Nowe przepisy Unii Europejskiej w zakresie substancji dodatkowych

advertisement
Ekonomika
JOANNA GAJDA*'
Nowe przepisy Unii Europejskiej
w zakresie substancji dodatkowych i enzymów
Ustawodawstwo Unii Europejskiej ulega ciągłym zmianom.
Ze względu na postęp w nauce i rozwój technologii konieczne jest
uaktualnianie istniejących przepisów, jak również opracowywanie nowych aktów prawnych.
Obecnie obowiązujące prawo unijne szczegółowo określa zasady stosowania substancji dodatkowych do żywności, brak jest
natomiast przepisów regulujących stosowanie enzymów w produkcji środków spożywczych. Biorąc pod uwagę priorytetowe
zadanie ustawodawstwa, tj. ochronę zdrowia konsumenta, Komisja Europejska opracowała projekty dwóch nowych rozporządzeń: jedno rozporządzenie dotyczy substancji dodatkowych, drugie enzymów. Przy opracowywaniu projektów obu rozporządzeń brano pod uwagę opinie Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), do którego zadań należy m.in. ocena ryzyka związanego ze stosowaniem substancji dodatkowych
i enzymów w produkcji żywności.
Substancje dodatkowe, które są dopuszczone do żywności przez
obecnie obowiązujące dyrektywy, będą poddane ponownej ocenie
bezpieczeństwa przez EFSA. W ciągu roku od wejścia w życie
rozporządzenia będzie ustanowiony program ponownej oceny
substancji dodatkowych. W pierwszej kolejności ponownej ocenie
będą poddane barwniki - pojawiło się bowiem szereg doniesień
naukowych, które należy uwzględnić przy ocenie ryzyka stosowania barwników dla zdrowia konsumenta; ponadto spożycie barwników znacznie wzrosło od czasu, gdy były ustalane ich dopuszczalne poziomy w środkach spożywczych.
Przy ocenie substancji dodatkowych będą brane pod uwagę
następujące kryteria: bezpieczeństwo dla zdrowia, uzasadnienie
technologiczne ich stosowania, korzyści dla konsumenta oraz fakt,
czy stosowanie substancji dodatkowej nie będzie wprowadzać
w błąd konsumenta.
Substancje dodatkowe, które zawierają lub są produkowane
z surowców modyfikowanych genetycznie, oprócz ich autoryzaSubstancje dodatkowe
cji, zgodnie z rozporządzeniem o substancjach dodatkowych, będą
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące oceniane również w odniesieniu do zapisów rozporządzenia (EC)
substancji dodatkowych zastąpi wszystkie obowiązujące obecnie Nr 1829/2003 w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności
dyrektywy w tym zakresie. Zgodnie z zasadami legislacji Unii i środków żywienia zwierząt.
Oprócz zapisów ogólnych, przeniesionych z obowiązujących
Europejskiej, rozporządzenia obowiązują w całości we wszystkich
krajach członkowskich od daty wejścia w życie i są stosowane dyrektyw, projekt rozporządzenia zawiera również załącznik nr 2
bezpośrednio. Oznacza to, że - w przeciwieństwie do dyrektyw - (obecnie pusty), który będzie zawierał szczegółowe warunki
rozporządzenia wywierają skutek prawny w kraju członkowskim stosowania substancji dodatkowych. Załącznik ten będzie uzupełniany stopniowo w trakcie trwania programu oceny substanbez potrzeby transformacji ich postanowień.
cji dodatkowych o warunki stosowania kolejno autoryzowanych
Projekt nowego rozporządzenia został opracowany w celu:
substancji. W momencie wprowadzenia danej substancji do za• uproszczenia ustawodawstwa dotyczącego substancji dodatłącznika, w obowiązujących dyrektywach będą odwoływane te
kowych poprzez utworzenie jednego aktu prawnego określająpozycje, które dotyczą danej substancji dodatkowej. W ten spocego zasady stosowania oraz procedurę autoryzacji substancji
sób w ciągu 10 lat wszystkie przepisy dotyczące dyrektyw w zadodatkowych,
kresie substancji dodatkowych zostaną przeniesione do rozpo• ustanowienia nowych przepisów w oparciu o aktualne dane
rządzenia.
dotyczące bezpieczeństwa poszczególnych substancji dodatkoProjekt rozporządzenia określa również procedurę autoryzawych; rozporządzenie przewiduje ustalenie 10-letniego progracji
(dopuszczenia na teren Unii Europejskiej) nowych substancji
mu ponownej oceny bezpieczeństwa wszystkich 179 dopuszdodatkowych:
czonych obecnie substancji dodatkowych, przy udziale Europej• osoba prawna, zainteresowana dopuszczeniem danej substanskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA),
• uwzględnienia wymagań rozporządzenia (EC) Nr 1829/2003 cji dodatkowej, występuje z odpowiednim wnioskiem i dokumenz dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie modyfikowa- tacją do krajowego urzędu (w Polsce jest to Główny Inspektorat
nej żywności i pasz, w odniesieniu do substancji dodatkowych Sanitarny);
• urząd krajowy przekazuje wniosek wraz z dokumentacją
zawierających lub produkowanych z surowców modyfikowanych
do Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA);
genetycznie.
• EFSA dokonuje oceny bezpieczeństwa substancji dodatkoDo projektu rozporządzenia zostały przeniesione zapisy obowej.
wiązujących dyrektyw, dotyczące ogólnych zasad stosowania
substancji dodatkowych (barwników, substancji słodzących i substancji dodatkowych innych niż barwniki i substancje słodzące).
Projekt zawiera również definicje substancji dodatkowej i substancji pomagającej w przetwarzaniu (część tej drugiej definicji
została zmieniona) oraz definicje poszczególnych funkcji technologicznych substancji dodatkowych.
Jeżeli ocena jest pozytywna, Komisja Europejska opracowuje warunki stosowania danej substancji i umieszcza je w aneksie do rozporządzenia (w momencie wydania rozporządzenia
aneks ten będzie pusty, będzie on uzupełniany sukcesywnie
w miarę postępu prac EFSA w zakresie oceny bezpieczeństwa
substancji dodatkowych).
Przegląd Zbożowo-Młynarski
10
Listopad 2005
Ekonomika
Powyższa procedura zastąpi praktykowane obecnie tymczasowe dopuszczenia nowych substancji dodatkowych na poziomie
poszczególnych krajów członkowskich.
Autoryzacja substancji dodatkowej (zarówno nowej, jak też
stosowanej poprzednio do żywności na mocy dyrektyw) będzie
przyznawana na okres 10 lat. 18 miesięcy przed upływem terminu autoryzacji osoby prawne, zainteresowane dalszym stosowaniem danej substancji dodatkowej, będą musiały dostarczyć
Komisji Europejskiej wniosek z prośbą o odnowienie autoryzacji.
Jeżeli będzie to konieczne (np. pojawią się nowe dane dotyczące substancji), Komisja poprosi EFSA o ponowną ocenę
bezpieczeństwa substancji dodatkowej. W przypadku pojawienia
się nowych danych, świadczących o możliwości niekorzystnego
działania danej substancji dodatkowej dla zdrowia konsumenta,
ponowna ocena bezpieczeństwa może być dokonana w dowolnej
chwili w okresie ważności autoryzacji.
Dla każdej autoryzowanej substancji dodatkowej będzie ustanowiona specyfikacja zawierająca wymagania dotyczące jej kryteriów czystości. W przypadku, gdy po procesie autoryzacji danej substancji dodatkowej zostaną zmienione warunki jej wytwarzania lub surowce, z których jest uzyskiwana, konieczna będzie ponowna ocena bezpieczeństwa tej substancji przez EFSA.
Projekt rozporządzenia zawiera również wymagania dotyczące znakowania substancji dodatkowych, zarówno przeznaczonych
do produkcji żywności, jak też bezpośrednio dla konsumenta.
Generalnie przepisy dotyczące znakowania są przeniesione z obowiązujących dyrektyw; zostały one jednak uzupełnione o wymóg uwzględnienia przepisów rozporządzenia (EC) Nr 1829/2003
w przypadku substancji dodatkowych zawierających surowce lub
produkowanych z surowców modyfikowanych genetycznie.
Enzymy
Obowiązująca dyrektywa 95/2/EC w sprawie substancji dodatkowych innych niż barwniki i substancje słodzące ustala
warunki stosowania dwóch enzymów:
• Inwertaza E 1103 - jest ujęta na liście ąuantum satis, co
oznacza, że może być stosowana w produkcji żywności zgodnie
z Dobrą Praktyką Produkcyjną (z pewnymi określonymi wyjątkami);
• Lizozym E 1105 - jest dopuszczony do serów dojrzewających oraz wyrobów winiarskich w ilości ąuantum satis.
Celem rozporządzenia jest:
• zapewnienie ochrony zdrowia i interesów konsumenta,
• zapewnienie uczciwych zasad handlu w odniesieniu do enzymów stosowanych lub przeznaczonych do stosowania w żywności,
• ustanowienie warunków stosowania enzymów w produkcji
żywności, nawet tych stosowanych jako substancje pomagające
w przetwarzaniu,
• ustanowienie procedury oceny ryzyka enzymów, zasad ich
autoryzacji oraz wymagań dotyczących znakowania enzymów.
Rozporządzenie będzie obejmowało wszystkie enzymy stosowane w produkcji żywności, łącznie z enzymami stosowanymi
w charakterze substancji pomagających w przetwarzaniu. Rozporządzenie nie będzie dotyczyło enzymów stosowanych wyłącznie w produkcji substancji dodatkowych, substancji aromatycznych i nowej żywności.
W projekcie rozporządzenia przyjęto następujące definicje enzymów:
• enzym - jakiekolwiek białko pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mikrobiologicznego, mające działanie katalityczne
odnośnie specyficznej reakcji biochemicznej;
• enzym spożywczy - produkt pochodzenia roślinnego lub
zwierzęcego, otrzymany w wyniku ekstrakcji lub w wyniku procesu fermentacji przy użyciu mikroorganizmów, zawierający jeden lub więcej enzymów wywierających funkcję technologiczną
w żywności.
Enzymy mogą być stosowane w produkcji żywności tylko
wtedy, gdy:
• nie stanowią zagrożenia dla zdrowia konsumenta przy proponowanym dawkowaniu,
• istnieje uzasadnienie techniczne ich stosowania, a nie można
osiągnąć zamierzonych celów przy użyciu innych środków,
• ich użycie nie wprowadza w błąd konsumenta.
Wyżej wymienione enzymy są zaliczane do substancji dodatkowych. Pozostałe enzymy stosowane w produkcji żywności
są zaliczane do substancji pomagających w przetwarzaniu; ich
stosowanie nie jest uregulowane przepisami Unii Europejskiej.
Zgodnie z krajowym rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia
23 kwietnia 2004 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu (Dz. U. Nr 94,
póz. 933 wraz z późniejszymi zmianami), enzymy (jako substancje
pomagające w przetwarzaniu) mogą być stosowane do żywności,
gdy ich dodatek jest technologicznie uzasadniony i nie stanowi
zagrożenia dla zdrowia konsumenta.
Jednym z załączników do rozporządzenia będzie lista enzymów dopuszczonych do żywności. Na tej liście będą podane
następujące informacje:
• nazwa i kod enzymu,
• warunki stosowania enzymu w poszczególnych środkach
spożywczych lub grupach środków spożywczych, jeżeli ustanowienie takich warunków będzie konieczne,
• datę autoryzacji (wprowadzenia na pozytywną listę),
• odniesienie do procesu modyfikacji w przypadku enzymów
produkowanych z organizmów genetycznie modyfikowanych
(GMO).
Enzymy produkowane z surowców modyfikowanych genetycznie (GMO), objęte rozporządzeniem (EC) Nr 1829/2003 (w sprawie żywności i pasz modyfikowanych genetycznie) będą poddawane najpierw ocenie bezpieczeństwa w odniesieniu do zastosowanego procesu modyfikacji genetycznej. Po autoryzacji
tych enzymów, zgodnie z ww. rozporządzeniem w sprawie GMO,
będą one poddane ocenie, zgodnie z rozporządzeniem dotyczącym enzymów.
W Komisji Europejskiej trwają prace nad utworzeniem ustawodawstwa Unii Europejskiej w zakresie enzymów. Został opracowany projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
w sprawie enzymów stosowanych w produkcji żywności.
Do pozytywnej listy enzymów będą przeniesione warunki stosowania określone obecnie w innych dokumentach Unii Europejskiej, m.in. wspomniane wcześniej lizozym i inwertaza - substancje dodatkowe ujęte w dyrektywie 95/2/EC.
Przegląd Zbożowo-Młynarski
Listopad 2005
11
Ekonomika
Projekt rozporządzenia ustala również procedurę autoryzacji
(dopuszczenia) nowych enzymów spożywczych; procedura jest
taka sama jak w przypadku substancji dodatkowych. Autoryzacja
będzie przyznawana na okres 10 lat. Co 10 lat konieczna będzie
ponowna ocena enzymu przez EFSA, zgodnie z ogólnie przyjętymi
zasadami.
Obecnie w Unii Europejskiej wiele enzymów jest stosowanych w produkcji żywności. Aby producentom tych enzymów
umożliwić jednoczesne uzyskanie autoryzacji zgodnie z nowymi
warunkami, po wejściu w życie rozporządzenia przewidziano
18-miesięczny okres przejściowy. W tym czasie do EFSA będą
mogły być dostarczane wnioski z prośbą o ocenę zarówno nowych enzymów, jak też enzymów stosowanych już w produkcji żywności. Pierwsza pozytywna lista enzymów będzie ustanowiona po zakończeniu przez EFSA oceny bezpieczeństwa
wszystkich enzymów zgłoszonych w czasie okresu przejściowego i w momencie jej ogłoszenia będzie zawierała wszystkie
zgłoszone enzymy, które uzyskały pozytywną ocenę. Taki tryb
postępowania zapewni równe warunki startu dla wszystkich producentów enzymów. Po utworzeniu pierwszej pozytywnej listy
enzymów nowo zgłaszane enzymy będą do niej dopisywane po
przejściu wymaganego procesu autoryzacji.
Wymagania dotyczące znakowania enzymów są analogiczne
do obowiązujących obecnie wymagań dla substancji dodatkowych. Ponadto w przypadku enzymów produkowanych z surowców modyfikowanych genetycznie (GMO) konieczne będzie
umieszczanie na etykiecie opakowań tych enzymów informacji
określonych w rozporządzeniu (EC) Nr 1829/2003 w sprawie
żywności i pasz modyfikowanych genetycznie.
Dla każdego enzymu będzie ustanowiona specyfikacja zawierająca kryteria czystości enzymu oraz definiująca pochodzenie
enzymu. Jeżeli warunki produkcji lub źródło pochodzenia enzymu już posiadającego autoryzację ulegną zmianie, konieczna
będzie ponowna ocena jego bezpieczeństwa dla zdrowia, przy
udziale EFSA.
Wymagania dotyczące znakowania środków spożywczych zawierających enzymy są następujące:
• w przypadku enzymów stosowanych jako substancje pomagające w przetwarzaniu nie wymaga się znakowania,
• enzymy nie spełniające warunków definicji substancji pomagających w przetwarzaniu, obecne w wyrobie gotowym do spożycia, nawet w zmienionej formie - traktowane są jako składnik
środka spożywczego określany na etykiecie słowem „enzym".
Ponadto w przypadku enzymów produkowanych z surowców
modyfikowanych genetycznie (GMO) konieczne będzie umieszczanie na etykiecie środka spożywczego informacji określonych
w rozporządzeniu (EC) Nr 1829/2003 w sprawie żywności i pasz
modyfikowanych genetycznie.
Podsumowując działania mające na celu opracowanie nowych
rozporządzeń należy podkreślić, że głównym celem tych prac
jest zapewnienie bezpieczeństwa żywności produkowanej z użyciem substancji dodatkowych oraz enzymów. Rozporządzenie
w sprawie enzymów przeznaczonych do żywności będzie ponadto pierwszym aktem prawnym Unii Europejskiej zawierającym szczegółowe przepisy dotyczące stosowania i znakowania
tych związków.
Projekt rozporządzenia zawiera wymagania dotyczące znakowania enzymów przeznaczonych do sprzedaży bezpośrednio dla konsumenta oraz enzymów przeznaczonych do produkcji żywności.
* Autorka jest pracownikiem Zakładu Badania Żywności
i Przedmiotów Użytku - Państwowy Zakład Higieny w Warszawie.
My wiemy, że głód i marnotrawstwo żywności
to ten sam problem
Fundacja „Bank Żywności SOS" stawia sobie za
cel walkę z dwoma zależnymi od siebie zjawiskami: marnotrawstwem żywności i niedożywieniem.
Jak podają badania GUS, w Polsce już 5 milionów
obywateli żyje w skrajnym ubóstwie. W tej sytuacji
paradoksem jest fakt, że ponad 1/3 produkowanej
żywności marnuje się.
Bank Żywności realizuje stawiane sobie cele poprzez ścisłą
współpracę z producentami i dystrybutorami żywności, którzy
przekazują bezpłatnie pełnowartościowe produkty spożywcze,
z różnych przyczyn wycofane z obiegu handlowego. Otrzymana
żywność trafia za pośrednictwem organizacji charytatywnych
współpracujących z Bankiem Żywności do najbardziej potrzebujących mieszkańców Mazowsza. Do połowy września 2005 r.
bank przekazał odbiorcom ponad 3700 ton artykułów spożywczych w zróżnicowanym asortymencie.
Przekazujące żywność na rzecz Banku firmy unikają wysokich kosztów utylizacji i długotrwałego magazynowania żywności, mają możliwość odpisania darowizny od podatku oraz
mogą być pewne, że żywność trafia do sprawdzonych organizacji charytatywnych. Ponadto Fundacja ma możliwość jednorazowego odbioru dużych ilości nadwyżek żywności, nawet tej
o krótkim terminie do spożycia. Producenci żywności, którzy pomagają wybranym przez siebie organizacjom charytatywnym, mogą korzystać z pomocy Banku, przekazując żywność wraz z listą
organizacji, do których ma ona trafić.
Fundacja „Bank Żywności SOS" działa profesjonalnie. Obecnie wdraża system HACCP, ubiega się ocertyfikację ISO, po raz
drugi realizuje Europejski Program Pomocy Najuboższym PEAD.
Od 18 stycznia 2005 r. Fundacja jest organizacją pożytku
publicznego.
Bliższe informacje na stronie internetowej:
www.bzsos.ngo.pl.
Przegląd Zbożowo-Młynarski
12
Listopad 2005
Download