Nowe przepisy Unii Europejskiej w zakresie substancji dodatkowych
advertisement
Ekonomika JOANNA GAJDA*' Nowe przepisy Unii Europejskiej w zakresie substancji dodatkowych i enzymów Ustawodawstwo Unii Europejskiej ulega ciągłym zmianom. Ze względu na postęp w nauce i rozwój technologii konieczne jest uaktualnianie istniejących przepisów, jak również opracowywanie nowych aktów prawnych. Obecnie obowiązujące prawo unijne szczegółowo określa zasady stosowania substancji dodatkowych do żywności, brak jest natomiast przepisów regulujących stosowanie enzymów w produkcji środków spożywczych. Biorąc pod uwagę priorytetowe zadanie ustawodawstwa, tj. ochronę zdrowia konsumenta, Komisja Europejska opracowała projekty dwóch nowych rozporządzeń: jedno rozporządzenie dotyczy substancji dodatkowych, drugie enzymów. Przy opracowywaniu projektów obu rozporządzeń brano pod uwagę opinie Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), do którego zadań należy m.in. ocena ryzyka związanego ze stosowaniem substancji dodatkowych i enzymów w produkcji żywności. Substancje dodatkowe, które są dopuszczone do żywności przez obecnie obowiązujące dyrektywy, będą poddane ponownej ocenie bezpieczeństwa przez EFSA. W ciągu roku od wejścia w życie rozporządzenia będzie ustanowiony program ponownej oceny substancji dodatkowych. W pierwszej kolejności ponownej ocenie będą poddane barwniki - pojawiło się bowiem szereg doniesień naukowych, które należy uwzględnić przy ocenie ryzyka stosowania barwników dla zdrowia konsumenta; ponadto spożycie barwników znacznie wzrosło od czasu, gdy były ustalane ich dopuszczalne poziomy w środkach spożywczych. Przy ocenie substancji dodatkowych będą brane pod uwagę następujące kryteria: bezpieczeństwo dla zdrowia, uzasadnienie technologiczne ich stosowania, korzyści dla konsumenta oraz fakt, czy stosowanie substancji dodatkowej nie będzie wprowadzać w błąd konsumenta. Substancje dodatkowe, które zawierają lub są produkowane z surowców modyfikowanych genetycznie, oprócz ich autoryzaSubstancje dodatkowe cji, zgodnie z rozporządzeniem o substancjach dodatkowych, będą Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące oceniane również w odniesieniu do zapisów rozporządzenia (EC) substancji dodatkowych zastąpi wszystkie obowiązujące obecnie Nr 1829/2003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności dyrektywy w tym zakresie. Zgodnie z zasadami legislacji Unii i środków żywienia zwierząt. Oprócz zapisów ogólnych, przeniesionych z obowiązujących Europejskiej, rozporządzenia obowiązują w całości we wszystkich krajach członkowskich od daty wejścia w życie i są stosowane dyrektyw, projekt rozporządzenia zawiera również załącznik nr 2 bezpośrednio. Oznacza to, że - w przeciwieństwie do dyrektyw - (obecnie pusty), który będzie zawierał szczegółowe warunki rozporządzenia wywierają skutek prawny w kraju członkowskim stosowania substancji dodatkowych. Załącznik ten będzie uzupełniany stopniowo w trakcie trwania programu oceny substanbez potrzeby transformacji ich postanowień. cji dodatkowych o warunki stosowania kolejno autoryzowanych Projekt nowego rozporządzenia został opracowany w celu: substancji. W momencie wprowadzenia danej substancji do za• uproszczenia ustawodawstwa dotyczącego substancji dodatłącznika, w obowiązujących dyrektywach będą odwoływane te kowych poprzez utworzenie jednego aktu prawnego określająpozycje, które dotyczą danej substancji dodatkowej. W ten spocego zasady stosowania oraz procedurę autoryzacji substancji sób w ciągu 10 lat wszystkie przepisy dotyczące dyrektyw w zadodatkowych, kresie substancji dodatkowych zostaną przeniesione do rozpo• ustanowienia nowych przepisów w oparciu o aktualne dane rządzenia. dotyczące bezpieczeństwa poszczególnych substancji dodatkoProjekt rozporządzenia określa również procedurę autoryzawych; rozporządzenie przewiduje ustalenie 10-letniego progracji (dopuszczenia na teren Unii Europejskiej) nowych substancji mu ponownej oceny bezpieczeństwa wszystkich 179 dopuszdodatkowych: czonych obecnie substancji dodatkowych, przy udziale Europej• osoba prawna, zainteresowana dopuszczeniem danej substanskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), • uwzględnienia wymagań rozporządzenia (EC) Nr 1829/2003 cji dodatkowej, występuje z odpowiednim wnioskiem i dokumenz dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie modyfikowa- tacją do krajowego urzędu (w Polsce jest to Główny Inspektorat nej żywności i pasz, w odniesieniu do substancji dodatkowych Sanitarny); • urząd krajowy przekazuje wniosek wraz z dokumentacją zawierających lub produkowanych z surowców modyfikowanych do Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA); genetycznie. • EFSA dokonuje oceny bezpieczeństwa substancji dodatkoDo projektu rozporządzenia zostały przeniesione zapisy obowej. wiązujących dyrektyw, dotyczące ogólnych zasad stosowania substancji dodatkowych (barwników, substancji słodzących i substancji dodatkowych innych niż barwniki i substancje słodzące). Projekt zawiera również definicje substancji dodatkowej i substancji pomagającej w przetwarzaniu (część tej drugiej definicji została zmieniona) oraz definicje poszczególnych funkcji technologicznych substancji dodatkowych. Jeżeli ocena jest pozytywna, Komisja Europejska opracowuje warunki stosowania danej substancji i umieszcza je w aneksie do rozporządzenia (w momencie wydania rozporządzenia aneks ten będzie pusty, będzie on uzupełniany sukcesywnie w miarę postępu prac EFSA w zakresie oceny bezpieczeństwa substancji dodatkowych). Przegląd Zbożowo-Młynarski 10 Listopad 2005 Ekonomika Powyższa procedura zastąpi praktykowane obecnie tymczasowe dopuszczenia nowych substancji dodatkowych na poziomie poszczególnych krajów członkowskich. Autoryzacja substancji dodatkowej (zarówno nowej, jak też stosowanej poprzednio do żywności na mocy dyrektyw) będzie przyznawana na okres 10 lat. 18 miesięcy przed upływem terminu autoryzacji osoby prawne, zainteresowane dalszym stosowaniem danej substancji dodatkowej, będą musiały dostarczyć Komisji Europejskiej wniosek z prośbą o odnowienie autoryzacji. Jeżeli będzie to konieczne (np. pojawią się nowe dane dotyczące substancji), Komisja poprosi EFSA o ponowną ocenę bezpieczeństwa substancji dodatkowej. W przypadku pojawienia się nowych danych, świadczących o możliwości niekorzystnego działania danej substancji dodatkowej dla zdrowia konsumenta, ponowna ocena bezpieczeństwa może być dokonana w dowolnej chwili w okresie ważności autoryzacji. Dla każdej autoryzowanej substancji dodatkowej będzie ustanowiona specyfikacja zawierająca wymagania dotyczące jej kryteriów czystości. W przypadku, gdy po procesie autoryzacji danej substancji dodatkowej zostaną zmienione warunki jej wytwarzania lub surowce, z których jest uzyskiwana, konieczna będzie ponowna ocena bezpieczeństwa tej substancji przez EFSA. Projekt rozporządzenia zawiera również wymagania dotyczące znakowania substancji dodatkowych, zarówno przeznaczonych do produkcji żywności, jak też bezpośrednio dla konsumenta. Generalnie przepisy dotyczące znakowania są przeniesione z obowiązujących dyrektyw; zostały one jednak uzupełnione o wymóg uwzględnienia przepisów rozporządzenia (EC) Nr 1829/2003 w przypadku substancji dodatkowych zawierających surowce lub produkowanych z surowców modyfikowanych genetycznie. Enzymy Obowiązująca dyrektywa 95/2/EC w sprawie substancji dodatkowych innych niż barwniki i substancje słodzące ustala warunki stosowania dwóch enzymów: • Inwertaza E 1103 - jest ujęta na liście ąuantum satis, co oznacza, że może być stosowana w produkcji żywności zgodnie z Dobrą Praktyką Produkcyjną (z pewnymi określonymi wyjątkami); • Lizozym E 1105 - jest dopuszczony do serów dojrzewających oraz wyrobów winiarskich w ilości ąuantum satis. Celem rozporządzenia jest: • zapewnienie ochrony zdrowia i interesów konsumenta, • zapewnienie uczciwych zasad handlu w odniesieniu do enzymów stosowanych lub przeznaczonych do stosowania w żywności, • ustanowienie warunków stosowania enzymów w produkcji żywności, nawet tych stosowanych jako substancje pomagające w przetwarzaniu, • ustanowienie procedury oceny ryzyka enzymów, zasad ich autoryzacji oraz wymagań dotyczących znakowania enzymów. Rozporządzenie będzie obejmowało wszystkie enzymy stosowane w produkcji żywności, łącznie z enzymami stosowanymi w charakterze substancji pomagających w przetwarzaniu. Rozporządzenie nie będzie dotyczyło enzymów stosowanych wyłącznie w produkcji substancji dodatkowych, substancji aromatycznych i nowej żywności. W projekcie rozporządzenia przyjęto następujące definicje enzymów: • enzym - jakiekolwiek białko pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mikrobiologicznego, mające działanie katalityczne odnośnie specyficznej reakcji biochemicznej; • enzym spożywczy - produkt pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, otrzymany w wyniku ekstrakcji lub w wyniku procesu fermentacji przy użyciu mikroorganizmów, zawierający jeden lub więcej enzymów wywierających funkcję technologiczną w żywności. Enzymy mogą być stosowane w produkcji żywności tylko wtedy, gdy: • nie stanowią zagrożenia dla zdrowia konsumenta przy proponowanym dawkowaniu, • istnieje uzasadnienie techniczne ich stosowania, a nie można osiągnąć zamierzonych celów przy użyciu innych środków, • ich użycie nie wprowadza w błąd konsumenta. Wyżej wymienione enzymy są zaliczane do substancji dodatkowych. Pozostałe enzymy stosowane w produkcji żywności są zaliczane do substancji pomagających w przetwarzaniu; ich stosowanie nie jest uregulowane przepisami Unii Europejskiej. Zgodnie z krajowym rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu (Dz. U. Nr 94, póz. 933 wraz z późniejszymi zmianami), enzymy (jako substancje pomagające w przetwarzaniu) mogą być stosowane do żywności, gdy ich dodatek jest technologicznie uzasadniony i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia konsumenta. Jednym z załączników do rozporządzenia będzie lista enzymów dopuszczonych do żywności. Na tej liście będą podane następujące informacje: • nazwa i kod enzymu, • warunki stosowania enzymu w poszczególnych środkach spożywczych lub grupach środków spożywczych, jeżeli ustanowienie takich warunków będzie konieczne, • datę autoryzacji (wprowadzenia na pozytywną listę), • odniesienie do procesu modyfikacji w przypadku enzymów produkowanych z organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO). Enzymy produkowane z surowców modyfikowanych genetycznie (GMO), objęte rozporządzeniem (EC) Nr 1829/2003 (w sprawie żywności i pasz modyfikowanych genetycznie) będą poddawane najpierw ocenie bezpieczeństwa w odniesieniu do zastosowanego procesu modyfikacji genetycznej. Po autoryzacji tych enzymów, zgodnie z ww. rozporządzeniem w sprawie GMO, będą one poddane ocenie, zgodnie z rozporządzeniem dotyczącym enzymów. W Komisji Europejskiej trwają prace nad utworzeniem ustawodawstwa Unii Europejskiej w zakresie enzymów. Został opracowany projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie enzymów stosowanych w produkcji żywności. Do pozytywnej listy enzymów będą przeniesione warunki stosowania określone obecnie w innych dokumentach Unii Europejskiej, m.in. wspomniane wcześniej lizozym i inwertaza - substancje dodatkowe ujęte w dyrektywie 95/2/EC. Przegląd Zbożowo-Młynarski Listopad 2005 11 Ekonomika Projekt rozporządzenia ustala również procedurę autoryzacji (dopuszczenia) nowych enzymów spożywczych; procedura jest taka sama jak w przypadku substancji dodatkowych. Autoryzacja będzie przyznawana na okres 10 lat. Co 10 lat konieczna będzie ponowna ocena enzymu przez EFSA, zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami. Obecnie w Unii Europejskiej wiele enzymów jest stosowanych w produkcji żywności. Aby producentom tych enzymów umożliwić jednoczesne uzyskanie autoryzacji zgodnie z nowymi warunkami, po wejściu w życie rozporządzenia przewidziano 18-miesięczny okres przejściowy. W tym czasie do EFSA będą mogły być dostarczane wnioski z prośbą o ocenę zarówno nowych enzymów, jak też enzymów stosowanych już w produkcji żywności. Pierwsza pozytywna lista enzymów będzie ustanowiona po zakończeniu przez EFSA oceny bezpieczeństwa wszystkich enzymów zgłoszonych w czasie okresu przejściowego i w momencie jej ogłoszenia będzie zawierała wszystkie zgłoszone enzymy, które uzyskały pozytywną ocenę. Taki tryb postępowania zapewni równe warunki startu dla wszystkich producentów enzymów. Po utworzeniu pierwszej pozytywnej listy enzymów nowo zgłaszane enzymy będą do niej dopisywane po przejściu wymaganego procesu autoryzacji. Wymagania dotyczące znakowania enzymów są analogiczne do obowiązujących obecnie wymagań dla substancji dodatkowych. Ponadto w przypadku enzymów produkowanych z surowców modyfikowanych genetycznie (GMO) konieczne będzie umieszczanie na etykiecie opakowań tych enzymów informacji określonych w rozporządzeniu (EC) Nr 1829/2003 w sprawie żywności i pasz modyfikowanych genetycznie. Dla każdego enzymu będzie ustanowiona specyfikacja zawierająca kryteria czystości enzymu oraz definiująca pochodzenie enzymu. Jeżeli warunki produkcji lub źródło pochodzenia enzymu już posiadającego autoryzację ulegną zmianie, konieczna będzie ponowna ocena jego bezpieczeństwa dla zdrowia, przy udziale EFSA. Wymagania dotyczące znakowania środków spożywczych zawierających enzymy są następujące: • w przypadku enzymów stosowanych jako substancje pomagające w przetwarzaniu nie wymaga się znakowania, • enzymy nie spełniające warunków definicji substancji pomagających w przetwarzaniu, obecne w wyrobie gotowym do spożycia, nawet w zmienionej formie - traktowane są jako składnik środka spożywczego określany na etykiecie słowem „enzym". Ponadto w przypadku enzymów produkowanych z surowców modyfikowanych genetycznie (GMO) konieczne będzie umieszczanie na etykiecie środka spożywczego informacji określonych w rozporządzeniu (EC) Nr 1829/2003 w sprawie żywności i pasz modyfikowanych genetycznie. Podsumowując działania mające na celu opracowanie nowych rozporządzeń należy podkreślić, że głównym celem tych prac jest zapewnienie bezpieczeństwa żywności produkowanej z użyciem substancji dodatkowych oraz enzymów. Rozporządzenie w sprawie enzymów przeznaczonych do żywności będzie ponadto pierwszym aktem prawnym Unii Europejskiej zawierającym szczegółowe przepisy dotyczące stosowania i znakowania tych związków. Projekt rozporządzenia zawiera wymagania dotyczące znakowania enzymów przeznaczonych do sprzedaży bezpośrednio dla konsumenta oraz enzymów przeznaczonych do produkcji żywności. * Autorka jest pracownikiem Zakładu Badania Żywności i Przedmiotów Użytku - Państwowy Zakład Higieny w Warszawie. My wiemy, że głód i marnotrawstwo żywności to ten sam problem Fundacja „Bank Żywności SOS" stawia sobie za cel walkę z dwoma zależnymi od siebie zjawiskami: marnotrawstwem żywności i niedożywieniem. Jak podają badania GUS, w Polsce już 5 milionów obywateli żyje w skrajnym ubóstwie. W tej sytuacji paradoksem jest fakt, że ponad 1/3 produkowanej żywności marnuje się. Bank Żywności realizuje stawiane sobie cele poprzez ścisłą współpracę z producentami i dystrybutorami żywności, którzy przekazują bezpłatnie pełnowartościowe produkty spożywcze, z różnych przyczyn wycofane z obiegu handlowego. Otrzymana żywność trafia za pośrednictwem organizacji charytatywnych współpracujących z Bankiem Żywności do najbardziej potrzebujących mieszkańców Mazowsza. Do połowy września 2005 r. bank przekazał odbiorcom ponad 3700 ton artykułów spożywczych w zróżnicowanym asortymencie. Przekazujące żywność na rzecz Banku firmy unikają wysokich kosztów utylizacji i długotrwałego magazynowania żywności, mają możliwość odpisania darowizny od podatku oraz mogą być pewne, że żywność trafia do sprawdzonych organizacji charytatywnych. Ponadto Fundacja ma możliwość jednorazowego odbioru dużych ilości nadwyżek żywności, nawet tej o krótkim terminie do spożycia. Producenci żywności, którzy pomagają wybranym przez siebie organizacjom charytatywnym, mogą korzystać z pomocy Banku, przekazując żywność wraz z listą organizacji, do których ma ona trafić. Fundacja „Bank Żywności SOS" działa profesjonalnie. Obecnie wdraża system HACCP, ubiega się ocertyfikację ISO, po raz drugi realizuje Europejski Program Pomocy Najuboższym PEAD. Od 18 stycznia 2005 r. Fundacja jest organizacją pożytku publicznego. Bliższe informacje na stronie internetowej: www.bzsos.ngo.pl. Przegląd Zbożowo-Młynarski 12 Listopad 2005
