Popytowo uwarunkowany model wzrostu produkcji rolno

Popytowo uwarunkowany
model wzrostu produkcji
rolno-Ŝywnościowej
Włodzimierz Rembisz,
Agnieszka Bezat, Agata Sielska
Samodzielna Pracownia Zastosowań Matematyki
w Ekonomice Rolnictwa
Plan prezentacji
Cel, metoda i podejście do analizy
Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji
rolno-spoŜywczej
Popyt finalny konsumentów
Popyt pośredni przetwórców rolno-spoŜywczych
Wzrost produkcji rolniczej
Podsumowanie
Cel i metody analizy
Cel analizy
Przedstawienie modelu wzrostu produkcji w sektorze
rolno-spoŜywczym, głównie w odniesieniu do popytowych
warunków wzrostu produktów rolnych, w ujęciu krajowym
Podejście
•
•
•
•
•
•
Model oparty jest na:
załoŜeniach bilansowych zmiennych popytu i podaŜy
mikroekonomicznym mechanizmie racjonalnych
zachowań:
konsumenta,
przetwórcy
producenta rolnego,
przy regulacyjnych funkcjach rynku - czyli nawiązuje do
załoŜeń neoklasycznych
Cel i metody analizy
Podejście
•
•
o
o
o
o
Model wzrostu produkcji rolno-Ŝywnościowej oparty jest
na załoŜeniach odnośnie:
Równowagi (zbilansowania) zmiennych popytu i podaŜy
na mikroekonomicznych mechanizmach racjonalnych
zachowań:
konsumenta
przetwórcy
producenta rolnego
W warunkach regulacyjnych funkcji rynku , przy załoŜeniu
równowagi konkurencyjnej
Cel i metody analizy
Metoda
Ujęcie mikroekonomiczne, rynkowe
Forma analityczna (proste obiekty matematyczne) jako
podstawa budowanego modelu wzrostu produkcji rolnospoŜywczej
Wyodrębnianie czynników zmian (wzrostu)
Ilustracja empiryczna ujętych w modelu wskaźników
prowadzona na przykładzie wybranych krajów Unii
Europejskiej, w tym Polski
Metoda DEA (ang. Data Envelopment Analysis)w ujęciu
efektywności jako źródła wzrostu produkcji
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Warunki popytowe
Finalny popyt
Ŝywnościowe
konsumentów
na
produkty
W mikroekonomii przyjmuje się, Ŝe warunki równowagi
konsumenta wyznaczają warunki równowagi producenta
(rolnego i przetwórcy rolno-spoŜywczego)
„... gospodarka Ŝywnościowa i produkcja Ŝywności w coraz
większym stopniu jest podporządkowana czynnikom
leŜącym po stronie konsumpcji niŜ po stronie produkcji
rolniczej. Coraz większy nacisk przesuwa się z produkcji do
sfery przetwórstwa, dystrybucji i handlu.” B. Senauer
Konsument zyskuje na rynku coraz lepsze warunki dla
optymalizacji podejmowanych przez siebie decyzji w sensie
maksymalizowania funkcji uŜyteczności przy danym
ograniczeniu budŜetowym.
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Warunki popytowe – pierwszy poziom
Finalny popyt konsumentów na
Ŝywnościowe (wynikający z funkcji uŜyteczności)
Prawo Engla
 m 

ś = f 

C
 ś 
ś D = g (m )
gdzie:
ś D - popyt na Ŝywność
m - dochód konsumenta
C ś - cena produktu Ŝywnościowego
ś
-
- spoŜycie Ŝywności
produkty
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Rys.2. Zmiany dochodów rozporządzalnych, wydatków ogółem,
a takŜe wydatków na Ŝywność oraz napoje bezalkoholowe
w polskich gospodarstwach domowych w latach 2006-2010 (2006=100)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Rys.3. Zmiany wydatków polskich gospodarstw domowych na produkty
Ŝywnościowe i wybrane produkty pozaŜywnościowe w polskich
gospodarstwach domowych w latach 2006-2010 (2006=100) (a)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Rys.4. Zmiany wydatków polskich gospodarstw domowych na produkty
Ŝywnościowe i wybrane produkty pozaŜywnościowe w polskich
gospodarstwach domowych w latach 2006-2010 (2006=100) (b)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Rys.5. Tempo wzrostu wydatków na Ŝywność w ujęciu absolutnym
w wybranych państwach Unii Europejskiej 2000-2010 (2000=100) (a)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Rys.6. Tempo wzrostu wydatków na Ŝywność w ujęciu absolutnym
w wybranych państwach Unii Europejskiej 2000-2010 (2000=100) (b)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Rys.7. Tempo zmian udziału wydatków na Ŝywność w wydatkach ogólnych
w wybranych państwach Unii Europejskiej 2000-2010 (2000=100) (a)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Rys.8. Tempo zmian udziału wydatków na Ŝywność w wydatkach ogólnych
w wybranych państwach Unii Europejskiej 2000-2010 (2000=100) (b)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Warunki popytowe – pierwszy poziom
o
o
•
Finalny
popyt
konsumentów
na
produkty
Ŝywnościowe
Potwierdzają się znane prawidłowości popytu na
produkty Ŝywnościowe związane z wzrostem
zamoŜności konsumenta.
Ma to znaczenie dla modelu, bowiem:
Popyt finalny na produkty Ŝywnościowe w słabym
stopniu reaguje na zmiany cen i dochodów i nie
moŜe być traktowany jako dynamizujący czynnik
wzrostu produkcji rolno-Ŝywnościowej (relacje
krajowe)
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Warunki popytowe –drugi poziom
Pośredni popyt przetwórców rolno-spoŜywczych
„(…) w miarę dalszego wzrostu dochodów, konsument
nie spoŜywa większej fizycznej ilości produktów
Ŝywnościowych,
nie
kupuje
więcej
kilogramów,
konsumuje Ŝywność w innych formach, lepiej
opakowaną, łatwiejszą do przygotowania i spoŜycia.”
E.O. Heady
„(…) dodatkowe wydatki na Ŝywność oznaczają wydatki
na produkty rolnicze, to w krajach rozwiniętych wzrost
wydatków na Ŝywność reprezentuje głównie wzrost
wydatków na usługi związane z przetwórstwem
produktów rolniczych w sektorze nierolniczym.”
J. Mellor, R. Ahmed
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Warunki popytowe – drugi poziom
Pośredni popyt przetwórców rolno-spoŜywczych
Przychody przetwórcy rolno-spoŜywczego
C ś ⋅ ś = C R ⋅ R + CW ⋅ W
gdzie:
C ś – cena produktów Ŝywnościowych
ś – podaŜ produktów Ŝywnościowych
C R – cena surowców rolniczych
R – podaŜ surowców rolniczych
CW – koszt nakładów związanych z przetwarzaniem surowca
W – nakłady związane z przetwarzaniem surowca
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Warunki popytowe
Pośredni popyt przetwórców rolno-spoŜywczych
decyduje o moŜliwym tempie wzrostu cen
produktów rolnych:
o
Ceny surowców rolniczych uzaleŜnione są od tempa
zmian podaŜy produktów Ŝywnościowych oraz podaŜy
surowców rolniczych:
∆CR ∆ś ∆R
=
−
CR
ś
R
* Są to warunki graniczne które wpływają na moŜliwości wzrostu dochodów
producentów rolnych z tytułu wzrostu cen skupu
Ograniczenia popytowe wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej
Warunki popytowe - ogólnie
Finalny popyt konsumentów na produkty Ŝywnościowe
o
Pośredni popyt przetwórców rolno-spoŜywczych
o
Popyt finalny na produkty Ŝywnościowe w słabym stopniu
reaguje na zmiany cen i dochodów, nie dynamizuje produkcji
Przetwórcy w coraz większym stopniu przetwarzają surowce
rolnicze zgodnie z popytem konsumentów oraz relatywnym
droŜeniem surowców rolniczych, co ogranicza moŜliwości
wzrostu cen skupu i samej produkcji
Producenci rolni nie mogą zatem liczyć ani na
wzrost cen, ani na wzrost produkcji jako źródło
wzrostu dochodów
Wzrost produkcji i podaŜy
produktów rolniczych
PodaŜ produktów rolnych - R
o
o
Tempo wzrostu produkcji rolniczej (lub precyzyjniej
podaŜy produktów rolnych) w kształtowaniu podazy
finalnych produktów Ŝywnościowych.
Charakterystycznymi dla sektora rolnego zmiennymi
pierwotnymi, które określają wielkość i tempo
produkcji a zatem i podaŜy są:
wielkość zastosowanego czynnika ziemi
oraz jego produktywność.
„(…) rolnictwo jest jedynym sektorem gospodarki narodowej,
w którym ziemia, jako gleba, jest zasadniczym produktywnym
czynnikiem wytwórczym, będącym elementem jego funkcji
produkcji”. P.Timmer
Wzrost produkcji i podaŜy
produktów rolniczych
PodaŜ produktów rolnych
R
R = Z ⋅ = Z ⋅Q
Z
gdzie:
R –wielkość produkcji rolniczej (przyjmujemy, Ŝe jest to produkcja
końcowa w cenach stałych),
Z –obszar uŜytków rolniczych w hektarach przeliczeniowych,
Q –przeciętna produktywność jednego hektara uŜytków rolnych.
Wobec popytu na pozarolnicze uŜytkowanie ziemi
najwaŜniejsze znaczenie w kształtowaniu wzrostu
wielkości produkcji rolniczej ma produktywność ziemi.
Wzrost produkcji i podaŜy
produktów rolniczych
Rys.9. Wielkość produkcji rolniczej, obszar uŜytków rolniczych, produktywność w
Wielkiej Brytanii w latach 1975–2010 (1970–1975 = 100, średnie pięcioletnie)
160
150
140
130
120
110
100
90
80
70
1975
1980
1985
wielkość produkcji
1990
1995
uŜytki rolnicze
2000
2005
2010
produktywność
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.
Wzrost produkcji i podaŜy
produktów rolnych
Rys.10. Produktywność uŜytków rolnych w wybranych krajach Unii Europejskiej
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.
Miarą produktywności jest iloraz wielkości produkcji rolniczej (produkcja końcowa w
cenach stałych) i obszaru uŜytków rolniczych w hektarach przeliczeniowych.
Wzrost produkcji i podaŜy
produktów rolniczych
Przyrost produkcji rolnej w danym roku wyznaczamy
∆R = ∆Q ⋅ Z 0 + ∆Z ⋅ Q0 + ∆Z ⋅ ∆Q
gdzie:
∆Q ⋅ Z 0
przyrost produktywności wyjściowego zasobu uŜytków rolnych,
co jednocześnie przedstawia równieŜ wpływ postępu rolniczego
w danym czasie;
∆Z ⋅ Q0
efekt zmian obszaru uŜytków rolnych, na których osiągany był
przeciętny, w okresie wyjściowym, poziom produktywności
ziemi, wskaźnik ten moŜe zostać uznany za indykator zmian
strukturalnych (wzrostu powierzchni gospodarstw) ;
∆Z ⋅ ∆Q
iloczyn przyrostu produktywności ziemi i zmian jej
zastosowania. Iloczyn ten dąŜy do zera przy załoŜeniu ubytku
ziemi w ujęciu makroekonomicznym lub występowania
zaleŜności substytucyjnej między tymi wielkościami w ujęciu
mikroekonomicznym.
Wzrost produkcji i podaŜy
produktów rolniczych
Stopa wzrostu produkcji rolniczej
∆R ∆Q ∆Z ∆Z ⋅ ∆Q
=
+
+
R
Q
Z
Z ⋅Q
Przyjmując odpowiednie symbole do oznaczenia stóp
wzrostu mamy:
r = q + z + z⋅q
gdzie:
r
q
z
– stopa wzrostu produkcji rolniczej,
– stopa wzrostu produktywności ziemi,
– tempo zmian zasobów uŜytków rolnych.
Wzrost produkcji i podaŜy
produktów rolniczych
Iloczyn z ⋅ q z uwagi na substytucyjność procesów jest wielkością
zbliŜoną do zera, a zatem moŜna przyjąć, Ŝe na stopę wzrostu produkcji
rolniczej składa się stopa wzrostu produktywności ziemi i tempo zmian
zasobów uŜytków rolnych.
W ujęciu makroekonomicznym, aby moŜliwe było osiągnięcie dodatniej
stopy wzrostu wielkości produkcji rolniczej (r), konieczne jest, spełnienie
warunku:
q+z >0
Jest to spełnione, gdy:
q>0 i z>0 (przy czym moŜliwe są dwie sytuacje q>z lub q<z), częściej ujęcie
mikroekonomiczne
q>0 i z<0 (przy czym q>|z|), intensyfikacja
q<0 i z>0 (przy czym |q|<z), często odnosi się do ujęć mikroekonomicznych ekstensyfikacji
Wzrost produkcji i podaŜy
produktów rolniczych
Rys.11. Produktywność uŜytków rolnych w wybranych krajach Unii Europejskiej
Kraj / Rok
2000
2001
Belgia
q>z
q>z
2002
2003
2004
2005
2006
q>z
q>z
q>z
2007
2008
2009
2010
q>z
Czechy
Francja
Niemcy
q>z
q>z
q>z
q>z
q>z
q>z
q>z
z>q
q>z
q>z
Grecja
Węgry
q>z
Włochy
Holandia
q>z
Polska
z>q
q>z
q>z
Hiszpania
Szwecja
Wielka Brytania
q>z
z>q
Kolor zielony oznacza, Ŝe q>0 i z>0 (r>0), przy czym zapisano, która z nierówności zachodzi: q>z czy z>q.
Kolor Ŝółty oznacza występowanie zaleŜności |q|>z lub q<|z| (r>0).
Kolor czerwony oznacza, iŜ nie są spełnione Ŝadne z powyŜej opisanych przypadków (r <0).
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych FAO i EUROSTAT.
Wzrost produkcji i podaŜy
produktów rolniczych
Wzrost produktywności danego czynnika produkcji, w tym wzrost
produktywności czynnika ziemi, moŜe być osiągany w sposób
intensywny (efektywnie) bądź ekstensywny (nieefektywnie).
Ekstensywny – czyli nieracjonalny, bo odbywający się kosztem spadku efektywności
produkcji. MoŜe to mieć miejsce, gdy nieracjonalnie są zwiększane zastosowania
pozostałych czynników, w tym głównie kapitału.
PoniewaŜ jak stwierdziliśmy: wobec popytowych ograniczeń wzrost
produkcji lub/i wzrost cen surowców rolnych nie moŜe być źródłem
wzrostu dochodów jako ich funkcji celu
Zatem:
Tym źródłem moŜe być poprawa efektywności produkcji, której
towarzyszy wzrost produktywności czynnika ziemi
stąd potrzeba jej lepszego poznania i mierzenia efektywności
produkcji jako kategorii ekonomicznej.
Wzrost produkcji i podaŜy
produktów rolniczych
Badanie efektywności moŜna ujmować bardziej lub mniej kompleksowo,
uwzględniając bezpośrednie i pośrednie czynniki oraz uwarunkowania,
równieŜ w kontekście racjonalności ich wykorzystania.
Z uwagi na relatywny charakter efektywności moŜna teŜ ją oceniać na
podstawie najbardziej efektywnego referencyjnego odniesienia.
Taką, zastosowaną w opracowaniu, metodą oceny racjonalności
wykorzystywania czynników wytwórczych u producentów rolnych jest
nowoczesne nieparametryczne podejście do tworzenia „najlepszej”
krzywej efektywności, a mianowicie metoda DEA (ang. Data
Envelopment Analysis).
Metoda ta pozwala na ocenę poszczególnych jednostek ( gospodarstw rolniczych) w
pewnej referencji do najwyŜszego w danych warunkach poziomu efektywności ,
badaniu pokazano te n potencjał poprawy efektywności
Jest narzędziem badań w mikroekonomii, ale moŜe zostać równieŜ wykorzystana do
oceny sektorów gospodarki (np. sektorów rolniczych w wybranych państwach), tu
równieŜ ukazano potencjalne moŜliwości
Podsumowanie
Pokazana została specyfika popytowych uwarunkowań wzrostu
produkcji rolno-spoŜywczej.
WiąŜe się ona z dwupoziomowym w istocie popytem, z dwoma
powiązanymi, ale jednakŜe oddzielnymi rynkami:
finalnych produktów konsumpcyjnych, dóbr rolnoŜywnościowych,
produktów rolnych, jako surowców do produkcji finalnych
produktów Ŝywnościowych.
Zmiana popytu na rynku finalnych produktów Ŝywnościowych nie
przekłada się na taką samą zmianę popytu na rynku produktów
rolnych.
W efekcie i zmiany cen, na obu rynkach, podobne co do kierunku,
nie muszą być takie same co do wielkości.
Podsumowanie
Tworzy to, przy wzrastającym popycie ma pozarolnicze uŜytkowanie ziemi
ujętym w modelu, ograniczające uwarunkowania dla wzrostu produkcji
surowców rolniczych – wzrostu opartego na:
zwiększaniu produktywności czynnika ziemi w sposób
intensywny tj. oparty na poprawie efektywności produkcji
Tworzy teŜ ograniczające warunki jeśli idzie o realizację funkcji celu
producentów rolnych:
o
źródłem wzrostu dochodów moŜe być poprawa efektywności
produkcji, obok oczywiście;
o
transferów i innych efektów dochodowych WPR, czego w modelu
jeszcze nie ujęliśmy
wtedy:problem substytucji czy synergii jeśli idzie o oba źródeł wzrostu
dochodów
Podsumowanie
o
Dziękujemy