWILNY – ZGB (Zivilgesetzbuch)