Wielkie kodyfikacje

Wielkie kodyfikacje
Narodziny współczesnego prawa
XVIII/XIX w.
ZAŁOŻENIA I
UWARUNKOWANIA
– OŚWIECENIE
Oświeceniowy „program”
reformy prawa
racjonalizacja – Sapere aude!
 laicyzacja
 prawo natury – prawa człowieka
 kodyfikacja
 humanitaryzacja
 Novus ordo seclorum

Racjonalizacja i laicyzacja (1/2)
encyklopedyści (Denis Diderot)
– Wielka Encyklopedia Francuska (Encyclopédie, ou

dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers,
od 1751 r.)
absolutyzm oświecony:
◦ Fryderyk II
◦ Józef II
 tolerancja religijna:
◦ Wolter/Voltaire (François Marie Arouet)
◦ patent tolerancyjny Józefa II z 1781 r.

Racjonalizacja i laicyzacja (2/2)
deizm, antyklerykalizm, „antyteizm”
◦ masoneria
◦ józefinizm
◦ laicyzacja Francji (1789 -1795)
 utylitaryzm:
◦ dążenie do szczęścia – pursuit of happiness
◦ Jeremy Bentham
◦ nowa filozofia prawa karnego

Doktryna prawnonaturalna





przyrodzone prawa jednostki ludzkiej – John
Locke (zm. 1704) – life, liberty and property
liberalizm, indywidualizm:
◦ swoboda jednostki
◦ swoboda umów
◦ „święte” prawo własności
rządy prawa (rule of law) – kodyfikacja
równość wobec prawa – antyfeudalizm
umowa społeczna – demokracja
Prawa człowieka



rewolucja:
◦ amerykańska – life, liberty and pursuit of happiness
◦ francuska – liberté, égalité, fraternité
prawa człowieka
 Deklaracja Niepodległości USA
(The Declaration of Independence, 1776)
 Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
(Déclaration des droits de l'homme et du citoyen,
1789)
prawa obywatela – suwerenność Narodu
Kodyfikacja
Monteskiusz – O duchu praw
 Gaetano Filangieri – O nauce prawodawstwa

(La scienza della legislazione, 1780-85)
Bentham – Wprowadzenie do Zasad Moralności i
Prawodawstwa (Introduction to Principles of Morals and
Legislation, 1789) – pojęcie „kodyfikacji” –
a complete body of law
 cechy kodyfikacji:
zupełność, wyłączność, powszechność, jasność,
zwięzłość, abstrakcyjność,

Humanitarna doktryna/szkoła
prawa karnego (1/2)
prekursorzy: Friedrich Spee (zm. 1635),
Christian Thomasius, (zm. 1728)
 filozofowie: Monteskiusz, Wolter
 Cesare Beccaria – O przestępstwach i karach (Dei

delitti e delle pene, 1764)

założenia:
◦ zniesienie procesów o czary i tortur,
◦ zniesienie kary śmierci (kwalifikowanej)
◦ zniesienie kar mutylacyjnych i hańbiących
Humanitarna doktryna/szkoła
prawa karnego (2/2)
◦
◦
◦
◦
◦
wprowadzenie kary pozbawienia wolności
wprowadzenie kodyfikacji
wprowadzenie formalnej definicji przestępstwa
zniesienie arbitralności sędziów
oparcie legitymacji kary na przesłankach
prawnonaturalnych i utylitarystycznych
◦ wprowadzenie prawa do obrony i domniemania
niewinności
◦ wprowadzenie jawnego i ustnego procesu
Novus ordo seclorum
Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela z 1789 r.
Przedstawiciele ludu francuskiego, zebrani w
Zgromadzeniu Narodowym […] postanowili
ogłosić w uroczystej deklaracji naturalne,
niezbywalne i święte prawa człowieka, aby owa
deklaracja, stale przedstawiania wszystkim
członkom społeczeństwa, przypominała im bez
przerwy o ich prawach i ich obowiązkach; aby
akty władzy […] (i) żądania obywateli, oparte od
tej pory na prostych i niezaprzeczalnych
podstawach, służyły zawsze podtrzymaniu
Konstytucji i szczęściu ogółu. W związku z tym
Zgromadzenie Narodowe uznaje i ogłasza, w
obecności i pod auspicjami Istoty Najwyższej,
następujące prawa człowieka i obywatela:
Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela z 1789 r.
Art. I. Ludzie rodzą się i pozostają wolnymi i
równymi
w
prawach. Podstawą
różnic
społecznych może być tylko wzgląd na pożytek
ogółu.
Art. II. Celem wszelkiego zrzeszenia politycznego
jest utrzymanie przyrodzonych i niezbywalnych
praw człowieka. Prawa te to: wolność, własność,
bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi.
Art. III. Źródło wszelkiej władzy zasadniczo tkwi w
narodzie. Żadne ciało, żadna jednostka nie może
sprawować władzy, która by wyraźnie od narodu
nie pochodziła.
Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela z 1789 r.
Art. IV. Wolność polega na tym, że wolno każdemu
czynić wszystko, co tylko nie jest ze szkodą
drugiego, korzystanie zatem z przyrodzonych
praw każdego człowieka nie napotyka innych
granic, jak te, które zapewniają korzystanie z
tych
samych
praw
innych
członków
społeczeństwa. Granice te mogą być zakreślone
tylko drogą ustawy.
Art. V. Ustawa ma prawo zakazywać tylko tego, co
jest szkodliwe dla społeczeństwa. To, czego
ustawa nie zakazuje, nie może być wzbronione i
nikt nie może być zmuszonym do czynienia tego,
czego ustawa nie nakazuje.
Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela z 1789 r.
Art. VI. Ustawa jest wyrazem woli ogółu. Wszyscy
obywatele mają prawo współdziałać osobiście lub
przez swych przedstawicieli w tworzeniu ustaw.
Prawo musi być jednakie dla wszystkich zarówno
gdy chroni, jak też gdy karze. Wszyscy obywatele
są równi w jego obliczu, wszyscy w równej
mierze mają dostęp do wszystkich dostojeństw,
stanowisk i urzędów publicznych, wedle swego
uzdolnienia i bez żadnych innych preferencji,
prócz ich osobistych zasług i zdolności.
Art. VII. Nikt nie może być oskarżonym,
aresztowanym ani więzionym, poza wypadkami
określonymi ściśle przez ustawę i z zachowaniem
form przez nią przepisanych. […]
Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela z 1789 r.
Art. X. Nikt nie powinien być niepokojony z
powodu swych przekonań, nawet religijnych,
byleby tylko ich objawianie nie zakłócało ustawą
zakreślonego porządku publicznego.
Art. XI. Wolna wymiana myśli i poglądów jest
jednym z najcenniejszych praw człowieka;
każdemu
obywatelowi
zatem
wolno
przemawiać, pisać i drukować swobodnie z
zastrzeżeniem, że za nadużycie tej wolności
odpowiadać
będzie
w
wypadkach,
przewidzianych przez ustawę.
Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela z 1789 r.
Art. XII. Zabezpieczenie praw człowieka i
obywatela stwarza potrzebę władzy publicznej
(aparatu przymusu), władza ta zatem jest
ustanowioną ku pożytkowi ogółu, nie zaś dla
korzyści osobistej tych, którym została
powierzona. […]
Art. XVII. Ponieważ własność jest prawem
nietykalnym i świętym, przeto nikt jej
pozbawionym być nie może, wyjąwszy wypadki,
gdy potrzeba ogółu, zgodnie z ustawą
stwierdzona, niewątpliwie tego wymaga, a i to
tylko pod warunkiem sprawiedliwego i
uprzedniego odszkodowania.
KODYFIKACJE
ABSOLUTYZMU
OŚWIECONEGO
Cesarstwo Austrii (Habsburgowie)
Leopolidina – 1786 r. – Piotr Leopold H. –
Toskania
 Josephina – 1787 r. – Józef II – Austria
 Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski –
1797 r. – Franciszek II – Galicja
 Franciscana – 1803 r. – Franciszek II –
Austria
 ABGB – 1811 r. – Franciszek I – Austria

Leopoldina








prawo karne
pierwsza kodyfikacja humanitarna
zniesienie kary śmierci
zniesienie kar mutylacyjnych i hańbiących
prewencja indywidualna
zniesienie tortur
prawo do obrony
rozdzielenie funkcji oskarżyciela publicznego,
sędziego śledczego, sądu orzekającego
Constitutio Criminalis Josephina
prawo karne materialne
pierwszy nowoczesny kodeks karny
264 paragrafy - zwięzłość i jasność przepisów
nullum crimen sine lege
nulla poena sine lege
równość wobec prawa
zniesienie kary śmierci, k. mutylacyjnych, tortur i
karalności czarów
 kara pozbawienia wolności
 teoria odstraszania (prewencja ogólna)
 złagodzenie sankcji za przestępstwa przeciwko
religii i moralności







Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski





prawo prywatne
pierwsza nowoczesna kodyfikacja cywilna
założenia prawnonaturalne
charakter próbny – wprowadzony na terenach
III rozbioru
podstawa dla ABGB
Kodeks cywilny austriacki (ABGB)





autor – Franciszek Zeiller
prawo prywatne
1502 paragrafy, 3 działy (prawo osobowe,
prawo rzeczowe, przepisy wspólne)
jasny i prosty język, abstrakcyjność
założenia prawnonaturalne:
◦ równość wobec prawa
◦ swoboda umów
◦ liberalne prawo własności

prawo feudalne – przepisy polityczne
(administracyjne)
Prusy

Landrecht pruski – 1794 r. –
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
◦
Fryderyk II/Fryderyk Wilhelm II:
ogół przepisów prawa materialnego
ponad 19 000 paragrafów – kazuistyka
założenia prawnonaturalne – prawa człowieka
prawa feudalne
definicje pojęć ogólnych prawa karnego
nullum crimen sine lege
niektóre założenia humanitarne
teoria odstraszania
KODYFIKACJE
REWOLUCYJNEJ
FRANCJI
Rewolucyjne ustawodawstwo karne
dekret Konstytuanty z 1789 r.
 kodeks karny z 1791 r. (tzw. rewolucyjny)
 kodeks karny z 1795 r. (Dyrektoriat)

Dekret z 1789 r.
zniesienie tortur
 zniesienie kar z podejrzenia
 jawność rozprawy sądowej
 prawo do obrony

Kodeks rewolucyjny z 1791 r.
prawo karne
cześć ogólna i szczególna
nullum crimen sine lege
nulla poena sine lege
równość wobec prawa
zniesienie kwalifikowanej kary śmierci, k.
mutylacyjnych, tortur i karalności czarów
 odstraszanie
 w procedurze likwidacja procesu
inkwizycyjnego i wprowadzenie procesu
mieszanego






Kodyfikacja napoleońska
1804 – Kodeks cywilny – Code civil –
Kodeks Napoleona
 1806 – Kodeks postępowania cywilnego Code de procédure
 1807 – Kodeks handlowy - Code de
commerce
 1808 – Kodeks postępowania karnego Code d’instruction criminelle
 1810 – Code pénal – Kodeks karny

Code civil
pierwsza liberalna kodyfikacja cywilna
sankcjonująca dorobek rewolucyjny
 2281 artykułów w 3 księgach (osoby, własność,
nabycie własności – systematyka prawa
rzymskiego personae, res, actiones)
 jasność i abstrakcyjność przepisów
 założenia prawnonaturalne:

◦ równość wobec prawa
◦ liberalne (święte) prawo własności
◦ swoboda umów


laickie prawo małżeńskie
patriarchalna instytucja małżeństwa i rodziny
Code de procédure









oparty na ordonansie Ludwika XIV z 1667 r.
równość stron
kontradyktoryjność
dyspozycyjność
jawna i publiczna rozprawa
koncentracja materiału procesowego
swobodna teoria dowodowa
apelacja i kasacja
formalizm procesowy, przewlekłość,
kosztowność
Code de commerce
prawo handlowe, wekslowe, upadłościowe
i morskie
 oparte na ordonansach Ludwika XIV
 kryterium przedmiotowe – równość
wobec prawa
 wolność handlu

Code d’instruction criminelle

utrzymanie wprowadzonego w 1791 r.
procesu mieszanego
Code pénal







utrzymanie zasad wprowadzonych w 1791 r.
kodyfikacja nowoczesna - cześć ogólna i
szczególna
podział przestępstw na: zbrodnie, występki i
wykroczenia
zróżnicowana właściwość sądów
odstraszanie – kara śmierci, roboty
publiczne, deportacja, piętnowanie
śmierć cywilna
ochrona prawa własności