Studium uwarunkowań i kierunków
advertisement
Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 1 9 lipca 2004 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY KŁOBUCK Zleceniodawca: Urząd Gminy Kłobuck Opracowanie: mgr Robert Boryczka mgr Izabela Boczar Współpraca: mgr Agnieszka Małanka dr Roman Michalik REGIOPLAN sp. z o.o. ul. Wolbromska 7 53-148 Wrocław tel. / fax +48 71 33 80 253 www.regioplan.com e-mail: [email protected] Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 2 9 lipca 2004 SPIS TREŚCI Część I : Charakterystyka stanu aktualnego 1 WSTĘP – CEL OPRACOWANIA 7 2 WARUNKI NATURALNE 9 2. 1. Położenie geograficzne i administracyjne 9 2. 2. Klimat 10 2. 3. Geologia 11 2. 4. Gleby 13 2. 5. Hydrologia 15 2. 6. Roślinność 17 2. 7. Zwierzęta 19 3 OBSZARY I OBIEKTY PODLEGAJĄCE OCHRONIE 21 3. 1. Rezerwat Dębowa Góra 21 3. 2. Użytki ekologiczne 21 3. 3. Elementy systemu ECONET – PL 22 3. 4. Pomniki przyrody 23 3. 5. Rośliny i zwierzęta chronione 24 3. 6. Strefy ochronne 25 3. 7. Ochrona kulturowa 27 4 UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO – EKONOMICZNE 30 4. 1. Ludność 30 4. 2. Rynek pracy i zatrudnienie 34 4. 3. Gospodarka 44 5 ZAGOSPODAROWANIE TERENU 49 5. 1. Rozwój osadnictwa 49 5. 2. Struktura zagospodarowania terenu 50 5. 3. Tereny aktywności gospodarczych 51 5. 4. Infrastruktura techniczna 53 6 STAN ŚRODOWISKA I ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZEŃ 61 Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 3 9 lipca 2004 6. 1. Stan gleb 61 6. 2. Stan wód 63 6. 3. Stan czystości powietrza atmosferycznego 64 6. 4. Hałas 66 7 DOKUMENTACJA PLANISTYCZNO – STRATEGICZNA 68 7. 1. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kłobuck 68 7. 2. Studium Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Częstochowskiego 69 7. 3. Strategia Rozwoju Powiatu Kłobuckiego 69 7. 4. Program Ochrony Środowiska Powiatu Kłobuckiego 70 7. 5. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego 73 Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 4 9 lipca 2004 SPIS TREŚCI Część II : Program działań 1 KIERUNKI ROZWOJU MIASTA I GMINY KŁOBUCK 77 1. 1. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kłobuck 2 RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW NATURALNYCH 77 79 2. 1. Racjonalizacja użytkowania wody 79 2. 2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji 80 2. 3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 81 2. 4. Ochrona gleb 84 2. 5. Wzbogacenie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych 86 2. 6. Ochrona zasobów kopalin 89 3 DZIAŁANIA W ZAKRESIE POPRAWY JAKOŚCI ŚRODOWISKA 90 3. 1. Gospodarka wodna 90 3. 2. Ochrona powietrza 94 3. 3. Ochrona przed hałasem i promieniowaniem 99 3. 4. Ochrona gleb i lasów 104 3. 5. Ochrona przyrody i bioróżnorodności 108 4 EDUKACJA EKOLOGICZNA 116 4. 1. Podstawowe cele edukacji ekologicznej 116 4. 2. Program nauczania w szkolnictwie powszechnym 116 4. 3. Program działań w gminie Kłobuck 117 5 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA 120 5. 1. Mechanizmy finansowania ochrony środowiska 120 5. 2. Potencjalne źródła finansowania 121 5. 3. Rozmiary i uwarunkowania źródeł finansowych 123 6 REALIZACJA ZAŁOŻEŃ PROGRAMU OCHRONY Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław ŚRODOWISKA Strona 5 9 lipca 2004 128 6. 1. Reorganizacja pracy Urzędu Miasta 128 6. 2. Monitoring 128 7 HARMONOGRAM DZIAŁAŃ 130 7. 1. Gospodarka wodna 130 7. 2. Ochrona powietrza 131 7. 3. Ochrona przed hałasem i promieniowaniem 132 7. 4. Ochrona gleb i lasów 134 7. 5. Ochrona przyrody i bioróżnorodności 135 LITERATURA 137 Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 6 9 lipca 2004 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY KŁOBUCK CZĘŚĆ I – CHARAKTERYSTYKA STANU AKTUALNEGO Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 7 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 1. Wstęp – cel opracowania. We wstępie do II polityki ekologicznej państwa czytamy między innymi, że „przyjęta w 1997 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju (art. 5), ustala także, że ochrona środowiska jest obowiązkiem między innymi władz publicznych, które poprzez swą politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom (art. 74)”. Zgodnie z artykułem 17 i 18 ustawy „Prawo ochrony środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. Nr 62 poz. 627 z dnia 20.06.2001) ustalono, że zarząd województwa, powiatu i gminy w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio: wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, które następnie są uchwalane przez sejmik województwa, radę powiatu lub radę gminy. Programy te sporządzane będą, podobnie jak polityka ekologiczna państwa co 4 lata i zgodnie z art. 14 niniejszej ustawy powinny określać w szczególności: cele ekologiczne; priorytety ekologiczne; rodzaj i harmonogram działań proekologicznych; środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe. Z wykonania programów zarząd województwa, powiatu i gminy ma sporządzać co 2 lata raporty, które będą przedstawiane odpowiednio: sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. Wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska powinny być zgodne z przyjętą przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 23 sierpnia 2001 roku „II Polityką Ekologiczną Państwa” oraz z opracowanymi w Ministerstwie Środowiska dokumentami: „Programem Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 – 2010” i „Polityką Ekologiczną Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”. Zgodnie z wytycznymi sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, opracowanymi przez Ministerstwo Środowiska w grudniu 2002 roku, programy gminne powinny składać się z dwóch części: zadań własnych (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy); zadań koordynowanych (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania, związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego). Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 8 9 lipca 2004 Zadania własne powinny być ujęte w programie z pełnym zakresem informacji niezbędnej do kontroli ich realizacji to jest: opis przedsięwzięcia; terminy realizacji; instytucja odpowiedzialna; koszty; źródła finansowania. Natomiast zadania koordynowane powinny być w programie ujęte z takim stopniem szczegółowości, jaki jest dostępny na terenie gminy. Ponadto gminny program ochrony środowiska powinien być skoordynowany między innymi z: wojewódzkim i powiatowym programem ochrony środowiska oraz lokalnym miejscowym planem (planami) zagospodarowania przestrzennego czy lokalnymi planami rozwoju np.: Strategią Rozwoju. Niniejszy „Program Ochrony Środowiska Gminy Kłobuck” składa się z 2 części: I – Charakterystyka stanu aktualnego oraz II – Program działań. Część I składa się z gruntownego opisu aktualnego stanu funkcjonowania środowiska przyrodniczego na terenie gminy Kłobuck i jest sformułowana w formie analizy bogatej literatury obejmującej obszar gminy. Część II zaś koncentruje się na właściwym dla programu ochrony środowiska wyborze zadań, które mają wypełnić działania gminy w zakresie jej polityki ekologicznej. Część II powstała na tak zwanej zasadzie partycypacyjnej i została wspólnie opracowana przez: zespół projektowy firmy REGIOPLAN, pracowników Urzędu Gminy Kłobuck, regionalne instytucje związane z ochroną środowiska oraz grupę lokalnych autorytetów w dziedzinie ochrony środowiska. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 9 9 lipca 2004 2. Warunki naturalne. 2. 1. Położenie geograficzne i administracyjne. 2.1.1. Położenie geograficzne. Gmina miejsko – wiejska Kłobuck położona jest w północnej części województwa śląskiego, na Wyżynie Krakowsko – Wieluńskiej w dolinach rzek: Białej i Czarnej Okrzy. Przeważający obszar gminy leży na wysokości 240 – 270 m npm. Najniżej położony punkt znajduje się w dolinie rzeki Białej Okszy i wynosi około 210 m npm, natomiast najwyższy punkt zlokalizowany na południu gminy, to wzniesienie Dębowa Góra o wysokości 282,9 m npm. Współrzędne geograficzne wynoszą 51º szerokości geograficznej północnej oraz 19º długości geograficznej wschodniej. Powierzchnia rozpatrywanego obszaru wynosi 130 km², w tym miasta 47 km² . Według fizyczno – geograficznej regionalizacji Polski opracowanej przez J. Kondrackiego (1998) obszar gminy Kłobuck umiejscowiony jest w następujących jednostkach: megaregion – Europa Środkowa (3); prowincja – Wyżyny Polskie (34); podprowincja – Wyżyna Śląsko – Krakowska (341); makroregion – Wyżyna Woźnicko – Wieluńska (341.2); mezoregion – Obniżenie Krzepickie (341.26), krańce południowo – zachodnie – Próg Herbski (341.24), krańce północno – wschodnie – Wyżyna Wieluńska (341.21) 2.1.2. Położenie administracyjne. Po wdrożeniu reformy administracyjnej, od 1 stycznia 1999 roku gmina Kłobuck należy do województwa śląskiego oraz powiatu kłobuckiego. Powierzchnia gminy stanowi 14,6 % ogólnej powierzchni powiatu oraz 1,06 % powierzchni ogólnej województwa. Graniczy z gminami: Mykanów – od wschodu; Miedźno – od północy; Wręczyca Wielka – od południa; Opatów – od południowego – zachodu; oraz miastem Częstochowa – od południowego – wschodu. Miasto Kłobuck jest siedzibą władz gminy, która obejmuje 10 sołectw. Należą do nich: Kamyk, Łobodno, Biała, Lgota, Gruszewnia, Libidza, Nowa Wieś, Borowianka, Kopiec oraz Rybno. Jest także siedzibą starostwa powiatowego, w skład którego wchodzą gminy: Kłobuck, Krzepice, Przystajń, Panki, Wręczyca, Opatów, Lipie, Popów, Miedźno. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 10 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Odległość Kłobucka od stolicy województwa – Katowic wynosi 90 km. Natomiast z Częstochową oddaloną o 18 km posiada dogodne połączenie autobusowe – PKS. 2. 2. Klimat. Klimat rozpatrywanego terenu podobnie jak całej Polski jest przejściowy, kontynentalno – morski, kształtowany na przemian przez masy powietrza napływające znad Oceanu Atlantyckiego lub wschodniej Europy i Azji. Gmina Kłobuck położona jest w rejonie klimatycznym śląsko – wielkopolskim, a według regionalizacji klimatycznej W. Wiszniewskiego i W. Chełchowskiego teren gminy znajduje się w obrębie regionu łódzko – wieluńskiego. Gmina Kłobuck znajduje się w strefie umiarkowanej klimatu środkowoeuropejskiego. Cechuje się on napływem mas powietrza podzwrotnikowo – kontynentalnego ze wschodu przynoszącego typ pięknej, słonecznej pogody latem i jesienią, wilgotnych mas powietrza polarno – morskiego i powietrza podzwrotnikowo – morskiego z zachodu przynoszącego zachmurzenie i deszcze, a także odwilże i mgły zwłaszcza w okresie zimowym oraz napływem suchych mas powietrza polarno – kontynentalnego jak też sporadycznie powietrza arktycznego dającego silne mrozy i obfite opady śniegu. Średnia roczna temperatura powietrza dla gminy Kłobuck wynosi 8 – 8,5 ºC. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 17,8 ºC, natomiast najniższe temperatury notuje się w styczniu, średnio (-3,1 ºC). Roczna amplituda temperatury waha się od 21 do 23 ºC. Na stacjach meteorologicznych w Częstochowie i Wieluniu zanotowano wartości ekstremalne temperatur, które wynoszą 35 ºC oraz (-29 ºC). Długość trwania okresu letniego czyli ilość dni z powyżej temperaturą 15 ºC wynosi od 90 do 100 dni, natomiast długość okresu zimowego – ilość dni z temperaturą poniżej 0 ºC – od 130 do 140 dni. TABELA 1: Gmina Kłobuck – rozkład średnich temperatur. Temperatura Średnia roczna Średnia stycznia Średnia lipca Izoamplituda roczna Wartość (ºC) 8 – 8,5 - 3,1 17,8 21 – 23 Średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosi 600 – 700 mm z maksymalnymi sumami miesięcznymi w miesiącach letnich. Opady cechuje duża rozpiętość średnich sum opadów rocznych. W latach suchych wynosi ona około 400 – 500 mm, natomiast w latach wilgotnych dochodzi do 800 – 900 mm. Maksymalna suma miesięczna opadów przypada na lipiec i wynosi zwykle 102 mm. Letnie deszcze charakteryzuje gwałtowność, będąca przyczyną wielkich Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 11 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 powodzi. Minimalna ilość opadów przypada zazwyczaj na luty i wynosi 36 mm. W półroczu ciepłym suma opadów wynosi przeciętnie 400 mm, a w półroczu chłodnym 250 – 300 mm. TABELA 2: Gmina Kłobuck – sumy opadów. Wartość Wyszczególnienie 600 – 700 mm Suma roczna Suma półrocza chłodnego 250 mm Suma półrocza ciepłego 400 mm Grubość pokrywy śnieżnej 15 cm Ilość dni z pokrywą śnieżną 60 – 80 dni Pokrywa śnieżna utrzymuje się przez około 60 – 80 dni, a jej grubość wynosi przeciętnie 15 cm. Cechą charakterystyczną jest brak ciągłości w występowaniu pokrywy śnieżnej. Najdłużej utrzymuje się ona w styczniu, średnio przez około 23 dni. Na obszarze gminy Kłobuck niewiele jest dni bezwietrznych. Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 3 – 4 m/s. W regionie tym przeważają wiatry z kierunku zachodniego, południowo – zachodniego i w mniejszym stopniu północno – zachodniego wiejące przez 46 % dni w roku. Przewaga wiatrów z zachodu niosących wilgotne, oceaniczne masy powietrza powoduje w zimie ocieplenia i odwilże, wzrost zachmurzenia oraz opady atmosferyczne w postaci śniegu lub deszczu. Natomiast latem sprowadzają ochłodzenie ze wzrostem zachmurzenia oraz opady mające niekiedy charakter burzowy. Rejon gminy Kłobuck charakteryzuje się znaczną zmiennością zachmurzenia w ciągu roku. Średnia liczba dni pogodnych w roku wynosi prawie 60, a pochmurnych około 120. Okres wegetacyjny z uwagi na niewielkie różnice w wysokości npm wynosi od 200 do 210 dni i nie należy do najdłuższych w Polsce. 2. 3. Geologia. 2.3.1. Budowa geologiczna. Budowa geologiczna obszaru ma istotne znaczenie dla warunków przyrodniczych panujących na tym terenie i możliwości jego zagospodarowania. Od charakterystyki litologicznej i geologicznej oraz aktywności ruchów tektonicznych zależny jest rozwój rzeźby powierzchni terenu, regionalnej specyfiki klimatu, a co za tym idzie również charakter przyrody żywej oraz sposób zasiedlenia i zagospodarowania terenu przez człowieka. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 12 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Pod względem geologicznym gmina Kłobuck należy do północnej części monokliny śląsko – krakowskiej, której utwory mezozoiczne leżą niezgodnie na utworach paleozoiku. Utwory monokliny rozciągające się z NW na SE zapadają pod kątem 1 – 5° w kierunku północno – wschodnim. W kierunku zachodnim natomiast monoklina śląsko – krakowska przechodzi w monoklinę przedsudecką. Od południa jednostka ta graniczy z Sudetami Wschodnimi, Zapadliskiem Górnośląskim, Karpatami i w niewielkiej części z Wałem Północno – Sudeckim. Od północnego – wschodu sąsiaduje z synklinorium szczecińsko – łódzko – miechowskim. Podłoże gminy Kłobuck budują utwory jury i czwartorzędu. Najstarszymi skałami nawierconymi na obszarze gminy są utwory jury dolnej – lias wykształcone jako iły, iłołupki lub łupki ilaste z przewarstwieniami piasków i piaskowców. Następnie w kolejności stratygraficznej występują osady jury środkowej – dogger. Zbudowane są w spągu z szarych, drobnoziarnistych piasków z domieszką grubych ziaren kwarcu. W stropie wykształcone są w postaci drobnoziarnistego piaskowca żelazistego oraz luźnych, słabo zailonych, drobnoziarnistych piasków. Miąższość warstw kościeliskich wynosi około 40 m. Bezpośrednio na warstwach kościeliskich zalega kompleks iłów rudonośnych reprezentowanych przez łupki ilaste, iły łupkowe i piaszczyste z przewarstwieniami mułowców i piaskowców. Utwory keloweju stanowiące najwyższe piętro doggeru posiadają niewielką miąższość od kilku do kilkunastu metrów. Wykształcone są w postaci piaskowców wapnistych, krzemionkowo – wapnistych z glaukonitem i żyłkami kalcytu. Bezpośrednio na utworach jury zalegają utwory czwartorzędowe, pochodzące ze zlodowacenia środkowopolskiego i krakowskiego. Miąższość osadów czwartorzędu w rejonie Kłobucka dochodzi do 60 m, co jest wynikiem lokalnej erozji podłoża jurajskiego i wypełnienia wgłębień erozyjnych utworami piaszczysto – żwirowo – gliniastymi. Obszar gminy budują utwory czwartorzędowe wykształcone w postaci: różnoziarnistych piasków i żwirów wodnolodowcowych; piasków, żwirów i głazów lodowcowych; glin zwałowych szaro brunatnych z otoczakami i gazikami skał północnych; osadów rzecznych. Na całym obszarze gminy Kłobuck występują złoża rudy żelaza. Zasoby te stanowią 31 % udokumentowanych w Polsce rud żelaza wszystkich typów, a w przeliczeniu na metal 34 % zasobów żelaza. Jednakże na terenie gminy nigdy nie podjęto eksploatacji rudy żelaza. Były one eksploatowane w rejonie częstochowskim, lecz i tam na początku lat 80 – tych przerwano wydobycie, w związku z przestawieniem krajowego hutnictwa na rudy importowane. Udokumentowane złoża w rejonie Kłobucka są więc nienaruszone, stanowiąc nadal potencjalne źródło rudy żelaza w kraju. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 13 9 lipca 2004 2.3.2. Rzeźba terenu Obszar gminy Kłobuck charakteryzuje się nieznacznym zróżnicowaniem ukształtowania powierzchni. Decydującym czynnikiem rzutującym na współczesny wygląd rzeźby terenu były zlodowacenia. Pozostałością po nich jest wysoczyzna polodowcowa, którą cechuje rzeźba falista z pagórkami o nieznacznych deniwelacjach i rozcięciami erozyjnymi dopływów Liswarty. Są to tzw. Pagóry Kłobuckie – niewysokie, rozłożyste wzniesienia o charakterze polodowcowym, z wyraźnymi elementami rzeźby progowej, poddane obecnie niszczącej działalności rzek. Niektóre obszary położone są na terasie erozyjno – akumulacyjnej będącej fragmentem dawnego, rozciętego dna doliny zbudowanej z osadów rzecznych. 2. 4. Gleby. Wytworzenie się określonych profilów glebowych oraz ich przydatność rolnicza pozostaje w ścisłym związku z budową geologiczną i morfologią danego obszaru. Natomiast skład mineralny i właściwości gleb są uzależnione przede wszystkim od rodzaju skały macierzystej, panującego klimatu i występującej szaty roślinnej. Gleby na terenie gminy charakteryzują się mało zróżnicowanym składem granulometrycznym. Wynika to z faktu, iż zostały wytworzone ze skał o podobnym charakterze – głównie ze skał osadowych. Przeważający udział mają gleby lekkie wytworzone z piasków gliniastych i mocnych, i wynosi on 71,43 %. Gleby te przydatne są wyłącznie dla roślin o małych wymaganiach glebowych. Niekorzystnie przedstawia się natomiast udział lepszych rolniczo gleb – gleb średnich, które zajmują 9,55 % powierzchni użytków rolnych. Gleby te odpowiednie są dla uprawy roślin bardziej wymagających jak pszenica czy buraki cukrowe. Brak jest natomiast gleb najkorzystniejszych dla potrzeb rolnictwa – ciężkich i bardzo ciężkich. Odczyn gleb użytków rolnych gminy jest w przewadze bardzo kwaśny i kwaśny. Łączny udział tych gleb wynosi 90,48 %. Tak wysokie zakwaszenie gleb gminy Kłobuck jest uwarunkowane przewagą gleb lekkich (wymywanie w głąb profilu kationów zasadowych) oraz z natury kwaśnymi skałami macierzystymi. Dodatkowo do wzrostu zakwaszenia gleb przyczynia się zanieczyszczenie atmosfery oraz zmniejszenie nawożenia mineralnego. Taki stan odczynu gleb użytków rolnych wskazuje na potrzebę wapniowania ponad 90 % gleb. Pożądana dawka wapna wynosi 200 kg/ha/rok. Realizacja tego przedsięwzięcia w skali całej gminy wymaga zastosowania około 1550 ton CaO rocznie. Możliwym do przyjęcia rozwiązaniem jest również ograniczenie powierzchni użytków rolnych produkujących na potrzeby konsumpcyjne. Zgodnie ze składem granulometrycznym na terenie gminy Kłobuck dominują gleby zaliczane do typu gleb bielicowych i brunatnych kwaśnych wytworzone z utworów Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 14 Wrocław 9 lipca 2004 piaszczystych i gliniastych. Z dolinami rzecznymi natomiast związane są gleby mułowo – torfowe. Pod względem przydatności rolniczej wśród gleb gminy Kłobuck przeważają grunty orne. Stanowią one 57,90 % wszystkich użytków na terenie gminy. Największy obszar gruntów ornych przypada na gleby klasy IV b. Stosunkowo duży jest także udział gleb klasy V. Niewielkie obszary natomiast zajmują gleby wyższych klas bonitacyjnych III a i III b – łącznie stanowią 3,4 % gruntów ornych gminy. Grunty orne gminy Kłobuck są raczej słabe, przeznaczone do uprawy roślin o małych wymaganiach glebowych. Ich przydatność dla produkcji rolnej jest zadowalająca jedynie w przypadku specjalizacji tej produkcji w kierunku konkretnych upraw, przy jednoczesnym stosowaniu intensywnego nawożenia. Skutkiem jest wzrost kosztów produkcji rolnej oraz zmniejszenie konkurencyjności produkcji. Użytki zielone to zaledwie 7,82 % użytków rolnych gminy. Największy udział wykazuje kompleks żytni od dobrego do bardzo słabego oraz kompleks zbożowo – pastewny mocny i słaby. Znikomy jest natomiast udział użytków zielonych należących do kompleksu pszennego. TABELA 3: Gmina Kłobuck – powierzchnia gruntów ornych według klas bonitacyjnych. Klasa bonitacyjna Powierzchnia w ha Struktura w (%) I - - II - - III a 50 0,6 III b 220 2,8 IV a 1233 15,9 IV b 2973 38,6 V 2868 37,1 VI 382 4,9 VI z 10 0,1 TABELA 4: Gmina Kłobuck – powierzchnia użytków zielonych według klas bonitacyjnych. Klasa bonitacyjna Powierzchnia w ha Struktura w (%) I - - II - - III a 18 1,8 III b - - IV a - - IV b 511 51,7 V 398 40,3 VI 60 6,1 Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. VI z Program Ochrony Środowiska Strona 15 Wrocław 1 9 lipca 2004 0,1 Zgodnie z mapą glebowo – rolniczą na większości omawianego terenu gleby sklasyfikowano jako gleby IVa, IVb i V klasy bonitacyjnej i zaliczono je do 5 – go kompleksu żytnio – ziemniaczanego dobrego, 6 – go kompleksu żytnio – ziemniaczanego słabego i 9 – go kompleksu zbożowo – pastewnego słabego. Najlepsza jakościowo gleba występuje w miejscowości Biała Górna. Zaliczana jest do III klasy bonitacyjnej i 4 – go kompleksu żytnio – ziemniaczanego bardzo dobrego. 2. 5. Hydrologia. 2.5.1. Wody podziemne. Do wód podziemnych zalicza się wody występujące pod powierzchnią ziemi w wolnych przestrzeniach skał skorupy ziemskiej. Gromadząc się w różnych utworach wodonośnych tworzą poszczególne poziomy wód. W zależności od takich czynników jak: mineralizacja, zasięg i udział poziomów wodonośnych w zasobach eksploatacyjnych, warunki hydrodynamiczne, a także budowa geologiczna oraz geomorfologia i hydrografia, cały teren gminy należy do wieluńsko – krakowskiego regionu hydrogeologicznego z głównym poziomem użytkowym w skałach mezozoicznych. W jego zasięgu wyróżnia się podregion wieluński z poziomem wodonośnym szczelinowo – porowym w piaskowcach i piaskach jury środkowej, który obejmuje zachodnią część gminy oraz podregion krakowsko – częstochowski z poziomem wodonośnym szczelinowo – krasowym w wapieniach jury górnej, w obrębie którego położona jest wschodnia część gminy. W podregionie wieluńskim wody piętra jury środkowej nie tworzą na obszarze gminy Kłobuck większych, zasobnych zbiorników. Poziom wodonośny w rejonie Kłobucka występuje na głębokości 200 m, a wydajność studni osiąga od 30 do 70 m3/h. W związku z tym znaczenie gospodarcze tych wód jest niewielkie. Wody tego poziomu posiadają ponadnormatywną zawartość związków żelaza, co wiąże się z występowaniem w podłożu rud żelaza. Cechuje je także podwyższona zawartość manganu. Podregion krakowsko – wieluński związany jest z utworami jury górnej. Wodonośność tego poziomu uzależniona jest od ilości i rodzaju szczelin oraz kawern krasowych. Zasilanie tych warstw odbywa się drogą infiltracji wód atmosferycznych poprzez warstwy czwartorzędowe, a więc bezpośrednio przez przenikanie do szczelin w miejscach pozbawionych pokrywy lub pośrednio przez wody zalegających powyżej warstw czwartorzędowych. Wydajność studni sięga tu od kilku do 250 m 3/h. Wody te charakteryzują się dobrą jakością, należącą do I Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 16 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 klasy jakości wód. Zawierają znaczne ilości wapnia – ok. 100 mg/litr i z reguły nie zawierają żelaza. Piętro wodonośne czwartorzędowe nie ma znaczenia użytkowego. Występuje w obrębie dolin rzecznych, w związku z czym wypełnione jest utworami wodonośnymi o dużej przepuszczalności jak fluwioglacjalne piaski i żwiry. Wody w tych utworach tworzą z reguły niewielkie zbiorniki lokalne, co uwarunkowane jest nieciągłością osadów plejstoceńskich. Zasilanie poziomu czwartorzędowego następuje przez infiltrację opadów atmosferycznych i wód rzecznych, a także przez przelewanie się wód z poziomu górno jurajskiego. Wody tego poziomu występują na niewielkiej głębokości, począwszy od 0,5 m pod poziomem terenu. Dolny poziom zwierciadła wód gruntowych tego piętra nie przekracza zazwyczaj 5 m pod poziomem terenu. W obrębie wysoczyzny polodowcowej zwierciadło wody gruntowej kształtuje się na zmiennym poziomie w zależności od miąższości utworów piaszczysto – żwirowych oraz podścielających lub przedzielających je utworów gliniasto – ilastych. Zwierciadło wód czwartorzędowych jest swobodne, a kierunki odpływu podziemnego są uwarunkowane przebiegiem dolin rzecznych. Wydajnośc wód tego poziomu jest niewielka i mieści się w przedziale od 5 do 20 m 3/h. Wody czwartorzędowe charakteryzują się podwyższoną zawartością żelaza i manganu. Ze względu na przepuszczalność warstw powierzchniowych narażone są na zanieczyszczenia związane z działalnością człowieka. Podścielającą warstwą izolującą zbiornik czwartorzędowy są gliny morenowe ze zlodowacenia środkowopolskiego oraz występujące nielicznie gliny zwietrzelinowe. Naturalną odporność wydzielonych poziomów wodonośnych charakteryzuje czas potencjalnego przenikania zanieczyszczeń. Poziomy wód w utworach czwartorzędowych na terenie gminy posiadają czas przenikania zanieczyszczeń do 1 roku. Czas potencjalnej migracji zanieczyszczeń do poziomów wodonośnych w utworach starszych od czwartorzędu wynosi od 5 do 100 lat. 2.5.2. Wody powierzchniowe. Wody powierzchniowe dzielą się na: płynące – w rzekach, potokach górskich, kanałach i innych ciekach o przepływach stałych lub okresowych oraz w źródłach, z których cieki biorą początek; stojące – znajdujące się w jeziorach i innych zbiornikach. Cały obszar gminy Kłobuck należy do prawostronnego dorzecza Odry. Położony jest w zlewniach dwóch rzek: Białej i Czarnej Okszy. Hydrograficzną oś obszaru stanowi rzeka Biała Oksza, będąca prawobrzeżnym dopływem Liswarty, której dorzecze ma powierzchnię 1558 km2. Jej źródła znajdują się poza zachodnią granicą gminy, koło wsi Hutka. Rzeka płynie w kierunku północno – wschodnim przez Rybno, Kłobuck, Łobodno, Ostrowy, a następnie skręca na północ i uchodzi do Liswarty poniżej Władysławowa w gminie Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 17 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Miedźno. Rzeka ta zbiera wody z obszaru ok. 159,6 km2. Z obu stron zasilana jest przez niewielkie cieki. Największym z nich jest Bród o długości ok. 8 km, uchodzący do Białej Okszy poniżej Kłobucka. W jego podmokłej dolinie znajduje się staw i kilka sadzawek. Pozostałe dopływy Białej Okszy to bezimienne cieki o długości od 2 do 5 km. Niektóre z nich to dziś rowy melioracyjne, czy też cieki prowadzące wodę jedynie okresowo. Druga pod względem wielkości rzeka w gminie to Czarna Oksza. Wypływa ona między Truskolasami, a Golcami, płynie równoleżnikowo na wschód przez tereny leśne do Grodziska, a następnie skręca na północny – wschód. Pomiędzy miejscowościami: Libidzą i Kamykiem płynie w wąskiej dolinie, o stromych, wysokich około 20 – 30 m zboczach. Dno doliny jest płaskie, podmokłe, o szerokości ok. 500 m. Rzeka jest uregulowana o wyprostowanym miejscami biegu. Jej zlewnia zajmuje powierzchnię 257,8 km 2 i obejmuje południowo – wschodnią część gminy. Największym jej dopływem jest rzeka Białka, której przy ujściu towarzyszą stawy rybne koło wsi Kopiec, a drugim pod względem wielkości rzeka Gruszewnia. Pozostałe dopływy to krótkie cieki prowadzące niewielkie ilości wody. Wody stojące na terenie gminy Kłobuck reprezentuje stały zbiornik wodny (zalew) na rzece Biała Oksza w Kłobucku – Zakrzewie. Obecnie jest on remontowany, a w przyszłości, z uwagi na przewidywany rozwój dzielnicy południowej, spełniać będzie istotną funkcję rekreacyjną. 2. 6. Roślinność. Zgodnie z geobotanicznym podziałem Polski omawiany obszar należy do prowincji Niżowo – Wyżynnej Środkowoeuropejskiej, dział A Bałtycki, poddział Pasa Wyżyn Środkowych, kraina 15 – Wyżyna Krakowsko – Wieluńska. Szata roślinna na terenie gminy odzwierciedla wpływ warunków naturalnych na polodowcową historię opisywanego obszaru oraz kilkanaście stuleci działalności gospodarczej człowieka. Współczesny skład flory ustalił się w wyniku zmian klimatycznych i rozprzestrzenianiu się gatunków w okresie polodowcowym. Zbiorowiska roślinne na obszarze gminy, a w szczególności lasy uległy zubożeniu i wyniszczeniu. Ekspansja i rozwój społeczny spowodował wyraźne i trwałe zmiany w środowisku naturalnym np. poprzez karczowanie lasów i rozszerzanie upraw rolnych. Bezpośrednimi przyczynami przemian w środowisku naturalnym są zmiany w składzie gatunkowym drzewostanu, nawożenie mineralne, nieprawidłowa gospodarka leśna, procesy urbanizacyjne, a także zamiany na użytki zielone, nieuzasadnione wypalanie i wydeptywanie lub zaorywanie tych obszarów. Na obszarze gminy Kłobuck nie występują więc naturalne zbiorowiska roślinne, a ich miejsce zajmują zbiorowiska wtórne wynikające ze znacznego stopnia przekształcenia przez człowieka naturalnych siedlisk. Tereny w większości pokrywają uproszczone zbiorowiska zastępcze w postaci zbiorowisk łąkowych, ruderalnych i nieurządzonej zieleni niskiej i wysokiej z udziałem zadrzewień Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 18 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 głównie jesionów, dębów, akacji rosnących wzdłuż dróg oraz olszy czarnej na brzegach wód. Na terenie gminy powierzchnie lasów tworzą niewielkie kompleksy rozmieszczone głównie w północno i południowo – zachodniej części opisywanego obszaru. Obecnie zbiorowiska leśne zajmują 4576 ha, z czego 3183 ha to lasy państwowe, natomiast 1393 ha lasów znajdują się w posiadaniu prywatnych właścicieli. Najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna i modrzew. Te dwa gatunki drzew stanowią 90,1 % wszystkich gatunków panujących na terenie gminy. Gatunkami uzupełniającymi są przede wszystkim: dąb, jodła, świerk, buk, brzoza, olsza. TABELA 5: Typy siedliskowe lasów na terenie Nadleśnictwa Kłobuck. Siedliskowy typ lasu Symbol Powierzchnia Struktura w ha w (%) Bs 314,68 1,7 Bór świeży Bśw 2269,52 12,0 Bór wysoki Bw 44,31 0,2 Bór stary Bór mieszany świeży BMśw 9709,12 51,1 Bór mieszany wysoki BMw 1176,67 6,2 Bór mieszany bagienny BMb 2,34 0,01 Las mieszany świeży LMśw 3555,90 18,9 Las mieszany wysoki LMw 1508,17 7,9 Las świeży Lśw 137,47 0,7 Las wysoki Lw 126,56 0,7 Ols Ol 77,09 0,4 Ols jesionowy OLi 36,01 0,2 TABELA 6: Gatunki drzew występujące na terenie Nadleśnictwa Kłobuck. Gatunek drzewa Symbol Powierzchnia w ha Struktura w (%) Sosna So 16820,51 88,54 Dąb Db 800,67 4,21 Modrzew Md 303,09 1,60 Olsza Ol 285,89 1,50 Brzoza Brz 240,57 1,27 Jodła Jd 230,19 1,21 Buk Bk 150,96 0,79 Świerk Św 73,89 0,39 Topola Tp 47,56 0,25 Jesion Js 26,14 0,14 Olsz 7,24 0,04 Gb 6,78 0,04 Olsza szara Grab Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 19 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Osika Os 9 lipca 2004 4,36 0,02 Lasy państwowe w gminie znajdują się w zarządzie Nadleśnictwa „Kłobuck”, którego siedziba znajduje się w miejscowości Kłobuck. Na podstawie art. 16 pkt. 1 ustawy z dnia 28 września 1991r. o lasach ochroną objęto 15383 ha lasów wchodzących w skład Nadleśnictwa Kłobuck w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, co stanowi 80,97 % lasów nadleśnictwa. 9309 ha lasów ochronnych leży w obrębie leśnym Kłobuck, 3192 ha w obrębie leśnym Pajęczno i 2882 ha w obrębie leśnym Parzymiechy. Większość z tych lasów stanowią lasy wodochronne. Ponadto 279 ha to lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody i wyłączone zostały z użytkowania rębnego. Ekosystemy nieleśne na omawianym terenie to łąki i pastwiska. Zajmują odpowiednio 1304 ha oraz 307 ha. Dominujące areały łąk głównie antropogenicznych występują na północy i południu gminy oraz rozpościerają się wzdłuż rzeki Biała Oksza. Te ostatnie to łąki zalewowe porastające dolinne obniżenia terenu o wysokim poziomie wód gruntowych, występujące powszechnie w środowisku wilgotnym i bardziej żyznym. Dokładnie, pod względem florystycznym i faunistycznym zbadany został rezerwat „Dębowa Góra” położony na terenach gminy Kłobuck. Florę rezerwatu ocenia się na ok. 100 gatunków roślin naczyniowych. Występuje tu również grupa trzech gatunków górskich, w skład której wchodzą: jodła pospolita, klon jawor, starzec Fuchsa. Na uwagę zasługuje obecność rzadkiego gatunku trawy – perłówki jednokwiatowej, która osiąga tu wschodnią granicę swego zwartego zasięgu występowania. Drzewostan rezerwatu stanowią głównie dęby szypułkowe. Stwierdzono tu występowanie 380 dorodnych okazów tego gatunku. Są to okazy liczące od 150 do 200 lat, niestety część dębów oceniana na około 20 % opanowana jest przez zgniliznę, co powoduje konieczność stopniowego usuwania tych drzew. Drzewostan uzupełniają przestoje pojedynczych buków, świerków i jodły pospolitej, przy czym dwa ostatnie gatunki drzew iglastych wykazują tendencję do usychania. W niższych piętrach drzewostanu występuje dość licznie grab oraz sporadycznie modrzew polski, topola, osika, i olsza czarna . Podszycie stanowi głównie leszczyna pospolita. W zespole powyższych drzewostanów występuje 50 gatunków roślin, w tym charakterystyczne gatunki roślin zielnych, takich jak: gwiazdnica wielkokwiatowa, przytulia Schultesa i pszeniec gajowy. Lokalnie postać tego zespołu wyróżnia obecność: jarzmianki większej, świerząbka korzennego i perłówki jednokwiatowej, natomiast poza jego granicami – czosnku niedźwiedziego. 2. 7. Zwierzęta. Fauna omawianego obszaru jest typowa dla regionów rolniczych środkowej Polski z pewnymi wpływami gatunków charakterystycznych dla wyżyny Krakowsko- Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 20 9 lipca 2004 Wieluńskiej. Różnorodność gatunkowa zwierząt nie jest tu zbyt duża. Faunę reprezentują zarówno gatunki bezkręgowe, głównie owady, a także kręgowce, przede wszystkim gryzonie. Dominują charakterystyczne dla obszarów pól i łąk drobne ssaki, takie jak: ryjówki, myszy polne, chomiki, jeże europejskie, zające, a rzadziej kuny domowe, łasice czy popielice. Z większymi kompleksami lasów związane są niezbyt liczne sarny, dziki i dość częste lisy. Można tu również spotkać około 30 gatunków ptaków. W skład tej awifauny wchodzą: myszołów, jastrząb gołębiarz, krogulec, pustułka, gołąb siniak i grzywacz, kukułka, puszczyk, dudek, dzięcioł duży i średni, skowronek polny i borowy, świergotek drzewny, wilga szpak, sójka, pokląskwa, kos, drozd śpiewak, kwiczoł, sikora modra i bogatka, kowalik, pełzacz leśny, zięba, dzwoniec, potrzeszcz, ortolan i trznadel. Wymienione gatunki ptaków spotyka się głównie na terenie rezerwatu „Dębowa Góra” i w jego sąsiedztwie. Na pozostały teren gminy zalatują typowe dla krajobrazu rolniczego ptaki takie jak wróblowate, krukowate, drozdy, przepiórki, kuropatwy czy myszołowy. Spośród płazów występują tu (zwłaszcza na terenie rezerwatu) dość licznie i pospolicie: traszka zwyczajna, ropucha szara i żaba trawna, rzadziej: traszka grzebieniasta i rzekotka drzewna, zaś na skraju lasu – ropucha zielona, grzebiuszka ziemna i żaba moczarowa. Natomiast gady reprezentowane są przez 5 gatunków: jaszczurkę zwinkę i żyworodną, padalca zwyczajnego, zaskrońca zwyczajnego i żmiję zygzakowatą. Występują tu również chrząszcze drapieżne, znajdujące się pod ochroną oraz chrząszcze żerujące na dębach np. koziorog dębosz, a także co najmniej 7 gatunków ślimaków. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 21 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 3. Obszary i obiekty podlegające ochronie. Do podstawowych form ochrony przyrody w Polsce należy tworzenie rezerwatów przyrody, parków narodowych, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Coraz większe znaczenie mają także użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne oraz zespoły przyrodniczo – krajobrazowe. Formami ochrony indywidualnej są: gatunkowa ochrona roślin i zwierząt oraz pomniki przyrody w rodzaju: pojedynczych drzew, alei, głazów narzutowych, skałek itp., które są akcentami wydatnie wpływającymi na urozmaicenie krajobrazu. 3. 1. Rezerwat Dębowa Góra. Rezerwat przyrody to podstawowa forma obszarowej ochrony wartości przyrodniczych, stosowana w Polsce od roku 1886. W myśl art. 23.1. ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 roku – z kolejnymi zmianami, aż do 7 grudnia 2000 roku „rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, w tym siedliska przyrodnicze, a także określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych.” Ustawa również przewiduje możliwość utworzenia otuliny zabezpieczającej rezerwat przed oddziaływaniem szkodliwych czynników zewnętrznych. Rezerwat przyrody Dębowa Góra położony jest na południowym zboczu wzgórza, na wysokości od 260 m npm do 283 m npm. Został on utworzony Zarządzeniem nr 347 Ministra Leśnictwa z dnia 18.12.1953 r. o pow. 5,01 ha w pododdziale 127d w leśnictwie Skrzeszów, nadleśnictwo Grodzisko, w celu zachowania fragmentu naturalnego, wielogatunkowego lasu mieszanego ze znacznym udziałem starodrzewu dębowego w wieku około 200 lat. Wzgórze, na którym rozpościera się obszar rezerwatu zbudowane jest z utworów jury środkowej, a przede wszystkim z iłów rudonośnych batonu, zaś w części szczytowej z utworów keloweju, reprezentowanego przez wapienie piaszczyste z soczewkami iłu glaukonitowego oraz przerostami białoszarego margla. U podnóża wzgórza występuje glina zwałowa, pokryta częściowo piaskami, żwirami i głazami lodowcowymi, pochodzącymi ze stadiału maksymalnego zlodowacenia środkowopolskiego. Gleby w rezerwacie zaliczono do głębokich, pylasto – gliniastych gleb brunatnych, kwaśnych, wytworzonych z glin zwałowych. Rezerwat ten jest pozostałością pierwotnych lasów dębowo – grabowych, porastających Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 22 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 dawniej okolice dzisiejszego miasta Kłobucka. Obecnie rezerwat obejmuje kompleks leśny o powierzchni 5,43 ha. 3. 2. Użytki ekologiczne Użytek ekologiczny to jedna z form ochrony przyrody polegająca na zabezpieczeniu fragmentu ekosystemu mającego znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i siedlisk, np.: naturalnych zbiorników wodnych, śródpolnych i śródleśnych "oczek wodnych", kęp drzew i krzewów, bagien, torfowisk, wydm, starorzeczy, wychodni skalnych, skarp, kamieńców i nie użytkowanych gospodarczo płatów roślinności. Istotnym powodem tworzenia użytków ekologicznych jest potrzeba objęcia ochroną niewielkich powierzchniowo obiektów, ale cennych pod względem przyrodniczym. Nie mogły one być objęte ochroną rezerwatową ze względu na niewielką powierzchnię i zazwyczaj mniejszą rangę ich walorów przyrodniczych. Ochronie na terenie gminy Kłobuck podlega użytek ekologiczny „Czarne Bagno”. Utworzony został rozporządzeniem nr 33/96 Wojewody Częstochowskiego z dnia 23.12.1996 r. – Dziennik Urzędowy Województwa Częstochowskiego nr 2 z 20.01.1997 r. poz. 6, poz. 8/18 w zał. nr 2 do rozporządzenia nr 33/96. Użytek ekologiczny „Czarne Bagno” o powierzchni 2,47 ha leży na terenie Nadleśnictwa Kłobuck, Obręb Kłobuck, leśnictwo Kocin oddział 142d, dz. 142/4289. Zajmuje on podmokłe tereny i jest niezwykle atrakcyjny pod względem ornitologicznym. Drugim użytkiem ekologicznym na omawianym terenie jest „Dzicze Bagno” o powierzchni 12,3 ha. Użytek ten utworzony został rozporządzeniem nr 33/96 Wojewody Częstochowskiego z dnia 23.12.1996 r. – Dziennik Urzędowy Województwa Częstochowskiego nr 2 z 20.01.1997 r. poz. 6, poz. 8/19 w zał. nr 2 do rozporządzenia nr 33/96. Należy do Nadleśnictwa Kłobuck, Obręb Kłobuck, leśnictwo Pierzchno oddział 298d, 299c, 300b, 301a, dz. 298/1655, 299/1654. 3. 3. Elementy systemu ECONET – PL. Rozwój gospodarczy w XX wieku przyczynił się do gwałtownego wzrostu ilości zanieczyszczeń emitowanych do środowiska i jego całkowitej lub częściowej degradacji. Presja człowieka na przyrodę doprowadziła do zaniku wielu gatunków flory i fauny, postępującej synatropizacji oraz fragmentacji naturalnych ekosystemów. W celu zjednoczenia wysiłków na rzecz zachowania i ochrony środowiska przyrodniczego ustanowiono szereg porozumień i konwencji międzynarodowych, których sygnatariuszem jest również Polska. Jedną z ważniejszych inicjatyw krajów Wspólnoty Europejskiej, przyczyniającą się do integracji współpracy w dziedzinie ochrony przyrody jest koncepcja utworzenia Europejskiej Sieci Ekologicznej (EECONET). Sieć EECONET mają stanowić Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 23 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 obszary powiązane przestrzennie i funkcjonalnie oraz objęte różnymi, wzajemnie się uzupełniającymi formami ochrony przyrody. Dla ochrony środowiska oraz poprawy jego funkcjonowania biologicznego i zwiększenia bioróżnorodności powstała krajowa sieć ekologiczna ECONET - PL, która jest częścią Europejskiej Sieci Ekologicznej EECONET, utworzonej w celu zintegrowania istniejących obszarów chronionych w poszczególnych krajach europejskich oraz potencjalnych obszarów przewidzianych do ochrony w jeden spójny system, zgodnie z przyjętymi międzynarodowymi kryteriami i standardami (koncepcja Europejskiej Sieci Ekologicznej została przyjęta przez Radę Europy w 1992 roku). Zasadniczymi elementami sieci są: obszary węzłowe, w których wyróżniono biocentra i strefy buforowe; korytarze ekologiczne. Obszary węzłowe odznaczają się dużą różnorodnością gatunkową oraz różnorodnością form krajobrazowych i siedliskowych. Stanowią ostoję gatunków rodzimych i wędrownych, zwłaszcza rzadkich i zagrożonych wyginięciem. Wyróżnione w obszarach węzłowych biocentra obejmują obszary nagromadzenia największych walorów przyrodniczych. Otoczone są strefami buforowymi, które mają wyróżniające się walory, ale nie tak wysokie jak walory biocentrów. Natomiast korytarze ekologiczne to struktury przestrzenne, które umożliwiają rozprzestrzenianie się gatunków pomiędzy obszarami węzłowymi oraz terenami przylegającymi do nich. Część terenów na omawianym obszarze znajduje się w zasięgu korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym. Jest to korytarz ekologiczny o nazwie „Częstochowski – Warty”. Tereny te wskazywane są do objęcia ochroną w krajowej sieci ECONET. 3. 4. Pomniki przyrody. Według art. 28 ustawy o ochronie przyrody z 16 października 1991 roku pomnikami przyrody są „pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno – pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów ,w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie”. Pomniki przyrody są ważnym elementem składowym krajobrazu, podnoszą jego piękno, posiadają wysokie walory dydaktyczne i edukacyjne. Na obszarze gminy Kłobuck znajduje się 5 obiektów objętych ochroną w formie pomników przyrody ożywionej. Przeważają dęby szypułkowe zlokalizowane w Zakrzewie oraz lipa drobnolistna w Białej Górze. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 24 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 TABELA 7: Gmina Kłobuck – wykaz pomników przyrody. Lp. Rodzaj obiektu Lokalizacja Podstawa prawna Numer rejestr u 1 1. 2 3 4 5 Dąb szypułkowy Zakrzew Decyzja nr 256 o uznaniu za 8/31 – grupa – Leśnictwo Rybno pomnik przyrody PWRN w 2 sztuki Oddz. 224d Katowicach z dnia 23.03.1963r. nr RL/OP-b/7/63 – 2/96 poz. 5 1 2. 2 Dąb szypułkowy 3 4 5 8/32 Zakrzew Decyzja nr 261 o uznaniu za Leśnictwo Rybno pomnik przyrody PWRN w Oddz. 218b Katowicach z dnia 30.05.1963r. – 2/96 poz. 5 3. 4. Dąb szypułkowy Rozporządzenie nr 42/89 Leśnictwo Wojewody Częstochowskiego z Skrzeszów dnia 12.12.1994 r. – 2/95 Oddz. 249c zm. 2/96 poz. 5 Rybno Rozporządzenie nr 42/89 9 dębów szypułkowych Zakrzew 8/33 8/34 Leśnictwo Rybno Wojewody Częstochowskiego z Oddz. 256 dnia 30.12.1989 r. – 2/95 zm. 2/96 poz. 5 5. Dąb szypułkowy Zakrzew Decyzja nr 261 o uznaniu za Leśnictwo pomnik przyrody PWRN w Skrzeszów Katowicach z dnia 30.05.1963 Oddz. 249c r. – 2/96 poz. 5 8/35 3. 5. Rośliny i zwierzęta chronione. Gmina Kłobuck nie posiada inwentaryzacji przyrodniczej, która wykazałaby występowanie roślin i zwierząt chronionych. Dokładnie zbadany został jedynie obszar należący do rezerwatu „Dębowa Góra”. Odnaleziono tu 6 gatunków roślin prawnie chronionych. Są to: 1. wawrzynek wilczełyko; 2. bluszcz pospolity; 3. paprotka zwyczajna; 4. barwinek pospolity; 5. buławnik wielkokwiatowy; 6. gnieźnik leśny. Występuje tu również grupa 8 gatunków objętych ochroną częściową. Fauna omawianych terenów, w tym również rezerwatu „Dębowa Góra” nie została nigdy dokładnie zbadana i udokumentowana. Z fragmentarycznych publikacji Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 25 9 lipca 2004 dowiadujemy się o występowaniu chronionych chrząszczy drapieżnych takich jak: liszkarza tęcznika i biegacza skórzastego i pomarszczonego. Awifauna terenu gminy jest stosunkowo uboga ze względu na podgórski i górski charakter, brak większych mokradeł i zbiorników wodnych oraz głównie monokulturowy charakter lasów. Spośród 98 gatunków ptaków stwierdzonych na terenie gminy – 93 to gatunki lęgowe i prawdopodobnie lęgowe oraz 5 gatunków przelotnych. Wyodrębnionych zostało 11 gatunków ptaków rzadkich i zagrożonych na 39 stanowiskach. Są to: jastrząb (Accipiter gentils), cietrzew (Tetrao tetrix), słonka (Scolopax rusticola), siniak (Columba oenas), turkawka (Sterptopelia turtur), dzięcioł zielonosiwy (Picus canus), pliszka górska (Motocilla cinerea), świerszczak (Locustella neavia), muchołówka mała (Ficedula parva), orzechówka (Nucifraga caryocatctes) i dziwonia (Carpodactus erythrinus). Najpilniejsza jest ochrona cietrzewia na tym terenie. 3. 6. Strefy ochronne. 3.6.1. Ochrona przyrodniczo – rolnicza: Na obszarze gminy Kłobuck ochronie przyrodniczo – rolniczej podlegają: Rezerwat „Dębowa Góra” Użytek ekologiczny „Czarne Bagno” Użytek ekologiczny „ Dzicze Bagno” tereny leśne; cały areał gruntów rolnych zaliczanych do IV klasy bonitacyjnej; grupy śródpolnej zieleni wysokiej; istniejące ciągi zadrzewione; ciągi ekosystemów wodno – łąkowych wzdłuż cieków; parki podworskie; pomniki przyrody; gatunki roślin i zwierząt prawnie chronionych; złoża surowców mineralnych; Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) nr 326 „Częstochowa (E)” i GZWP nr 325 „Częstochowa (W)”. 3.6.2. Ujęcia wody. Na terenie gminy Kłobuck zostały wyznaczone strefy ochronne ujęć wód podziemnych. Kompleksową dokumentację techniczną i formalno – prawną, która była podstawą do ustanowienia stref ochrony sanitarnej ujęć wody, opracowało Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Częstochowie. Gmina Kłobuck zaopatrywana jest w wodę z następujących ujęć: Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 26 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 1. „ŁOBODNO" – ujęcie wód podziemnych położone na terenie gminy Kłobuck i gminy Miedźno złożone z zespołu 5 studni, składające się z terenu: - ochrony bezpośredniej, w skład której wchodzi 5 studni w formie prostokąta o różnych wymiarach, - zewnętrznego terenu ochrony pośredniej; 2. „KŁOBUCK” – ul. Długosza – ujęcie wód podziemnych zlokalizowane w mieście Kłobuck, posiadające 1 studnię, składające się z terenu ochrony pośredniej; 3. „WIERZCHOWISKO" – ujęcie wód podziemnych zlokalizowane na terenie gminy Mykanów i gminy Kłobuck złożone z zespołu 5 studni oraz źródła, składające się z terenu: - ochrony bezpośredniej, w skład której wchodzi 5 studni w formie prostokąta o różnych wymiarach oraz źródło, - zewnętrznego terenu ochrony pośredniej; na terenie gminy Kłobuck znajduje się 1 studnia w miejscowości Biała, w chwili obecnej jest nieczynna. W zewnętrznym terenie ochrony pośredniej powyższych ujęć zabrania się: - wprowadzania ścieków nieczyszczonych do ziemi i wód powierzchniowych, - rolniczego wykorzystania ścieków komunalnych, - składowania odpadów komunalnych i przemysłowych, - lokalizowania obiektów przemysłowych, produkcyjnych i uciążliwych i ferm zwierząt nie spełniających wymogów ochrony środowiska. Ponadto w Kłobucku zlokalizowane są dwa zbiorniki wyrównawcze „Dębowa Góra” o łącznej pojemności 2000 m³ (1000 m³ każdy). 3.6.3. Główny Zbiornik Wód podziemnych. Teren gminy leży w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) 326 Częstochowa (E) o charakterze szczelinowo – krasowym, wydzielonego w utworach jurajskich J3 o zasobach dyspozycyjnych szacowanych na 1 020 000 m3/d oraz GZWP 325 Częstochowa (W) o charakterze szczelinowym i szczelinowo – porowym o zasobach około 120 000 m3/d. Na terenie GZWP 326 znajduje się obszar najwyższej ochrony (ONO) oraz obszar wysokiej ochrony (OWO). Część gminy Kłobuck, na wschód od miasta Kłobuck leży w obrębie obszaru najwyższej ochrony (ONO). Na terenie GZWP 325 zlokalizowano natomiast obszar wysokiej ochrony, nie obejmujący swoim zasięgiem gminy Kłobuck. 3.6.4. Energetyka: Dla napowietrznych linii elektrycznych i elektroenergetycznych strefa ochronna znajduje się w pasie o szerokości 25 – 40 m. Stacje transformatorowe powinny mieścić się w rezerwowanym pod nie obszarze o wymiarach 150 m x 80 m. Dla sieci wysokiego napięcia 400 V strefa ochronna wynosi 80 m. Faktyczne Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 27 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 zapotrzebowanie na teren rezerwowany pod instalacje elektroenergetyczne może okazać się mniejsze. Wymaga to zaopiniowania przez gestora sieci. 3.6.5. Telekomunikacja: Strefą ochronną obejmuje się maszty telefonii cyfrowej (GSM) oraz inne instalacje radiotelekomunikacyjne. Określony areał jest ogrodzony i obejmuje obszar zależny od wysokości masztu – od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. W gminie są 2 maszty telefonii komórkowej znajdujące się na budynku szkoły oraz budynku straży pożarnej. Poza tym sołectwa posiadają radiodostęp. Jednak dokładne pomiary i ekspertyzy natężenia pola elektromagnetycznego nie wykazały bezpośredniego zagrożenia. 3.6.6. Obiekty wojskowe i obrony cywilnej: Gmina nie posiada obiektów wojskowych ani też obiektów obrony cywilnej, które podlegałyby ochronie. 3.6.7. Drogi: Strefy ochrony wynikające z przepisów szczególnych przedstawione są w poniższej tabeli. TABELA 8: Minimalne odległości dróg publicznych od istniejących i planowanych budynków z pomieszczeniami na pobyt ludzi (w metrach). Obiekty mieszkaniowe i użyteczności publicznej Budynki szpitalne i Klasa jedno – wielo – wymagające techniczna kondygnacyjne kondygnacyjne szczególnej Typ drogi ochrony Autostrada A 120 150 300 GP 50 70 200 GP, G, Z 30 40 130 Wojewódzka GP, G, Z 30 40 130 Powiatowa G, Z, L, D 15 20 80 Gminna G, Z, L, D 15 20 80 Między regionalna Krajowa regionalna 3.6.8. Cmentarze: Strefa ochrony sanitarnej dotyczy 5 cmentarzy komunalnych i wynosi 50 m od granic obiektów. 3.6.9. Pozostałe obiekty: Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 28 9 lipca 2004 Dla obiektów typu oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych, baz maszynowych, zakładów przemysłowych, ferm hodowlanych, stacji paliw płynnych – strefy ochronne wyznaczane są indywidualnie. W bezpośrednim sąsiedztwie zajmowanym przez tereny chronione wprowadza się zakaz lokalizacji nowej zabudowy mieszkaniowej, obiektów służby zdrowia, oświaty, sportu i rekreacji oraz innych budynków użyteczności publicznej. Wskazane jest tworzenie pasów zieleni izolacyjnej. 3. 7. Ochrona kulturowa. Zabytki architektury i budownictwa występują na terenie całej gminy. Są to: kościoły, plebanie, budynki mieszkalne i gospodarcze, aleje miejskie, założenia pałacowe i parki. Zachowały one elementy pierwotnych układów urbanistycznych. Obecnie na terenie gminy Kłobuck 41 obiektów objętych jest ochroną konserwatorską, z czego 18 figuruje w rejestrze zabytków (w tym 7 stanowisk archeologicznych). Pozostałe są w spisie konserwatorskim. Obiekty wpisane do rejestru zabytków podlegają ścisłej ochronie konserwatorskiej, a obiekty znajdujące się w ewidencji – ochronie w zakresie ich architektury zewnętrznej. Gminny zasób wartości kulturowych podlegających ochronie uzupełniają 142 stanowiska archeologiczne, z których 7 znajduje się w rejestrze zabytków. Wykaz obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków: Kłobuck kościół parafialny p.w. Św. Marcina i Małgorzaty wraz z zabudowaniami poklasztornymi; plebania; wikarówka; spichlerz; łaźnia miejska, murowana z XX wieku, ul. Wieluńska 11; most na rzece Okszy; układ urbanistyczny Kłobucka w granicach określonych w decyzji P.W.R.W. w Katowicach nr KL.III – 680/522/69 z dn. 27.12.1969 Kłobuck - Zagórze pałac murowany z obiektami towarzyszącymi, parkiem i bramami wjazdowymi Biała Górna dzwonnica przy kościele Św. Stanisława z XVIII wieku Kamyk dwór z 1840 roku Gruszewnia krzyż przydrożny Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 29 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Celem ochrony zabytkowych części miasta występują następujące strefy ochrony konserwatorskiej: Strefa B: Chroni zasadnicze elementy rozplanowania i wskazanej zabudowy. W strefie tej obowiązuje utrzymanie rozplanowania przestrzennego, istniejących placów i ulic, bez wprowadzania zmian poza przypadkami wskazanymi w wytycznych konserwatorskich, zachowanie istniejących linii zabudowy i linii regulacyjnych z korektami w miejscach wskazanych w wytycznych, utrzymanie i uczytelnienie historycznych podziałów parcel, zakaz lokalizacji obiektów kolidujących z funkcją mieszkaniowo – usługową, utrzymanie drzew i grup zieleni wyróżniających się, stanowiących dominanty lub tło dla architektury. Strefa ta obejmuje następujące części miejscowości: W Kłobucku obszar miasta lokacyjnego, przedlokacyjną osadę poniżej miasta pochodzącą z okresu przedlokacyjnego wieś – przedmieście Zawadę oraz tereny przylegające; ponadto pozostałości stawów pochodzących jeszcze ze średniowiecza przy ul. Zamkowej, które są likwidowane, z wyjątkiem pozostawienia po jednym stawie po północnej i południowej stronie ul. Zamkowej, zgodnie z zapisem planu zagospodarowania przestrzennego; W Zagórzu zespół pałacowy wraz z parkiem; W Kamyku znajdujący się tam zespół dworski, użytkowany obecnie jako usługi gastronomiczne; W Kopcu zespół dworski, obecnie klasztor salezjanów; W Nowej Wsi zespół dworski z początku XIX wieku Strefa E: Jest to strefa ochrony ekspozycji i dominant przestrzennych. W strefie tej obowiązuje ograniczenie zabudowy do wysokości jednej kondygnacji oraz całkowity zakaz zabudowy, zagospodarowanie terenu niezabudowanego w sposób nie powodujący przysłonięcia sylwety starego miasta lub innych obiektów, dla których ustalono obszar strefy W Kłobucku obejmuje ona fragmenty niezabudowanego terenu pomiędzy zachowanymi fragmentami historycznego układu urbanistycznego, a terenami nowej zabudowy. Są to tereny między zabudową przy ul. Staszica, a ulicą Hallera, pomiędzy Okszą i tzw. Parkiem, a dworcem PKS oraz teren skarpy nad ulicą Długosza i dalej do osiedla zabudowy wielorodzinnej. Niewielki zasięg tej strefy jest widoczny w miejscowościach: Kamyk, Nowa Wieś, Kopiec i związany jest z ekspozycją zlokalizowanych tam zabytków. Strefa W: Jest to strefa ochrony archeologicznej. Ochrona polega na wyłączeniu tych terenów z zabudowy do czasu wykonania badań archeologicznych. Wszelkie Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 30 Wrocław 9 lipca 2004 większe prace ziemne również wymagają nadzoru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Na terenie miasta Kłobucka strefa ta obejmuje oddzielnie dwa rejony w granicach terenu kościelnego: Ogród warzywny w części północnej; Przestrzeń pomiędzy plebanią i dawnymi budynkami klasztornymi, a murem od strony południowej. Na pozostałym obszarze gminy strefa W występuje w Kamyku, Nowej Wsi i Kopcu. 4. Uwarunkowania społeczno – ekonomiczne. 4. 1. Ludność. Podstawowymi miernikami charakteryzującymi zbiorowość ludzką jest jej liczebność i rozmieszczenie. Gmina miejsko – wiejska Kłobuck 20 maja 2002 roku liczy 20488 mieszkańców. Zamieszkuje ją 9963 mężczyzn i 10525 kobiet. W samym mieście Kłobuck liczba ludności wynosi 13413 mieszkańców, w tym 6401 mężczyzn i 7012 kobiet. Współczynnik feminizacji, to jest stosunek liczby kobiet do liczby mężczyzn dla gminy wynosi 1,06, a dla miasta Kłobuck 1,10. Gminny współczynnik feminizacji jest więc wyższy od średniej dla powiatu kłobuckiego (1,03) oraz nieznacznie niższy od średniej dla województwa śląskiego (1,07). Na 1 km² powierzchni gminy przypada 157,6 mieszkańców. Gęstość zaludnienia jest więc prawie 2 razy większa od średniej dla powiatu oraz 2,4 razy niższa od średniej w województwie (odpowiednio 95,5 i 383,7 osób/km²). Współczynnik występujący w Kłobucku jest jednak charakterystyczny dla gmin miejsko – wiejskich ze względu na duże skupisko ludności w mieście Kłobuck. TABELA 9: Gmina Kłobuck – współczynnik feminizacji i gęstość zaludnienia w 2002 roku. Wyszczególnienie Gmina Powiat Województwo Kłobuck Kłobucki Śląskie Współczynnik feminizacji 1,06 1,03 1,07 Gęstość zaludnienia 157,6 95,5 383,7 RYCINA 1: Gmina Kłobuck – rozkład zaludnienia w latach 1950 – 2004. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 31 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 25000 LICZBA LUDNOŚCI 20000 15000 10000 5000 0 1945 1955 1965 1975 1985 1995 2005 Zmiany ludnościowe gminy związane są zarówno z ruchem naturalnym jak i migracyjnym, a także ze zmianami administracyjnymi. Okres powojenny to czasy wielkich ruchów migracyjnych, które miały związek z repatriacją, szybkim rozwojem przemysłu oraz budownictwa mieszkaniowego. W latach 50 – tych XX wieku miasto Kłobuck stało się siedzibą władz powiatowych. Zaczęły powstawać kopalnie rud żelaza i zakłady wzbogacania rudy. Wskutek rozwoju przemysłu i funkcji administracyjnych rozpoczął się rozwój miasta. Powstawały nowe dzielnice mieszkaniowe, centrum administracyjne i kulturalne. Wraz z rozwojem przestrzennym zaczęła napływać ludność z okolicznych miast i wsi. Był to okres największego napływu ludności. W okresie 40-lecia 1946-1986 liczba ludności wzrosła o ponad 50%. W latach 1980 nastąpił kolejny wzrost liczby ludności spowodowany utworzeniem obok miasta, gminy Kłobuck, a w roku 1993 nazwano ten obszar gminą miejsko – wiejską Kłobuck. W latach 90 – tych liczba ludności wykazywała tendencję rosnącą i obecnie liczy 20999 mieszkańców. TABELA 10: Gmina Kłobuck – rozwój zaludnienia w latach 1950 – 2004. Rok Liczba ludności Liczba kobiet Liczba mężczyzn 1950 6656 - - 1955 7685 - - 1960 8580 - - 1970 12597 - - 1974 12847 - - 1980 13746 - - 1990 20647 - - 1991 20702 - - 1992 20813 - - Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 32 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 1993 20779 - - 1995 20732 10461 10271 1996 20816 10504 10312 1997 20886 10578 10308 1998 20928 10589 10339 1999 20879 10578 10301 2000 20889 10585 10304 2001 20487 10521 9966 2002 20494 10529 9965 2003 20471 10516 9955 20041 20999 10676 10323 Przez druga połowę lat 90 – tych liczba kobiet jest znacznie wyższa od mężczyzn. Spowodowane jest to między innymi rosnącą rolą usług, gdzie zatrudnienie w większym stopniu znajdują kobiety, nad działalnością przemysłową. TABELA 11: Gmina Kłobuck – rozkład zaludnienia według sołectw w kwietniu 2004 roku. Miejscowość Kłobuck Liczba ludności 13723 W tym kobiety Biała 1444 706 Borowianka 472 206 Kamyk 1262 640 Kopiec 219 93 Gruszewnia 346 177 Libidza 706 348 Lgota 524 276 Nowa Wieś 345 175 Łobodno 1782 889 Rybno 176 91 7075 Najludniejszymi miejscowościami w gminie poza miastem Kłobuck to położona na północny – wschód od Kłobucka wieś Łobodno. Znaczną liczbą ludności – ponad 1000 mieszkańców odznaczają się również wsie Biała i Kamyk leżące na wschód od miasta Kłobuck. TABELA 12: Gmina Kłobuck – ludność według wieku w 2002 roku. 1 Grupa wieku Liczba mieszkańców Struktura (%) 0–2 583 2,84 3–6 858 4,19 Dane na kwiecień 2004 roku Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 33 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 7 – 12 1595 7,78 13 – 15 929 4,53 16 – 17 657 3,21 18 – 64 mężczyźni 12805 62,50 3059 14,93 oraz 18 – 59 kobiety2 65 i więcej mężczyźni oraz 60 i więcej kobiety3 Ponad połowa mieszkańców zameldowanych w gminie to ludność w wieku od 18 do 59 (64) lat. Ich liczba wynosi 12805, co stanowi 62,5 %. Świadczy to o przewadze ludności starszej w stosunku do osób w młodszych kategoriach wiekowych. Liczba obywateli, którzy nie ukończyli 18 roku życia wynosi zaledwie 4622, to jest 22,55 %, natomiast 14,81 % mieszkańców liczy poniżej 12 lat. Struktura mieszkańców gminy Kłobuck według wieku jest bardzo zbliżona do wartości charakteryzujących zarówno populację powiatu kłobuckiego jak i województwa śląskiego, prezentując się nieco mniej korzystniej w młodszych kategoriach wiekowych. Korzystny rozkład demograficzny ludności potwierdza struktura mieszkańców w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym. TABELA 13: Gmina Kłobuck – ludność wieku produkcyjnego i nieprodukcyjnego w 2002 roku. Ludność w wieku: Gmina Kłobuck Gmina Kłobuck (%) Przedprodukcyjnym 4622 22,6 Produkcyjnym 12805 62,5 Poprodukcyjnym 3059 14,9 Mieszkańcy wieku nieprodukcyjnego (przedprodukcyjni oraz poprodukcyjni) stanowią 37,5% % całej zbiorowości, z czego wynika że większa część mieszkańców to ludność zdolna do pracy. W ostatnich latach jest to zjawisko bardzo popularne nie tylko w gminie Kłobuck, ale również na terenie całego kraju. Wzrasta liczba ludności w wieku produkcyjnym, a jednocześnie zmniejsza się tak zwane „obciążenie” ludności jej częścią nieprodukcyjną. W roku 1996 ludność wieku przedprodukcyjnego stanowiła 25,5 % ogółu ludności, a obecnie zmniejszyła się do 22,6 %, co związane jest z przechodzeniem osób w wieku przedprodukcyjnym należących do wyżu demograficznego przełomu lat 70 – 80 – tych do wieku produkcyjnego. Odwrotne tendencje zanotowano wśród ludności wieku poprodukcyjnego, gdzie liczebność tych roczników wzrosła z 13,4 % w 1996 roku do 14.9 % w 2002 roku. Na tej podstawie można przewidywać odwrócenie dotychczasowych tendencji wskaźników „obciążenia”. 2 3 Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 34 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Struktura wieku produkcyjnego i nieprodukcyjnego mieszkańców Kłobucka jest bardzo zbliżona do wartości charakteryzujących zarówno populację powiatu kłobuckiego jak i województwa śląskiego. Współczynnik obciążenia demograficznego, ustalony jako stosunek ludności nieprodukcyjnej do liczebności wieku produkcyjnego dla gminy Kłobuck wynosi 0,59 i jest niższy od średniej w powiecie (0,65) oraz wyższy od średniej w województwie (0,55). Jego wartość rozkłada się korzystnie, ponieważ wśród obywateli „nieprodukcyjnych” (4622 osób) 22,6 % stanowią mieszkańcy w wieku przedprodukcyjnym natomiast 3059 osób, tj. 14,9 % osoby w wieku poprodukcyjnym. Na przyrost naturalny ludności składają się zmiany w jej liczbie, powodowane przez urodzenia i zgony. Charakteryzujące go wartości określają nie tylko strukturę populacji według wieku i płci, ale także liczbę zawartych małżeństw, osób w wieku rozrodczym oraz zgonów. Wartości charakteryzujące ruch naturalny mieszkańców gminy Kłobuck przedstawiają się bardzo pozytywnie z uwagi na większą liczbę urodzeń od liczby zgonów. W efekcie zanotowano dodatni przyrost naturalny, na co wpłynął dotychczasowy wzrost liczby ludności w gminie Kłobuck. Wartości te rozkładają się bardziej korzystnie od średniej dla powiatu kłobuckiego i województwa śląskiego, gdzie zanotowano przyrost naturalny odpowiednio (-0,6) i (-1,1). TABELA 14: Gmina Kłobuck – ruch naturalny ludności w 2002 roku. Ruch naturalny Wartości w liczbach Na 1000 ludności bezwzględnych Małżeństwa 119 5,8 Urodzenia żywe 202 9,9 Zgony ogółem 188 9,2 Przyrost naturalny 14 0,7 Migracje są drugim, obok przyrostu naturalnego, czynnikiem wpływającym bezpośrednio na liczbę ludności oraz jej rozmieszczenie. Obecna tendencja przemieszczania się mieszkańców z mniejszych do większych ośrodków osiedleńczych powoduje, że saldo migracji gminy Kłobuck jest dodatnie i wynosi w liczbach bezwzględnych 22. Większość osób napływających do gminy to prawdopodobnie mieszkańcy pobliskich wsi, poszukujący pracy w mieście Kłobuck. Saldo migracji w 2002 roku liczone na 1000 mieszkańców wyniosło 1,1 i było takie samo jak w powiecie kłobuckim (1,1) natomiast znacznie różniło się od wartości charakteryzujących województwo śląskie, gdzie saldo migracji na 1000 ludności wyniosło (-2,1). Powyższe wskaźniki świadczą o masowym odpływie ludności z terenów przemysłowych Górnego Śląska z uwagi na malejącą liczbę miejsc pracy lub chęć przemieszczenia się na tereny mniej zanieczyszczone. Przyrost rzeczywisty ludności gminy Kłobuck, liczony jako suma wartości przyrostu naturalnego oraz salda migracji, wyniósł bezwzględnych. w 2002 roku 36 w liczbach Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 35 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 TABELA 15: Gmina Kłobuck – ruch wędrówkowy ludności w 2002 roku. Gmina Napływ Odpływ Saldo migracji Kłobuck 220 198 22 Przedstawione powyżej dane należy określić jako raczej pozytywne tendencje w demografii gminy Kłobuck. Najwyraźniej obrazuje to dodatni przyrost naturalny oraz korzystne saldo migracji. Tak dobra koniunktura demograficzna może się w przyszłości utrzymać ze względu na dogodne warunki gospodarcze i rzadkie na Górnym Śląsku walory przyrodnicze. 4. 2. Rynek pracy i zatrudnienie. 4.2.1. Rynek pracy. Na koniec 2003 roku na terenie gminy Kłobuck funkcjonowało 1701 podmiotów gospodarczych w rejestrze KRUPGN REGON. Poniższa tabela przedstawia rozkład podmiotów gospodarczych, będących w rejestrze REGON według wybranych sekcji PKD. Spośród wszystkich sekcji najwięcej firm (703) prowadzi działalność handlową. 490 podmiotów zajmują się przemysłem oraz dziedzinami pokrewnymi. Te dwie grupy stanowią łącznie ponad 70 % wszystkich zarejestrowanych firm. Liczną grupę w poniższej statystyce stanowią podmioty działające w tzw. usługach niematerialnych, które reprezentują 11,11 % ogółu przedsiębiorstw w gminie. Do grupy tej zalicza się między innymi następujące branże: oświata i wychowanie, służba zdrowia i opieka społeczna, administracja publiczna. TABELA 16: Gmina Kłobuck – podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w KRUPGN REGON według wybranych sekcji PKD w 2003 roku. Ilość podmiotów Struktura (%) Produkcja 315 18,52 Usługi przemysłowe 168 9,88 7 0,41 Nazwa przedmiotu działalności Przedsiębiorstwa produkcyjno – usługowe 149 8,76 Handel 703 41,33 Gastronomia 32 1,88 Transport 34 2,00 Pozostałe usługi materialne 104 6,11 Usługi niematerialne 189 11,11 Budownictwo Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 36 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 RYCINA. 2: Gmina Kłobuck – struktura podmiotów gospodarki narodowej zarejestrowanych w KRUPGN REGON według wybranych sekcji w 2003 roku. 2% 11% 6% 19% 2% 10% 0% 9% 41% produkcja usługi przemysłowe przedsiębiorstwa produkcyjno - usługowe budownictwo handel gastronomia transport pozostałe usługi materialne usługi niematerialne Analizując strukturę podmiotów gospodarczych w gminie Kłobuck nadmienić należy, że tradycje przemysłowe oraz handlowe gminy sięgają czasów średniowiecza. Przyczyniły się do tego bogate złoża surowców rudnych oraz lokalizacja w pobliżu szlaków komunikacyjnych, ułatwiających handel z miastami nadmorskimi i Śląskiem. Udział tych sekcji jest bardzo zbliżony do wartości charakteryzujących powiat kłobucki oraz województwo śląskie. 4.2.2. Zatrudnienie i bezrobocie. Gmina Kłobuck ma charakter rolniczy toteż większość mieszkańców pracuje we własnych gospodarstwach rolnych, których jest 2662, z czego 1220 gospodarstw prowadzi działalność wyłącznie rolniczą, 213 gospodarstw – wyłącznie pozarolniczą, 281 gospodarstw – rolniczą i pozarolniczą, a 948 gospodarstw nie prowadzi żadnej z powyższych działalności. Działalność rolniczą prowadzi ok. 1120 rolników indywidualnych i Spółdzielczy Kombinat Rolno – Spożywczy „Smugi”. Część mieszkańców znajduje zatrudnienie w kilkunastu miejscowych zakładach pracy działających w sektorze przemysłowym jak i usługowym, które rozwijają się stosownie do nowych realiów gospodarki rynkowej. Część obywateli gminy znajduje zatrudnienie również poza granicami gminy, głównie w pobliskiej aglomeracji Częstochowy. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 37 9 lipca 2004 Według danych z końca 2002 roku liczba pracujących4 w gospodarce narodowej na obszarze gminy Kłobuck wyniosła 5026 osób. Niniejsze statystyki nie odzwierciedlają faktycznej struktury zatrudnienia na terenie gminy. Odnoszą się bowiem do liczby pracujących, zgodnie z przedstawioną poniżej definicją, odzwierciedlającą strukturę pracujących w większych podmiotach gospodarczych. Jednakże na podstawie powyższej tabeli obserwujemy naturalną prawidłowość. Najliczniejsza grupa mieszkańców omawianej gminy pracuje w przemyśle oraz w sektorach usług nierynkowych, w tym największa ilość w ochronie zdrowia i opiece społecznej (511 osób). Wynika to z faktu, że największą ilość gminnych firm zatrudniających powyżej 9 osób stanowią właśnie podmioty państwowe (administracja, edukacja, ochrona zdrowia i opieka społeczna) oraz firmy przemysłowe. Niewiele odstaje też sektor usług rynkowych reprezentowany między innymi przez: handel, naprawy, rzemiosło, transport i łączność, pośrednictwo finansowe i obsługa nieruchomości i firm. Podstawową rolę odgrywają tu placówki handlowe i usługi z zakresu transportu i łączności. Pozostałe to głównie małe zakłady (do 9 osób), będące zazwyczaj własnością osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. TABELA 17: Gmina Kłobuck – pracujący w 2002 roku. Ilość pracujących Struktura (%) Ogółem 5026 100 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 114 2,27 Przetwórstwo przemysłowe 2006 39,91 Wytwarzanie i zaopatrywanie w 167 3,32 Pracujący energię elektryczną, gaz i wodę Budownictwo 208 4,14 Handel i naprawy 579 11,52 Hotele i restauracje b.d. b.d. Transport, gospodarka 295 5,87 Pośrednictwo finansowe 83 1,65 Obsługa nieruchomości i firm 110 2,19 Administracja publiczna i 440 8,75 Edukacja 413 8,22 Ochrona zdrowia i opieka 511 10,17 75 1,49 magazynowa i łączność obrona narodowa społeczna Pozostała działalność usługowa Według faktycznego miejsca pracy; bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób; bez pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. 4 Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 38 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 komunalna, społeczna i indywidualna. Jednym z ważniejszych kryteriów oceny warunków bytu mieszkańców jest możliwość uzyskania zatrudnienia. Zjawiskiem, które nieustannie wywiera istotny wpływ na poziom życia ludności jest bezrobocie. 31 grudnia 2003 roku Powiatowy Urząd Pracy w Kłobucku zarejestrował 5618 bezrobotnych z gminy Kłobuck. Oznacza to, że na 100 osób w wieku produkcyjnym 26,75 zarejestrowano jako bezrobotne. TABELA 18: Gmina Kłobuck – dynamika kształtowania się bezrobocia w latach 1990 – 2003. Rok Liczba bezrobotnych W tym kobiety ogółem 1 Udział kobiet w% 1990 2 2613 3 1226 4 46,92 1991 4547 2111 46,43 1992 5468 2667 48,77 1993 5880 2660 45,24 1994 5850 2676 45,74 1995 5941 2887 48,59 1996 5654 2779 49,15 1997 3873 2094 54,07 1 2 3 4 1998 3924 2000 50,97 1999 4962 2459 49,56 2000 5568 2664 47,84 2001 6183 2847 46,05 2002 5781 2609 45,13 2003 5618 2524 44,93 Na przestrzeni ubiegłych 13 lat największe bezrobocie w gminie Kłobuck występowało na początku transformacji ustrojowej w latach 1993 – 1995 oraz w ciągu ostatnich 3 lat. Wyraźnie zarysował się spadek liczby bezrobotnych na 1997 rok. Spowodowane to było między innymi zmianą klasyfikacji statystycznej bezrobotnych, wprowadzonej na początku 1997 roku. Wpływ na to miała także koniunktura gospodarcza obserwowana w latach 1995 – 1997. Największe bezrobocie na przestrzeni 13 lat zanotowano w roku 2001. Następnie nieznacznie zmalało i na koniec grudnia 2003 roku liczba bezrobotnych wynosiła 5618, tj. ponad 25% ludności w wieku produkcyjnym. Zaznaczający się wyraźnie od 3 lat wysoki wskaźnik bezrobocia należy przypisać między innymi dekoniunkturze oraz innym niekorzystnym wynikom makroekonomicznym, notowanym w latach 1999 – 2002. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 39 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Przez cały analizowany okres (poza latami 1997-1998) udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych nie przekraczał 50 %. Najwyższe bezrobocie wśród kobiet zanotowano w roku 1997, kiedy to udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych wyniósł 54,07 %. Od 1997 roku bezrobocie wśród kobiet maleje, co prawdopodobnie jest wynikiem rosnącej roli usług, w których zatrudnienie znajdują kobiety. RYCINA 3: Gmina Kłobuck – dynamika kształtowania się bezrobocia w latach 1990 – 2003. LICZBA BEZROBOTNYCH 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1989 1991 1993 1995 1997 liczba bezrobotnych ogółem 1999 2001 2003 w tym liczba kobiet TABELA 19: Gmina Kłobuck – bezrobotni bez prawa do zasiłku w latach 1990 – 2003 Liczba bezrobotnych Udział w % bez prawa do zasiłku ogółu bezrobotnych 1990 462 17,68 1991 666 14,65 1992 2523 46,14 1993 2319 39,44 1994 1946 33,26 1995 1672 28,14 1996 2495 44,13 1997 2499 64,52 1998 3014 76,81 1999 3955 79,71 2000 4579 82,24 Rok Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 40 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 2001 5157 83,41 2002 4993 86,37 2003 4886 86,97 Obecnie 4886 osób, tj. 86,97 % ogółu zarejestrowanych bezrobotnych nie posiada prawa do zasiłku. Jest to najwyższy wskaźnik od początku występowania zjawiska bezrobocia. LICZBA BEZROBOTNYCH BEZ PRAWA DO ZASIŁKU RYCINA 4: Gmina Kłobuck – liczba bezrobotnych bez prawa do zasiłku 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1989 1994 ogółem 1999 2004 w tym liczba kobiet 4.2.3. Struktura bezrobotnych według wieku, wykształcenia i stażu pracy. TABELA 20: Gmina Kłobuck – bezrobotni zarejestrowani według wieku. Stan na 31 grudnia 2003 roku Grupa wieku Liczba bezrobotnych Struktura (%) ogółem 15 – 17 0 0,00 18 – 24 1574 28,02 25 – 34 1619 28,82 35 – 44 1210 21,54 45 – 54 1031 18,35 55 – 59 139 2,47 60 – 64 45 0,80 RYCINA 5: Gmina Kłobuck – bezrobotni zarejestrowani według wieku. Stan na Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 41 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 31 grudnia 2003 roku. LICZBA BEZROBOTNYCH 1800 1574 1619 1600 1210 1400 1031 1200 1000 800 600 184 400 200 0 15-24 25-34 35-44 45-54 55 i więcej WIEK Struktura bezrobotnych według wieku jest dość zróżnicowana. Największy odsetek bezrobotnych zanotowano w przedziale wiekowym 25 – 34 lat i tylko minimalnie mniejszy w przedziale wiekowym 15 – 24 lata. Jest to bardzo niekorzystne zjawisko, wskazujące na brak ofert pracy dla ludzi młodych wchodzących w wiek produkcyjny. Jedynie grupa bezrobotnych powyżej 55 roku życia jest nieliczna, między innymi ze względu wcześniejszego przejścia na emeryturę lub systemu zasiłków i świadczeń przedemerytalnych. TABELA 21: Gmina Kłobuck – bezrobotni zarejestrowani według poziomu wykształcenia. Stan na 31 grudnia 2003 roku. Wykształcenie Wyższe Policealne i średnie zawodowe Liczba bezrobotnych Struktura (%) ogółem 223 3,97 1303 23,19 Średnie ogólnokształcące 203 3,61 Zasadnicze zawodowe 2630 46,81 Gimnazjalne i poniżej 1259 22,41 Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 42 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 RYCINA 6: Gmina Kłobuck – bezrobotni zarejestrowani według poziomu wykształcenia. Stan na 31 grudnia 2003 roku. 4% 22% 23% 4% 47% wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poniżej Najwięcej bezrobotnych zanotowano z wykształceniem zasadniczym zawodowym, ich udział wynosi 46,81 % ogółu zarejestrowanych bezrobotnych. Natomiast osoby pozostające bez pracy i legitymujące się wykształceniem wyższym oraz średnim ogólnokształcącym stanowią łącznie niecałe 8 % ogółu bezrobotnych. Wskaźniki te są charakterystyczne dla całego kraju i świadczą rosnącej roli nauki, a tym samym potrzeby zdobycia wyższego wykształcenia. TABELA 22: Gmina Kłobuck – bezrobotni zarejestrowani według stażu pracy. Stan na 31 grudnia 2003 roku. Staż pracy w latach Liczba bezrobotnych Struktura (%) ogółem Bez stażu 1393 24,80 Do 1 roku 766 13,63 1–5 1238 22,04 5 – 10 749 13,33 10 – 20 877 15,61 20 – 30 552 9,83 30 lat i więcej 43 0,77 Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 43 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 RYCINA 7: Gmina Kłobuck – bezrobotni zarejestrowani według stażu pracy. Stan na 31 grudnia 2003 roku. LICZBA BEZROBOTNYCH 1400 1393 1238 1200 1000 766 877 749 800 552 600 400 200 43 0 bez stażu do 1 roku 1-5 5-10 10-20 20-30 30 i więcej STAŻ PRACY W LATACH 39,53 % zarejestrowanych bezrobotnych ma za sobą staż pracy dłuższy niż 5 lat. Liczną grupę stanowią także osoby, które nie podejmowały jeszcze pracy oraz bezrobotni, mający staż od 1 do 5 lat. Społeczność ta stanowi odpowiednio 24,80 % oraz 22,04 %. Niepokojącym jest fakt, że są to ludzie młodzi, wchodzący dopiero w wiek produkcyjny i zmuszeni są zasilać rzesze bezrobotnych. TABELA 23: Gmina Kłobuck – bezrobotni zarejestrowani według czasu pozostawania bez pracy. Stan na 31 grudnia 2003 roku. Czas pozostawania bez Liczba bezrobotnych pracy w miesiącach ogółem Struktura (%) Do 1 439 7,81 1–3 896 15,95 3–6 693 12,34 6 – 12 931 16,57 12 – 24 1040 18,51 Powyżej 24 miesięcy 1619 28,82 Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 44 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 RYCINA 8: Gmina Kłobuck – bezrobotni zarejestrowani według czasu pozostawania bez pracy. Stan na 31 grudnia 2003 roku. LICZBA BEZROBOTNYCH 1800 1600 1400 1619 1200 1000 800 600 400 200 931 896 1040 693 439 0 do 1 1-3 3-6 6-12 12-24 powyżej 24 Czas pozostawania bez pracy w miesiącach Blisko 72 % bezrobotnych pozostaje bez pracy nie dłużej niż 24 miesiące. Są to zwłaszcza osoby objęte zwolnieniami w latach 2000 – 2002 oraz absolwenci szkół średnich, przede wszystkim zawodowych i technicznych. Znaczna grupa osób, ok. 28 % pozostaje jednak bez pracy dłużej niż 2 lata. Jest to prawdopodobnie grupa osób, które w starszym wieku utraciły pracę w wyniku przemian gospodarczych, co świadczy o istnienie w gminie Kłobuck bezrobocia strukturalnego. Niepokojącym zjawiskiem jest brak ofert pracy, co jest powszechnym problemem w całym kraju. Problematykę tą potęguje wchodzący w wiek produkcyjny i zawodowy wyż demograficzny z lat 1978 – 1983. Natychmiastowe stworzenie kilkuset miejsc pracy, oparte tylko o środki własne samorządu jest praktycznie niemożliwe. Szansę na poprawę sytuacji upatruje się w restrukturyzacji sektora rolniczego i znalezieniu grupy inwestorów strategicznych, mogących zatrudnić kilkuset pracowników. Gmina posiada tereny i warunki infrastrukturalne do przyjęcia niezbędnych zamierzeń. Istnieje bowiem możliwość podjęcia działalności produkcyjnej w obiektach już istniejących na terenie gminy, a w miejscowościach sąsiadujących z miastem pojawiają się wolne tereny przeznaczone pod budowę różnych zakładów produkcyjnych. Ważnym atutem jest również położenie w pobliżu aglomeracji częstochowskiej i innych znaczących miast Górnego Śląska. 4. 3. Gospodarka. 4.3.1. Rolnictwo i leśnictwo. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 45 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Gospodarka gminy Kłobuck to przede wszystkim rolnictwo oraz w mniejszym stopniu działalności produkcyjne. Zaledwie kilka procent z ogółu mieszkańców pracuje w III sektorze gospodarki narodowej. Spowodowane to jest warunkami naturalnymi charakteryzującymi obszar gminy, doskonale nadającymi się do uprawy i hodowli zwierząt. TABELA 24: Gmina Kłobuck – użytkowanie rolne w 1996 roku według granic administracyjnych w hektarach. Użytki rolne Razem w tym: grunty orne sady łąki pastwiska 7317 128 762 172 8397 Użytki rolne stanowią 64,39 % ogólnej powierzchni gminy. Natomiast w strukturze użytków rolnych największe znaczenie mają grunty orne stanowiące 56,11 %. TABELA 25: Gmina Kłobuck – użytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych w 1996 roku w hektarach. Użytki rolne Powierzchnia ogólna w tym: Razem grunty sady łąki orne 6665 6112 5318 pastwi Lasy i Pozostałe grunty grunty leśne i nieużytki ska 117 542 135 254 289 Gospodarstwa indywidualne stanowią 51,11 % ogólnej powierzchni gminy. Użytki rolne stanowią 91,70 % ogólnej powierzchni gruntów gospodarstw indywidualnych, lasy i grunty leśne 3,81 %, a pozostałe ziemie oraz nieużytki 4,33 %. Natomiast struktura użytków rolnych będących we władaniu gospodarstw indywidualnych kształtuje się w następujący sposób: grunty orne – 87,00 %; sady – 1,91 %; łąki – 8,86 %; pastwiska – 2,20 %. Udział gospodarstw indywidualnych w stosunku do ogólnej powierzchni poszczególnych elementów kształtujących przestrzeń gminy Kłobuck przedstawia się w następujący sposób: użytki rolne razem – 72,79 %; grunty orne – 72,68 %; sady – 91,40 %; łąki – 71,13 %; pastwiska – 78,49 %; Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 46 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. lasy i grunty leśne – 7,38 %; pozostałe grunty i nieużytki – 23,71 %. 9 lipca 2004 Na terenie gminy Kłobuck większość gruntów użytkowana jest na cele rolnicze. Struktura użytkowania tych gruntów, zarówno w skali całej gminy jak i wśród gospodarstw indywidualnych, powoduje, że główny kierunek produkcji rolnej to produkcja roślinno – zwierzęca. Podstawowymi roślinami uprawnymi są zboża, przy czym ponad 33 % ogólnej powierzchni zasiewów zajmuje żyto. Drugą rośliną co do zajmowanej powierzchni upraw jest ziemniak, którego uprawy zajmują 13,6 % powierzchni zasiewów. Udziały tych roślin w powierzchni zasiewów ogółem na terenie gminy Kłobuck są niższe niż w innych gminach powiatu kłobuckiego. Gmina ta bowiem posiada gleby raczej słabe o niewielkiej przydatności do uprawy roślin bardzie wymagających jak: pszenica czy buraki cukrowe. TABELA 26: Gmina Kłobuck – powierzchnia zasiewów Rośliny Powierzchnia w ha Udział procentowy Pszenica 513,7 9,5 Żyto 1784,3 33,0 Jęczmień 351,5 6,5 Owies 237,9 4,4 Rzepak i rzepik 37,8 0,7 Ziemniaki 735,4 13,6 1746,5 32,3 Pozostała powierzchnia zasiewów 4.3.2. Przemysł. Pierwsze wzmianki o rozwoju szeroko rozumianych funkcji przemysłowych pochodzą z XV wieku. Wówczas w okolicy Kłobucka zaczęły funkcjonować kopalnie rudy żelaza, dzięki czemu rozwijał się przemysł żelazny. W 1472 roku założono „Kuźnię Herburtowską” w Pankach oraz „Kuźnię Starą” we wsi Przystajń. Na przełomie XVI i XVII wieku na miejscu kuźnicy pod Kłobuckiem wzniesiona została drutownia o 10 warsztatach. Ponadto powstały odlewnie, blachownie i drutarnie. W zakładach tych odlewano działa, moździerze, kule oraz wyrabiano kotły. Ta działalność produkcyjna dała podstawy do rozwoju rzemiosła i handlu. W XVII wieku pojawiły się cechy: szewski, rzeźnicki, piekarski, krawiecki, kowalski i sukienniczy oraz rozwinęła się na szeroką skalę produkcja wina i gorzałki. Rozwój gospodarczy oparty w dalszym ciągu na przemyśle nastąpił dopiero po II wojnie światowej. Ponownie zaczęły powstawać kopalnie rud żelaza i zakłady wzbogacania rudy. Rozkwit przeżywał wówczas przemysł górniczy i hutniczy. W latach siedemdziesiątych w związku z ograniczeniem wydobycia krajowych rud żelaza zakłady górniczo – hutnicze przekształcono w Zakłady Budowy Maszyn. Na początku lat dziewięćdziesiątych w wyniku przekształceń własnościowych zakłady zmieniły właściciela utrzymując jednak profil produkcji: wytwarzanie maszyn i Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 47 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 urządzeń dla przemysłu wydobywczego i hutniczego. Uruchomiono wówczas między innymi Zakład Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych „ERG” i zakład konfekcyjny. Kłobuck był więc ośrodkiem przemysłu ciężkiego głównie wydobywczego, hutniczego i maszynowego, a także przemysłu włókienniczego. W przeciągu ostatnich 11 lat funkcje przemysłowe gminy tracą na ważności. Podobnie jak w całej Polsce oraz rozwiniętych krajach świata, rośnie odsetek zatrudnionych w III sektorze gospodarki – usługach. Spadek zatrudnienia w miejscowym przemyśle wiąże się głównie z: zamykaniem zakładów, których konkurencyjność jest niska lub nie przeprowadzono procesu udanej restrukturyzacji, redukcją miejsc pracy, przejściem części osób na wcześniejsze emerytury. Zlikwidowanie w ostatnich latach kilku przedsiębiorstw przemysłowych na terenie Kłobucka daje podstawy przypuszczać, że przez najbliższe lata zatrudnienie w II sektorze gospodarki ulegnie dalszemu ograniczeniu. Obecnie na terenie gminy zlokalizowane są zakłady przemysłowe o różnym profilu produkcji, które różnią się między sobą wielkością, liczbą pracowników i stanem technicznym. TABELA 27: Gmina Kłobuck – wykaz większych zakładów produkcyjnych. Stan na maj 2004 rok. Nazwa zakładu Adres 1 2 Przedsiębiorstwo Kłobuck Opis klasy działalności według EKD 3 Produkcja sprzętu medycznego i chirurgicznego oraz przyrządów Tworzyw Sztucznych „ERG” ortopedycznych Olip Polska Sp. z o.o. Kłobuck Produkcja obuwia „Inpako” PPHU Zakład Kłobuck Pozostała działalność produkcyjna produkcyjny s.c. „Drewbet” PPHU s.c. gdzie indziej nie sklasyfikowana Kłobuck Produkcja wyrobów z betonu dla budownictwa 1 2 „Bahpol” s.c. – Zakład Kłobuck Produkcyjno - 3 Produkcja opakowań z tworzyw sztucznych Handlowy „Energopol” Sp. z o.o. Kłobuck Towarowy transport drogowy „Cymes” s.c. Kłobuck Produkcja herbatników i sucharów, produkcja ciast i ciasteczek o przedłużonej trwałości Spółdzielnia Inwalidów „Rozwój” Kłobuck Produkcja wyrobów z betonu dla budownictwa Produkcja pozostałych metalowych wyrobów gotowych, gdzie indziej nie sklasyfikowana Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Okręgowa Spółdzielnia Strona 48 9 lipca 2004 Kłobuck Przetwórstwo mleka i wyrób serów Kłobuck Produkcja pozostałych metalowych Mleczarska Plimet PPHiF wyrobów gotowych, gdzie indziej nie sklasyfikowana 4.3.3. Usługi. Charakterystyczny w ostatnich 30 latach XX wieku dla krajów rozwiniętych proces serwicyzacji gospodarki postępuje w Polsce od 14 lat. Rośnie odsetek zatrudnionych w III sektorze gospodarki narodowej. Gmina Kłobuck posiada dobrze rozwiniętą sieć usług zarówno rynkowych jak i nierynkowych. Dotyczy to w szczególności: ochrony zdrowia i opieki społecznej; oświaty i wychowania; kultury i sportu; gospodarki mieszkaniowej i komunalnej; bezpieczeństwa publicznego; administracji samorządowej; komunikacji; handlu i gastronomii; rzemiosła usługowego i artystycznego; pośrednictwa finansowego; turystyki i rekreacji. TABELA 28: Gmina Kłobuck – wykaz większych podmiotów usługowych. Stan na 2004 rok. Nazwa zakładu Adres Opis klasy działalności według EKD 1 2 3 Szpital Powiatowy w Kłobuck Działalność w zakresie ochrony zdrowia Kłobucku ludzkiego Dom dziecka Kłobuck Opieka socjalna wraz z zakwaterowaniem 1 2 3 Zespół Przychodni Kłobuck Działalność w zakresie ochrony zdrowia Zespół Szkół w Kłobucku Kłobuck Szkolnictwo podstawowe i średnie Zespół Szkół w Kamyku Kamyk Szkolnictwo podstawowe i średnie Zespół Szkół w Libidzy Libidza Szkolnictwo podstawowe i średnie Zespół Szkół w Białej Biała Szkolnictwo podstawowe i średnie Zespół Szkół w Łobodnie Łobodno Szkolnictwo podstawowe i średnie SP nr 1 w Kłobucku Kłobuck Szkolnictwo podstawowe SP nr 2 w Kłobucku Kłobuck Szkolnictwo podstawowe SP nr 3 w Kłobucku Kłobuck Szkolnictwo podstawowe Specjalistycznych ludzkiego Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 49 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 SP w Lgocie Lgota Szkolnictwo podstawowe Gimnazjum w Kłobucku Kłobuck Szkolnictwo średnie Gminny Ośrodek Pomocy Kłobuck Opieka socjalna bez Społecznej Powiatowe Centrum zakwaterowania Kłobuck Pomocy Rodzinie Urząd Gminy Opieka socjalna bez zakwaterowania Kłobuck Kierowanie podstawowymi rodzajami działalności publicznej Starostwo Powiatowe Kłobuck Kierowanie podstawowymi rodzajami działalności publicznej Powiatowy Urząd Pracy Kłobuck Kierowanie i udział w pracach mających na celu zwiększenie efektywności gospodarowania Urząd Skarbowy Kłobuck Kierowanie i udział w pracach mających na celu zwiększenie efektywności gospodarowania ZUS Kłobuck Kierowanie i udział w pracach mających na celu zwiększenie efektywności gospodarowania KRUS Kłobuck Kierowanie i udział w pracach mających na celu zwiększenie efektywności gospodarowania Urząd stanu cywilnego Kłobuck Pomocnicze działalności usługowe na rzecz całej administracji państwowej Miejski Ośrodek Kultury Kłobuck Artystyczna i literacka działalność twórcza Gminna Biblioteka Kłobuck Działalność bibliotek i archiwów Ośrodek Sportu i Rekreacji Kłobuck Działalność stadionów i innych obiektów sportowych Powyższą listę uzupełnia kilkaset mniejszych podmiotów usługowych. Są to głównie firmy: handlowe, gastronomiczne, rzemieślnicze, transportowe, turystyczne itp. 5. Zagospodarowanie terenu. 5. 1. Rozwój osadnictwa. Początki gminy Kłobuck sięgają czasów wczesnego średniowiecza. Osada powstała prawdopodobnie w pobliżu książęcego gródka warownego, o czym świadczy dzisiaj sąsiednie grodzisko stanowiące pierwotnie warowny gródek monarszy. Pozytywny wpływ na jego rozwój wywarło gęstniejące osadnictwo wiejskie oraz dogodne położenie przy dawnym trakcie handlowym wiodącym z Krakowa na Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 50 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Śląsk i do Wielkopolski. Ten drugi odcinek drogi stanowił prawdopodobnie fragment "szlaku bursztynowego". Osada miała charakter ulicówki z poszerzeniem drogi spełniającej rolę placu targowego w miejscu rozwidlenia dróg. Na początku XIV wieku musiały także powstać wsie Zawada i Zagórze. We wsi Zawada do dziś zachował się układ przypominający łańcuchówkę. Źródła z XIII i XIV wieku poświadczają tu funkcjonowanie rozwiniętej i ludnej osady parafialnej, przy której lokowano średniowieczne miasto. Jego centralnym punktem został rynek, obudowany z czterech stron, a z każdego naroża wybiegała jedna ulica – w układzie „wiatraczkowym”. Następnie miasto rozrastało się w kierunku północnym od pierwotnej osady, która z czasem stała się jego przedmieściem, bardzo silnym i praktycznie nigdy nie straciła swojego znaczenia. Podobnie przedmieściem stała się wieś Zawada. Równocześnie z lokacją powstał ok. 1 km od miasta, obok wsi Zagórze dwór królewski, a w późniejszym okresie folwark. Miasto początkowo otaczał szeroki wał z palisadą, który zlikwidowano w II połowie XVI wieku z powodu rozrostu miasta. Po II wojnie światowej powstało osiedle zabudowy wielorodzinnej na północ od dotychczasowego centrum. W późniejszym czasie pojawiła się zabudowa jednorodzinna na północy i zachodzie miasta. Obecnie planowane jest rozprzestrzenienie się terenów mieszkaniowych w kierunku południowym i wschodnim Osadnictwo na terenie gminy Kłobuck jest obecnie rozproszone, nie spotyka się tu zwartych układów przestrzennych jak ma to miejsce w województwie dolnośląskim czy opolskim. Początkowo prawdopodobnie wsie były lokowane jako typowe, średniowieczne ulicówki, owalnice, a także łańcuchówki jak wieś Zawada. Jednak późniejszy rozwój osadnictwa typowy dla Królestwa Polskiego spowodował rozproszenie wsi, które obecnie swym układem przestrzennym przypominają raczej wielodrożnice. Obecnie zachowany został w dość dobrym stanie układ przedlokacyjny tj. ulica 1 Maja – obustronnie obudowana oraz fragmenty dawnej wsi Zawada i wsi Zagórze. Z XIX i XV wieku zachował się dawny folwark w Zagórzu, ulica Nadrzeczna, Przemysłowa i Słowackiego, ulica Wały, Powstańców Śląskich i Mickiewicza wraz z zabudowaniami. Wymienione fragmenty można określić jako „Stare Miasto” i „Zagórze”. Poza tym zachowała się bogata sieć dróg i ulic z różnych okresów. 5. 2. Struktura zagospodarowania terenu. TABELA 29: Gmina Kłobuck – użytkowanie gruntów według granic administracyjnych w 1996 roku. Użytki rolne Powierzchnia W tym Lasy i Pozostałe grunty grunty i Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. ogólna Strona 51 Razem grunty sady 9 lipca 2004 łąki orne pastwi leśne nieużytki ska Razem 13040 8397 7317 4753 3324 2887 128 762 172 3442 1219 357 52 885 544 405 120 2557 675 Miasto 28 Wieś 8287 5055 4430 100 Użytki rolne stanowią 64,39 % ogólnej powierzchni gminy, lasy i grunty leśne 26,39 %, a pozostałe grunty i nieużytki 9,34 %. W skład pozycji pozostałe grunty i nieużytki wchodzą tereny o następującym charakterze użytkowania: tereny mieszkaniowe, wszelkie aktywności przemysłowo – usługowe, parki, place, drogi, chodniki, tereny wodne, itp. RYCINA 9: Gmina Kłobuck – struktura użytkowania gruntów według granic administracyjnych w 1996 roku. 9,3% 26,4% 56,1% 1,0% 1,3% 5,8% grunty orne łąki pastwiska sady lasy pozostałe Gospodarka leśna, prowadzona pod nadzorem Nadleśnictwa Kłobuck, obejmuje cały obszar terenów leśnych to jest 3442 ha. Nadrzędnym celem nadleśnictwa jest przywracanie składów pasujących do danego siedliska. Działania te odzwierciedlane są poprzez wprowadzanie odpowiednich gatunków drzew do siedliska, które posiada odpowiadające tym gatunkom warunki naturalne, a zwłaszcza glebowe. 5. 3. Tereny aktywności gospodarczych. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 52 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 5.3.1. Tereny rolnicze. Obecna działalność gospodarcza związana z rolnictwem oraz tereny predysponowane do jego rozwoju zlokalizowane są na terenie całej gminy, poza zabudowaniami w centralnej części miasta Kłobuck. Na północnych i południowych krańcach gminy ustępują również miejsca obszarom leśnym. Ekstensywny charakter bieżącej działalności rolniczej nie ma negatywnego wpływu na środowisko przyrodnicze. TABELA 30: Gmina Kłobuck – użytkowanie rolne w 1996 roku według granic administracyjnych w hektarach. Użytki rolne Razem w tym: grunty orne sady łąki pastwiska 7317 128 762 172 8397 Użytki rolne stanowią 64,39 % ogólnej powierzchni gminy. Natomiast struktura użytków rolnych kształtuje się w następujący sposób: grunty orne – 87,14 %; sady – 1,52 %; łąki – 9,07 %; pastwiska – 2,05 %. Rycina 10: Gmina Kłobuck – struktura użytków rolnych według granic administracyjnych w 1996 roku. 1,5% 9,1% 2,1% 87,3% g ru n t y o rn e s ady łą k i p a s t w is k a 5.3.2. Tereny przemysłowe. Na terenie gminy Kłobuck wykształciła się raczej zwarta strefa industrialna. Zwłaszcza w samym mieście Kłobuck tereny przemysłowe skoncentrowane są w północno zachodniej części miasta i tylko niewielkie obszary przemysłowe zajmują Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 53 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 północno wschodnie i południowe części miasta. Ponadto zakłady przemysłowe zlokalizowane są z dala od centrum miasta i w większości nie sąsiadują z zabudową mieszkaniową. Przedsiębiorstwa przemysłowe na terenie Kłobucka nie są uciążliwe dla środowiska i nie wpływają znacząco na jego zanieczyszczenie. 5.3.3. Tereny usługowe. Specyfika funkcjonowania III sektora gospodarki narodowej powoduje, że tereny usługowe rozproszone są po całym obszarze danej jednostki administracyjnej. Obserwuje się również pewne prawidłowości dotyczące ich lokalizacji w postaci np.: szczególnej koncentracji działalności usługowej w centrach danej miejscowości. Gabaryty poszczególnych obiektów usługowych jak i powierzchnie przez nie zajmowane są różnorodne: począwszy od np.: wielkopowierzchniowych obiektów handlowych, noclegowych czy budynków usług nierynkowych (ochrona zdrowia, szkolnictwo, administracja państwowa, itp.), a skończywszy na niewielkich punktach zlokalizowanych np.: na dolnych kondygnacjach budynków mieszkalnych. Na terenie miasta Kłobuck większość usług skoncentrowana jest wzdłuż ciągu ulic: Staszica, 3 – go Maja, 11 listopada oraz w Rynku. Z dala od centrum miasta, na dużych osiedlach mieszkaniowych zlokalizowane są jedynie zakłady handlowo – usługowe, placówki handlowe i naprawcze. Charakter zabudowy jak również profile działalności usługowych, nie wpływają z reguły negatywnie na człowieka oraz inne komponenty współtworzące całokształt środowiska przyrodniczego. Tereny gminy Kłobuck są natomiast mało atrakcyjne pod względem gastronomiczno – turystycznym, w związku z czym nie powstały dotąd na omawianym obszarze typowe obiekty turystyczne. Tego typu usługi reprezentowane są jedynie przez restaurację „NOVA” oraz Stację Paliw „Pietrzak” z miejscami noclegowymi. Obydwa obiekty zlokalizowane są w Kłobucku. Ponadto znajduje się tu kilkanaście obiektów tzw. małej gastronomii. Niewątpliwie jedną z największych atrakcji turystycznych niezależnie od szerokości geograficznej jest kontakt z przyrodą. Nieunikniona w tym przypadku jest bezpośrednia styczność, lub inaczej – ingerencja człowieka w środowisko naturalne. Nierzadko dobre intencje kończą się zdegradowaniem walorów przyrodniczych. Jedynie od umiejętnego sposobu zagospodarowania, udostępnienia i pielęgnacji terenów atrakcyjnych przyrodniczo zależy zachowanie ich naturalnej równowagi. Piękno tych terenów oraz czyste powietrze przyciągają tu zwłaszcza grzybiarzy, a także turystów. Najciekawsze tereny spacerowo – wypoczynkowe to obszary leśne, przez które m. in. przechodzą szlaki turystyczne: niebieski - Szlak Rezerwatów Przyrody długości 67,5 km. Prowadzi przez rezerwaty "Zamczysko", "Dębowa Góra" ( w granicach miasta ), miejscowość Truskolasy (zabytkowy kościół) i Panki, rezerwat "Modrzewiowa Góra" (ok. 20 km Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 54 9 lipca 2004 od Kłobucka), Krzepice (zabytki architektury) i Dankowo (kompleks zabytków i mury zamku do Lipia (dworek). zielony - Szlak Kłobucki biegnie z Kłobucka przez Mokrą (pomnik ku czci żołnierzy poległych w bitwie w 1939 r. ), Zawady nad Liswartą (miejscowość wypoczynkowa) do wsi Wąsosz (na cmentarzu zbiorowa mogiła powstańców z 1863 r.). W planach inwestycyjnych na najbliższe lata przewiduje się budowę ścieżek rowerowych pod nadzorem PTTK Częstochowa. 5. 4. Infrastruktura techniczna. 5.4.1. Komunikacja. Położenie komunikacyjne gminy Kłobuck z punktu widzenia połączeń regionalnych i międzynarodowych jest korzystne. Wpływ na to ma podstawowy układ komunikacyjny, który tworzą następujące drogi: krajowe - nr 43: Częstochowa – Wieluń – Poznań Długość drogi na terenie gminy wynosi blisko 14 km. Jest to droga o największym ruchu tranzytowym. Zgodnie z pomiarami ruchu w roku 1995 natężenie ruchu pojazdów wynosiło 930 pojazdów na godzinę na odcinku pomiędzy Częstochową, a Lgotą, 820 pojazdów na godzinę przejeżdżało między Lgotą, a Libidzą, 770 dojeżdżało do Kłobucka, skąd na drodze w kierunku Wielunia pomiary wykazały 690 pojazdów na godzinę. Droga ta posiada nawierzchnię ulepszoną bitumiczną oraz utwardzone pobocza. Na fragmentach odcinka biegnącego przez miasto posiada poszerzone jezdnie i chodniki oddzielone zieleńcami. Przez teren gminy Kłobuck przechodzi też planowana trasa autostrady A-1. Jej uzgodniony i uchwalony przebieg na terenie gminy to odcinek o długości 4,6 km, biegnący w południowo – wschodniej części gminy. Odcinek ten to 424 + 600 do 429 + 200. Teren przebiegu planowanej autostrady jest raczej płaski o największych przewyższeniach ok. 20 m/1 km trasy. Na terenie gminy nie ma kolizji z istniejącą zabudową. wojewódzkie: - nr 491 Działoszyn – Popów – Łobodno – Częstochowa; Całkowita długość drogi wynosi 27,993 km i w całości przechodzi przez teren powiatu kłobuckiego. Na całej swojej długości posiada twardą nawierzchnię. Natężenie ruchu wynosi obecnie od 350 pojazdów na godzinę na odcinku Częstochowa – Biała, do 170 pojazdów na godzinę między Kamykiem i Łobodnem. - nr 492 Ważne Młyny – Łobodno – Kłobuck – Wręczyca Wielka – Blachownia; Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 55 9 lipca 2004 Całkowita długość drogi wynosi 35,357 km, z czego prze obszar powiatu kłobuckiego przebiega odcinek o długości 29,2 km. Droga posiada na całej długości nawierzchnię twardą. - nr 494 Olesno – Wręczyca Wielka – Częstochowa. Jest to droga o długości 29,476 km, leżąca wyłącznie w obrębie powiatu kłobuckiego. Podobnie jak dwie powyższe drogi posiada twardą nawierzchnię. powiatowe: - S 2020: Wilkowiecko – Kłobuck; dł. w powiecie 4,3 km; w tym 4,3 km w mieście; - S 2023: Mokra – Kłobuck; dł. w powiecie 4,1 km; w tym 4,1 km w mieście; - S 1026: Ostrowy – Kuźnica Kiedrzyńska; dł. w powiecie 5,1 km; - S 2041: Praszczyki – Hutka; dł. w powiecie 5,7 km; w tym 3,5 km w mieście; - S 2043: Kłobuck – Kamyk; dł. w powiecie 6,4 km; w tym 3,7 km w mieście; - S 1025: Kamyk – Kuźnica – Kokawa; dł. w powiecie 2,7 km; - S 2045: Libidza – Kamyk; dł. w powiecie 3,5 km; - S 2046: Biała Górna – Lgota; dł. w powiecie 2,6 km; - S 2047: Grodzisko – Libidza; dł. w powiecie 0,6 km; - S 2049: Lgota – Szarlejka; dł. w powiecie 1,5 km; - S 2068: Biała Górna – Częstochowa; dł. w powiecie 2,1 km. Wszystkie drogi mają nawierzchnię bitumiczną, jednak nie zawsze posiadają odpowiednią wytrzymałość. Występujący powszechnie brak rowów uniemożliwia odprowadzanie wód opadowych i prawidłowe odwodnienie korpusu drogi. Na terenach zabudowanych drogi te nie posiadają chodników i ruch pieszych odbywa się na poboczu. gminne – stanowią 70,6 km, w tym: - o nawierzchni bitumicznej – 38,3 km; - o nawierzchni nieulepszonej – 32,3 km. wewnętrzne – będące w zarządzaniu Burmistrza stanowią 136,8 km, w tym: - o nawierzchni bitumicznej 9,1 km; - o nawierzchni nieulepszonej 127,7 km. Przez gminę Kłobuck przebiega magistrala kolejowa Śląsk – Gdynia. Ma ona minimalne znaczenie dla komunikacji publicznej w gminie ze względu na rozwój prywatnej komunikacji osobowej , a tym samym zanik przewozów kolejowych. Dodatkowo jej znaczenie jest ograniczone malejącą ilością połączeń osobowych ze Śląskiem i Pomorzem. Magistrala może jednak stanowić w przyszłości dogodne zaplecze dla rozwoju transportu kolejowego w przypadku lokalizowania na terenie gminy baz i składów transportowych. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 56 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 5.4.2. Zaopatrzenie w wodę. Gmina Kłobuck posiada rozwiniętą sieć wodociągową. Zaopatrywani są z niej nie tylko mieszkańcy miasta Kłobucka, ale także ludność sołectw terenu gminy. Jedynie pojedyncze zagrody zlokalizowane w oddaleniu od istniejących sieci wodociągowych korzystają z indywidualnych ujęć wody. Budowa wodociągu w miejscowości Rybno w 1995 roku zakończyła proces zaopatrywania gminy w wodę. Istniejąca obecnie sieć wodociągowa zaopatrywana jest w ramach częstochowskiego wodociągu regionalnego z ujęć w Łobodnie oraz z ujęcia miejskiego w Kłobucku. Rozdzielcza sieć wodociągowa ma długość 134,90 km, w tym 68,40 km w mieście5 i posiada 4433 przyłącze do nieruchomości (2646 w mieście i 1787 w sołectwach). Całkowita długość podłączeń do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania wynosi 69,40 km, z czego 40 km na terenie miasta i 29,40 km w sołectwach. Długość sieci wodociągowej zarówno przesyłowej jak i rozdzielczej na terenie gminy Kłobuck wynosi 229,30 km, w tym 108,50 km w mieście oraz 120,80 km w pozostałych sołectwach. Zaopatruje ona całą ludność miasta czyli 13 923 mieszkańców oraz 6709 mieszkańców wsi. TABELA 32: Gmina Kłobuck – wyposażenie w sieć wodociągową w 2003 roku Miejscowość Długość sieci w km Ilość przyłączy6 Długość przyłączy7 Kłobuck 68,40 2646 40 Biała 13,5 377 6,2 Borowianka 3,0 125 2,0 Gruszewnia 8,2 109 1,8 Kamyk 11,0 320 5,3 Kopiec 3,5 54 0,9 Lgota 4,0 131 2,2 Libidza 8,3 161 2,7 Łobodno 12,0 432 7,0 Nowa Wieś 3,0 78 1,3 Do obiektów zaopatrujących gminę w wodę należą 2 Stacje Ujęć Wody (SUW). Zlokalizowane są w miejscowościach: Kłobuck; Łobodno. Do miasta wliczona jest wieś Rybno Ilość przyłączonych nieruchomości 7 Podłączenia do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania 5 6 Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 57 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 TABELA 33: Gmina Kłobuck – charakterystyka poszczególnych SUW. Lokalizacja SUW Wydajność SUW w m³ / godzinę Kłobuck 150 Łobodno 685 Ujęcie w Łobodnie należy do częstochowskiego wodociągu regionalnego. Ujęcie to ma wydajność 685 m³/h i czerpie wody z pietra wodonośnego jurajskiego. Mniejsze ujęcie znajduje się na terenie miasta Kłobucka, a jego wydajność kształtuje się na / godzinę. W obrębie wsi Biała zlokalizowane są studnie poziomie 150 m³ głębinowe jako ujęcie wód podziemnych zbiornika Wierzchowisko. Ponadto na terenie gminy znajduje się 5 zdrojów ulicznych, 4 w mieście Kłobuck oraz 1 na terenie gminy. W 2003 roku dostarczono gospodarstwom domowym za pośrednictwem wodociągu 830 100 m³ wody, w tym 544 200 gospodarstwom miejskim i 285 900 pozostałym gospodarstwom w gminie. Zużycie wody z wodociągu na 1 mieszkańca wynosi 39,03 m³ /rok w mieście i 42,61 m³ /rok w sołectwach, co daje 40,82 m³/rok na terenie całej gminy TABELA 34: Gmina Kłobuck – infrastruktura wodociągowa w 2003 roku. Wyszczególnienie Gmina Kłobuck Długość sieci wodociągowej w km 229,30 Ilość nieruchomości przyłączonych 4433 Ludność korzystająca z wodociągu (%) 98,25 Zużycie wody z wodociągów na 1 mieszkańca w m³ 81,64 Gęstość sieci wodociągowej w km / 100 km² 230 Infrastruktura wodociągowa obejmuje 100 % osób zamieszkujących miasto Kłobuck i ponad 92 % mieszkańców wszystkich sołectw. 5.4.3. Kanalizacja. Obecnie na terenie gminy sieć kanalizacyjna występuje na terenie miasta Kłobuck. Jej długość wynosi 33,90 km i jest do niej przyłączonych 1291 nieruchomości. Długość sieci ulicznej sanitarnej ma 22,70 km, a długość podłączeń sanitarnych wynosi 11,20 km. Z sieci kanalizacyjnej korzysta 10 326 mieszkańców miasta. W 2003 roku odprowadzono siecią kanalizacyjną 383 300 m³ ścieków TABELA 35: Gmina Kłobuck – infrastruktura kanalizacyjna w 2003 roku. Wyszczególnienie Długość sieci kanalizacyjnej w km Gmina Kłobuck 33,90 Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 58 Wrocław 9 lipca 2004 Ilość nieruchomości przyłączonych, w tym budynki 1291 zbiorowego zamieszkania Ludność korzystająca z kanalizacji Ilość ścieków odprowadzona do kanalizacji w m³ 10326 383 300 Gęstość sieci kanalizacyjnej w km / 100 km² 72 Sieć obsługuje mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków zlokalizowana w Kłobucku wraz z wybudowaną w roku 1997 stacją odwadniania osadu. Oczyszczalnia jest inwestycją zrealizowaną w ostatnich latach i posiada większe niż obecne potrzeby, zdolności oczyszczania ścieków. Rzeczywiste jej możliwości wynoszą obecnie 2100 m³ ścieków na dobę. Po zakończeniu rozbudowy o komorę biologicznego oczyszczania, ilość możliwych do przyjęcia ścieków podwoi się i wyniesie 4200 m³ / dobę. Zaspokoi to w pełni obecne i perspektywiczne potrzeby miasta. W pozostałych miejscowościach gminy najpowszechniejszym sposobem utylizacji ścieków są osadniki bezodpływowe oraz nielicznie występujące systemy odprowadzania ścieków przez osadniki. Powoduje to zagrożenie dla czystości zalegających stosunkowo płytko wód podziemnych piętra czwartorzędowego. Jednocześnie należy podkreślić fakt dowozu ścieków wozami ascenizacyjnymi do oczyszczalni ścieków przez część mieszkańców gminy. Infrastruktura kanalizacyjna jest więc niewspółmierna do sieci wodociągowej. Obecna przewaga wyposażenia w sieć wodociągową nad siecią kanalizacyjną powoduje powstawanie większej ilości ścieków. Społeczność nieskanalizowanych dzielnic zmuszona jest gromadzić płynne nieczystości najczęściej w zbiornikach zlokalizowanych na terenie własnych posesji. To z kolei wpływa na zwiększone zanieczyszczenie gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych. Wody opadowe z miasta odprowadzane są kanalizacją deszczową do rzeki Biała Oksza oraz do lokalnych cieków powierzchniowych. W bieżącym roku planuje się budowę kanalizacji w miejscowości Łobodno, co zmniejszy ilość nieoczyszczonych ścieków odprowadzanych do gleby i wód. 5.4.4. Sieć gazowa. Gmina Kłobuck nie jest aktualnie w pełni zgazyfikowana. Gaz sieciowy doprowadzony jest jedynie do leżących na południu gminy wsi Kopiec, Biała Górna i Biała Dolna. Miejscowości te posiadają sieć gazową średnioprężną obsługiwaną przez Górnośląską Spółkę Gazownictwa Sp. z o.o. Oddział Zakład Gazowniczy w Zabrzu. Gaz ziemny wysokometanowy GZ-50 jest dostarczany z miasta Częstochowa gazociągiem średnioprężnym, stalowym o średnicy 100 i długości sieci rozdzielczej 16,054 km Przyłącza do budynków mają długość 5,925 km, a łączna długość sieci gazowej wraz z przyłączami wynosi 21,974 km. Na podstawie danych z 2000 roku odbiorców gazu było łącznie 159, z czego 148 to odbiorcy Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 59 Wrocław 9 lipca 2004 domowi, a 11 to handel, usługi i użyteczność publiczna. Zużycie medium w 2000 roku wyniosło 322 tyś. m³, w tym 221 tys. m³ gazu zużyte zostało przez odbiorców domowych i 101 tys. m³ gazu przez podmioty związane z handlem, usługami i użytecznością publiczną. Głównymi odbiorcami gazu sieciowego są więc odbiorcy domowi (68,8 %), drugie miejsce zajmują handel i usługi (26,5 %), a najmniej gazu zużywa użyteczność publiczna (4,9 %). TABELA 36: Gmina Kłobuck – korzystający z sieci gazowej w 2004 roku. Wyszczególnienie Gmina Kłobuck Długość sieci gazowej rozdzielczej w km 16,1 Długość przyłączy prowadzących do budynków 5,9 Zużycie gazu na 1 odbiorcę w m³ 2,028 Gęstość sieci gazowej w km / 100 km² 12,38 W związku z tym, że gaz jest stosunkowo dostępnym surowcem energetycznym, aprobowanym przez ekologów, w celu ochrony powietrza należy realizować proces podmiany paliw stałych, zwłaszcza węgla. Ogrzewanie gazowe powinno być promowane szczególnie na terenach, gdzie zlokalizowane są duże zakłady przemysłowe, jak również w miejscach lokalizacji usług i dużych osiedli mieszkaniowych. Aktualnie przewiduje się rozbudowę sieci gazowej , która byłaby zasilana z projektowanego gazociągu wysokoprężnego relacji Częstochowa – Opatów, który miałby być połączony z projektowanym gazociągiem Kluczbork – Krzepice – Opatów. 5.4.5. Energetyka. Energię elektryczną niskiego napięcia pobiera w gminie Kłobuck 6906 gospodarstw domowych. W 2000 roku jej zużycie przez gospodarstwa domowe wyniosło 15 793 MWh. Przeciętna dostawa na 1 mieszkańca gminy osiągnęła 756,04 kWh. Na obszarze gminy Kłobuck energia elektryczna dostarczana jest poprzez sieć elektroenergetyczną zarządzaną przez Zakład Energetyczny Częstochowa S.A. Sieć elektroenergetyczna składa się z następujących linii przechodzących przez omawianą gminę: 110 kV relacji Częstochowa – Aniołów – Kłobuck Zagórze; 110 kV relacji Częstochowa – Kawodrza – Kłobuck; 110 kV relacji Waleńczów - Trębaczów oraz linie napowietrzne i kablowe 15 i 30 kV. 8 Na podstawie danych za 2000 rok. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 60 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Odbiorcy energii elektrycznej z terenu miasta i gminy zasilani są głównie (w 61 %) ze stacji 110/15 kV Zagórze, a w pozostałej części ze stacji 110/30/15/6 Kawodrza (29 %) oraz ze stacji 110/15 kV Cykarzew (10 %). Ponadto na terenie gminy zlokalizowana jest transformatorowych rozdzielnia sieciowa 15/04 typu kV 30 kV Południe, napowietrznego oraz 12 stacji 31 stacji transformatorowych 15/04 kV typu wnętrzowego. Na omawianym obszarze znajduje się również fragment linii tranzytowej 400 kV relacji Joachimów – Dobrzeń – Mikułowa. Wzdłuż linii tej należy zachować obszar ograniczonego użytkowania o szerokości 80 m (po 40 m od osi linii w obu kierunkach). Właścicielem linii są Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. W najbliższym w planach rozwojowych krajowej sieci przesyłowej nie przewiduje się budowy nowych obiektów elektroenergetycznych o napięciu 220 kV lub wyższym. 5.4.6. Ciepłownictwo. Gmina Kłobuck zasilana jest w ciepło z kotłowni miejskiej zlokalizowanej w Kłobucku przy ul. Harcerskiej 4. Jest ona obsługiwana przez Przedsiębiorstwo Energetyczne SYSTEMY CIEPŁOWNICZE S.A. W kotłowni tej zainstalowanych jest siedem kotłów wodnych WCO-80 opalanych miałem węglowym. Kotłownia ta w ostatnich latach została zmodernizowana, dzięki czemu zwiększyła swoją moc grzewczą o 40 %. Moc obiektu wyniosła w 2000 roku 9,27 MW, a sumaryczna ilość wyprodukowanej energii cieplnej wyniosła niespełna 47 TJ. Daje to 7,9 % (7,6 % dla obszaru miasta) udziału w rynku ciepła oraz 9,1 % (13,5 % dla obszaru miasta) udziału pod względem mocy. Łączna długość rurociągów ciepłowniczych na koniec 2001 roku wyniosła ok. 6,2 km, natomiast zasięg systemu ciepłowniczego obejmował tylko miasto Kłobuck. Funkcjonujący w mieście system ciepłowniczy zaopatruje 73 obiekty. Dominującą grupą odbiorców jest mieszkalnictwo w tym budynki Administracji Budynków Komunalnych, Spółdzielni Mieszkaniowej i Wspólnot Mieszkaniowych. Drugą grupą odbiorców o istotnym zużyciu ciepła są budynki użyteczności publicznej, w tym głównie szkoły i przedszkola. TABELA 37: Gmina Kłobuck – infrastruktura ciepłownicza w 2000 roku. Wyszczególnienie Gmina Kłobuck Zainstalowana moc kotłów 7,73 MW Moc zamówiona przez odbiorców 9,52 MW Ilość budynków zasilanych z sieci ciepłowniczej Ilość wyprodukowanej energii cieplnej 73 42881 GJ Kotłownia w Kłobucku nie jest zbyt uciążliwa dla środowiska przyrodniczego. Każdy z kotłów bowiem jest wyposażony w dwustopniowy układ odpylania spalin. Sprawność urządzeń odpylających wynosi 80 %. Do środowiska naturalnego przedostaje się najwięcej SO2, gdyż w kotłowni nie zainstalowano urządzeń odsiarczających. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 61 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Wiele mieszkań, szczególnie na terenach wiejskich ogrzewanych jest jeszcze domowymi piecami na węgiel kamienny i jego pochodne, tzw. eko – groszek. Kotłownia miejska natomiast mieszcząca się w Kłobucku opalana jest miałem węglowym, dlatego też węgiel stanowi dominujący nośnik energii cieplnej na terenie gminy. Pozostałe nośniki takie jak: gaz, energia elektryczna, olej opałowy mają drugorzędne znaczenie i są wykorzystywane w niewielkim stopniu. Gmina posiada opracowany dokument „Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe”. Na jego podstawie opracowana zostanie długofalowa promowanie koncepcja ekologicznych podmiany nośników paliw energii tj. stałych. gazu Między ciekłego, innymi drewna odpadowego oraz oleju opałowego , a także wykorzystanie biomasy. 5.4.7. Gospodarka odpadami. Na terenie gminy Kłobuck nie ma składowiska odpadów komunalnych ani przemysłowych. Na podstawie umowy zawartej przez Urząd Miasta i Gminy Kłobuck, gmina korzysta ze składowiska o nazwie Młynek – Sobuczyna zlokalizowanego pomiędzy tymi dwiema miejscowościami leżącymi w powiecie częstochowskim na południe od miasta Częstochowy. Na terenie gminy Kłobuck, w rejonie miejscowości Pierzchno znajduje się nieczynne, zrekultywowane wysypisko odpadów komunalnych. Zlokalizowane jest ono w dawnym wyrobisku na skłonie wapiennego wzgórza. Wysypisko jest oddalone o około 1200 m na północny – wschód od miejscowości Pierzchno i około 800 m na południowy – zachód od drogi Częstochowa – Kłobuck i otoczone jest polami uprawnymi. Na dzień dzisiejszy szacuje się, że zorganizowanym wywozem śmieci (podpisane umowy na składowanie w pojemnikach i wywóz) objętych jest 90 % mieszkańców miasta i 75 % mieszkańców sołectw. Mając na uwadze dbałość o stan środowiska naturalnego należy dążyć do osiągnięcia 100 % wartości wskaźnika gospodarstw domowych objętych zorganizowanym wywozem odpadów. Niepokojącym zjawiskiem jest występowanie dzikich składowisk śmieci. Działania samorządu, powinny skupić się na skutecznej eliminacji tych zjawisk, począwszy od gorliwiej stosowanych kar administracyjnych, poprzez likwidację obiektów, a skończywszy na biologicznej rekultywacji zanieczyszczonych przez nielegalne składowiska terenów. 6. Stan środowiska i źródła zanieczyszczeń. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 62 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 6. 1. Stan gleb. Gleba jest bardzo złożonym utworem, o własnościach fizycznych i chemicznych zależnych od rodzaju skały, z której powstała oraz czasu działania i kierunku przebiegu naturalnych procesów glebotwórczych prowadzących do jej powstania. Gleby są środowiskiem będącym w stanie równowagi biochemicznej do czasu aż ten stan nie ulegnie przekształceniu, bądź degradacji przez rolniczą i pozarolniczą działalność człowieka. Najważniejsze potencjalne zagrożenia dla zasobów glebowych gminy stanowi przeznaczanie ziemi pod zabudowę oraz degradacja gleb związana z ich zanieczyszczeniem przez ścieki komunalne i niewłaściwe stosowanie środków chemicznych w rolnictwie. Bezpośrednim źródłem zanieczyszczeń gleb jest gnojowica wylewana przez rolników na pola i łąki - jest ona bowiem źródłem skażenia bakteriologicznego i biogennego. Szczególnie szkodliwy jest w tym przypadku nadmiar fosforu i azotu; w przypadku azotu chodzi o tworzenie jonu azotynowego, który jest szkodliwy. Odczyn gleb na większości obszaru gminy mieści się w przedziale 4,2 – 6,5 pH i wynosi średnio 4,85 pH. Na większości terenów rolniczych gminy przeważają gleby bardzo kwaśne (47,62 %) oraz kwaśne (42,86 %). Łączny udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych jest niekorzystny i wynosi 90,48 %. Gleby lekko kwaśne stanowią zaledwie 9,52% wszystkich gleb gminnych. Nie występują tu natomiast gleby o odczynie obojętnym i zasadowym. Tak wysokie zakwaszenie gleb gminy Kłobuck jest uwarunkowane przewagą gleb lekkich, w których następuje proces wymywania w głąb profilu gleby kationów zasadowych oraz z natury kwaśnymi skałami macierzystymi. Dodatkowo do wzrostu zakwaszenia gleb przyczyniają się czynniki antropogeniczne, między innymi: zanieczyszczenie atmosfery tlenkiem azotu i dwutlenkiem siarki oraz zmniejszenie nawożenia mineralnego. Zakwaszenie gleb powoduje utrudnienia w pobieraniu przez rośliny składników pokarmowych oraz uaktywnienie się toksycznych związków glinu, manganu i żelaza oraz metali ciężkich. Skutkuje to zmniejszeniem się plonów roślin uprawianych i pogorszeniem jakości uzyskiwanych produktów. Na terenie gminy występują gleby o naturalnej i podwyższonej zawartości metali śladowych oraz lokalnie gleby słabo zanieczyszczone (tzw. stopień II), na których dozwolona jest uprawa roślin zbożowych, okopowych i pastewnych a niedozwolone jest prowadzenie upraw ogrodniczych. Wykazano tu nadmierne stężenia kadmu. W uprawie konwencjonalnej celem człowieka było osiągnięcie maksymalnych plonów przy posuniętej bardzo daleko chemizacji (nawozy mineralne, herbicydy, środki ochrony). Efektem takiego podejścia do przyrody była degradacja ekosystemu, przejawiająca się między innymi obniżeniem aktywności glebowych mikroorganizmów, zmniejszeniem zawartości humusu, pogorszeniem fizyczno – chemicznych właściwości i struktury gleby. Długotrwała chemizacja doprowadzała wcześniej czy później do nadmiernego nagromadzania się w roślinach i glebie azotanów, pozostałości pestycydów i metali ciężkich. Stosowanie insektycydów o Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 63 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 zbyt szerokim spektrum działania wyniszczało faunę pożyteczną, co doprowadzało do zaniku naturalnej odporności roślin. Nadmierna chemizacja rolnictwa, stosowanie ciężkiego sprzętu rolniczego, odwodnienie gleb oraz emisja do środowiska pyłowych i gazowych zanieczyszczeń z przemysłu zawierających toksyczne substancje chemiczne (WWA, tlenki azotu i siarki) oraz pierwiastki śladowe zwane zwyczajowo metalami ciężkimi spowodowały w niektórych rejonach kraju poważne naruszenie równowagi istniejącej w środowisku glebowym, a niekiedy nawet jego degradację. Na omawianym terenie poza obszarami zabudowanymi nie obserwuje się gleb o silnym stopniu degradacji. Ponadto gleby te można uznać za wolne od zanieczyszczeń metalami ciężkimi. W większości znajdują się one w obrębie stężeń naturalnych pierwiastków metali ciężkich. Zaobserwowano tu jedynie nadmierne stężenie cynku w glebie, co nie jest przyczyną do ograniczania produkcji rolnej na tych obszarach. Jednym z czynników degradujących środowisko przyrodnicze, a w szczególności rolniczą przestrzeń produkcyjną jest erozja gleby. Prowadzi ona często do trwałych zmian warunków przyrodniczych (rzeźby terenu, stosunków wodnych, naturalnej roślinności) oraz warunków gospodarczo – organizacyjnych (deformowanie granic pól, rozczłonkowanie gruntów, pogłębienie dróg, niszczenie urządzeń technicznych). Główną przyczyną erozji gleb jest zniszczenie trwałej szaty roślinnej (lasów, łąk, pastwisk) tworzącej zwartą ochronę powierzchni ziemi. Tak więc problem erozji dotyczy przede wszystkim gleb uprawnych i gruntów bezglebowych. Charakter i nasilenie erozji zależy od rzeźby terenu, składu mechanicznego gleby, wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych w czasie oraz od sposobu użytkowania terenu. Zależnie od głównego czynnika sprawczego rozróżnia się erozję: wietrzną, wodną, śniegową, uprawową oraz ruchy masowe. Na terenie gminy Kłobuck erozję uprawową należy uznać za dużą. Gruntami zdewastowanymi i zdegradowanymi nazywane są grunty, które utraciły całkowicie wartości użytkowe, bądź też których wartość użytkowa zmalała w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych lub wskutek zmian środowiska, działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej. Podstawowym czynnikiem degradującym środowisko przyrodnicze jest wadliwe użytkowanie terenów np.: przez przeznaczanie pod uprawę piasków luźnych i słabo gliniastych. Gruntami zdegradowanymi w stopniu bardzo dużym są porolne nieużytki. Najbardziej zalecaną formą rekultywacji tych gruntów jest ich zalesianie. Inną, radykalną i trwałą formą zmian struktury ekologicznej jest techniczna degradacja polegająca na zniszczeniu pokrywy glebowo – roślinnej w wyniku technicznej zabudowy powierzchni ziemi (budynki, drogi, place, koleje, wyrobiska i składowiska odpadów). W gminie Kłobuck poza techniczną degradacją związaną z zabudową i infrastrukturą nie występują praktycznie gleby zdegradowane i zdewastowane. Dla poprawy stanu gleb niezbędne jest ich systematyczne wapniowanie, które obecnie w gminie jest realizowane. Działania te mają znaczenie m.in. dlatego, iż Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 64 9 lipca 2004 przyczyniają się do unieruchomienia metali ciężkich w glebie i zmniejszenia ich dostępności dla roślin. 6. 2. Stan wód. 6.2.1. Stan czystości wód podziemnych. Wody podziemne piętra czwartorzędowego jako zalegające płytko nie są zabezpieczone przed przenikaniem zanieczyszczeń z powierzchni np. w postaci nawozów, czy zanieczyszczeniem ściekami z nieszczelnych osadników przy zabudowaniach gospodarczych. Można jednak przyjąć, że dla obecnego stanu eksploatacji tych wód dla potrzeb lokalnych stopień ich zanieczyszczenia nie stanowi zagrożenia na skalę gminy. Wyjątek stanowi ujęcie w Łobodnie, które posiada silnie zanieczyszczone studnie głębinowe. Woda z tego ujęcia dostarczana jest jedynie do Częstochowy i jej okolic, co nie stwarza zagrożenia dla gminy Kłobuck. Korzystne jest jednak dążenie do skanalizowania wszystkich jednostek osadniczych i jednoczesne zaopatrzenie ich w wodę z ujęć piętra górno jurajskiego. Wody podziemne piętra jurajskiego jako położone głębiej są zabezpieczone przed bezpośrednim przenikaniem zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Zagrożenie dla ich czystości stanowią, dzięki występującemu na obszarze gminy układowi hydrologicznemu lokalizowane w wyrobiskach kamieniołomów wysypiska śmieci. W latach 1999 – 2001 badano w gminie Kłobuck wody podziemne należące do głównego zbiornika wód podziemnych nr 325 Częstochowa (W) i 326 Częstochowa (E). Wody z ujęcia w Kłobucku charakteryzowały się dobrym stanem jakościowym. Wody te należały do klasy II w 1999 roku, a w kolejnych latach do klasy Ib. Podobnie stan wód wyglądał w jednym z punktów pomiarowych w Łobodnie (S-2), gdzie wody wykazywały Ib klasę czystości. Natomiast w innym punkcie pomiarowym w Łobodnie (S-8) wody kwalifikowano do III klasy ze względu na nadmierne zanieczyszczenie związkami azotu. Jest to wynikiem nieuregulowanej gospodarki wodno – ściekowej, gdzie sieć wodociągowa dominuje nad systemem odbioru ścieków. Ważnym zagrożeniem dla zasobów wodnych gminy Kłobuck jest nadmierna eksploatacja ujęć wodnych, co w konsekwencji powoduje obniżanie się zwierciadła wód gruntowych. 6.2.2. Stan czystości wód powierzchniowych. Powierzchniowe wody płynące w gminie Kłobuck należą do zlewni Liswarty. Dla określenia jakości wód powierzchniowych na terenie omawianej gminy w latach 1999 – 2001 WIOŚ w Katowicach przeprowadził badania na rzece Biała Oksza i Kocinka. Badania wykonywano dla wskaźników fizyko – chemicznych i bakteriologicznych zgodnie z Polskimi Normami, procedurami dołączonymi do Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 65 9 lipca 2004 używanej aparatury lub według metod zalecanych przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska. Stan czystości wód rzeki Biała Oksza w roku 2001 mierzony był w dwóch punktach pomiarowych (Raport WIOŚ 2001): punkt pomiarowy Kłobuck – powyżej mleczarni, na 21,8 kilometrze biegu rzeki; punkt pomiarowy Łobodno – poniżej oczyszczalni, na 14,6 kilometrze biegu rzeki. W pierwszym punkcie pomiarowym wody wykazały ogólną klasę czystości non (nie odpowiada normom). O klasyfikacji ogólnej zadecydowało zanieczyszczenie bakteriologiczne, w mniejszym stopniu zanieczyszczenie związkami organicznymi (BZT5, CHZT, utlenialność). Biorąc pod uwagę jedynie wskaźniki fizykochemiczne wody w tym punkcie pomiarowym zostały zakwalifikowane do III klasy czystości. W punkcie pomiarowym w Łobodnie zlokalizowanym poniżej oczyszczalni ścieków wody wykazywały również klasę czystości nieodpowiadającą normom. Główne parametry zanieczyszczeń wody to związki biogenne i bakteriologiczne, pod względem których wody wykazywały klasę non. Na pogorszenie się stanu wód w drugim punkcie pomiarowym wpłynęło bowiem nadmierne obciążenie wody ściekami komunalnymi z Oczyszczalni Miejskiej w Kłobucku. W porównaniu z rokiem 2000 jakość wód rzeki Białej Okszy uległa pogorszeniu W 2000 roku rzeka w odcinku ujściowym prowadziła wody III klasy czystości, a w roku 2001 wartość miana Coli typu kałowego przekroczyła tę normę. Wody rzeki Kocinki nie przekroczyły norm III klasy czystości. Biorąc pod uwagę wskaźniki fizykochemiczne rzeka na całej długości prowadziła wody należące do II klasy, w związku z czym o klasyfikacji ogólnej rzeki Kocinki w punkcie pomiarowym przy ujściu do Liswarty zadecydowało zanieczyszczenie bakteriologiczne. 6. 3. Stan czystości powietrza atmosferycznego. Stan czystości powietrza atmosferycznego w gminie Kłobuck zależy od dwóch rodzajów źródeł zanieczyszczeń: emisji z zakładów przemysłowych i energetycznych, w tym zlokalizowanych głównie poza terenem gminy; tzw. niskiej emisji czyli emisji lokalnej z palenisk domowych, małych kotłowni oraz pochodzących z transportu samochodowego. Zlokalizowane na terenie omawianej gminy nieliczne zakłady przemysłowe nie stanowią zagrożenia w zakresie zanieczyszczenia powietrza. W ostatnim dziesięcioleciu nastąpił natomiast znaczny spadek emisji przemysłowych i energetycznych, co było rezultatem ograniczenia produkcji przemysłowej jak i inwestycji mających na celu ochronę powietrza. Obecnie głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza jest niska emisja. Poprawa stanu czystości powietrza może zatem nastąpić pod warunkiem ograniczenia niskiej emisji poprzez zmianę tradycyjnych węglowych instalacji grzewczych na bardziej przyjazne środowisku (w tym gazowe) oraz poprzez udrożnienie systemu komunikacyjnego. Od kilku lat maleje bowiem wpływ przemysłu, a wzrasta udział komunikacji w zanieczyszczeniu Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 66 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 powietrza zwłaszcza w mieście. Emisja spalin, ścieranie opon i wycieki są głównymi źródłami tlenku węgla, tlenku azotu, dwutlenku siarki, węglowodorów, metali ciężkich oraz pyłów. Należy zaznaczyć, że na zanieczyszczenie powietrza w gminie mają również wpływ odległe ogniska tj. Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP), Legnicko – Głogowski Okręg Miedziowy (LGOM), Zagłębie Turoszowskie, a nawet ogniska zlokalizowane poza granicami kraju. Istotne znaczenie mają tu południowo – zachodnie wiatry, przenoszące zanieczyszczenia na duże odległości. Jakość powietrza w gminie Kłobuck jest monitorowana ambulansem imisji w ramach monitoringu regionalnego prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) na stanowisku pomiarowym w Kłobucku, przy ul. Długosza oraz wyjątkowo w 1999 r. w Białej Dolnej, przy ul. Jasnogórskiej. Wyniki pomiarów w tej metodzie (mobilnej) zależą w głównej mierze od lokalizacji miejsca pomiarów, czasokresu pomiaru i ich ilości oraz warunków meteorologicznych. TABELA 38: Gmina Kłobuck – Wyniki badań zanieczyszczeń dla wartości średnich mierzonych w Kłobucku na stanowiskach pomiarowych w latach 1999 – 2001. Stacja Okres Kłobuck ul. Długosza 10-19 marzec 08-14 grudzień 1999 07-15 kwiecień Biała Dolna 13-21 ul. Jasnogórska październik 08-22 luty Kłobuck 2001 ul. Długosza 20-30 listopad Dwutlene Pył Dwutlen k siarki ogółem ek azotu Tlenek węgla Ozon [μg/m3] [mg/m3] [μg/m3] 38 44 43 57 39 33 24 23 21 659 719 409 72 46 b.d. 39 31 14 613 b.d. 26 25 48 36 9 - 0,72 0,66 79 66 W 2001 roku badania wykazują dotrzymywanie poziomów dopuszczalnych stężeń dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla i ozonu. Największe stężenie SO 2 i pyłu zmierzono w lutym przy niskiej temperaturze powietrza. Emisja SO2 i pyłu powstaje bowiem ze spalania paliw, głównie węgla, a zużycie tego paliwa jest maksymalne właśnie w czasie zimowym. Zanotowano również niewielkie stężenie dla tlenku węgla. Poziom stężenia w decydującym stopniu zależy bowiem od warunków meteorologicznych, a także od natężenia ruchu pojazdów. Tlenek węgla jest produktem niecałkowitego spalania paliw, dlatego też zwiększone zapotrzebowanie energetyczne przy niskich temperaturach powoduje wzrost stężenia tlenku węgla. W tabeli poniżej przedstawiono średnioroczne wartości wyznaczone na podstawie pomiarów z ambulansu imisyjnego. zanieczyszczeń Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 67 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 TABELA 39: Gmina – Kłobuck – wartości średnioroczne zanieczyszczeń powietrza w latach 1999 – 2001. Stacja Okres Dwutlenek siarki Pył zawieszony Dwutlenek azotu 16 10 6 [μg/m3] 30 26 18 18 14 13 1999 2000 2001 Kłobuck Stężenie dwutlenku siarki znacznie zmalało na przestrzeni dwóch lat do 6µg/m³, co jest prawdopodobnie wynikiem opalania części gospodarstw domowych gazem. Dwutlenek siarki cechuje bowiem duża zmienność sezonowa, w zależności od temperatury powietrza i konieczności ogrzewania pomieszczeń. Emisja dwutlenku siarki powstaje ze spalania paliw. Dominujący udział w zanieczyszczeniu ma spalanie węgla, koksu oraz olejów opałowych. Zużycie tych paliw jest maksymalne w okresie zimowym, stąd zdecydowanie większe zasiarczenie atmosfery w tym okresie. Zapylenie na terenie gminy Kłobuck jest obecnie również niewielkie. Średnie stężenie pyłu z okresu badań wyniosło 18µg/m³. Wynika to z małej ilości energetycznych, przemysłowych i motoryzacyjnych źródeł emisji pyłu. Niewielką rolę odgrywają jedynie unoszące się z powierzchni ziemi, ulic i chodników drobne frakcje pyłu i piasku. Dwutlenek azotu natomiast pochodzi z wielu grup emitorów, najwięcej z pojazdów, kotłowni, palenisk domowych, procesów hutniczych i odlewniczych. Zmierzone stężenia dwutlenku azotu w powietrzu nie wykazują tendencji do przekroczeń dopuszczalnym norm w gminie Kłobuck. Jego średnie stężenie wyniosło w 2001 roku 13 µg/m³. Jakość powietrza w gminie Kłobuck jest więc zadawalająca. Zostały bowiem utrzymane normy czystości za wyjątkiem sezonów grzewczych, gdzie występują lokalne przekroczenia takich wskaźników jak: pył zawieszony i dwutlenek siarki. Stan sanitarny powietrza ponadto w okresie 1999 – 2001 wykazuje systematyczną poprawę. 6. 4. Hałas. Program Państwowego Monitoringu Środowiska w ramach sieci regionalnej przewiduje badania hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii kolejowych – w miejscach o szczególnym zagrożeniu (węzły drogowe, drogi tranzytowe przebiegające w pobliżu zabudowy mieszkaniowej). Zgodnie z programem PMŚ na lata 1998-2002, badania hałasu komunikacyjnego prowadzone są w cyklu pięcioletnim, w stałych punktach wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych województwa. Teren gminy Kłobuck, jak również powiat kłobucki nie został objęty pomiarami hałasu w związku z powyższym trudno jest ustalić faktyczną uciążliwość akustyczną. Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 68 9 lipca 2004 Głównym źródłem uciążliwości akustycznych jest przede wszystkim hałas komunikacyjny wzdłuż głównych dróg. Ruch ciężkich pojazdów po drogach przestrzeni zurbanizowanej powoduje szczególne uciążliwości w postaci wibracji i hałasu w zakresie infradźwięków. Są one przyczyną pękania ścian budynków oraz szczególnego zagrożenia hałasem dla mieszkańców terenów przyległych do głównych tras komunikacyjnych. Miernikiem hałasu mogą być jedynie skargi osób mieszkających wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych. Dotyczy to szczególnie fragmentów drogi krajowej nr 43 przebiegającej w odległości kilku metrów od zabudowy mieszkaniowej miasta Kłobuck. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 69 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 7. Dokumentacja planistyczno – strategiczna. Treść poniższego rozdziału to wynik analizy wybranej dokumentacji o charakterze planistyczno – strategicznym, której treść obejmowała gminę Kłobuck. Zacytowane są tutaj zapisy dotyczące ochrony środowiska, odnoszące się zarówno pośrednio jak i bezpośrednio do gminy Kłobuck. 7. 1. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kłobuck. Zgodnie z ustawą o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 roku, z późniejszymi zmianami, Rada Miejska w Kłobucku uchwaliła 28 października 1999 roku Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kłobuck. Studium jako motto działań zakłada, że: „ celem ochrony środowiska przyrodniczego na obszarze objętym opracowaniem studium jest zachowanie istniejących walorów przyrodniczych i wzbogacenie ich dla stworzenia podstaw spójnej przestrzennej koncepcji układu terenów zielonych o różnej funkcji od produkcyjnej do wypoczynkowo – rekreacyjnej. Ochrona wartościowych elementów przyrodniczych takich jak lasy, ciągi łąk i zieleni, kompleksy terenów rolnych, głównie tych o wyższych klasach bonitacji gleb, polega przede wszystkim na pozostawieniu ich w dotychczasowym użytkowaniu oraz na ograniczeniu negatywnych wpływów zewnętrznych. Istotnym działaniem może być kształtowanie terenów otwartych w kierunku stworzenia Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych (ESOCH)”. W zakresie ochrony środowiska naturalnego studium postuluje: tworzenie warunków równowagi ekologicznej; regulacja klimatu i regeneracja zanieczyszczeń atmosfery; ochrona i regulacja zasobów wodnych, w tym wód podziemnych; ochrona najcenniejszych dla gminy i miasta partii terenu jak starorzeczy (Dębowa Góra) czy zabytkowe parki; zachowanie wartościowych przyrodniczo i krajobrazowo obszarów dla organizacji wypoczynku; ochrona lasów przed dewastacją i zmianą użytkowania ze względu na ich rolę ekologiczną i rekreacyjną; ochrona łąk i zieleni w dolinie rzeki Białej Okszy i Kocinki i ich dopływów, stanowiących ekologiczne połączenie elementów systemu przyrodniczego, które należy pozostawić jako tereny otwarte dla celów przewietrzania oraz ze względu na możliwe funkcje przyrodniczo – rekreacyjne; ochrona terenów zielonych towarzyszących zabudowie, w tym ogródków działkowych, ochrona terenów sportowych, ogrodów, stawów, cmentarzy i ciągów pieszych; Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 70 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 wprowadzenie zalesień na glebach o najniższej przydatności rolniczej; rozbudowanie terenów zieleni rekreacyjnej na glebach klasy V i VI a ponadto studium mające na uwadze zrównoważony rozwój gminy oraz utrzymanie walorów przyrodniczych wskazuje na następujące inwestycje w zakresie: komunikacji, w tym komunikacji drogowej, kolejowej, publicznej; sieci wodociągowej; sieci kanalizacyjnej; sieci energetycznej; sieci gazowej. 7. 2. Studium zagospodarowania przestrzennego województwa częstochowskiego Zadaniem opracowanego w roku 1998, na zlecenie Urzędu Wojewódzkiego w Częstochowie, Studium Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Częstochowskiego było określenie generalnych uwarunkowań, celów i kierunków polityki przestrzennej na obszarze miasta i gminy Kłobuck. Poniższe, wybrane założenia dotyczą bezpośrednio tematyki ochrony środowiska przyrodniczego: Ochrona obszarów węzłowych o znaczeniu krajowym oraz korytarzy ekologicznych o znaczeniu lokalnym: podporządkowanie zagospodarowania przestrzennego funkcji ekologicznej; wprowadzenie ograniczeń w użytkowaniu i zagospodarowaniu terenów; zaostrzenie obowiązujących standardów środowiska dotyczących jakości powietrza, wód, gleb; objęcie tych obszarów monitoringiem środowiska. Ochrona obszarów położonych w rejonie głównych zbiorników wód podziemnych: uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej i gospodarki odpadami; likwidacja istniejących źródeł zagrożenia; dostosowanie gospodarki nawozowej do istniejących warunków środowiska. 7. 3. Strategia Rozwoju Powiatu Kłobuckiego. Celem strategii powiatu kłobuckiego, przyjętej na XIII Sesji Rady Powiatu w Kłobucku jest określenie priorytetowych kierunków rozwoju powiatu w latach 2000 – 2010. Poniższe założenia dotyczą wyłącznie ochrony środowiska: Cel strategiczny: „Poprawa stanu środowiska naturalnego w powiecie”. Cel operacyjny: „Zmniejszenie zagrożeń ekologicznych”. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 71 9 lipca 2004 Program 1: zwiększenie powierzchni zalesionych i zadrzewionych m.in. poprzez ujęcie gleb klasy V i VI pod zalesienia Zadania strategiczne: przeprowadzenie akcji promocyjnej wśród mieszkańców nt. możliwości zalesiania nieużytków; przygotowanie systemu wsparcia finansowego dla zalesiających. Program 2: zagospodarowanie dorzecza Liswarty Zadania strategiczne: budowa nowych oczyszczalni ścieków i rozbudowa istniejących; budowa kanalizacji sanitarnej doprowadzającej ścieki do oczyszczalni. 7. 4. Program Ochrony Środowiska Powiatu Kłobuckiego. Według artykułu 17 ustawy „Prawo ochrony środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001roku „Zarząd województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14” czyli: cele ekologiczne; priorytety ekologiczne; rodzaj i harmonogram działań proekologicznych; środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe. Program Ochrony Środowiska Powiatu Kłobuckiego zakłada następujące wytyczne dla programów gminnych: Utrzymanie dobrej jakości powietrza: Wspieranie wykorzystania nośników energii przyjaznych środowisku; Rozwój infrastruktury drogowej; Rozwój sieci tras rowerowych. Poprawa bilansu hydrologicznego: Rozbudowa systemu małej retencji; Melioracje nawadniające na obszarach o deficycie wodnym; Działania sprzyjające zwiększeniu retencyjności lokalnych zlewni; Działania na rzecz racjonalizacji zużycia wody. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 72 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Poprawa jakości wód powierzchniowych: Uporządkowanie gospodarki ściekowej w ramach gmin i związków międzygminnych; Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do wód powierzchniowych (zwłaszcza z terenów rolniczych) ze źródeł obszarowych; Ograniczenie zagrożeń związanych z liniowymi źródłami zanieczyszczeń (główne drogi). Minimalizacja zagrożeń dla jakości wód podziemnych: Uzupełnienie stref ochronnych ujęć wody; Wyeliminowanie zagrożeń związanych z gospodarką odpadami. Racjonalne wykorzystanie zasobów glebowych i surowców mineralnych: Działania przeciwerozyjne; Wapnowanie gleb na terenach rolniczych; Wspieranie rolnictwa ekologicznego oraz rolnictwa integrowanego; Dostosowanie drzewostanów leśnych do warunków siedliskowych. Zachowanie i wzrost różnorodności biologicznej: Zagospodarowanie obiektów chronionych i cennych przyrodniczo, w tym ostoi NATURA 2000 oraz pozyskiwanie środków zewnętrznych na ten cel; Renaturyzacja ekosystemów wodno-błotnych, w szczególności dolin małych cieków. Zachowanie dobrego klimatu akustycznego i utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej poziomów dopuszczalnych: Ewidencja źródeł promieniowania niejonizującego i określenie poziomów zagrożeń; Rozpoznanie stref zagrożenia hałasem komunikacyjnym; Wspieranie działań na rzecz ograniczenia istniejących uciążliwości akustycznych. Bezpieczeństwo ekologiczne (powodzie, pożary, zagrożenia chemiczne) Edukacja społeczeństwa na rzecz kreowania zachowań w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska; Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 73 9 lipca 2004 Budowa systemu wczesnego ostrzegania o zagrożeniach ekologicznych, z wykorzystaniem Internetu; Utworzenie stacji monitoringu przeciwpowodziowego; Zwiększenie możliwości zwalczania zagrożenia pożarowego, powodziowego oraz chemicznego. Edukacja ekologiczna i promocja walorów przyrodniczych: Rozwój form edukacji ekologicznej dla wszystkich grup wiekowych i różnych grup zawodowych; Dostosowanie treści programów szkolnych (edukacja ekologiczna, edukacja regionalna, wiedza o społeczeństwie) do uwarunkowań przyrodniczych i społecznych; Zainicjowanie i realizacja programu promocji przyrodniczo-krajobrazowych walorów; Wyznaczanie i realizacja ścieżek turystyczno-edukacyjnych. Program ten zakłada również wytyczne z zakresu ochrony środowiska dla gminy Kłobuck: Utrzymanie dobrej jakości powietrza: Minimalizacja wpływu planowanej autostrady na środowisko przyrodnicze; Gazyfikacja gminy; Rozbudowa systemu i modernizacja dróg gminnych; Budowa tras rowerowych (turystyka i dojazd do szkoły); Termooszczędność w budynkach, Budowa kotłowni przyjaznych środowisku. Poprawa bilansu hydrologicznego: Preferowanie małej retencji w rekultywacji terenu. Poprawa jakości wód powierzchniowych: Rozbudowa kanalizacji sanitarnej (zgodnie z Uchwałą 7/I/2002 RM w Kłobucku); Poprawa odwodnienia dróg gminnych. Minimalizacja zagrożeń dla jakości wód podziemnych: Likwidacja „dzikich” wysypisk śmieci szczególnie na terenach kamieniołomów (zgodnie z Uchwałą nr 7/I/2002 RM w Kłobucku) Zachowanie naturalnej rzeźby terenu i likwidacja powstałych szkód: Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 74 9 lipca 2004 Preferowanie małej retencji w rekultywacji wyrobisk po surowcach skalnych. Racjonalne wykorzystanie zasobów glebowych i surowców mineralnych: Wspieranie wykorzystania OZE (w tym uprawy energetyczne); Wapniowanie gleb i nawadnianie obszarów rolnych. Zachowanie i wzrost różnorodności biologicznej: Powiązanie ochrony walorów przyrodniczo-krajobrazowych z ochroną zabytków i obiektów archeologicznych; Wykonanie waloryzacji przyrodniczej gminy. Zachowanie dobrego klimatu akustycznego i utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej poziomów dopuszczalnych: Rozpoznanie zagrożeń akustycznych na terenie miasta i gminy; Zmniejszenie uciążliwości akustycznej linii kolejowej nr 131 oraz dla drogi krajowej nr 489 i dróg wojewódzkich nr 492, 491 i 489 (zadanie koordynowane). Bezpieczeństwo ekologiczne (powodzie, pożary, zagrożenia chemiczne): Edukacja społeczeństwa na rzecz kreowania zachowań w sytuacji NZŚ. Edukacja ekologiczna i promocja walorów przyrodniczych powiatu: Promocja walorów przyrodniczych i turystycznych gminy; Rozwój szkolnych i pozaszkolnych form edukacji ekologicznych. 7. 5. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego Zadaniem planu zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego jest sformułowanie zasad realizujących politykę przestrzenną województwa i organizujących jego strukturę przestrzenną w sposób uwzględniający założenia polityki przestrzennej państwa, określone w dokumencie pt. "Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju" oraz tworzący warunki przestrzenne do realizacji ustaleń strategii rozwoju województwa, przedstawione w dokumencie pt. "Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2015". Poniższe cele, kierunki i działania dotyczą tematyki związanej z ochroną środowiska: Cel: Ochrona, wzmocnienie systemu obszarów chronionych i wielofunkcyjny rozwój terenów otwartych Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 75 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Kierunek 1: Ochrona terenów o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych stanowiących o specyfice regionu Działania: tworzenie systemu obszarów chronionych przyrody i krajobrazu kulturowego; wprowadzenie prawnych form ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego w tym: rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, parków kulturowych; wdrożenie elementów projektowanej europejskiej sieci Natura 2000 oraz Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET – Polska; utrzymanie i wzmocnienie powiązań ekologicznych pomiędzy obszarami stanowiącymi biocentra o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym; przeciwdziałanie degradacji terenów stanowiących główne elementy struktury ekologicznej w szczególności rangi ponadregionalnej; ochrona terenów leśnych poprzez przebudowę drzewostanów ukierunkowaną na zwiększenie bioróżnorodności gatunkowej, różnowiekowości lasów oraz poprawę ich stanu sanitarnego; rewaloryzacja i zagospodarowanie turystyczne zasobów dziedzictwa kulturowego Kierunek 2: Ochrona i racjonalne wykorzystanie oraz użytkowanie zasobów środowiska Działania, w tym inwestycje celu publicznego: ochrona zasobów wód w tym Głównych Zbiorników Wód Podziemnych o najwyższym stopniu zagrożenia oraz stref ochronnych ujęć wód podziemnych i powierzchniowych poprzez uregulowanie gospodarki ściekowej i odpadowej oraz likwidacja istniejących źródeł zanieczyszczeń; ochrona gleb o najwyższej wartości bonitacyjnej przed nieuzasadnionym przeznaczeniem na cele nierolnicze i nieleśne; zalesienia i zadrzewienia terenów predystynowanych do tworzenia sieci powiązań pomiędzy istniejącymi kompleksami leśnymi oraz gruntów rolnych o niekorzystnych warunkach dla produkcji rolnej oraz niskich walorach przyrody i krajobrazu, z uwzględnieniem ustalonej w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennegop granicy polno – leśnej; ochrona terenów złóż udokumentowanych dotychczas nie eksploatowanych przed trwałym zainwestowaniem uniemożliwiającym ich późniejsze wykorzystanie; Kierunek 3: Utrzymanie rolniczego użytkowania ziemi i żywotności obszarów wiejskich Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 76 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Działania, w tym inwestycje celu publicznego: wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, w tym m.in. funkcji produkcyjnych (przetwórstwo płodów rolnych), systemów infrastruktury technicznej, komunikacji zbiorowej; rozwój usług bytowych i usług specjalistycznych (doradztwo prawne, gospodarcze, podatkowe itp.) w ośrodkach osadniczych; przeciwdziałanie degradacji terenów rolnych i utrzymanie gruntów w kulturze rolnej poprzez wspieranie niskotowarowych gospodarstw rolnych; rozwój ekologicznie zorientowanego ekstensywnego rolnictwa. Kierunek 4: Zachowanie walorów krajobrazowych i przyrodniczych terenów z intensywnym rolnictwem Działania: przywracanie zagrożonym naturalnych nadmierną walorów eksploatacją przyrodniczych rolniczą, w terenom tym wiejskim wprowadzanie zadrzewień, zalesień, restytucja łąk, strumieni i małych zbiorników wodnych. Kierunek 5: Zagospodarowanie terenów o mniejszych walorach przyrodniczych i krajobrazowych łączące ekologicznie zorientowane rolnictwo z turystyką Działania: rozwój agroturystyki i zagospodarowanie rekreacyjno – turystyczne obszarów wiejskich; zagospodarowanie obiektów turystyczne turystycznych i i podnoszenie rekreacyjnych oraz standardów użytkowych poprawę dostępności komunikacyjnej dla ruchu turystycznego; turystyczno – rekreacyjne zagospodarowanie zbiorników retencyjnych z wyłączeniem zbiorników wody pitnej. Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 77 9 lipca 2004 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY KŁOBUCK CZĘŚĆ II – PROGRAM DZIAŁAŃ Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 78 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 1. Kierunki rozwoju gminy Kłobuck. 1. 1. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kłobuck Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego stanowi merytoryczną podstawę programowania i koordynacji działań społeczno – gospodarczych w zakresie rozwoju Gminy Kłobuck i wskazuje kierunki polityki przestrzennej w granicach tej gminy. Jako główny kierunek rozwoju gminy studium przyjmuje poprawę warunków życia mieszkańców i ich stabilizację, tj. dostosowanie rozwoju gospodarczego i przestrzennego do zapotrzebowania i ambicji społeczności gminy, a w drugiej kolejności – do zaspokojenia potrzeb powiatu, regionu i kraju. Studium przewiduje następujące składowe kierunki rozwoju gminy. Są to: Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego: kształtowanie krajobrazu (przyroda i dziedzictwo kulturowe) głównie w ramach zagospodarowania stref konserwatorskich w Kłobucku, Kamyku, Kopcu i Nowej Wsi; ochrona areału rolnego o III klasie bonitacji; ograniczenie chemicznych metod uprawy roli na rzecz metod naturalnych i biologicznych; preferowanie intensyfikacji gospodarki rolnej i hodowlanej z zachowaniem równowagi biologicznej; minimalizacja wpływu projektowanej autostrady na środowisko przyrodnicze. Dostępność społeczna do dóbr i usług: tworzenie nowych miejsc pracy dla zapewnienia zatrudnienia dla ludności w wieku produkcyjnym w mieście i na wsi (około 1000 miejsc) poprzez: rozwój usług przemysłu i przetwórstwa, w tym przetwórstwa spożywczego dla wykorzystania efektów produkcji rolnej i rozwój sieci obsługi działalności gospodarczej; tworzenie lepszych warunków zamieszkania przez modernizację istniejących zasobów mieszkaniowych oraz preferowania rozwoju jednorodzinnego; modernizacja obiektów edukacyjnych (przedszkola, szkoły); optymalne wykorzystanie istniejącej bazy kulturalnej; budownictwa Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 79 9 lipca 2004 poprawa warunków ochrony zdrowia przez doposażenie i modernizację szpitala, przychodni i ośrodków zdrowia oraz zwiększenie zatrudnienia w tych placówkach; rozwój handlu, gastronomii i rzemiosła usługowego oraz zaplecza turystyki i rekreacji z równoczesną preferencją turystyki przejazdowej; tworzenie możliwości zaopatrzenia gminy w gaz przewodowy oraz w urządzenia do odprowadzania i oczyszczania ścieków; rozwój telekomunikacji; kształtowanie ułatwień dla osób niepełnosprawnych; tworzenie warunków do pełnego wyposażenia wsi w elementy usług podstawowych oraz miasta w elementy stopnia wyższego dla potrzeb całej gminy i powiatu. Ład przestrzenny: polityka lokalizacyjna nie pozwala na rozpraszanie zwartości zabudowy – zarówno miasta Kłobuck jak i poszczególnych wsi; preferencja terenów już zabudowanych (przynajmniej częściowo) i gruntów o najmniejszej przydatności rolnej; stosowanie harmonii form elementów zagospodarowania przestrzennego i krajobrazu; tworzenie ładu przestrzennego przy maksymalnej koncentracji zabudowy i ochronie wartościowych gruntów rolnych o III klasie bonitacyjnej z wyjątkiem węzła „Lgota” oraz miasta Kłobucka; ochrona i dostosowanie, do aktualnych potrzeb zasobów dziedzictwa kulturowego a w szczególności zabytkowego układu przestrzennego miasta Kłobuck oraz zabytkowych założeń parkowo – pałacowych i dworskich w Kłobucku, Kamyku, Kopcu, Nowej Wsi oraz zabytkowych obiektów mieszkalnych i usługowych na terenie całej gminy; kształtowanie czytelnej sieci drogowej, obsługującej poszczególne części gminy w powiązaniu z autostradą i drogą krajową i drogami wojewódzkimi; kształtowanie ośrodków pomocniczych gminy; kształtowanie terenów rekreacyjnych z obliczeniem na potrzeby społeczności lokalnej i przyjezdnych. Rozwój i obsługa ruchu turystycznego: propagowanie rowerowych i pieszych szlaków turystycznych oraz promocja walorów krajobrazowych gminy; tworzenie warunków dla rozwoju placówek obsługi i organizacji ruchu turystycznego (biura turystyczne). Powyższe inwestycje zmienią istniejące uwarunkowania i krajobraz gminy. Ich realizacja w myśl założeń Studium pozwoli na rozwój cywilizacyjny bez nadmiernej ingerencji w środowisko przyrodnicze oraz stopniowe, płynne zaadoptowanie zmian przestrzennych wraz z ich uciążliwościami. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 80 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 2. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych. Niniejszy rozdział przedstawia cele II Polityki Ekologicznej Państwa w sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. 2. 1. Racjonalizacja użytkowania wody. Działania zmierzające do zracjonalizowania użytkowania wód powinny objąć wszystkie dziedziny gospodarki korzystające z zasobów wód, w tym przede wszystkim: przemysł; gospodarkę komunalną; rolnictwo. Zastosowanie najlepszych najlepszych praktyk dostępnych rolniczych technik powinno produkcji doprowadzić przemysłowej do i zmniejszenia zapotrzebowania na wodę i do ograniczenia ładunków odprowadzanych do odbiorników zanieczyszczeń. W najbliższej przyszłości konieczne jest zaniechanie nieuzasadnionego wykorzystywania wód podziemnych na cele przemysłowe. Racjonalizacja zużycia wody w gospodarstwach domowych powinna zmierzać przede wszystkim do ograniczenia jej marnotrawstwa, stosowania wodooszczędnej aparatury czerpalnej i sprzętu gospodarstwa domowego oraz dalszego rozwoju pomiaru zużycia wody. Konieczne jest również dalsze ograniczanie strat w systemach rozprowadzania wody. Podstawowymi instrumentami stymulującymi racjonalizację zużycia wody oraz ilości i jakości odprowadzanych ścieków powinna być cena usług wodociągowych i kanalizacyjnych odzwierciedlająca realną wartość wody, łącznie z ochroną zasobów wodnych, w aspekcie samofinansowania się zakładów dostarczających wodę i odprowadzających ścieki (taryfy za usługi) i samofinansowania się gospodarki wodnej (opłaty za szczególne korzystanie z wód). W przypadku odprowadzania ścieków do kanalizacji opłaty taryfowe powinny być powiązane z kontrolą zanieczyszczeń u źródła ich powstawania i być uzależnione od odprowadzanego ładunku zanieczyszczeń. W perspektywie średniookresowej, do 2010 roku, II Polityka Ekologiczna Państwa zakłada: wprowadzenie normatywów zużycia wody w najbardziej wodochłonnych dziedzinach produkcji w oparciu o zasadę stosowania najlepszych dostępnych technik; eliminowanie wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych (poza przemysłem spożywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji) Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 81 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 poprzez wprowadzenie zaporowych opłat za pobór wód podziemnych; wykorzystanie wód podziemnych przez przemysł mogłoby być ewentualnie dopuszczalne w rejonach o dużych, niewykorzystanych zasobach tych wód, ale wyłącznie przez określony czas i pod specjalnym nadzorem; ustalenie normatywnych wskaźników zużycia wody w gospodarce komunalnej stymulujących jej oszczędzanie i ich wdrożenie do praktyki poprzez system dobrowolnych porozumień między właściwymi organami administracji publicznej i przedsiębiorstwami wodociągów i kanalizacji lub ich zbiorczymi reprezentantami; zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50 % w stosunku do stanu w 1990 roku w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle. Natomiast w perspektywie długookresowej do 2025 roku ma nastąpić pełne wdrożenie idei zrównoważonej produkcji i konsumpcji w odniesieniu do zużycia wody na cele przemysłowe, komunalne i rolnicze, wprowadzenie zasady stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT) w systemach poboru, uzdatniania i dystrybucji wody oraz osiągnięcie wskaźników zużycia wody na jednostkę lub wartość produkcji oraz na jednego mieszkańca nie przekraczających średnich wartości dla państw OECD. 2. 2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji jest jednym z ważniejszych celów polityki ekologicznej, gdyż jest to jedna z dróg realizacji zasady likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń u źródła, która ponadto pozwala na uzyskanie korzyści gospodarczych w postaci zmniejszenie nakładów na produkcję, a w konsekwencji zmniejszenia obciążeń obywateli z tytułu wykorzystywania zasobów naturalnych i ochrony środowiska. W perspektywie średniookresowej do 2010 roku II Polityka Ekologiczna Państwa zakłada: ograniczenie materiałochłonności i energochłonności produkcji o 50 % w stosunku do 1990 roku; stopniowe jej ograniczanie w poszczególnych dziedzinach wytwarzania w takim zakresie by uzyskać co najmniej średnie wielkości dla państw OECD (w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB); szerokie wprowadzenie do praktyki dobrowolnych porozumień z przemysłem w zakresie realizacji programów ograniczania materiałochłonności i odpadowości produkcji; wycofanie z produkcji i użytkowania, bądź ograniczenie użytkowania substancji i materiałów niebezpiecznych, reglamentowanych przez dyrektywy Unii Europejskiej i przepisy prawa międzynarodowego (zawierających metale ciężkie, trwałe zanieczyszczenia organiczne i substancje niszczące warstwę ozonową); Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 82 9 lipca 2004 szerokie upowszechnienie, wzorem ocen oddziaływania na środowisko, ocen cyklu życiowego produktu; wprowadzenie ustawowego obowiązku wykonywania takich ocen dla grup produktów o wysokiej materiałochłonności i odpadowości oraz produktów zawierających substancje niebezpieczne dla środowiska. Natomiast w perspektywie długookresowej do 2025 roku ma nastąpić pełne wdrożenie idei zrównoważonej produkcji i konsumpcji, dla której zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji jest celem głównym, a także zasad stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), wynikiem wprowadzenia których jest istotne zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji oraz poprawa efektywności ekonomicznej procesów wytwórczych. 2. 3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Jednym z podstawowych celów polityki ekologicznej jest zmniejszanie energochłonności gospodarki, zarówno procesów wytwórczych jak i świadczenia usług oraz konsumpcji. Podstawowe założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z dalszym urealnianiem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości społecznej sprzyjającej oszczędzaniu energii, zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu będzie się nadal zmniejszać. Do 2010 roku spadek ten powinien wynieść około 25% w stosunku do 2000 roku. Z punktu widzenia polityki ekologicznej, szczególnie w kontekście potrzeby utrzymania przez Polskę stosunkowo wysokiego tempa wzrostu gospodarczego z jednej strony oraz dalszego, znaczącego zmniejszenia krajowej emisji zanieczyszczeń powietrza z drugiej (co ma swoje źródło w konieczności zapewnienia dalszej poprawy jakości powietrza oraz konieczności wywiązania się z już przyjętych przez Polskę oraz aktualnie negocjowanych zobowiązań międzynarodowych dotyczących wielkości emisji, tak substancji zakwaszających jak i gazów cieplarnianych oraz trwałych i lotnych związków organicznych) przewidywaną dotychczas skalę dalszego zmniejszania jednostkowego zużycia energii w gospodarce należy uznać za niewystarczającą. Konieczne jest, w perspektywie roku 2025, zmniejszenie energochłonności około dwukrotne. Realizacja tego celu będzie wymagać wprowadzenia mechanizmów pozwalających w większym niż dotąd stopniu uwzględniać w cenach energii jej koszty środowiskowe, przede wszystkim poprzez wdrożenie opłat produktowych od paliw, zróżnicowanych w zależności od uciążliwości poszczególnych rodzajów paliw dla środowiska, a także znacznie większego niż dotąd zaangażowania się instytucji publicznych, przedsiębiorstw i obywateli w działania w zakresie wprowadzania i upowszechniania wysoce energooszczędnych technologii i wyrobów, które w porównaniu z usprawnieniami organizacyjnymi i ogólną poprawą racjonalności gospodarowania mogą wymagać znacznie większych nakładów, ale bez których Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 83 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 zmniejszenie energochłonności nie nastąpi w pożądanej skali i nie będzie wystarczająco trwałe. Oceniając wielkość koniecznego wysiłku w zakresie dalszej poprawy wskaźników energochłonności gospodarowania trzeba też pamiętać, że efektom możliwym do uzyskania dzięki tej poprawie i dzięki związanemu z nią ograniczeniu wzrostu ogólnego zużycia i produkcji energii (nie tylko oczywistym efektom w zakresie zmniejszenia zużycia przyrodniczych zasobów, ale także efektom w zakresie zmniejszenia emisji zanieczyszczeń) nie są w stanie dorównać efekty jakichkolwiek innych rozwiązań zmniejszających uciążliwość dla środowiska sektora energetycznego (takich jak zmiana struktury zużycia nośników energii czy budowa urządzeń i instalacji ochronnych). Zmniejszanie energochłonności, obok efektów ekologicznych, przynosi również znaczące korzyści ekonomiczne, zwłaszcza w dłuższej perspektywie. Do zasadniczych kierunków działań w zakresie dalszego zmniejszania jednostkowego zużycia energii we wszystkich dziedzinach sfery produkcji, świadczenia usług i konsumpcji należy: rozszerzenie występujących już tendencji w zakresie zmian struktury wytwarzania dochodu narodowego, poprzez dalsze ograniczanie aktywności najbardziej energochłonnego przemysłu ciężkiego oraz rozwój przemysłu wysokiej techniki i sektora usług; szerokie wprowadzenie wysoce energooszczędnych technologii i urządzeń w tych dziedzinach produkcji i usług, których aktywność zostanie utrzymana lub będzie wzrastać (przy czym powinny one zapewniać zarówno zmniejszenie energochłonności samych procesów wytwórczych jak i poprawę parametrów energetycznych końcowych wyrobów), a także szerokiego wprowadzenia takich technologii i urządzeń do stosowania w gospodarstwach domowych, instytucjach publicznych i obiektach użyteczności publicznej; zmniejszenie strat energii, zwłaszcza energii cieplnej, w systemach przesyłowych, poprawy parametrów energetycznych budynków oraz dalszego podnoszenia sprawności wytwarzania energii i tym samym dalszej poprawy relacji pomiędzy ilością wytwarzanej energii finalnej oraz ilością zużywanej energii pierwotnej. Działaniom w zakresie zmniejszania energochłonności musi towarzyszyć kontynuowanie przedsięwzięć zmieniających sposób zaspokajania istniejących potrzeb energetycznych, przede wszystkim strukturę wykorzystania nośników energii, w kierunku dalszego zwiększania udziału energii elektrycznej w ogólnym zużyciu energii finalnej (a zmniejszania finalnego zużycia energii pochodzącej bezpośrednio ze spalania paliw), zwiększania udziału w produkcji energii gazu i ropy naftowej (w miejsce węgla) , poprawy jakości węgla i innych paliw, a także wzrostu udziału w produkcji energii elektrycznej i cieplnej energetycznych nośników odnawialnych (energia wody i wiatru, energia geotermalna, energia słoneczna, energia z biomasy) oraz pochodzących z odpadów. W perspektywie średniookresowej do 2010 roku II Polityka Ekologiczna Państwa zakłada: Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 84 9 lipca 2004 ograniczenie zużycia energii na jednostkę PKB o 25 % w stosunku do 2000 roku; szerokie wprowadzenie do praktyki dobrowolnych porozumień z przemysłem w zakresie realizacji programów dotyczących efektywności energetycznej; systematyczne zwiększanie zaangażowania środków publicznych (budżetowych i pozabudżetowych) w realizację programów efektywności energetycznej. Natomiast w perspektywie długookresowej do 2025 roku ma nastąpić: ograniczenie zużycia energii na jednostkę PKB o 50 % w stosunku do 2000 roku; uzyskanie wskaźników zużycia energii na jednostkę PKB oraz na wielkość produkcji w poszczególnych dziedzinach wytwarzania (wyrażonej wielkościami fizycznymi bądź wartością produkcji sprzedanej) a także wskaźników zużycia energii w podstawowych urządzeniach, maszynach i sprzęcie domowym nie wyższych niż średnie wskaźniki w państwach OECD. Realizacji celów polityki ekologicznej państwa w zakresie ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko systemu zaopatrzenia w paliwa i energię, będzie służyć szersze użytkowanie krajowych zasobów energii odnawialnej. Rozwój energetyki odnawialnej w Polsce powinien następować w sposób zharmonizowany z polityką Unii Europejskiej, w której udział odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowo – energetycznym jest znacznie wyższy niż w naszym kraju. Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii ułatwi przede wszystkim osiągnięcie założonych w polityce ekologicznej państwa celów w zakresie obniżenia emisji zanieczyszczeń odpowiedzialnych za zmiany klimatyczne oraz substancji zakwaszających. Wykorzystanie istniejących zasobów energii odnawialnej i zwiększanie ich potencjału będzie sprzyjać oszczędzaniu zasobów nieodnawialnych oraz wspomagać działania na rzecz poprawy warunków życia obywateli i rozwoju wielu sektorów gospodarki w sposób łączący efekty ekonomiczne z poszanowaniem środowiska. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii w szczególności: zwiększy bezpieczeństwo energetyczne kraju poprzez decentralizację wytwarzania energii, zróżnicowanie jej źródeł, wykorzystanie jej lokalnych zasobów oraz wprowadzenie pożądanego elementu konkurencji wobec naturalnych monopoli w sektorze energetycznym; wpłynie na rozwój lokalnych rynków pracy, tworząc miejsca pracy w dziedzinie produkcji urządzeń oraz montażu i eksploatacji instalacji wytwarzających energię ze źródeł odnawialnych; będzie stymulować rozwój nowoczesnych technologii i modernizację infrastruktury technicznej, itp. Podstawowe działania w zakresie rozwoju wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych powinny podtrzymać i zintensyfikować dotychczasowe kierunki rozwoju energetyki odnawialnej poprzez: Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. szerokie Strona 85 wprowadzenie 9 lipca 2004 technologii nowoczesnych i urządzeń przetwarzających energię ze źródeł odnawialnych na nośniki użyteczne we wszystkich sferach produkcji, usług i konsumpcji; intensywny rozwój energetyki odnawialnej na szczeblu regionalnym i lokalnym, pracującej w układach zdecentralizowanych na regionalne i lokalne potrzeby; popularyzację i wdrożenie najlepszych praktyk w dziedzinie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w sferze rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych. W perspektywie średniookresowej do 2010 roku II Polityka Ekologiczna Państwa zakłada: co najmniej podwojenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w stosunku do roku 2000, co jest zgodne z celami Unii Europejskiej; wprowadzenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii do wojewódzkich i powiatowych programów zrównoważonego rozwoju, a także do wojewódzkich, powiatowych i gminnych planów energetycznych oraz do planów zagospodarowania przestrzennego; osiągnięcie dominującej roli odnawialnych źródeł energii w bilansach paliwowo – energetycznych niektórych powiatów i społeczności lokalnych, na terenach, na których występują najkorzystniejsze warunki rozwoju energetyki odnawialnej. Natomiast w perspektywie długookresowej do 2025 roku ma nastąpić: uzyskanie przez odnawialne źródła energii znaczącej pozycji w bilansach zużycia energii pierwotnej niektórych regionów kraju (na terenach o szczególnych predyspozycjach dla rozwoju energetyki odnawialnej; uzyskanie poziomu wykorzystania energii odnawialnej porównywalnego ze średnimi wskaźnikami w państwach Unii Europejskiej. 2. 4. Ochrona gleb. Racjonalne wykorzystanie ekonomiczną, zwłaszcza zasobów w ujęciu gleb, łączące w sobie racjonalność długookresowym, oraz racjonalność ekologiczną, powinno polegać na: ograniczeniu zakresu zagospodarowywania gleb w sposób, który nie odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom, poprzez przeciwdziałanie przejmowaniu gleb nadających się do wykorzystania rolniczego lub leśnego, a także stwarzających np.: cenne możliwości w zakresie tworzenia służących zachowaniu różnorodności biologicznej użytków ekologicznych; zmniejszeniu skali ograniczeń, jakie dla optymalnego wykorzystania biologicznego potencjału gleb w ramach zagospodarowania rolniczego, leśnego lub czysto ekologicznego stwarzają procesy degradacji spowodowanej imisją zanieczyszczeń, a także erozją oraz niewłaściwą agrotechniką (w tym niewłaściwie wykonanymi melioracjami) na terenach podatnych na erozję, wokół cieków i zbiorników wodnych, itp.; Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 86 9 lipca 2004 lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania rolniczego lub leśnego (wybór: rolnicze czy leśne) oraz przyjętych kierunków i intensywności produkcji (rodzaju uprawianych lub hodowanych gatunków oraz stosowanych metod uprawy i hodowli), z ewentualnym uwzględnieniem możliwości korygowania naturalnych własności gleby (np.: poprzez nawożenie, najlepiej organiczne, lub odkwaszające wapnowanie), a także z uwzględnieniem warunków ekonomicznej opłacalności; eliminacji produkcji rolniczej, lub odpowiedniej zmianie struktury upraw, na glebach zanieczyszczonych substancjami niebezpiecznymi dla zdrowia, wszędzie tam, gdzie stopień tego zanieczyszczenia przekracza dopuszczalne wskaźniki. W ramach działań prowadzonych we wszystkich tych kierunkach szczególnie istotne powinno być: zapewnienie, że intensywniejsza niż dotąd, wysoko towarowa produkcja rolnicza będzie rozwijana przede wszystkim na terenach o glebach wyższej jakości (zapewniających większą opłacalność produkcji oraz bardziej odpornych na degradację spowodowaną intensywną eksploatacją) oraz w określonej odległości od terenów o szczególnie cennych walorach przyrodniczych (zwłaszcza terenów objętych ochroną), natomiast na terenach przyrodniczo szczególnie cennych, i w ich bezpośrednim sąsiedztwie, a także na terenach o glebach słabszych, wzrośnie zakres rozwijania produkcji żywności metodami naturalnymi, o mniej intensywnym zapotrzebowaniu na techniczne i chemiczne środki produkcji, a większym zakresie wykorzystania pracy ludzkiej; zwiększenie stopnia zalesienia gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa, oraz gruntów na wododziałach; ograniczenie skali oraz intensywności naturalnej i antropogenicznej erozji gleb, a także zakresu występowania jej negatywnych skutków; zwiększenie skali przywracania wartości użytkowej glebom, które na skutek oddziaływania różnych czynników uległy degradacji (oczyszczanie, rekultywacja, odbudowa właściwych stosunków wodnych). W perspektywie średniookresowej do 2010 roku II Polityka Ekologiczna Państwa zakłada między innymi: maksymalne zagospodarowanie nieużytków poprzemysłowych i zamkniętych już składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych oraz realizacja programu pełnej inwentaryzacji, rozpoznania i rekultywacji nieczynnych składowisk; wyłączenie z rolniczego i ogrodniczego wykorzystania wszystkich gleb nadmiernie zanieczyszczonych kadmem i rtęcią, bądź przeprowadzenie ich skutecznej rekultywacji; opracowanie i podjęcie realizacji krajowego programu rekultywacji gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego użytkowania (zerodowanych, Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 87 9 lipca 2004 zakrzaczonych, itp.), z częściowym ich wyłączeniem pod zalesienia i inne cele nierolnicze; zalesienia powinny mieć znaczący udział w wykorzystaniu tych gruntów, zaś kryteria i wskaźniki przeznaczania gruntów pod zalesienia powinny być zgodne z ustaleniami rządowego "Programu zwiększania lesistości kraju". Natomiast w perspektywie długookresowej do 2025 roku należy uzyskać stan, w którym powierzchnia terenów rekultywowanych w skali jednego roku będzie nie mniejsza niż powierzchnia terenów przekazywanych do rekultywacji po ich uprzednim, nierolniczym wykorzystaniu. Będzie przy tym stosowana zasada pełnego rekompensowania nakładów na rekultywację przez poprzedniego użytkownika. 2. 5. Wzbogacenie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych. W gminie Kłobuck lasy zajmują powierzchnię 3442 ha, co powoduje że lesistość gminy wynosi 26,4 %. W skali powiatu kłobuckiego lesistość wynosi około 29,9 %, natomiast w całym kraju wskaźnik ten wynosi ponad 28 %. Lasy stanowią ważny element infrastruktury kraju w wymiarze ekonomicznym i ekologicznym. Stanowią one niezbędny, jeśli nie główny czynnik równowagi ekologicznej i siedlisko większości dzikich gatunków roślin i zwierząt (75 – 80 % różnorodności biologicznej kraju), a także główną ostoję przechowanego dziedzictwa przyrodniczego Polski. Od utrzymania integralności stanu lasów i jego poprawy zależy bezpieczeństwo ekologiczne państwa, w tym zachowanie zasobów wody, walorów przestrzeni produkcyjnej i krajobrazu oraz możliwości wypełniania przez nie funkcji rekreacyjno – zdrowotnych. Lasy spełniają trzy główne grupy funkcji, w sposób naturalny lub w wyniku działań gospodarczych: funkcje ekologiczne (ochronne) mające istotne znaczenie gospodarcze i społeczne. Retencja i stabilizacja warunków wodnych w lasach zmniejsza zagrożenie przez powodzie i rozmiary ewentualnych szkód, łagodzi okresowe niedobory wód, reguluje klimat i poprawia warunki zdrowotne społeczeństwa poprzez redukcję zanieczyszczenia powietrza, zabezpieczenie bogactwa spuścizny przyrodniczej kraju; funkcje produkcyjne: to nie tylko produkcja drewna, które jest odnawialnym surowcem ekologicznym, warunkującym rozwój wielu branż gospodarki. Drewno wiąże i akumuluje węgiel atmosferyczny, przyczyniając się do ograniczania efektu cieplarnianego; funkcje społeczne: zapewnienie miejsc pracy w sektorze leśnym i poza nim, stanowią teren wypoczynku, turystyki i regeneracji zdrowia człowieka, a także obiekt służący rozwojowi kultury, nauki edukacji ekologicznej. Funkcje lasów mogą być uzupełniane przez podobne funkcje zadrzewień. W gospodarce leśnej w Polsce dominuje obecnie model racjonalnego użytkowania Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 88 9 lipca 2004 zasobów. Odchodzi się stopniowo od surowcowego modelu gospodarstw leśnych w kierunku rozwijania trwale zrównoważonej wielofunkcyjnej gospodarki leśnej, której elementem jest także ochrona różnorodności biologicznej w lasach. Zasady trwałego rozwoju lasów i leśnictwa ujęte są w dokumencie "Polityka leśna państwa" przyjętym w kwietniu 1997 roku przez Radę Ministrów. W dokumencie tym wyznaczono cele i kierunki rozwoju leśnictwa, ogromną wagę przypisując ochronie zasobów przyrodniczych lasów i zwiększenia ich powierzchni. W kwietniu 1997 roku została znowelizowana ustawa o lasach, w której określono takie cele prowadzenia trwale zrównoważonej gospodarki leśnej jak: zachowanie lasów i korzystnego ich wpływu na warunki życia ludzi oraz na równowagę przyrodniczą; ochrona lasów, zwłaszcza tych lasów i ekosystemów leśnych, które stanowią naturalne fragmenty rodzimej przyrody i lasów szczególnie cennych ze względu na: zachowanie różnorodności przyrodniczej, zachowanie leśnych zasobów genetycznych, zachowanie walorów krajobrazowych, ochronę gleb i terenów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie i uszkodzenie, ochronę wód powierzchniowych i głębinowych, potrzeby naukowe; produkcja, na zasadzie racjonalnej gospodarki, drewna oraz innych surowców i produktów. Zrównoważona gospodarka leśna (określona w polityce leśnej państwa) zakłada realizację następujących celów: stałe powiększanie zasobów leśnych i ich udziału w globalnym obiegu węgla w przyrodzie; kształtowanie lasu wielofunkcyjnego – wzmaganie korzystnego oddziaływania lasu na środowisko (poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej, glebochronnej); zachowanie zdrowotności i żywotności ekosystemów leśnych; ochrona i powiększanie biologicznej różnorodności lasów na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym; zapewnienie lasom i zadrzewieniom właściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym i zagospodarowaniu kraju, w tym kształtowaniu granicy polno – leśnej i w ochronie krajobrazu; utrzymywanie i rozwój produkcyjnej (drewno i inne użytki) funkcji lasów; poprawa stanu i produkcyjności lasów prywatnych; racjonalne, zgodne z zasadami przyrody użytkowanie zasobów leśnych – w tym drewna, płodów runa leśnego i zwierzyny, wprowadzanie bezpiecznych technik i technologii prac leśnych; doskonalenie i wdrażanie nowoczesnych metod inwentaryzacji i monitoringu stanu lasów; utrzymywanie i wzmacnianie społeczno – ekonomicznej funkcji lasów, współpraca i komunikacja ze społeczeństwem, rozwój edukacji i nauk leśnych. Aby cele te były osiągane niezbędne jest utrzymanie dominującej roli państwa w gospodarce leśnej, a także zwiększenie jego obowiązków w ochronie środowiska Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 89 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 oraz w budowie ładu przestrzennego, szczególnie przy obecnym wzroście znaczenia uwarunkowań ekologicznych i przestrzennych w rozwoju gospodarczym. Jest to szczególnie ważne w leśnictwie. Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe musi pozostać odpowiedzialne za stan i rozwój lasów, tego podstawowego elementu infrastruktury ekologicznej w kraju. Funkcjonowanie struktury Lasów Państwowych powinno gwarantować zapewnienie pełnienia przez lasy funkcji wodochronnych, glebochronnych, rekreacyjnych, turystycznych i zdrowotnych. Pozwoli to też na zabezpieczenie skutecznej ochrony przyrody leśnej, zabezpieczenie wzrostu powszechnie akceptowanego poziomu lesistości kraju, doskonalenie i ochronę różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych. Pierwszorzędne znaczenie będzie miało także włączenie i zapewnienie poparcia dla realizacji celów polityki ekologicznej w leśnictwie ze strony ludności zamieszkującej tereny przyleśne. Dla nich lasy, obok których i z których żyją są ważnym elementem dziedzictwa i tradycji lokalnej. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społecznym leśnictwo w Polsce powinno uwzględnić następujące działania w skali krótko i średnioterminowej: dostosowanie lasów i leśnictwa do pełnienia różnorodnych funkcji poprzez dostosowanie gospodarki leśnej do zadania zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi i wdrażanie proekologicznych wzorców produkcji; doskonalenie rozwiązań ekonomiczno – finansowych zapewniających trwałość ekosystemów leśnych i wielofunkcyjności gospodarki leśnej; powiększanie i ochrona zasobów leśnych i wartości lasów, rozszerzenia renaturalizacji obszarów leśnych, a także zahamowania zaniku gatunków roślin i zwierząt; powszechne lecz kontrolowane udostępnianie lasu społeczeństwu, sterowanie ruchem turystycznym, zgodnie z celem zakładającym wprowadzenie skutecznej regulacji i reglamentacji korzystania z lasów by nie dopuszczać do zagrożenia jakości i trwałości zasobów leśnych. Osiąganie założonych celów możliwe jest poprzez: zachowanie ekosystemów leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego; restytucję zniekształconych lub zdegradowanych ekosystemów leśnych; ochronę różnorodności biocenoz leśnych; racjonalne wykorzystywanie zasobów leśnych; wzmaganie korzystnego wpływu lasów na środowisko przyrodnicze; opracowanie skutecznego programu poprawy gospodarowania w lasach prywatnych by zapobiegać ich dewastacji; Wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień jest istotnym czynnikiem ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej i racjonalnego użytkowania przestrzeni przyrodniczej. Udział zadrzewień w krajobrazie i ich rozmieszczenie powinny stanowić integralny element programów zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska oraz planów zagospodarowania przestrzennego. Warunkiem Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 90 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 racjonalnych zadrzewień jest inwentaryzacja aktualnego ich stanu oraz waloryzacja zadrzewień i ocena potrzeb ich uzupełnienia, a także ochrony i zagospodarowania. Zadrzewienia powinny być chronione i wprowadzane jako element przeciwdziałający wielostronnej degradacji krajobrazu (ochrona zasobów wodnych, łagodzenie niekorzystnych wpływów warunków klimatycznych, ochrona lokalnej różnorodności biologicznej) wspomagający rolę zalesień i lasów. 2. 6. Ochrona zasobów kopalin. Ochrona zasobów kopalin będzie się koncentrowała na ograniczaniu wydobycia, jeśli możliwe jest znalezienie substytutu danego surowca (na bazie surowców odnawialnych lub odpadów), spełniającego wymogi efektywności ekologiczno – ekonomicznej, a także na zmniejszaniu zużycia surowca w przeliczeniu na jednostkę produktu. Poszukiwanie i wykorzystywanie spełniających określone kryteria substytutów kopalin będzie wspierane finansowo drogą pośrednich i bezpośrednich subsydiów. Równocześnie będzie doskonalona polityka koncesyjna wykorzystująca instrumenty ekonomiczne nawiązujące do wartości kopaliny podstawowej i towarzyszącej w złożu. Koncesje na wydobycie surowców mineralnych będą wydawane pod warunkiem posiadania przez zakłady górnicze zaakceptowanych przez władze koncesyjne programów ograniczających skalę i zakres naruszeń środowiska w otoczeniu i zapewniających pełne wykorzystanie zasobów złoża wraz z kopalinami towarzyszącymi. Szczególną opieką będą otoczone wody lecznicze i termalne, w odniesieniu do których zostanie utrzymany system koncesjonowania. Kontynuowane i rozszerzane będą prace poszukiwawcze w odniesieniu do użytecznych kopalin. Przy poszukiwaniu, dokumentowaniu i zagospodarowaniu złóż będą stosowane zasady umożliwiające uwzględnianie powszechności występowania danej kopaliny oraz przewidujące obowiązek ustalania zasobów wszystkich kopalin występujących w złożu. Pod uwagę będzie brana także specyfika zagospodarowania różnych rodzajów złóż. Miarą skuteczności polityki ekologicznej w zakresie użytkowania zasobów mineralnych w gospodarce będą wskaźniki zużycia surowców mineralnych na jednostkę produkcji lub PKB, które w perspektywie nie powinny być wyższe niż średnie w państwach członkowskich OECD. Minister Środowiska będzie publikował zalecane wskaźniki tego typu dla wykorzystującymi surowce mineralne. potrzeb porozumień z producentami Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 91 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 3. Działania w zakresie poprawy jakości środowiska. Niniejszy rozdział przedstawia wykaz zadań własnych i koordynowanych jakie będą realizowane w gminie Kłobuck w celu poprawy jakości środowiska. Poszczególne podrozdziały przedstawiają również wybrane cele i priorytety II Polityki Ekologicznej Państwa w zakresie jakości środowiska odnoszące się pośrednio do gminy Kłobuck. 3. 1. Gospodarka wodna. 3.1.1. Założenia polityki ekologicznej. W myśl II Polityki Ekologicznej Państwa sprawą zasadniczą dla poprawy jakości życia oraz dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju jest zapewnienie na całym terytorium kraju adekwatnego do potrzeb zaopatrzenia w wodę o odpowiedniej jakości, bez zakłócania naturalnej równowagi w środowisku. Wymaga to istotnej zmiany podejścia do gospodarowania zasobami wodnymi. Gospodarka komunalna (woda do picia), przemysł (woda technologiczna), energetyka (chłodzenie), rolnictwo (nawadnianie) i turystyka (woda do kąpieli) są w dużym stopniu zależne od dostępności wody o odpowiedniej jakości i w wystarczających ilościach, jednocześnie zaś są głównymi sprawcami zanieczyszczenia wody. Polityka ekologiczna państwa powinna być w związku z tym ukierunkowana na: zapobieganie zanieczyszczeniu słodkich wód powierzchniowych i podziemnych, ze szczególnym naciskiem na zapobieganie u źródła; przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego, a przez to zapewnienie między innymi odpowiednich źródeł poboru wody do picia. Strategicznymi kierunkami działania w ochronie wód są kierunki następujące: przywrócenie jakości wód powierzchniowych i podziemnych (według wskaźników fizyko – chemicznych, biologicznych i ekologicznych) do stanu wynikającego z planowanego sposobu ich użytkowania oraz potrzeb związanych z ich funkcjami ekologicznymi; restrukturyzacja poboru wód co celów użytkowych w taki sposób, aby zasoby wód podziemnych były użytkowane wyłącznie dla potrzeb ludności, jako woda do picia i surowiec dla przemysłu spożywczego, zaś wody powierzchniowe – Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. przede Strona 92 wszystkim dla potrzeb 9 lipca 2004 rolnictwa, przemysłu i energetyki, z zachowaniem ich walorów rekreacyjnych; realizacja budowy zbiorników retencyjnych i małej retencji dla wyrównania przepływu w rzekach oraz racjonalizacja gospodarowania spływami opadowymi w celu ograniczenia szybkiego ich odprowadzania do wód otwartych i unikania przesuszenia terenu. Działania w tym zakresie powinny sprzyjać ochronie przyrodniczo ukształtowanych ekosystemów oraz ochronie gatunkowej flory i fauny związanej ze środowiskiem wodnym; zachowanie naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak tereny podmokłe i nieuregulowane cieki wodne, głównie w ramach działań w zakresie ochrony różnorodności biologicznej i prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej. Według II Polityki Ekologicznej w średniookresowym horyzoncie czasowym na lata 2003 – 2010 konieczna będzie: likwidacja zrzutu ścieków poprzez przemysłowych nieoczyszczonych zmniejszenie z miast ładunku i zakładów zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych, w stosunku do stanu z 1990 roku, z przemysłu o 50 %, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30 % i ze spływu powierzchniowego o 30 %, w celu spełnienia przez te wody standardów jakościowych obowiązujących w Unii Europejskiej; zmniejszenie wodochłonności produkcji przemysłowej o 50% (w przeliczeniu na jednostkę wartości produkcji sprzedanej) w stosunku do stanu w 1990 roku; zaspokojenie zapotrzebowania mieszkańców kraju na odpowiedniej jakości wodę do picia, w tym poprzez ochronę wód podziemnych; realizacja programu poprawy jakości wody dostarczanej przez wodociągi komunalne ludności (zarówno w mieście jak i na wsi) i dostosowanie jej do zaostrzonych wymagań prawnych. Natomiast w okresie perspektywicznym na lata 2010 – 2025 konieczne będzie: zrealizowanie programu budowy, rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 10000 (do 2015 roku); zrealizowanie programu budowy systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w 48 aglomeracjach mniejszych i rozbudowy w 822 aglomeracjach tak aby w tym horyzoncie czasowym spełnić wymagania prawa wspólnotowego; dalsze ograniczenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód z przemysłu, eliminacja substancji niebezpiecznych ze ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych, w celu osiągnięcia wszystkich norm emisyjnych krajowych i unijnych; rozwiązanie problemu ochrony wód przed zanieczyszczeniami wywołanymi azotanami ze źródeł rolniczych oraz realizacja programów działań w zakresie zapobiegania zanieczyszczeniom obszarach szczególnie narażonych; azotanami ze źródeł rolniczych na Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 93 9 lipca 2004 rozwiązanie w sposób systemowy sanitacji terenów o zabudowie rozproszonej na obszarach wiejskich i miejskich. 3.1.2. Program działań w gminie Kłobuck. W związku z powyższym na terenie gminy Kłobuck realizowane będą następujące zadania: 1. Modernizacja sieci wodociągowej. 2. Analiza obecnego i docelowego bilansu wodnego. 3. Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej. 4. Rozbudowa i modernizacja kanalizacji deszczowej. 5. System małej retencji. 6. Modernizacja urządzeń melioracyjnych. Modernizacja sieci wodociągowej. Obszar miasta i gminy Kłobuck jest w pełni zwodociągowany. W zależności od lokalizacji sieć wodociągowa ma zróżnicowany stan techniczny. Wpływ na to ma czas, w którym budowano sieć wodociągową oraz rozwiązania techniczne jakie przy tym zastosowano. Celem niniejszego zadania jest modernizacja sieci wodociągowej na odcinkach wymagających już bieżących remontów i dostosowanie jej do obecnych i przyszłych potrzeb odbiorców. Realizacją tego zadania zajmować się będzie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Częstochowa S.A. Analiza obecnego i docelowego bilansu wodnego. Planowane inwestycje związane z modernizacją sieci wodociągowej i budową sieci kanalizacyjnej winny zostać poprzedzone analizą obecnego i docelowego bilansu wodnego. Analiza określi czy istnieje konieczność budowy nowych ujęć wodnych oraz w razie potrzeb wskaże konkretne lokalizacje. Ważnym elementem tego opracowania będzie uwzględnienie występowania niedoboru wody podczas długotrwałych okresów suszy. Rozważyć należy również możliwość powiązania sieci rozprowadzających wodę dla ludności jak i dla zakładów produkcyjnych celem wzajemnego zasilania w okresach niedoborów. Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej. Brak systemowego rozwiązania gospodarki ściekowej poza miastem, przy jednoczesnym pełnym zwodociągowaniu gminy powoduje powstawanie większej ilości ścieków. Miejscowa społeczność zmuszona jest gromadzić płynne nieczystości w zbiornikach zlokalizowanych na terenie własnych posesji. To z kolei Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 94 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 wpływa na zwiększone zanieczyszczenie gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych. Zdecydowana poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych może być uzyskana dzięki budowie systemów kanalizacyjnych, szczególnie na terenach o dużej intensywności zabudowy. Obecna koncepcja rozbudowy sieci kanalizacji sanitarnej w gminie Kłobuck przewiduje w pierwszej kolejności skanalizowanie jej wschodniej części. Na 2004 rok zaplanowano opracowanie projektu kanalizacji sanitarnej dla gminy Kłobuck oraz rozpoczęcie inwestycji od miejscowości Łobodno. Koncepcja przewiduje następujący harmonogram działań: lata 2004 – 2005: Łobodno; lata 2005 – 2008: Kamyk, Borowianka oraz Nowa Wieś; lata 2005 – 2008: Kopiec, Biała oraz Lgota; lata 2007 – 2010: pozostałe sołectwa. Realizacja kompleksowego programu uporządkowania gospodarki wodno – ściekowej na terenie gminy Kłobuck w zdecydowany sposób uzależniona jest od pozyskania odpowiednich środków finansowych z Unii Europejskiej. Rozbudowa i modernizacja kanalizacji deszczowej. Ważną kwestią jest również kanalizacja deszczowa. Istniejąca koncepcja dotycząca modernizacji i rozbudowy kanalizacji deszczowej na terenie gminy Kłobuck jest zgodna z ogólną koncepcją dotyczącą ochrony środowiska w gminie. Wraz z rozwojem terenów przeznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego pod inwestycje o charakterze produkcyjnym, usługowym oraz pod budownictwo mieszkaniowe należy rozważyć ewentualną korektę ogólnej koncepcji, w celu dostosowania jej do najnowszych rozwiązań technicznych, formalno – prawnych oraz do ostatecznej formy i zakresu ewentualnych inwestycji. Istotnym elementem tego zadania jest również rozpoznanie potrzeb w zakresie odbioru oraz podczyszczania wód odpadowych i roztopowych wzdłuż dróg gminnych, a także poprawa istniejącego stanu ich odwodnienia. Tym samym plany dotyczące modernizacji dróg gminnych winny uwzględniać kwestię uzbrojenia w kanalizację deszczową. System małej retencji. Kluczowym elementem poprawy bilansu hydrologicznego w okresach suszy oraz zapobieganiu zjawiskom powodzi i lokalnych podtopień jest system małej retencji. Obecnie na terenie gminy Kłobuck remontowany jest zbiornik na rzece Białej Okszy. Docelowo, poza funkcją retencyjną, zbiornik pełnił będzie rolę rekreacyjną. Jego otwarcie oraz udostępnienie mieszkańcom nastąpi jeszcze w 2004 roku. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 95 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Inwestycję prowadzi Starostwo Powiatowe w Kłobucku. Rolą Urzędu Gminy w tym zakresie winno przestrzennego być opracowanie wokół zbiornika, miejscowego celem planu określenia zagospodarowania szczegółowych zasad zagospodarowania i funkcji terenów położonych w bezpośrednim obrębie obiektu. Modernizacja urządzeń melioracyjnych. Nowoczesne rolnictwo to nie tylko zapewnienie zbytu i opłacalność produkcji, ale również dbałość o warsztat pracy czyli w tym przypadku użytki rolne. Ważnym ich elementem są melioracje. Obecny stan techniczny urządzeń melioracyjnych uniemożliwia właściwe ich wykorzystanie. Działania właścicieli gruntów jak również administracji zarządzającej urządzeniami melioracyjnymi powinny skoncentrować się na inwestycjach, które spowodują zwiększenie wskaźników dotyczących powierzchni terenów zmeliorowanych oraz długości właściwie uregulowanych cieków podstawowych i szczegółowych. Ponadto na bieżąco należy modernizować oraz konserwować istniejące urządzenia. Nakład na harmonijne i cykliczne działania w tym zakresie przyniesie zysk w postaci np.: zmniejszenia kosztów produkcji oraz zwiększenia wydajności pracy i plonów. Ważnym elementem tego zadania strategicznego jest również zapewnienie możliwości nawadniania i odwadniania terenu. Odnowa tych systemów musi być powiązana z pracami hydrotechnicznymi na rzece Białej Okszy. Niezbędne działania w tym zakresie to: naprawa i remont jazów oraz urządzeń piętrzących; wykonanie regulacji rzeki; ekoregulacje pozostałych cieków wodnych na terenie gminy. Niezbędne działania to również poszerzenie oraz oczyszczenie i pogłębienie koryta rzeki na całej długości. Wieloletnie zaniedbania w tym zakresie spowodowały podniesienie się dna rzeki. Z tego powodu po dłuższych i intensywnych opadach atmosferycznych występują lokalne podtopienia. 3. 2. Ochrona powietrza. 3.2.1. Założenia polityki ekologicznej. Zgodnie z zapisem w II Polityce Ekologicznej ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami jest najbardziej czułym kierunkiem działań w sferze ochrony środowiska, gdyż na nim koncentruje się uwaga przemysłu i społeczności Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 96 Wrocław 9 lipca 2004 lokalnych, ze względu na bezpośrednie oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza na zdrowie pracowników i mieszkańców, a także uwaga rządów państw i całej społeczności międzynarodowej, ze względu na przenoszenie tych zanieczyszczeń na dalekie odległości, oddziaływanie na zmiany klimatu i wywoływanie niekorzystnych procesów w stratosferze (przede wszystkim w warstwie ozonowej). Zanieczyszczenia przenoszą się w powietrzu szybko i natychmiast oddziałują na człowieka, organizmy żywe, roślinność, wody, gleby, budowle i zabytki. Cechami charakterystycznymi nowej polityki w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami są: zwiększenie liczby zanieczyszczeń objętych przeciwdziałaniem mającym zmniejszyć lub ograniczyć ich emisję i niekorzystne oddziaływanie na środowisko (do głównych należą substancje bezpośrednio zagrażające życiu i zdrowiu ludzi, takie jak metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne, substancje degradujące środowisko i pośrednio wpływające na zdrowie i warunki życia, takie jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, amoniak, lotne związki organiczne i ozon przyziemny, substancje wpływające na zmiany klimatyczne, takie jak dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, HFCs, SF 6, PFCs, a także substancje niszczące warstwę ozonową, kontrolowane przez Protokół Montrealski); konsekwentne przechodzenie na likwidację zanieczyszczeń u źródła, poprzez zmiany nośników energii (ze szczególnym uwzględnieniem źródeł energii odnawialnej), stosowanie czystszych surowców i technologii (zgodnie z zasadą korzystania z najlepszych dostępnych technik i dostępnych metod) oraz minimalizację zużycia energii i surowców; coraz szersze normowanie emisji w przemyśle, energetyce i transporcie; coraz szersze wprowadzanie norm produktowych, ograniczających emisję do powietrza zanieczyszczeń w rezultacie pełnego cyklu życia produktów i wyrobów – od wydobycia surowców, poprzez ich przetwarzanie, wytwarzanie nowych produktów i wyrobów oraz ich użytkowanie, aż do przejścia w formę odpadów. Według II Polityki Ekologicznej w średniookresowym horyzoncie czasowym na lata 2003 – 2010 należy zrealizować następujące cele: ograniczyć emisję pyłów średnio o 75% (w zakresie zróżnicowanym w zależności od branżowych wymagań określonych w przepisach prawa międzynarodowego i dyrektywach Unii Europejskiej), dwutlenku siarki o 56 %, tlenków azotu o 31 %, lotnych związków organicznych (poza metanem) o 4 % i amoniaku o 8 % w stosunku do stanu w 1990 roku; ograniczyć emisję toksycznych substancji z grupy metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych, a także wycofać z produkcji i użytkowania bądź ograniczyć użytkowanie produktów zawierających toksyczne substancje, zgodnie z wymogami protokołów z Aarhus do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości; Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 97 9 lipca 2004 intensyfikować proces eliminowania bądź ograniczania użytkowania wyrobów i urządzeń zawierających rtęć, ołów, kadm i PCB oraz substancji niszczących warstwę ozonową; osiągnąć w latach 2008 – 2012 wielkość emisji gazów cieplarnianych nie przekraczającą 94% wielkości emisji z roku 1988 i spełnić wymagania Protokołu z Kioto, dwukrotnie zmniejszyć w stosunku do stanu z 1990 roku energochłonność dochodu narodowego oraz szeroko wprowadzić najlepsze dostępne techniki z zakresu efektywności energetycznej i użytkowania odnawialnych źródeł energii; wprowadzić w szerokim zakresie najlepsze dostępne techniki (BAT) w zakresie ochrony powietrza, zalecane przez przepisy prawa międzynarodowego i sprawdzone w państwach wysoko rozwiniętych. Natomiast w okresie perspektywicznym do 2025 roku priorytetowe kierunki polityki w zakresie ochrony powietrza obejmują: głęboką przebudowę modelu produkcji i konsumpcji w kierunku poprawy efektywności energetycznej i surowcowej, szerszego wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz minimalizacji emisji zanieczyszczeń do powietrza przez wszystkie podstawowe rodzaje źródeł; pełną realizację zobowiązań dotyczących wyeliminowania lub ograniczenia produkcji i użytkowania wszystkich substancji i produktów zawierających niebezpieczne zanieczyszczenia powietrza, wynikających z wymogów międzynarodowych (metale ciężkie, trwałe zanieczyszczenia organiczne, substancje niszczące warstwę ozonową, azbest i niektóre inne). 3.2.2. Program działań w gminie Kłobuck. W związku z powyższym na terenie gminy Kłobuck realizowane będą następujące zadania: 1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych. 2. Sukcesywna eliminacja kotłowni węglowych. 3. Gazyfikacja gminy. 4. Wspieranie termoizolacji budynków. 5. Promocja odnawialnych („czystych”) źródeł energii. 6. Wspieranie ekologicznego transportu – reaktywacja linii kolejowej. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych. Oczekiwany rozwój wielu polskich miejscowości oraz dostosowanie się do unijnych norm dotyczących zanieczyszczeń wymaga szeregu działań związanych z poprawą stanu czystości powietrza atmosferycznego. Badania stanu czystości powietrza wykonane w Kłobucku poza sezonem grzewczym stwierdzały, że powietrze nad miastem nie jest zanieczyszczone, a stężenia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego są nawet niższe niż dopuszczalne normy dla terenów uzdrowiskowych. Taki stan zawdzięczamy głównie zmniejszeniu emisji Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 98 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 zanieczyszczeń emitowanych przez zakłady przemysłowe, których to część została w latach 90 – tych zlikwidowana, a pozostałe ograniczyły moce produkcyjne oraz dostosowały się do przestrzegania dopuszczalnych norm emisji. Jednakże nie można wykluczyć, szczególnie w nieprzewidywalnych realiach gospodarki rynkowej, czegoś w rodzaju renesansu aktywności przemysłowych. Ponadto miasto otwarte jest również na potencjalnych inwestorów, chcących zainwestować w działalności produkcyjne. Niniejsze zadanie ma na celu bieżący monitoring oraz skuteczne egzekwowanie norm emisji zanieczyszczeń, szczególnie przez odpowiedzialne za to służby wojewódzkie i powiatowe. Natomiast ze swojej strony samorząd deklaruje udzielanie pozwoleń na działalności produkcyjne tylko pod warunkiem spełnienia i przestrzegania emisji zanieczyszczeń mieszczących się w normach. Sukcesywna eliminacja kotłowni węglowych. Jak wspomniano w poprzednim zadaniu oczekiwany rozwój w zakresie dostosowanie się do unijnych norm dotyczących zanieczyszczeń powinien być poprzedzony szeregiem działań zmierzających do poprawy stanu środowiska przyrodniczego. Jednym z ważniejszych przedsięwzięć jest zmiana systemu ogrzewania. W sezonie grzewczym (X – IV) emisje lokalne często powodują koncentrację zanieczyszczeń, szczególnie w naturalnych zagłębieniach terenu oraz wzdłuż dolin cieków wodnych. Ponadto warunki meteorologiczne okresu półrocza chłodnego (duża wilgotność, niskie temperatury) sprzyjają przemianom chemicznym zanieczyszczeń gazowych w atmosferze na związki bardziej szkodliwe np.: szybsza przemiana dwutlenku siarki w kwas siarkowy i siarczany, często obecne w postaci kwaśnych deszczów, mgieł i osadów. Celem niniejszego zadania jest sukcesywne zastępowanie kotłowni zasilanych węglem kamiennym i jego pochodnymi, na urządzenia wykorzystujące gaz ziemny, pompy cieplne czy np.: biomasy. Gmina posiada opracowany dokument „Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla obszaru gminy Kłobuck”. Na jego podstawie należy opracować długofalową koncepcję podmiany paliw stałych. Niezbędna jest także analiza ekonomiczna tego planu, ponieważ jednym z zagrożeń na drodze do wyeliminowania uciążliwego dzisiaj systemu grzewczego jest oczekiwany wzrost cen gazu. Ze swojej strony samorząd deklaruje eliminację kotłowni węglowych w budynkach użyteczności publicznej i komunalnej substancji mieszkaniowej. O wiele bardziej skomplikowana będzie eliminacja pieców węglowych w gospodarstwach indywidualnych. Obecnie budżetu miasta nie stać na bezpośrednie finansowe wsparcie takich inwestycji. Rozważyć należy jednak możliwość częściowych zwolnień z podatków od nieruchomości. Gazyfikacja gminy. Koncepcja programowa gazyfikacji byłego województwa częstochowskiego, a obecnie północnej części województwa śląskiego, przewiduje możliwość Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 99 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 doprowadzenia gazu dla indywidualnych odbiorców na terenach wiejskich. W zależności od potrzeb energetyczno – cieplnych gminy Kłobuck przyszła budowa gazociągu otwiera możliwość zaopatrzenia obszaru gminy w to medium. Ewentualna przyszła budowa sieci gazowej powinna być realizowana z uwzględnieniem obowiązującego prawa energetycznego – ustawy z dnia 10.04.1997 roku (Dz. U. Nr 54 poz. 348) oraz rozporządzeń wykonawczych, w szczególności w oparciu o: wnioski podmiotów ubiegających się o przyłączenie do sieci gazowej posiadających tytuł prawny do korzystania z przyłączanego obiektu; sporządzony przez przedsiębiorstwo energetyczne plan rozwoju w zakresie sieci gazowej, uwzględniający wytyczne miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, ograniczony do zadań, dla których istnieją warunki techniczne oraz ekonomiczne dostarczania paliwa gazowego. Opłacalność przedsięwzięcia uzależniona jest między innymi od zawarcia odpowiedniej ilości umów o przyłączenie do sieci gazowej oraz długości projektowanych gazociągów i przyłączy odpowiednich dla umożliwienia zaistnienia warunków technicznych przyłączenia. Stacje redukcyjno – pomiarowe oraz gazociągi stanowią układy hermetycznie zamknięte i wyłączając stany awaryjne nie zagrażają środowisku naturalnemu. Wprowadzenie gazyfikacji sprzyja ochronie środowiska poprzez eliminację lokalnej emisji pyłów i toksycznych składników spalin. Wspieranie termoizolacji budynków. Termoizolacja budynków wpływa na zmniejszenie zużycia energii i tym samym przynosi wymierne korzyści w postaci finansowej oraz zmniejszenia emisji zanieczyszczeń. Podobnie jak w poprzednich zadaniach gmina Kłobuck w swojej długofalowej polityce zamierza zmodernizować również pod względem termoizolacyjnym budynki użyteczności publicznej. Termoizolacją budynków wielorodzinnych (poza komunalnymi) zajmują się ich właściciele: Spółdzielnia Mieszkaniowa czy wspólnoty mieszkaniowe. Właściciele posesji indywidualnych zmuszeni są do działania na własną rękę, bowiem budżetu gminy nie stać na bezpośrednie finansowe wsparcie takich inwestycji. Wzorem poprzednich zadań wsparcie termoizolacji budynków jednorodzinnych należy rozważyć poprzez możliwość zwolnień z podatków od nieruchomości oraz poprzez fachową informację o warunkach jakie trzeba spełnić aby uzyskać dofinansowanie lub kredyt na preferencyjnych warunkach np.: z WFOŚiGW czy Banku Ochrony Środowiska SA. Promocja odnawialnych („czystych”) źródeł energii. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 100 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Warunki naturalne występujące na terenie gminy sprzyjają wykorzystaniu alternatywnych źródeł energii. Dotyczy to głównie wody oraz siły wiatru. Istnieją także warunki lokalizacyjne, sprzyjające zainstalowaniu małych wiatrowni. Zadaniem samorządu byłoby wspieranie takich przedsięwzięć, począwszy od dofinansowania, ulg w podatkach lokalnych, a skończywszy na pomocy w uzyskaniu dofinansowania przez instytucje zewnętrzne. Gmina może również zająć się poszukiwaniem inwestorów zainteresowanych uruchomieniem takich urządzeń na większą skalę. Obecność tego typu „minielektrowni” jest także chętnie odwiedzaną atrakcją turystyczną. Wspieranie ekologicznego transportu. Nadmierne natężenie ruchu samochodowego powoduje przekraczanie norm poziomu hałasu, wibracje oraz wpływa negatywnie na czystość powietrza atmosferycznego. Ambitnym zadaniem na przyszłość, do rozpatrzenia w ramach długofalowej polityki gminy Kłobuck, może być utworzenie zorganizowanej ekologicznej komunikacji samochodowej. Zadanie to ma na celu wyłonienie na drodze przetargu licencjonowanej firmy, która zajęłaby się organizowaniem przewozów pasażerskich na terenie gminy. Obsługiwane byłyby połączenia wewnątrz miasta, pomiędzy miastem a poszczególnymi sołectwami oraz połączenia do i z Częstochowy. Pojazdy byłyby jednej marki, jednakowo oznakowane oraz koniecznie napędzane paliwem ekologicznym. 3. 3. Ochrona przed hałasem i promieniowaniem. 3.3.1. Założenia polityki ekologicznej. Zgodnie z zapisem II Polityki Ekologicznej Państwa do najważniejszych elementów mających wpływ na ogólną jakość środowiska w kraju, a w jeszcze większym stopniu wpływ na oddziaływanie tej jakości na warunki życia ludności oraz na warunki prowadzenia działalności gospodarczej, należy stan środowiska na obszarach silnie uprzemysłowionych i zurbanizowanych. Często określa się to jako "stres miejski". Jest to konsekwencją faktu, że na obszarach tych występuje szczególnie duża koncentracja źródeł emisji zanieczyszczeń i innych uciążliwości istotnie ważących na ogólnokrajowych bilansach emisji, a także faktu, że zamieszkująca je ludność stanowi znaczącą część ogólnokrajowej populacji, a intensywnie rozwinięta działalność produkcyjna i usługowa wnosi istotny wkład w tworzenie dochodu narodowego. Każda poprawa stanu środowiska na tych terenach wiąże się więc z istotnymi korzyściami dla środowiska, gospodarki i społeczeństwa w skali ogólnokrajowej. Znaczenie, jakie obszary silnie uprzemysłowione i zurbanizowane mają dla polityki ekologicznej państwa wynika także stąd, że szczególnie duży jest zakres i intensywność występujących na tych Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. obszarach zjawisk środowiskowego Strona 101 o cechach dyskomfortu, naruszeń 9 lipca 2004 i spowodowanych degradacji środowiska emisją zanieczyszczeń lub i uciążliwości oraz innymi formami antropopresji. Poprawa jakości środowiska na tych obszarach musi obejmować przede wszystkim: zmniejszenie zakresu i skali przekroczeń dopuszczalnych stężeń szkodliwych zanieczyszczeń w powietrzu, wodzie i glebach, co będzie wymagać dalszego zmniejszenia ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do powietrza i wód ze źródeł przemysłowych oraz radykalnej poprawy w tej dziedzinie jeśli chodzi o źródła komunalne (a w przypadku emisji zanieczyszczeń powietrza – także indywidualne paleniska domowe), przy jednoczesnym ograniczaniu dynamiki wzrostu emisji ze środków transportu; zmniejszenie intensywności degradacji powierzchni ziemi, co będzie wymagać minimalizowania technicznej zabudowy gruntów, ograniczania zakresu i optymalizowania sposobu prowadzenia różnego typu prac ziemnych, zmniejszenia strumienia odpadów przemysłowych i komunalnych oraz zwiększenia zakresu ich ponownego wykorzystania (i tym samym ograniczenia zapotrzebowania na powierzchnię do ich składowania), a także zwiększenia zakresu wykorzystania odpadów już nagromadzonych oraz zakresu różnego rodzaju prac rekultywacyjnych; zmniejszenie skali narażenia mieszkańców na nadmierny, zwłaszcza na ponadnormatywny poziom hałasu, przede wszystkim mającego największy zasięg przestrzenny hałasu emitowanego przez środki transportu; kontroli i ograniczenia emisji do środowiska promieniowania niejonizującego, pochodzącego przede wszystkim z urządzeń elektroenergetycznych i radiokomunikacyjnych; poprawę relacji pomiędzy powierzchnią terenów intensywnie zainwestowanych i powierzchnią terenów otwartych, stanowiących podstawową bazę dla rekreacji i wypoczynku oraz zapewniających właściwą cyrkulację i wymianę powietrza z obszarami sąsiednimi. Wymagać to będzie między innymi hamowania tendencji do "rozlewania się" miast w formie niekontrolowanej urbanizacji, uprzemysłowienia terenów podmiejskich oraz zabudowy terenów tworzących system ekologiczny miasta; poprawę estetyki otoczenia, między innymi poprzez kształtowanie zieleni zorganizowanej, która ponadto pełni funkcje ochronne. Według II Polityki Ekologicznej w średniookresowym horyzoncie czasowym na lata 2003 – 2010 należy zrealizować następujące cele: ograniczenie hałasu na obszarach miejskich wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu nie przekraczającego w porze nocnej 55 dB (poziom równoważny); wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed hałasem i promieniowaniem niejonizującym, z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania wokół Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 102 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. terenów przemysłowych, 9 lipca 2004 urządzeń elektroenergetycznych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych oraz głównych dróg i szlaków kolejowych wszędzie tam, gdzie przekraczany jest poziom hałasu wynoszący 55 dB w porze nocnej i gdzie jest rejestrowane przekroczenie dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizującego. Natomiast w horyzoncie długookresowym do 2025 roku należy między innymi ograniczyć hałas na terenie miast do poziomu 55 dB w porze nocnej. 3.3.2. Program działań w gminie Kłobuck. W związku z powyższym na terenie gminy Kłobuck realizowane będą następujące zadania: 1. Ograniczenie źródeł hałasu pochodzących z przedsiębiorstw. 2. Identyfikacja terenów, na których występują przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu. 3. Identyfikacja terenów zagrożonych nadmiernym promieniowaniem elektromagnetycznym. 4. Reorganizacja ruchu pojazdów oraz wydzielenie rejonów o ograniczonym ruchu pojazdów. 5. Wprowadzanie pasów zieleni przy ciągach komunikacyjnych. 6. Modernizacja nawierzchni dróg. 7. Budowa dróg rowerowych. Ograniczenie źródeł hałasu pochodzących z przedsiębiorstw. Ochrona przed hałasem związana jest z zainwestowaniem dużych kwot na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych, natomiast zadania w tym zakresie w nieznacznym tylko stopniu realizowane są bezpośrednio przez Gminę. Inwestorami są głównie instytucje zewnętrzne oraz lokalni przedsiębiorcy. Gmina dla realizacji celów związanych z ochroną przed hałasem może stwarzać inwestorom odpowiednie warunki, zagospodarowania np.: poprzez określenie przestrzennego zapisów w miejscowych dotyczących planach standardów akustycznych. Sytuacja ekonomiczna, podobnie jak zanieczyszczeń, spowodowała spadek przedsiębiorstw. Analogicznie więc do w przypadku natężenia zadania ograniczenia hałasu pt. emisji pochodzącego „Ograniczenie z emisji zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych” niniejsze planowane działania mają na celu bieżący monitoring oraz skuteczne egzekwowanie norm natężenia hałasu, Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 103 Wrocław 9 lipca 2004 szczególnie przez odpowiedzialne za to służby wojewódzkie i powiatowe. Natomiast ze swojej strony samorząd deklaruje udzielanie pozwoleń na działalności produkcyjne tylko pod warunkiem spełnienia i przestrzegania norm natężenia hałasu mieszczących się w normach przewidzianych dla terenów uzdrowiskowych. Identyfikacja terenów, na których występują przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu. Niniejsze zadanie ma na celu identyfikację innych terenów, na których występują przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu. Obecnie w kraju mamy do czynienia z gwałtownym rozwojem motoryzacji. Konsekwencją tego jest między innymi: stały wzrost natężenia ruchu pojazdów; rozciąganie się godzin szczytu komunikacyjnego, aż do godziny 20. włącznie; powstawanie nowych obszarów będących w zasięgu uciążliwości hałasu; wzrost populacji zamieszkałych przy głównych drogach i ulicach; wzrost uciążliwości hałasu na terenach rekreacyjnych i wypoczynkowych. Najprostszą drogą do realizacji tego zadania jest sporządzenie mapy akustycznej dla całego obszaru miasta Kłobuck oraz wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych na terenie całej gminy. Jednakże jest to przedsięwzięcie bardzo kosztowne, szczególnie ze względu na układ przestrzenny miasta. Poza tym niska populacja Kłobucka powoduje, że gmina nie jest ustawowo zobowiązana do opracowania takich badań. W związku powyższym proponuje się przeprowadzenie badań akustycznych wzdłuż głównych arterii komunikacyjnych miasta, zwłaszcza wzdłuż drogi krajowej nr 43 oraz w bezpośrednim zasięgu oddziaływania głównych zakładów przemysłowych. W zależności od wyników pomiarów realizowane będą przedsięwzięcia, o których mowa poniżej. Identyfikacja terenów zagrożonych nadmiernym promieniowaniem elektromagnetycznym. Przez teren gminy przebiegają sieci elektroenergetyczne, zlokalizowane są maszty telefonii komórkowych oraz przekaźniki radiowo – telewizyjne. W związku z planowanym rozwojem miasta (nowe tereny pod budownictwo mieszkaniowe), należy podobnie jak w poprzednim zadaniu przeprowadzić bieżące pomiary natężenia promieniowania elektromagnetycznego, celem eliminacji potencjalnych zagrożeń (w razie uzasadnionych obaw). Zadanie to będzie realizowane przez właścicieli obiektów emitujących promieniowanie. Reorganizacja ruchu pojazdów oraz wydzielenie rejonów o ograniczonym ruchu pojazdów. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 104 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Obecny układ komunikacyjny na terenie gminy (przebieg drogi krajowej nr 43 oraz drogi wojewódzkiej nr 492) powoduje, że obserwuje się wzmożoną częstotliwość przejazdów przez środek miasta. Jest to problem charakterystyczny dla miejscowości bogatych tradycją historyczną, poprzecinanych siecią wąskich ulic. W związku z tym występuje potrzeba reorganizacji ruchu samochodowego. Polegała ona będzie na ograniczeniu dostępu do centralnych rejonów miasta pojazdom ciężarowym z wyjątkiem obsługi handlu i administracji. Wąskie arterie, na których obecnie odbywa się ruch obustronny, planuje się zamienić na drogi jednokierunkowe. Wyprowadzenie tranzytowego ruchu pojazdów ciężarowych z centrum miasta wiązałoby się z koniecznością budowy obwodnic na drogach nr: 43 oraz 492. Usprawnienie komunikacji może nastąpić również poprzez budowę sygnalizacji świetlnych. Ostateczny kształt docelowego układu komunikacyjnego Kłobucka znajdzie się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Wszelkie planowane działania zmierzające do reorganizacji ruchu pojazdów na drogach powiatowych, wojewódzkich oraz krajowych należy skonsultować z instytucjami zarządzającymi danymi drogami. Ważnym aspektem, również wpływającym na ograniczenie ruchu pojazdów wewnątrz miasta, jest budowa parkingów. Wszelkie nowe inwestycje, zwłaszcza produkcyjne oraz usługowe (np.: handlowe) muszą zapewnić odpowiednią dla nich liczbę miejsc parkingowych. Ponadto należy także rozbudować istniejącą sieć miejsc parkingowych, zwłaszcza w pobliżu budynków użyteczności publicznej: urzędów, administracji, szkół, kościołów, itp. Opracowanie koncepcji zmian ruchu samochodowego, poprzez wyprowadzenie go poza obszar skoncentrowanej zabudowy mieszkaniowej, ograniczy konieczność przejazdu przez ciasne centra miejscowości i tym samym wpłynie na poprawę klimatu akustycznego terenów przyległych. Wprowadzanie pasów zieleni przy ciągach komunikacyjnych. W zależności od wyników pomiarów akustycznych oraz ostatecznej koncepcji układu komunikacyjnego w mieście należy rozważyć techniczne możliwości ograniczenia poziomu hałasu drogowego. Jedną z nich jest wprowadzanie pasów zieleni izolacyjnej wzdłuż arterii komunikacyjnych, na których odbywa się zwiększone natężenie ruchu. Co prawda bardziej skuteczną metodą są ekrany dźwiękoszczelne, jednakże występowałyby tutaj problemy techniczne z ich instalacją, a poza tym miasto charakteryzuje się licznymi osiami widokowymi, które zostałyby tym samym „zamknięte”. Za nasadzenia zieleni izolacyjnej odpowiedzialne byłyby instytucje zarządzające daną drogą. Modernizacja nawierzchni dróg. Dbałość o stan techniczny nawierzchni dróg celem zwiększenia płynności ruchu komunikacyjnego, w szczególności związanego z przejazdem przez ciasne centra Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 105 9 lipca 2004 miejscowości, wpływa na obniżenie emisji hałasu do środowiska. Przy modernizacji dróg i ulic należy zwrócić szczególną uwagę na dobór nawierzchni właściwej dla rzeczywistej prędkości pojazdów. Asfalty porowate zmniejszają emisję hałasu dopiero przy prędkościach przekraczających 70 km/h, natomiast tak zwane „ciche asfalty” (nawierzchnia, która obniża emisję hałasu o około 5 dB przy prędkościach poniżej 70 km/h) mogą być stosowane w obszarze zabudowanym. Zastosowanie cichych nawierzchni drogowych poprawi warunki akustyczne w środowisku zewnętrznym o około 5 dB. Nie zapewni to jednak warunków komfortu akustycznego w miejscach, na których poziom dźwięku przed zastosowaniem działań ochronnych jest większy niż 65 dB w porze dziennej i 55 dB w porze nocnej. Gmina Kłobuck w swojej długofalowej polityce inwestycyjnej zakłada systematyczną modernizację dróg gminnych. Jednakże ze względu na wysokie koszty realizacja kompleksowego programu modernizacji dróg gminnych na terenie gminy Kłobuck w zdecydowany sposób uzależniona jest od pozyskania odpowiednich środków finansowych z Unii Europejskiej. Modernizacja nawierzchni dróg krajowych oraz wojewódzkich uzależniona jest od decyzji organów zarządzających tymi trasami. Budowa dróg rowerowych. Oznakowane drogi rowerowe to nie tylko element niezbędnej infrastruktury towarzyszącej turystyce, ale również skuteczny środek zmniejszający ruch pojazdów, a tym samym ograniczenie zanieczyszczeń powietrza i natężenia hałasu. Nierzadko osoby chcące zrezygnować z poruszania się pojazdem wewnątrz miasta na rzecz roweru, nie mogą tego uczynić z powodu braku dróg rowerowych. Niniejsze zadanie ma na celu opracowanie i budowę sieci, możliwie bezkolizyjnych z transportem kołowym, dróg rowerowych. Zasadnicza idea takiego układu tras rowerowych powinna uwzględniać połączenie każdej części miasta z jego centrum oraz możliwość podłączenia się do oznakowanej sieci dróg w sąsiednich gminach. W planach Regionalnego Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego (PTTK) Częstochowa istnieje koncepcja budowy lokalnej sieci turystycznych dróg rowerowych. Dwie trasy, to jest szlak „Wokół Częstochowy” oraz szlak „Krzepicki”, przebiegałyby przez teren gminy Kłobuck. 3. 4. Ochrona gleb i lasów. Ochrona gruntów rolnych i leśnych polega między innymi na: ograniczeniu ich przeznaczania na cele nierolnicze i nieleśne; zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych oraz szkodom w produkcji rolniczej lub leśnej w drzewostanach powstających wskutek działalności nierolniczej lub nieleśnej; rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze; Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 106 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych; przywracaniu i poprawianiu wartości użytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych wskutek działalności nieleśnej, a także na zapobieganiu obniżania produktywności gruntów leśnych. W związku z powyższym na terenie gminy Kłobuck realizowane będą następujące zadania: 1. Rekultywacja dzikich składowisk śmieci. 2. Odkwaszanie gruntów rolnych. 3. Przeciwdziałanie i rekultywacja gleb zagrożonych erozją. 4. Rekultywacja gleb skażonych przez działalność przemysłową. 5. Zalesianie gleb o niskiej klasie bonitacyjnej i odnowa wylesionych powierzchni. 6. Tworzenie gospodarstw specjalistycznych i agroturystycznych. 7. Zminimalizowanie skutków oddziaływania planowanej autostrady na środowisko przyrodnicze. Rekultywacja dzikich składowisk śmieci. Problematyką likwidacji i rekultywacji dzikich składowisk śmieci zajmuje się opracowywany równolegle z „Programem Ochrony Środowiska” – „Program Gospodarki Odpadami”. Jednakże należy również wspomnieć o tej problematyce w niniejszym opracowaniu. Wdrożenie systemu selekcji odpadów u źródła oraz budowa tak zwanego dobrowolnego punktu składowania odpadów wpłynie niewątpliwie na ograniczenie zjawiska jakim są dzikie składowiska śmieci. Stanowią one zagrożenia dla środowiska jak również niszczą estetykę krajobrazu. Na dzień dzisiejszy należy dokładnie zinwentaryzować skalę zjawiska. W związku z tym, że dzikie składowiska najczęściej zlokalizowane są w lasach, należy podjąć współpracę z Nadleśnictwem w celu ograniczenia tego procederu. Zalecana rekultywacja powinna iść w kierunku zalesiania zdegradowanych przez składowiska gleb. Odkwaszanie gruntów rolnych. Na terenie gminy Kłobuck znaczny odsetek gleb cechuje się na tyle kwaśnym odczynem, że wymagają one wapnowania. Celem niniejszego zadania jest wsparcie przez Urząd Gminy tych rolników i przedsiębiorców, którzy zdecydują się na kontynuowanie działalności rolniczej na kwaśnych glebach, poprzez pomoc w uzyskiwaniu dotacji na wapnowanie gleb oraz poprzez skuteczne wyeliminowanie czynników antropogenicznych (zanieczyszczenia), które wpływają na zwiększanie się kwaśnego odczynu gleb. Przeciwdziałanie i rekultywacja gleb zagrożonych erozją. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 107 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Jednym z czynników degradujących środowisko przyrodnicze, a w szczególności rolniczą przestrzeń produkcyjną jest erozja gleby. Prowadzi ona często do trwałych zmian warunków przyrodniczych (rzeźby terenu, stosunków wodnych, naturalnej roślinności) oraz warunków gospodarczo – organizacyjnych (deformowanie granic pól, rozczłonkowanie gruntów, pogłębienie dróg, niszczenie urządzeń technicznych). Główną przyczyną erozji gleb jest zniszczenie trwałej szaty roślinnej (lasów, łąk, pastwisk) tworzącej zwartą ochronę powierzchni ziemi. Tak więc problem erozji dotyczy przede wszystkim gleb uprawnych i gruntów bezglebowych. Charakter i nasilenie erozji zależy od rzeźby terenu, składu mechanicznego gleby, wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych w czasie oraz od sposobu użytkowania terenu. Obecnie na terenie gminy Kłobuck naturalną i uprawową erozję należy uznać za niedużą. Jednakże dalsza erozja może doprowadzić do tak głębokich zmian w ich strukturze, że podjęcie inwestycji na takim obszarze okaże się zbyt kosztowne i ryzykowne. Celem niniejszego zadania jest podjęcie działań zabezpieczających i rekultywacja wybranych gleb przed erozją Zadanie to skierowane jest do właścicieli poszczególnych gruntów. Urząd Gminy na terenach nie będących własnością komunalną może jedynie udzielić wsparcia organizacyjnego. Ponadto szereg planowanych działań między innymi: regulacja koryt rzek, system małej retencji, melioracje czy zalesianie terenów wpłynie na ograniczenie erozji. Rekultywacja gleb skażonych przez działalność przemysłową. Niniejsze zadanie odnosi się do konieczności podjęcia rekultywacji terenów skażonych przez działalność przemysłową po zlikwidowanych w latach 90 – tych zakładach pracy. Zadanie skierowane jest głównie do podmiotów oraz instytucji władających pozostawionym majątkiem. Nierzadko potencjalny inwestor rezygnuje z podjęcia nowej działalności na tych terenach, ze względu na konieczność poniesienia kosztów uprzedniej rekultywacji. Ponadto odpowiedzialne instytucje powinny egzekwować od kończących działalność przedsiębiorców potrzebę ewentualnej rekultywacji terenów poprodukcyjnych. Zalesiane gleb o niskiej klasie bonitacyjnej i odnowa wylesionych powierzchni. Gleby zdegradowane oraz nie użytkowane rolniczo grunty niskich klas bonitacyjnych nie przydatne pod inne funkcje powinny zostać zalesione. Zgodnie z tendencją zwiększenia lesistości kraju wskazane byłoby przeznaczenie pod zalesienie miejscowych gruntów ornych V i VI klasy bonitacyjnej. Ich areał to 3260 ha. Przeznaczenie tych terenów pod zalesienie spowodowałoby wzrost lesistości gminy z obecnych 26,40 % do 51,40 %. Natomiast przeznaczenie pod zalesienie gruntów ornych tylko VI klasy bonitacyjnej spowodowałoby wzrost lesistości gminy do 29,40 %, czyli powyżej średniej krajowej. W tej kwestii należy podjąć współpracę ze Starostwem Powiatowym oraz Nadleśnictwem co do zasad organizacyjnych, związanych z przekazywaniem gruntów pod zalesienie. Ponadto Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 108 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Nadleśnictwo w swoim zakresie kompetencji powinno na bieżąco zajmować się odnową wylesionych powierzchni. Działanie te uatrakcyjnią krajobraz, zwiększą bioróżnorodność, a także przyniosą inne wymierne korzyści np.: ograniczenie erozji, rekultywacja biologiczna zdegradowanych gruntów czy działania przeciwpowodziowe dzięki zwiększeniu naturalnej retencji. Tworzenie gospodarstw specjalistycznych i agroturystycznych. Forma i zakres działalności gospodarstw specjalistycznych, a zwłaszcza ekologicznych oraz agroturystycznych ściśle związana jest z przyjazną środowisku uprawą ziemi. Gmina Kłobuck posiada warunki naturalne predysponujące ją do rozwoju agroturystyki. Agroturystyka jest czynnikiem aktywizującym wieś i zapewnia dodatkowe dochody rolnikom. Turystyką wiejską interesują się głównie mieszkańcy miast i większych aglomeracji, którzy dążą do bliskiego kontaktu z przyrodą, poszukują ciszy i spokoju, chcą aktywnie spędzić wolny czas, itp. Agroturystyka jest bardzo opłacalna, jednakże należy liczyć się z dużą konkurencją w tej branży. Umiejętność sprostania konkurencji nie może opierać się tylko na intuicji oraz przypadkowych rozwiązaniach indywidualnych osób. Należy przygotować cały pakiet programów, które pozwolą usatysfakcjonować przyjeżdżających turystów. Oferta turystyki wiejskiej powinna być skoordynowana między innymi z miejscowym kalendarzem cyklicznych imprez sportowych i kulturalnych. Niezbędnej pomocy w tym zakresie udzielałby ośrodek doradztwa rolniczego, informując jednocześnie o prawnych i finansowych uwarunkowaniach agroturystyki. Zachęta do ekologicznych tworzenia powinna gospodarstw być specjalistycznych, skierowana przede w tym również do rolników wszystkim indywidualnych. Wśród konsumentów nieustannie zwiększa się popyt na tak zwaną „żywność ekologiczną”. Bieżący monitoring sytuacji panującej na rynkach rolnych, konsultowany z ośrodkiem doradztwa rolniczego, może owocować rozpoznaniem nisz rynkowych. Dalsze prace powinny skoncentrować się głównie na jednym wiodącym produkcie, któremu zostanie podporządkowana cała organizacja danego gospodarstwa rolnego. Należy również liczyć się z częstymi zmianami profilu produkcji, w zależności od uwarunkowań podaży i popytu na rynkach. Zminimalizowanie skutków oddziaływania planowanej autostrady na środowisko przyrodnicze. Przez teren gminy Kłobuck przebiegać będzie projektowana autostrada A 1 relacji: Gdańsk – Toruń – Łódź – Częstochowa – Katowice – Cieszyn. Jej uzgodniony i uchwalony przebieg na terenie gminy to odcinek o długości 4,6 km, biegnący w południowo – wschodniej części gminy. Odcinek ten to: 424 km + 600 m do 429 km Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 109 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 + 200 m. Podstawowe parametry techniczne projektowane autostrady na terenie gminy to: prędkość projektowana – V = 120 km/h; klasa obciążeń nawierzchni – 115 kN na oś pojazdu; przekrój poprzeczny – dwie jezdnie z pasem rozdzielającym; szerokość pasów ruchu – 3,75 m; ilość pasów ruchu – 2 x 2; szerokość pasów awaryjnych – 3,0 m; szerokość pasa dzielącego – 5,0 m; szerokość poboczy gruntowych – 1,25 m. Średnia szerokość pasa wywłaszczenia (wykupu) wynosić będzie około 70 m. Teren przebiegu jest płaski, o największych przewyższeniach około 20 m / 1 km trasy. W miejscu 426 km + 350 m znajdzie się przekroczenie rzeki Kocinki (Czarnej Okszy). Na terenie gminy brak jest kolizji projektowanej trasy z istniejącą zabudową. Ponadto na terenie gminy w miejscu 428 km + 600 m, na przecięciu z drogą krajową nr 43 powstanie węzeł „Lgota”. Będzie to położony najbliżej Częstochowy zjazd z planowanej autostrady. Celem niniejszego zadania jest podjęcie działań zmierzających do zminimalizowania negatywnych skutków oddziaływania autostrady na otaczające ją środowisko przyrodnicze. Dotyczy to głównie hałasu, zanieczyszczeń powietrza i gleby oraz przerwania ciągłości korytarzy ekologicznych, zwłaszcza migracji fauny. Obecne polskie ustawodawstwo dotyczące ochrony środowiska, zbieżne z prawodawstwem unijnym, nakłada na inwestora konieczność wprowadzenia odpowiednich rozwiązań technicznych minimalizujących negatywne oddziaływanie autostrady na otoczenie. Jednakże należałoby dodatkowo zbadać czy na „gminnym” odcinku trasy A 1 nie zachodzi potrzeba instalacji np.: tuneli lub przepraw dla migrujących zwierząt. Szczególnego zabezpieczenia wymagać będzie także, obciążony nadmiernym ruchem pojazdów, węzeł „Lgota”, zwłaszcza w zakresie odprowadzania i unieszkodliwiania substancji ropopochodnych. 3. 5. Ochrona przyrody i bioróżnorodności. 3.5.1. Założenia polityki ekologicznej. Bezpieczeństwo ekologiczne państwa zakłada między innymi utrzymanie na odpowiednim poziomie krajowej różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz zwiększenia powierzchni obszarów chronionych do 1/3 terytorium kraju. Celem nowej polityki ekologicznej jest między innymi zwiększenie skali rekultywacji i renaturyzacji obszarów zdegradowanych, zapobieganie pogarszaniu się jakości środowiska, powstrzymanie procesu degradacji zabytków kultury, a także zwiększenie skuteczności ochrony obszarów objętych już ochroną prawną. Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej to jeden z ważniejszych obszarów w zakresie bezpieczeństwa ekologicznego państwa. Podstawowe Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 110 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 zadania władz państwowych, służb publicznych i administracji gospodarczej polegają na tworzeniu warunków, opracowywaniu planów i ich koordynacji, oraz wdrożeniu sprzyjających ochronie różnorodności biologicznej metod gospodarowania, dobrych praktyk w różnych sektorach gospodarki po to, by zachować całe bogactwo przyrody oraz dziedzictwa kulturowego z nią związanego. Główne cele działań to: tworzenie warunków do realizacji strategii zrównoważonego rozwoju społeczno – gospodarczego kraju; poprawa stanu środowiska – usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej; zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody; osiągnięcie powszechnej akceptacji dla zachowania całości spuścizny przyrodniczej i kulturowej Polski. Działania mające na celu ochronę różnorodności biologicznej na poziomie krajowym powinny zmierzać do poprawy ochrony naturalnego dziedzictwa między innymi poprzez: przyjęcie zasady ochrony i umiarkowanego użytkowania bogactwa zasobów przyrody jako podstawy w rozwoju; stworzenie spójnego systemu prawnego i finansowego w celu zapewnienia ramowych możliwości realizacji praktycznej ochrony przyrody. Potrzeby ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej muszą być uwzględniane w planach przestrzennego zagospodarowania kraju, województw i gmin; ochronę gatunków dzikiej flory i fauny; badania i monitorowanie stanu zasobów przyrodniczych; ochronę najbardziej zagrożonych ekosystemów oraz gatunków i ich siedlisk przez tworzenie i powiększanie narodowej sieci obszarów chronionych (parki narodowe, rezerwaty przyrody i inne), wdrożenie systemu Natura 2000; ochronę rzek oraz innych ciągów obszarowych mających duże znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej, w tym jako korytarze ekologiczne; propagowanie wiedzy ekologicznej, zagadnień ochrony ekosystemów, naturalnych siedlisk i gatunków, ochrony krajobrazu, kształtowanie norm zachowań sprzyjających ochronie różnorodności biologicznej; zainteresowanie i włączenie w działania na rzecz ochrony przyrody całego społeczeństwa i poszczególnych grup społecznych; przygotowanie odpowiednich programów edukacyjnych i stworzenie możliwości ich wdrożenia; prowadzenie i umacnianie współpracy międzynarodowej, szczególnie w celu ochrony zasobów stanowiących wspólne dziedzictwo. Skuteczność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego kraju zależy przede wszystkim od polityki i rozwiązań na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 111 9 lipca 2004 Zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa konkretne działania podejmowane na różnych szczeblach i w różnych resortach w perspektywie średniookresowej do 2010 roku w dziedzinie ochrony środowiska powinny obejmować między innymi: renaturalizację i poprawę stanu zniszczonych ekosystemów i siedlisk przyrodniczych; stosowanie wszelkich sposobów ochrony zasobów przyrodniczych poza naturalnymi stanowiskami; wspieranie prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej; wprowadzenie monitoringu różnorodności biologicznej, wdrożenie kryteriów i wskaźników do kontroli skuteczności wprowadzania polityki ekologicznej państwa. W dziedzinie rolnictwa będą to między innymi: kontrolowanie pozyskania zasobów biologicznych z ich naturalnych siedlisk dla potrzeb ochrony ex situ; ustanowienie przepisów prawnych regulujących bezpieczeństwo biologiczne kraju oraz zapewnienie środków na wykonywanie prawa i kontrolowanie zagrożeń związanych z wykorzystaniem biotechnologii; działania na rzecz utrzymania urozmaiconego krajobrazu rolniczego z gospodarstwami średniej wielkości; prawne i finansowe wspieranie form rolnictwa stosujących metody produkcji nie naruszające równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego; ochronę i gospodarowanie różnorodnością biologiczną na całym terytorium kraju, włączając w to obszary zagospodarowane i tereny zurbanizowane. Ochrona wielu gatunków i ich siedlisk uzależniona jest od zachowania całości środowiska ich życia – w wielu przypadkach obejmuje to również zachowanie interwencji ludzi, na przykład tradycyjnego systemu zagospodarowania obszaru. Niezbędne tu jest uzgodnienie z wszystkimi zainteresowanymi sektorami i wprowadzenie odpowiednich zasad w realizacji programów inwestycyjnych w budownictwie, rolnictwie, leśnictwie, transporcie i turystyce; zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach przyrodniczo cennych jako narzędzia ochrony i zrównoważonego wykorzystania zasobów biologicznych; powstrzymywanie się od wprowadzania gatunków, które mogą zagrażać integralności naturalnych ekosystemów i siedlisk, lub stanowić zagrożenie gatunków rodzimych. Natomiast w dziedzinie edukacji będą to między innymi: działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej i kształtowania opinii społeczeństwa oraz władz szczebla lokalnego. Promowanie zagadnień różnorodności biologicznej poprzez krajowe i lokalne szkolenia i kampanie informacyjne, poprawa komunikacji społecznej w zakresie zrozumienia celów i skutków ochrony różnorodności biologicznej; propagowanie umiarkowanego użytkowanie zasobów biologicznych i praktyk oszczędnego i rozsądnego gospodarowania, tak by nie niszczyć zasobów Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 112 9 lipca 2004 przyrody ponad niezbędne potrzeby zgodnie z zasadami trwałego i zrównoważonego rozwoju, wskazywanie na lokalne korzyści z zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Perspektywicznym celem ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej, zakładanym do realizacji do 2025 roku jest między innymi zabezpieczenie zachowania cennych przyrodniczo obszarów, dotychczas nie chronionych prawnie, poprzez objęcie ich różnymi formami ochrony przyrody. 3.5.2. Program działań w gminie Kłobuck. W związku z powyższym na terenie gminy Kłobuck realizowane będą następujące zadania: 1. Inwentaryzacja przyrodnicza obszaru gminy. 2. Rozszerzenie sieci obiektów przyrody objętych ochroną prawną. 3. Rewitalizacja i zagospodarowanie gminnych parków. 4. Zagospodarowanie terenów zielonych wzdłuż cieków wodnych. 5. Opracowanie Strategii Rozwoju Turystyki. 6. Program podnoszenia świadomości ekologicznej wśród mieszkańców. Inwentaryzacja przyrodnicza obszaru gminy. Jednym z istotnych zadań związanych z ochroną środowiska naturalnego jest przeprowadzenie dokładnej inwentaryzacji przyrodniczej. Dotyczyć ona powinna zlokalizowania i opisania stanowisk florystycznych, ostoi fauny oraz rozpoznania obiektów geologicznych i geomorfologicznych. Inwentaryzacja wykaże również ewentualne, dodatkowe tereny, znajdujące się obecnie poza siecią obszarów chronionych (rezerwatów i użytków ekologicznych), które należałoby ze względu na cenne wartości objąć jedną z form ochrony przyrody. W tym celu, mając na uwadze ograniczenie środków koniecznych na realizację tego zadania, można nawiązać kontakty ze środowiskami naukowymi na wyższych uczelniach. Gmina ze swojej strony mogłaby na przykład zaproponować odbycie cyklu praktyk dla naukowców oraz studentów, oferując w zamian za inwentaryzację np.: darmowe noclegi. Rozszerzenie sieci obiektów przyrody objętych ochroną prawną. Niniejsze zadanie jest kontynuacją poprzedniego. Do podstawowych form ochrony przyrody w Polsce należy tworzenie rezerwatów przyrody, parków narodowych, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu. Coraz większe znaczenie mają także użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne oraz zespoły przyrodniczo – krajobrazowe. Formami ochrony indywidualnej są: gatunkowa ochrona roślin i zwierząt oraz pomniki przyrody w rodzaju: pojedynczych drzew, alei, głazów narzutowych, skałek itp., które są akcentami Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 113 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 wydatnie wpływającymi na urozmaicenie krajobrazu. Walory przyrodnicze gminy Kłobuck, zgodnie z przeprowadzonymi wstępnymi badaniami potwierdzają ich wysokie znaczenie w skali regionu. Potwierdza to między innymi obecność na terenie gminy rezerwatu przyrody oraz 2 użytków ekologicznych. Opracowanie inwentaryzacji przyrodniczej gminy Kłobuck może skutkować wyróżnieniem szeregu obszarów cennych pod względem faunistycznym i florystycznym proponowanych do objęcia ochroną. Należy nadmienić, że prawne zabezpieczenie w zakresie polityki ekologicznej spowoduje, że cenne walory naturalne północnej części województwa śląskiego pozostaną pod ochroną. Jednocześnie istniejące zasoby przyrodnicze mogą być głównym źródłem rozwoju turystyki i rekreacji w gminie. Należy rozważyć również powiązanie ochrony walorów przyrodniczo – krajobrazowych z ochroną zabytków i obiektów archeologicznych. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku „rezerwat przyrody to obszar obejmujący zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych”. Tworzenie rezerwatów ścisłych jest jedną z podstawowych metod ochrony przyrody w ramach tak zwanej strategii zachowawczej, czyli konserwatorskiej. Celem tej strategii jest utrzymanie w stanie możliwie niezmienionym obiektów o wysokich walorach przyrodniczych, krajobrazowych lub kulturowych, przy wykluczeniu jakiejkolwiek ingerencji człowieka. Częściowe rezerwaty przyrody są domeną kierunku biocenotycznego w ochronie przyrody. Ich tworzenie uzasadnione jest względami naukowymi, dydaktycznymi i gospodarczymi. Dopuszcza się tutaj stosowanie określonych, w tak zwanych planach ochrony, zabiegów hodowlano – pielęgnacyjnych dla osiągnięcia celu ochrony. Według ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku „użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne „oczka wodne”, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce itp. Użytki ekologiczne uwzględnia się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego i uwidacznia w ewidencji gruntów”. Według ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku „pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno – pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 114 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 jary, głazy narzutowe, jaskinie”. Pomniki przyrody są ważnym elementem składowym krajobrazu, podnoszą jego piękno, posiadają wysokie walory dydaktyczne i edukacyjne. Ideą niniejszego zadania jest powołanie przez Radę Miejską w Kłobucku, po przeprowadzeniu inwentaryzacji przyrodniczej, zespołu specjalistów reprezentujących między innymi: Urząd Gminy Kłobuck, Nadleśnictwo, niezależne organizacje ekologiczne, ekspertów zewnętrznych, itp., w celu przeanalizowania zapisów inwentaryzacji przyrodniczej i wyłonienia obiektów oraz obszarów proponowanych do objęcia ochroną wraz z podaniem docelowej formy ochrony, np.: dla „Góry Kamyckiej” (zakaz zabudowy). Na podstawie wyników prac zespołu należy złożyć stosowne wnioski do Wojewody Śląskiego o ustanowienie ochrony prawnej dla wybranych terenów lub objąć je ochroną na podstawie uchwały Rady Miejskiej. Rewitalizacja i zagospodarowanie gminnych parków. Na terenie gminy Kłobuck zlokalizowane są liczne tereny zielone. Park w Kłobucku – Zagórzu podlega ochronie jako zabytek kultury. Pozostałe tereny zielone wymagają rewitalizacji. W porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków oraz Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody należy opracować koncepcję zagospodarowania i prac modernizacyjnych na tych terenach. Powinny one obejmować między innymi: prace porządkowe – oczyszczenie terenu poprzez rekultywację biologiczną, w szczególności oczek wodnych i stawów; utrzymanie i systematyczną pielęgnację drzewostanu; wytypowanie i objęcie ochroną ciekawszych okazów; wytyczenie alejek spacerowych; oznakowanie obiektów tablicami informacyjnymi; zamontowanie oświetlenia wzdłuż ciągów spacerowych. Pierwszym krokiem w tym kierunku była odnowa parku w Kłobucku – Zagórzu na podstawie zleconego opracowania pt.: „Uporządkowanie i zabezpieczenie zabytkowego parku pałacowego położonego w Kłobucku – Zagórzu”. Realizacja niniejszego zadania umożliwi utrzymanie wysokich walorów przyrodniczych parków. Będą one również pełnić rolę środowiskotwórczą i biocenotyczną dla położonych w ich sąsiedztwie terenów zurbanizowanych. Zagospodarowanie terenów zielonych wzdłuż cieków wodnych. Poza parkami oraz kompleksami leśnymi dolina rzeki Białej Okszy jest jedną z większych atrakcji przyrodniczych gminy. Wody rzeki mają obecnie II klasę czystości na odcinku od źródeł do Kłobucka oraz III klasę na odcinku od Kłobucka do ujścia do Liswarty. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego przewiduje cykl działań, które mają umożliwić oczyszczenie wód wszystkich cieków wodnych Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 115 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 docelowo do II oraz I klasy czystości. Mając na uwadze powyższe zamierzenia należy przedsięwziąć zawczasu działania, związane z zagospodarowaniem gminnej części doliny rzeki Białej Okszy w kierunku rekreacyjnym. Realizacja niniejszego zadania strategicznego powinna obejmować: remont zbiornika retencyjnego na Zakrzewiu; prace porządkowe i rekultywacyjne w pasie około 100 m od brzegu rzeki; wytyczenie i oznakowanie miejsc do leżakowania, biwakowania, rekreacji i bezpośredniego kontaktu z wodą; wytyczenie i oznakowanie przebiegu: drogi rowerowej, szlaków dla jeździectwa, ścieżek dydaktycznych, tras spacerowych. Wybrane trasy wzdłuż rzeki należy powiązać z istniejącymi alejami wiejskimi łączącymi dolinę z wybranymi miejscowościami, tworząc tym samym zorganizowaną sieć ciągów spacerowo – rekreacyjnych. Należy również umożliwić powiązanie miejscowej sieci do podobnych w sąsiednich gminach. Takie zagospodarowanie doliny rzeki Białej Okszy spowoduje, że będzie pełniła ona rolę lokalnego korytarza ekologicznego. Z zadaniem tym wiąże się również kwestia prac hydrotechnicznych związanych z rzeką Białą Okszą opisanych w zadaniu pt.: modernizacja urządzeń melioracyjnych. Opracowanie Strategii Rozwoju Turystyki. Szeroka problematyka tego zagadnienia jak i nadzieje związane z rozwojem rekreacji i turystyki w gminie powinny zostać ujęte w osobnym opracowaniu, jakim byłaby Strategia Rozwoju Turystyki w gminie Kłobuck. Celem opracowania winno być nakreślenie w dłuższej perspektywie czasowej logicznego ciągu działań na styku sektora publicznego i prywatnego w oparciu o pogłębioną analizę potencjału turystycznego gminy. Zakres rzeczowy opracowania składałby się z dwóch części: diagnostycznej oraz programowej. Pierwsza część strategii turystycznej przedstawiłaby obecne znaczenie sektora turystycznego w strukturze społeczno – gospodarczej miasta, wskazałaby miejsce zagadnień turystycznych w dotychczasowych opracowaniach planistycznych, jak i oceniła pozycję miasta w regionie częstochowskim oraz w kontekście Górnego Śląska. Część programowa powinna nakreślić ogólne kierunki rozwoju branży turystycznej, przedstawić analizę grup docelowych oraz propozycje konkretnych ofert turystycznych. Ponadto dokument winien zawierać koncepcję działań w otoczeniu branży turystycznej, to jest: powiązanie turystyki z innymi działami gospodarki, współpracę międzygminną i regionalną, budowę infrastruktury towarzyszącej turystyce (szlaki piesze, ścieżki rowerowe, ścieżki dydaktyczne, itp.), a także ujawnić potencjalne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego powstałe wskutek budowy infrastruktury sportowo – rekreacyjnej i zwiększenia się ruchu turystycznego. Strategię wieńczyłby rozdział poświęcony programowi promocji i marketingu turystycznego Kłobucka. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 116 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Program podnoszenia świadomości ekologicznej wśród mieszkańców. Niektórzy mieszkańcy są słabo uświadomieni co do wpływu ich sposobu życia oraz działalności na wodę, powietrze, glebę i inne komponenty środowiska przyrodniczego. Niniejsze zadanie ma charakter prawno – organizacyjny. Egzekwowanie norm emisji zanieczyszczeń powietrza dotyczy zarówno osób fizycznych jak i przedsiębiorstw. Polskie prawodawstwo reguluje maksymalne normy emisji zanieczyszczeń. Należy je tylko skutecznie monitorować oraz egzekwować. Odpowiedzialne za to są służby wojewódzkie i powiatowe. Samorząd powinien również nawiązać kontakty np.: z przedsiębiorstwami zajmującymi się gospodarką odpadami i ich powtórnym wykorzystaniem. Współpraca ta zaowocowałaby wyposażeniem każdego z gospodarstw domowych, w kilka rodzajów pojemników na odpady: kompost, szkło, papier, szmaty, itp. Korzyści finansowe jakie dzięki tej współpracy odniósłby samorząd, należałoby zainwestować w przedsięwzięcia proekologiczne. Wszelkie inwestycje związane z inżynierią środowiska powinny być poprzedzone szeroko rozpowszechnioną kampanią informacyjno – edukacyjną wśród mieszkańców. Należy prowadzić także pracę u podstaw, polegającą na obowiązkowym uczestnictwie uczniów szkół podstawowych i gimnazjum na zajęciach lub pogadankach dotyczących ekologii. Będzie to miało wpływ na codzienne zachowania mieszkańców dotyczące odpadów, ścieków, uprawy ziemi czy zużycia energii. Wysoka świadomość ekologiczna całego społeczeństwa bez względu na wiek i wykształcenie jest podstawą rozwoju gminy bez degradacji środowiska. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 117 9 lipca 2004 4. Edukacja ekologiczna. 4. 1. Podstawowe cele edukacji ekologicznej. Edukacja ekologiczna różni się zasadniczo od innego typu przedsięwzięć w dziedzinie ochrony przyrody czy ochrony środowiska. Przykładem może być ochrona powietrza lub ochrona wód, gdzie zidentyfikowanie podmiotu pogarszającego jakość tych komponentów środowiska przyrodniczego oraz doprowadzenie do zaniechania działalności lub przynajmniej ograniczenia uciążliwości daje bardzo szybko efekt i jest on dodatkowo na ogół mierzalny. Natomiast w dziedzinie edukacji ekologicznej na wymierne efekty trzeba czekać latami. Ponadto w edukacji ekologicznej niełatwo jest o wybór priorytetów, tzn. czy np.: edukować dzieci, młodzież czy dorosłych. Uważa się na ogół, że edukacja jest inwestycją opłacalną w stosunku do dzieci i młodzieży. Jednakże to dorośli podejmują decyzje, nierzadko szkodliwe dla środowiska, ze względu na małą świadomość ekologiczną (BFESA 2002). Głównymi celami edukacji ekologicznej są przede wszystkim: uświadamianie zagrożeń dla środowiska przyrodniczego występujących w miejscu zamieszkania; budzenia szacunku do przyrody; Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 118 9 lipca 2004 rozumienie zależności istniejących w środowisku przyrodniczym; zdobycie umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych i ich opisu; poznanie współzależności człowieka i środowiska; poczucie odpowiedzialności za środowisko; rozwijanie wrażliwości na problemy środowiska przyrodniczego (BFESA 2002). 4. 2. Program nauczania w szkolnictwie powszechnym. Treści ekologiczne zawarte są w programach nauczania począwszy od przedszkola, a skończywszy na szkole średniej. W programie przedszkolnym treści ekologiczne zawarte są w części haseł dotyczących środowiska, pór roku i towarzyszących im zmianom w przyrodzie. Od świadomości ekologicznej nauczyciela wychowania przedszkolnego zależy więc jak dalece potrafi on program nauczania w przedszkolu nasycić treściami ekologicznymi, co potrafi przekazać uczniom w trakcie zabaw, spacerów, czy zajęć plastycznych (BFESA 2002). Edukacja ekologiczna w szkołach podstawowych i gimnazjach prowadzona jest na przyrodzie lub na innych przedmiotach w postaci ścieżki ekologicznej. W realizacji programu w szkole podstawowej jak i w gimnazjum ważne jest przede wszystkim: prowadzenie lekcji terenowych – obserwacji i podstawowych badań w terenie; preferowanie metod aktywizujących uczniów, takich jak między innymi: praca z mapą w terenie, dyskusje, debaty, wywiady, ankietowanie, itp.; porównywanie zjawisk, procesów i problemów występujących w najbliższej okolicy z podobnymi i odmiennymi w innych regionach czy krajach; wykorzystywanie na lekcjach danych liczbowych, tabel, map, wykresów, zdjęć czy rycin w celu wykształcenia umiejętności interpretacji zawartych w nich informacji; organizowanie wspólnych, wcześniej zaprojektowanych przez uczniów działań w najbliższym środowisku, prowadzących do pozytywnych zmian; ukazywanie negatywnych i pozytywnych działań człowieka w środowisku, jako dróg niewłaściwego i właściwego rozwiązywania problemów ekologicznych; głoszenie idei oraz haseł proekologicznych, które są zgodne z własnymi czynami; integrowanie i korelowanie treści nauczania w obrębie różnych przedmiotów i bloków nauczania (BFESA 2002). Edukacja ekologiczna w szkołach średnich odbywa się najczęściej podczas zajęć z geografii oraz biologii. Wśród celów nauczania geografii w szkole średniej możemy znaleźć między innymi: zdobycie wiedzy o środowisku i relacjach w nim zachodzących, zrozumienie przez uczniów złożoności procesów, którym podlega środowisko i konieczności zachowania równowagi w środowisku. W treściach kształcenia problemy ekologiczne dotyczą następujących zagadnień: zanieczyszczenie i ochrona wód; zanieczyszczenie i ochrona powietrza; Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 119 Wrocław 9 lipca 2004 zagrożenie i ochrona lasów; motywy i zasady racjonalnej gospodarki zasobami naturalnymi; uciążliwość niektórych gałęzi przemysłowych dla środowiska i zdrowia ludzi; przemiany środowiska w wyniku prowadzenia gospodarki rolnej; racjonalne gospodarowanie energią; zagrożenia ekologiczne związane z urbanizacją i transportem, itp. Hasła programowe, które wchodzą w skład materiału z biologii i ochrony środowiska to między innymi: przyrodnicze podstawy kształtowania środowiska, populacja – struktura i dynamika, biocenoza, ekosystem, sukcesja, itp. W treściach kształcenia problemy ekologiczne omawia się między gównie poprzez: zasoby odnawialne i nieodnawialne; racjonalną gospodarkę zasobami; planowanie przestrzenne; kształtowanie krajobrazu; degradacja środowiska i sposoby jej przeciwdziałania; ekologiczne podstawy rekultywacji środowisk zniszczonych; organizacja ochrony przyrody w Polsce (BFESA 2002). 4. 3. Program działań w gminie Kłobuck. Priorytetem w zakresie edukacji ekologicznej jest wykształcenie świadomości ekologicznej u przeważającej części społeczeństwa i przekonanie ludzi o konieczności myślenia i działania według zasad ekorozwoju. Jest to cel dalekosiężny, zapewne wykraczający poza 2010 czy nawet 2015 rok. Cel ten może zostać osiągnięty poprzez stopniowe podnoszenie świadomości ekologicznej coraz większej liczby ludzi na coraz wyższy poziom oraz poprzez intensyfikację aktualnych działań w zakresie edukacji ekologicznej, eliminowanie działań chybionych lub mało efektywnych i poszerzanie sposobów edukowania o nowe, sprawdzone w innych krajach, formy. Edukacji ekologicznej na szczeblu lokalnym sprzyjać będzie niewątpliwie realizacja zadań wpisanych do niniejszego Programu Ochrony Środowiska. Na terenie gminy Kłobuck szeroko rozpowszechniona edukacja ekologiczna wśród dzieci i młodzieży prowadzona jest na szczeblu szkolnictwa podstawowego, gimnazjalnego i średniego. Szkoły podstawowe wprowadziły do programów nauczania tak zwaną „ścieżkę ekologiczną”. Przy szkołach funkcjonują, w formie zajęć pozalekcyjnych, koła ekologiczne. Znaczna liczba członków świadczy o szerokim zainteresowaniu dzieci problematyką ochrony przyrody i środowiska. Koła współpracują między innymi z: Nadleśnictwem. Organizowane są spotkania z przedstawicielami tych instytucji oraz z innymi niezależnymi przyrodnikami. Prowadzone są także liczne zajęcia i inicjatywy związane z problematyką lokalnego środowiska przyrodniczego. Uczniowie biorą również udział w cyklicznych akcjach np.: „sprzątanie świata” oraz „sprzątanie wsi”. Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 120 9 lipca 2004 Na szczeblu gimnazjalnym w każdej klasie prowadzona jest również „ścieżka ekologiczna”. Zajęcia o tematyce ekologicznej realizowane są między innymi w formie pogadanek, wykładów i konkursów. Elementy edukacji ekologicznej wprowadza się praktycznie do każdego przedmiotu nauczania. W każdej szkole funkcjonuje Liga Ochrony Przyrody lub koło czy klub ekologiczny. Organizowane są liczne akcje np.: apele, konkursy, akcje liczenia gniazd i zakładania karmników dla ptaków, pokazy mody ekologicznej, projekcje filmów przyrodniczych oraz wycieczki w teren. Natomiast w miejscowych zespołach szkół średnich edukacja ekologiczna prowadzona jest jedynie w ramach obowiązkowego programu nauczania, to jest: ”ścieżka ekologiczna” w liceum i technikum oraz zajęcia z geografii, ochrony środowiska czy biologii w szkołach zawodowych. Reasumując powyższy stan należy uznać za zadawalający. W długofalowej perspektywie zakłada się kontynuację obecnych działań. Rolą lokalnego samorządu winno być w dalszym ciągu przeznaczanie środków finansowych w ekologiczne przedsięwzięcia organizowane przez lokalną społeczność dzieci i młodzieży. Ponadto należy rozważyć możliwość utworzenia w miejscowym liceum klasy o profilu ekologicznym. Kontynuacją edukacji w tym kierunku na szczeblu średnim mogą być bowiem zainteresowani dzisiejsi uczniowie szkół podstawowych i gimnazjum. Ponadto zgodnie z II Polityką Ekologiczną Państwa wspierane będą, w tym również finansowo, pozarządowe organizacje ekologiczne prowadzące nastawioną na promowanie ochrony środowiska działalność edukacyjną, informacyjną lub konsultancką dla społeczeństwa, a także organizacje współdziałające w kontroli i egzekwowaniu wymagań ochrony środowiska oraz upowszechniające system zarządzania środowiskowego. Zorganizowana zostanie działalność promocyjna i szkoleniowa dotycząca problematyki udostępniania i upowszechniania informacji oraz udziału społeczeństwa w ochronie środowiska. W szczególności będzie miała miejsce dalsza intensyfikacja działań wynikających z „Narodowej strategii edukacji ekologicznej" oraz jej programu wykonawczego. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 121 9 lipca 2004 5. Źródła finansowania. 5. 1. Mechanizmy finansowania ochrony środowiska. Zgodnie z zapisami II Polityki Ekologicznej Państwa system finansowania ochrony środowiska jest immanentną częścią całego systemu ekonomiczno – finansowego, który z kolei jest podsystemem szeroko rozumianego instrumentarium realizacyjnego celów i priorytetów formułowanych przez politykę ekologiczną: instrumenty prawno – administracyjne, planistyczno – informacyjne, ekonomiczno – finansowe i edukacyjne. Istniejący system ekonomiczno – finansowy ochrony środowiska składa się z trzech podstawowych elementów: I. Szeroko rozumiane opłaty ekologiczne. II. Instytucje publiczne i prywatne, w tym zwłaszcza finansowe, o charakterze komercyjnym, jak i niekomercyjnym, które dokonują alokacji rynkowej i Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 122 Wrocław 9 lipca 2004 pozarynkowej, środków pomiędzy ubiegające się o nie podmioty: przedsiębiorstwa, jednostki użyteczności publicznej, organy samorządu terytorialnego, gospodarstwa domowe. Instytucjami takimi są: celowe fundusze ekologiczne, o charakterze ogólnym (fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej) oraz wyspecjalizowanym (np.: fundusz ochrony gruntów rolnych i leśnych); budżet państwa, budżety samorządowych województw, powiatów i gmin; komercyjne instytucje finansowe, w tym zwłaszcza banki, udzielające kredytów na cele ekologiczne na warunkach wynikających z konkurencji rynkowej; pozostałe (poza funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej) niekomercyjne krajowe instytucje finansowe (np.: różnego rodzaju fundacje). Do tego segmentu zaliczyć można też instytucje komercyjne, w tym zakresie w jakim dzięki zewnętrznemu wsparciu (np.: z NFOŚiGW) udzielają one kredytów i pożyczek na cele proekologiczne na warunkach korzystniejszych niż wynika to z sytuacji na rynku finansowym (np.: Bank Ochrony Środowiska – BOŚ); przedakcesyjne fundusze pomocowe Unii Europejskiej (PHARE, ISPA, SAPARD); zagraniczne instytucje finansowe i inne programy pomocowe (np.: Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, GEF i inne). III. Strumienie środków cyrkulujących w ramach wyżej wymienionych instytucji (źródła finansowania): opłaty i kary ekologiczne związane z wyżej wskazanym systemem opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i powodowanie w nim zmian; środki własne komercyjnych i niekomercyjnych instytucji finansowych, w tym funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, pochodzące zarówno ze spłat oprocentowania i pożyczek wcześniej udzielonych, jak i własnej aktywnej polityki finansowej; środki publiczne przydzielane na cele związane z ochroną środowiska w ramach budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego; środki własne przedsiębiorstw, pochodzące zarówno z ich cash flow, jak i komercyjnego kredytu bankowego; oszczędności i inne formy środków własnych ludności (gospodarstw domowych), jak również ich dochody bieżące (np.: w wypadku opłat użytkowych związanych z funkcjonowaniem urządzeń ochrony środowiska); transfer oszczędności zagranicznych w postaci czy to bezpośrednich inwestycji zagranicznych zwiększających możliwości finansowania przedsięwzięć proekologicznych przez działające w Polsce i instytucje finansowe, jak i w postaci funduszy pomocowych; finansowanie oparte na zasadzie equity investments, czyli przyszłym udziale inwestora finansowego we własności i zyskach powstających dzięki danej inwestycji w ochronę środowiska. 5. 2. Potencjalne źródła finansowania. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 123 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Zadania realizowane w ramach Programu Ochrony Środowiska mogą być finansowane z różnych źródeł. W polskim systemie finansowym są to źródła wewnętrzne i zewnętrzne. Źródła wewnętrzne oznaczają środki pochodzące z terenu gminy od podmiotów gospodarczych, budżetu lokalnego czy od mieszkańców. Natomiast źródła zewnętrzne to środki pochodzące od podmiotów funkcjonujących poza terenem gminy lub umiejscowionych organizacyjnie poza gminą. Źródła wewnętrzne i zewnętrzne generować mogą środki o charakterze bezzwrotnym (na przykład dotacje, subwencje, darowizny, itp.) oraz zwrotnym (na przykład kredyty czy pożyczki), a także mogą mieć charakter źródeł generujących środki w sposób stabilny i systematyczny, co do terminu i wielkości lub zmienny i dyskrecjonalny, z punktu widzenia czasu ich kreacji i wielkości tych środków. Cechy te mają istotne znaczenie dla sposobu realizacji poszczególnych przedsięwzięć w ramach Programu Ochrony Środowiska. Decydują bowiem o zakresie tych przedsięwzięć, tempie realizacji i całkowitych kosztach wykonania poszczególnych zadań, a w niektórych przypadkach o skuteczności. TABELA 0: Podział środków finansujących programy strategiczne. Środki lokalne Środki krajowe bezzwrotne jednorazowe (samoopodatkowanie, dotacje z budżetu gminy); bezzwrotne systematyczne (pozycja budżetu gminy); zwrotne jednorazowe (obligacje gminne). bezzwrotne jednorazowe (dotacje celowe); bezzwrotne systematyczne (subwencje); zwrotne jednorazowe (kredyty i pożyczki bankowe). Środki zagraniczne bezzwrotne jednorazowe (środki pomocowe); zwrotne jednorazowe (środki z linii kredytowych). Środki lokalne posiadają tą podstawową zaletę, że są narzędziem mobilizacji społeczności lokalnej, zmuszają do racjonalnego ich wykorzystania i podnoszą ich efektywność. Wady związane są ze zwrotnością lub bezzwrotnością. W przypadku środków zwrotnych niezbędne jest określenie źródła, z którego będą one zwracane, często wraz z odsetkami (kuponami). Wadą zewnętrznych środków bezzwrotnych jest ich niskie oddziaływanie motywujące w kierunku efektywnego wykorzystania. Środki krajowe charakteryzują się mniejszą dostępnością i często, w przypadku środków bezzwrotnych, niższą kontrolą efektywności wykorzystania. Dotyczy to zwłaszcza środków publicznych. W przypadku środków zagranicznych są one z reguły połączone z koniecznością wyasygnowania środków własnych. Podstawowe rodzaje środków finansowych, które mogą być wykorzystane przy realizacji zadań Programu Ochrony Środowiska można zestawić następująco: Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 124 9 lipca 2004 środki własne podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw) istniejących na terenie gminy; środki własne podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw) spoza terenu gminy, krajowych i zagranicznych; środki budżetowe z budżetu gminnego, pozyskane w formie racjonalizacji wydatków budżetowych (oszczędności) lub w drodze zaplanowanych wydatków budżetowych; środki budżetowe z budżetów powiatowych i wojewódzkich; środki rządowe z budżetu centralnego i budżetu wojewody; środki celowe funduszy ekologicznych (od Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, poprzez fundusze wojewódzkie, aż po fundusz gminny); środki pochodzące z fundacji ekologicznych; środki pochodzące z pomocy zagranicznej (w tym ekokonwersji długów zagranicznych Polski); środki finansowe pochodzące z zagranicznych linii kredytowych; środki z banków komercyjnych; środki funduszy inwestycyjnych; środki towarzystw leasingowych; środki pochodzące z operacji na rynkach kapitałowych lub oprocentowania depozytów bankowych; środki pochodzące z budżetów gospodarstw domowych; środki pochodzące z samoopodatkowania się społeczności lokalnych; środki pochodzące z emisji obligacji komunalnych; środki pochodzące z darowizn, specjalnych emisji znaczków i innych wydawnictw; środki pochodzące z zasobów finansowych towarzystw ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych; środki pochodzące z emisji tzw. obligacji ekologicznych (cat bonds); środki generowane przez system opłat lokalnych (klimatycznych) za korzystanie ze środowiska przyrodniczego. Z drugiej strony formy finansowania inwestycji proekologicznych dostępne na rynku można podzielić na: zobowiązania finansowe: - kredyty; - pożyczki; - obligacje; - leasing; udziały kapitałowe – akcje i udziały w spółkach; dotacje – środki bezzwrotne. Formy te występują czasami łącznie (np.: dotacje do spłaty odsetek od kredytów bankowych lub pożyczki preferencyjne). Wśród zobowiązań finansowych najbardziej rozpowszechnione są preferencyjne pożyczki przez celowe fundusze ekologiczne oraz Bank Ochrony Środowiska. Obligacje i leasing są formami, które Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. wymagają Strona 125 większego doświadczenia i 9 lipca 2004 umiejętności ze strony podmiotu realizującego przedsięwzięcie proekologiczne. Istotną cechą tej formy jest dopasowywanie oferty do lokalnych warunków, które umożliwiają sterowanie strumieniami finansowymi odpowiednio do możliwości i potrzeb klienta. Udziały kapitałowe są nową i rozwijającą się wraz z sektorem bankowym formą finansowania inwestycji ekologicznych. Angażowanie kapitału w finansowaniu inwestycji jest dokonywane na zasadach komercyjnych i najczęściej jest stosowane w prywatyzacji mienia komunalnego (zwłaszcza przy komunalnych oczyszczalniach ścieków, zakładach uzdatniania wody pitnej czy komunalnych wysypiskach odpadów). Dotacje (bezzwrotne formy finansowania) stanowią tradycyjną i bardzo poszukiwaną przez inwestorów formę finansowania przedsięwzięć proekologicznych. W praktyce stosuje się je coraz rzadziej, ponieważ zdaniem przedstawicieli życia gospodarczego tworzą one sytuację nierównego traktowania podmiotów gospodarczych. Nadal wykorzystuje się je często do katalizowania strumienia preferencyjnych pożyczek, które są połączeniem dotacji i kredytów. Najczęściej korzystają z tego instrumentu celowe fundusze ekologiczne, a także fundacje ekologiczne. Te ostatnie czynią to z reguły w postaci uruchamianych w bankach komercyjnych liniach kredytowych z dopłatami do odsetek, które obniżają stopy oprocentowania tych kredytów. 5. 3. Rozmiary i uwarunkowania źródeł finansowych. Wdrożenie niniejszego Programu Ochrony Środowiska będzie możliwe dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. Podstawowymi źródłami finansowania działań proekologicznych są: fundusze ekologiczne, fundacje i programy pomocowe czy własne środki inwestorów. Podstawę tego systemu tworzą natomiast fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej czyli: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Gromadzą one wpływy z opłat płaconych za korzystanie ze środowiska i jego zasobów przez podmioty gospodarcze (opłaty za emisję zanieczyszczeń do powietrza, zrzut ścieków, składowanie odpadów) oraz kar nakładanych za ponadnormatywne zanieczyszczanie środowiska. Środki własne podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw) będą mogły być uruchomione tylko wówczas, gdy dane przedsięwzięcie jest rentowne ekonomicznie, czyli gwarantuje nadwyżkę przychodów nad kosztami. Środki finansowe z budżetu gminnego stanowią najbardziej elastyczne źródło finansowania przedsięwzięć, o najszerszym zakresie stosowania. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 126 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Środki budżetowe z budżetów powiatowych i wojewódzkich mogą być praktycznie wykorzystywane tylko do takich przedsięwzięć, które mają znaczenie ponadgminne lub są szczególnie ważne dla obszarów problemowych. Na wsparcie ze środków budżetu centralnego lub wojewody mogą liczyć tylko te przedsięwzięcia, które maja strategiczne znaczenie dla gospodarki kraju lub regionu (inwestycje centralne). Środki celowych funduszy ekologicznych mogą być wykorzystane przy realizacji przedsięwzięć proekologicznych według przygotowanych projektów, które uzyskały akceptację merytoryczną i spełniają warunki formalne. Biorąc pod uwagę, że większość zadań przedstawionych w ramach Programu Ochrony Środowiska ma taki charakter, możliwość wsparcia ich środkami funduszy jest istotnym źródłem. Ta sama uwaga dotyczy środków pochodzących z fundacji ekologicznych i ekokonwersji. Fundacje istniejące w Polsce, dają również pewne możliwości dla wsparcia finansowego określonych przedsięwzięć. Zgromadzenie odpowiednich informacji w tym zakresie nie jest zadaniem łatwym, ponieważ nie istnieje w naszym kraju żaden ośrodek, który koordynowałby napływ tych środków, lub nawet zbierał odpowiednie informacje. Interesującym źródłem są również środki pomocowe, pochodzące zwłaszcza z Unii Europejskiej. Należy jednak pamiętać, że donatorzy unijni stawiają określone wymagania merytoryczne (wysoka jakość), formalne (kompletna dokumentacja) oraz finansowe (własny wkład) przed składanymi projektami. Wiele projektów przygotowywanych w Polsce nie spełnia tych warunków i nie charakteryzuje się dostateczną rzetelnością merytoryczną i solidnością formalną. W perspektywie naszego członkostwa w Unii Europejskiej podstawowe znaczenie nabierają programy i fundusze pomocowe przygotowujące Polskę do wykorzystania funduszy strukturalnych. W zakresie ochrony środowiska i rozwoju regionalnego funkcjonują między innymi takie organizacje i fundusze jak: ISPA – fundusz pomocy bezzwrotnej, będący przygotowaniem do funduszy strukturalnych, przeznaczony na finansowanie dużych projektów w zakresie sieci transportowych oraz ochrony środowiska; FUNDACJA EKOFUNDUSZ – fundacja finansująca projekty ekologiczne o znaczeniu ogólnokrajowym i szerszym ze środków pochodzących z ekokonwersji polskiego zadłużenia; GLOBAL ENVIRONMENTAL FACILITY – światowa organizacja o charakterze kapitałowego funduszu celowego na rzecz ochrony środowiska; PROGRAM WWF DLA POLSKI – krajowe przedstawicielstwo międzynarodowej organizacji World Wild Fund; NARODOWA FUNDACJA OCHRONY ŚRODOWISKA – fundacja zajmująca się opracowywaniem ekspertyz w zakresie ochrony środowiska oraz edukacją ekologiczną; Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 127 9 lipca 2004 FUNDACJA PARTNERSTWO DLA ŚRODOWISKA – fundacja promuje działania na rzecz ekorozwoju; REGIONALNE CENTRUM EKOLOGICZNE NA EUROPĘ ŚRODKOWĄ I WSCHODNIĄ – wspomaga swobodną wymianę informacji oraz udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących ochrony środowiska; PROGRAM PHARE – największy z programów przedakcesyjnych, wspierających rozwój regionalny; SAPARD – program przedakcesyjny Unii Europejskiej przeznaczony na rozwój terenów wiejskich. Środki finansowe pochodzące z zagranicznych linii kredytowych są w chwili obecnej dość ważnym źródłem wsparcia realizacji lokalnych inwestycji. Należy jednak pamiętać, że są to środki zwrotne i z reguły przeznaczone na realizację zadań celowych (na przykład wsparcia rozwoju infrastruktury lub przekształceń strukturalnych). Środki bankowe, przyjmujące postać kredytów i pożyczek komercyjnych są dostępnym lecz kosztownym wsparciem przedsięwzięć inwestycyjnych. Oznacza to, że należy je wykorzystywać tylko w sytuacjach koniecznych, zwłaszcza przy finalizacji przedsięwzięć. Środki pochodzące z funduszy inwestycyjnych wymagają od organów samorządu terytorialnego stworzenia określonych zachęcających warunków do sprowadzenia takich środków. Podobna sytuacja dotyczy środków z towarzystw leasingowych. W przypadku dysponowania przez gminę nadwyżkami środków finansowych w pewnych okresach mogą one być lokowane na rynkach kapitałowych lub na depozytach bankowych. Pierwszy sposób pozwala przy sprzyjających okolicznościach i umiejętnościach uzyskać większe nadwyżkowe środki. Jest jednak bardziej ryzykowny. Lokaty bankowe, mniej dochodowe, są jednak znacznie bezpieczniejsze. Środki pochodzące z budżetów gospodarstw domowych mogą stanowić ważny element wsparcia zadań zapisanych w Programie Ochrony Środowiska pod warunkiem zaangażowania mieszkańców w poszczególne przedsięwzięcia i posiadania przez nich odpowiednich nadwyżek finansowych (oszczędności). Podobna uwaga dotyczy środków pochodzących z samoopodatkowania się społeczności lokalnych. Wymaga ono jednak przeprowadzenia referendum i pozytywnej decyzji mieszkańców. Bardziej atrakcyjna może być emisja obligacji komunalnych lub emisja obligacji ekologicznych. Ich zaletą jest możliwość pozyskania dość znacznych środków w przypadku odpowiednio wysokiego oprocentowania, wadą natomiast konieczność zwrotu wraz z odsetkami. Środki z obligacji komunalnych mogą być zastosowane Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 128 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 do szerszej gamy przedsięwzięć, natomiast z obligacji ekologicznych tylko na działania proekologiczne. Środki pochodzące z zasobów finansowych towarzystw ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych mogą być wykorzystane do przedsięwzięć, w efekcie których spodziewać się można zmniejszenia wysokości wypłacanych odszkodowań (na przykład popowodziowych czy powypadkowych). Znacznie mniejszą rolę posiadają środki generowane przez system opłat lokalnych (na przykład klimatycznych) za korzystanie z walorów środowiska przyrodniczego oraz środki okazjonalne, pochodzące z darowizn, specjalnych emisji znaczków czy innych wydawnictw. Istotnymi środkami w realizacji niniejszego Programu Ochrony Środowiska będą po wejściu do Unii Europejskiej środki Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych. Głównym celem polityki regionalnej Unii Europejskiej jest wyrównanie różnic międzyregionalnych w poziomie życia i w rozwoju gospodarczym pomiędzy najbiedniejszymi a najbogatszymi regionami państw członkowskich, a przez to zwiększenie społecznej i gospodarczej spójności Unii. Polityka strukturalna i regionalna UE realizowana jest poprzez współfinansowanie za pomocą funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności określonych programów i projektów rozwoju regionalnego. Na realizację wymienionego wyżej celu pomoc z funduszy strukturalnych kierowana jest (w okresie budżetowym UE 2000 – 2006) do regionów, których zamożność, liczona za pomocą wskaźnika poziomu produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca (za ostatnie trzy lata według parytetu siły nabywczej) jest mniejsza niż 75% przeciętnej wartości tego wskaźnika w całej UE. Obecnie Polska w całości spełnia kryteria zakwalifikowania, bowiem poziom produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca liczony za trzy ostatnie lata według parytetu siły nabywczej jest niższy od 75% średniego poziomu w UE. Średnia dla Polski wynosi obecnie 39% przeciętnej dla Unii. Według obecnych regulacji funduszy strukturalnych oznacza to możliwość uzyskania wspólnotowego wsparcia na rozwój społeczno – gospodarczy dla całej Polski, z zasobów wszystkich funduszy strukturalnych (BFESA 2002). Kolejnym bardzo ważnym instrumentem finansowym Unii jest Fundusz Spójności. Z jego środków finansowane są duże (o minimalnej wartości 10 mln EUR) projekty infrastrukturalne w zakresie ochrony środowiska oraz transeuropejskich sieci transportowych. Pomoc z Funduszu Spójności przyznawana jest krajom, w których produkt narodowy brutto na głowę mieszkańca jest mniejszy od 90 % średniej dla Unii Europejskiej. Pomoc ta ma ułatwić krajom – beneficjentom dostosowanie się do wymogów unii walutowej. W przeciwieństwie do zasad obowiązujących w funduszach strukturalnych, Fundusz Spójności finansuje konkretne projekty, a nie programy operacyjne. Projekty takie mogą otrzymać współfinansowanie w wysokości od 80 do 85 % zaangażowanych środków publicznych. Wielkość ta jest odpowiednio obniżana w przypadku projektów przynoszących dochód. W ramach Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 129 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 przygotowywania do Funduszu Spójności opracowywany jest i przekazywany do Komisji Europejskiej odrębny dokument programowy Strategy Reference Framework, który stanowi podstawę procesu selekcji projektów. Zawiera on ponadto propozycje projektów, zgodnych z celami wspólnotowej polityki w zakresie ochrony środowiska, które zostaną przedłożone w celu uzyskania wsparcia. Procedura uzyskiwania środków Funduszu przewiduje, że każdy projekt jest przyjmowany przez korzystającym z Komisję pomocy. w porozumieniu Zgodnie z z obecnie państwem członkowskim obowiązującymi kryteriami przyznawania pomocy, Polska po przystąpieniu do Unii Europejskiej będzie beneficjentem tego funduszu. Oznacza to, że wydatkowanie jego środków nie podlega zasadom i procedurom Funduszy Strukturalnych, w szczególności zaś nie wymaga przygotowania złożonych dokumentów programowych. Wystarczy przygotować dobrze opracowane projekty (grupy projektów) i z należytym uzasadnieniem przedłożyć Komisji Europejskiej. Jakkolwiek nie jest on funduszem strukturalnym, to jednak ze względu na swój charakter jest jednym z najważniejszych instrumentów realizacji polityki spójności społeczno – gospodarczej (BFESA 2002). 6. Realizacja założeń Programu Ochrony Środowiska. 6. 1. Reorganizacja pracy Urzędu Miasta. Realizacja większości zadań ujętych w Programie Ochrony Środowiska spoczywać będzie głównie na barkach Urzędu Gminy Kłobuck. Ponadto pozostałe zadania będą wymagały jego wspomagającej (koordynującej) lub inspirującej roli. Skuteczna realizacja ambitnie zarysowanych zadań wymagać będzie reorganizacji pracy wewnątrz Urzędu Gminy. Proces ten powinien być I etapem prac wdrażających w życie niniejszy Program Ochrony Środowiska. Za poprawnie przeprowadzoną reorganizację należało będzie uznać proces polegający na odpowiednim dopasowaniu obecnej kadry urzędniczej, w zależności Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 130 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 od wykształcenia i umiejętności, do realizacji lub roli nadzorczej nad konkretnymi zadaniami. wymagać Reorganizacja będzie mogła zarówno przetasowań kadrowych w ramach istniejących dziś wydziałów, jak również w zależności od potrzeb powołania nowej komórki zajmującej się wdrażaniem Programu Ochrony Środowiska, bądź połączenia jej z analogiczną jednostką zajmującą się zagadnieniami ochrony środowiska lub rozwoju miasta i gminy. 6. 2. Monitoring. Ostatnim etapem prac nad tworzeniem niniejszego dokumentu jest opracowanie zasad monitorowania realizacji Programu Ochrony Środowiska. Monitoring jest podstawą ewentualnej aktualizacji Programu i powinien obejmować organizacje oraz instytucje zarówno publiczne jak i prywatne. Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy „Prawo ochrony środowiska” z dnia 27 kwietnia 2001 roku „z wykonania programów zarząd województwa, powiatu i gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy”. Proponowany plan rozwoju bazuje na rzeczywistych szansach, precyzując konkretne działania. Powinien on więc dodatkowo podlegać corocznemu przeglądowi w zakresie zmian lub utrzymania ustalonych zadań. Harmonogram działań, stanowiący część Programu Ochrony Środowiska powinien być aktualizowany. Może to wynikać np.: z pojawienia się nowych podmiotów, które mogłyby stać się pełnoprawnymi uczestnikami procesu rozwoju, bądź zarysowania się całkowicie nowych priorytetów powstałych np.: w wyniku splotu nieprzewidywalnych zdarzeń. Zdolność grupy monitorującej Program Ochrony Środowiska do reagowania na zmiany i podejmowanie odpowiednich działań jest jednym z ważniejszych wyznaczników jego sukcesu. Reasumując skuteczny monitoring pozwala na wczesne dostrzeganie zagrożeń oraz wykorzystanie pojawiających się szans. Podczas prac nad Programem Ochrony Środowiska uznano, że konieczne jest powołanie i ukonstytuowanie się pod koniec 2004 roku zespołu monitorującego. Składać się on powinien z kilkunastu osób, reprezentujących możliwie szeroki przekrój społeczeństwa gminy Kłobuck. Mogą to być zarówno wybrani przedstawiciele Urzędu Gminy: burmistrz, radni oraz urzędnicy, a także: przyrodnicy, prywatny biznes, politycy oraz niezależni obserwatorzy. Sprawozdania z realizacji Programu Ochrony Środowiska oraz prac zespołu monitorującego powinny być przedstawiane przynajmniej raz na rok na sesji Rady Miejskiej, mogą być również dodatkowo publikowane w lokalnej prasie. Niezależnie od przeprowadzanych co 2 lata sprawozdań z realizacji Programu, ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje weryfikację Programu przynajmniej Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 131 9 lipca 2004 raz na 4 lata. Weryfikacja może oznaczać tylko aktualizację, ale również całkowitą jego przebudowę, jeśli zmiany jakie zaszły w okresie od jego opracowania są znaczące. Sprawozdania z niniejszego Programu Ochrony Środowiska, jak również ewentualne jego zmiany należy na bieżąco przekazywać odpowiednim służbom powiatowym, w celu weryfikacji oraz wprowadzenia ewentualnych zmian w Programie Ochrony Środowiska Powiatu Kłobuckiego. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 132 Wrocław 9 lipca 2004 7. Harmonogram działań. 7. 1. Gospodarka wodna. Nazwa zadania Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej Typ zadania własne i Termin Szacunkowe realizacji nakłady w PLN 2004 – 2010 brak danych9 Źródło finansowania Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej, własne własne 2004 – 2006 2004 – 2011 brak danych brak danych modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ścieków Rozbudowa i modernizacja kanalizacji deszczowej własne i koordynowane Okręgu Częstochowskiego koordynowane Analiza obecnego i docelowego bilansu wodnego PWiK 2004 – 2011 brak danych System małej retencji koordynowane 2004 – 2007 - Modernizacja urządzeń melioracyjnych koordynowane 2004 – 2011 - SA10 Budżet Gminy 10 PWiK Częstochowskiego SA Urząd Gminy; PWiK O. CZ. SA Budżet Gminy; Urząd Gminy; Unia Europejska PWiK O. CZ. SA Budżet Gminy; Urząd Gminy; Zarządcy dróg; Zarządcy dróg Unia Europejska Budżet Powiatu; Starostwo Powiatowe; Budżet Państwa; RZGW 11 Unia Europejska Budżet Państwa; WZMiUW12 Nakłady finansowe gminy będą określone podczas opracowywania Planu Rozwoju Lokalnego, a wraz z nim Wieloletniego Planu Inwestycyjnego Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Okręgu Częstochowskiego SA 11 Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej 12 Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych 9 Jednostka odpowiedzialna Okręgu Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 133 9 lipca 2004 Unia Europejska 7. 2. Ochrona powietrza. Nazwa zadania Typ zadania Termin Szacunkowe realizacji nakłady Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych koordynowane 2004 – 2007 - własne i Sukcesywna eliminacja kotłowni węglowych Gazyfikacja gminy koordynowane koordynowane własne i Wspieranie termoizolacji budynków 2004 – 2013 2008 – 2013 2004 – 2011 brak danych brak danych koordynowane Promocja odnawialnych („czystych”) źródeł energii własne i własne i koordynowane 14 brak danych koordynowane Wspieranie ekologicznego transportu 13 2004 – 2011 Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA 2004 – 2007 brak danych Źródło finansowania Właściciele obiektów; FOŚiGW;13 Unia Europejska Unia Europejska Jednostka odpowiedzialna Właściciele obiektów Budżet Gminy; Urząd Gminy; Właściciele obiektów; Właściciele obiektów Właściciele obiektów; Właściciele obiektów; PGNIG14 PGNIG Budżet Gminy; Urząd Gminy; Właściciele obiektów i UE; Właściciele obiektów Urząd Gminy; Urząd Gminy; Inwestor i Unia Europejska Inwestor Budżet Gminy; Urząd Gminy; Budżet Powiatu; Starostwo Powiatowe; Budżet Państwa; Skarb Państwa; Inwestor i Unia Europejska; Inwestor Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 134 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 7. 3. Ochrona przed hałasem i promieniowaniem. Nazwa zadania 1 Ograniczenie źródeł hałasu pochodzących Typ zadania Termin Szacunkowe realizacji nakłady w PLN 2 3 4 koordynowane 2004 – 2007 - z przedsiębiorstw Identyfikacja terenów, na których występują własne i przekroczenia dopuszczalnych norm hałasu koordynowane Identyfikacja terenów zagrożonych nadmiernym koordynowane 2004 – 2007 2004 – 2008 brak danych - Źródło finansowania Jednostka odpowiedzialna 5 6 Właściciele obiektów; Właściciele obiektów FOŚiGW Budżet Gminy; Urząd Gminy; Budżet Powiatu; Starostwo Powiatowe; Budżet Państwa; Wojewódzki Zarząd Dróg; Właściciele obiektów; GDDKiA15; FOŚiGW Właściciele obiektów Właściciele obiektów Właściciele obiektów Budżet Gminy; Właściwe Zarządy Dróg Budżet Powiatu; Budżet Państwa Budżet Gminy; Właściwe Zarządy Dróg Budżet Powiatu; Budżet Państwa; promieniowaniem elektromagnetycznym Reorganizacja ruchu pojazdów oraz wydzielenie rejonów o ograniczonym ruchu własne i 2004 – 2013 brak danych koordynowane pojazdów Wprowadzenie pasów zieleni przy ciągach komunikacyjnych 15 Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad własne i koordynowane 2004 – 2013 brak danych Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 135 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 1 Modernizacja nawierzchni dróg 9 lipca 2004 2 własne i 3 2004 – 2013 4 brak danych koordynowane własne i Budowa dróg rowerowych 16 Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze koordynowane 2004 – 2013 brak danych 5 6 Budżet Gminy; Urząd Gminy; Budżet Powiatu; Starostwo Powiatowe; Budżet Państwa Wojewódzki Zarząd Dróg; GDDKiA Budżet Gminy; Urząd Gminy; PTTK16; PTTK; Unia Europejska Właściwe Zarządy Dróg Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 136 9 lipca 2004 7. 4. Ochrona gleb i lasów. Nazwa zadania Rekultywacja dzikich składowisk śmieci Odkwaszanie gruntów rolnych Przeciwdziałanie i rekultywacja gleb zagrożonych erozją Typ zadania własne koordynowane Termin Szacunkowe realizacji nakłady w PLN 2004 – 2007 brak danych 2004 – 2007 - własne i koordynowane 2004 – 2011 brak danych Rekultywacja gleb skażonych przez działalność przemysłową Zalesienie gleb o niskiej klasie bonitacyjnej koordynowane koordynowane 2004 – 2007 2004 – 2011 - i odnowa wylesionych powierzchni Tworzenie gospodarstw specjalistycznych i koordynowane 2004 – 2007 - Źródło finansowania Budżet Gminy; FOŚiGW Właściciele gruntów; FOŚiGW Jednostka odpowiedzialna Urząd Gminy Właściciele gruntów Budżet Gminy; Urząd Gminy; Budżet Powiatu; Starostwo Powiatowe; Budżet Państwa; Nadleśnictwo; Właściciele gruntów; Właściciele gruntów; FOŚiGW Wojewoda Śląski Budżet Państwa; Właściciele gruntów; Właściciele gruntów; Wojewoda Śląski FOŚiGW Budżet Powiatu; Starostwo Powiatowe; Budżet Państwa Nadleśnictwo Właściciele gruntów Właściciele gruntów Budżet Państwa; GDDKiA Unia Europejska agroturystycznych Zminimalizowanie skutków oddziaływania planowanej autostrady na środowisko koordynowane 2004 – 2007 - Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Wrocław Strona 137 9 lipca 2004 przyrodnicze 7. 5. Ochrona przyrody i bioróżnorodności. Nazwa zadania Typ zadania Termin Szacunkowe realizacji nakłady własne i Inwentaryzacja przyrodnicza obszaru gminy Rozszerzenie sieci obiektów przyrody objętych ochroną prawną Rewitalizacja i zagospodarowanie gminnych koordynowane 2004 – 2007 brak danych własne i koordynowane 2004 – 2007 brak danych własne 2004 – 2007 brak danych własne i 2004 – 2007 brak danych Źródło finansowania Budżet Gminy; FOŚiGW; Unia Europejska Jednostka odpowiedzialna Urząd Gminy Budżet Gminy; Urząd Gminy; Budżet Państwa Nadleśnictwo; Wojewoda Śląski Budżet Gminy Urząd Gminy Budżet Gminy; Urząd Gminy; Budżet Powiatu; Starostwo Powiatowe; Budżet Państwa RZGW; WZMiUW parków Zagospodarowanie terenów zielonych wzdłuż cieków wodnych koordynowane Opracowanie Strategii Rozwoju Turystyki własne 2004 – 2006 brak danych Program podnoszenia świadomości własne i 2004 – 2008 brak danych ekologicznej wśród mieszkańców 17 Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu koordynowane Budżet Gminy Urząd Gminy Budżet Gminy; Urząd Gminy; Budżet Powiatu; Starostwo Powiatowe; FOŚiGW; MENiS MENiS17 Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 138 9 lipca 2004 Gmina Kłobuck REGIOPLAN sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska Wrocław Strona 139 9 lipca 2004 Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska REGIOPLAN sp. z o.o. Strona 141 Wrocław 9 lipca 2004 LITERATURA Arcadis Ekokonrem sp. z o.o. – zespół autorski, Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do 2004 roku oraz Cele Długoterminowe do roku 2015, Katowice 2002. Beskidzki Fundusz Ekorozwoju SA, zespół autorski, Program Ochrony Środowiska Gminy Krzanowice, Bielsko – Biała 2002. Biuro Projektowe Urbanistyczno – Architektoniczne „AD URBI” – zespół projektowy, Analiza możliwości wprowadzania zmian do Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego miasta i gminy Kłobuck, Częstochowa 2001. Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii – zespół autorski, Projekt Założeń Do Planu Zaopatrzenia W Ciepło, Energię Elektryczną I Paliwa Gazowe Dla Obszaru Gminy Kłobuck, Katowice 2002. Gajecka R., Opracowanie Ekofizjograficzne oraz prognoza oddziaływania na środowisko miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w gminie Kłobuck, Częstochowa 2003. Hereźniak J., Rezerwaty Przyrody Ziemi Częstochowskiej, Częstochowa 2002. Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2000. Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie – zespół redakcyjny, Strategia Rozwoju Powiatu Kłobuckiego, Kłobuck 2000. Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie – zespół redakcyjny, Diagnoza Strategiczna Powiatu Kłobuckiego, Kłobuck – Kraków 2000. Miłkowski M., Projekt odbudowy i modernizacji stawów parkowych zasilanych w wodę z rzeki Białej Okszy w Kłobucku z elementami operatu wodnoprawnego, Kłobuck 1999. Ministerstwo Środowiska, zespół redakcyjny, II Polityka Ekologiczna Państwa, Warszawa 2000. Ministerstwo Środowiska, zespół redakcyjny, Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Warszawa 2002. Gmina Kłobuck Program Ochrony Środowiska Strona 142 Wrocław REGIOPLAN sp. z o.o. 9 lipca 2004 Morawiec T., Prognoza Skutków Wpływu Na Środowisko Ustaleń Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Obejmującego Przebieg Rurociągu Paliwowego W Obszarze Gminy Kłobuck, Kłobuck – Częstochowa 2000. PPSUiR „Terplan” sp. z o.o. – zespół autorski, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kłobuck, Kłobuck 1998. Urząd Statystyczny w Katowicach, Podstawowe informacje ze spisów powszechnych w 2002 roku – gmina miejsko – wiejska Kłobuck, Katowice 2003. Urząd Statystyczny w Katowicach, Rocznik Statystyczny Województwa Śląskiego 2003, Katowice 2003. Wagner D., praca zbiorowa pod redakcją autora, Strategie Rozwoju Gospodarczego Miast i Gmin, Warszawa 1999. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, Stan środowiska w województwie śląskim w 2001 roku, Katowice 2002. Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego w Częstochowie – zespół projektowy, Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego Gminy i Miasta Kłobuck, Częstochowa 1992. Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego w Częstochowie – zespół projektowy, Studium Zagospodarowania Częstochowskiego, Częstochowa 1998. Przestrzennego Województwa
