Podmiotowe, przedmiotowe i inne aspekty finansów przedsiębiorstwa
advertisement
Przedmiot nauki o finansach Ukształtowanie się i rozwój finansów jako nauki Prakseologiczne i inne metody badań Przedmiot zainteresowania nauki o finansach nie różni się zasadniczo od przedmiotu zainteresowania nauki o ekonomii (całokształt procesów gospodarowania) – różni się jednak głównie stopniem szczegółowości analizy zjawisk pieniężnych Przedmiotem zainteresowania nauki o finansach są zjawiska i procesy oraz ich skutki związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem środków pieniężnych (publicznych lub prywatnych). Przedmiotem zainteresowania nauki o finansach jest ruch pieniądza, jego tworzenie (kreacja) w systemie bankowym oraz krążenie (cyrkulacja) między różnymi jednostkami gospodarczymi i publicznymi. Nauka finansów wiąże się nierozerwalnie z historią pieniądza. Początkowo funkcje pieniądza pełniły określone towary określane mianem płacideł (np. skóry zwierzęce, bydło), upływem czasu funkcje pieniądza zaczęły pełnić szlachetne kruszce. Zarówno ze względu na rzadkość występowania jak i cechy fizyczne: jednorodność, podzielność, trwałość. Zakłada się, że proces bicia monet rozpoczął się w starożytnym Egipcie w III tysiącleciu p.n.e. W państwach greckich w VII w p.n.e. nastąpił rozwój systemu monetarnego. Podstawową funkcją pieniądza była wymiana i akumulacja kapitału. Nastąpił rozwój handlu wewnętrznego i między miastami. W 800 r Karol Wilki przeprowadził reformę pieniężną, której istota było wprowadzenie systemu denarowego opartego na srebrze. W kolejnych wiekach następowało tzw. „psucie” monety proces ten rwał do XII i XIII w, czyli do tzw. reformy groszowej, polegającej na wprowadzeniu solidnej i grubej monety srebrnej. W miarę rozwoju stosunków towarowo pieniężnych rozszerzał się zakres operacji finansowych. Pojęciem finansów zaczęto określać ogól stosunków pieniężnych związanych z operacjami gospodarczymi. Kolejny ważny etap w rozwoju finansów nastąpił wraz z rozwojem bankowości. Ważna rolę odgrywali także złotnicy, którzy przyjmowali złoto na przechowanie. Możliwość kreacji pieniądza przez banki komercyjne powodowała, iż przyczyniały się one do wzrostu gospodarczego świata, ale niejednokrotnie doprowadzały gospodarki poszczególnych krajów do sytuacji kryzysowych. Istotne znaczenie miało też powstanie bankowości centralnej. Ewolucja systemu pieniężnego w kierunku pieniądza symbolicznego pchnęła sferę pieniądza w kierunku pieniądza abstrakcyjnego. Dalszy etap rozwoju finansów wiąże się z nasileniem wymiany międzynarodowej. Metody prakseologiczne: Istota i pojęcie finansów Istotą każdej nauki jest określenie jej przedmiotu zainteresowania, celów poznawczych, metod badawczych oraz roli spełnianej przez nią wobec życia społeczno-gospodarczego Finanse – dział nauki, który zajmuje się badaniem określonego elementu rzeczywistości ekonomicznej bazującego na pieniądzu i formułowaniem na podstawie uzyskanych wyników określonych twierdzeń i praw Nauka o finansach nie ogranicza się do analizy ruchu pieniądza: analiza w odniesieniu do zjawisk rzeczowych –skala produkcji, podział dochodu narodowego, oszczędności, inwestycji, bezrobocia, inflacji, wymiany handlowej itp. Gospodarka finansowa Pod pojęciem gospodarki finansowej przedsiębiorstwa rozumie się wszystkie czynności związane z przygotowaniem i realizacją operacji pieniężny w danym podmiocie gospodarczym. Gospodarkę finansową można zdefiniować jako mechanizm ciągłego, odpowiednio zorganizowanego procesu gromadzenia przychodów oraz dokonywaniu wydatków. Oznacza to, że w toku funkcjonowania gospodarki finansowej mamy do czynienia z występowanie zespołu różnego typu rozliczeń. W tym kontekście rozliczenia te należy rozumieć szeroko. Rozliczeniem tak pojętym będzie: pozyskiwanie kapitału własnego i obcego, wydatki przeznaczone na inwestycje o charakterze rzeczowym i finansowym, zakup surowców, wypłaty wynagrodzeń, świadczenia podatkowe itd. Gospodarka finansowa polega na prowadzeniu ciągłej działalności w sferach operacji pieniężnych. Nie można jej rozpatrywać statycznie, jest ona działaniem, co oznacza konieczność dynamicznego rozpatrywania - w ciągłym ruchu przepływów pieniężnych. Prowadzenie gospodarki finansowej oznacza więc nie tylko samo uzyskiwanie i wydatkowanie środków pieniężnych, lecz również programowanie tych działań w krótkim i długim czasie oraz ich analizę i ocenę w celu kształtowania na tej podstawie przyszłych decyzji. Mamy tu zatem do czynienia z występowaniem określonych czynności: • poprzedzających ruch pieniądza, mających na celu przygotowanie opernej i pieniężnych obsługujących pożądane przez przedsiębiorstwo procesy (ich prognozowanie, planowanie oraz podejmowanie decyzji z uwzględnieniem dwóch istotnych czynników: czasu i ryzyka); • związanych z rzeczywistą realizacją operacji pieniężnych; • polegających na zapisie operacji finansowych, mających miejsce w przeszłości, analizie przebiegu zaistniałych zjawisk finansowych i wreszcie na wnioskowaniu, które służy ukształtowaniu tych zjawisk w przyszłości, a więc ułatwianie podejmowanie decyzji w sferze rzeczowego i finansowego zarządzania przedsiębiorstwem. Gospodarka finansowa obejmuje działalność organizatorską, zmierzającą do kształtowania stosunków ekonomicznych w sposób najbardziej odpowiadający potrzebom przedsiębiorstwa. Do tego rodzaju działalności należy w szczególności planowanie finansowe w sensie budowy programów operacji pieniężnych na przyszłe okresy przy zapewnieniu warunków umożliwiających optymalizację rezultatów tych operacji. Należy podkreślić, że zasady gospodarki finansowej poszczególnych przedsiębiorstw zależą od ich wielkości i form organizacyjno-prawnych w jakich działają. W każdym przypadku zasady te powinny uwzględniać wymóg racjonalnego zarządzania finansami. W tym zakresie gospodarka finansowa spełnia szereg ważnych funkcji: • określa równowagę przedsiębiorstwa i jego zdolność płatniczą; • aktywizuje rzeczowe procesy gospodarcze i wymusza ich efektywność ekonomiczną; • łączy w formie pieniężnej poszczególne sfery działalności przedsiębiorstwa (działalność operacyjną, finansową i inwestycyjną); • określa miejsca powstawania kosztów i źródła kreowania zysków; • umożliwia ocenę efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa w przekroju poszczególnych sfer i wyodrębnionych ekonomicznie komórek organizacyjnych; • określa opłacalność planowanych kierunków ekspansji gospodarczej przedsiębiorstwa; • warunkuje określony układ stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem rynkowym i instytucjonalnym. Z wymienionych tu funkcji gospodarki finansowej wynika jednoznacznie, że określa ona pozycję przedsiębiorstwa na rynku, jego siłę konkurencyjni) i możliwości ekspansji gospodarczej. Funkcje finansów 1. Funkcja redystrybucyjna – polega na ponownym podziale raz już podzielonego dochodu narodowego (aby zaspokoić potrzeby wszystkich członków społeczeństwa) 2. Funkcja alokacyjna – przemieszczanie czynników wytwórczych (zasoby pracy, kapitału, ziemi), przede wszystkim dokonuje się jej za pomocą inwestycji 3. Funkcja stabilizacyjna (prorozwojowa) – nabrała na znaczeniu gdy zaczęto stosować interwencjonizm państwowy – państwo tworzy warunki rozwojowe; kieruje finanse na infrastrukturę techniczną (autostrady, porty... itd.) oraz na rozwój edukacji, badań i nauki gdyż wiedza decyduje o jakości potencjału ludzkiego 4. Funkcja fiskalna – zaspokojenie popytu państwa na pieniądz 5. Funkcja kontrolna – informacja o publicznych finansach dla ludzi, monitowanie przepływu finansów (GUS, Bank Centralny, Ministerstwo Finansów itd.), określanie zasad funkcjonowania pieniądza, oraz nadzór i kontrola (czy wszystko jest zgodnie z prawem) 6. Funkcja motywacyjna – przyznawanie kredytów, promocja produkcji na rynkach międzynarodowych, subwencje do inwestycji Przedmiot badań nauki finansów: 1. Metoda porównywania nakładów z efektami Metoda ta występuje w dwóch odmianach: a) racjonalnie działający podmiot będzie dążył do maksymalizacji efektów przy danych nakładach b) racjonalnie działający podmiot będzie dążył do minimalizacji nakładów przy danych efektach Inaczej ta metoda badań określana jest jako zasada racjonalnego działania albo zasada ekonomiczności. Stosuje się ja w dziedzinach, w których można dokładnie mierzyć koszty i korzyści jednorodnym miernikiem (pieniądzem). Zastosowanie metody porównywania nakładów z efektami pozwala określić efektywność ekonomiczna przedsięwzięcia. Porównanie nakładów z efektami może dać wynik dodatni (zysk) albo ujemny (strata). 2. Metoda porównania kosztów i korzyści: Stosuje się ją w chwili rozpoczynania danego przedsięwzięcia, albo podczas prowadzonej działalności; jest przydatna wówczas, gdy nie można prowadzić pomiaru rezultatów działalności jednorodnym miernikiem (pieniądzem). Metodę porównania kosztów i korzyści można zastosować pod warunkiem kwantyfikowania stopnia osiągania celu, który nie musi być wyrażony w jednostkach pieniężnych. 3. Metoda bilansowa Pozwala ustalić stan równowagi lub stopień nierównowagi badanego elementu rzeczywistości. W ujęciu podmiotowym zastosowanie metody bilansowej pozwala ustalić stan finansowy podmiotu gospodarczego, państwa, gospodarstwa domowego itp. Zastosowanie metody bilansowej wiąże się z kardynalną zasada rachunkowości – podwójnego zapisu. - zjawiska finansowe: Zjawiska finansowe możemy podzielić na elementarne np. cena, kredyt, procent, podatek i zjawiska złożone, w których zachodzą związki przyczynowo-skutkowe, a pieniądz nabiera cech dynamicznych np. zaakceptowanie przez konsumenta ceny producenta i powstanie dzięki temu strumienia pieniężnego związanego z aktem kupna-sprzedaży; przepływy pieniężne między budżetem państwa a funduszami celowymi. Inny podział to podział na zjawiska abstrakcyjne, w których pieniądz ma postać idealną np. miernika wartości i konkretne dotyczące realnych procesów gospodarczych. Metody statyczne i dynamiczne: Klasyfikacja zjawisk finansowych: 2. Metoda zasobowa Cechą charakterystyczną tej metody, jest to, że badane zjawiska finansowe są „unieruchomione” w czasie. W odróżnieniu od metody strumieniowej pozwala określić i scharakteryzować stan badanego obiektu niezależnie od tego, czy dane zjawisko finansowe jest kształtowane przez jakiś inny czynnik czy nie np. deficyt budżetowy. Inaczej ta metoda jest nazywana metodą majątkową, co wynika stąd że majątek jest efektem kumulacji dochodów w przepości. 1. Ze względu na dynamikę i statykę zjawisk: a) zjawiska finansowe, w których pieniądz znajduje się w bezruchu (związane z występowaniem zasobu pieniądza: oszczędności, zakumulowane zyski przedsiębiorstw, pieniężny dług publiczny) b) zjawiska finansowe, w których pieniądz znajduje się w ruchu (strumienie pieniężne przepływające w czasie między różnymi podmiotami z równych tytułów) 2. Ze względu na przedmiot dzieli się je na zjawiska: a) przychodowe b) rozchodowe c) dochodowe d) wydatkowe e) kosztowe f) kredytowe g) pożyczkowe h) gotówkowe i) bezgotówkowe j) transferowe k) oszczędnościowe l) ubezpieczeniowe - stosunki finansowe, czyli relacje o różnym charakterze i stopniu złożoności, powstające między podmiotami w procesach gospodarczych np. między pożyczkodawcami a pożyczkobiorcami, stosunki podatkowe, stosunki ubezpieczeniowe. Nauka finansów określa charakter czynników pieniężnych oraz siły ich oddziaływania na sytuację danego podmiotu. Nauki finansów a nauki ekonomiczne i społeczne: Finanse a nauki ekonomiczne: Finanse należą do dziedziny nauk ekonomicznych. Najściślejszy związek łączy finanse i dwa podstawowe działy ekonomii: mikro- i makroekonomię, jest to zrozumiałe, gdyż nauki te stanowią najszersze teoretyczne ujęcie zjawisk gospodarczych. Szczególny związek zachodzi też między finansami a rachunkowością, istota tej zależności polega na wykorzystaniu metody podwójnego zapisu oraz metody bilansowej do badania zjawisk finansowych. Finanse pozostają też w relacji z zarządzaniem, zjawiska finansowe powstają w związku z konkretnymi podmiotami, w ramach stosunków zachodzących pomiędzy nimi. Organizacja działalności danego podmiotu i zarządzanie nią ma ją istotny wpływ na sferę finansową podmiotu. Finanse a socjologia: Socjologia interesuje się zjawiskami i stosunkami finansowymi w związku z badaniami nad sytuacja materialną różnych grup społeczeństwa, przyczynami ego a nie innego rozkładu dochodu w społeczeństwie, skutkami finansowej polityki państwa dla rożnych grup społecznych. Stosunki finansowe kształtują określone zachowania ludzi i grup społecznych. Finanse a psychologia: Podmiotem zjawisk finansowych jest zawsze człowiek, należy pamiętać, ze współczesny pieniądz jest oparty na zaufaniu nie na kruszcach. Ważnym przedmiotem zainteresowania psychologii jest rozpoznanie warunków, w których człowiek wykazuje zaufanie do pieniądza, systemy finansowego, banku, itd. W praktyce podmiotów działających w sferze pieniądza wiedza z zakresu psychologii jest potrzebna do zrozumienia oczekiwań partnerów stosunków finansowych. Finanse a etyka: Działalność człowieka w sferze finansowej zawsze miała kontekst etyczny. Np. problem „godziwego” zysku a nie nadmiernego (z historii pieniądza znane są przykłady praktyk monopolistycznych, lichwiarskiego procentu itp.). Podobnym problemem jest przerzucanie kosztów wytwarzania danego towaru na inne podmioty, dokładniej mówiąc podatników. Problemy etyczne pojawiają się również w kontekście polityki fiskalnej, a ściślej polityce opartej na deficytach budżetowych, pojawia się bowiem pytanie czy obecne pokolenia ma prawo żyć kosztem innych pokoleń, które ten dług będą spłacać. 1. Metoda strumieniowa Przedmiotem obserwacji są strumienie pieniądza przepływające między przynajmniej dwoma, ale częściej wieloma podmiotami z różnych tytułów. Dzięki metodzie strumieniowej można obserwować dane zjawiska finansowe w ściśle zamkniętym przedziale czasowym, jest więc przydatna do ustalania zmian w zjawiskach finansowym między okresami. Jest niezbędna w badaniu stanu budżetu państwa i innych budżetów publicznych, które mają ściśle określony czas obowiązywania. 3. Metoda strumieniowo-zasobowa Pozwala na ujęcie zjawisk zarówno w ujęciu dynamicznym jak i statycznym. Istotą tej metody jest powiązanie cech charakteryzujących stan badanego zjawiska finansowego z cechami zjawisk, które spowodowały zmiany (ujęcie ex post) lub które mają spowodować zmiany projektowane (ujęcie ex ante). Metoda strumieniowo-zasobowa pozwala powiązać osiągane w danym roku (okresie) przychody z wartością aktywów rzeczowych i finansowych przedsiębiorstwa, umożliwia ustalenie zależności między saldem budżetu państwa a zmianami w poziomie długu publicznego, itd. Analiza modelowa, systemowa i eksperyment w nauce finansów Analiza modelowa Podział modeli: - modele teoretyczne (konstruowane w celu rozwiązania danego problemu, mające wiele uproszczeń, żeby lepiej zrozumieć istotę badanej rzeczywistości) - modele realne (analogiczne do badanego układu rzeczywistości) W poznawaniu zjawisk finansowych poprzez modele trzeba przyjąć pewne założenia (aksjomaty) np. płynność pieniądza, każde udzielenie kredytu bankowego oznacza zwiększenie obiegu pieniężnego, podatek ma zawsze charakter przymusowy itd. W badaniu zjawisk finansowych istotny jest podział na modele pozytywne (opisujące rzeczywistość) i normatywne (projektujące rzeczywistość) Podejście systemowe: System to zbiór wzajemnie ze sobą powiązanych elementów. W nauce finansów pojęcie systemu jest stosowane powszechnie. W najszerszych ujęciu mamy do czynienia z systemem finansowym gospodarki. System może być rozumiany jako całokształt zasad organizacyjnych, ogół norm i reguł obowiązujących w danej dziedzinie. Inne powszechnie stosowane terminy to system pieniężny, system rozliczeń pieniężnych, system bankowy, system kredytowy, itd. Badania nad zjawiskami finansowymi to także badania nad systemami, które funkcjonują w sferze finansów. Metoda prób i błędów Metoda eksperymentu ma znaczenie dla nauki finansów, w której próbuje się poprzez symulowanie różnych zjawisk finansowych przewidywać zmiany w określonym obszarze zjawisk finansowych np. poszukuje się zależności między ciężarem podatkowym a wydajnością podatkową państwa, między inflacją a bezrobociem. Ograniczone możliwości stosowania eksperymentu w nauce finansów powodują, że decyzje finansowe muszą być podejmowane przy użyciu metody prób i błędów. Dotyczy to głównie makroskali, czyli polityki finansowej państwa. Zmusza to podmioty odpowiedzialne za stan sfery finansowej do podejmowania decyzji o zastosowaniu różnych środków, a następnie obserwowania skutków i ewentualnych korekt decyzyjnych. Stosowanie tak ułomnej metod napotyka trudności, w podejmowaniu decyzji pojawia się bowiem efekt opóźnień czasowych, który polega na tym, że jeżeli nawet stan gospodarki jest zdiagnozowany, to przygotowania środków polityki finansowej wymaga określonego czasu. Prowadzi to do nieadekwatności przygotowanych środków wobec zmienionego już stanu gospodarki. Metoda prób i błędów ma zastosowanie także w skali mikroekonomicznej np. przy przewidywaniu zysków przedsiębiorstwa, kształtowaniu portfela inwestycyjnego. Pieniądz oraz jego funkcje Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych Funkcje systemu finansowego. Pieniądz (według definicji Peter Schaala) niezależnie od swojej formy zewnętrznej i systemu gospodarczego jest prawnie określonym i powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartości i którego wartość jest ściśle związana z realnym produktem społecznym brutto. Opiera się na kryterium rodzajowego zróżnicowania jednostek gospodarujących, dokonujących operacji pieniężnych, tzn. realizujących przychody i wydatki pieniężne oraz gromadzących zasoby pieniężne. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się 5 grup zjawisk finansowych: System finansowy realizuje 3 funkcje: 1. monetarna- polega na tym że system finansowy dostarcza podmiotom niefinansowym podstawowego dla funkcjonowania gosp rynkowej instrumentu jakim jest pieniądz i umożliwia jego obieg tj. ruch związany z płatnościami zachodzącymi w związku z bieżącą działalnością gosp. 2. kapitałowo-redystrybucyjną- dzięki istnieniu systemu finan możliwy jest przepływ wolnych środków pieniężnych od podmiotów dysponujących nimi do podmiotów chcących z nich korzystać. W praktyce w ramach tej funkcji chodzi głównie o 2 kwestie. Po pierwsze o usługi niezbędne do bezpośredniego finansowego wzrostu gosp, i po drugie o powstawanie i rozdysponowywanie środków do finansowania tzw. Dóbr publicznych (obrona narodowa), usług społecznych (edukacja, medycyna) oraz świadczeń społecznych (zasiłki, emerytury) 3. kontrolną- w ramach tej funkcji system finan umożliwia kontrolę nad strumieniami pieniężnymi, w szczególności nad środkami zainwestowanymi, wypożyczonymi i redystrybuowanymi w przeszłości. Chodzi tu o usługi które pozwalają kontrolować efektywność wykorzystania majątku (rzeczowego i ludzkiego) oraz środków finan. Tak więc w/w funkcja obejmuje zagadnienia kontroli finan oraz władania ekonomicznego 1. Finanse publiczne - obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem. Są przepływami pieniężnymi, realizowanymi przez państwo i samorząd terytorialny jako związki publicznoprawne. W finansach publicznych podstawowe znaczenie ma gromadzenie środków pieniężnych w postaci transferów, a więc podatków, opłat, ceł itp. ale także pożyczki zaciągnięte przez państwo i samorządy terytorialne, głównie na pokrycie deficytu budżetowego. Profesor Owsiak traktuje te dwa pojęcia równoważnie, ale niektórzy autorzy podają, ze zjawiska finansowe, to te wszystkie zjawiska, w których pieniądz występuje w znaczeniu realnym; natomiast te zjawiska w których pieniądz występuje tylko w funkcji miernika wartości mamy do czynienia ze zjawiskami pieniężnymi. 2. Finanse ubezpieczeń są grupą zjawisk finansowych obejmującą gromadzenie i podział zasobów pieniężnych przez instytucje ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Można zaliczyć do nich również otwarte fundusze emerytalne oraz dobrowolne ubezpieczenia pracownicze. Polityka finansowa 3. Finanse banków i innych instytucji kredytowych (np. kas oszczędności). W bankach charakterystyczne są operacje kredytowe, związane z kreacją pieniądza i wycofywaniem go z cyrkulacji. Oprócz operacji kredytowych przyjmowane są depozyty (wkłady) na rachunki bankowe oraz przelewy między rachunkami bankowymi na zlecenie ich właścicieli Funkcje pieniądza: 1. miernik wartości 2. środek tezauryzacji 3. środek płatności 4. dobro płynne 5. środek wymiany 6. pieniądz światowy Zjawiska pieniężne a zjawiska finansowe Polityka finansowa to działalność podmiotu, który dąży do osiągnięcia określonych celów za pomocą narzędzi pieniężnych. Polityka finansowa jest domeną państwa, gdyż podmioty inne niż państwo nie maja pełnej suwerenności w odniesieniu do kwestii finansowych. Cele polityki finansowej: 1. Cele uniwersalne: - wzrost gospodarczy (przyrost PKB) - tworzenie miejsc pracy (walka z bezrobociem) - stabilizacja gospodarki - wspieranie konkurencyjności gospodarki - zachowanie realnej wartości pieniądza (walka z inflacja) - bezpieczeństwo wewnętrzne systemu finansowego (zachowanie płynności finansowej, nadzór bankowy itd.) - bezpieczeństwo zewnętrzne systemu finansowego (dobra pozycja walutowa kraju, zapewnienie równowagi bilansu płatniczego z zagranicą) 2. Cele specyficzne: Czyli konkretne cele np. określone dla danego kraju i danego roku tempo wzrostu gospodarczego. Rodzaje polityki finansowej: a) Monetarna Zajmuje się kształtowaniem zjawisk finansowych w gospodarce kraju. Głównym kierunkiem oddziaływania polityki monetarnej są wielkość oraz zmiany podaży i popytu na pieniądz. W dostosowaniu relacji między popytem a podażą szczególną rolę odgrywa stopa procentowa. Szczególnie ważne zadanie polityki monetarnej polega na reagowaniu na impulsy pochodzące ze sfery realnej (np. wzrost lub spadek produkcji), sfery pieniężnej (deficyt budżetowy, napływ/odpływ kapitału) i zmian psychologicznych (zmiany preferencji konsumentów) Za politykę monetarną a odpowiedzialny jest bank centralny. Strategicznym celem polityki monetarnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Do celów pośrednich zalicza się: kształtowanie wysokości stóp procentowych, oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza, wpływanie na wielkość kredytów udzielonych przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym. Do realizacji tych celów NBP stosuje takie instrumenty jak: - stopy procentowe - operacje otwartego rynku - emisja papierów wartościowych - rezerwa obowiązkowa - operacje kredytowo-depozytowe b) Fiskalna Działalność państwa polegająca na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych, tj. podatków i innych danin publicznych, wydatków, deficytów budżetowych, długu publicznego, udzielanych gwarancji i poręczeń kredytów dla podmiotów gospodarczych, itp. Do osiągnięcia określonych celów, a zwłaszcza wysokiego stopnia wykorzystania mocy wytwórczych, stabilizacji cyklu koniunkturalnego. W zależności od rodzaju zastosowania narzędzi wyróżnia się typy polityki fiskalnej: ekspansywną, restrykcyjną, pasywną i aktywna. Przedmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych W podejściu przedmiotowym do zjawisk finansowych występuje koncentracja na przedmiocie stosunków finansowych. W tego rodzaju zjawiskach występuje ruch pieniądza. Przychody i wydatki, które odzwierciedlają strumienie pieniężne i odnoszą się do ekwiwalentu. • Zjawiska przychodowe – przychody ze sprzedaży towarów, usług, majątku, • Zjawiska rozchodowe – rozdysponowanie pieniądza związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą i pozostałą działalnością. • Zjawiska dochodowe – związane z wytworzeniem, realizacją i wykorzystaniem dochodów: - W sensie finansowym źródłem dochodu są zjawiska przychodowe - W sensie ekonomicznym źródłem dochodu jest działalność gospodarcza, dochody z kapitału (renty), dochody z praw majątkowych (czynsze, tantiemy itd.) • Zjawiska wydatkowe – środki pieniężne są przeznaczone na zakup towarów i usług które prowadzą do produktu krajowego, np. wydatki konsumpcyjne, inwestycyjne i inne • Zjawiska kosztowe – związane z powstawaniem i pokrywaniem kosztów prowadzonej działalności gospodarczej; np. koszty rzeczowe, osobowe, finansowe, amortyzacja • Zjawiska kredytowe – związane nie tylko z zasilaniem podmiotów w środki finansowe, lecz także z mechanizmem tworzenia pieniądza we współczesnej gospodarce np. kredyt produkcyjny, konsumpcyjny, obrotowy, płatniczy i inne. • Zjawiska pożyczkowe – odnoszą się do zjawisk finansowych, nie są związane z kreacją pieniądza; przedmiotem pożyczki jest pieniądz już istniejący, • Zjawiska gotówkowe – transakcje związane z gotówką • Zjawiska bezgotówkowe – obejmujące szeroki zakres transakcji, w których pieniądz występuje w postaci idealnej; • Zjawiska transferowe – dotyczą przepływu pieniądza, którego skutkiem nie jest ruch towarów; typowe zjawiska redystrybucyjne • Zjawiska oszczędnościowe – dotyczą gromadzenia i wykorzystania oszczędności pieniężnych. Mogą mieć formę gotówkową, bezgotówkową, lokat w papierach wartościowych i inne • Zjawiska ubezpieczeniowe – związane z różnego rodzaju ryzykiem, przedmiotem jest ochrona przed skutkiem różnych działań losowych. 4. Finanse przedsiębiorstw. Charakteryzuje je w szczególności gromadzenie przychodów za sprzedane towary i usługi, a więc przychodów pieniężnych o charakterze rynkowym. Poprzez podział i redystrybucję zasilają one przychody innych grup podmiotów gospodarczych. Oprócz tego przedsiębiorstwa otrzymują na rynku pieniężnym przychody kredytowe w postaci pożyczek bankowych oraz inne transfery, m.in. z rynku kapitałowego. 5. Finanse gospodarstw domowych obejmują dochody i wydatki ludności. Charakteryzuje je jest osiąganie przychodów pieniężnych z wynagrodzeń za pracę, a więc typu ekwiwalentnego. Występują także transfery obejmujące dochody właścicieli kapitałów, świadczenia z tytułu ubezpieczenia społecznego, czy przychody kredytowe. Najbardziej charakterystycznym kierunkiem rynkowych wydatków są zakupy towarów i usług konsumpcyjnych oraz transfery w postaci podatków i opłat składek z tytułu ubezpieczeń, spłat kapitału i oprocentowania kredytów bankowych. Przepływy finansowe w gospodarce Przepływy finansowe prezentują główne rodzaje strumieni finansowych – czyli rachunki przychodów i wydatków pieniężnych zrealizowanych przez grupy jednostek gospodarujących – sektory. Możemy wyróżnić strumień w realnej (pieniężne dochody i wydatki związane ze sprzedażą i zakupem dóbr ( towarów i usług ). Są związane z tworzeniem i podziałem PKB.) i autonomicznej (nie są związane z tworzeniem i podziałem PKB, lecz mają za przedmiot transakcje aktywami finansowymi i to głównie na ich wtórnych rynkach, np. obrót majątkiem rzeczowym, obrót kapitałem akcyjnym.) sferze finansów. Schemat przepływów finansowych przedstawia SEKTORY: A. Sektor przedsiębiorstw – obejmuje jednostki wytwarzające towary i usługi, których celem jest osiąganie zysków. Na rachunkach sektora przedsiębiorstw prezentuje się tylko część jego transakcji finansowych. Są one związane z działalnością bieżącą czy eksploatacyjną ( wytwarzanie i sprzedaż dóbr ). B. Sektor gospodarstw domowych – obejmuje osoby zatrudnione w jednostkach sektora publicznego i przedsiębiorstwach, osoby utrzymujące się z emerytury, rent i zasiłków oraz z dochodów kapitału. Wydatki tego sektora mają charakter konsumpcyjny. C. Sektor publiczny – obejmuje wszystkie instytucje publiczne ( państwowe i rządowe). Sektor publiczny czerpie dochody głównie z podatków i opłat oraz z kredytu publicznego. Wydatki na rzecz gospodarstw domowych – płace, zasiłki, emerytury, renty – oraz wydatki na rzecz przedsiębiorstw – zakup towarów i usług na potrzeby instytucji publicznych. D. Sektor inwestycji – jest to wyodrębniona część sektora przedsiębiorstw. Następuje tu wydatkowanie dochodów na trwałe dobra produkcyjne i na powiększenie zapasów w sektorze przedsiębiorstw. E. Sektor bankowo-kapitałowy – jest to sektor pośrednictwa finansowego, który gromadzi oszczędności i rezerwy pieniężne sektora prywatnego publicznego i zagranicznego i przekazuje je głównie do sektora inwestycji na finansowanie powiększenia rzeczowego kapitału produkcyjnego. F. Sektor zagraniczny – obejmuje eksport towarów i usług oraz ich import. SYSTEM FINANSOWY-jest to zbiór norm prawnych ustalających przede wszystkim społeczne organy(instytucje) których zadaniem jest wykonywanie czynności związanych z gromadzeniem oraz podziałem zasobów pieniężnych. Aby system finansowy był racjonalny tzn. wywoływał korzystne reakcje jednostek gospodarczych musi być: a)efektywny-oznacz oddziaływanie na przebieg procesów rzeczowych przy pomocy pieniądza ,aby osiągnąć optymalne zaspokojenie potrzeb całego społeczeństwa i jego jednostek.; b)zgodny z analizą regulowanych zjawisk. Wiąże się to z koniecznością uwzględnienia specyfiki regulowanych przez system finansowy zjawisk, które często mają charakter obiektywny, tzn. istnieją niezależnie od woli człowieka ,a zatem podlegają działaniom praw ekonomicznych.; c)Wewnętrznie zgodny. Mimo tego, że regulacje systemu finansowego dotyczą różnych zjawisk to należy pamiętać, że pozostają one we wzajemnym związku. Dlatego, aby osiągnąć określony cel wyznaczony przez politykę gospodarczą, trzeba ustalając normy w jednym, odpowiednio je powiązać z innym obszarem. d)Prosty w konstrukcji. Reakcja na określoną normę jest wtedy zgodna z założeniem jeśli możliwe jest jej przestrzeganie w prostej a nie zawiłej formie. Stąd każda norma musi być skonstruowana w mało skomplikowany sposób. System nie może też zawierać norm o podobnym działaniu. e)Zdolny do samoregulacji. Zmiany warunków powinny powodować wystąpienie procesów dostosowawczych. Trzeba tu wyróżnić procesy: samoregulacji i reformy systemu. Należy ponadto wziąć pod uwagę, że chociaż system finansowy realizuje określony wspólny cel społeczeństwa to nie jest jednak monolitem. Charakterystyka elementów struktury systemu finansowego System finansowy 1. Rynkowy instrumenty finansowe rynki finansowe instytucje finansowe zasady funkcjonowania 2. Publiczny instytucje budżetowe instrumenty fiskalne publiczne instrumenty fiskalne instytucje fiskalne Instrumenty finansowe –zobowiązania finansowe tj. roszczenia dotyczące majątku jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do drugich. Rynki finansowe – to rynki na których dokonuje się transakcji dotyczących instrumentów finansowych. Instytucje finansowe – to podmioty ekonomiczne, które specjalizują się w przyjmowaniu na siebie zobowiązań finansowych oraz nabywaniu takich zobowiązań od innych podmiotów. Zasady działania – reguły określające sposób działania instrumentów, rynków, instytucji. Instytucje budżetowe – tworzą zasady sporządzania, przyjmowania oraz wdrażania ( w tym kontrolowania) budżetów publicznych Instrumenty fiskalne - to prawno-ekonomiczne mechanizmy (konstrukcje) umożliwiające gromadzenie i rozdysponowywanie funduszy publicznych Publiczne instrumenty fiskalne – zobowiązania powstające gdy instytucje budżetowe, zezwalają na kreowanie instrumentów finansowych, z których wpływy pozwalają na pokrycie deficytu funduszy publicznych. Instytucje fiskalne – podmioty, których cel istnienia związany jest z przepływem pieniądza, a więc podmiotów należących do finansowej struktury organizacyjnej państwa. Ich zadaniem jest gromadzenie i dostarczanie środków pieniężnych podmiotom należącym do niefinansowej struktury organizacyjnej państwa oraz organizacjom publicznym a także dokonywanie transferów pieniężnych. Rynki finansowe i ich podział Rynek to miejsce, gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi Podział rynków finansowych: - rynek walutowy - rynek pieniężny - rynek kapitałowy (pierwotny i wtórny) - rynek instrumentów pochodnych - rynek kredytowy Instrumenty finansowe rynku pieniężnego 1. Bony skarbowe – krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa na okres od 1 dnia do 52 tygodni w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych 2. Czeki – udzielane bankowi pisemne zlecenie, na określonym prawem formularzu, wypłacenia okazicielowi lub oznaczonej osobie, zwanej remitentem, wymienionej sumy pieniężnej ze środków będących w dyspozycji wystawcy, najczęściej na rachunku bankowym. Ze względu na wystawcę czeki dzielą się na: • czeki bankowe, • czeki bankierskie, • czeki skarbowe, czeki podróżnicze. • Z punktu widzenia formy czeków rozróżnia się: * czeki imienne, * czeki na okaziciela Pod względem warunków realizacji czeki dzielą się na: * czeki nie potwierdzone, * czeki potwierdzone. 3. 4. 5. 6. Weksle – papier wartościowy potwierdzający istnienie zobowiązania pieniężnego osoby lub osób, które go podpisały. W najbardziej ogólnym ujęciu istota weksla polega na tym, że jego wystawca (emitent) zobowiązuje się do zapłaty danej osobie (remitentowi) konkretnej kwoty w określonych miejscu i czasie. Cechą charakterystyczną weksla jest m.in. to, że jego posiadacz może przenosić prawa wynikające z tego dokumentu na inne osoby. Bon komercyjny – papier wartościowy, w którym emitent (bank, przedsiębiorstwo) potwierdza zaciągnięcie pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu wraz z należnymi odsetkami w określonym terminie (krótszym niż 1 rok – termin zapadalności różni bon od obligacji) Certyfikat depozytowy - dokument, w którym potwierdza się zdeponowanie danej sumy pieniężnej według określonej stopy procentowej i na określony czas. Akcept bankierski - zobowiązanie banku dłużnika do zapłacenia określonej kwoty pieniężnej bankowi wierzyciela Instrumenty finansowe rynku kapitałowego Pojęcie giełdy, jej organy i uczestnicy Przesłanki oraz rodzaje ryzyka gospodarczego i finansowego 1. Obligacje Są formą zaciągania długu przez różne podmioty, takie jak: Skarb Państwa, władze municypalne, przedsiębiorstwa, banki. Cechą charakterystyczną obligacji jest to, że mają one z góry określony dochód (oprocentowanie) „Giełdą papierów wartościowych są regularne, odbywające się w określonym czasie i miejscu, podporządkowane określonym normom i zasadom, spotkania osób pragnących zawrzeć umowę kupna-sprzedaży oraz osób pośredniczących w zawieraniu transakcji, których przedmiot stanowią zamienne papiery wartościowe, przy czym ceny owych transakcji ustalone są na podstawie układu podaży i popytu, a następnie podawane do wiadomości publicznej”. Z punktu widzenia przedmiotu ryzyko można podzielić na: ryzyko inwestycyjne ryzyko transakcyjne ryzyko kredytowe ryzyko kursu walutowego ryzyko stopu procentowej ryzyko utraty płynności A. Dorosz, M. Puławski Przesłanki punkt wyżej. Ryzyko a decyzje gospodarcze Ze względu na emitenta wyróżnia się: • obligacje Skarbu Państwa (skarbowe), • obligacje władz samorządowych (municypalne), • obligacje przedsiębiorstw nie finansowych, • obligacje banków i innych instytucji finansowych, • obligacje fundacji i innych organizacji społecznych mających osobowość prawną. Ze względu na okres wykupu obligacje dzielą się na: obligacje krótkookresowe okres wykupu jest krótszy niż 5 lat; obligacje średniookresowe, okres wykupu między 5 a 10 lat; obligacje długoterminowe, okres wykupu przekracza 10 lat; obligacje wieczyste, które nigdy nie podlegają wykupowi, gdyż ich nabywca otrzymuje jedynie odsetki, zwane rentą wieczystą. Obligacje skarbowe stanowią podstawowy instrument finansowania deficytu budżetowego i długu publicznego. Obligacje municypalne (komunalne) są emitowane nie tylko przez władze lokalne, lecz także przez ich agencje (np. w Stanach Zjednoczonych), najczęściej w celu finansowania infrastruktury lokalnej. Do podstawowych rodzajów obligacji municypalnych zaliczamy: obligacje ogólne (spłacane z wpływów podatkowych) i obligacje przychodowe (inaczej dochodowe, na poczet przyszłych przychodów, emitowane w celu finansowania różnych projektów) . 2. List zastawny Rodzaj instrumentu dłużnego emitowanego przez instytucje (towarzystwa) kredytowe. Listy zastawne są sprzedawane na rynku pieniężnym. Pieniądze pochodzące z ich sprzedaży są przeznaczane na finansowanie projektów inwestycyjnych o wysokich nakładach oraz dłuższym okresie realizacji. Dla nabywcy stanowią jeden z najpewniejszych instrumentów lokowania wolnych środków pieniężnych, gdyż ich zabezpieczeniem są aktywa banków (towarzystw kredytowych) hipotecznych oraz majątek powstały w wyniku inwestycji. Formą listu zastawnego jest list kredytowy, który jest zobowiązaniem wystawcy do zapłaty należności albo pokrycia strat do wysokości gwarancji. Wystawcami listów kredytowych są banki albo towarzystwa kredytowe 3. Akcje Podstawowe instrumenty (papiery) wartościowe potwierdzające udział danego podmiotu w majątku spółki akcyjnej. Dają one prawo do dywidendy oraz prawo do głosowania na walnym zebraniu akcjonariuszy. Stosując kryterium praw przypisanych akcjom, można wyróżnić następujące ich rodzaje: akcje zwykłe, akcje uprzywilejowane akcje użytkowe Różnica miedzy akcjami zwykłymi a akcjami uprzywilejowanymi polega na tym, iż z akcjami uprzywilejowanymi wiążą się pewne przywileje, np. większego prawa głosu, wyższej dywidendy, podziału majątku w przypadku likwidacji spółki. Akcje użytkowe powstają w przypadku bądź umorzenia części akcji dla zmniejszenia kapitału akcyjnego, bądź wcześniejszej spłaty kapitału. 4. Certyfikaty inwestycyjne Świadectwa udziałowe potwierdzające tytuł własności w majątku funduszy inwestycyjnych. Ze względu na typ funduszu inwestycyjnego rozróżnia się: • certyfikaty potwierdzające uczestnictwo w funduszu inwestycyjnym typu otwartego; • certyfikaty lokacyjne, występujące przy nabywaniu udziałów (akcji) funduszy inwestycyjnych zamkniętych Pochodne instrumenty finansowe Nazwa „instrumenty pochodne" (derywaty) wywodzi się stąd, że są one bardziej złożoną formą w stosunku do instrumentów prostych, takich jak akcje, obligacje. Cechą charakterystyczną instrumentów pochodnych jest niemożność ich samoistnego funkcjonowania, chociaż obrót nimi dokonuje się w oderwaniu od instrumentów podstawowych. 1. Opcje – prawo do zakupu lub sprzedaży określonego instrumentu finansowego po ustalonej cenie w ściśle określonym czasie. W zależności od tego, czy chodzi o sprzedaż, czy zakup opcji, wyróżnia się: • opcję kupna • opcję sprzedaży Inny podział opcji jest związany z możliwością ich sprzedaży lub z brakiem takiej możliwości. Rozróżnia się tu opcje zbywalne i opcje niezbywalne (tradycyjne). Inną jeszcze opcją jest opcja akcyjna, jej istota polega na tym, że menadżerowie wyższego szczebla w danej spółce mają prawo nabycia w przyszłości akcji swojej spółki po cenie obowiązującej w dniu nabycia opcji. 2. Kontrakty terminowe – instrument zobowiązujący strony kontraktu do kupna bądź sprzedaży instrumentu podstawowego w określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości, po określonej cenie. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje kontraktów terminowych — kontrakt futures (kontrakt standaryzowany, występujący na giełdzie, …) oraz kontrakt forward (kontrakt niestandaryzowany, występujący w obrocie poza giełdowym, …) Swap – kontrakt, który polega na zamianie przyszłych płatności stron kontraktu. Do najbardziej popularnych swapów należą: - swap procentowy - swap walutowy Swap procentowy polega na zamianie zobowiązań odsetkowych między stronami kontraktu, natomiast swap walutowy polega na zamianie przyszłych płatności z danej waluty na inną 3. 4. Warranty – rodzaj instrumentów pochodnych dających prawo bądź do zakupu papierów wartościowych (akcji) po określonej cenie w przyszłości, bądź do subskrypcji przyszłych emisji akcji. Warranty należą do instrumentów spekulacyjnych. Podstawowe cechy giełdy papierów wartościowych: instytucjonalna forma obrotu giełdowego stałe miejsce i czas zawierania transakcji jednorodność przedmiotu zawierania transakcji Organy giełdy : 1. 2. 3. 4. 5. zarząd giełdy komisja dopuszczeniowa izba maklerów sąd rozjemczy i honorowy izba rozrachunkowa (biuro) Grupy giełd finansowych (ze względu na specyfikę obrotu różnymi rodzajami instrumentów): 1. Giełdy handlujące akcjami i obligacjami 2. Giełdy handlujące instrumentami pochodnymi, głównie opcjami i kontraktami futures (giełdy terminowe) Uczestnicy giełdy tradycyjnej: 1. pośrednicy (maklerzy) wolni kursowi 2. samodzielni uczestnicy giełdy 3. urzędnicy 4. goście Modele funkcjonowania giełd Każda giełda powinna mieć swój wewnętrzny regulamin. Tak więc każda giełda może sama określić sposób, w jaki zostanie zorganizowana (czasami określa to państwo). Na świecie wyróżnia się dwa podstawowe modele giełd : - amerykański – gdzie giełda jest instytucją prywatno-prawną, jest zrzeszeniem kupców, przemysłowców, pośredników i bankierów. Ma charakter spółki akcyjnej. Celem działania udziałowców jest nabycie członkostwa giełdy. Liczba członków jest ograniczona. Członkostwo na giełdzie jest przedmiotem obrotu giełdowego. Tylko członkowie giełdy uprawnieni są do zawierania transakcji. Oczywiście członek giełdy to nie pojedynczy inwestor (ich liczba jest nieograniczona) , tylko np. biuro maklerskie uprawnione do składania zleceń. Ich liczba jest ograniczona, więc tylko udziałowiec ma prawo do świadczenia usług maklerskich. Ten model giełdy jest szczególnie popularny w anglosaskim kręgu kulturowym, - niemiecki – w nim giełda jest instytucją publiczno-prawną, a jej powstanie uzależnione jest od zgody właściwego organu administracji państwowej (np. zgoda Ministra Finansów). Liczba członków giełdy nie jest w modelu niemieckim ograniczona, a członkostwo w giełdzie nie jest równoznaczne z prawem do przeprowadzania transakcji na giełdzie tzn. można być współwłaścicielem giełdy ale można nie mieć zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej. Oczywiście także w tym modelu indywidualny inwestor może składać zlecenia, bez ograniczeń poprzez biura maklerskie. Ten model giełdy, gdzie ingerencja państwa jest większa jest charakterystyczny dla Europy kontynentalnej. Również Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest skonstruowana na bazie modelu niemieckiego. Istota oraz przesłanki ryzyka i niepewności Ryzykiem nazywamy statystyczne prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia losowego o charakterze negatywnym dla dotkniętego nim podmiotu. Ryzyko występuje wtedy, kiedy prawdopodobieństwo realizacji zamierzonego zadania dla spełniania się określonych warunków itd., zawiera się w granicach 0<P(x)<1, gdzie P(x) oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia zmiennej losowej. Statystycznie pojęciem ryzyka określa się sytuację, w której co najmniej jeden z elementów składających się na nią nie jest znany, ale znane jest prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Jeśli ten parametr jest źle oszacowany lub pominięty, to wynik decyzji może być katastrofalny Natomiast niepewność występuje wtedy, gdy podejmujący decyzję wie, że wszystkie dopuszczalne zdarzenia i wyniki są możliwe, ale nie jest możliwe określenie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia losowego. Niepewność jest niepoliczalna, tzn. brak jest statystycznych parametrów dla oszacowania możliwości powstania zdarzenia losowego. Dotyczy to głównie zdarzeń pojedynczych, nietypowych. Źródła ryzyka: 1. Czynniki makroekonomiczne niezależne od przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa, takie jak: niekorzystna koniunktura w kraju, występowanie zjawisk inflacyjnych, zmiany sytuacji rynkowej, zmiany polityki fiskalnej i monetarnej, niestabilny lub nieskuteczny system prawny; polityka przyjęta przez banki, ograniczenie skłonności do inwestowania, zmiany w stosunkach z zagranicą, zmiana ogólnej sytuacji ekonomicznej i społecznej w kraju, 2. Czynniki mikroekonomiczne związane z sektorem, w którym działa przedsiębiorstwo oraz charakterystyczne dla przedsiębiorstwa, do których zaliczyć można m.in.: zmiany struktur organizacyjnych i własnościowych, postępującą dekapitalizację majątku i narastające zacofanie techniczne, wzrost konkurencji, dyferencjację w poziomie zmian technologii i innowacjach, niewłaściwe decyzje dotyczące zarządzania przedsiębiorstwem. Decyzje gospodarcze są związane bezpośrednio z rodzajami ryzyka w gospodarstwach domowych i firmach. Decyzje dotyczą np. przeznaczenia środków na konsumpcję/inwestycję, dotykamy tu problemu oszczędzania zapobiegawczego. Wykup ubezpieczenia zmniejsza ryzyko strat spowodowanych śmiercią domownika, zdobywanie wyższego wykształcenia z kolei zmniejsza ryzyko bezrobocia itp. W przypadku firm eliminuje się ryzyko niedostarczenia towaru na czas poprzez magazynowanie itd. Rodzaje ryzyka w gospodarstwach domowych: choroba, inwalidztwo i śmierć ryzyko bezrobocia ryzyko związane z trwałymi dobrami konsumpcyjnymi ryzyko związane z odpowiedzialnością ryzyko związane z aktywami finansowymi Rodzaje ryzyka w firmach: ryzyko związane z produkcją ryzyko związane z ceną wytwarzanych produktów ryzyko związane z ceną środków produkcji Proces zarządzania ryzykiem Proces równoważenie korzyści i zmniejszania ryzyka oraz podejmowania decyzji dotyczących dalszego działania (w tym decyzji niepodejmowania żadnych działań) jest określany jako zarządzanie ryzykiem. Decyzje dotyczące zarządzania ryzykiem są z definicji podejmowane w warunkach niepewności a więc są możliwe różne efekty. Trafność tych decyzji można oceniać tylko w świetle informacji dostępnych w chwili jej podejmowania. Ryzyka związanego z daną transakcją lub rzeczą nie można oceniać jako zjawiska oderwanego lub abstrakcyjnego, zawsze należy zwracać uwagę na kontekst, ta sama decyzja w dwóch różnych sytuacjach może zmniejszyć lub zwiększyć ryzyko. Proces zarządzania ryzykiem jest usystematyzowaną próbą analizy ryzyka i zaradzenia mu. Etapy procesu zarządzania ryzykiem: 1. Identyfikacja ryzyka 2. Ocena ryzyka 3. Dobór metod zarządzania ryzykiem Unikanie ryzyka Zapobieganie stratom i ich kontrola Przyjmowanie (absorbowanie) ryzyka Transfer ryzyka 4. Realizacja 5. Rewizja Identyfikacja ryzyka = określenie na jakie najpoważniejsze ryzyko jestestw narażona analizowana jednostka; skuteczna identyfikacja ryzyka wymaga ogarnięcia analizowanego podmiotu jako całości i rozważenia wszystkich rodzajów niepewności Ocena ryzyka = obliczenie kosztów związanych z ryzykiem, jakie zostało zidentyfikowane Unikanie ryzyka = świadoma decyzja, żeby się na ryzyko nie narażać Zapobieganie ryzyku = działania mające na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia strat lub ich rozmiaru Przyjmowanie (absorbowanie) ryzyka = zatrzymanie ryzyka i pokrycie strat ze środków własnych Rewizja = zarządzanie ryzykiem ma charakter sprężenia zwrotnego – wszystkie decyzje powinny być modyfikowane i rewidowane z czasem Transfer ryzyka a funkcjonowanie gospodarki 3 sposoby przenoszenia ryzyka – 3 wymiary transferu ryzyka: 1. Hedging – podejmowanie działania w celu zmniejszenia możliwości poniesienia straty powodują jednocześnie rezygnację możliwości osiągnięcia zysku np. prenumerata na 3 lata, eliminujemy stratę z ewentualnej podwyżki cen, ale tracimy okazję, żeby zyskać na obniżce. 2. Ubezpieczenie – płacenie składki, aby uniknąć strat. Wykupując polisę ubezpieczeniową, wybieramy pewną stratę (składka płacona na ubezpieczenie) w zamian za wyeliminowanie możliwości powiększenia większej straty w przypadku braku ubezpieczenia. Istnieje zasadnicza różnica między ubezpieczeniem a hedgingiem. Stosując ubezpieczenie zatrzymujemy możliwość zysku. 3. Dywersyfikacja – posiadanie różnych aktywów ryzykownych w podobnych ilościach, zamiast skupiania wszystkich środków inwestycyjnych tylko na jednym składniku aktywów. Stosując dywersyfikację, zmniejszamy narażanie na ryzyko związane z poszczególnymi aktywami. Systemy instytucjonalne służące transferowi ryzyka przyczyniają się do sprawnego funkcjonowania gospodarki na dwa zasadnicze sposoby – pozwalają na realokację istniejące ryzyka wśród tych, którzy są gotowi je ponieść, a także przyczyniają się do realokację środków na produkcję i konsumpcję zgodnie z ta nową dystrybucją ryzyka. Możliwość realokacji ryzyka ułatwia realizację cennych projektów, które w innym wypadku nie mogłyby zostać zrealizowane ze względu na związane z nimi wysokie ryzyko. Możliwość łączenia oraz dzielenia ryzyka może przyczynić się do wzrostu wynalazczości i opracowania nowych produktów. System bankowy jako element systemu finansowego System bankowy – ogół jednostek organizacyjnych, zajmujących się działalnością bankową, a także cele, reguły i procedury wg których jest ona wykonywana oraz wzajemne powiązania między nimi. Podstawowym elementem systemu bankowego jest bank. Na system bankowy składają się: banki instrumenty bankowe operacje bankowe rynki międzybankowe (operacje finansowe są dokonywane między bankami oraz między bankami a instytucjami finansowymi) i rynki pozabankowe (operacje: bankiprzedsiębiorstwa oraz banki-gospodarstwa domowe) Bank centralny otwiera i prowadzi dla tych instytucji rachunki wśród których najważniejsze to rachunki kredytów dla różnych rodzajów kredytu refinansowego rachunki bieżące rachunki rezerw obowiązkowych NBP wykonuje swoje zadania przez centralę banku oraz oddziały okręgowe. Bankiem kieruje Prezes NBP, który jest powołany przez Prezydenta RP. Funkcje systemu bankowego: - kreacja pieniądza - udział w społecznym podziale pracy - dokonywanie alokacji (umieszczania określonych środków pieniężnych w określonym miejscu i czasie) i transformacja środków pieniężnych (oszczędności kapitał; depozyt kredyt) Funkcje Narodowego Banku Polskiego Dwuszczeblowy model sektora bankowego 1) Bank Centralny 2) Bank komercyjne; spółdzielcze; oddziały i przedstawiciela; Krajowa izba rozliczeniowa; Związek banków polskich; Bankowy fundusz gwarancyjny Bank centralny – jest instytucją publiczną, która w imieniu państwa prowadzi politykę pieniężną. Bank centralny sprawuje 4 zasadnicze funkcje: 1. Kontroluje ilość pieniądza w obiegu (podaż pieniądza) 2. Jest bankiem banków 3. Prowadzi obsługę rządu 4. Ustala kurs waluty krajowej Bank centralny kontroluje podaż pieniądza poprzez emisje pieniądza gotówkowego, operacje na otwartym rynku, ustalanie stopy rezerw obowiązkowych oraz ustalanie stopy procentowej. Podaż pieniądza to suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w bankach komercyjnych i w towarzystwach budowlanych. Bank centralny stosuje trzy narzędzia za pomocą których może wpływać na podaż pieniądza, są to; a) Rezerwy obowiązkowe b) Operacje otwartego rynku c) Stopa dyskontowa Działalność banków komercyjnych: -działalność depozytowa (przyjmowanie i przechowywanie na określonych warunkach środków pieniężnych klientów banku) -działalność kredytowa (udzielanie kredytów pożyczek i poręczeń) -usługi operacyjne (prowadzenie rachunków bankowych klientów i dokonywanie na nich operacji finansowych) Banki komercyjne poważnie się między sobą różnią, dlatego też są, w zależności od przyjętych kryteriów, dzielone na różne rodzaje banków. Najczęściej za podstawowe kryterium podziału przyjmuje się strukturę własności, wtedy banki komercyjne są dzielone na: – banki o kapitale państwowym, – polskie banki prywatne, – banki o kapitale zagranicznym. Funkcje banku centralnego 1. bank emisyjny- ustawowo zagwarantowane prawo emisji pieniądza ( emisja znaków pieniężnych, organizacja obiegu pieniężnego, regulowanie podaży pieniądza) 2. bank państwa- realizuje politykę pieniężno-kredytową państwa, zajmuje się przychodami i wydatkami budżetu państwa, przeprowadza w imieniu rządu operacje finan w kraju i zagranicą, udziela pożyczek rządowych, przechowuje rezerwy złota i dewiz oraz nimi dysponuje, nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą, zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne, prowadzi politykę kursów walutowych 3. bank banków- nadzoruje działalność wszystkich banków w kraju, centralizuje ich płynne rezerwy, zaopatruje banki w pieniądz gotówkowy Kreacja pieniądza dla banku centralnego: Bank Centralny zajmuje się realizacją polityki pieniężnej. Jej głównym celem jest stabilizacja wartości pieniądza w długim okresie, czyli zapobieganie inflacji i deflacji. B.C. jako jedyny podmiot ma on na emisje pieniądza gotówkowego. B.C wpływa także na kreacje pieniądza bezgotówkowego przez Banki Komercyjne. Robi to poprzez 3 rodzaje narzędzi: 1) Administracyjne, Plafony - wyznaczane przez bank centralny górne pułapy przyrostu kredytu i stóp procentowych w nich naliczanych. Naciski nieformalne - wywierane przez władze B.C na banki komercyjne 2) Mieszane Rezerwy obowiązkowe - wymóg przechowania określonej części swoich środków przez banki komercyjne na rachunkach w banku centralnym. 3) Rynkowe Kredyty refinansowe - działalność pożyczkowa B.C w stosunku do banków komercyjnych. Bardzo istotną kwestią jest stopa oprocentowania owych kredytów. Jej zmiany są powszechnie postrzegane jako informacja dotycząca prognoz i intencji banku centralnego. Operacje otwartego rynku. Jest to kupno / sprzedaż papierów wartościowych dokonywana przez Bank centralny z bankami komercyjnymi. Poprzez te operacje bank centralny reguluje stopień płynności banków. Bank Centralny może wpływać na wielkość kreacji pieniądza poprzez ustanowienie na odpowiednim poziomie emisji pieniądza. Dzieje się tak gdyż pieniądz gotówkowy emitowany przez bank centralny staje się źródłem kreacji pieniądza(wkładem pierwotnym). Jeśli bank centralny stwierdzi, że przyrost podaży pieniądza powinien wynieść 100tys zł, jeśli mnożnik pieniężny(m) w rzeczywistości wynosi 5 to bank centralny powinien wyemitować 20tys zł, lecz jeśli się pomyli i oszacuje go na m=4 to wyemituje on 25tys zł, wówczas ogólna podaż pieniądza nie wyniesie 100tys, lecz 125tys, czyli o 25% więcej niż zakładano. Taka pomyłka banku centralnego może doprowadzić do wzrostu cen w gospodarce. Bankiem centralnym w naszym kraju jest Narodowy Bank Polski. NBP jest państwowym bankiem banków. Emituje on znaki pieniężne i udziela kredytów finansowych bankom oraz kształtuje makroekonomiczną politykę pieniężną. Od listopada 1993r bank ten nie prowadzi rachunków osób prywatnych i fizycznych, w tym również obsługi dewizowej i walutowej ludności. Zakres jego działalności sprowadza się w zasadzie do obsługi rachunków jednostek budżetowych i urzędów skarbowych. 1. Centralny bank państwa - Wspólnie z Ministerstwem Finansów kształtuje politykę finansową państwa - Zarządza rezerwami dewizowymi państwa (zagranicznymi środkami płatniczymi) - Obsługuje długi państwowe - Obsługuje rozliczenia instytucji rządowych - Ustala kurs złotego 2. Bank emisyjny - Ma wyłączne prawo do emisji polskich banknotów i monet - Czuwa, by wartość złotego nie spadła poniżej progu zatwierdzonego w ustawie budżetowej - Dzięki temu, że dokonuje emisji pieniędzy, jest zawsze wypłacalny 3. Bank banków - Nadzoruje i kontroluje wszystkie banki w Polsce - W celu uzdrowienia danego banku może wprowadzić do niego zarząd przymusowy, a gdy to nie powoduje poprawy sytuacji - może bank zlikwidować - Ustala tzw. stopy procentowe, czyli wysokość oprocentowania różnych kredytów udzielanych przez banki Kreacja pieniądza bezgotówkowego przez banki. Pieniadz bezgotówkowy jest przede wszystkim tworzony przez banki, które przeprowadzaja operacje bezgotówkowe przekazują pieniądz z rachunku na rachunek. W trakcie niektórych operacji przeprowadzanych za pośrednictwem banków lub przez banki ilość pieniądza w obiegu wzrasta. Klienci banków wpłacają pieniądze na konta bankowe, przekazuja oni swoje pieniądze bankom. Banki inwestują pieniądze w formie kredytów, których udzielają swoim klientom – kredytobiorcom. Od udzielonego kredytu bank pobiera odsetki, które kredytobiorca musi wpłacić przy spłacaniu kredytu. Ilość pieniądza obiegu ( gotówki w posiadaniu kredytobiorcy i odsetek za kredyt) ulega zwiększeniu, w praktyce podwojeniu. Jeśli kredytobiorca zapłaci pozyskaną w banku gotówką za zakupione towary lub usługi, sprzedawca zarobione w ten sposób pieniądze wpłaca do banku. Bank powierzone pieniądze znowu inwestuje w postaci kredytu dla swoich klientów, w ten sposób następuje zjawisko dalszej kreacji pieniądza. To zjawisko nosi nazwę mnożnikowej kreacji pieniądza. Do podstawowych rodzajów kredytów należą: 1. kredyt na rachunku bieżącym- do określonej wysokości, 2. kredyt dyskontowy (weksel), 3. kredyt lombardowy – pod zastaw ruchomości, 4. kredyt konsumpcyjny (ratalny) – brane są stałe dochody pod uwagę przy udzielaniu, 5. kredyt kard kredytowych, 6. kredyt mieszkaniowy, 7. kredyt hipoteczny- pod nieruchomość, 8. kredyt inwestycyjny ( długoterminowy). Inne działalności banku kreujące pieniądz bezgotówkowy: 9.faktoring – zakup przez bank należności powstałych z tytułu dostaw i usług, 10. leasingwypożyczenie czegoś. 11. home banking- system elektronicznego porozumiewania się klientów z bankami, 12. kredyt akceptacyjny, 13. emisja papierów wartościowych i ich sprzedaż – obligacji (dowodów udzielania pożyczki emitującemu je bankowi przez ich posiadaczy) i akcji ( częśći własności banku). Operacje depozytowe to: Przyjmowanie wkładów klientów, Emisja własnych papierów wartościowych, Pośrednictwo banku. 2. Zarządzanie pasywami banku komercyjnego Pasywa – źródła finansowania Pasywa w dużym uproszczeniu można podzielić na 2 części: -środki własne -środki obce ŚRODKI OBCE: Środki obce – zobowiązania banku 1. Zobowiązania wobec NBP Banki znajdujące się w złej sytuacji finansowej mogą korzystać z wsparcia NBP w różnej formie, najczęściej są to kredyty, zatem zobowiązania wobec NBP obejmują głównie spłatę kredytów, pożyczek, oraz zaległe odsetki. 2. Zobowiązania wobec instytucji finansowych (lokaty międzybankowe) Lokaty międzybankowe – lokowanie środków przez jedne banki w innych bankach, są to lokaty nadwyżek z depozytów w innych bankach. Zalety lokat międzybankowych: 1. Banki nie mają obowiązku tworzenia rezerw obowiązkowych od lokat 2. Koszt własny i nakład pracy na uzyskanie lokat międzybankowych są bardzo małe 3. Zobowiązania wobec klientów (depozyty klientów) W większości banków zdecydowanie najważniejszą pozycją pasywów są depozyty, czyli lokaty klientów. Depozyty z gospodarstw domowych – ok. ¾ wszystkich depozytów 4. Rozliczenia międzyokresowe Rozliczenia międzyokresowe, inaczej zwane kontami rozliczeniowymi i przychodami przyszłych okresów. Banki mają spore wpływy z prowadzenia kont rozliczeniowych, gdyż są bardzo nisko oprocentowane(stanowią najtańsze źródło pozyskiwania pieniądza). BANKOWY FUNDUSZ GWARANCYJNY- jeśli jakiś bank przeżywa poważne trudności, może on wystąpić do funduszu o wsparcie finansowe. Najważniejsze jest jednak znaczenie funduszu jako gwaranta małych depozytów. 1. Fundusze własne(netto) *(fundusze własne netto) Są to fundusze własne banku którymi może on swobodnie (w ramach nakreślonych przepisów) dysponować. *kapitały własne brutto – wszystkie środki stanowiące własność banku 2. Depozyty klientów -depozyty od osób prywatnych -depozyty przedsiębiorstw i instytucji 3. Zobowiązania wobec budżetu Zobowiązania te wynikają z tego, że banki dążą do zróżnicowania źródeł pochodzenia pieniędzy, zmniejsza to ryzyko operacji bankowych a czasami obniża koszty pozyskania pieniądza, za szczególnie pożądane są uznawane lokaty środków pochodzących z budżetu państwa i z pomocy zagranicznej. 4. Operacje i zobowiązania różne Punkt ten obejmuje rozliczenie międzyokresowe i przychody przyszłych okresów (pkt4 tabela1) OPERACJI POSREDNICZĄCYCH Zasadniczą cechą operacji pośredniczących jest to, że bank, realizując je, działa na koszt, ryzyko i rachunek klienta, bezpośrednio nie angażując własnych pieniędzy. Te operacje są coraz bardziej zróżnicowane i w coraz większym zakresie powiązane z operacjami czynnymi i biernymi, stąd też zaliczanie niektórych z nich do pośredniczących może być uważane za arbitralne. Przykładem takiej arbitralności jest zaliczanie operacji związanych z kartami kredytowymi; są one przecież nie tylko instrumentem rozliczeń, czyli przedmiotem operacji pośredniczących, ale także umożliwiaj ą zaciągnięcie swoistego kredytu, a więc dokonanie operacji aktywnej. Pełny spis operacji pośredniczących, realizowanych obecnie przez zachodnioeuropejskie banki, obejmuje kilkaset pozycji, wydzielonych w kilka grup. W niniejszej części pracy omawiamy tylko te, które już w tej chwil odgrywają istotną rolę w Polsce; skoncentrujemy się na operacjach rozliczeniowych (gotówkowych bezgotówkowych), pośrednictwie w zakresie obrotu papierami wartościowymi, operacjach kasowo-skarbcowych udzielaniu gwarancji. Ze względu na specyficzny charakter zagranicznych operacji rozliczeniowych, zostaną om wydzielone w osobna grupę operacji pośredniczących. Do operacji pośredniczących zaliczamy: Zagraniczne operacje pośredniczące: Rozliczenia zagraniczne Wymiana walut Akredytywa dokumentowa Inkaso dokumentowe Operacje kasowo-skarbcowe: Wynajmowanie skrytek skarbcowych i korzystanie ze skarbca bankowego Inkaso środków płatniczych Gwarancje bankowe Transakcje pochodnymi instrumentami finansowymi Pośrednictwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi: Zarządzanie portfelem papierów wartościowych klientów Papiery wartościowe dłużne Bony i obligacje skarbowe Papiery dłużne przedsiębiorstw i gmin Pośrednictwo w zakresie emisji akcji przedsiębiorstw Bankowe rozliczenia pieniężne: Rozliczenia gotówkowe Polecenia przelewu Czeki Karty płatnicze Rozliczenia międzybankowe Banki uczestniczą w rynku pieniężnym. Wykorzystują go między innymi do lokowania na nim na dłuższy okres czasu nadwyżek środków finansowych lub finansują za jego pomocą dłuższe operacje. Do instrumentów rynku pieniężnego zaliczamy: Rynek lokat (pożyczek) międzybankowych Rynek krótkoterminowych papierów wartościowych (bony skarbowe, bony pieniężne NBP, certyfikaty depozytowe, bankowe papiery wartościowe i krótkoterminowe papiery komercyjne) Rynek instrumentów dłużnych o zapadalności do jednego roku (operacje warunkowe, operacje typu sell-buy-back i swapy walutowe. Rynek lokat międzybankowych i jego organizacja Jednym z najważniejszych segmentów rynku finansowego jest rynek niezabezpieczonych lokat (depozytów) międzybankowych. Jest on wykorzystywany do zarządzania płynnością (w tym wypadku do zdolności realizowania transakcji – wypłacalności). → Bez sprawnie funkcjonującego rynku międzybankowego nie może istnieć rozwinięty system bankowy. → Utrzymanie płynności jest najważniejszym zadaniem banku komercyjnego (przejściowa utrata zdolności regulowania zobowiązań oznacza poważne ryzyko jego upadłości). FUNDUSZE WŁASNE: Fundusze własne banku – to wszystkie środki stanowiące własność banku. Są też one nazywane kapitałami własnymi brutto. 5. Kapitał akcyjny Banki komercyjne z reguły tworzą spółki akcyjne, w takich spółkach kapitał podstawowy jest nazywany kapitałem akcyjnym. Wartość kapitału akcyjnego jest równa iloczynowi liczby akcji przez ich wartość nominalną. 6. Kapitał zapasowy Jest to kapitał który bank posiada na wypadek ponoszonych kosztów popełnionych przez bank błędów i strat. 7. Kapitały rezerwowe Banki muszą utrzymywać kapitał rezerwowy, z którego jest wypłacana gotówka klientom podejmującym pieniądze ze swoich kont. O stopie rezerw obowiązkowych decyduje bank centralny, oprócz tego banki tworzą też dobrowolne rezerwy. 8. Fundusze specjalne i inne pasywa W dwuszczeblowym systemie bankowym banki komercyjne rozliczają bezgotówkowe transakcje podmiotów niebankowych (gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, instytucji finansowych, jednostek sektora publicznego) za pomocą prowadzonych dla nich rachunków bankowych. → Ich odzwierciedleniem są przepływy środków dokonywane na rachunkach w banku centralnym. Przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarczy oraz jego funkcje przedsiębiorstwo– jednostka organizacyjna powołana do wytwarzania dóbr i usług w celu osiągnięcia korzyści (zysku) LUB miejsce kojarzenia czynników wytwórczych (przedmiotów pracy, środków pracy, siły roboczej) oraz ich transformacji w dobra i usługi zaspokajające nasze potrzeby Funkcje przedsiębiorstwa: popytowa (maszyny, surowce, przedsiębiorstwo przedstawia popyt na pracę) podażowa (dobra, usługi; produkcja) społeczna (zaspokajanie określonych potrzeb rodzin pracowników, społeczności lokalnej, instytucji lokalnych) Istota finansów i gospodarki finansowej przedsiębiorstwa Finanse przedsiębiorstwa – zjawiska i procesy zachodzące w przedsiębiorstwie. Jest to całokształt działań związanych z pozyskiwaniem środków pieniężnych z odstępnych źródeł i wykorzystywaniem ich do prowadzonej działalności lub rozwoju przedsiębiorstwa. Finanse przedsiębiorstw są ściśle powiązane z finansami publicznymi: 1) sfera przepływów pieniężnych do budżetu państwa: przymusowe świadczenia (VAT, akcyza, podatek dochodowy), cła, ubezpieczenia społeczne 2) sfera oddziaływania finansów publicznych na tworzenie lub zmianę warunków funkcjonowania przedsiębiorstw Powiązanie finansów przedsiębiorstw z rynkiem ubezpieczeniowym (ubezpieczenia majątkowe i/lub ubezpieczenia osobowe): 1) przedsiębiorstwa zasilają ubezpieczycieli w środki pieniężne w formie składki ubezpieczeniowej 2) ubezpieczyciele przekazują środki pieniężne na rzecz przedsiębiorstw w formie odszkodowań Powiązanie finansów przedsiębiorstw z rynkiem finansowym następuje za pośrednictwem instytucji tego rynku (domów maklerskich, funduszy powierniczych, banków komercyjnych) 1) strumień środków pieniężnych płynie do przedsiębiorstw głównie w postaci: przychodów ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług, kredytów i pożyczek 2) odpływy tych środków z przedsiębiorstw dotyczą głównie opłat dokonywanych za świadczone na ich rzecz usługi, lokat finansowych a także spłat zaciągniętych kredytów i pożyczek Badania marketingowe – nieustanne gromadzenie informacji o zachodzących zmianach w otoczeniu rynkowym i przetwarzaniu ich na potrzeby podejmowania decyzji o charakterze rozwojowym. Gospodarka finansowa – mechanizm ciągłego, odpowiednio zorganizowanego procesu gromadzenia przychodów i dokonywania wydatków. Mamy tu do czynienia z występowaniem różnego typu rozliczeń: pozyskiwanie kapitału własnego i obcego, wydatki przeznaczone na inwestycje o charakterze rzeczowym i finansowym, zakup surowców, wypłaty wynagrodzeń, świadczenia podatkowe. Gospodarka finansowa polega na ciągłej działalności w sferze operacji pieniężnych. Prowadzenie gospodarki finansowej to nie tylko uzyskiwanie i wydatkowanie środków pieniężnych, lecz również programowanie tych działań w krótkim lub długim czasie oraz ich analizę i ocenę w celu kształtowania na tej podstawie przyszłych decyzji. Zasady gospodarki finansowej powinny uwzględniać wymóg racjonalnego zarządzania finansami. W tym zakresie gospodarka finansowa spełnia szereg ważnych funkcji: określa równowagę przedsiębiorstwa i jego zdolność płatniczą aktywizuje rzeczowe procesy gospodarcze i wymusza ich efektywność ekonomiczna łączy w formie pieniężnej poszczególne sfery działalności przedsiębiorstwa (dz. operacyjną, finansową i inwestycyjną) określa miejsce powstawania kosztów i źródła kreowania zysków umożliwia ocenę efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa określa opłacalność planowanych kierunków ekspansji gospodarczej przedsiębiorstwa warunkuje określony układ stosunków przedsiębiorstwa z otoczeniem rynkowym i instytucjonalnym Z wymienionych tu funkcji wynika jednoznacznie, że gospodarka finansowa określa: - pozycję przedsiębiorstwa na rynku - jego konkurencyjną siłę - możliwości ekspansji gospodarczej. Wewnętrzne i zewnętrzne finansowej przedsiębiorstwa uwarunkowania działalności Uwarunkowania wewnętrzne związane są z zarządzaniem przedsiębiorstwem Uwarunkowania zewnętrzne wiążą się z możliwościami zbytu, polityką podatkową, wzrostem konkurencji. Uwarunkowania te określane są mianem ryzyka gospodarczego Istnieje też ryzyko finansowe, traktowane także jako uwarunkowanie zewnętrzne działania przedsiębiorstwa. Występuje ono w przypadku pokrycia majątku kapitałami obcymi (zobowiązaniami). W takiej sytuacji może pojawić się problem terminowego regulowania tych zobowiązań. Może pojawić się trudność kontynuowania rozwoju działalności przedsiębiorstwa z racji braku chęci wierzycieli do udzielania kredytów, Ryzyko finansowe wiąże się także ze wzrostem stóp procentowych. Należy podkreślić, że skala ryzyka finansowego wzrasta wraz ze wzrostem zadłużania się przedsiębiorstwa. Istotne znaczenie dla sytuacji finansowej przedsiębiorstwa ma polityka fiskalna państwa, w tym szczególną rolę odgrywają obciążenia finansowe (podatki, opłaty, świadczenia para podatkowe). Duże znaczenia ma także polityka monetarna państwa realizowana przez bank centralny. Znajduje to swoje odbicie w regulowaniu podaży i ceny pieniądza kredytowego. Dążąc do przezwyciężenia recesji, państwo za sprawą banku centralnego, podejmuje działania polegająca na obniżaniu stopy procentowej, czyli prowadzi do większej dostępności kredytów i do obniżenia ich ceny. Działania te jednak mogą doprowadzić do inflacji, którą bank centralny stara się ograniczyć poprzez ograniczenie podaży pieniądza kredytowego, zwiększając stopę procentową. Jeżeli wysokość stopy procentowej przekracza poziom inflacji, powoduje to ograniczenie korzystania przedsiębiorstw z kredytów. Zaciągając kredyty bankowe przedsiębiorstwo powinno liczyć się z ryzykiem wzrostu stopy procentowej. Niekiedy dużą rolę w działalności przedsiębiorstwa odgrywa interwencjonizm państwa, który może polegać na subwencjonowaniu kredytów bankowych na ważne cele. Wówczas następuje dopłata do odsetek od udzielonych kredytów, np. na cele mieszkaniowe, na działalność rolniczą, na ochronę środowiska. Znaczenie finansów w zarządzaniu przedsiębiorstwem Firmy funkcjonujące na rynku mają zróżnicowane formy działalności i są różnej wielkości. Z jednej, bowiem strony występują małe, często jednoosobowe firmy posiadające działalność rzemieślniczą, z drugiej zaś występują wielkie korporacje, zatrudniające kilkaset tysięcy pracowników. Bez względu na wielkość i zakres prowadzonej działalności gospodarczej firmy potrzebują kapitału rzeczowego, w postaci aktywów trwałych oraz kapitału finansowego, odzwierciedlonego w akcjach, obligacjach czy kredytach. Prawidłowe zarządzanie tymi kapitałami wymaga posiadania dużej wiedzy finansowej, która przenika w trzech skorelowanych ze sobą obszarach: - rynki pieniężne i kapitałowe, obejmujące swym zakresem różnorodne zagadnienia o charakterze makroekonomicznym - inwestowanie, skupione na decyzjach poszczególnych osób lub instytucji finansowych, które wspomagają proces podejmowania decyzji przy wyborze konkretnych papierów wartościowych i tworzeniu z nich portfeli inwestycyjnych - zarządzanie finansami lub finanse przedsiębiorstw, związane z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych, które są w posiadaniu firmy. Zarządzanie finansami przedsiębiorstw dotyczy najczęściej podejmowania decyzji w zakresie: - długoterminowych przedsięwzięć inwestycyjnych jakie powinno podejmować przedsiębiorstwo-budżetowanie kapitałowe, - zdobywanie kapitału umożliwiającego sfinansowanie projektów inwestycyjnych- struktura kapitałowa - sposobu a jaki firma powinna zarządzać kapitałem obrotowym. Szczegółowe zagadnienia należące do kompetencji osób zajmujących się w przedsiębiorstwie finansami, to: - kształtowanie wielkości i struktury aktywów trwałych i obrotowych firmy stosowane do wymagań działalności operacyjnej, - określenie kierunków i form inwestowania kapitału przedsiębiorstwa, - ocena i wybór optymalnych projektów inwestycyjnych, służących realizacji strategii firmy, - optymalizacja struktury kapitałowej, z uwzględnieniem kosztu pozyskania kapitału i alternatywnych źródeł finansowania, - kształtowanie relacji między strukturą majątkową i strukturą kapitałową gwarantujących zachowanie równowagi ekonomicznofinansowej, - szacowanie i ocena przychodów z działalności finansowej oraz związanego z nim ryzyka, - formułowanie wniosków dla polityki podziału zysku i polityki wypłaty dywidend. Zadania te zachodzą wzajemnie na siebie, pozostając ze sobą w ścisłej korelacji. (3 obszary działalności P: operacyjny, inwestycyjny, finansowy) Funkcje wyznaczone dla obszaru finansów realizuje przeważnie wysoki ranga pracownik przedsiębiorstwa. W dużej organizacji jest to dyrektor finansowy, który jest jednocześnie jednym z ważniejszych członków zarządu. Dyrektor finansowy jest odpowiedzialny za wszelką działalność finansową w firmie. Musi on posiadać umiejętności pozyskiwania kapitału z różnych źródeł oraz efektywnie go wykorzystywać zarówno w bieżącej jak i rozwojowej działalności przedsiębiorstwa. Podmiotowe, przedmiotowe i inne aspekty finansów przedsiębiorstwa Podmiotowy aspekt wynika ze struktury: zarządu zakładów (wydziałów) jak przedsiębiorstwo ma różne zakłady czy wydziały spółek zależnych i stowarzyszonych (spółek matek) bilanse skonsolidowane podmiotu Przedmiotowe aspekty (według sfer działalności) produkcyjne usługowe działalności zaopatrzeniowej, zbytu marketingu inwestycji działalności rozwojowej Funkcjonalny aspekt (według charakteru strumieni) przychodowy dochodowy rozchodowy wydatkowy Aspekt przestrzenny (finanse wewnątrz przedsiębiorstwa) rozliczenia między wydziałowe rozliczenia między spółkami wewnętrznymi holdingu rozliczenia między przedsiębiorstwami finanse międzynarodowe (kurs walutowy, sposobu rozliczeń przepływów środków związanych z zakupem – import i sprzedaż – eksport ) OPERACYJNE I STRATEGICZNE DECYZJE FINANSOWE W PRZEDSIEBIORSTWIE Decyzje finansowe determinowane są przez cele przedsiębiorstwa. Procedura wyznaczania celu dostarcza menedżerom podstawowych narzędzi, dzięki którym ustalają oni kryteria odniesienia dla dalszych decyzji, umożliwiających konsekwentne utrzymywanie obranego kierunku działalności. Przedsiębiorstwo ustala swoje cele, wszelkie formułowane w jednostce gospod. cele dotyczą tych sytuacji, których oczekuje uzyskać się w przyszłości, zgodnych z oczekiwaniem zaspokojenia określonych potrzeb. Aby wypełnić nadrzędny cel postawiony przed finansami przedsiębiorstwa konieczne jest zrealizowanie wielu celów szczegółowych. Ustalając cele, w pierwszej kolejności ustala się przesłanie firmy, a nast. Po przeprowadzeniu analizy warunków wyst . w jego otoczeniu oraz w środowisku wewnęt . można przystąpić dp formułowania misji (wizji). Przez misję najczęściej rozumie się deklarowany cel firmy s stosunku do otoczenia, który wpływa na zaspokojenie potrzeb klientów firmy, regionu i społeczeństwa. Menadżerowie po sformułowaniu misji, rozpoznaniu otoczenia i muszą określić strategię firmy. Cel strategiczny firmy wiąże się z dążeniem do wzrostu jej wartości rynkowej. W wielu przypadkach trudno jest jednak ustalić jeden konkretny cel strategiczny dla firmy. Strategię przezięb . należy przełożyć na cele taktyczne i operacyjne, których charakter jest determinowany wieloma elementami np. formę własności przezięb . , jego branżę oraz zakres terytorialny działania, asortyment wytwarzanych produktów, sposób dystrybucji, standardy jakości i ochrony środowiska. Każda firma powinna starać się uporządkować swoje cele w sposób hierarchiczny, od najbardziej do najmniej istotnego.
