Metody wychowania

Metody wychowania
Przez metodę ogólnie rozumie się:
1. sposób postępowania stosowany świadomie, konsekwentnie oraz
systematycznie;
2. zespół czynności i środków użytych do osiągnięcia celu;
3. zespół założeń ogólnych, przyjętych w określonych badaniach.
J. Brągiel określa metodę wychowania jako celowy sposób postępowania
opiekuna, wychowawcy z wychowankiem, znajdującym się pod jego opieką.
Metoda to sposób działania. W wychowaniu nie można sobie pozwolić na
eksperymentowanie. Metoda jest tylko wtedy sposobem, gdy jest wybrana,
przemyślana i skuteczna, a więc prowadzi do zmierzonego celu.
H. Muszyński- metody wychowania
Podstawą klasyfikacji metod wychowania jest ściśle określony sposób
wywierania wpływu na zachowanie się wychowanków poprzez stosowanie w
danej sytuacji wychowawczej nagród i kar. Nagradzanie i karanie rozumiane
jest tu jako zdarzenie zaskakujące lub utrudniające potrzeby dziecka. Nagrody
działają pobudzająco, redukują napięcia psychonerwowe. Kary działają
hamująco, gdyż wzmagają owe napięcia.
Sposób wywierania wpływu na aktywność dziecka zależy od czterech
elementów:
1. wychowawca, jego autorytet, działanie, stosunek do wychowanków;
2. aktualny stan rzeczy, od którego zależy możliwość zaspokojenia potrzeb
dziecka;
3. otoczenie społeczne( zwłaszcza grupa rówieśnicza i jej opinie);
4. wychowanek, jego poglądy, przekonania, postawy, ideały życiowe.
Z tych dwóch sposobów wypływają grupy metod wychowawczych:
1. metody wpływu osobistego wychowawcy;
2. metody wpływu sytuacyjnego;
3. metody wpływu społecznego;
4.metody kierowania samowychowaniem.
Kierowanie samowychowaniem polega na „ staniu z boku” i dyskretnym
kierowaniu zachowaniem wychowanka. Człowiek najtrwalej utożsamia się z
pewnymi wnioskami, gdy sam do nich dochodzi. Z metody tej korzysta ruch
„Monar”.
K. Konarzewski- metody wychowania
Metodami nazywa się powtarzalne czynności zmierzające do celów ( zazwyczaj
cząstkowych). Metoda to pewien gotowy schemat działanie, który wychowawca
wnosi do sytuacji zadaniowej. Działanie metodyczne przeciwstawia się
działaniu oryginalnemu. Pierwsze zasadza się na uporządkowanym stosowaniu
gotowych schematów, drugie na twórczej inwencji, próbowaniu na oślep,
wykorzystaniu szczęśliwego przypadku itp. Metoda jest zawsze „czyjaś”. Ogół
tak rozumianych metod nazywamy czasem stylem pracy, stanowi podstawę
zawodowej charakterystyki każdego nauczyciela i wychowawcy. Oprócz metod
„czyichś” istnieją także metody „niczyje”, czyli „naukowe” i przede wszystkim
one powinny interesować pedagogikę.
Klasyfikacja metod wychowania:
1.Metody sytuacyjne to wszystkie te schematy działania, za pomocą których
wychowawca odpowiada na sytuacje zakłócenia powstające w klasie. Inicjatywa
wychodzi tu od klasy, a nie od wychowawcy. Uczeń lub uczniowie tworzą
pewną sytuacje, a nauczyciel musi ją rozwiązać.
 metoda karania, zgodnie z tym uproszczonym ujęciem, doskonale nadaje
się na środek przeciw nieposłuszeństwu. Zaleca się przy tym, by reakcja
wychowawcy następowała natychmiast po wykroczeniu, a wymierzona
kara nie była zbyt niska, by wychowawca konsekwentnie karał każdy
przejaw zabronionej czynności itp. Za pomocą karania można w pewnych
warunkach zahamować niepożądaną czynność, ale nie można zachęcić
ucznia do czynności pożądanej.
 metoda nagradzania polega na tym, że wychowawca wyczekuje na
najsłabszy nawet przejaw pożądanej aktywności ucznia, po czymmożliwie bez zwłoki- robi coś, co uczniowi sprawi przyjemność, zaleca
się przy tym by- odwrotnie niż przy karaniu – nagradzanie stosować
nieregularnie. Ma to zapobiec dewaluacji nagrody i jednocześnie
stopniowo przygotować ucznia do dalszego wykonywania danej
czynności mimo braku nagrody.
 Istotą metody zwanej przekonywaniem jest dostarczenie informacji,
czyli polega ona na słownym przedstawieniu wychowankowi
prawdopodobnych i afektywnie nieobojętnych źródeł i konsekwencji tego,
co robi i tego, czego nie robi. W praktyce metoda ta nie zawsze jest
skuteczna, ponieważ wychowanek dysponuje wieloma sposobami
zneutralizowania uzyskanej informacji: może nie uznać jej prawdziwości,
może dojść do wniosku, że jemu to się nie zdarzy, może zbagatelizować
problem.
 ukazywanie wzorów do naśladowania w literaturze ma duże znaczenie
z punktu widzenia szkoły. Dobrze zbudowany przekaz literacki rozwija
przed czytelnikiem cudzy świat, a przez to udostępnia nową perspektywę,
z której może on oglądać własny. Przekaz literacki może dokonać więcej
niż tomy dokumentów, naukowych referatów i informacji.
 metoda zdaniowa polega na dostarczeniu nowej perspektywy przez
skłanianie uczniów do praktycznych działań. Żadna literatura żaden akt
wyobraźni nie pozwala zrozumieć perspektywy innego w tym stopniu, co
praktyczne zajęcie jego miejsca, podjęcie jego obowiązków, korzystanie z
przywilejów.
Gdyby poprzestać na metodach sytuacyjnych praca wychowawcza
zostałaby sprowadzona do ciągu oderwanych interwencji. Nauczyciel
działałby od zakłócenia do zakłócenia, zachowując bierność w okresach
względnego spokoju. Bez wątpienia tak działa wielu wychowawców, ale
przecież nie wszyscy. Dlatego wyróżnia się klasę metod strukturalnych,
za pomocą których wychowawca z własnej inicjatywy tworzy i
podtrzymuje warunki, czyli względnie trwałą strukturę klasowego
mikrośrodowiska społecznego.
2. Metody strukturalne
 metoda stanowienia obyczajów opiera się na formalnej władzy
wychowawcy nad wychowankami. Wychowawca jako formalny
zwierzchnik klasy ma spore możliwości samodzielnego zaszczepienia
różnorodnych obyczajów. Działalność wychowawcy sprowadza się do
trzech kroków:
- zdefiniowania ról i stosunków między rolami,
- obsadzenia ról lub określenia reguł obsady,
- nadzoru nad przestrzeganiem obyczaju.
 dyfuzja obyczajów nawiązuje do mechanizmu społecznego
naśladownictwa: faktu, iż kontaktujące się zbiorowości ludzkie przejmują
od siebie różne rozwiązania własnych żywotnych problemów. Rola
wychowawcy sprowadza się tu do sterowania kontaktami swojej klasy:
ułatwiania jednych, utrudniania drugich – stosowanie do własnych celów.
 pobudzanie wynalazczości zespołowej polega na takim pokierowaniu
życiem zbiorowości, by sama zbiorowość wytworzyła wychowawczo
pożądane obyczaje. Metoda ta opiera się na założeniu, iż u podnóża wielu
zmian społecznych – a w tym zmiany polegającej na powstaniu nowych
obyczajów – leży kryzys. Kryzys to stan, w którym obyczaje przyjęte
przez zbiorowość przestają zaspokajać jej potrzeby. Działanie
wychowawcy sprowadza się do dwóch kroków: wytwarzania lub
definiowania kryzysu, a także dostarczania lub usuwania środków, od
których zależy rodzaj rozwiązania kryzysu.
Autor przyjął dwie strategie zmianotwórcze:
a/ w stosunku do indywidualnego wychowanka;
b/ w stosunku do zbiorowości.
Mechanizmy zmiany:
a/ warunkowanie (dostaniesz nagrodę, jeśli…);
b/ uczenie się przez obserwację;
c/ uczenie się językowe;
d/ uczenie się przez działanie.
Wypływają z nich grupy metod wychowania:
1.Indywidualne metody wychowawcze:
a/metoda nagradzania i metoda karania;
b/metoda modelowania (przedstawianie modelu godnego naśladowania)
c/metoda perswazji;
d/metoda zadaniowa.
2.Grupowe metody wychowawcze:
a/metoda kształtowania nacisku grupowego (forma przymusu);
b/metoda kształtowania odniesienia porównawczego;
c/metody kształtowania grupowych wzorów życia ( obyczaje);
d/metody kształtowania systemu ról i norm społecznych.
Niebezpieczeństwa:
-metoda modelowania- nie każdy model musi spełnić wszystkie wymagane
warunki;
-metoda perswazji- „ to tylko gadanie”;
-metoda zadaniowa- zadanie może być niewykonane, nauczyciel nie zawsze
przewidzi rozwiązania.
E. Piotrowiak- metody wychowania
Autorka reprezentuje oryginalne podejście do definicji metod wychowania.
Dostrzega wyraźny związek metod wychowania z zasadami postępowania
wychowawczego. Związek ten stanowi punkt wyjścia do rozpatrywania terminu
„metoda wychowania” w dwu różnych aspektach:
1.Płaszczyzna psychologiczna- „wynikająca z podkreślenia istnienia w
metodycznym postępowaniu zespołu bodźców, które oddziaływały w sposób
bezpośredni na system aktywności człowieka- oparta na teorii
behawiorystycznej;
2.Płaszczyzna pedagogiczna- „ zakładająca ujęcie metod wychowania w
kontekście procesu wychowawczego, czyli szerokich działań zaprojektowanych
i dobranych w oparciu o cele wychowawcze”.
Metoda wychowania jest to sprawdzony układ zabiegów polegający na
inspirowaniu i inicjowaniu działań pomiędzy podmiotami wychowania, oparty o
społeczne akceptowane normy etyczno- moralne.
Klasyfikacja metod wychowania:
1. Metody bezpośrednie polegają na takim oddziaływaniu wychowawczym,
którym wychowawca posługuje się osobiście, bezpośrednio oraz natychmiast w
zaistniałej sytuacji. Do tej grupy metod należy karanie i nagradzanie, których
zadaniem jest przeciwdziałanie zachowaniom negatywnym dzięki sterowaniu
całokształtem zachowań wychowanka poprzez odpowiednio dobrane
wzmocnienia. Mechanizm działania nagradzania i karania jest zbliżony, ale ich
cele zmierzają w odwrotnych kierunkach.
Nagradzanie to rodzaj sterowania pozytywnego. Polega na pobudzaniu,
utrwalaniu oraz zmienianiu zachowania za pomocą odpowiednio dobranych
bodźców. Karanie jest postrzegane przez wychowanka jako niepożądany skutek
jego działania. Jest to sterowanie negatywne, polegające na stosowaniu
wzmocnień ujemnych. Podłożem skutecznego posługiwania się tymi metodami
są stany emocjonalne wychowanków. Pozytywne – przy nagradzaniu – mają
większe znaczenie od negatywnych – przy karaniu.
2. Metody pośrednie to działania, które w swym zamierzeniu dotyczą
wychowanka, ale docierają do niego w sposób uogólniony – okrężną drogą.
Są to działania skierowane na grupę społeczną czy zespół wychowawczy.
Zadaniem tych metod jest takie kształtowanie dynamiki zespołu, aby dziecko
włączone do grupy automatycznie podporządkowywało się wszelkim
narzuconym działaniom. Punktem odniesienia dla jednostki staje się grupa.
Jednostka steruje swoim zachowaniem na skutek narzuconych wpływów grupy.
Wśród metod tych można wyróżnić:
 metody informacyjno – perswazyjne – zadaniem działania jest zmiana
postępowania wychowanka za pośrednictwem treści komunikatów
językowych pochodzących od wychowawcy; są metody, które wymagają
od wychowawcy szczególnych umiejętności, a zarazem intuicji i
doświadczenia pedagogicznego; efektywne informowanie – perswazja
musi spełniać określone warunki: nie może być wyłącznie werbalizmem,
nie może posiadać cech moralizatorstwa, nie może być następstwem
impulsu;
 metody modelowania – wzorowania – ich istotą jest specyficzny rodzaj
stosunków między podmiotami wychowania, którym towarzyszą procesy
naśladownictwa; modelem może zostać każda osoba odpowiadająca
oczekiwaniom wychowawcy; dziecko poprzez kontakty z właściwie przez
wychowawcę dobranym modelem – wzorem, w drodze obserwacji
powiększa umiejętności radzenia sobie z rzeczywistością społeczną.
Wyżej wymienione metody mają jedną wspólną wadę – za pomocą nich
można kształtować oprócz pozytywnych również negatywne postawy,
niezgodne z przyjętymi przez społeczeństwo normami.
3. Metody prowokacyjno – motywujące (zadaniowe) – działania zamierzają
do samodzielnego rozwiązywania problemów wynikających z określonej
sytuacji. Metody tego rodzaju zawsze będą polegały na odwołaniu się do
procesów myślowych poprzez motywowanie do określonej aktywności. O
powodzeniu zabiegów wychowawczych decydują m.in. takie czynniki, jak:
- merytoryczne przygotowanie nauczyciela;
- psychiczne predyspozycje wychowawcze;
- życzliwe kontakty emocjonalne nauczyciela i ucznia;
- bezpośrednia motywacja do działania;
- prawidłowe rozpoznawanie potrzeb dziecka;
- trafność doboru metod do aktualnej sytuacji.
Metody wychowania mogą funkcjonować na trzech różnych poziomach:
1. poziom I opiera się na założeniu istnienia zgodności między efektem
kształtowanych zachowań z bezpośrednimi oczekiwaniami
wychowawców:
 metody bezpośrednie ( karanie i nagradzanie )
2. poziom II wykazuje istnienie drogi pośredniej, którą pokonuje
wychowanek, aby dojść do aktywności; poprzez poznawanie,
gromadzenie i systematyzację informacji pochodzących od wychowawcy,
podmiot wychowania przejawia aktywność zgodną z normami społeczno
– moralnymi oraz oczekiwaniami wychowawcy; aktywność wychowanka
jest więc uzależniona od istniejących w społeczeństwie norm etyczno –
moralnych:
 porządkowanie – nauczanie,
 informowanie – perswazja,
 modelowanie – wzorowanie;
3. poziom III ukazuje najbardziej skomplikowaną, lecz najchętniej
akceptowaną drogę dochodzenia wychowanka do aktywnego działania
droga ta przebiega przez etap poznawania, gromadzenia, systematyzacji i
przetwarzania informacji pozyskanych od wychowawcy oraz własnych
doświadczeń wychowanka; w wyniku indywidualnej centralizacji następuje
włączenie tych informacji do własnego systemu wartości; kolejny etap działań
wychowanka polega na dokonywaniu wyboru zachowań zgodnie z własnym
doświadczeniem i własnym systemem wartości; ten świadomie podjęty przez
wychowanka wybór w obrębie własnego bądź akceptowanego systemu wartości
staje się podstawą do podjęcia działań odpowiadających własnym
oczekiwaniom; tak więc aktywność wychowanka jest zgodna z własnym
systemem wartości:
 prorokowanie- motywowanie.
T. Gordon- „Wychowanie bez porażek”
Istnieją 3 metody postępowania w razie powstania konfliktów w szkole
( pomiędzy nauczycielem i uczniami):
1. Metoda autorytarna:
- jest szybka i skuteczna w sytuacjach wymagających nagłej interwencji;
- u przegranego (ucznia) wywołuje uczucie oburzenia i wrogości;
- często wymaga stosowania przymusu;
- wzmacnia zależność i podporządkowanie się, głównie z objawy;
- u zwycięscy (nauczyciela) często wywołuje poczucie winy;
- zwykle wymaga od nauczyciela uciekania się do siły i władzy.
2. Metoda permisywistyczna – „w porządku – ty wygrywasz, ja się poddaję!”:
- jest szybka;
- wywołuje u przegranego nauczyciela uczucie oburzenia i wrogości:
- wzmacnia w uczniu egoizm, brak szacunku dla innych oraz wywołuje w
nich poczucie winy z powodu nieuwzględnienia potrzeb nauczyciela.
3. Metoda bez porażek:
Autor krytykuje dotychczasowe modele rozwiązywania konfliktów (oparte na
błędnym schemacie „zwycięzca – pokonany”) proponuje stosowanie metody
bez „pokonanych”. Dąży do wprowadzenia takich zasad komunikacji, które w
sytuacji konfliktowej pozwala znaleźć rozwiązanie kompromisowe,
zadawalające obydwie strony.
Choć metoda ta odnosi się przede wszystkim do rozwiązywania sporów
między rodzicami a dziećmi może być wykorzystana także we wszelkich
międzyludzkich sytuacjach konfliktowych.
Jest to metoda bez stosowania siły, konflikty rozpracowuje się, rozwiązuje,
przy czym żadna ze stron nie jest „zwycięzcą” ani „pokonanym”. Obie strony
zwyciężają, ponieważ rozwiązanie musi zadowolić obie strony. Jest to
opanowanie konfliktu przez dwustronną umowę co do ostatecznego
rozwiązania. Jak to funkcjonuje?
Sytuacja polega na konflikcie potrzeb między jednym z rodziców a
dzieckiem. Strona rodzicielska prosi dziecko, by razem z nią starało się
znaleźć rozwiązanie, które byłoby do przyjęcia dla obu stron. Każda strona
może proponować różne możliwości rozwiązania. Obie strony każde takie
proponowane rozwiązanie oceniają krytycznie i ostatecznie decydują się na
które okazuje się najlepsze do przyjęcia przez obie strony. Gdy decyzja
rozwiązania została podjęta, żadna z uczestniczących osób nie potrzebuje go
okraszać ani wmawiać, bowiem została już przyjęta przez obie strony.
Zastosowanie siły ani władzy nie jest konieczne, by wymusić zgodę, bo żadna
ze stron nie sprzeciwia się decyzji. Metoda ta opiera się na postępowaniu
wychowawczym zgodnie z zasadą 6 kroków:
1. Krok I: Rozpoznać i nazwać konflikt (wspólne –
wychowującego i wychowanka – określenie problemu)
2. Krok II: Rozwinąć możliwość rozwiązań (wspólne
szukanie możliwości rozwiązań)
3. Krok III: Krytycznie ocenić propozycje rozwiązań
(ocena rozwiązań)
4. Krok IV: Zdecydowanie się na najlepsze rozwiązanie
(wybór najlepszego rozwiązania)
5. Krok V: Wykonać powziętą decyzję (wypracowanie
sposobów realizacji rozwiązania)
6. Krok VI: Późniejsza ocena krytyczna (sprawdzenie, jak
wybrane rozwiązanie sprawdziło się w praktyce)
Dlaczego metoda bez porażek jest skuteczna?:
- dziecku zależy na wypełnieniu zobowiązań, jakie wzięło na siebie;
rozwiązanie konfliktów ta metodą powoduje wyższy stopień motywacji ze
strony dziecka, by wykonać to, czego się podjęło, ponieważ samo miało udział
w rozwiązaniu problemu;
-jest większa szansa znalezienia możliwie najlepszego rozwiązania;
-rozwija sprawność myślenia u dzieci;
-zbliża rodziców do dzieci- jest mniej wrogości, a więcej miłości;
-nie potrzebuje wzmocnień, przekonywania;
-likwiduje konieczność stosowania siły;
-dociera do istoty problemu;
-traktuje dzieci jak dorosłych;
-może stanowić terapię dla dziecka.