zaleceń żywieniowych dla dzieci

POSTĘPOWANIE ŻYWIENIOWE U DZIECI Z ZABURZENIA ZACHOWANIA,
ADHD, AUTYZM
Zaburzenia zachowania u dzieci wywołują wiele kontrowersji diagnostycznych i
terapeutycznych. Z jednej strony dostępnych jest wiele terapii farmakologicznych,
alternatywnych (EEG-Biofeedback, integracja sensoryczna, dietoterapia), z drugiej brakuje
zgodności lekarzy i innych specjalistów służby zdrowia co do prawidłowego wspomagania
rozwoju dzieci z nadpobudliwością, ADHD, autyzmem, itp.
Związane jest to z faktem, że objawy nadruchliwości, zaburzeń uwagi, impulsywności
(typowo związane z ADHD), zaburzeń spostrzegania i rozwoju funkcji społecznych
(kojarzonych z autyzmem), ale też nadmiernego wycofania mogą mieć różne przyczyny.
Badania pokazują, że wiele z tych dolegliwości może mieć źródło w nieprawidłowej pracy
jelit lub alergii czy nietolerancji pokarmowej – często przyczyną jest nietolerancja glutenu,
białka mleka krowiego lub salicylanów. U dzieci z autyzmem często stwierdza się
niezdolność do strawienia białek mleka i glutenu. Częściowo strawione białka w formie
peptydów: gliadomorfiny i kazomorfiny powodują nadmierne pobudzenie układu
nerwowego (nazwa peptydów jest nieprzypadkowa – mają podobną budowę do morfiny i
zbliżone działanie).
Nieprawidłowa praca jelit często związana jest z zaburzeniem flory jelitowej,
wywołanym np. rozprzestrzenieniem się w organizmie drożdży z rodzaju Candida. Może to
powodować problemy z trawieniem, wzdęcia, biegunki lub zaparcia, które często wzmagają
trudne zachowania dziecka. Dodatkowo może się wtórnie pojawić nietolerancja różnych
rodzajów żywności (np. zawierających gluten), której spożywanie wywołuje nadmierne
pobudzenie układu immunologicznego. Rozwojowi niekorzystnej flory jelitowej sprzyja dieta
bogata w produkty mleczne oraz cukier – pokarmy, które paradoksalnie najchętniej wybierają
dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Eliminacja z jadłospisu cukrów oraz mleka i jego
przetworów jest niezbędna, by wspomóc eliminację flory grzybiczej i zregenerować osłabione
jelita. Równocześnie niezbędne jest wprowadzenie w formie suplementów diety
probiotyków, których naturalnym źródłem są produkty mleczne (ale także produkty kiszone)
oraz wapnia. Zaburzenie pracy jelit może być także związane z obecnością pasożytów, które
nie tylko pozbawiają organizm dziecka składników odżywczych, ale też produkują toksyczne
dla niego substancje.
Uszkodzone jelito ma zwiększoną przepuszczalność dla związków, które nie powinny
przenikać przez jego ścianę, w tym dla peptydów z niecałkowitego trawienia białek mleka i
zbóż.
Wśród dzieci z ADHD i autyzmem częściej niż ogółem diagnozowana jest celiakia,
dlatego coraz częściej zaleca się rutynowe badania tolerancji glutenu w tej grupie dzieci.
Wczesne wykrycie choroby jest kluczowe dla zapobiegania jej konsekwencjom. Mogą one
dotyczyć zarówno jelit (typowa postać celiakii), jak i układu nerwowego – celiakia sama w
sobie może więc być źródłem objawów zaburzeń zachowania. Jednak także inny skutek
celiakii może je wywoływać. Jest to zespół złego wchłaniania występujący w konsekwencji
uszkodzenia kosmków jelitowych przez toksycznie działający na nią gluten, obecny w
pszenicy, życie, jęczmieniu, owsie i orkiszu. Kosmki jelitowe są odpowiedzialne za
maksymalne zwiększenie zdolności jelita do wchłaniania substancji odżywczych z pokarmu.
Kiedy zostają uszkodzone, w organizmie pojawiają się niedobory, zwłaszcza żelaza,
magnezu, wapnia, cynku, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, witamin z grupy B. Są to
również najczęściej stwierdzane niedobory wśród dzieci z ADHD. Ma to ogromne znaczenie
dla działania układu nerwowego, który potrzebuje np. żelaza, by budować osłonki mielinowe
komórek nerwowych. Uzupełnienie niedoborów jest bardzo ważnym elementem terapii,
także dlatego, że niewystarczające ilości tych składników powodują zahamowanie ważnych
1
procesów w organizmie – np. przemian tłuszczów, które są również niezbędne dla
prawidłowej pracy mózgu.
Dla dzieci z zaburzeniami zachowania niezwykle istotna jest podaż odpowiednich
tłuszczów. Najważniejsze są kwasy tłuszczowe omega-3 obecne w rybach i algach morskich
– są one niezbędne dla budowy mózgu i właściwego jego funkcjonowania. Także kwasy
omega-3 obecne w olejach roślinnych powinny obficie występować w diecie, jednak by
spełniały wymienioną funkcję muszą zostać przekształcone w organizmie, a to wymaga
obecności składników mineralnych wchłanianych w jelicie z pożywienia. Dopóki więc nie
zostanie zregenerowane jelito, układ nerwowy jest pozbawiony niezbędnych substancji, co
skutkuje m.in. agresją, drażliwością, zaburzeniami uwagi, nastroju, impulsywnością i
nadruchliwością, problemami z uczeniem się.
Zespół złego wchłaniania może także być skutkiem spożywania produktów
mlecznych, gdy obecna jest alergia na białko mleka krowiego (kazeiny), a także nietolerancja
produktów bogatych w salicylany – mocno związana z objawami ADHD. Identyfikację
pokarmów nasilających objawy ułatwia diagnostyka nadwrażliwości pokarmowych, np.
testem MRT 150.
Prawidłowo funkcjonujący organizm jest w stanie do pewnego stopnia usuwać skutki
spożywania substancji o działaniu toksycznym. Gdy spożycie tych substancji jest zbyt duże w
porównaniu do możliwości organizmu (szczególnie u dzieci), nie są one neutralizowane i
wydalane, za to kumulują się w tkankach organizmu. Dla komórek nerwowych duże
zagrożenie stanowią metale ciężkie takie jak ołów, kadm, rtęć (kumuluje się w mózgu),
mające działanie uszkadzające. Dlatego ogromnym problemem jest zanieczyszczenie
środowiska i obecne w nim toksyny. Szkodliwa dla nadwrażliwego układu nerwowego może
być także rtęć stosowana jako konserwant szczepionek. Stwierdzono także nasilanie się
objawów ADHD u dzieci, które spożywają produkty zawierające sztuczne barwniki i
konserwanty – najprawdopodobniej mają one obniżoną tolerancję tych składników. Proces
wyciszania reaktywności układu odpornościowego wymaga wybierania produktów jak
najmniej przetworzonych – takich, w których substancji dodatkowych będzie możliwie
najmniej.
Dzieci z ADHD i innymi zaburzeniami zachowania ponadto są bardzo podatne na
wahania poziomu glukozy we krwi, dlatego ważne jest stosowanie w diecie produktów o
niskim indeksie glikemicznym (IG) i regularność posiłków w ciągu dnia (przy
zaburzeniach ze spektrum autyzmu szczególnie ważna ze względu na silną potrzebę
przewidywalności!). Produkty mleczne również są niekorzystne dla utrzymania stałego
poziomu cukru we krwi dlatego, że powodują nadmierną produkcję insuliny – hormonu
trzustki odpowiedzialnego za transport glukozy z krwi do komórek ciała. Konieczne jest
wykluczenie cukrów prostych – słodyczy, ciast, ale też w dużej mierze owoców, które
dodatkowo zwiększają fermentację w jelitach, powodując wzdęcia!
Dzieci z autyzmem często mają problemy z akceptacją nowych rodzajów jedzenia,
wymagają dużo więcej czasu i cierpliwości przy rozszerzaniu diety. Opór przed produktami o
określonym smaku, zapachu i teksturze może też być jednym z objawów zaburzeń integracji
sensorycznej (mogą towarzyszyć ADHD, autyzmowi i innym zaburzeniom rozwojowym).
Niezbędna jest obserwacja reakcji dziecka na wprowadzane pokarmy, zapoznawanie go z
nowymi smakami i chwalenie wszelkich postępów w jedzeniu nowych rzeczy. KAŻDĄ
terapię należy dobrać indywidualnie do potrzeb, możliwości i stanu dziecka. Tolerancja
produktów może być zupełnie różna u różnych dzieci! Interdyscyplinarna rehabilitacja ma
większe szanse odnieść pozytywne skutki niż sama dieta i suplementacja.
Przy alergii i nietolerancji pokarmowej bardzo ważne jest kontrolowanie posiłków
przygotowywanych w przedszkolach i szkołach. Warto przekazać zalecenia od dietetyka
osobom odpowiedzialnym za organizację żywienia dzieci w przedszkolu lub szkole.
2
Niezbędna diagnostyka:
• tolerancja glutenu: przeciwciała przeciwgliadynowe IgA i IgG, przeciwciała
przeciwendomysialne IgA i IgG, przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej IgA i
IgG
• kał – posiew + grzyby, pasożyty, lamblia
• poziom wapnia, magnezu, żelaza, cynku, miedzi, wit. D3 25-OH, wit. B12 we krwi
• IgE całkowite, IgE specyficzne (panele alergiczne)
Dodatkowo:
• test MRT 150 – badanie reakcji układu immunologicznego na żywność,
• analiza pierwiastkowa włosa – obciążenie organizmu metalami ciężkimi,
• badanie zawartości kwasów organicznych w moczu
• badanie metaboliczne moczu (zawartość metabolitów)
• zawartość opioidów (metabolity glutenu i kazeiny) w moczu
Gdzie we Wrocławiu robić badania?
 Prywatne Laboratorium Diagnostyki Medycznej – Powstańców Śląskich 168
 DiaLab – Krzycka 94 , Długosza 4, Oławska 15
Dieta wyciszająca reaktywność układu immunologicznego i pokarmowego:
bezmleczna, niskoglutenowa1, bezcukrowa, niskosalicylanowa, niski IG
Polecane miejsca w Internecie:
 http://www.autika.pl/szukam_pomocy.html
 https://www.facebook.com/AutyzmAsperger
 www.celiakia.pl – przepisy diety bezglutenowej
 http://www.olgasmile.com/przepisy/diety/dieta-bezmleczna
Polecane książki:
 J. McCandless „Dzieci z głodującymi mózgami”
 R. Kessick „Autyzm i dieta”
 N. Campbell-McBride „GAPS – zespół psychologiczno-jelitowy”
 D. Amen „Z ADHD można wygrać”
 „Syndrom czerwonej hulajnogi” i wiele innych książek o tym, jak radzą sobie inni
Uwaga: książki dotyczące postępowania i diety w różnych zaburzeniach zachowania są
źródłem pewnych pomysłów, na co zwracać uwagę, niezalecane jest traktowanie ich jako
biblii leczenia!
Gdzie we Wrocławiu szukać pomocy?:
 Zespół Placówek Oświatowych nr 2 we Wrocławiu, ul. Głogowska 30 – szkoła
podstawowa, gimnazjum, szkoła przysposabiająca do pracy (edukacja):
http://zpo2.wroc.pl/
 Dolnośląskie Stowarzyszenie na Rzecz Autyzmu: http://www.autyzm.wroclaw.pl/
1
w przypadku stwierdzenia nietolerancji glutenu - bezglutenowa
3






Fundacja „Promyk Słońca”, Centrum Diagnostyczno-Rehabilitacyjne, ul. Swobodna
8a
Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży, ul. Podwale 13
Dzienny Ośrodek Psychiatrii i Zaburzeń Mowy dla Dzieci i Młodzieży – Poradnia
Zdrowia Psychicznego, ul. Wołowska 9
NEUROMED – Dzienny Oddział Psychiatryczny dla Dzieci i Młodzieży, ul.
Białowieska 74 a: http://www.neuropsychiatria.com/pl/
Powiatowy Zespół Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych, ul. Kościuszki 131:
http://www.pzp.edu.pl/
PROMITIS, ul. Kościuszki 108 a lok.11, ul. Kryniczna 37 (przedszkole
terapeutyczne): http://www.centrum-terapii.pl/
Opracowanie
Klinika Diety Gryszkin
Mgr Iwona Gryszkin dietetyk
Mgr Małgorzata Kucharska psycholog
4