Ustrój Republiki Federalna Niemiec
advertisement
Ustrój Republiki Federalna Niemiec WSPÓŁCZESNE USTROJE PAŃSTW EUROPEJSKICH - NIEMCY Transformacja po II wojnie światowej 1|Strona Ustrój Republiki Federalna Niemiec Po przegranej II wojnie światowej przez Niemcy powstaje RFN (Republika Federalna Niemiec) i NRD (Niemiecka Republika Demokratyczna). W lipcu 1945 roku ukonstytuowała się Sojusznicza Rada Kontroli, która miała zarządzać sprawami okupacyjnymi. Powstają również wojskowe zarządy stref. Zaczyna się to zmieniać od września 1946 roku. 5 IX 1946 roku gubernatorzy wojskowi USA i Wielkiej Brytanii uzgodnili powołanie pięciu wspólnych centralnych ośrodków rządzenia (tzw. Bizonia), m. in. do spraw finansów (we Frankfurcie nad Menem) i komunikacji (w Hamburgu). Następnie do Bizonii dołączyła się Francja tworząc tzw. Trizonię. Powołano dyrektoriat na szczeblu stref, każdy złożony z 3 przedstawicieli z każdej strefy (USA, Wielkiej Brytanii i Francji). Miał on wprowadzać w życie postanowienia pięciu ośrodków pod przewodnictwem państw okupacyjnych. Strefy okupacyjnie nie mają wspólnej stolicy, pomimo, że Berlin również został podzielony na 4 strefy. 6 września 1946 roku dochodzi do przemówienia sekretarza stanu USA w Stuttgardzie, który stwierdza, że Niemcy muszą być traktowane jako jednolity okręg gospodarczy z centralnymi organami. Umowa poczdamska z 2.08.1945 roku przewidywała powołanie centralnego rządu niemieckiego. W marcu 1947 roku podczas konferencji ministrów spraw zagranicznych Wielkiej Czwórki (USA, Wielka Brytania, Francja i Rosja), Rosjanie skrytykowali tworzenie połączonych stref gospodarczych. W kwietniu 1948 roku strefa zachodnia zostaje objęta planem Marshalla, z którego otrzymuje ok. 600 mln dolarów. W tym samym czasie dochodzi do reformy walutowej w Niemczech. 27 VI 1948 roku odbywa się konferencja sześciu państw (USA, Wielkiej Brytanii, Francji i 3 krajów Beneluxu), na której powzięto decyzję dotyczącą koordynacji gospodarczej 3 zachodnich stref okupacyjnych oraz w zakresie współdziałania tych stref 2|Strona Ustrój Republiki Federalna Niemiec między dowódcami (gubernatorami) i organami administracji w strefach. Planowano ponadto zwołać Zgromadzenie Ustawodawcze, a zachodnia część Niemiec miała stać się państwem związkowym. W kwietniu 1949 roku w Waszyngtonie ministrowie stref zachodnich ustalili (okupacyjny) statut generalny Niemiec składający się z pięciu elementów: zarządy wojskowe stref miały zakończyć działalność z chwilą utworzenia rządu niemieckiego, lecz komisarze alianccy nadal mogli nadzorować politykę zagraniczną, bezpieczeństwo oraz działalność Parlamentu; rząd niemiecki miał posiadać całkowitą autonomię decyzyjną w sprawach, które będą tego rządu dotyczyć, lecz alianci zastrzegli sobie prawo interwencji w sytuacji, gdy uznają to za konieczne; każda modyfikacja w polityce gospodarczej lub obronnej Niemiec musiała być zaaprobowana przez aliantów zachodnich; 3 strefy mają zostać zjednoczone, lecz po roczny okresie próbnym Niemcy zachodnie mogły otrzymać silniejszą autonomię; państwo zachodnioniemieckie miało silniej uczestniczyć w planie Marshalla, lecz handel zagraniczny Niemiec miał być dalej kontrolowany. 23 maja 1949 roku Niemiecka Rada Parlamentarna (tymczasowy parlament) w III czytaniu uchwaliła Ustawę Zasadniczą RFN [53 głosy za, przy 12 przeciw]. 10 maja 1949 roku przegłosowano ustawę precyzującą zasady wyborcze do Bundestagu [parlament związkowy]. 3|Strona Ustrój Republiki Federalna Niemiec W wyborach bezpośrednich dokonywano elekcji 200 deputowanych, drugie tyle wybierano w wyborach uzupełniających z list parlamentarnych. Po przyjęciu Ustawy Zasadniczej do jej ratyfikacji przystąpiły parlamenty poszczególnych krajów (związkowych). Bawaria uzyskała prawo do ratyfikacji Ustawy po ratyfikacji przez 2/3 landów. Konstytucję popierała chadecja (CDU), socjaldemokracja (SPD), partia liberalna (FDP). Przeciwni jej byli komuniści (KPD), partia niemiecka, partia centrum. 7 września 1949 roku formalnie proklamowano republikę, a pierwsze wybory do Bundestagu odbyły się 14 sierpnia 1949 roku. Frekwencja w wyborach wyniosła 79%, startowało 18 partii. Wyniki przedstawiły się następująco: Partia CDU SPD FDP Komuniści (jedyny raz weszli do Bundestagu) % 31% 29% 12% Liczba mandatów 131 131 52 6% 15 CDU i SPD po równo podzielili się mandatami. Kolejne wybory odtwarzają tą sytuację. W 1955 roku wygrywają chadecy i będą mieli ponad 50% poparcia (zdarzyło się tak tylko raz). W 1949 roku kanclerzem Niemiec został dr Konrad Adenauer, a prezydentem Theodor Heuss (liberał). Status okupacyjny Niemiec wygasł dopiero pod koniec lat ’50. 4|Strona Ustrój Republiki Federalna Niemiec Federalny charakter państwa Postanowienia Konstytucji Niemiec dotyczące federalnego charakteru państwa, oznaczającego udział krajów związkowych (art. 20 Konstytucji) nie mogą zostać zmienione w normalnym trybie. Są to postanowienia niezmienialne tak samo jak te dotyczące wolności i praw jednostki (art. 1). Jest to tzw. klauzula wieczysta. 13 czerwca 2002 roku Rada Unii Europejskiej podjęła decyzję ramową w sprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania. 18 lipca 2005 roku związkowy Trybunał Konstytucyjny Niemiec podjął wyrok dotyczący decyzji ramowej RUE. Pozwala on na wydanie i przekazanie innemu państwu europejskiemu obywatela. Doszło w tym zakresie do zmian w art. 16 Konstytucji Niemiec. Według federalnego TK nie jest to przepis niezgodny z klauzulą wieczystą. Jednocześnie Trybunał wyraził pogląd, że tak długo jak w innych krajach UE przyjęty jest taki standard ochrony praw obywatela, tak długo będzie można trwać w przekonaniu, że przepisy te nie naruszają praw obywatelskich Niemiec. Federalizm. Rosja jest federacją, ale od 12 lat statut republiki jest bardzo ograniczony. Choć formalnie Rosja jest federacją, jednak w praktyce nie wiele z nią ma wspólnego. Niemcy za to są federacją, a na granicy tego ustroju stoi klauzula wieczysta. Szwajcaria jest również państwem federalnym. Od 1993 roku Belgia jest państwem federalnym, a najmłodszą federacją europejską jest Bośnia i Hercegowina (od 1995 roku). Istnieją także państwa unitarne o silnie rozbudowanej władzy lokalnej w procesie dewolucji. Zaliczyć do nich można Wielką Brytanię, Republikę Włoską czy Hiszpanię. Niemcy po uchwaleniu Konstytucji z 23 maja 1949 roku 5|Strona Ustrój Republiki Federalna Niemiec 23 maja 1949 roku została uchwalona Konstytucja Niemiec. Art. 28 zawierał klauzulę wieczystości. W 1949 roku nadal obowiązywał statut okupacyjny. W listopadzie tego roku dopuszczono możliwość uczestnictwa Niemiec (RFN) w zachodnich układach. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Federalnej zostało jednak utworzone dopiero 9 lipca 1951 roku. Wtedy również 3 państwa okupacyjne wydały deklarację o zakończeniu wojny z Niemcami. W październiku 1954 roku odbyły się konferencje paryskie, podczas których wynegocjowano traktaty wprowadzające RFN do NATO. 5 maja 1955 roku uchwalono statut okupacyjny. Wszedł w życie tzw. układ ogólny, który określił stosunki między Republiką Federalną a Zachodem. W układzie tym mocarstwa zastrzegły dla siebie uprawnienia w sprawie Zjednoczenia Niemiec, traktatu pokojowego, statusu Berlina Zachodniego, prawa stanowienia w Republice oddziałów zbrojnych państw okupacyjnych oraz prawo do obrony bezpieczeństwa tych sił. Mocarstwa mogły również wprowadzić stan wyjątkowy na całości bądź części kraju. Niemcy stały się krajem w pełni suwerennym 17 maja 1968 roku. Wtedy to przedstawiciele mocarstw okupujących RFN złożyli podpisy pod deklaracją stanowiącą wygaśnięcie układu ogólnego. W grudniu 1989 roku USA oficjalnie udzieliły poparcia idei zjednoczenia Niemiec. Postawiło jednak kilka warunków: uznanie przez Niemcy istniejących granic w Europie; przynależność zjednoczonych Niemiec do NATO i Unii Europejskiej. Konferencje 2 + 4 (Niemcy, Polska + Francja, USA, ZSRR, Wielka Brytania) zawarły w Moskwie układ ostatecznie zamykający kwestię Niemiec po II wojnie światowej. Zjednoczenie Niemiec zostało ukształtowane przez polityków. W lutym 1990 roku 6|Strona Ustrój Republiki Federalna Niemiec w Moskwie Gorbaczow podjął kanclerza H. Kohla. Rosja wyraziła zgodę na połączenie Niemiec. W lutym 1990 roku ogłoszono ordynację, a w marcu przeprowadzono wybory do Izby Ludowej. Wybrano 400 deputowanych. Frekwencja wyniosła 93,22%. Wybory wygrał Sojusz na Rzecz Niemiec (CDU – 193 mandaty). Znaczący wynik uzyskała również Partia Socjaldemokratyczna (88 mandatów) oraz partia demokratycznego socjalizmu (PDS – 66 mandatów). 17 czerwca 1990 roku Izba Ludowa NRD dokonała zmiany charakteru państwa. Zmieniono m. in. art. 8 Konstytucji, który umożliwiał przeprowadzenia unii socjalnej czy walutowej. 22 lipca 1990 roku na terytorium NRD utworzono 5 landów – tzw. nowych landów: Branderburgię, Saksonię, Saksonię Anchaldzką, Turyngię, Meklemburgię – Przednie Pomorze. 8 sierpnia 1990 roku Izba Ludowa z Bundestagiem przyjęła ustawę wyborczą na wspólnym posiedzeniu określającą zasadę pierwszych, demokratycznych wyborów, a 23 sierpnia 1990 roku przyjęto ustawę o przystąpieniu NRD do RFN na podstawie art. 23 Zachodnioniemieckiej ustawy zasadniczej. Na tej podstawie moc Konstytucji rozciągnięto na nowe landy po ich przystąpieniu. Układ o przystąpieniu i połączeniu Niemiec podpisano 31 sierpnia 1990 roku. Landy Podział kompetencji między landy a związek określa art. 28 Konstytucji [(1) Porządek konstytucyjny w krajach musi odpowiadać zasadom republikańskiego, demokratycznego i socjalnego państwa prawnego w rozumieniu niniejszej Ustawy Zasadniczej. W wyborach w powiatach i gminach także osoby, które posiadają przynależność państwową państwa członkowskiego Wspólnoty Europejskiej, są stosownie do prawa Wspólnoty Europejskiej 7|Strona Ustrój Republiki Federalna Niemiec uprawnione do głosowania i mogą być wybierane. W krajach, powiatach i gminach naród musi posiadać przedstawicielstwo, które pochodzi z powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i tajnych wyborów. W gminach rolę organu wybieralnego może spełniać zgromadzenie gminne. (2) Gminom musi być zagwarantowane prawo do regulowania na własną odpowiedzialność wszystkich spraw miejscowej społeczności w ramach zakreślonych przez ustawy. Również związki gminne mają prawo do samorządu w ramach ich ustawowego zakresu zadań stosownie do postanowień ustaw. (3) Federacja gwarantuje zgodność porządku konstytucyjnego krajów z prawami zasadniczymi i postanowieniami ustępu 1 i 2]. Wyklucza on możliwość przekształcenia Niemiec w państwo unitarne. Konstytucja określa system tzw. segregacji funkcjonalnej – przepisy Konstytucji wydobywają poszczególne funkcje państwa. Na tle tych funkcji dokonywany jest podział na kompetencje landów i federacji. Ustawodawstwo Niemiec określa art. 70 Konstytucji: kraje związkowe mają władzę ustawodawczą, o ile ustawa zasadnicza nie powierza uprawnień tych federacji [(1) Kraje posiadają prawo do wydawania ustaw, o ile niniejsza Ustawa Zasadnicza nie powierza Federacji kompetencji ustawodawczych. (2) Rozgraniczenie właściwości Federacji i krajów przeprowadza się według przepisów niniejszej Ustawy Zasadniczej o ustawodawstwie wyłącznym i konkurencyjnym]. Ustawodawstwo wyłącznie do federacji należy m. in. w sprawach: spraw zagranicznych; obrony, włącznie z obroną cywilną; swobody przemieszczania się; spraw meldunkowych; ekstradycji; 8|Strona Ustrój Republiki Federalna Niemiec walutowych, pieniężnych, monetarnych; mar i wag; jedności obszaru handlowego; obrony przed zagrożeniami ze strony międzynarodowego terroryzmu; wytwarzania i wykonywania energii atomowej w celach pokojowych. Konstytucja określa również obszar ustawodawstwa konkurencyjnego, które określa art. 72 w związku z art. 74 Konstytucji. Kraje związkowe są uprawnione do wydawania ustaw, dopóki i na ile federacja w drodze ustawy nie skorzysta ze swych uprawnień ustawodawczych. (Artykuł 72 (1) W zakresie ustawodawstwa konkurencyjnego kraje posiadają prawo do wydawania ustaw, dopóty i o ile Federacja nie skorzysta w drodze ustawy ze swojej właściwości ustawodawczej. (2) Federacja posiada w tym zakresie prawo do wydawania ustaw, dopóty i o ile ustanowienie równoważnych warunków życia na obszarze federalnym lub zachowanie jedności prawnej i gospodarczej w ogólnopaństwowym interesie wymaga federalnej regulacji ustawowej. (3) W drodze ustawy federalnej można postanowić, że federalna regulacja ustawowa może być zastąpiona przez prawo krajowe, jeśli wymóg w rozumieniu ustępu 2 przestał już istnieć). Do tej kategorii należą na przykład: prawo cywilne; prawo karne; ustrój sądów; postępowanie sądowe z wyjątkiem dotyczącym aresztu śledczego; adwokatura, notariat, doradztwo prawne; akta stanu cywilnego; 9|Strona Ustrój Republiki Federalna Niemiec prawo o stowarzyszeniach; pobyt i osiedlanie się cudzoziemców; opieka społeczna; ustawy gospodarcze; ruch drogowy; ochrona przyrody i gospodarka wodna; planowanie przestrzenne. Artykuł 72 przyjmuje również możliwość, w której federacja wyda ustawę, ale kraje związkowe będą mogły w drodze ustawy daną kwestię uregulować odmiennie stany prawne dotyczące: łowiectwa; zasady dopuszczania do nauki w szkołach wyższych i jej ukończenia. Parlament landów. Każdy z krajów związkowych ma Parlament, który z wyjątkiem Bawarii, jest jednoizbowy. Bawaria posiada jako jedyny land również Senat, który jest reprezentacją grup zawodowych. W żadnym z krajów nie ma za to wyodrębnionego stanowiska głowy państwa. Są za to powoływani premierzy i przewodniczący parlamentów. Wybory do parlamentów są pięcioprzymiotnikowe. 10 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec Federacja Na szczeblu federalnym Parlament ma 2 izby (Bundestag i Bundesrat). Bundestag jest określany mianem Sejmu Związkowego. Deputowani wybierani są w wyborach pięcioprzymiotnikowych. Skład tej izby odzwierciedla zasadę spersonalizowanej proporcjonalności. Każdy obywatel ma 2 głosy. Połowa deputowanych jest wybierana w głosowaniu bezpośrednim w okręgach jednomandatowych, druga część zaś pochodzi z list partyjnych i głosów na daną listę oddanych. 11 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec Drugim gabinetem Parlamentu Niemiec jest Bundesrat (Rada Związkowa). Członkowie rady są przedstawicielami rządów krajowych, które powoływane i odwoływane są przez te rządy. Każdy kraj związkowy posiada co najmniej 3 głosy (Artykuł 51 (2) Konstytucji: Każdy kraj posiada co najmniej trzy głosy, kraje liczące ponad dwa miliony mieszkańców posiadają cztery głosy, kraje liczące ponad sześć milionów mieszkańców posiadają pięć, kraje liczące ponad siedem milionów mieszkańców sześć głosów). Głosy jednego kraju muszą być oddawane zgodnie i tylko przez obecnych członków lub ich zastępców. Po sześciu przedstawicieli ma: Badenia, Wittenberga, Bawaria, Dolna Saksonia, Północna Nadrenia Westfalia. Po 3 głosy posiadają takie kraje jak: Brema, Hamburg, Meklemburgia – Wschodnie Pomorze, Saara. 5 głosów ma Hesja. Pozostałe kraje posiadają po 4 delegatów. Skład Bundesratu nie ma charakteru stałego, Rada nie ma kadencji, ponieważ działa w sposób ciągły. Mandat członków Rady ma charakter imperatywny (członkowie są związani instrukcjami rządu krajowego). Członkom Rady nie przysługuje immunitet ani nietykalność z tytułu zasiadania w Bundesracie, gdyż mandat ten nie ma charakteru samoistnego. Głosy kraju muszą być jednolite. Gdy zdarzy się, że głosy kraju nie będą jednolite – przy liczeniu głosów pomija się głosy oddane przez przedstawicieli danego kraju. Uchwały w Bundesracie podejmowane są absolutną większością głosów, a głosowanie jest jawne. Rada aktualnie liczy 69 członków i jest organem współdziałania w administracji i ustawodawstwie. Na gruncie niemieckiej nauki konstytucyjnej powstała dyskusja czy Bundesrat jest drugą izbą Parlamentu? Federalny Trybunał Konstytucyjny doszedł do konkluzji, z której Rysunek 1 posiedzenie plenarne Bundestagu 12 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec wydaje się, iż nie jest to druga izba. Według prof. Romana Herzoga wszystko zależy od tego, czego oczekuje się od drugiej izby. Jeśli ma być wybrana przez Naród – to oczywiście wtedy Bundesrat tego warunku nie spełnia. Jeśli odrzuci się ten wymóg to Rada Związkowa może zostać uznana za drugą izbę co najmniej w jednym przypadku: gdy chodzi o uchwalenie ustaw wymagających zgody Bundesratu. Prezydium Bundesratu składa się z przewodniczącego i 3 zastępców. Stanowisko przewodniczącego stanowią szefowie rządów krajowych stosownie do kolejno zstępującej liczby mieszkańców kraju. Pierwszym zastępcą zawsze zostaje były przewodniczący. Bundestag i Bundesrat powołują Komisję Wspólną, którą tworzy 48 osób. W 2/3 na nią składają się przedstawiciele Bundestagu (32 osoby), a w 1/3 przedstawiciele Bundesratu (16 osób). Przewodniczącym Komisji jest zawsze Prezydent Bundestagu. Komisja Wspólna odgrywa duże znaczenie przy stanie wyższej konieczności ustawodawczej (który w praktyce nigdy jeszcze nie został uchwalony). Jego sens to istnienie przeszkód uniemożliwiających wypełnianie przez Bundestag funkcji ustawodawczej. Wtedy Bundesrat może zdecydować o przyjęciu ustawy. W przypadku, gdy w dalszym ciągu Bundestag nie może się zebrać to Komisja Wspólna pod nadzorem Federalnego Trybunału Konstytucyjnego uchwala ustawy przy kwalifikowanej większości głosów. Obie izby wyłaniają także Komisję Mediacyjną. Tworzona jest ona zgodnie z zasadą parytetu (po 16 osób z każdej izby). Jej zadaniem jest poszukiwanie rozwiązań pozwalających na osiągnięcie porozumienia w przedmiocie ustaw, które są zarzewiem sporów obu izb. W praktyce jest ona dość często zwoływana. Od 1949 roku do 1995 powołano ją ok. 550 razy. Uprawnienia Bundesratu. Bundesrat dokonuje wstępnej oceny projektów ustaw wnoszonych przez Rząd Związkowy. Ma również prawo inicjatywy ustawodawczej (art. 76 Konstytucji) za pośrednictwem Rządu Federalnego. Dysponuje także prawem weta zawieszającego lub absolutnego. Stosuje je w zależności od materii, której dotyczy ustawa. 13 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec W kwestii ustawodawstwa administracyjnego wyraża zgodę na dojście do skutku rozporządzeń organów federalnych, jeżeli dotyczą kwestii wykonywanych przez administrację krajów. Administrowanie Związkiem. Bundesrat włączony jest w podejmowanie rozstrzygnięć o charakterze nadzwyczajnym: o stwierdzenia zaistnienia stanu obrony; o zastosowanie przymusu związkowego wobec któregoś z landów; o niektóre formy użycia sił zbrojnych. Bundesrat nie ma uprawnień dotyczących powoływania rządu federalnego ani możliwości pociągania go do odpowiedzialności. Nie bierze również udziału przy powoływaniu Prezydenta Federacji, ale może inicjować pociągnięcie Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej. Bundesrat wraz z Bundestagiem mianuje sędziów Federalnego Trybunału Konstytucyjnego i wyłania Komisję Wspólną. Prawo wyborcze do Parlamentu Parlamentem Federalnym jest Bundestag. Jego kadencja liczy 4 lata. Wybory do Bundestagu są pięcioprzymiotnikowe. Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat, a bierne osoby mające 21 lat. Konstytucja nie określa liczby deputowanych do Bundestagu, choć od 2002 roku jest to 598 deputowanych plus tzw. mandaty nadwyżkowe. Tak zwaną wyjściową liczbę deputowanych określa ustawa. Od 1964 do 1990 roku było to 496 deputowanych. Obecnie 299 14 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec deputowanych wybieranych jest w okręgach jednomandatowych, a 299 z list partyjnych. Każdy wyborca oddaje 2 głosy. By dostać się do Bundestagu partia musi uzyskać 5% ważnie oddanych głosów lub minimum 3 mandaty w wyborach bezpośrednich. Decydującym głosem jest głos drugi, gdyż on decyduje ile miejsc lista zdobędzie w Bundestagu. Każda lista otrzymuje miejsca proporcjonalnie do ogólnej liczby otrzymanych głosów. Przy ustalaniu liczby mandatów miarodajne są wyniki uzyskane z całej republiki. Ogólną liczę miejsc do Parlamentu rozdziela się w proporcjach na poszczególne kraje związkowe. Głosy pierwsze nigdy nie przepadają. Nawet jeśli liczba mandatów uzyskanych przez tzw. głosy pierwsze przekroczy liczbę miejsc, jakie przypadałyby na podstawie głosów drugich. Wybory te nazywa się spersonalizowanymi wyborami proporcjonalnymi. System ten znalazł również zastosowanie na Węgrzech. Konstytucja Węgier nie określa liczby deputowanych do Parlamentu. Proces ustawodawczy W Niemczech inicjatywa ustawodawcza przysługuje frakcji parlamentarnej Bundestagu, grupie deputowanych liczących 5% ogólnej liczby deputowanych oraz rządowi federalnemu. Za pośrednictwem rządu federalnego projekt ustawy może zgłosić też Bundesrat. Projekty te rząd przedstawia Bundestagowi w terminie 6 tygodni wraz ze swoją opinią. Gdy rząd federalny zażąda przedłużenia terminu to termin ten może zostać maksymalnie przedłużony do 9 tygodni. Jeśli projekt został zgłoszony jako pilny, rząd na jego przekazanie ma 3 tygodnie. Projekty rządu federalnego najpierw muszą być przedstawione Bundesratowi, który ma 6 tygodni na zajęcie stanowiska w przedmiocie regulacji. Termin ten może być wydłużony do 9 tygodni. Projekty pilne Bundesrat rozpatruje w 3 tygodnie. Następnie projekt przekazywany jest Bundestagowi. 15 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec Postępowanie w Bundestagu obejmuje 3 czytania. Regulamin dopuszcza odstąpienie od pierwszego czytania na posiedzeniu i przedstawienie projektu komisji do pierwszego czytania. Przed podjęciem przez komisję decyzji o przekazaniu projektu do dalszych prac może zostać przeprowadzona debata. Po rozpoczęciu prac nad projektem komisji ¼ składu komisji może zażądać ogólnej debaty nad projektem na posiedzeniu plenarnym. Prace komisji kończą się przedstawieniem przez nią sprawozdania. Następnie projekt przekazywany jest do drugiego czytania. Odbywa się ono na posiedzeniu plenarnym. Elementem fakultatywnym jest przeprowadzenie debaty, która odbędzie się na wniosek Rady Seniorów i 5% deputowanych obecnych na posiedzeniu lub gdy zażąda tego frakcja. Elementem obligatoryjnym jest przeprowadzenie debaty nad poszczególnymi artykułami. Po II czytaniu projekt jest kierowany do komisji albo do III czytania, które może rozpocząć się od debaty generalnej zwołanej na wniosek Rady Seniorów lub 5% ogólnej liczby deputowanych. Z poprawką w trzecim czytaniu może wystąpić frakcja lub 5% deputowanych. Poprawki mogą być proponowane jedynie w odniesieniu do poszczególnych artykułów. Gdy ustawa zostanie przyjęta, przewodniczący Bundestagu przekazuje ją do Bundesratu, który ma prawo wyrażenia zgody na nią. W przypadku 50 materii zgoda Bundesratu jest potrzebna. Zalicza się do nich ustawy: dla zmiany ustawy zasadniczej; dla ustaw konkurencyjnych; dla ustaw określających organizację federalnych władz administracyjnych; dla ustawodawstwa wyłącznego regulującego sytuację prawną osób będących w służbie federacji. W przypadku pozostałych ustaw, w których Bundesrat nie musi wyrażać zgody, może wyrazić sprzeciw i zażądać zwołania Komisji Mediacyjnej. Jeżeli nie zostanie wyrażona zgoda, rząd bądź Bundestag mogą zażądać ponownego zwołania Komisji Mediacyjnej. Nie 16 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec wyrażenie zgody oznacza upadek ustawy. W stosunku do ustaw, dla których Bundesrat może wyrazić sprzeciw, ma 2 tygodnie od zakończenia postępowania mediacyjnego i głosowania w Bundestagu. Jeśli sprzeciw uchwalony będzie absolutną większością głosów to Bundestag może go odrzucić również absolutną większością. Jeśli 2/3 głosów opowie się za sprzeciwem, to głosowanie nad sprzeciwem musi poprzeć 2/3 albo co najmniej większość członków Bundestagu. Rząd Federalny w trakcie w trakcie uchwalania ustaw finansowych podwyższających wydatki bądź podnoszących wydatki w przyszłości może zażądać od Bundestagu, aby zawiesił on uchwalanie tych ustaw i w ciągu 6 tygodni przedstawił swe stanowisko w tej sprawie. Ustawy podpisywane są przez kanclerza i ministra właściwego. Następnie ustawa jest sporządzana przez Prezydenta Federalnego, który podpisując ją stwierdza, że ustawa została uchwalona zgodnie z Konstytucją. Stan wyższej konieczności konstytucyjnej określa art. 81 Konstytucji ((1) Jeśli Parlament Federalny nie zostanie rozwiązany w przypadku określonym w artykule 68, Prezydent Federalny może na wniosek Rządu Federalnego za zgodą Rady Federalnej ogłosić stan wyższej konieczności ustawodawczej w odniesieniu do projektu ustawy, który został odrzucony przez Parlament Federalny, mimo że Rząd Federalny określił go jako pilny. To samo obowiązuje wobec odrzuconego projektu ustawy, chociażby Kanclerz Federalny powiązał ten projekt z wnioskiem przewidzianym w artykule 68. (2) Jeśli Parlament Federalny po ogłoszeniu stanu wyższej konieczności ustawodawczej odrzuci ponownie projekt ustawy albo uchwali go w brzmieniu określonym jako nie do przyjęcia dla Rządu Federalnego, ustawę uważa się za uchwaloną, jeśli uzyska ona zgodę Rady Federalnej. To samo obowiązuje, jeśli projekt ustawy nie zostanie uchwalony przez Parlament Federalny w ciągu czterech tygodni od ponownego przedłożenia. 17 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec (3) W okresie kadencji Kanclerza Federalnego może być w terminie sześciu miesięcy od pierwszego ogłoszenia stanu wyższej konieczności ustawodawczej stosownie do ustępu 1 i 2 uchwalony także każdy inny projekt ustawy odrzucony przez Parlament Federalny. Po upływie tego terminu niedopuszczalne jest ponowne ogłoszenie stanu wyższej konieczności ustawodawczej w okresie kadencji tego samego Kanclerza Federalnego. (4) Ustawa Zasadnicza nie może być na mocy ustawy, która została uchwalona stosownie do ustępu 2 ani zmieniona, ani częściowo lub całkowicie uchylona bądź zawieszona). W przypadku nie uchwalenia wotum zaufania dla kanclerza, w ciągu 21 dni Prezydent może rozwiązać Bundestag. Jeśli do tego nie dojdzie, Prezydent może na wniosek Bundestagu powołać nowego kanclerza. Egzekutywa Władzę wykonawczą w Niemczech sprawują: prezydent Republiki i rząd federalny. Rola prezydenta sprowadza się do funkcji reprezentatywnej państwa. Art. 54 Konstytucji Niemiec głosi, iż Prezydenta wybiera Zgromadzenie Federalne bez przeprowadzania debaty. Wybranym może być każdy Niemiec mający prawo wyborcze do Bundestagu i ukończone 40 lat. Zgromadzenie Federalne jest to Bundestag wraz z deputowanymi z poszczególnych krajów związkowych proporcjonalnie do liczby mandatów do Bundestagu dla poszczególnych landów. Kadencja prezydenta trwa 5 lat. Ponowny bezpośredni wybór możliwy jest tylko raz. Zgromadzenie Federalne zbiera się najpóźniej 30 dni przed upływem kadencji, a w przypadku nadzwyczajnego opróżnienia stanowiska – w ciągu 30 dni od zaistnienia danej przesłanki. Posiedzenie Zgromadzenia zwołuje Prezydent Bundestagu (odpowiednik polskiego marszałka). Prezydent nie może być ani członkiem rządu 18 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec ani organu ustawodawczego federacji ani kraju związkowego. Nie może również odpłatnie sprawować funkcji ani prowadzić działalności gospodarczej (art. 55 Konstytucji). Artykuł 58 Konstytucji stanowi, że dla ważności rozporządzeń i zarządzeń prezydenta wymagana jest kontrasygnata kanclerza lub właściwego ministra federalnego, z wyjątkiem 4 sytuacji (prerogatyw): mianowania kanclerza (art. 58 Konstytucji); odwołania kanclerza (art. 58 Konstytucji); rozwiązania Bundestagu na podstawie art. 63 ust. 4 Konstytucji; wniosku prezydenta z art. 69 ust. 3 Konstytucji. Prezydent jest częścią egzekutywy, choć jest silnie ograniczony. Reprezentuje on federację w stosunkach międzynarodowych, akredytuje i przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych. Artykuł 59 ust. 2 Konstytucji stanowi, że umowy międzynarodowe regulujące stosunki polityczne i dotyczące ustawodawstwa federalnego wymagają każdorazowej zgody lub współdziałania organów właściwych w formie ustawy federalnej. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Może zostać oskarżony o umyślne naruszenie Konstytucji lub ustawy federalnej. Oskarżenie może wnieść Bundestag lub Bundesrat. Jest sądzony przez Federalny Trybunał Konstytucyjny. Wniosek o oskarżenie prezydenta może wnieść: ¼ członków Bundestagu lub ¼ członków Bundesratu (każdy kraj ma 1 głos). Uchwała o wniesieniu oskarżenia musi być poparta przez 2/3 członków Bundestagu lub 2/3 członków Bundesratu. Jeśli Federalny Trybunał Konstytucyjny stwierdzi, że prezydent jest winny umyślnego naruszenia to może orzec o pozbawieniu go urzędu (art. 61 Konstytucji). Rząd federalny składa się z kanclerza i ministrów federalnych (art. 62 Konstytucji). W Niemczech mamy do czynienia z wyeksponowaniem roli kanclerza 19 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec związkowego. System niemiecki można nazwać parlamentarno – gabinetowym z wyeksponowaniem rządów kanclerskich (bądź krócej – systemem kanclerskim). Kanclerza wybiera Bundestag bezwzględną większością głosów na wniosek prezydenta. Jeśli kandydat nie uzyska większości wygasa prawo prezydenta do wytypowania kandydata, a Parlament Związkowy może wybrać kandydata z własnej inicjatywy. Podczas głosowania nad kandydatem Bundestagu również potrzebna jest bezwzględna większość głosów. Parlament na dokonanie wyboru ma 14 dni. Gdy tego nie dokona następuje wybór kanclerza zwykłą większością głosów. Jeśli kandydat zostanie wybrany bezwzględną większością głosów, prezydent ma obowiązek mianować kanclerza. Jeśli natomiast zostanie on wybrany zwykłą większością głosów – prezydent ma 2 rozwiązania. Może mianować wybranego kanclerza mniejszości bądź rozwiązać Bundestag. Zauważyć należy, że Bundestag głosuje jedynie w kwestii wyboru kanclerza, a nie konkretnego rządu! Kanclerz może także zostać wybrany w wyniku konstruktywnego wotum nieufności. To Niemcy są twórcą instytucji konstruktywnego wotum nieufności. W praktyce niemieckiej wicekanclerzem jest zazwyczaj minister spraw zagranicznych. Funkcja kanclerza wygasa w przypadku: zebrania się nowego Bundestagu; wyboru nowego kanclerza w związku z konstruktywnym wotum nieufności; w razie nieuchwalenia wotum zaufania; przy zaistnieniu zdarzeń pozakonstytucyjnych: o śmierć; o zrzeczenie się urzędu; o utrata osobistych atrybutów. 20 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec Kanclerz ma prawo określania składu rządu (art. 64 Konstytucji). Powołuje i odwołuje ministrów Prezydent na wniosek kanclerza. To również on kieruje pracami rządu (art. 65 Konstytucji). Istnieje możliwość utraty przez kanclerza zaufania Bundestagu przy niemożności zastąpienia go nowym kanclerzem. W takim wypadku, kanclerz który stracił zaufanie Bundestagu może podnieść wniosek o wotum zaufania, który jest aktem samoistnym bądź połączonym z projektem ustawy, rezolucji czy innego aktu parlamentu (art. 68 Konstytucji). W takim wypadku pomiędzy wnioskiem a głosowaniem nad nim musi upłynąć minimum 48 godzin. Wniosek ten musi być przyjęty bezwzględną większością głosów. Odrzucenie tego wniosku umożliwia zastosowanie dwóch rozwiązań. Po pierwsze prezydent może rozwiązać Bundestag bądź udzielić poparcia tak zwanemu kanclerzowi mniejszości. Artykuł 81 Konstytucji obejmuje zagadnienie stanu wyjątkowego w ustawodawstwie. Jeśli Parlament Federalny nie zostanie rozwiązany w przypadku niewyrażenia wotum zaufania z art. 68 Konstytucji, Prezydent Federalny może na wniosek Rządu Federalnego za zgodą Rady Federalnej ogłosić stan wyższej konieczności ustawodawczej w odniesieniu do projektu ustawy, który został odrzucony przez Parlament Federalny, mimo że Rząd Federalny określił go jako pilny. To samo obowiązuje wobec odrzuconego projektu ustawy, chociażby Kanclerz Federalny powiązał ten projekt z wnioskiem przewidzianym w artykule 68. Jeśli Parlament Federalny po ogłoszeniu stanu wyższej konieczności ustawodawczej odrzuci ponownie projekt ustawy albo uchwali go w brzmieniu określonym jako nie do przyjęcia dla Rządu Federalnego, ustawę uważa się za uchwaloną, jeśli uzyska ona zgodę Rady Federalnej. To samo obowiązuje, jeśli projekt ustawy nie zostanie uchwalony przez Parlament Federalny w ciągu czterech tygodni od ponownego przedłożenia. W okresie kadencji Kanclerza Federalnego może być w terminie 21 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec sześciu miesięcy od pierwszego ogłoszenia stanu wyższej konieczności ustawodawczej stosownie uchwalony także każdy inny projekt ustawy odrzucony przez Parlament Federalny. Po upływie tego terminu niedopuszczalne jest ponowne ogłoszenie stanu wyższej konieczności ustawodawczej w okresie kadencji tego samego Kanclerza Federalnego. Ustawa Zasadnicza nie może być na mocy ustawy, która została uchwalona stosownie do ustępu 2 art. 81 Konstytucji ani zmieniona, ani częściowo lub całkowicie uchylona bądź zawieszona. Stan wyższej konieczności ustawodawczej ogłasza prezydent na wniosek kanclerza za zgodą Rady Związkowej. Każdy rządowy projekt ustawy odrzucony przez Bundestag może być po uzyskaniu zgody Bundesratu ogłoszony, z wyjątkiem projektu zmiany, uchylenia bądź zawieszenia Konstytucji Federalnej. Nie może on również trwać dłużej niż 6 miesięcy i ogłoszony może być tylko raz podczas urzędowania tego samego kanclerza. 22 | S t r o n a Ustrój Republiki Federalna Niemiec 23 | S t r o n a
