Filozofia - od starozytnosci do wspolczesnosci
advertisement
1. Wymienić epoki filozofii europejskiej Starożytność Średniowiecze Nowożytność Współczesna Najnowsza 2. Wymień okresy filozofii starożytnej Pierwszy okres filozofii starożytnej (do V w. p.n.e.) Drugi okres filozofii starożytnej (okres oświecenia i systemów starożytnych V-IV w. p.n.e.) Trzeci okres filozofii starożytnej (okres hellenistyczny III-I w. p.n.e.) Okres końcowy filozofii starożytnej (I-VI w. n. e.) Filozofia chrześcijańska (w okresie poprzedzającym średniowiecze, do V w.) 3. Omów filozofię presokratyków – filozofia przyrody. a.) Jońska filozofia przyrody Tales z Miletu – żył za czasów Solona, przewidział zaćmienie słońca. Uważał że bardzo ważną rolę odgrywa kosmologia i kosmogonia (nauka o pochodzeniu, genezie kosmosu), a najwięcej uwadze przypisywał wodzie i uważał ją za najważniejszą siłę. Hylozoizm - wszystko jest ożywione, cała materia. W niektórych ciałach życie jest uśpione. Anaksymander z Miletu – uczeń Talesa. Wymyśliłarche czyli początek, zasadę, stałe cech życia. Dla Anaksymandera przyroda jest tym samym co natura, a świat pochodzi z bezkresu (apejron). Anaksymenes – drugi uczeń Talesa, mówił czym jest wypełniony bezkres, wg niego jest to powietrze; dusza jest powietrzem. Heraklit z Efezu – autor sentencji „panta rei” – wszystko płynie. Uważał, że dla przyrodą cechą charakterystyczną jest zmienność, a tą zmiennością jest ogień – „nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki” do tego stanu rzeki. Weriabilizm – wszystko się zmienia. b.) Eleniaci - Eleaci wierzyli w jednorodność materii, odrzucali istnienie czasu i ruchu, bytem jest to co jest stałe niezmienne. Paramenides dowodził że istnieje tylko byt. Dalej wnioskował, iż byt jest ciągły, nieruchomy i niezmienny. W swym rozumowaniu Parmenides użył po raz pierwszy metodę dedukcyjną. c.) Atomiści niepodzielne. Atomiści przyjęli, że zasadą świata są atomy, które są wieczne i Z jakościowo jednorodnych a ilościowo i geometrycznie zróżnicowanych atomów wywodzą się wszystkie istniejące rzeczy. Również człowiek powstaje z atomów: ciało i dusza - ukształtowane są z ich różnych rodzajów. Głównymi przedstawicielami są Demokryt i Leucyt. d.) Italska szkoła filozofii – e.) Pitagoras – Uważał że człowiek jest miarą wszechrzeczy, a wszelkie zjawiska zależą od przyrody. Pitagoras twierdził, że świat jest liczbą. Ustrój zjawisk zależy od proporcji i liczby. (geometryczny kształt) Poznali kształt Ziemi, doszli do wniosku, że horyzont jest perspektywicznym złudzeniem. Prawdziwy kształt Ziemi nie może być oglądany, tylko ujmowany matematyczną myślą. Liczba jako zasada świata. Przekonanie o harmonijności świata. 4. Czy Sokrates był filozofem polityki?. Odpowiedź uzasadnij. Tak. Sokrates często poruszał tematy polityczne. W wielu swoich wypowiedziach krytykował demokrację ateńską, przez co bywał wielokrotnie oskarżany o antydemokratyzm. Sokrates krytykował również ustrój oligarchiczny. Jego krytyka miała na celu dobro, służyła wskazaniu słabych stron ustroju i wytykaniu błędów instytucji i nie miała charakteru antydemokratycznego. 5. Filozofia Platona Podstawą systemu filozoficznego Platona jest teoria idei (jednym prawdziwym bytem są idee, a świat jest tylko ich odbiciem świata idei) oraz wynikający z niej dualizm świata (idealnego - niedostępnego zmysłom i materialnego - zmysłowego). System ten zapoczątkował obiektywno-idealistyczne koncepcje filozofii europejskiej i wywarł wielki wpływ na jej rozwój. Poglądy polityczne Platona były związane z okresem walk politycznych w ówczesnej Grecji, kryzysem tej formy państwowości, jaką było miasto-państwo i poszukiwaniem nowych koncepcji ustrojowych. Platon stworzył teorię idealnego ustroju państwowego - państwa o charakterze totalitarnym, wyznaczającego ścisłe funkcje społeczne poszczególnych obywateli. 6. Filozofia Arystotelesa. Arystoteles odrzucił platońską naukę o ideach i stworzył własną doktrynę filozoficzną. Głównie interesowała go filozofia bytu. między innymi opracował teorię materii i formy, sformułował klasyczną definicję prawdy. * teoria bytu - idee wymyślone przez Platona są fikcją. Na prawdę istnieją jedynie rzeczy - to co jest materialne i jednostkowe. Ale istota rzeczy jest idealna i ogólna. Świat powstał w wyniku działania Pierwszego Poruszyciela - Boga, będącego myślą (rozumem), idealnym wzorcem i celem dla tegoż świata. Bóg jest przyczyną wszystkich zmian, ruchów; * teoria poznania - nie tylko rozum, ale i zmysły decydują o poznaniu rzeczywistości. Wiedzę zdobywamy w drodze doświadczalnej (empirycznej); * etyka - teoria "złotego środka"- ani hedonizm (dążenie do maksymalnej przyjemności), ani ascetyzm (wyrzeczenia się przyjemności, rozkoszy). Według Arystotelesa najwyższym dobrem jest szczęście a jego istotą - działalność godna człowieka, cnotliwa i rozumna; * teoria duszy -dusza jest formą, czyli energią ciała. Dusza i ciało stanowią nierozłączną całość; dusza nie może istnieć bez ciała, a ciało nie może spełniać swych funkcji bez duszy, która ożywia ciało. Arystoteles wyróżniał różne kategorie dusz: a) dusza myśląca - ludzka, umie myśleć, rozumować; b) dusza zwierzęca - może postrzegać świat; c) dusza roślinna - powoduje odżywianie i wzrost roślin; 7. Podział nauk u Arystotelesa Arystoteles dokonał trychotomicznego podziału nauk: teoretyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla niej samej (metafizyka, fizyka i matematyka) praktyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla osiągnięcia doskonałości moralnej (etyka, polityka) pojetyczne (wytwórcze, od gr. poiesis) - których celem jest formułowanie wiedzy, za pomocą której można wytwarzać określone przedmioty. 8. Co to jest eudajmonia? Eudajmonia - stan szczęśliwości uzyskany przez osiągnięcie najwyższego dobra, różnie określanego w różnych doktrynach filozoficznych. Dla Arystotelesa oraz dla Epikura eudajmonia była stanem ducha, który osiągało się w momencie zrównoważonego zaspokojenia wszystkich swoich potrzeb, zarówno cielesnych jak i duchowych. 9. Filozofia św. Augustyna Św. Augustyn (354-430). Urodził się w Algierze. Początkowo wyznawał Manicheizm- dualistyczny obraz świata. Dobro i zło walczą w świecie, a także w każdym człowieku. Zło zakorzenione jest w materii a dobro w duszy. Rozstał się z konkubiną, doznał aktu nawrócenia, przyjął chrzest, został biskupem. Starożytne cele człowieka, to szczęście, spokój ducha, a św. Augustyn widzi je w zjednoczeniu z Bogiem. Filozofia ma być środkiem pogłębienia wiary. Iluminacja, czyli oświecenie boskim , nadprzyrodzonym światłem, pozwala człowiekowi na prawdziwe poznanie prawdy. Bóg uczynił świat z niczego. Substancja boska istnieje w trzech osobach. „Wierzę, by zrozumieć”. Nie musimy rozumieć by wierzyć. Prawdę można poznać dzięki iluminacji (boskiemu oświeceniu). Dzieje mają charakter liniowy. Polityka ma być realizacją boskich wskazówek i przykazań. Władza jeżeli jest legalna i własność prywatna jeżeli jest legalna, to pochodzą od Boga i należy się jej szacunek. Prawo wieczne, które jest wyrazem mądrości bożej, i jest prawo doczesne, ludzkie, które jest adaptacją praw wiecznego. Wielką wagę przywiązywał do wolnej woli Boga. 10. Co to jest patrystyka? Patrystyka – nauka zajmująca się twórczością i życiem Ojców Kościoła i pisarzy starochrześcijańskich oraz epoką, w której żyli. Patrystyka może być działem historii albo teologii. Jako nauka teologiczna jest ściśle powiązana z dogmatyką (a konkretnie z historią dogmatów). Tworzona w II–VIII w. przez Ojców Kościoła i innych pisarzy chrześcijańskich. Patrystyka ( patres - ojciec) II – VIII – nauka Ojców Kościoła, którzy ustalali zręby filozofii chrześcijańskiej, Problem założeń wiary, dogmatów. Objawienia . Stosunek objawienia do rozumu. Dzieli się na systematyczną – ustalanie dogmatów i prawd wiary oraz apologetyczną – broni wiarę przed naleciałościami pogańskimi. 11. Filozofia św. Tomasza Dostosował do potrzeb filozofii katolickiej część koncepcji Arystotelesa. Cechy charakterystyczne tomizmu to: prawda, piękno i dobro to powszechne atrybuty bytu. Zło jest brakiem dobra i nie ma swej substancji. Każdy byt w sposób naturalny dąży do pełnego urzeczywistnienia swej natury (swej doskonałości). dusza ludzka jest rozumną, jednostkową formą człowieka. Połączenie duszy i ciała jest celowe, bo dusza może poznawać świat tylko poprzez zmysły ciała. Istnieją formy rozumne pozbawione ciała (aniołowie), poznające rzeczywistość bez pośrednictwa zmysłów. człowiek posiada władze poznawcze i pożądawcze. Władze poznawcze to zależne od ciała zmysły oraz niezależny od ciała intelekt; władze pożądawcze to zależne od ciała emocje i uczucia oraz niezależna od ciała wola. Tomizm zakłada pierwszeństwo władz poznawczych nad pożądawczymi. przeznaczeniem człowieka jest poznanie najwyższego dobra - oglądanie Boga dzięki "światłu chwały" człowiek znajduje się na drabinie bytów pomiędzy aniołami i zwierzętami. 12. Z jakiego okresu pochodzi cytat „Człowiek jest miarą wszechrzeczy istniejących, że istnieją , a nie istniejących, ze nie istnieją” Pierwszy okres sofistyki, V w. p. n. e. twórca Protagoras. 13. Wymień szkoły sokratejskie Szkoła cynicka – skrajnie prosty tryb życia, czego się nie ma, tego nie można stracić, najwyższe dobro, to niezależność od bezużytecznych potrzeb, odrzucali komfort, próżność. Cynik- nie przestrzega konwenansów, obraża ludzi. Założyciel : Antystenes. Jeżeli czegoś nie mam, to nie mogę stracić Cyraneicy – założyciel – Arystyp. Tak naprawdę znane nam są jedynie nasze stany albo dobre albo złe. Sprawy praktyczne są ważniejsze od teoretycznych. Dążenie do dobra i przyjemności. Zaspokojenie dobra umysłu Szkoła Megaryjska – Euklides. Zajmowali się matematyką, erystyką, logiką 1.Akademia Platońska – najważniejsza ze szkół. 14. Filozofia hellenistyczna Hellenistyczna filozofia, obejmuje okres od 300 do 30 p.n.e., kiedy to filozofia grecka, podobnie jak cała kultura, zetknęła się z kulturą obcą i częściowo uległa jej wpływom. Filozofia tego okresu przestała być jedyną nauką i uległa podziałowi na trzy części: logikę, fizykę i etykę. Etyka uzyskała w całym okresie pozycję dominującą. Rozwój filozofii skoncentrował się w szkołach, wśród których dominowały: Platońska Akademia i Arystotelesowski Likeion, czynne już w poprzednim okresie. Na początku hellenizmu powstały trzy szkoły: stoicka, epikurejska i sceptycka. 15. Stoicyzm Stoicyzm – kierunek filozoficzny zapoczątkowany przez Zenona z Kition. Wg filozofów tego nurtu, człowiek, aby osiągnąć szczęście musi zachować równowagę duchowa, powagę, spokój i trzeźwość umysłu. Rządzić człowiekiem powinien „rozum, nie namiętności”. Stoik to ktoś, kto nie poddaje się emocjom, żyje zgodnie z natura, wyrzeka się dóbr przemijających, w zamian, za co osiąga szczęście. Stąd właśnie o ludziach, którzy spokojnie i z „kamienną twarzą” przyjmują ciosy i dary losu mówimy, że cechuje ich „stoicki spokój”. Najwyższym dobrem człowieka jest szczęście. Człowiek obojętny wobec cierpienia i wobec radosnych zdarzeń, zachowując stoicki spokój obroni się przed bólem. Recepta na szczęśliwe życie jest zachowanie równowagi ducha. 16. Epikureizm Epikureizm - nakazuje człowiekowi wierzyć świadectwu zmysłów, cieszyć się życiem i korzystać z jego radości. Epikurejczycy odrzucają wiarę w siły pozaziemskie, głoszą pochwałę życia na ziemi. Nazwa pochodzi od twórcy - Epikur, żyjącego na przełomie III i II w. p.n.e. Nie należy jednak mylić tego nurtu z hedonizmem, który rozwinął się później i preferował skrajna chęć użycia wszelkich możliwości rozkoszy. Epikureizm był zdecydowanie bardziej umiarkowany, wyznawcy tego nurtu wręcz gotowi byli zrezygnować z przyjemności dla tego, by nie poznać również goryczy cierpienia. Epikurejczycy są rozważni, kierują się maksyma „carpe diem” chwytaj dzień, ale mądrze i rozważnie. 17. Sceptycyzm Sceptycyzm filozoficzny to pogląd filozoficzny, podważający pełną wiarygodność ludzkiego poznania. Jego początki sięgają czasów starożytnej Grecji, zaś za pierwszy etap sceptycyzmu uznaje się tzw. Pirronizm stworzony przez Pyrrona z Elidy, który nauczał jak osiągnąć spokój ducha i szczęście. W późniejszych etapach sceptycyzmu zrezygnowano z celu osiągnięcia szczęścia, na rzecz dyskusji z epistemologią stoicką, czego wyraz dał m.in. Sekstus Empirykus uważając że spokój ducha można utrzymać poprzez niewydawanie sądów o rzeczywistości. Sceptycyzm jest mylony z cynizmem. Postawa sceptyczna zakłada pewne obiektywne kryteria za pomocą których można rozróżnić prawdę i fałsz. Cynicy programowo odrzucali rozważanie zagadnień z teorii bytu i teorii poznania, zakładając, że nie ma obiektywnych kryteriów prawdy. Sceptyk jest człowiek zaprzeczający możliwości poznania prawdy. Każde twierdzenie jest tak samo prawdziwe jak jego przeciwieństwo. Można wprawdzie powiedzieć, że coś wydaje się takie a takie, ale nie można powiedzieć, że jest takie a takie. Celem sceptyków była powściągliwość. Chodzi o powstrzymywanie się w wydawaniu ocen. W ten sposób osiągnie się spokój ducha (ataraksję). Krytyczne sprawdzanie doświadczenia, i mieli poczucie jego względności. Każda ocena jest tak samo prawdziwa jak jej przeciwieństwo. twierdzenie jest tak samo prawdziwe jak jego przeciwieństwo. Sekstus Empiryk , lekarz żyjący około 200 roku n.e. Sceptycy żądali krytycznego sprawdzenia doświadczenia. 18. Omów poszczególne okresy filozofii średniowiecznej Okres zerowy patrystyka i św. Augustyn. I okres – wczesne średniowiecze , od IX do XII wieku., rozwijanie i kształtowanie się myśli średniowiecznej. Św. Anzelm (1034- 1109)– początki scholastyki, rozumowego dochodzenia do prawdy, był skrajnym realistą. Do poznania potrzebny jest zarówno rozum jak i wiara. Uważał, że do poznania prawdy jest rozum i wiara. Twórca dowou na ontologiczne poznanie Boga. Św. Bernard – przedstawiciel średniowiecznej mistyki. Rozważał 12 stopnii pokory i 4 stopni miłości. Panteizm średniowieczny – Boga widzi się w przyrodzie – Jan Szkot Eurigem. Bóg jest wszystkim we wszystkim, jest wzorem i celem II okres – Wiek XIII, okres systemów średniowiecznych. Powstaja uniwersytety w Europie Bolonia, Paryż, Oxford. Tłumaczą dzieła starożytnych filozofów i komentują je. Tomizm – Św. Tomasz z Akwinu uważał, że należy oddzielić wiedzę od wiary. Filozofia opiera się a rozumie, a teologia na objawieniu. Nie ma sprzeczności między objawieniem a rozumem. Istotą Boga jest istnienie. Istoty cielesne posiadają materie i formę. Świat został stworzony z niczego przez Boga. Jan Duns Szkot – Uważał, że wola i wiara jest ważniejsza niż rozum. W każdej kwestii był przeciwny poglądom św. Tomasza z Akwinu. Przewaga wiary nad rozumem, jednostki nad ogółem, woli nad myślą, intuicji nad abstrakcją. Każdy przedmiot ma swoją formę indywidualną. Piotr Hiszpan – Był papieżem i przyjął imię Jan XXI, był logikiem i stworzył kwadrat logiczny. Był kodyfikatorem logiki średniowiecznej. Witelon – uważał, że żadnej rzeczy nie widzi się w jej rzeczywistej wielkości. III okres – Końcowy okres filozofii średniowiecznej Wilhelm Ockham – nominalista, stworzył pojęcie brzytwy Ockhama – nie należy pomnażać bytów ponad konieczność. Nie istnieją pojęcia ogólne, istnieją tylko przedmioty jednostkowe. Zdawał sobie sprawę, że w systematycznym wykładzie logika zdań musi poprzedzać logikę nazw. Mistrz Eckhart - Mistycyzm bierze się ze wzmożonego życia uczuciowego, chęci osobistego kontaktu z Bogiem. Dusza może oglądać Boga bezpośrednio Mistycyzm XIV wieku, aby Boga oglądać trzeba się upodobnić do Niego. Na dnie duszy jest Bóg. Trzeba odwrócić się od rzeczy i skupić na swoim życiu duchowym. Filozofia islamska (arabska) Filozofia żydowska Konceptualizm - Uniwersalia istnieją jedynie w umyśle ludzkim, są tylko pojęciami (conceptus – pojęcie). 19. .Kiedy rozpoczęła się filozofia nowożytna? Tradycyjnie za początek filozofii nowożytnej przyjmuje się datę publikacji Medytacji Kartezjusza, renesansowy humanizm uznając za okres zmian. 20. Okresy filozofii nowożytnej humanizm, racjonalizm i empiryzm, oświecenie, kantowski przewrót, idealizm niemiecki, pozytywizm. 21. Nowożytna filozofia przyrody .Najpierw Bóg stworzył niebo i ziemię, następnie światłość, niech się staną światła na niebie. I Bóg uczynił i słońce i księżyc i gwiazdy. 2.Kopernik – Ziemia nie jest w centrum świata, środek Ziemi, to środek ciężkości na Ziemi oraz punkt, wokół którego obraca się księżyc. Dzieło Kopernika wywarło największy wpływ na ludzkiego ducha. Zakazane dopiero w 1611 r. 3.Giordano Bruno – nieskończoność świata i wielość systemów słonecznych. Skłaniał się do panteizmu i uważał, że nieosobowy duch jest duszą organizmu jaki jest świat. 4.Kepler, Luter 5.Franciszek Bacon – Novum Organum ujrzał ziemię obiecaną nauk ścisłych, ale nie było mu danej do niej wejść 6.Montaigne – religia naturalna, z historycznie danych religii należy wybrać część wspólną, po to aby odnaleźć religię naturalną. Naturalny system kultury 7.Galileusz – nie pytać o istotę, cel, tylko badać w jaki sposób zachowuje się dana rzecz. Nie pytać dlaczego, tylko jak? 22. Nowożytna filozofia państwa Niccolo Machiavelli – stworzył makiawelizm, autor traktatu „Książę”. Cel uświęca środki. Władzę ocenia się po efektach rządzenia. Władzę ocenia się inaczej niż zwykłego człowieka. Stworzył termin racja stanu czyli interesu państwa, jako najważniejszego celu polityki. by ją osiągnąć można korzystać z wszelkich dostępnych środków (także np. podstępu i okrucieństwa). Polityka według Machiavellego to sztuka skutecznego działania, która musi być oddzielona od moralności – w polityce chodzi o skuteczność, a nie o czynienie dobra. Mąż stanu, aby prowadzić skuteczną politykę, musi także sięgać po środki i metody sprzeczne z zasadami moralnymi. Rządzenie powinno polegać na wytwarzaniu przeświadczenia, że działania rządzącego są w istocie dobre. Władca powinien zachowywać pozory łaskawości, prawości, człowieczeństwa, a siłę i terror powinien łączyć z podstępem i zdradą. Pożądane jest, by poddani szanowali i kochali swojego władcę, a przynajmniej – by wywoływał on lęk. Thomas More – autor utopii, czyli wizję państwa idealnego, gdzie ludzie pracuja po 6 godzin dziennie, kobiety się kształcą, nie ma pieniądza, państwo troszczy się o zdrowie obywateli, zapewniona jest swoboda religijna. Miejsce arkadowe, wiecznie szczęśliwe. Jean Bodin – rozróżniał formę państwa, a formę rządów. Był katolikiem, kalwinem, katolikiem i wyznawcą judaizmu. Uważał, że absolutyzm jest bardzo dobry. Uważał, że państwo powinno stworzyć równe warunki dla każdego do rozwoju możliwości duchowych. Hugon Grocjusz – holenderski filozof i prawnik. Twórca prawa międzynarodowego. Usprawiedliwiał istnienie niewolników, czyli osoby którym darowano życie podczas wojny. Thomas Hobbe 23. Filozofia XVII wieku Galileusz – zastanawiał się jak działa przyroda, a nie dlaczego. Chciał procesy w przyrodzie matematycznie opisać. Księga przyrody zapisana jest w języku matematyki. Uchodzi za pierwszego uczonego epoki nowożytnej Kartezjusz – ojciec nowożytnej filozofii. Był metodycznym sceptykiem. Należy wątpić we wszystko tylko nie w to, że należy wątpić. Jeśli wątpię to myślę, jeśli myślę to istnieje. Autor słów Cogito ergo sum. Istnieją dwie substancje dusza i rozum rozciągła i materialna nierozciągła. Chciał ukazać metodę prawidłowego rozumowania w dziel „Rozprawa o metodzie”. Ojciec geometrii analitycznej. Dualizm myśli i rozciągłości. Świat jest podzielny nieskończenie. Pascal – kartezjanista. Stworzył zakład Pascala. Bardzo religijny, prekursor egzystencjalizmu. „Serce ma swoje racje, których rozum nie zrozumie.” Pomimo tego, że człowiek jest trzciną ma przewagę nad wszechświatem ponieważ jest istotą rozumną. Propagator zasady rozdziału nauki od religii i rozumu od wiary. Przekonanie Pascala o nieprzydatności rozumu w procesie poznawczym. Benedykt Spinoza – uważał, że Bóg jest rzeczą skończoną, był panteistą i utożsamiał Boga w przyrodzie. Chciał przekroczyć dualizm Kartezjusza. Dla Spinozy postępowanie naturalne jest postępowaniem wolnym o zgodnym z naturą, a co za tym Idze słusznym. Twórca naturalizmu etycznego. Leibriz – chciał zastąpić myślenie rachunkiem. Żyjemy na najlepszym świecie z możliwych wszystkich. Jeden w twórców rachunku różniczkowego i całkowego. Maksimum dobra przy minimum złą na świecie. Człowiek posiada wolna wolę i podejmuje decyzje raz dobre, raz złe. Z tego rodzi się zło z błędnych decyzji. Zasada racji - dostatecznej nic w rzeczywistości nie jest bez racji i racaj to więcej niż przyczyna. 24. Filozofia Oświecenia, główni przedstawiciele. Według oświeceniowej myśli filozoficznej rozum odwoływał się do doświadczenia, z jednej strony był on narzędziem poznania i źródłem wiedzy o świecie, społeczeństwie i człowieku, z drugiej zaś strony rozum traktowano jako instrument krytyki i sceptycznego osądu wiedzy dotychczasowej, umożliwiający wyzwolenie ludzkości ze stanu ignorancji, spod władzy przesądów, autorytetów religijnych, intelektualnych i politycznych. Ideologia oświecenia zawierała krytykę feudalnego porządku i wprowadzała koncepcję zniesienia lub znacznego ograniczenia dotychczasowych przywilejów stanów i narodów. Empiryzm i racjonalizm tworzą główny trzon filozofii i ideologii oświecenia. Twórcą klasycznego empiryzmu oraz podstaw teoretycznych rządów demokratycznych był Anglik John Locke. Zajął się on problemem własności prywatnej i państwowej. Twierdził, że własność jest wynikiem pracy ludzkiej, natomiast państwo powstało, aby bronić własności prywatnej w wyniku umowy społecznej. Ponadto empiryzm głosił, że źródłem wiedzy ludzkiej może być jedynie doświadczenie. Natomiast racjonalizm wprowadził francuski filozof, Kartezjusz. Był on przede wszystkim naukowcem, wobec tego racjonalizm był niczym innym jak podstawą nowożytnego logicznego myślenia naukowego. W przeciwieństwie do empiryzmu, racjonalizm za żródło poznania uważał rozum, a nie doświadczenie. Oba te nurty poddawały krytyce religię i Kościół, fanatyzm religijny, nietolerancję wyznaniową, ciemnotę i uprzywilejowanie kleru. Religia, jako duchowa część życia społeczeństwa była dla samego rozumu i doświadczenia rzeczą niepojętą i nienamacalną, zatem część myślicieli oświeceniowych uznawała istnienie Boga, ale odrzucała jego ingerencję w sprawy ziemskie (deizm), inni zupełnie nie wierzyli w jego istnienie (ateizm), a jeszcze inni odrzucali wszystkie zasady moralne i etyczne (libertynizm). Monteskiusz, Jean-Jacques Rousseau, Wolter, Adam Smith, Denis Diderot, encyklopedyści. 25. XVII wieczny empiryzm angielski John Locke (1632-1704) przedstawiciel empiryzmu angielskiego, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego. Nie ma niczego w umyśle czego by najpierw nie było w zmysłach. Z doświadczenia na drodze procesów racjonalnych dochodzimy do prawdy. To co spostrzegamy, to tylko własności rzeczy. Spostrzec możemy obiektywne, pierwotne własności: rozciągłość, kształt i ruch. A własności wtórne takie jak: barwa, smak zapach są wynikiem oddziaływania rzeczy na zmysły. Idee złożone powstają z idei prostych, są konstruktami umysłu jak na przykład : piękno, harmonia. Dwa traktaty o rządzie, Listy o tolerancji. Państwo ma gwarantować ochronę życia, wolności i własności, Obywatele na zasadzie ugody społecznej oddają się pod opiekę państwa. Ludzie mają prawo obalić niesprawiedliwy rząd. Postulat tolerancji, religia jest sferą prywatną, do której nie ma prawa mieszać się ani Kościół ani państwo. Można go uznać za ojca Oświecenia. Berkeley (1685-1753) Istnieć to być postrzeganym. Traktat o zasadach poznania, Trzy dialogi między Hylosem a Filonousem (hyle-materia, nous –dusza (przyjaciel ducha). Cel o jaki mu chodziło to wykazać :istnienie Boga, nieśmiertelność duszy i możliwość pogodzenia Opatrzności Bożej z wolną wolą. Dawid Hume (1711-1776) Chciał być Newtonem nauk o człowieku. Nie mógł otrzymać katedry uniwersyteckiej, gdyż zarzucano mu deizm, ateizm, sceptycyzm. To co pojawia się w umyśle to percepcje ( impresje czyli wrażenie, idee) Substancji = wiązka wrażeń. Związki przyczynowo-skutkowe nie są konieczne. Traktat o naturze ludzkiej, Dialogi o religii naturalnej. Był sekretarzem ambasady angielskiej w Paryżu. Religia jest fenomenem wynikającym z naturalnej potrzeby psychiki ludzkiej, dającym się uzasadnić strachem i nadzieją. W życiu kierujemy się miłością własną oraz sympatią czyli współczuciem. W umyśle pojawiają się percepcje. Impresje (wrażenia ) oraz idee (wyobrażenia). Związek- przyczynowo skutkowy nie jest dany, bezpośrednio widzimy tylko następstwo zjawisk. Traktat o naturze ludzkiej, Dialogi o religii naturalnej 26. Na czym polegał „Przewrót Kopernikański” Kanta ? Kant zwrócił uwagę na aktywną rolę podmiotu procesie poznania. Dotychczas filozofowie sądzili, że charakter treści poznawczych umysłu ludzkiego jest określony przez to. na co on się kieruje, że podmiot poniekąd dostosowuje się do przedmiotu. Natomiast Kant by! wprost przeciwnego zdania. Umysł ukształtuje to, co poznaje, przedmiot musi stosować się do podmiotu. A więc powszechnie uznany związek między poznającym podmiotem, a poznawanym przedmiotem został przez Kanta odwrócony, co miało doniosłe znaczenie teoretyczne i on sam nazwał je ..przewrotem kopernikańskim". 27. Główne dzieła Kanta. Co Kant wnosi do filozofii polityki? Krytyka czystego umysłu 1781 Krytyka praktycznego rozumu 1788 Krytyka władzy w sądzenia 1789 Religia w ujęciu samego rozumu 1793 O wiecznym pokoju 1795 Antropologia w ujęciu pragmatycznym 1795 Kant wnosi do filozofii polityki następujące poglądy : 1.Realizm naiwny – świat jest taki, jaki przedstawia się zmysłom 2.Realizm krytyczny – obraz świata dany przez zmysły musi być skorygowany, uwolniony od przymieszek subiektywnych. Zmysły poznają nas z realnym światem. Wrażenie jest rezultatem pobudzenia zmysłów. Doświadczenie- rzadko kiedy zapoznaje nas z prawdziwą rzeczywistością czyli rzeczami samymi w sobie 3.Idee regulatywne – są produktami rozumu, kontynuują sens. Obalił dowody na istnienie Boga. 4.Kant postuluje istnienie Boga i duszy i wolnej woli. Nie da się udowodnić istnienia wolności, ale można ją postulować. Aby mogła istnieć moralność, człowiek musi być wolny. 28. Poglądy polityczne Hobbsa. Państwo powstało z obawy i rozsądku, z kolei później prawo i obowiązki, jako obiektywna miara dobra i zła. Do zawarcia paktu popycha człowieka lęk przed skutkami stanu naturalnego, ale nie tylko lęk. Państwo rodzi się tak samo w wyniku strachu przed potęgą jakiejś osoby, jak i w wyniku ufania komuś, że jest on zdolny zapewnić opiekę i obronę. Hobbes państwo porównuje do Lewiatana, monstrum z Księgi Hioba, dysponujące siłą przekazaną na mocy umowy społecznej. Zdaniem Hobbesa jedynym sposobem na zaprzestanie wojny każdego z każdym, jest zrzeczenie się wolności jednostkowej, przez zawarcie umowy społecznej, przekazującej całą władzę suwerenowi. Umowa musi być zawarta świadomie. Wola państwa jest prawem. Władza państwowa ma charakter absolutny. Władca powinien być silny jak lew i chytry jak lis. Hobbs patrzył negatywnie na pojedynczego człowieka, ale pozytywnie na cale społeczeństwo. 29. Totalitaryzmy XX wieku. Główne cechy. Państwo totalitarne wg. PEP to system władzy, w którym państwo całkowicie kontroluje wszelkie sfery życia obywateli w celu całkowitego podporządkowania sobie jednostki, kontroli nad nią, zaś totalitaryzm to system rządów dyktatorskich, charakterystyczny dla XX w. Polega na dążeniu do podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą monopolu informacji i propagandy, terroru tajnych służb i rządów jednej, masowej partii. Potocznie totalitaryzm rozumiany jest jako przeciwieństwo demokracji i pluralizmu w polityce, życiu społecznym, sposobie myślenia. Jest to więc system rządów politycznych, w którym wszystkie gałęzie życia i zachowania społeczne kontroluje centralna władza Cechy państwa totalitarnego: 1. Dyktatura; 2. Zmuszanie społeczeństwa do aktywnego udziału w życiu politycznym państwa; 3. Stosowanie terroru; 4. Kult wodza; 5. Kontrola władzy nad obywatelami; 6. Działalność tylko partii rządzącej; 7. Brak prywatności; 8. Łamane prawa człowieka; 9. Ekspansywność; 10.Szukanie wroga publicznego; 11.Rozbudowana policja polityczna 12.Rozbudowany system donosicielstwa; 13.Rozbudowana propaganda; 14.Podporządkowanie środków masowego przekazu 30. Główne cechy liberalizmu. - Ograniczenie funkcji państwa w sferze gospodarki i poszerzenie zakresu wolności jednostki. - Najważniejszym prawem jest wolność dysponowania własnością. Własność jest uważana za gwarancję wolności. - Indywidualizm. - Nadrzędność jednostki nad społeczeństwem. - Wolność człowieka. - Prawo do zdobywania własności. - Swoboda działalności gospodarczej. - Ograniczenie roli państwa. - Prawa natury jako normy regulujące życie wszystkich ludzi. - Państwo powinno funkcjonować na trójpodziale władzy. - Liberalizm postuluje kształtowanie gospodarki państwa według nieskrępowanych zasad wolnego rynku. - Państwo powinno zajmować się głównie ochroną własności prywatnej i stwarzać warunki do rozwoju działalności gospodarczej opartej na zasadzie wolnej konkurencji - Liberałowie uważają państwo za organizację niezbędną i użyteczną, ale w określonych granicach. 31. Przedstawiciele liberalizmu w XVII i XVIII wieku. John Locke, Jean Jacques Rousseau, Adam Smith, John Stuart Mill, Monteskiusz. 32. Główne cechy konserwatyzmu - Bazuje na hasłach obrony porządku społeczno-gospodarczego. - Zachowywanie i umacnianie tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna. - Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społecznych. - Zmiany w społeczeństwie powinny zachodzić w drodze ewolucji a nie rewolucji ; 33. Filozofia Fryderyka Nietzschego. Nietzsche Friedrich - w jego twórczości można wyróżnić trzy okresy: 1) kultu sztuki, 2) kultu nauki, 3) kultu siły i indywidualności. Rozwinął relatywistyczne teorie: poznania i wartości. Był krytykiem współczesnej mu moralności. Uporządkował na nowo systemy aksjologiczne. Inspirowany darwinizmem i filozofią A. Schopenhauera, dowodził, że poznanie ludzkie, tak jak wszystkie czynności człowieka, wypływa z potrzeb życiowych i jest im podporządkowane. Dokonując krytyki i przewartościowania systemów aksjologicznych Nietzsche podkreślał, że każdy ma taką moralność, jaką ma naturę. A ponieważ natura jest słaba lub silna, wyróżniał moralność panów i niewolników. Pierwsi cenią: dostojność, godność osobistą, stanowczość, sprawność, pewność działania, bezwzględność w osiąganiu celów. Drugich cechuje: skłonność do litości, miękkość serca, uległość, altruizm, niepewność. Uważał, że współczesnych cechuje moralność niewolników (zwyrodnienie i dekadencja). Postawa dionizyjska była dla Nietzschego ważniejszą od doskonałości. Dionizos był dla niego symbolem życia jako najwyższego dobra. Bóg na krzyżu - symbolem ofiary z życia dla innych dóbr. To uczynienie z życia środka zamiast celu, bez względu na wartość domniemanego dobra, było dla Nietzschego nie do zaakceptowania. Podziwiał Japończyków i Arabów za szlachetność uczuć, a Niemców miał w pogardzie, Chrześcijanie pewność siebie traktują jak arogancję Niemożność wzięcia odwetu, traktują jako przebaczenie, Dumę zastępują pokorą. 34. Filozofia pozytywistyczna Pozytywizm - nurt w filozofii, zainicjowany przez J.S.Mille'a oraz H.Spencera, przez A. Comte`a i kontynuowany rozwinięty później jako empiriokrytycyzm i pozytywizm logiczny. Pozytywizm podkreśla znaczenie wiedzy empirycznej, naukowości, odrzuca metafizykę jako nieuprawnioną spekulację a religię jako zabobon oparty na fikcjach. Elementem pozytywizmu bywa często ewolucjonizm, a wzorem naukowości są w nim nauki przyrodnicze. August Comte (1798 – 1857), pierwszy filozof, który ukończył studia techniczne (Politechnika w Paryżu) Program pozytywizmu: 1. Zajmować się przedmiotami rzeczywistymi a nie urojonymi, 2. Zajmować się sprawami pożytecznymi a unikać jałowych sporów. 3. Pracować pozytywnie, a unikać krytykowania. 4. Przedmiotem wiedzy są wyłącznie fakty fizyczne a faktach psychicznych wiedzy nie posiadamy. (Nie można badać własnych wzruszeń.) Trzy fazy rozwoju ludzkości: (1) teologiczna – odwołujemy się do duchów- mitologie (2) metafizyczna - odwołujemy się o abstrakcyjnych pojęć - metafizyczna pozytywna- nie wykraczać poza fakty, nie doszukiwać się przyczyn poza faktami. Celem nauki jest opisać prawa rządzące faktami. Matematyka ma wartość pomocniczą, a humanistyka o tyle ma wartość naukową o ile się da do nauk przyrodniczych upodobnić. Socjologia to fizyka społeczna. Filozofii Comte wyznacza zadanie bycia łącznikiem między naukami szczegółowymi, rozwijanie logiki oraz rolę wychowawczą. 35. Koło Wiedeńskie. Koło Wiedeńskie, Der Wiener Kreis, grupa filozofów, logików, fizyków i matematyków działająca w latach 1929-1938, głównie wokół seminarium filozoficznego M. Schlicka na uniwersytecie w Wiedniu. Naukowcy z Koła Wiedeńskiego przyczynili się do rozwoju neopozytywizmu. W minimalistycznej filozofii Koła Wiedeńskiego można wyróżnić trzy wzajemnie uzupełniające się teorie: empiryzmu, pozytywizmu i fizykalizmu. Neopozytywizm Koła Wiedeńskiego od wcześniejszych postaci pozytywizmu odróżnia: 1) ujęcie nauk logiczno-matematycznych jako nieempirycznych i analitycznych; 2) sprowadzenie wszystkich nauk empirycznych do jedności na podłożu języka fizykalnego; 3) sprowadzenie wszystkich nauk humanistycznych do psychologii i socjologii pojmowanych behawiorystycznie; 4) likwidacja metafizyki; 5) propozycja likwidacji innych nauk filozoficznych, a szczególnie: teorii poznania, etyki i estetyki, i pozostawienia filozofii tylko zajmującej się analizą języka (logiki, semiotyki). 36. Filozoficzna Szkoła Lwowsko- Warszawska i jej przedstawiciele Szkoła lwowsko-warszawska – polska filozoficzna szkoła naukowa zapoczątkowana przez Kazimierza Twardowskiego pod koniec XIX wieku we Lwowie i rozwijana dalej przez jego uczniów również w Warszawie; liczący się w swoim czasie na świecie ośrodek myśli filozoficznej i logicznej. Rozkwit szkoły przypada na okres dwudziestolecia międzywojennego, a wybuch wojny i zmiany terytorialne, które dotknęły państwo polskie, oznaczały jednocześnie kres jej istnienia; jednak wpływ szkoły i jej metodologii trwał nadal poprzez jej kontynuatorów – z wyjątkiem Romana Ingardena i Henryka Elzenberga do lat 50. praktycznie wszyscy polscy filozofowie mieli kontakt ze szkołą. Jednym z założeń metodologicznych szkoły było, by filozof oprócz samej filozofii wykształcony był w jeszcze innej dyscyplinie szczegółowej. Popularnością cieszyły się zwłaszcza nauki przyrodnicze, choć mogła to być również psychologia, socjologia czy teoria sztuki. Większość postaci szkoły robi dziś wrażenie ludzi Renesansu, orientujących się we wszelkich zagadnieniach nauki i sztuki. Wiele założeń programowych szkoły pokrewnych jest koncepcjom brytyjskiej szkoły filozofii analitycznej i programowi Koła Wiedeńskiego, z którym szkoła nawiązała współpracę na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych ubiegłego stulecia. Wbrew neopozytywistom, nie uznawano jednak zagadnień metafizycznych za bezsensowne. 37. Fenomenologia i egzystencjalizm. Główni przedstawiciele. Egzystencjalizm – XX-wieczny kierunek filozoficzny (znajdujący wyraz także w literaturze), którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza uczucie "lęku i beznadziei istnienia". Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Wolność wewnętrzna jest ciągle zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności. Powoduje to wewnętrzne rozdarcie i podatność na lęki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem. Za twórcę egzystencjalizmu uważa się Sørena Kierkegaarda, choć jest to mylne założenie. Kierkegaard jedynie wprowadził ten termin do filozofii. Można zatem mówić, że był prekursorem nurtu egzystencjalizmu, a nie jego twórcą. Poza tym egzystencjalizm jest kierunkiem filozofii XX wieku. Kierkegaard uważał, że najgłębszej rzeczywistości nie można zdefiniować. Jego filozofia była zwrócona przeciw heglizmowi. Przedstawiciele : Martin Heidegger , Karl Jaspers , Simone de Beauvoir , Jean-Paul Sartre , Martin Buber Fenomenologia – XX-wieczny kierunek filozoficzny, którego głównymi twórcami i reprezentantami są Edmund Husserl oraz Max Scheler (w dużej mierze niezależny od Husserla), a także wytworzona przez ten kierunek metoda badań filozoficznych, stosowana przez filozofów egzystencji. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio jest dane. Jest to metoda filozofowania, która odbiega od codziennych sposobów orientowania się w rzeczywistości. Podejście fenomenologiczne różni się od naturalnego nastawienia bezzałożeniowością. W nastawieniu naturalnym mamy na temat świata pewne założenia, domysły, teorie, spekulacje. Fenomenologia nawołuje do ich odrzucenia po to, by przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi.Edmund Husserl postulował powrót do rzeczy samych. Ma temu służyć redukcja fenomenologiczna (epoche), która oznacza wzięcie w nawias, zawieszenie przekonania o realnym istnieniu świata i poznającego podmiotu. Epoche miała sprawić, że świadomość stanie się czysta (pozbawiona założeń), będzie traktować świat wyłącznie jako fenomeny, zjawiska. Przedstawiciele : Leopold Blaustein , Martin Heidegger, Edmund Husserl ,Roman Ingarden , Emmanuel Levinas 38. Co ma wspólnego z filozofią psychoanaliza Freuda. 39. Poglądy Karola Jaspersa Karl Theodor Jaspers – niemiecki psychiatra i filozof, główny przedstawiciel egzystencjalizmu. Potoczne pojmowanie istoty chorób psychicznych budziło niezadowolenie Jaspersa. Zakwestionował w związku z tym zarówno kryteria diagnostyczne, jak i metody stosowane w psychiatrii klinicznej. W 1910 opublikował przełomową pracę dotyczącą paranoi i kwestii, czy wynika ona z cech osobowości, czy też jest skutkiem zmian biologicznych. Jaspers wyraził swe poglądy na temat chorób psychicznych w dwutomowej książce Psychopatologia ogólna. Stała się ona klasyką literatury psychiatrycznej i wiele dzisiejszych metod diagnostycznych zrodziło się właśnie na jej bazie. podkreślił, że kwestionując rzeczywistość natrafiamy na granice nie do przejścia dla metod empirycznych (naukowych). W tym momencie jednostka staje przed wyborem: utonąć w rozpaczy i zrezygnować, czy wykonać krok opierający się na wierze, w kierunku tego, co Jaspers nazywa transcendencją. Podejmując takie działanie, jednostka zostaje skonfrontowana ze swą własną nieograniczoną wolnością i w rezultacie może doświadczyć autentycznej egzystencji.
