SAMOBÓJSTWA
advertisement
SAMOBÓJSTWA -aspekt społeczny i psychologiczny Autorki: Patrycja Goc (RzPS) Monika Olbrot (RzPS) Marta Deczkowska (Pspoł) Dominika Machyńska (Pspoł) SPIS TREŚCI: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Wstęp – podejście do rzeczywistości. Pojęcie samobójstwa. Etyka samobójstwa. Czynniki popychające ku samobójstwu wg A. Camusa. Czynniki społeczne samobójstw. Czynniki psychologiczne samobójstw. Rodzaje samobójstw. Samobójstwo a religia. Podejście prawne do samobójstwa. Czynniki ryzyka popełnienia samobójstwa. Sławni, zdolni, podziwiani... samobójcy. Statystyki. Podsumowanie. 1. PODEJŚCIE DO RZECZYWISTOŚCI: Rzeczywistość, która otacza człowieka jawi się jako siła niezbadana i zadziwiająca – czasem złowroga, innym razem przyjazna. Trudno jest pozostać sobą w świecie tylu zagroŜeń. Co to właściwie znaczy „być sobą”? Być sobą, to być wiernym swoim ideałom, wzorcom, które wpoili nam rodzice. Umieć trzeźwo oceniać sytuację, nie dać się sprowokować, widzieć zagroŜenia, przewidywać konsekwencję. Widzieć zło i wystrzegać się go. Szukać prawdziwych i mądrych przyjaciół, a takŜe autorytetów. NaleŜy być szczerym w stosunku do samego siebie i innych, potrafić bronić własnego zdania. Sprzeciwiać się temu, co krępuje wolność myśli. Wiara w pewne wartości, nadające w rezultacie kierunek i sens Ŝyciu, decyduje o jego wielkości i niepospolitości. Wyzwala energię psychofizyczną jednostek i popycha ku określonym celom i zadaniom. WiąŜe to, co jednostkowe, z tym, co ogólne, nadając w ten sposób naleŜną rangę Ŝyciu człowieka. Przez zmierzanie do czegoś, co przekracza wymiar naszej egzystencji, osiągać moŜemy trwałe zadowolenie i harmonię wewnętrzną, płynącą z poczucia urealniania wartości. W kaŜdym społeczeństwie jednak występują zjawiska negatywne i szkodliwe społecznie. Tymi zjawiskami są patologie społeczne. Zjawiska patologiczne stanowią tylko margines rzeczywistości, ale silnie oddziałują na kształtowanie postaw społecznych i w związku z tym negatywnie wpływają na funkcjonowanie całego społeczeństwa. Samobójstwo jest jednym z najmniej rozpoznawalnych rodzajów zachowań dewiacyjnych. Stanowi jednak powaŜny problem dla społeczeństwa, gdyŜ w wyniku samobójstwa rocznie ginie tysiące osób i jednocześnie staje się przyczyną cierpień setek tysięcy tych ludzi od których odeszli bliscy w tak drastyczny sposób. Samobójstwo, to świadome pozbawienie się Ŝycia. Jedną z najbardziej znanych jest definicja sformułowana przez Emila Durkheima, socjologa francuskiego z przełomu wieków, autora wielkiego dzieła na temat samobójstwa "Le Suicide", opublikowanego w 1897 r.: "Samobójstwem nazywa się kaŜdy przypadek śmierci, będący bezpośrednim lub pośrednim wynikiem działania lub zaniechania, przejawianego przez ofiarę zdającą sobie sprawę ze skutków swego zachowania". Często cytowana jest definicja podana przez Edwina Shneidmana: "We współczesnym zachodnim świecie, samobójstwo jest świadomie podjętym działaniem mającym na celu samozniszczenie; jest działaniem które moŜna określić jako wielowymiarowe zaburzenie występujące u jednostki, której potrzeby nie są zaspokojone i która sama definiuje problem, w którym samobójstwo spostrzega jako najlepsze rozwiązanie". Nie ma jednak definicji, która byłaby akceptowana i stosowana przez wszystkich zajmujących się tym zagadnieniem. Niektóre definicje krytykowane są za to, Ŝe dotyczą jedynie samobójstw zakończonych śmiercią i nie uwzględniają prób samobójczych lub vice versa. Inne, wspominające o istnieniu świadomego zamiaru pozbawienia się Ŝycia nie są przyjmowane przez tych, którzy uznają ambiwalencję i nieświadome komponenty tendencji autodestrukcyjnych.Jeszcze inne uznawane są za zbyt wąskie i nie obejmujące samobójstw o podłoŜu kulturowym (takich jak na przykład kamikadze i harakiri w Japonii czy sutee w Indiach) czy samobójstw, w których ofiara nie ma innego wyjścia (na przykład śmierć Sokratesa). 2. ETYKA: Zjawisko samobójstwa towarzyszy ludzkości od najdawniejszych czasów. Stanowi niestety nieodłączny element kulturowy i cywilizacyjny w historii ludzkości. Samobójstwa występują z róŜnym nasileniem i spotykają się z róŜną oceną. W wieku XX nastąpiło znaczne nasilenie tego zjawiska. DuŜe zmiany cywilizacyjne, duŜe tempo Ŝycia, występowanie gwałtownych przemian i kryzysów społecznych, gospodarczych i politycznych wpływają negatywnie na zachowanie człowieka i w wielu przypadkach prowadzą do zachowań autodestrukcyjnych. Tak, więc szybko zachodzące zmiany społeczne, takie jak: industrializacja, wzrost formalizmu Ŝycia społecznego, konflikty interpersonalne, rozluźnienie więzi grupowej, róŜnego rodzaju frustracje związane z niemoŜliwością zrealizowania pragnień i ambicji, są głównymi przyczynami dramatów ludzkich. Samobójstwo jest w kaŜdej zorganizowanej grupie społecznej zjawiskiem ujemnym. Giną w sposób nieoczekiwany aktywni społecznie, niekiedy bardzo wartościowi ludzie. Poza tym akt samobójczy demobilizuje otoczenie, poniewaŜ we wstrząsający sposób stawia pod znakiem zapytania celowość pracy, celowość wysiłków twórczych itp.śycie nie jest tylko prawem. Jest ono takŜe obowiązkiem moralnym. śyje się zawsze z kimś i w działaniu dla kogoś. Samobójstwa obok innych zjawisk, zachowań i sytuacji społecznych uznawanych za patologiczne zakłócają w większym lub mniejszym stopniu funkcjonowanie systemu społecznego w skali globalnej. Zjawisko samobójstwa spostrzegane jest dziś powszechnie jako powaŜny problem społeczny. Skutkiem takich zachowań jest zgon wielu osób, który staje się źródłem bólu i cierpienia dla tych, od których ich bliscy tak tragicznie odchodzą. Społeczeństwo takŜe nie jest obojętne, jeśli poprzez śmierć samobójczą odchodzi człowiek, często bardzo młody, w pełni sił witalnych, który mógłby realizować określone zadania społeczne i swoje cele Ŝyciowe. Samobójstwo jest uwaŜane za rodzaj śmierci dobrowolnej, traktowane jako pewien rodzaj wyboru, świadomie podjętej decyzji. pojawia się jednak wątpliwość, czy samobójstwo zawsze i w kaŜdym przypadku jest czynem poprzedzony pełną świadomością decyzji i pełnym wyborem. Na podstawie badań nad usiłowaniem samobójstwa moŜna sądzić, Ŝe w wielu przypadkach decyzja samobójstwa w gruncie rzeczy jest wyborem między sytuacją, której człowiek nie moŜe sprostać, a sytuacją, w której nie będzie trzeba podejmować Ŝadnych wysiłków zmierzających do podporządkowania i regulowania swojego stosunku do otaczającego świata. Jest to, więc działanie mające na celu uniknięcie decyzji i wyborów jako procesu, który towarzyszy człowiekowi przez całe Ŝycie. Historia filozofii wskazuje, Ŝe problem samobójstwa był podejmowany przez filozofów wszystkich epok, począwszy od staroŜytności. W tym, oddajmy głos Albertowi Camus, który mówi: "Jest tylko jeden problem filozoficzny prawdziwie powaŜny: samobójstwo. Orzec, czy Ŝycie jest, czy nie jest warte trudu, by je przeŜyć, to odpowiedzieć na fundamentalne pytanie filozofów. Reszta - czy świat ma trzy wymiary, czy umysł ma dziewięć, czy dwanaście kategorii - przychodzi później. To są gry, wpierw trzeba dopowiedzieć". Śmierć samobójcza wydaje się zawsze czymś niepotrzebnym, a zarazem czymś, czego moŜna było zapobiec. Bardzo wiele osób z otoczenia samobójcy ma poczucie winy, sądzi, Ŝe były moŜliwości przeciwdziałania nieszczęścia i Ŝe moŜna mu było zapobiec. Na temat śmierci samobójczej istnieje bardzo durze piśmiennictwo lekarskie, głównie psychiatryczne, sądowe, prawnicze, pedagogiczne, psychologiczne, socjologiczne, a takŜe cenne piśmiennictwo literackie. Powieść Goethego o cierpieniu młodego Wertera jest ciągle czytana i naleŜy do arcydzieł literatury pięknej. W opinii szerokich mas społecznych samobójstwo pozostało czynem godnym potępienia, a przez to wstydliwym i w miarę moŜliwości ukrywanym, rozmaicie maskowanym. Ciągle istnieje opinia Ŝe samobójca jest kapitulantem, Ŝe uchyla się przed wypełnianiem zadania, które nałoŜyło na niego społeczeństwo, Ŝe jest człowiekiem słabego charakteru, który nie moŜe męŜnie znieść trosk i sytuacji trudnych, narzuconych przez Ŝycie. Trudno zgodzić się z tak kategorycznym sądem. JeŜeli bowiem nawet przyjąć, Ŝe utrata panowania nad sobą, nieumiejętności rozwiązywania konfliktów, brak hartu potrzebnego do męŜnego zniesienia ciosów moralnych, jakich nie brak w Ŝyciu, są swego rodzaju kapitulanctwem samobójcy, to pamiętać trzeba o tym, Ŝe istnieje samobójstwo dokonywane przez ludzi męŜnych. W wielu takich przypadkach obfitowały wojny, m.in. II wojna światowa i okupacja w Polsce. Nie był tchórzem samobójca, który przeznaczał ostatni nabój dla siebie, byle nie wpaść w ręce wroga i nie zdradzić w czasie katowania, albo w narkozie, tajemnicy mu powierzonej. Tak, więc ocena samobójstwa morze budzić bardzo skrajne oceny, od potępienia, do pełnej akceptacji. Samobójstwo w poszczególnych przypadkach moŜe być oceniane jako tchórzostwo albo jako swoisty rodzaj bohaterstwa. Oceny te zaleŜą od złoŜonego układu czynników. Istotną tu rolę odgrywa motyw, sposób, okoliczności, a takŜe cechy biologiczne, psychiczne i społeczne przez człowieka, który targnął się na swoje Ŝycie. Za względu na złoŜoność przyczyn i sytuacji powodujących samobójstwa niektórzy autorzy proponują uznanie badań nad tymi problemami za odrębną naukę, którą określa się mianem suicydologia. Wielu autorów uwaŜa, Ŝe samobójstwo, będące problemem społecznym, musi być traktowane jako jeden z przejawów zjawisk ujemnych czy wręcz patologii społecznych. Nie moŜna jednak zaprzeczyć, Ŝe zjawisko to róŜni się od innych przejawów patologii Ŝycia właśnie, dlatego, iŜ wkracza w dziedzinę dobrowolnego wyboru śmierci. Nie zawsze teŜ mamy całkowitą pewność, czy zawsze i w kaŜdych warunkach samobójstwo moŜna zaliczyć do form zachowania dewiacyjnego. Psycholog, psychiatra i socjolog starają się uchwycić czynniki suicidogenne bądź w strukturze osobowości jednostki ludzkiej, bądź teŜ w warunkach zewnętrznych, w jakich przypadło jej Ŝyć. W ostatnich latach spotykamy się z tendencją łącznego traktowania obu grup czynników mówiąc o psychospołecznych determinacjach samobójstw. Częstość samobójstw jak gdyby sama przez się wskazuje na wagę problemu. W ciągu ostatnich stu lat mamy do czynienia ze wzrostem samobójstw, co sugeruje, Ŝe rozwój cywilizacyjny ludności nie eliminuje, a w wielu przypadkach zwiększa powstawanie sytuacji powodujących próby samobójcze i samobójstwa. Samobójstwo w rządnym ze współczesnych społeczeństw nie jest aktem wyizolowanym ani teŜ przejawem szaleństwa osób niepoczytalnych. Wobec zachowań samobójczych społeczeństwo nie moŜe przejść obojętnie, poniewaŜ godzą one w system przyjętych wartości i norm społecznych, wśród, których jakŜe wysoko cenione jest zachowanie i przedłuŜenie Ŝycia. Fakt, Ŝe tyle osób odchodzi w tak dramatyczny sposób i Ŝe często moŜna by było temu zapobiec, jest wystarczającą podstawą wezwania społeczeństwa, aby uczyniło wszystko dla okazania pomocy zagroŜonym ludziom. Samobójstwo jest, bowiem tragedią indywidualną i problemem społecznym. 4. CZYNNIKI POPYCHAJĄCE KU SAMOBÓJSTWU WG. A. CAMUSA: Wg Alberta Camusa, czynniki samobójstwa mogą być bardzo róŜne. Rzadko jednak zdarza się, by krok ten podjęty był w imię jakiejś teoretycznej, filozoficznej sprawy. Ludzie popełniają samobójstwo, gdy uznają, Ŝe Ŝycie nie jest warte trudu przeŜywania. Kroplą przepełniającą kielich moŜe być dowolne zdarzenie nieuleczalna choroba, odrzucone uczucie, ale teŜ drobna uraza - np. do przyjaciela, który tego dnia rozmawiał z nami obojętnie. Wszystkie motywacje Camus sprowadza do doświadczenia absurdu, które sprawia, Ŝe "rozsypuje się dekoracja" - świat przestaje być uporządkowana całością, a w jego pęknięciach ujawnia się absurd. Camus proponuje konsekwentne przemyślenie tej sytuacji. Tym, co potęguje rozdarcie i udręczenie, jest nadzieja - Ŝe w przyszłości uda się ów pęknięty świat skleić. W pierwszym kroku naleŜy więc pozbyć się nadziei i sprawdzić, czy myśl moŜe Ŝyć na pustyni. Czy moŜna Ŝyć z nieustającą świadomością absurdu? Absurd jest konstytuowany przez współistnienie dwóch elementów. Pierwszym jest ludzkie pragnienie, drugim rozczarowanie, które przynosi świat. Rozwiązania, które łagodzą ów konflikt, Camus nazywa filozoficznym samobójstwem. Zarówno filozofie, które przedstawiają świat jako uporządkowaną i rozumną całość, jak i systemy przynoszące uspokojenie człowiekowi (np. w postaci obietnicy zbawienia), są według Camusa przekłamaniem problemu. W tej perspektywie pojawiają się teŜ rozwaŜania o Bogu. Tutaj Camus przypomina tradycyjny paradoks: albo Bóg jest wszechmogący, ale wówczas odpowiada za zło, albo człowiek jest wolny i odpowiedzialny, ale wówczas pod znakiem zapytania staje wszechmoc Boga. Prawdziwym wyzwaniem jest zbadanie konsekwencji absurdu. Samobójstwo nie jest właściwym rozwiązaniem. Jest wprawdzie rozwiązaniem absurdu, ale teraz problem sie odwraca. Nie chodzi juŜ o odpowiedź na pytanie, czy Ŝycie jest warte trudu przeŜywania go. Jeśli absurd jest niezbywalnym określeniem sytuacji człowieka w świecie, to filozoficzna konsekwencja wymusza stwierdzenie, Ŝe Ŝycie jest tym lepsze, im mniej ma sensu. Na tym jednak nie koniec. Camus stwierdza, Ŝe Ŝycie w poczuciu absurdu wymaga ciągłego sprzeciwu. Napięcie między ludzkimi chęciami a moŜliwościami oferowanymi przez świat jest źródłem buntu. Konsekwencja, której domaga się filozof, polega na tym, by Ŝyć razem z absurdem. To tutaj jest miejsce na ludzką wolność i pasję. W ten sposób otrzymujemy pełny obraz ludzkiego Ŝycia: jest to Ŝycie bez nadziei na lepszą przyszłość, Ŝycie w świadomości absurdu. Nie ma to jednak nic wspólnego z rezygnacją. Dobrą ilustracją tej sytuacji jest dokonana przez Camusa interpretacja mitu o Syzyfie. Camus powiada, Ŝe mit ów jest tragiczny tylko o tyle, o ile bohater jest świadomy swej sytuacji. Ale kim jest Syzyf? Jest człowiekiem, który kochał Ŝycie - tak bardzo, Ŝe oszukał bogów. Spotkała go kara - bez końca i nadaremnie wtacza pod górę głaz, który u szczytu spada z powrotem na dół. Jak widać, Syzyf nie moŜe mieć nadziei. Są jednak chwile, gdy Syzyf tryumfuje - chwile wytchnienia, gdy schodzi z góry, by ponownie potoczyć kamień. 5. CZYNNIKI SPOŁECZNE: W ujęciu wspomnianego juŜ Durkheima samobójstwa są wynikiem dezintegracji Ŝycia społecznego i występują częściej w zbiorowościach, w których istnieją słabsze więzi społeczne. Jednym z czynników oprócz dezintegracji jest teŜ anomia. Odsetek samobójstw spada w okresach, w których integracja wewnątrz społeczeństwa jest silniejsza, takich jak wojny czy powstania. Cechy społeczno-demograficzne samobójców: Osobami, które częściej popełniają samobójstwa są męŜczyźni, jednakŜe w róŜnych społeczeństwach proporcja liczby męŜczyzn do liczby kobiet popełniających samobójstwo jest róŜna. Jedynym krajem na świecie w którym liczba samobójstw popełnionych przez kobiety jest większa od liczby samobójstw popełnionych przez męŜczyzn, są Chiny, dotyczy to jednak tylko rejonów wiejskich, poniewaŜ w miastach chińskich liczba samobójstw wśród kobiet i męŜczyzn jest podobna. W Polsce na jedną kobietę, która popełniła samobójstwo przypada 5 męŜczyzn-samobójców. Najczęściej popełniane są samobójstwa w wieku 16–21 oraz 45–55 lat. Osoby rozwiedzione czy owdowiałe są teŜ częściej samobójcami, niŜ osoby Ŝyjące w związkach małŜeńskich, czy osoby wolne. W tym przypadku pierwsze próby samobójcze pojawiają się szybko, do roku od momentu owdowienia czy rozwiedzenia. Słabsze więzi społeczne w miastach tłumaczyły przez długi czas fakt, Ŝe w miastach odsetek samobójstw jest wyŜszy, niŜ na obszarach wiejskich. JednakŜe w niektórych sytuacjach proporcje są odwrotne. W Polsce od lat 90. XX w., gdyŜ najwięcej samobójstw występuje w małych miejscowościach — wioskach i małych miasteczkach, a najmniej w duŜych miastach. Jedną z przyczyn jest rozluźnienie więzi społecznych na wsi. Efekt Wertera: Istnieje udowodniony związek pomiędzy nagłośnieniem w mass mediach faktu popełnienia samobójstwa a wzrostem liczby popełnionych samobójstw. Wzrost ten sięga średnio 1000% w przypadkach samobójstw sławnych ludzi i kilkaset procent w przypadku mniej znanych osób, wzrasta takŜe liczba wypadków samochodowych (zwykle są to samobójstwa mające upozorować wypadek) i katastrof lotniczych. Badania potwierdzające powyŜszą korelację przeprowadził socjolog David Philips w 1974 na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego i nazwał ją efektem Wertera, nawiązując do ksiąŜki Johanna von Goethego, Cierpienia młodego Wertera i podobnego efektu masowych samobójstw mającego miejsce tuŜ po opublikowaniu ksiąŜki w 1774 (wówczas w niektórych krajach w związku z tym faktem zakazano jej dystrybucji). Philips wyjaśniał efekt Wertera jako skrajny przykład działania jednostki zgodnie z regułą społecznego dowodu słuszności — fakt popełnienia samobójstwa przez np. sławną osobę jest wystarczającym powodem, aby niektórzy ludzie doszli do wniosku, iŜ odebranie sobie Ŝycia jest właściwą decyzją. Dalsze badania, przeprowadzone na podstawie statystyk popełnionych samobójstw od 1947–1968 wykazały, Ŝe nagłośniony publicznie fakt popełnienia samobójstwa wywołał serię następnych 58 podobnych samobójstw naśladowczych w czasie do 2 miesięcy po podaniu tej wiadomości przy czym wzrost liczby samobójstw był tym większy, im więcej czasu poświęcano w mass mediach na opisywanie i informowanie o popełnionym czynie. Interesujący jest takŜe fakt, Ŝe w przypadku nagłaśniania samobójstw, w których ginie więcej niŜ jedna osoba (np. wskutek morderstwa dokonanego przez samobójcę), wzrasta ilość podobnych wypadków. Najnowsze badania wykazują, iŜ korelacja ta dotyczy informacji o samobójstwach podawanych zarówno w prasie jak i telewizji, a grupą najbardziej podatną na naśladowanie nagłośnionego samobójstwa są nastolatkowie i osoby podobne do samobójcy. W świetle badań Philipsa problemem etycznym pozostaje, czy środki masowego przekazu powinny w ogóle informować o samobójstwach, gdyŜ oprócz potencjalnych samobójców na odebranie sobie Ŝycia decydują się takŜe osoby które nigdy nie podjęłyby takiej decyzji. Analizy statystyczne wykazały, iŜ nagłaśnianie w środkach masowego przekazu faktu popełnienia samobójstwa prowadzi do stałej nadwyŜki samobójstw, poniewaŜ po początkowym gwałtownym wzroście ilości samobójstw nie zauwaŜa się później spadku ilości samobójstw poniŜej stałego poziomu dla danej populacji, który powinniśmy zaobserwować, gdyby pod wpływem wrzawy medialnej samobójstwo popełniali tylko potencjalni samobójcy. Końcowym efektem nieumiejętnej działalności informacyjnej mediów w tym zakresie, jest trwały wzrost średniego poziomu popełnianych samobójstw dla danej populacji. Wyniki powyŜszych badań spowodowały wydanie w 2003 przez Światową Organizację Zdrowia raportu: „Zapobieganie samobójstwom: Poradnik dla pracowników mediów”, w którym ostrzega się dziennikarzy przed skutkami informowania o samobójstwach. Światowa Organizacja Zdrowia wykazała w raporcie, iŜ niewłaściwe informowanie o samobójstwach przyczynia się do śmierci wielu młodych ludzi. W raporcie dowiedziono, na podstawie badań naukowych, Ŝe istotnymi czynnikami wpływającymi na powstanie „efektu Wertera” są podawane publicznie w mediach: szczegóły dotyczące okoliczności samobójstwa, fotografie zmarłych, dokładne opisy powodów oraz samego aktu odebrania sobie Ŝycia, posługiwanie się stereotypami religijnymi, przypisywanie komuś winy, oraz przede wszystkim ukazywanie samobójstwa w formie atrakcyjnej medialnie sensacji oraz jako metody rozwiązywania problemów. 6. CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE: Próba popełnienia samobójstwa jest najczęściej poprzedzona zespołem subdepresyjnym. WiąŜe się to z zachowaniem pewnej zdolności do działań ruchowych. Nie wszystkie rodzaje depresji wiąŜą się jednak z chęcią popełnienia samobójstwa. Samobójstwo popełnia się zazwyczaj pod wpływem impulsu w pierwszej, ostrej fazie depresji albo po przejściu w fazę utajoną. Samobójstwa popełniane w pierwszej fazie depresji pourazowej charakteryzują się zwykle brakiem planowania i są często nieskuteczne. Są to zwykle powaŜne próby samobójcze i nie wiąŜą się z próbami zwrócenia na siebie uwagi. Samobójstwa te są zazwyczaj popełnianie w przeciągu kilku tygodni po doznanym urazie psychicznym, spowodowanym zwykle przez jakieś traumatyczne przeŜycie, np. wypadek, utratę zdrowia, pracy, domu, bliskiej osoby. Inny zupełnie charakter mają samobójstwa popełnianie przez osoby w stanie manii. Stan ten cechuje się silnym, wewnętrznym odrzucaniem negatywnych uczuć, wynikających często z niemoŜności poradzenia sobie ze skutkami pierwotnej depresji reaktywnej. Dotyczy to zwłaszcza osób, które czują się współwinne zdarzeń, które wywołały u nich uraz psychiczny, np. utrata bliskich w wypadku samochodowym, który się samemu spowodowało. Osoby z utajoną depresją zachowują się zupełnie normalnie i mogą nawet wyglądać na zadowolone z Ŝycia. Jednocześnie odczuwają bardzo silną nienawiść do siebie samych. Osoby takie planują starannie akt samobójstwa (jego czas, miejsce i sposób). Bardzo często po pierwszym nieudanym akcie udają pełen powrót do zdrowia psychicznego, po czym, w najmniej oczekiwanym przez innych momencie, dokonują drugiej próby samobójczej. Depresja jest prawdopodobnie przyczyną ponad połowy wszystkich „skutecznych” samobójstw. Paradoksalnie, depresja przewlekła, występująca czasami po niezaleczonym pierwszym etapie depresji reaktywnej, lub częściej w wyniku depresji środowiskowej rozwijającej się powoli, wbrew rozpowszechnionym poglądom, rzadko prowadzi do faktycznych aktów samobójstwa, choć towarzyszą jej zwykle silne myśli samobójcze i czasami pozorowane, skazane od razu na niepowodzenie próby samobójcze, nastawione raczej na zwrócenie na siebie uwagi otoczenia. Prowadzone liczne badania wskazują, Ŝe zarówno udane jak i nieudane zamachy samobójcze podejmują jednostki wykazujące róŜnego rodzaju trwałe lub przejściowe zaburzenia osobowości. Zwraca się szczególnie uwagę na tzw. adolescencyjne zachowania samobójcze, które wiąŜą się z przejściowymi zaburzeniami osobowości wynikającymi z psychicznego i fizycznego rozwoju jednostki. DEPRESJA: W depresji pacjent najczęściej cierpi z powodu obniŜonego nastroju, utraty zainteresowań i zdolności do radowania się, wzmoŜonej męczliwości a co za tym idzie - zmniejsza się jego aktywność. Do często spotykanych objawów naleŜą: osłabienie koncentracji i uwagi, niska samoocena i mała wiara w siebie, poczucie winy i małej wartości, czarne widzenie przyszłości, myśli i czyny samobójcze, zmniejszony apetyt. Objawy depresji wykazują spore zróŜnicowanie międzyosobnicze. U niektórych chorych na pierwszy plan wysuwa się lęk, dystres, podniecenie ruchowe, u innych z kolei widoczne są zaburzenia nastroju. SCHIZOFRENIA: Nazwa schizofrenia oznacza dosłownie rozpad umysłu lub serca. Zaburzenia schizofreniczne to grupa zaburzeń mających pewne wspólne cechy. Do głównych objawów schizofrenii naleŜą: • postępująca utrata kontaktu ze światem i przewaga zainteresowania przeŜyciami wewnętrznymi • zobojętnienie uczuciowe prowadzące do pustki uczuciowej i utraty związków emocjonalnych z otoczeniem • rozpad osobowości objawiający się brakiem kontaktu intelektualnego z rzeczywistością, brakiem zgodności treści uczuć i myśli, jednoczesnym występowanie dwóch sprzecznych sądów, uczuć, lub dąŜeń, objawami wytwórczymi. Ocenia się, Ŝe ryzyko zachorowania jest takie samo na całym świecie i wynosi ok. 1%. Tak samo często chorują męŜczyźni i kobiety. Pierwszy epizod u męŜczyzn występuje najczęściej pomiędzy 15-25 roku Ŝycia., natomiast u kobiet odpowiednio: 25-35 roku Ŝycia. Nie znana jest przyczyna powstawania tych zaburzeń, istnieje jednak wiele hipotez. RozwaŜa się tło genetyczne - geny schizofreniczne lokalizuje się na chromosomach 6, 8 i 22. Być moŜe powodem są zmiany w pracy komórek nerwowych. Hipoteza wirusowa mówi, Ŝe zaraŜenie mózgu przez wirus (np. w okresie płodowym) moŜe dać odległe następstwa w postaci choroby. Przyczyn upatruje się równieŜ w mikro uszkodzeniach układu nerwowego, jakie mogą powstawać w czasie rozwoju płodowego. W końcu istnieją koncepcje mówiące, iŜ zaburzenia schizofreniczne mają przyczyny psychogenne. Według koncepcji psychoanalitycznej schizofrenia to powrót do narcystycznego okresu dzieciństwa. Nowym sposobem rozumienia istoty choroby jest traktowanie jej jako zaburzenia funkcji poznawczych (czyli mówiąc ogólnie procesów myślenia), prowadzące do jego rozpadu. śeby rozpoznać schizofrenię, jej objawy muszą być obecne przez pewien okres (1 miesiąc). WyróŜnia się kilka rodzajów zaburzeń schizofrenicznych, które mają inne leczenie i rokowanie: • w schizofrenii paranoidalnej objawami dominującymi są urojenia (najczęściej o treści prześladowczej, niewierności, ksobnej, wielkościowej) i omamy (najczęściej słuchowe o treści groŜącej lub rozkazującej) • schizofrenia hebefreniczna charakteryzuje się dziecinnym i zdezorganizowanym zachowaniem chorego, jego uczuciowość jest płytka i niedopasowana do sytuacji, zaś jego wypowiedzi i zachowania są chaotyczne i bezcelowe • dla schizofrenii katatonicznej najbardziej charakterystyczny jest obraz zahamowania ruchowego, chory usztywnia się i przybiera nienaturalne pozycje (np. stanie na jednej nodze, unoszenie głowy powyŜej poduszki), które utrzymuje przez godziny a nawet dni; w tym czasie chory nie przyjmuje posiłków stąd jest to stan zagroŜenia Ŝycia; ten stan nazywany jest osłupieniem; osłupienie moŜe być nagle przerwane gwałtownym pobudzeniem się chorego, które moŜe być zagroŜeniem dla Ŝycia lub zdrowia chorego lub jego otoczenia • schizofrenia prosta wyróŜnia się brakiem objawów wytwórczych oraz powolnym lecz postępującym pogarszaniem się codziennego funkcjonowania pacjenta, jego wyników w pracy lub szkole; ta postać schizofrenii ma złe rokowanie; • schizofrenia rezydualna lub inaczej ubytkowa to stan po wygaśnięciu schizofrenii, kiedy u chorego nie występują objawy wytwórcze, obecne są za to tzw. objawy negatywne (np. spowolnienie myślenia, mowy i ruchów, apatia, brak troski o wygląd, obniŜenie uczuciowości). Niezwykle istotne jest, Ŝe występowanie pojedynczego objawu któregokolwiek z wymienionych zaburzeń schizofrenicznych nie jest równoznaczne z rozpoznaniem schizofrenii. Rozpoznanie powinien postawić wyłącznie lekarz psychiatra. 7. RODZAJE SAMOBÓJSTW: Samobójstwo jest aktem woli sprzecznym z podstawowym, pierwszym prawem biologicznym, wynikającym z popędu samozachowawczego, czyli prawem zachowania Ŝycia. Instynkt samozachowawczy uznaje się za dominujący nad popędem seksualnym i innymi potrzebami biologicznymi. Decyzja o samobójstwie jest aktem woli pojmowanym w ramach świadomości Ŝycia, a nie śmierci. Motywację samobójstwa charakteryzuje świadomość i dobrowolność podjęcia decyzji pozbawienia się Ŝycia. Dobiera się wtedy takie środki i takie okoliczności, które warunkują powodzenie tego czynu. Są jednak samobójstwa, w których nie ma takiego jasnego przekonania i takiej wyraźnej intencji. WyróŜnia się cztery podstawowe rodzaje samobójstw: 1. Samobójstwo egoistyczne – będące wynikiem zbyt słabej integracji jednostki z grupą i społecznością. Samobójstwo to uwaŜane jest z reguły za negatywny produkt współczesnych społeczeństw konsumpcyjnych, w których wysokim wskaźnikom rozwoju cywilizacyjnego towarzyszy często silne poczucie środowiskowego wyobcowania, dramat ludzi „samotnych \ w tłumie”. 2.Samobójstwo altruistyczne – będące, przeciwnie, skutkiem zbyt silnej integracji ze środowiskiem, zbyt silnej identyfikacji z celami, interesami i oczekiwaniami grupy, zbyt daleko posuniętej socjalizacji. Samobójstwo to klasycy zagadnienia egzemplifikowali najczęściej dobrowolną śmiercią starców w społeczeństwach pierwotnych czy obyczajem „sati’. Oba te rytuały odeszły juŜ w przeszłość. Nie znaczy to jednak, Ŝe kodeksami honorowymi prowadzącymi aŜ do samozniszczenia kierowano się tylko we wspólnotach pierwotnych. Przeciwnie. Jeśli nawet pominiemy tu masowe samobójstwa sekt religijnych, to w tej kategorii mieszczą się najpewniej samobójstwa na wieść o przegranej wojnie, protestacyjne samospalenie. A takŜe samobójcze loty „kamikaze” bądź mające na celu zniszczenie wroga, albo polegające jednocześnie na samozniszczeniu, zamachy bombowe terrorystów z Hamasu. PodłoŜem samobójstwa altruistycznego jest nadmierna identyfikacja ludzi z obowiązującymi normami społeczno-obyczajowymi. 3. Samobójstwo anomiczne – będące przejawem zakłócenia ładu społecznego, wskaźnikiem jego rozregulowania, sytuacji w której zachowania jednostki są w za małym stopniu kontrolowane i stymulowane przez społeczeństwo. Inaczej mówiąc, jest to sytuacja dezintegracji społecznej, której efektem – a tym samym wskaźnikiem – jest m.in. narastanie samobójstw. 4. Samobójstwo fatalistyczne – związane z sytuacją jednostkową. Jest to samobójstwo człowieka znajdującego się w sytuacji tragicznej, z której wyjścia są zablokowane równieŜ perspektywicznie. Samobójstwo to nie jest jednak kategorią czysto teoretyczną. ZagroŜeni są nim bowiem rzeczywiście – i we własnym odczuciu – uwięzieni w niechcianej sytuacji Ŝyciowej: bez wyjścia i bez perspektyw. Durkheim egzemplifikował ten typ samobójstwa przypadkiem nie pogodzonego z losem niewolnika. Wiek XX dawał – i wciąŜ daje – nowe przykłady tego stanu rzeczy. Dotyczą one zwłaszcza więźniów systemów totalitarnych, nazistowskich czy komunistycznych. To, Ŝe śmierć samobójcza w obozach koncentracyjnych zdarza się relatywnie rzadko, nie przekreśla celowości wyodrębnienia tego typu samobójstwa. Choćby jako wyróŜnika sytuacyjnego gwałtownego wzrostu samobójstw po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce. Oczywiście nie naleŜy wykluczać analizowania tego zjawiska w świetle teorii anomii – jako samobójstwa jednocześnie anomicznego. Jako samobójstwo fatalistyczne postrzegana jest takŜe samobójcza śmierć na Ŝyczenie człowieka beznadziejnie chorego i cierpiącego ponad normę. Do kategorii fatalistycznych zaliczane są teŜ samobójstwa zbiorowe – dokonywane z reguły przez członków rozmaitych sekt religijnych. 8. SAMOBÓJSTWO A RELIGIA: W katolicyzmie samobójstwo jest grzechem, przez wieki uznawanym za grzech śmiertelny — skazujący samobójcę na wieczne potępienie. W świetle współczesnej nauki Kościoła samobójcy mogą osiągnąć zbawienie, jeŜeli samobójstwo jest wynikiem działania diabła, silnego stresu, poświęcenia, depresji lub innego zaburzenia czynności psychicznych. W takiej sytuacji moŜe w ogóle nie dojść do popełnienia grzechu śmiertelnego. Wg „Katechizmu Kościoła Katolickiego” Bóg dał człowiekowi Ŝycie i tylko On moŜe decydować o tym, kiedy ono ma się skończyć. śycie jest największym darem, wartością podstawową. Jest niczym skarbiec, do którego wsypuje się róŜnego rodzaju kosztowności; jest jak komputer, bez którego gry czy inne programy nie mają znaczenia. Samobójstwem nie jest tylko i jedynie pozbawienie siebie Ŝycia. MoŜna bowiem zabijać siebie na raty lub tylko częściowo, np. przez róŜne szkodliwe uŜywki, przez naraŜanie siebie na śmiertelne niebezpieczeństwo bez słusznej potrzeby, a nawet przez zaniedbywanie własnego zdrowia oraz fizycznego, intelektualnego oraz duchowego rozwoju. Kościół zdecydowanie sprzeciwia się czynom samobójczym. Jednak nie potępia się człowieka, który się takiego czynu dopuścił. Dlaczego? Nigdy nie wiemy, z jakiej przyczyny ktoś stał się zdolny do samobójczego czynu. Wiemy, Ŝe kaŜdy w sposób naturalny chce Ŝyć i tylko jakieś niesamowicie wielkie cierpienie, przede wszystkim cierpienie psychiczne, którego nie moŜemy zmierzyć, popycha człowieka do odebrania sobie Ŝycia. W judaizmie Ŝycie posiada najwyŜszą wartość. Talmud (kolekcja staroŜytnych Ŝydowskich praw i tradycji, które regulują stosunki społeczne i religijne) stwierdza, Ŝe wszyscy pochodzimy od jednej, jedynej osoby i dlatego niszcząc jedno, jedyne Ŝycie, niszczy się w rzeczywistości cały świat, gdy tymczasem uratowanie jednego Ŝycia jest jednoznaczne z uratowaniem całego świata. Tak jak chrześcijanie, śydzi równieŜ wierzą, Ŝe Bóg jest stwórcą wszystkiego, a więc wyłącznie do niego naleŜy decyzja, kiedy jakaś osoba powinna juŜ umrzeć. Samobójstwo jest dla śydów przeciwne nauczaniu ich Pisma Świętego. śycie jest dla nich tak bardzo cenne, Ŝe jest zabronione uczynienie czegokolwiek, co mogłoby przyspieszyć śmierć, nawet w celu uniknięcia cierpienia. Dlatego prawo Ŝydowskie zabrania równieŜ eutanazji i jakiejkolwiek innej pomocy w przyspieszeniu czyjegoś zgonu, uznając je za zabójstwo. śycie osoby ludzkiej nie naleŜy do niej samej, ale do Tego, kto je człowiekowi dał i tylko On, Bóg, moŜe domagać się tego Ŝycia z powrotem. Pozbawienie kogokolwiek Ŝycia, nawet z powodu miłosierdzia, jest interwencją w rzeczywistość, która wykracza poza ten świat. JednakŜe w przypadku, kiedy śmierć ma juŜ wkrótce nastąpić, jest całkowicie pewna i Ŝycie jest tylko zachowywane w sposób sztuczny, to Prawo Ŝydowskie pozwala na przerwanie stosowania środków mających na celu tylko utrzymania przy Ŝyciu osoby w celu przedłuŜenia jej stanu wegetacji. Co do islamu, to ten całkowicie jest przeciwny samobójstwu. Tak samo jak chrześcijanie i śydzi muzułmanie wierzą, Ŝe to Allah stworzył wszelkie istniejące postacie Ŝycia i wszystko wyłącznie do niego naleŜy. Święta księga islamu, „Koran", stwierdza, Ŝe Ŝycie zostało uświęcone i nikt nie ma prawa go naruszyć. Nikt nie posiada prawa, aby zadecydować, kiedy powinien umrzeć. Kiedy nadejdzie godzina śmierci, nikt juŜ nie będzie w stanie przedłuŜyć czasu własnego Ŝycia, ale równieŜ nikt nie moŜe umrzeć bez zezwolenia ze strony Allaha. Dlatego równieŜ i eutanazja jest przez muzułmanów potępiona. Kiedy nie moŜna juŜ znieść cierpienia, to poleca się, aby zwrócić się o pomoc z cierpliwością i w modlitwie do Allaha. Islam potępia równieŜ duszę samobójcy na wieczne cierpienie, bowiem, jak miał powiedzieć prorok Mahomet, kto nastaje na własne Ŝycie, to pójdzie do piekła. Co do podejścia buddyzmu wobec problemu samobójstwa, to jedna z głównych zasad nauczanych przez Buddę głosi, Ŝe nie moŜna zabijać lub czynić jakiegokolwiek zła rzeczom Ŝywym, w tym samemu sobie. Buddyzm nie naucza wyłącznie, aby być ostroŜnym wobec innych, by nie uczynić nikomu Ŝadnego zła, ale głosi równieŜ potrzebę zachowania zdrowego ciała i zdrowego umysłu. Samobójstwo jest widziane jako coś moralnie błędnego i ma swoje negatywne konsekwencje w „karmie", czyli będzie miało negatywny skutek w następnej inkarnacji. JednakŜe, jak we wszelkich postawach ocenianych z moralnego punktu widzenia, skala cięŜkości czynu zaleŜy od róŜnych czynników, jak np. od stanu zdrowia psychicznego samobójcy, czy teŜ od zewnętrznej presji. RóŜne mogą być bowiem powody samobójstwa, jak chociaŜby maniakalna depresja, głębokie rozczarowanie uczuciowe, czy teŜ poświęcenie własnego Ŝycia, aby uratować Ŝycie kogoś innego. Co jakiś czas moŜna bowiem usłyszeć w środkach masowego przekazu o samobójstwie dokonanym przez jakichś mnichów buddyjskich, walczących np. przeciw religijnym prześladowaniom, którzy dokonali samospalenia. Na koniec przedstawimy podejście do samobójstwa w hinduizmie. Kto z nas wspomni w tej chwili przypadki popełniania samobójstwa przez wdowy, które rzucały się w ogień spalający zwłoki ich męŜów, o Sati, mógłby pomyśleć, Ŝe ta religia musi pozwalać na samobójstwo. Tymczasem prawda wcale tak nie wygląda. PowyŜej wspomniana praktyka nie była aŜ tak powszechna i ograniczała się tylko do niektórych kast hinduskiego społeczeństwa. W rzeczywistości Sati została zakazana przed około 180 laty i chodzi o okrutny rytuał, który bardziej ma związek ze społecznym statusem kobiety w dawnej hinduistycznej społeczności, aniŜeli z religijnymi nakazami. Bowiem w rzeczywistości hinduizm potępia samobójstwo. Hindus wierzy, Ŝe Ŝycie jest czymś bardzo cennym, rzadką sposobnością, aby osiągnąć wyŜsze poziomy świadomości. Według takiego podejścia samobójstwo byłoby groźnym błędem, który przeszkodziłby w duchowym postępie i zmusiłby samobójcę do ponownego przeŜycia tego, i to w sposób o wiele gorszy, od czego chciał uciec odbierając sobie Ŝycie. Według hinduskich wierzeń, jeśli ktoś popełnił samobójstwo, to jego duch błądzi po Ziemi aŜ do czasu skompletowania brakującego czasu Ŝycia, który został przerwany. Następnie jest on wyrzucony do miejsca cierpień i ponownie się rodzi, aby skompletować swoją poprzednią, przerwaną przez siebie karmę. 9. PODEJŚCIE PRAWNE: Historycznie i w róŜnych kulturach zmieniało się podejście prawne do samobójstwa. W okresie średniowiecza i późniejszym, w licznych europejskich systemach prawnych próba samobójstwa była karana śmiercią, zadawaną często w męczarniach. Wpływ na to miało niewątpliwie uznanie samobójstwa przez chrześcijaństwo za grzech cięŜki. W przypadku udanych prób samobójstwa, symboliczną „karę” wykonywano niekiedy na zwłokach. Z drugiej strony, w innych kulturach, jak w feudalnej Japonii, samobójstwo było honorowym rodzajem śmierci (seppuku). We współczesnych systemach prawnych samobójca nie podlega karze za próbę samobójczą. W polskim prawie nigdy nie uznawano samobójstwa za czyn zabroniony, nie jest czynem zabronionym równieŜ próba samobójcza. Wg polskiego prawa przestępstwem jest namowa lub pomoc w samobójstwie (art.151 „Kodeksu karnego” – „Kto namową lub przez udzielenie pomocy doprowadza człowieka do targnięcia się na własne Ŝycie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”). Natomiast jeśli następstwem znęcania się jest targnięcie się na własne Ŝycie, to sprawca (czyli ten znęcający się psychicznie lub fizycznie)odpowiada z art.. 207 par.3 „Kodeksu karnego” – zagroŜenie od 2 do 12 lat. Zastanowić się równieŜ naleŜy, czy samobójstwo w Polsce (jak i w większości państw) jest w pełni dozwolone? Wszak na słuŜbach ratunkowych spoczywa obowiązek ratowania samobójców. Gdyby prawo w pełni pozwalało na samobójstwo, nie byłoby takiego obowiązku. RównieŜ powyŜej przedstawione artykuły kodeksu karnego wskazują, Ŝe prawo przeciwstawia się (choć pośrednio) samobójstwom. TakŜe przepisy kodeksu cywilnego wyłączają moŜliwość wypłaty odszkodowania za śmierć osoby, która targnęła się na własne Ŝycie. 10. CZYNNIKI RYZYKA POPEŁNIENIA SAMOBÓJSTWA: • • • • • • • • • • • • • • • pora roku: wiosna i jesień; dni tygodnia: poniedziałek i wtorek; wiek powyŜej 45 roku Ŝycia; płeć męska; rozwód lub owdowienie; osamotnienie; zła sytuacja materialna; utrata pracy; samobójstwo wśród osób bliskich; przewlekłe choroby somatyczne; przewlekłe bóle; nieuleczalne choroby; sygnały samobójstwa; złowieszczy spokój; depresja o cięŜkim nasileniu, z poczuciem winy, niską samooceną, lękiem, bezsennością i myślami samobójczymi; • naduŜywanie alkoholu; • schizofrenia zwłaszcza z omamami słuchowymi rozkazującymi; • zaburzenia osobowości. 11. SŁAWNI, ZDOLNI, PODZIWIANI...SAMOBÓJCY: Adolf Hitler- Polityk niemiecki, kanclerz Niemiec od 1933 roku, fuhrer i kanclerz Reszy od 1934, przywódca NarodowoSocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników, ideolog niemieckiej odmiany faszyzmu, twórca i dyktator III Rzeszy Niemieckiej, zbrodniarz wojenny, odpowiedzialny za zbrodnie przeciwko ludzkości. Śmierć Adolfa Hitlera nastąpiła 30 kwietnia 1945 roku pomiędzy godziną 15:30 a 15:50 w jego gabinecie w tzw. bunkrze Führera pod ogrodem Starej Kacelarii Rzeszy w Berlinie przy Wilhelmstraße 77. Wkrótce po tym, ciała jego i Ŝony zostały spalone u wyjścia ewakuacyjnego bunkra przez najbliŜszych współpracowników Hitlera przy uŜyciu około 160 litrów benzyny. Powszechnie uwaŜa się, Ŝe przyczyną śmierci Hitlera był strzał samobójczy bądź samobójstwo przez otrucie, dopuszczalna jest takŜe wersja zabójstwa przez któregoś z adiutantów. Piotr "Magik" Łuszcz–polski raper, członek zespołu Kaliber 44 i Paktofonika.W 1994 r. powstała grupa Kaliber 44, w skład której wchodzili Magik, Abra dAb i Joka (brat dAba). Po wydaniu singla zatytułowanego „Magia i Miecz” w 1996 r. ukazał się pierwszy album zespołu „Księga Tajemnicza. Prolog”. DuŜą popularność zdobył solowy utwór Magika z tej płyty – „Plus i minus”, którego treść dotyczy obaw przed tym, czy Magik jest nosicielem wirusa HIV. Po wydaniu płyty Kalibra 44 „W 63 minuty dookoła świata” Magik odszedł ze składu. Wkrótce Magik wraz z Fokusem i Rahimem załoŜyli Paktofonikę. Po dwóch latach współpracy, 18 grudnia 2000 r., wydali płytę „Kinematografia”. Osiem dni po premierze płyty, 26 grudnia o godzinie 6.15, Magik wyskoczył przez okno ze swojego mieszkania w Katowicach- Bogucice. Około godziny 6.45 zmarł w katowickim szpitalu, pozostawiając Ŝonę Justynę i trzyletniego syna, Filipa.Idea śmierci jest często idealizowana jako obiecujący „stan Nirwany, stan wolności od Ŝądzy, niepokoju i zaleŜności”.NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe Ŝycie człowieka nigdy nie jest jednoznaczne: w pełni dobre albo zupełnie złe. Ci, którzy uwaŜają, Ŝe moŜna przejść przez Ŝycie i nie upaść ani razu, mają rozum niemowlaka i serce Królowej Śniegu. śycie nie jest bowiem zadaniem prostym i jak pisała Wisława Szymborska „Choć byśmy uczniami byli najtępszymi w szkole świata, nie będziemy repetować Ŝadnej zimy ani lata.” KaŜdy odpowiada za samego siebie. Jeśli potrafi odpowiedzialnie decydować o swoim losie, jeŜeli umie zachować niezaleŜność od cudzej opinii, otoczenia, jeśli jest panem samego siebie, jeśli najwaŜniejszym w jego Ŝyciu jest nie zejść z obranej drogi, nie wyrzec się wyznawanych wartości i przyjętej obyczajowości – wtedy wygra swoje Ŝycie. Edward Stachura- polski poeta, pisarz, pieśniarz i wędrowiec (outsider). NaleŜał do tzw. pokolenia "Współczesności", uznawany za jednego z poetów wyklętych. Popełnił samobójstwo we własnym domu przy ulicy Rębkowskiej w Warszawie (zaŜył teŜ sporą ilość tabletek na uspokojenie). Parę miesięcy wcześniej — w kwietniu, najprawdopodobniej próbował popełnić samobójstwo (rzucił się pod nadjeŜdŜający elektrowóz, w wyniku czego stracił cztery palce prawej dłoni).Po tym wypadku przez jakiś czas leczył się w szpitalu psychiatrycznym w Drewnicy z rozpoznaniem psychozy depresyjno-urojeniowej. Przez kilka miesięcy przed tragiczną śmiercią pisał dziennik pt. Pogodzić się ze światem, który stanowi wstrząsające świadectwo zmagania się poety z cierpieniem. Monroe Marilyn Monroe- Amerykańska aktorka filmowa, legenda kina, sexbomba lat 50 i 60 XX wieku. NaduŜywała alkoholu i barbituranów, popadała w coraz częstsze i dłuŜsze depresje, chorowała na bulimię, sprawiała coraz większe problemy na planie, opóźniając realizację filmów.Znaleziona martwa w swoim domu w Los Angeles ze słuchawką telefoniczną w dłoni, prawdopodobnie na skutek przypadkowego przedawkowania środków nasennych, choć nadal niewyjaśnione są tajemnicze okoliczności jej śmierci. Istnieją hipotezy, Ŝe to nie przypadek, tylko celowe przedawkowanie lub celowy mord (zaaplikowanie leków) z powodu jej związków z członkami rodziny Kennedych. Judasz Iskariota (grecka forma imienia Juda) o przydomku Iskariota (mąŜ z Kariotu) - jeden z 12 apostołów, według przekazów czterech ewangelistów wydał Jezusa Chrystusa w ręce Sanhedrynu za trzydzieści srebrników, po czym popełnił samobójstwo. Według Mateusza (Mt 27,5) powiesił się "Rzuciwszy srebrniki ku przybytkowi oddalił się, potem poszedł i powiesił się" Według Piotra pękł (Dz 1,16) "spadłszy głową na dół, pękł" Natomiast według Papiarza umarł z roztycia "zdrajca tak się roztył, iŜ nie mógł tam, gdzie łatwo przejeŜdŜał wóz, przejść nawet z pochyloną głową". Chrześcijanie wierzą, Ŝe fakty te zostały przepowiedziane w Starym Testamencie (zob. Mt 27,3-10; 13,18-19; Dz 1,15-20). 12. STATYSTYKI: Najwięcej aktów samobójczych popełniają ludzie w wieku 16–21 lat. Drugim, niebezpiecznym okresem jest wiek 45–55 lat. Wbrew rozpowszechnionym sądom samobójstwa w Polsce (oraz w większości innych państw świata) częściej popełniają męŜczyźni n iŜ kobiety, we wszystkich grupach wiekowych. Zarówno w pierwszej (16–21 lat) jak i w drugiej grupie wiekowej (45–55 lat) męŜczyźni mają zdecydowaną przewagę. Najwięcej Liczba samobójstw w Polsce (dane KGP) Na 5625 zamachów samobójczych: Rok Ogółem MęŜczyźni Kobiety otrucie gazem 43 0,76% 2007 3530 2924 606 zaŜycie trucizny 22 0,39% 2006 4090 3444 646 środki nasenne 188 3,34% 2005 4621* 3885 736 108 1,92% 2004 4893 4104 789 uszkodzenie ukł. krwionośnego 2003 4634 3890 744 inne samookaleczenie 136 2,41% 2002 5100 4215 885 rzucenie się z wysokości 400 7,11% 2001 4971 4184 787 2000 4947 4090 857 1999 4695 3967 728 1998 5502 4591 911 1997 5614 4622 992 1996 5334 4392 942 1995 5485 4465 1020 1994 5538 4541 1993 5569 utopienie się 97 1,72% powieszenie 4221 75,04% rzucenie się pod pojazd zastrzelenie się 128 2,27% 52 0,92% poraŜenie się prądem elektrycznym 7 0,12% 1 0,017% 997 zadanie sobie ran kłutych na szczycie głowy z przebiciem pokrywy czaszki 4519 1050 inne 1992 5453 4426 1027 1991 4159 3388 771 223 3,96% 13. PODSUMOWANIE: Zjawisko to staje się coraz bardziej niepokojące jeśli zauwaŜymy rosnącą gwałtownie liczbę dokonanych samobójstw wśród małych dzieci i młodzieŜy. Najmniejszy odsetek prób samobójczych odnotowuje się u dzieci poniŜej 14 roku Ŝycia. Jednak takie przypadki są. Z danych statystycznych policji wynika, Ŝe trzykrotnie wzrosła liczba samobójstw wśród dzieci w przedziale 10-14 lat. Odnotowano równieŜ kilka przypadków samobójczych u dzieci w wieku 59 lat, które zakończyły się zgonem. Gwałtowny wzrost zamachów na swoje Ŝycie zanotowano wśród młodzieŜy w wieku od 15 do 19 lat. Najbardziej chyba smutnym faktem jest to, Ŝe samobójstwa stanowią podstawową przyczynę zgonów wśród młodzieŜy zaraz obok wypadków. Przyczyny zachowań autodestrukcyjnych u dzieci nie są takie same jak u osób dorosłych. WyróŜnia się dwa główne motywy tego zjawiska wśród dzieci. Są to problemy szkolne oraz złe stosunki z rodzicami. Podaje się teŜ odrzucenie przez środowisko i utratę bliskiej osoby. Świadczy to o wyraźnym wpływie czynników zewnętrznych na fakt podjęcia zamachu samobójczego. Jest kilka podstawowych czynników ryzyka podejmowanych przez młodzieŜ prób samobójczych. Są to czynniki biologiczne, psychopatologiczne, jak równieŜ funkcjonowanie społeczne. Do czynników biologicznych zalicza się m.in. organiczne uszkodzenie lub mikro zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego. W wyniku tych zaburzeń dochodzi do nieprawidłowego rozwoju osobowości i zaburzeń adaptacji. JeŜeli na to nałoŜy się niekorzystne warunki środowiskowe moŜe to doprowadzić do zachowań samobójczych. Do czynników biologicznych zalicza się równieŜ zaburzenia psychiczne w rodzinie, które mogą w istotny sposób wpływać na funkcjonowanie rodziny. Takie czynniki psychopatologiczne jak zaburzenia depresjami, uŜywanie/naduŜywanie alkoholu, zaburzenia zachowania, zaburzenia lękowe, impulsywność, cechy niedojrzałości emocjonalnej mają duŜy związek z próbami samobójczymi. Jeśli chodzi o funkcjonowanie społeczne, to naleŜy brać pod uwagę funkcjonowanie dziecka na płaszczyźnie rodzinno- szkolnej. Badania przeprowadzone na terenie Łodzi w Klinice Ostrych Zatruć Instytutu Medycyny Pracy wykazały, Ŝe znaczna część młodych niedoszłych samobójców pochodzi z rodzin niepełnych, albo rozbitych. Stwierdzono równieŜ patologię rodzinną w większości przypadków, która objawiała się głównie alkoholizmem jednego albo obojga rodziców, zaburzenia psychiczne rodziców. Wpływ na zachowanie dzieci miały teŜ samobójstwa usiłowane bądź dokonane u rodziców lub innych członków rodziny. ZauwaŜono teŜ związek z nieprawidłowymi relacjami dzieci z rodzicami, którymi były głównie konflikty, ograniczenie swobody przez rodziców, jak równieŜ brak oparcia w rodzinie, brak akceptacji. To zaś wiąŜe się ze zmieniającą funkcją rodziny w społeczeństwie. W dzisiejszych czasach bowiem rodzice są zapracowani, często nieobecni w domach. Młodzi ludzie nie bardzo wiedzą gdzie mają się zgłaszać ze swoimi problemami i przez to czują się zagubieni. Młody człowiek chce zwrócić na siebie uwagę rodziców, otoczenia na swój stan emocjonalny, psychiczny, na swoje troski i problemy. Manifestuje swoją obecność, chce być zauwaŜony. Próba samobójcza wydaje się jedyną drogą do osiągnięcia tego celu. W literaturze zgodnie stwierdzano, Ŝe na próby samobójcze wśród dzieci i młodzieŜy nie miały wpływu czynniki ekonomiczne. Większość młodocianych samobójców miało powaŜne problemy szkolne. Były to przewaŜnie wagary i trudności w nauce. U dzieci, które podejmują zamachy na swoje Ŝycie wyróŜnia się takie cechy charakterystyczne jak wyŜszy poziom lęku, depresji, agresji, oraz większe nasilenie zachowań aspołecznych. Mimo licznych badań nie znaleziono do tej pory jednego dającego się wyodrębnić czynnika odpowiedzialnego za zamachy samobójcze u dzieci i młodzieŜy. Psycholodzy są jednak zgodni co do tego, Ŝe działania profilaktyczne w tej grupie społeczeństwa powinny skupiać się na promocji zdrowia psychicznego jednostki i rodziny. Głównym zadaniem powinno być wzmacnianie pozytywnych cech charakteru, umiejętność rozpoznawania przez rówieśników i rodziny symptomów zachowań rezygnacyjnych. Dodatkowymi działaniami powinny być pogadanki z dziećmi i młodzieŜą na temat czynników zewnętrznych i wewnętrznych sprzyjającym zamachom samobójczym i w jaki sposób dawać sobie z nimi radę. KaŜdym społeczeństwem wstrząsa informacja o samobójstwie dzieci, młodzieŜy i młodych matek. Samobójstwa osób w wieku starczym juŜ tak nie szokują. Wiek podeszły powszechnie określany jest jako starość. Jest to nieuchronny etap Ŝycia kaŜdego człowieka. Jednak etap ten postrzegany jest negatywnie. UtoŜsamiany jest z chorobami, niepełnosprawnością fizyczną w zakresie narządu ruchu, demencją czy teŜ zaburzeniami psychicznymi. Starzenie powinno się rozpatrywać jako proces biomedyczno -społeczno- psychologiczny. Jest to proces, który obejmuje zmiany w bezpośrednich interakcjach międzyludzkich oraz obejmujący problemy ekonomiczne i kulturowe. Analizując dane statystyczne moŜna stwierdzić, Ŝe wraz z wiekiem maleje liczba prób samobójczych a rośnie liczba samobójstw dokonanych. Ryzyko samobójstw częściej występuje wśród ludzi przewlekle chorych w wieku podeszłym Tak zwaną grupę ryzyka stanowią osamotnieni starzy wdowcy lub rozwiedzeni, którzy nie umieją odnaleźć się w społeczeństwie i rodzinie. Dla osób owdowiałych śmierć współmałŜonka jest przyspieszeniem własnej śmierci. Odnotowuje się, Ŝe liczba samobójstw wśród tej grupy jest największa w okresie od 6 do 12 miesięcy po utracie bliskiej osoby. Wskaźnik samobójstw jest dwa razy wyŜszy u samotnych męŜczyzn niŜ u samotnych kobiet. Do innych waŜnych czynników ryzyka suicydalnego zalicza się zaburzenia psychiczne (tj. depresje, schizofrenie, stres, lęk, choroby psychiczne, choroby przewlekłe) oraz pogorszenie sytuacji ekonomicznej w wyniku przejścia na emeryturę, zmiana statusu społecznego, utrata pozycji w rodzinie, a wiąŜe się z tym spadek poczucia własnej wartości i niekorzystny bilans Ŝyciowy. Nowy układ społeczny wymaga często samodzielności i odpowiedzialności za swoje decyzje. Pokolenie ludzi starych, wychowanych i funkcjonujących w poprzednim systemie nie potrafi zmienić swojego podejścia do Ŝycia. Psychologia wymienia dodatkowo takie uwarunkowania jak osłabienie więzi rodzinnych, sąsiedzkich; poczucie izolacji, odosobnienia i postępujące procesy dezintegracyjne. W wieku podeszłym często występują choroby takie jak depresje, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona. Choroby te predysponują do podejmowania prób samobójczych. Depresje występujące w wieku podeszłym pogarszają współistniejące choroby somatyczne i w związku z tym zwiększają częstotliwość występowania samobójstw. Chorzy z depresją wyraŜają to przez pewne sygnały m.in. częste rozmowy dotyczące pochowku, rozstawanie się z rzeczami, które mają dla nich duŜą wartość sentymentalną. Depresja jest chorobą mózgu mająca wpływ na takie zachowania, jak czynności psychiczne, somatyczne, psychomotoryczne i poznawcze. Osoby starsze niechętnie przyznają się do problemów natury psychicznej. Często choroba psychiczna przebiega pod osłoną choroby somatycznej. Jest to przyczyna, która utrudnia szybkie rozpoznanie stanu psychicznego jednostki i rozpoczęcie terapii. WaŜne jest to zwłaszcza u osób z depresją, gdyŜ nie leczona depresja sprzyja próbom samobójczym. Wczesnymi symptomami myśli samobójczych w tej grupie wiekowej są skargi na bezsenność, zmęczenie, osłabienie, brak koncentracji, apatia, nagłe izolowanie się od otoczenia albo przeciwnie nagłe odwiedziny dalszej rodziny, przyjaciół. Dane statystyczne wskazują, Ŝe u osób cierpiących na depresję odsetek samobójstw jest dwukrotnie wyŜszy, niŜ w pozostałych grupach wiekowych. Według WHO około połowa samobójców to osoby, które po raz drugi próbowały pozbawić się Ŝycia. B.Hołyst uwaŜa, Ŝe jest to nawet 60% osób. Osoba w wieku podeszłym podejmując decyzję o kroku ostatecznym wybiera skuteczny sposób do osiągnięcia swojego celu. - - . Motywacja samobójstwa w wieku podeszłym ma przede wszystkim podłoŜe ekonomiczne, zdrowotne, rodzinne i społeczne. Wbrew pozorom problem zdrowia i choroby nie jest najwaŜniejszą przyczyną podejmowania ostatecznej decyzji. Nagłe przejście na emeryturę bez wcześniejszego przygotowania psychicznego i ekonomicznego zwłaszcza osób bardzo aktywnych w Ŝyciu społecznym, rodzinnym moŜe być jedną z przyczyn myśli samobójczych. Osoby, które rozpoczynają Ŝycie w domach pomocy społecznej znajdują się w nowych, obcych sytuacjach. Przy istniejących chorobach psychicznych zaczynają się potęgować stany maniakalne i depresyjne. O osobach starszych często mówi się, Ŝe są to ludzie niedołęŜni, zaleŜni, wymagający opieki. Takie osoby tracą role społeczne, zawodowe i rodzinne. Człowiek stary często w rodzinie nie jest przez nią zauwaŜany, Ŝyje niejako na jej marginesie. Ze starością wiąŜe się obniŜenie sprawności psychofizycznej. Często zauwaŜa się w wyniki wyŜej wymienionych czynników brak samoakceptacji u osób starszych oraz spostrzeganie siebie jako osoby niezaradnej, niedołęŜnej, zaleŜnej i potrzebującej opieki. Współczesne standardy to pozytywne myślenie, sukces, kariera. Mówi się o tym, Ŝe społeczeństwo jest nastawione obojętnie do samobójców. Chciałabym teraz rozwinąć tą myśl. Na tle kształtujących się we współczesnym świecie wartości, wydaje mi się, Ŝe zjawisko to spotyka się z całkowitym brakiem zrozumienia. Ludzie nie chcą patrzeć na smutną, pogrąŜoną w rozpaczy osobę. Milczenie takiej osoby irytuje ludzi, a pragnienie śmierci staje się niewygodnym cięŜarem. Społeczeństwo unika osoby pogrąŜonej w depresji, poniewaŜ boji się odpowiedzialności czy teŜ wyrzutów sumienia wynikających z własnej bezsilności. We współczesnym społeczeństwie jest powszechna opinia o wszechmocy człowieka, o jego zdolności kierowania własnym Ŝyciem w sposób całkowicie kontrolowany. Opinia taka zrzuca całą odpowiedzialność za niepowodzenia na jednostkę, która okazała się zbyt słaba, za mało kreatywna, nieudolna. Często zamiast współczucia i gestu pomocy osoba naraŜona jest na pogardę i potępienie. Czasami jednak wystarczy dobre słowo, drobny dobry gest. Syndrom presuicydalny powoduje, Ŝe taki desperat widzi świat jako bezkresny ocean cierpienia, a on sam znajduje się po środku tego oceanu i nie widzi lądu. Grupa społeczna unika pomocy jednostce pogrąŜonej w rozpaczy jednocześnie jednak oczekuje od tej jednostki podwójnej walki: z własnym cierpieniem i z obojętnością społeczeństwa. Społeczeństwo nie chce zrozumieć, nawet nie próbuje zrozumieć samobójstwa i w wyniku tego izoluje się od niego. To zaś powoduje, Ŝe społeczeństwo wytwarza szereg mitów postaw usprawiedliwiających swoją obojętność, ignorancję czy teŜ wrogość do tego zjawiska. Najbardziej rozpowszechnione mity to: Ludzie, którzy mówią o samobójstwie, nie odbierają sobie Ŝycia.- Jest to błędne rozumowanie, gdyŜ róŜne badania wykazały, Ŝe około 80% samobójców ostrzegało wcześniej o swoich zamiarach. Samobójcy nie chcą umrzeć tylko chcą manipulować swoim otoczeniem.- To teŜ błędne myślenie, poniewaŜ ludzie ci chcą zwrócić często na siebie uwagę, na swoje problemy, w ten sposób oczekując na pomoc, wsparcie. Poprawa samopoczucia po próbie samobójczej oznacza koniec zagroŜenia.- To moŜe być tylko rzekoma poprawa nastroju. Sposoby popełnienia samobójstwa w roku 2006: • otrucie gazem 31 (27) • zaŜycie trucizny 26 (20) • zaŜycie środków nasennych 187 (86) • uszkodzenie układu krwionośnego 140 (114) • inne samookaleczenie 116 (87) • rzucenie się z wysokości 366 (228) • utopienie się 104 (48) • powieszenie się 3.798 (3.315) • rzucenie się pod pojazd 96 (74) • zastrzelenie się 36 (36) • inny sposób 252 (139) W 2.415 (2.067) zdarzeniach rozpoznanie metody było niemoŜliwe. Natomiast przyczyny popełnienia samobójstwa, jakie udało się ustalić to: • w 841 (557) - zamachach przyczyna była choroba psychiczna • w 571 (460) - nieporozumienia rodzinne • w 305 (241) - przewlekła choroba • w 294 (249) - warunki ekonomiczne • w 256 (210) - zawód miłosny • w 94 (82) - nagła utrata źródeł utrzymania • w 96 (70) - śmierć bliskiej osoby • w 63 (36) - problemy szkolne • w 26 (22) - trwałe kalectwo • w 3 (3) - chory na AIDS • w 0 (0) - niepoŜądana ciąŜa Idea śmierci jest często idealizowana jako obiecujący "stan Nirwany, stan wolności od Ŝądzy, niepokoju i zaleŜności". NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe Ŝycie człowieka nigdy nie jest jednoznaczne: w pełni dobre albo zupełnie złe. Ci, którzy uwaŜają, Ŝe moŜna przejść przez Ŝycie i nie upaść ani razu, mają rozum niemowlaka i serce Królowej Śniegu. śycie nie jest bowiem zadaniem prostym i jak pisała Wisława Szymborska „Choć byśmy uczniami byli najtępszymi w szkole świata, nie będziemy repetować Ŝadnej zimy ani lata.” KaŜdy odpowiada za samego siebie. Jeśli potrafi odpowiedzialnie decydować o swoim losie, jeŜeli umie zachować niezaleŜność od cudzej opinii, otoczenia, jeśli jest panem samego siebie, jeśli najwaŜniejszym w jego Ŝyciu jest nie zejść z obranej drogi, nie wyrzec się wyznawanych wartości i przyjętej obyczajowości – wtedy wygra swoje Ŝycie. Bibliografia: • • • • • • • • Nowa Encyklopedia Powszechna, PWN, Warszawa 2004r. Erwin Ringel, Samobójstwo, wołanie o pomoc, PTZ, Warszawa 1992 r. www.samobojcy.org Religie wobec samobójstwa Kazimierz Dąbrowski Trud Istnienia, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975 r. B.Hołyst „Samobójstwo-przypadek czy konieczność” Kodeks karny M.Jarosz „Samobójstwa-ucieczka przegranych”
