Mała aktywność fizyczna młodzieży w wieku pokwitania sprzyja

58
Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 58-61
Ma³a aktywnoœæ fizyczna m³odzie¿y w wieku pokwitania
sprzyja rozwojowi oty³oœci
Low physical activity of adolescents promotes development of obesity
EL¯BIETA CHABROS, JADWIGA CHARZEWSKA, MA£ GORZATA ROGALSKA-NIEDWIED, BO¯ENA W AJSZCZYK, ZOFIA CHWOJNOWSKA,
JOANNA FABISZEWSKA
Zak³ad Epidemiologii i Norm ¯ywienia Instytutu ¯ywnoœci i ¯ywienia w Warszawie
Cel pracy. Ocena poziomu aktywnoœci fizycznej m³odzie¿y warszawskiej
w wieku pokwitania.
Materia³ i metody. Badania przeprowadzono w latach 2005-2006
u m³odzie¿y w wieku 11-15 lat w wylosowanych warszawskich szko³ach
podstawowych i gimnazjach. Zbadano 1054 uczniów (500 ch³opców
i 554 dziewczêta). Informacje o aktywnoœci fizycznej zbierano metod¹
bezpoœredniego wywiadu. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów
antropometrycznych obliczono wskaŸnik BMI i oceniono czêstoœæ
wystêpowania nadwagi i oty³oœci, stosuj¹c kryterium zalecane przez
International Obesity Task Force (opracowane przez Cole i wsp. 2000).
Wyniki. W ró¿nych f ormach sportowych zajêæ pozalekcyjnych
uczestniczy³o 38,6% ch³opców i 34,7% dziewcz¹t. Najczêœciej zajêcia
odbywa³y siê 1 do 3 razy w tygodniu. Zajêcia nie wymagaj¹ce aktywnoœci
fizycznej (odrabianie lekcji, ogl¹danie telewizji, video i korzystanie
z komputera) zajmowa³y m³odzie¿y œrednio 4,5 godz. dziennie. A¿ 30,6%
ch³opców i 25,3% dziewcz¹t spêdza³o w ten sposób ponad 5 godz.
dziennie. Wiêkszoœæ uczniów (92,8% ch³opców i 91,7% dziewcz¹t)
oceni³o swoj¹ aktywnoœæ fizyczn¹ jako du¿¹ lub przeciêtn¹. Tylko 7,2%
ch³opców i 8,3% dziewcz¹t uwa¿a³o, ¿e ich aktywnoœæ fizyczna jest za
ma³a. U 18,4% ch³opców i 11,9 % dziewcz¹t stwierdzono nadwagê
a oty³oœæ wystêpowa³a u 2,8% ch³opców i 3,4% dziewcz¹t.
Wnioski. Aktywnoœæ fizyczna m³odzie¿y warszawskiej w czasie wolnym
jest niewystarczaj¹ca i daleka od zalecanej. Sytuacja ta wymaga szybkich
dzia³añ w celu zwiêkszenia aktywnoœci fizycznej w czasie wolnym poprzez
wdra¿anie dzieci i m³odzie¿y do uczestnictwa w ró¿nych formach
systematycznej aktywnoœci ruchowej i stworzenie warunków do jej
bezpiecznego uprawiania.
Aim. To assess the level of physical activity of Warsaw adolescents.
Material and method. The study was conducted in 2005-2006 on
a random sample of adolescents aged 11-15 years from schools in
Warsaw. In total 1054 pupils were examined (500 boys and 554 girls).
Information on physical activity was collected based on direct interviews.
Anthropometric measurement were taken and body mass index (BMI)
was calculated. The prevalence of overweight and obesity was assessed
using cut off point criterion recommended by International Obesity
Task Force (Cole et al. 2000).
Results. After lessons, 38.6% boys and 34.7% girls took part in different
forms of additional physical activity. As analyses of data showed,
adolescents spent an average of 4.5 hours per day on sedentary activities
(homework, watching TV, video and computer work). 30.6% boys and
25.3% girls spent in this way above 5 hours per day. Most of pupils
(92.8% boys and 91.7% girls) in self estimation assessed their physical
activity as high or moderate. Only 7.2% boys and 8.3% girls considered
their physical activity as too low. In consequence overweight was found
in 18.4% boys and 11.9% girls and obesity in 2.8% boys and 3.4%
girls.
Conclusion. Warsaw adolescents were far from recommended leisure
time physical activity. This situation demanded rapid action toward an
increase in physical activity of children and adolescents in their leisure
time by initiation of different form of physical activity and creation of
the environment for safe activity in various disciplines.
Key words: physical activity, adolescents, overweight and obesity
S³owa kluczowe: aktywnoœæ fizyczna, m³odzie¿, nadwaga i oty³oœæ
© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 58-61
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Dr n. biol. El¿bieta Chabros
Instytut ¯ywnoœci i ¯ywienia, Zak³ad Epidemiologii i Norm ¯ywienia
ul. Powsiñska 61/63, 02-903 Warszawa, tel. (0-22) 55-09-735
e-mail: [email protected]
Nades³ano: 20.01.2008
Zakwalifikowano do druku: 28.03.2008
Wstêp
Aktywnoœæ fizyczna jest jednym z najwa¿niejszych czynników wp³ywaj¹cych na prawid³owy rozwój fizyczny i psychiczny dzieci i m³odzie¿y, a wieku
doros³ym na stan zdrowia i jakoœæ ¿ycia. Ma³a aktywnoœæ fizyczna jest uznanym czynnikiem wielu cho-
rób metabolicznych (m.in. oty³oœci, chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu II, wielu nowotworów, osteoporozy) [1]. Szczególnie istotne jest zatem
kreowanie aktywnego stylu ¿ycia w okresie dzieciñstwa i wczesnej m³odoœci, kiedy utrwalaj¹ siê nawyki
zwi¹zane z zachowaniami prozdrowotnymi. Tymcza-
Chabros E i wsp. Ma³a aktywnoœæ fizyczna m³odzie¿y w wieku pokwitania sprzyja rozwojowi oty³oœci
sem postêpuj¹cy w szybkim tempie rozwój cywilizacji powoduje systematyczne ograniczanie wysi³ku
fizycznego cz³owieka. Coraz czêœciej konkurencyjnymi dla aktywnoœci fizycznej s¹ zajêcia zwi¹zane
z bezruchem: ogl¹danie telewizji, video czy korzystanie z komputera. Aktywnoœæ fizyczna polskiego spo³eczeñstwa jest niezadowalaj¹ca, a narastanie zjawiska biernoœci obserwowane jest ju¿ u dzieci i m³odzie¿y [1, 2].
59
Wyniki
Od 2001 r. tygodniowy wymiar obowi¹zkowych
lekcji z wychowania fizycznego dla szkó³ podstawowych (klasy od IV do VI) i dla gimnazjów wynosi 4 godziny lekcyjne. W badanych szko³ach prawie wszyscy uczniowie uczestniczyli w lekcjach wychowania
fizycznego a ca³kowicie zwolnionych z zajêæ by³o
3,2% ch³opców i 4,3% dziewcz¹t. Oprócz obowi¹zkowych lekcji wychowania fizycznego w szkole w ró¿nych innych formach sportowych zajêæ pozalekcyjCel pracy
nych uczestniczy³o 38,4% ch³opców i 34,7% dziewOcena poziomu aktywnoœci fizycznej m³odzie¿y cz¹t (tab. I). W zajêciach tych czêœciej brali udzia³
m³odsi uczniowie (w wieku 11-13 lat). Zwraca uwawarszawskiej w wieku pokwitania.
gê, ¿e u ch³opców statystycznie istotnie (p<0,001)
Materia³ i metoda
zmniejsza³ siê z wiekiem odsetek m³odzie¿y uczestBadania przeprowadzono w latach 2005-2006 nicz¹cej w pozalekcyjnych zajêciach sportowych
z 58,1% w wieku 12 lat do 26% w wieku 15 lat.
u m³odzie¿y w wieku 11-15 lat w wylosowanych warU dziewcz¹t nie obserwowano tak istotnych ró¿nic
szawskich szko³ach podstawowych (klasy 4-6) i gim(ponad 30% uczennic bra³o udzia³ w zajêciach spornazjach (klasy 1-2). Badania przeprowadzono w 86
towych). Ponad 50% uczniów uczestniczy³o w zajêklasach. Badano tylko te dzieci, których rodzice wyciach sportowych 1 lub 2 razy w tygodniu. W zajêrazili pisemn¹ zgodê na badania i które by³y obecne
ciach odbywaj¹cych siê cztery lub wiêcej razy w tygow szkole w dniu badania. Zbadano 500 ch³opców i 554
dniu czêœciej brali udzia³ ch³opcy (23,9%) ni¿ dziewdziewczêta (zg³aszalnoœæ 55,9%). Informacje o akczêta (14,6%).
tywnoœci fizycznej zbierano metod¹ bezpoœredniego
Zajêcia nie wymagaj¹ce aktywnoœci fizycznej
wywiadu. Na podstawie przeprowadzonych pomia(odrabianie
lekcji, ogl¹danie telewizji, video i korzyrów antropometrycznych wysokoœci i masy cia³a obstanie
z
komputera)
zajmowa³y m³odzie¿y œrednio
liczono wskaŸnik BMI {masa cia³a (kg)/ wysokoœæ
2
4,5
godz.
dziennie
(tab.
II). A¿ 30,6% ch³opców
cia³a (m) } i oceniono czêstoœæ wystêpowania nadi 25,3% dziewcz¹t spêdza³o w ten sposób ponad
wagi i oty³oœci, stosuj¹c kryterium zalecane przez In5 godz. dziennie. Najwiêcej czasu – 2,3 godz. dzienternational Obesity Task Force – opracowane przez
nie – uczniowie poœwiêcali na ogl¹danie telewizji, viCole i wsp. [3]. Wyniki zweryfikowano statystycznie
deo i czytanie (ryc. 1). Odrabianie lekcji zajmowa³o
z zastosowaniem testu U.
Tabela I. Uczestnictwo m³odzie¿y w zorganizowanych pozalekcyjnych zajêciach sportowych.
Table I. Participation of youth in organized sport events performed outside of lesson hours
Wiek [lat]
% osób uczestnicz¹cych w zajêciach
Age [years]
% of participants
11
46.3
12
58.1 *
13
Czêstotliwoœæ zajêæ (w tygodniu) / Frequency of events (per week):
4 lub wiêcej/or more
3
1- 2
16.2
16.2
67.4
16.0
22.0
62.0
42.3 *
40.9
25.0
34.1
14
27.0 *
20.6
29.4
50.0
15
26.0 *
25.9
33.3
40.8
Razem/Total
38.4
23.9
24.5
51.6
11
37.6
5.3
21.0
73.7
12
32.3
16.7
26.7
56.6
13
36.8
26.2
2.4
71.4
14
33.6
13.6
11.4
75.0
15
33.0
10.5
13.1
76.4
Razem/Total
34.7
14.6
14.1
71.2
Ch³opcy/Boys
Dziewczêta/Girls
p <0,001 miêdzy ch³opcami w wieku 12 lat a ch³opcami w wieku, 13, 14 i 15 lat
p<0.001 for the difference between 12-year-old boys and boys aging 13-15 years
60
Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 58-61
Tabela II. Bierny sposób spêdzania czasu wolnego przez m³odzie¿ (odrabianie lekcji, ogl¹danie telewizji, video i korzystanie z komputera)
Table II. Sedentary free time of youth (homework, TV watching, video, computer)
Wiek [lat]
X ± SD
Czas spêdzany biernie (% osób) / Sedentary free time (% of youth)
Age [years]
< 3 godz./hours
3-5 godz./hours
> 5 godz./hours
Ch³opcy/Boys
11
4.7±1.6
11.2
53.8
35.0
12
4.7±1.7
10.5
52.3
37.2
13
4.2±1.4
17.3
62.5
20.2
14
4.4±1.7
17.5
52.4
30.1
15
4.5±1.7
14.4
52.9
32.7
Razem/Total
4.5±1.6
14.6
54.8
30.6
11
3.8±1.4
19.8
67.3
12.9
12
5.5±2.6
9.7
60.2
30.1
13
4.1±1.4
15.8
62.3
21.9
14
4.6±1.6
8.4
64.9
26.7
15
4.6±1.6
13.0
53.1
33.9
Razem/Total
4.4±1.6
13.2
53.1
25.3
Dziewczêta/Girls
komputer 1
godz.
CH£OPCY
odrabianie lekcji
1,2 godz.
komputer
S
0,5 godz.
DZIEWCZÊTA
odrabianie lekcji
M
J
1,6 godz.
J
ogl¹danie TV 2,3 godz.
<>
ogl¹danie TV 2,3 godz.
Ryc. 1. Œredni czas w ci¹gu dnia (w godz.) przeznaczany na zajêcia nie
wymagaj¹ce aktywnoœci fizycznej
Fig. 1. Average time during a day (in hours) devoted to activities requiring
no physical effort
$IŽPQDZ
%[JFXD[ÅUB
PUZŽPwÁ
OBEXBHB
DIŽPQDZ
%[JFXD[ÅUB
Q
Ryc. 3. Czêstoœæ wystêpowania nadwagi i oty³oœci u m³odzie¿y warszawskiej
Fig. 3. Incidence of overweight and obesity in Warsaw youth
#BSE[PBLUZXOZ
1S[FDJÅUOJFBLUZXOZ
0HΎFN
.BŽPBLUZXOZ
XJFL
Ryc. 2. Samoocena aktywnoœci fizycznej przez m³odzie¿
Fig.2. Self-evaluation of physical activity by youth
ch³opcom œrednio 1,2 godz., dziewczêtom 1,6 godz.
a korzystanie z komputera odpowiednio 1 godz.
i 0,5 godz. dziennie.
Na rycinie 2 przedstawiono samoocenê aktywnoœci fizycznej m³odzie¿y. Wiêkszoœæ uczniów
(92,8% ch³opców i 91,7% dziewcz¹t) oceni³o swoj¹
aktywnoœæ fizyczn¹ jako du¿¹ lub przeciêtn¹. Tylko
7,2% ch³opców i 8,3% dziewcz¹t uwa¿a³o, ¿e ich aktywnoœæ fizyczna jest ma³a.
Przebywanie wiele godzin w bezruchu sprzyja
rozwojowi nadwagi i oty³oœci. U 18,4% ch³opców
i 11,9% dziewcz¹t stwierdzono nadwagê a oty³oœæ wystêpowa³a u 2,8% ch³opców i 3,4% dziewcz¹t (ryc. 3).
Dyskusja
Zalecenia zespo³u ekspertów dotycz¹ce aktywnoœci fizycznej dzieci i m³odzie¿y okreœlaj¹ jako po¿¹dany umiarkowany i du¿y wysi³ek fizyczny wykonywany codziennie przez godzinê a minimalny poziom aktywnoœci jako wysi³ek wykonywany co najmniej pó³ godziny dziennie [4]. Tymczasem wyniki
badañ, prowadzonych w krajach europejskich
i w Polsce, wskazuj¹ na spadek uczestnictwa m³odzie¿y w rekreacyjnych formach aktywnoœci fizycznej w czasie wolnym (przynajmniej 4 razy na tydzieñ)
oraz zmniejszanie siê uczestnictwa wraz ze wzrostem
wieku [1, 2]. Z badañ przeprowadzonych przez GUS
wynika, ¿e tylko 30% uczniów ze szkó³ podstawowych
uprawia aktywnoœæ fizyczn¹ rekreacyjn¹ co najmniej
raz w tygodniu przez godzinê lub wiêcej [5]. Cabak
Chabros E i wsp. Ma³a aktywnoœæ fizyczna m³odzie¿y w wieku pokwitania sprzyja rozwojowi oty³oœci
i Woynarowska w badaniach ogólnopolskiej próby
m³odzie¿y w wieku 11-15 lat stwierdzi³y, ¿e 65% nastolatków nie osi¹ga zalecanego poziomu aktywnoœci fizycznej oraz, ¿e u obu p³ci aktywnoœæ fizyczna
zmniejsza siê z wiekiem [6]. Tak¿e przedstawione
w tej pracy wyniki badañ obrazuj¹, ¿e ponad 60%
m³odzie¿y warszawskiej nie spe³nia tych wymagañ.
Uczestnictwo m³odzie¿y w rekreacyjnych zajêciach
sportowych uleg³o jednak nieznacznej poprawie
(o 3,4% u ch³opców i 6,7% u dziewcz¹t) w stosunku
do badañ przeprowadzanych w Warszawie w tych samych szko³ach w latach 1999-2000 [7].
Wystêpuje wyraŸna dysproporcja miêdzy czasem
poœwiêcanym przez m³odzie¿ na zajêcia ruchowe
i biernym (sedentarnym) spêdzaniem czasu wolnego.
Zajêcia w pozycji siedz¹cej zajmowa³y badanej m³odzie¿y œrednio 4,5 godz. dziennie, w tym 2,3 godz.
ogl¹danie TV, a korzystanie z komputera 1 godz.
ch³opcom i 0,5 godz. dziewczêtom. Co trzeci nastolatek przeznacza³ na te czynnoœci ponad 5 godz.
dziennie. W próbie ogólnopolskiej 29% m³odzie¿y
przeznacza³o na ogl¹danie TV 4 godz. i wiêcej a 31,7%
badanych korzysta³o z komputera 2 godz. i d³u¿ej [8].
Konsekwencj¹ ma³ej aktywnoœci fizycznej i niew³aœciwej diety jest narastanie czêstoœci wystêpowania nadwagi i oty³oœci ju¿ we wczesnym okresie ¿ycia.
Jak wynika z Raportu International Obesity Task Force jedno dziecko z ka¿dych piêciu w Europie ma nadwagê [9]. U m³odzie¿y warszawskiej w wieku 11-15
lat, badanej cyklicznie od lat 70-tych, stwierdzono
stopniowe narastanie czêstoœci wystêpowania nadwagi i oty³oœci (wyró¿nionych zgodnie z kryteriami
IOTF). Od lat 1988-1991 czêstoœæ wystêpowania
61
nadwagi i oty³oœci wzros³a z 14,4% u ch³opców
i 13,1% u dziewcz¹t do odpowiednio 21,5% i 14,6%
u obecnie zbadanych nastolatków [10].
Wyniki samooceny aktywnoœci fizycznej w czasie wolnym (tylko 7,2% ch³opców i 8,3% dziewcz¹t
oceni³o swoj¹ aktywnoœæ jako ma³¹) wskazuj¹, ¿e nastolatki nie potrafi¹ w sposób obiektywny oceniæ swojej aktywnoœci fizycznej. Równie wysoko oceni³a
swoj¹ sprawnoœæ i aktywnoœæ fizyczn¹ m³odzie¿ w badaniach ogólnopolskich (tylko 2% uczniów uwa¿a³o,
¿e ich sprawnoœæ fizyczna jest „z³a”) oraz uczniowie
warszawscy w wieku 13-14 lat (6,7% ch³opców i 8,4%
dziewcz¹t uzna³o, ¿e s¹ za ma³o aktywni) [11, 12].
Wysoka samoocena aktywnoœci fizycznej nie stymuluje nastolatków do podjêcia jakichkolwiek dzia³añ
w kierunku jej zwiêkszenia.
Podsumowanie
Wyniki przedstawionych badañ wskazuj¹ na zbyt
ma³e zaanga¿owanie m³odzie¿y warszawskiej w aktywnoœæ fizyczn¹ w czasie wolnym. Sytuacja ta wymaga szybkich dzia³añ w celu zwiêkszenia aktywnoœci fizycznej w czasie wolnym poprzez wdra¿anie
dzieci i m³odzie¿y do uczestnictwa w ró¿nych formach systematycznej aktywnoœci ruchowej i stworzenie warunków do jej bezpiecznego uprawiania.
Zatwierdzona przez Ministerstwo Zdrowia realizacja strategii WHO jako „Narodowy Program Zapobiegania Nadwadze i Oty³oœci oraz Przewlek³ych
Chorób NiezakaŸnych poprzez Poprawê ¯ywienia
i Aktywnoœci Fizycznej” stwarza mo¿liwoœæ podjêcia
takich skoordynowanych dzia³añ profilaktycznych
i daje szansê poprawy stanu kondycji fizycznej i zdrowia m³odzie¿y.
Piœmiennictwo / References
1. Charzewska J, Wajszczyk B, Chabros E i wsp. AktywnoϾ
fizyczna w Polsce w ró¿nych grupach wed³ug wieku i p³ci
[w:] Jarosz M (red.): Oty³oœæ, ¿ywienie, aktywnoœæ fizyczna,
zdrowie Polaków. Instytut ¯ywnoœci i ¯ywienia, Warszawa
2006: 311-340.
2. Charzewski J. Aktywnoœæ sportowa Polaków. AWF,
Warszawa 1997.
3. Cole TJ, Bellizi MC, Flegal KM i wsp. Establishing
a standard definition for child overweight and obesity
worldwide: international survey. BMJ 2000, 320: 1240 1243.
4. Strong WB, Malina R, Blinke C. Evidence based physical
activity for school-age youth. J Pediatr 2005, 146: 732 737.
5. ***Stan zdrowia ludnoœci Polski w 2004 roku. GUS,
Warszawa 2006.
6. Cabak A, Woynarowska B. Physical activity of youths aged
11-15 years in year 2002 in Poland and other countries.
Phys Educ Sport 2004, 48: 361-366.
7. Charzewska J, Wajszczyk B, Chabros E i wsp. Uczestnictwo
m³odzie¿y w wieku pokwitania w pozalekcyjnych zajêciach
sportowych w aspekcie biologicznych i spo³ecznych
uwarunkowañ [w:] D¹browski A (red.): Uczestnictwo
8.
9.
10.
11.
Polaków w rekreacji ruchowej i jego uwarunkowania. Wyd
AWF 2003: 27-36.
Woynarowska B, Mazur J. Zach owania zdrowotne
m³odzie¿y w Polsce: Wyniki badañ HBSC 2002. Zdr Publ
2004, 114 (2): 159-167.
Obesity in Europe International Obesity Task Force 3, March
2005.
Chabros E, Charzewska J, Wajszczyk B i wsp. Czêstoœæ
wystêpowania nadwagi i oty³oœci u m³odzie¿y warszawskiej
w wieku pokwitania [w:] Oty³oœæ – epidemi¹ XXI wieku.
AWF Warszawa 2006: 54-62.
Woynarowska B, Jod³owska M, Oblaciñska A. Samoocena
sprawnoœci i aktywnoœci fizycznej w czasie wolnym
u m³odzie¿y szkolnej w latach 1990-1998. Ped Pol 2000,
75: 35-41.
12. Piwoñski J, Pytlak A. Zachowania zdrowotne i poziom
wiedzy na temat wybranych zagadnieñ profilaktyki chorób
serca m³odzie¿y warszawskich szkó³ gimnazjalnych
prawobrze¿nej m³odzie¿y. Pol Przeg Kardiol 2003, 5, 3:
301-308.