program ochro y powietrza dla stref województwa dol ośląskiego
advertisement
URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO W KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU TOM 1 JELE IA GÓRA Wydawnictwo dofinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu WYKO AWCA: Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych „EKOMETRIA” Sp. z o.o. 80-299 Gdańsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) 301-42-53, fax (058) 301-42-52 Gdańsk, październik 2011 r. PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA OPRACOWA IE WYKO A E PRZEZ: Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych „EKOMETRIA” Sp. z o.o. 80-299 Gdańsk, ul. Orfeusza 2 tel. (058) 301-42-53, fax (058) 301-42-52 Zespół autorski Biura Studiów i Pomiarów Proekologicznych „Ekometria” Sp. z o.o. Główny Projektant: Małgorzata Paciorek Prezes Zarządu: Mariola Fijołek Wojciech Trapp Maciej Paciorek Małgorzata Studzińska Dorota Kokot Agnieszka Bemka Daniel Kałdonek Wojciech Trapp Gdańsk 2011 B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 2 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA SPIS SKRÓTÓW BAT – Najlepsza dostępna technika/technologia, z ang. Best Available Technique B(a)P - benzo(a)piren -– przedstawiciel wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) BOŚ – Bank Ochrony Środowiska CALMET – model meteorologiczny CALPUFF – Model symulacji atmosferycznej dyspersji cząstek na danym obszarze CALPOST – Program do odczytywania wyników z programu CALPUFF CO – Tlenek węgla c.o. – Centralne ogrzewanie CTDM – Model do oceny jakości powietrza w złożonym terenie geograficznym, z ang. Complex Terrain Dispersion Model c.w.u. – Ciepła woda użytkowa Dyrektywa CAFÉ - Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy Earth Tech Inc. – Earth Tech Incorporated (nazwa własna firmy) EC - Elektrociepłownia EMEP – Model meteorologiczny transportu zanieczyszczeń w powietrzu, z ang. European Monitoring and Evaluation Program EMISJA substancji do powietrza - wprowadzanie w sposób zorganizowany (poprzez emitory) lub niezorganizowany (z dróg, z hałd, składowisk, w wyniku pożarów lasów) substancji gazowych lub pyłowych do powietrza na skutek działalności człowieka lub ze źródeł naturalnych EMISJA WTÓRNA - zanieczyszczenia pyłowe powstające w wyniku reakcji i procesów zachodzących podczas transportu na duże odległości gazów (SO2, NOx, NH3, oraz lotnych związków organicznych) oraz reemisja tj. unoszenie pyłu z podłoża (szczególnie na terenie miast) ESOCh – Ekologiczny System Obszarów Chronionych GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Gg – Giga gram GIS – System Informacji Geograficznej, z ang. Geographic Information System GUS – Główny Urząd Statystyczny HNO3 – Kwas azotowy (V) ICM – Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej ISC3 – Model służący do oszacowywania stężeń zanieczyszczeń pochodzących głównie z przemysłu, z ang. Industrial Source Complex LPG – Gaz naturalny, z ang. Liquified Petroleum Gas MESOPUFF – Model symulacyjny zanieczyszczeń powietrza o skali regionalnej, z ang. Mesoscale Puff Model Mg – Mega gram MM5 – mezoskalowy model meteorologiczny MŚ – Ministerstwo Środowiska MT – Margines tolerancji MW – Mega watt NFOŚiGW w Warszawie – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; od 1.01.2010 r. - państwowa osoba prawna w rozumieniu art. 9 pkt. 14 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240) NH3 – Amoniak NH4+ – Jon amonowy NH4NO3 – Azotan amonu NPOP – Naprawczy Program Ochrony Powietrza NO2 – Dwutlenek azotu NO3¯ – Jon azotowy (V) B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 3 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA NOx – Tlenki azotu NSR – Operaty dla Nowych Źródeł z ang. ;ew Source Review NSS – Narodowa Strategia Spójności O3 – Ozon Pb – Ołów PD – Poziom dopuszczalny PJ – Peta dżul PM – Pył drobny, z ang. Particulate Matter POP – Program Ochrony Powietrza POŚ – Prawo Ochrony Środowiska PONE – Program Ograniczania Niskiej Emisji, polegający na wymianie starych kotłów, pieców węglowych na nowoczesne kotły węglowe, retortowe, gazowe, ogrzewanie elektryczne, zastosowanie alternatywnych źródeł energii lub podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej POZIOM CELÓW DŁUGOTERMINOWYCH - poziom substancji, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych POZIOM DOPUSZCZALNY – poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza. POZIOM DOCELOWY – poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie i środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam, gdzie to możliwe w określonym czasie, za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych POZIOM SUBSTANCJI W POWIETRZU (imisja zanieczyszczeń) - ilość zanieczyszczeń pyłowych lub gazowych w środowisku; jest miarą stopnia jego zanieczyszczenia definiowaną jako stężenie zanieczyszczeń w powietrzu (wyrażane w jednostkach masy danego zanieczyszczenia, np. dwutlenku siarki, na jednostkę objętości powietrza lub w ppm, ppb) oraz jako opad (depozycja) zanieczyszczeń ilość danego zanieczyszczenia osiadającego na powierzchni ziemi PSD – Zapobieganie istotnemu pogorszeniu jakości powietrza, z ang. Prevention of Significant Deterioration RM – Rada Ministrów RPO – Regionalny Program Operacyjny SIP – Stanowe Plany Wdrożeniowe, z ang. State Implementation Plan SO2 – Dwutlenek siarki SO42- – Jon siarczanowy (VI) TERMOMODERNIZACJA – przedsięwzięcie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej w danym obiekcie budowlanym UMPL – Model służący do prognozowania pogody ujednolicony dla rejonu Polski, z ang. Unified Model for Poland Area UTM – Rodzaj odwzorowania kartograficznego z ang. Universal Transverse Mercator WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WSSE – Wojewódzka Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna µg – Mikrogram, milionowa część grama (NH4)2SO4 – Siarczan amonu B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 4 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA SPIS TREŚCI CZĘŚĆ OPISOWA ....................................................................................................................................... 9 1 1.1 OPIS OBSZARU OBJĘTEGO OPRACOWANIEM ............................................................................................. 9 1.2 POZIOMY ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA W STREFIE MIASTO JELENIA GÓRA NA PODSTAWIE POMIARÓW .............................................................................................................................................................. 13 1.2.1 Pomiary zanieczyszczeń powietrza w latach 2005-2008....................................................................... 13 1.2.2 Pomiary zanieczyszczeń powietrza w 2009 r. ....................................................................................... 14 1.2.3 Analiza (zakres i terminy) przekroczeń poziomu dopuszczalnego tlenku węgla w 2009 r. ................... 16 1.2.4 Analiza warunków meteorologicznych w dniu, w którym wystąpiło przekroczenie poziomu dopuszczalnego CO............................................................................................................................... 16 2 UZASAD IE IE ZAKRESU OKREŚLO YCH I OCE IO YCH ZAGAD IEŃ ........................... 20 2.1 UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW, PLANÓW I PROGRAMÓW MIEJSCOWYCH ................. 20 2.2 DEMOGRAFIA, URBANIZACJA, BEZROBOCIE ........................................................................................... 23 2.3 WARUNKI METEOROLOGICZNE W JELENIEJ GÓRZE W 2009 R. MAJĄCE WPŁYW NA POZIOM SUBSTANCJI I WYNIKI UZYSKIWANE Z MODELOWANIA ................................................................................................ 24 2.4 CHARAKTERYSTYKA TECHNICZNO - EKOLOGICZNA NAJWAŻNIEJSZYCH INSTALACJI I URZĄDZEŃ EMITUJĄCYCH CO NA TERENIE STREFY ................................................................................................ 33 2.4.1 Emisja napływowa w 2009 r. ................................................................................................................ 35 2.4.2 Emisja z terenu miasta Jelenia Góra w 2009 r. .................................................................................... 42 2.5 ANALIZA STANU ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ................................................................................. 48 2.5.1 Stężenia tlenku węgla w strefie pochodzące z napływu......................................................................... 48 2.5.2 Stężenia CO pochodzące z emisji z terenu strefy .................................................................................. 52 2.5.3 Ocena wiarygodności przeprowadzonych obliczeń modelowych.......................................................... 57 2.6 OBSZARY ZAGROŻEŃ ............................................................................................................................. 60 2.7 SCENARIUSZ NAPRAWCZY DLA TLENKU WĘGLA .................................................................................... 62 RYSU EK 41 STĘŻE IA CO PO WDROŻE IU SCE ARIUSZA APRAWCZEGO. .......................... 62 2.8 DOKUMENTY I MATERIAŁY WYKORZYSTANE W TRAKCIE REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY POWIETRZA .............................................................................................................................................................. 63 B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 5 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA SPIS RYSU KÓW Rysunek 1 Położenie strefy miasto Jelenia Góra w województwie dolnośląskim .................................................... 9 Rysunek 2 Obszary ochrony uzdrowiskowej uzdrowiska „Cieplice” na terenie Jeleniej Góry ............................. 13 Rysunek 3. Lokalizacja stacji pomiarów jakości powietrza, na której stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego tlenku węgla na terenie strefy miasto Jelenia Góra w 2009 r...................................................... 15 Rysunek 4 Roczny przebieg średnich stężeń 8-godzinnych kroczących CO w Jeleniej Górze Cieplicach w 2009 roku ........................................................................................................................................................................ 16 Rysunek 5 Jednogodzinne wartości prędkości wiatru w Jeleniej Górze Cieplicach w dniach 3-12 stycznia 2009 r. ............................................................................................................................................................................... 17 Rysunek 6 Klasy równowagi atmosfery w Jeleniej Górze Cieplicach w dniach 3-12 stycznia 2009 r. .................. 18 Rysunek 7 Wysokość warstwy mieszania w Jeleniej Górze Cieplicach w dniach 3-12 stycznia 2009 r................. 18 Rysunek 8 Przestrzenny rozkład średnich rocznych wartości prędkości wiatru wyznaczonych przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r........................................................................................ 25 Rysunek 9 Przestrzenny rozkład częstości występowania cisz atmosferycznych (v<1,5[m/s]) wyznaczonych przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. ............................................................................ 26 Rysunek 10 Średnie miesięczne wartości prędkości wiatru wyznaczone przez model WRF/CALMET dla strefy miasto Jelenia Góra w 2009 r. ............................................................................................................................... 26 Rysunek 11 Rozkład kierunków i prędkości wiatru w roku 2007 wyznaczony przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. .................................................................................................................... 27 Rysunek 12 Przestrzenny rozkład średnich rocznych wartości temperatury powietrza wyznaczonych przez WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r........................................................................................ 28 Rysunek 13 Przebieg średniej miesięcznej wartości temperatury powietrza wyznaczonej przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r........................................................................................ 28 Rysunek 14 Przestrzenny rozkład rocznych sum opadów atmosferycznych wyznaczonych przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r........................................................................................ 29 Rysunek 15 Miesięczne sumy opadów atmosferycznych wyznaczone przez modele WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. ............................................................................................................................... 30 Rysunek 16 Przestrzenny rozkład średniej rocznej wartości wilgotności względnej powietrza wyznaczonej przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. ............................................................................ 31 Rysunek 17 Średnia miesięczna wartość wilgotności względnej powietrza wyznaczona przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r........................................................................................ 31 Rysunek 18 Częstość występowania klas równowagi atmosfery Pasquilla wyznaczona przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r........................................................................................ 32 Rysunek 19 Częstość występowania klas równowagi atmosfery Pasquilla wyznaczonych przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r........................................................................................ 33 Rysunek 20 Udział procentowy emisji tlenku węgla poszczególnych typów w całości emisji poza strefą miasto Jelenia Góra w 2009 r. .......................................................................................................................................... 36 Rysunek 21 Lokalizacja instalacji położonych poza granicami kraju, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla – emisja napływowa ............................................................................ 37 Rysunek 22 Lokalizacja instalacji o wysokości emitora powyżej 30 m, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla, rozmieszczonych na terenie województwa dolnośląskiego i ościennych – emisja punktowa ................................................................................................................................................. 38 Rysunek 23 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla, rozmieszczonych w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra – emisja punktowa......................................... 39 Rysunek 24 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla, rozmieszczonych w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra – emisja powierzchniowa .............................. 40 Rysunek 25 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla, rozmieszczonych w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra – emisja komunikacyjna ................................ 41 Rysunek 26 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla, rozmieszczonych na terenie Czech w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra............................................ 42 Rysunek 27 Udział procentowy emisji tlenku węgla poszczególnych typów w całości emisji w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. .......................................................................................................................................... 43 Rysunek 28 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzenie do powietrza CO, rozmieszczonych na terenie strefy miasto Jelenia Góra – emisja powierzchniowa ............................................... 45 B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 6 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 29 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzenie do powietrza CO, rozmieszczonych na terenie strefy miasto Jelenia Góra – emisja liniowa ............................................................. 47 Rysunek 30 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzenie do powietrza CO, rozmieszczonych na terenie strefy miasto Jelenia Góra – emisja punktowa.......................................................... 48 Rysunek 31 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – tło transgraniczne ................................................................................................................. 49 Rysunek 32 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – tło regionalne........................................................................................................................ 50 Rysunek 33 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – tło lokalne ............................................................................................................................. 51 Rysunek 34 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – tło całkowite .......................................................................................................................... 52 Rysunek 35 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – imisja powierzchniowa ......................................................................................................... 53 Rysunek 36 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – imisja komunikacyjna ........................................................................................................... 54 Rysunek 37 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – imisja punktowa .................................................................................................................... 55 Rysunek 38 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – stężenia całkowite ................................................................................................................. 56 Rysunek 39 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – stężenia całkowite w Jeleniej Górze „Cieplicach”. .............................................................. 57 Rysunek 40 Obszary przekroczeń tlenku węgla w 2009 roku w Jeleniej Górze „Cieplicach”. ............................. 60 Rysunek 41 Stężenia CO po wdrożeniu scenariusza naprawczego. ....................................................................... 62 B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 7 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA SPIS TABEL Tabela 1 Formy użytkowania gruntów w Jeleniej Górze ....................................................................................... 10 Tabela 2 Pomiary tlenku węgla na stanowisku w Jeleniej Górze Cieplicach w latach 2005-2008 ....................... 14 Tabela 3. Stacja pomiarowa, z której wyniki pomiarów tlenku węgla zakwalifikowane zostały do oceny rocznej w 2009 r. ................................................................................................................................................................ 14 Tabela 4. Stężenia tlenku węgla oraz procent przekroczeń na stacji zakwalifikowanej przez WIOŚ do oceny rocznej na terenie strefy miasto Jelenia Góra w 2009 r. ....................................................................................... 15 Tabela 5 Średnia, minimalna i maksymalna prędkość wiatru w Jeleniej Górze Cieplicach w dniu 7 stycznia 2009 r. ............................................................................................................................................................................. 17 Tabela 6 Klasy równowagi atmosfery w Jeleniej Górze Cieplicach w dniu 7 stycznia 2009 r. ............................. 17 Tabela 7 Wysokość warstwy mieszania w Jeleniej Górze Cieplicach w dniu 7 stycznia 2009 r. ........................... 18 Tabela 8 Sumy emisji napływowej tlenku węgla na strefę miasto Jelenia Góra w 2009 r. .................................... 35 Tabela 9 Sumy emisji tlenku węgla dla różnych typów emitorów zlokalizowanych na terenie strefy miasto Jelenia Góra w 2009 r. ....................................................................................................................................................... 42 Tabela 10 Emisja CO z głównych zakładów w Jeleniej Górze .............................................................................. 47 Tabela 11. Dopuszczalna niepewność modelowania ............................................................................................. 58 Tabela 12 ;iepewność modelowania w Jeleniej Górze – Cieplicach w 2009 roku – błąd względny .................... 59 Tabela 13 ;iepewność modelowania w Jeleniej Górze – Cieplicach w 2009 roku – błąd RDE ........................... 59 Tabela 14 Obszary przekroczeń poziomu dopuszczalnego CO 8h wyznaczone na podstawie modelowania ........ 61 B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 8 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 1 CZĘŚĆ OPISOWA 1.1 Opis obszaru objętego opracowaniem Rysunek 1 Położenie strefy miasto Jelenia Góra w województwie dolnośląskim Jelenia Góra, miasto na prawach powiatu leży w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego. W większości otoczona jest przez powiat jeleniogórski ziemski, a na niewielkim fragmencie południowo-zachodniej granicy sąsiaduje z Czechami. Geograficznie miasto położone jest w Kotlinie Jeleniogórskiej, u zbiegu dwóch rzek: Bóbr i Kamienna. Jelenia Góra otoczona jest ze wszystkich stron masywami górskimi: od zachodu - Góry Izerskie, od wschodu -Rudawy Janowickie, od północy - Góry Kaczawskie, od południa - Karkonosze. Obszar miasta obejmuje fragment Karkonoszy, wraz z ich głównym grzbietem, dno Kotliny Jeleniogórskiej oraz niewielki fragment Pogórza Izerskiego (na zachód i północny zachód od Jeleniej Góry). Pomiędzy dwiema pierwszymi, dużymi formami rzeźby znajduje się Pogórze Karkonoszy, przebiegające od okolic Szklarskiej Poręby Dolnej, przez Zachełmie po Miłków. Najwyższym ich wzniesieniem na terenie miasta jest Góra Żar (675 m n.p.m.). Jest ono oddzielone od Karkonoszy serią kotlinowatych obniżeń (Michałowice, Jagniątków, Przesieka, Borowice) oddzielonych wzgórzami i przełęczami. Obszar ten jest nazywany B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 9 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Karkonoskim Padołem Śródgórskim. Do miasta należy jego część, w okolicach Jagniątkowa. W obrębie dna Kotliny Jeleniogórskiej, leżącego przeciętnie na wysokości 340-360 m n.p.m., wyodrębniają się Wzgórza Łomnickie. Jest to ciąg granitowych wzgórz osiągających w granicach miasta najwyższe wzniesienie na szczycie Góry Chmielnik (415 m n.p.m.), na południowy wschód od Cieplic. Najwyższe wyniesienia terenu miasta leżą w obrębie głównego grzbietu Karkonoszy. Najwyższym z nich jest Góra Śmielec, mająca wysokość 1424 m n.p.m., a niewiele niższymi są Czeskie Kamienie (1416 m n.p.m.) oraz Śląskie Kamienie (1413 m n.p.m.). Natomiast najniżej położony punkt osiąga w dolinie Bobru około 320 m n.p.m. Całkowita deniwelacja terenu przekracza zatem 1100 m. Znaczne obszary miasta, położone w dnie Kotliny Jeleniogórskiej, cechują dużo mniejsze deniwelacje. W rzeźbie terenu występują tam granitowe wzgórza, dominujące swymi wierzchołkami nad dnem Kotliny do około 100 m. Osią rzeźby terenu jest na większej części obszaru dolina Kamiennej. W północnej części miasta osią taką jest ponadto dolina Bobru. W karkonoskiej części miasta występują liczne, wąskie i głęboko wcięte w podłoże doliny mniejszych cieków górskich, będących dopływami Kamiennej. Zwarta zabudowa koncentruje się w dnach dolin i ich sąsiedztwie. Pod względem ukształtowania terenu Jelenia Góra należy do najgorzej położonych miast w Polsce. Kotlina Jeleniogórska jest ze wszystkich stron otoczona wzgórzami i górami i nawet od najbardziej korzystnej północno-zachodniej strony górują one o ponad 130 metrów nad dnem Kotliny, znacznie tym samym utrudniając warunki przewietrzania. Tabela 1 Formy użytkowania gruntów w Jeleniej Górze Tereny osadnicze Użytki rolne Lasy Inne Powierzchnia, km2 17,67 42,38 34,08 14,23 Udział procentowy 16,3% 39,1% 31,5% 13,1% Źródło: Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Jelenia Góra Wody powierzchniowe Przez teren Jeleniej Góry przepływa szereg cieków tj. rzek i potoków, które w całości należą do dorzecza Bobru. Głównymi rzekami miasta są: Bóbr, Kamienna, Wrzosówka oraz potoki: Radomierka i Pijawnik. Większość rzek posiada charakter górski. Poza rzekami i potokami zasoby wód miasta występują w wyrobiskach poeksploatacyjnych (ul. Orkana, Wyzwolenia Narodowego, Żeromskiego, Głowackiego, Cieplicka, Paulinum) i stawach: rybnych i parkowych. Łączna powierzchnia stawów rybnych wynosi 34,9 ha, a stawów parkowych około 2,5 ha. Sieć rzeczna jest dobrze rozwinięta, a wysoki poziom opadów sprawia, że średnie zasoby wód powierzchniowych są wysokie. Zieleń w mieście Ogólna powierzchnia Lasu Komunalnego miasta Jelenia Góra, zgodnie z aktualnym planem urządzania lasu, wynosi 429,67ha. Ze względu na swoje położenie oraz ukształtowanie las ten jest obiektem wyjątkowo cennym pod względem krajobrazowym, znaczna jego część (72,3%) leży bowiem w obrębie Parku Krajobrazowego Doliny Bobru. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 10 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Pozostałe część lasów komunalnych są rozczłonkowane w postaci niewielkich kompleksów leśnych, najczęściej o powierzchni mniejszej niż 1ha, głownie na wschód od Cieplic. Powierzchnia zalesiona obejmuje 3598 ha gruntów, co stanowi 33,2% obszaru miasta. Lasy miejskie wykazują duże bogactwo gatunkowe. Drzewostany cztero i więcej gatunkowe zajmują 28% powierzchni tych lasów, drzewostany jednogatunkowe – tylko 19% powierzchni. Na terenie Jeleniej Góry znajduje się 6 parków miejskich o łącznej powierzchni 73,4 ha. Największy z nich, ujęty w spisie konserwatora zabytków park na Wzgórzu Kościuszki zajmuje 22,1ha, najmniejszy – park im. Żiżki zaledwie 2,5 ha. Na szczególną uwagę zasługują parki uzdrowiskowe w Cieplicach. Zarówno Park Zdrojowy (16,4 ha) jak i Norweski (15,6 ha) są obiektami wpisanymi do rejestru zabytków i podlegają ochronie na mocy ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003, 162,1568). Pozostałe parki na terenie miasta: - Park Paulinum, - Park przy Zakładzie Badawczo – Wdrożeniowym Politechniki Wrocławskiej na Zabobrzu, - Park Zdrojowy i Norweski w Cieplicach, - Park Wzgórze Kościuszki, - Dawny park przypałacowy w Maciejowej. Cmentarze, a szczególnie te stare z ukształtowanym już drzewostanem stanowią cenne enklawy zieleni miejskiej, koncentrujące miejsca lęgowe ptaków oraz stanowiące środowisko życia dla licznych gatunków drobnych ssaków. Zespół miejski Jeleniej Góry dysponuje ośmioma cmentarzami, równomiernie rozmieszczonymi wzdłuż pasma osadniczego. Łączna powierzchnia istniejących cmentarzy wynosi 29,44 ha, łącznie z nowym cmentarzem przy ulicy Krośnieńskiej. Rodzinne ogrody działkowe stanowią ważny składnik terenów zielonych oraz terenów rekreacyjnych w miastach. Na terenie miasta znajduje się 17 ogrodów o powierzchniach od zaledwie 1 ha do 34 ha – łącznie zajmują one 231,7 ha powierzchni. Ważnymi elementami zieleni miejskiej są skwery, kwietniki i zieleńce. Ich łączny areał wynosi 89ha, a w skali całego miasta takich obiektów jest 66. Należą do nich zarówno takie obiekty jak trawniki otaczające Kościół Garnizonowy (25 926 m2), korty tenisowe przy ulicy Różyckiego (12 150 m2), zielone pasy wzdłuż ulic (np. wzdłuż ulicy Wolności – 5 286 m2), boiska, place zabaw, skarpy nasypów kolejowych. Na terenie miasta znajdują się następujące obszary podlegające ochronie: - Karkonoski Park Narodowy, obejmujący część należącego do miasta obszaru Karkonoszy; - Park Krajobrazowy Doliny Bobru; fragment parku i jego otuliny obejmuje - północną część miasta, leżącą nieopodal historycznego centrum; - Rudawski Park Krajobrazowy; w granicach miasta znajduje się część strefy - otulinowej parku; - Obszar Chronionego Krajobrazu "Karkonosze - Góry Izerskie"; W granicach miasta znajdują się 22 pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 11 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Obszary atura 2000 Na terenie miasta Jelenia Góra występują częściowo 3 obszary Natura 2000: 1. Karkonosze (PLH020006) - najwyższe pasmo górskie Sudetów zbudowane ze skał granitowych i metamorficznych. Znajduje się tu duża liczba (23) siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, które tworzą mozaikę, choć często nie zajmują dużych powierzchni. Stwierdzono występowanie na tym obszarze 9 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Należy również podkreślić obecność reliktów tundrowych w faunie i występowanie wielu rzadkich bezkręgowców. Obszar obejmuje Karkonoski Park Narodowy (5 579 ha; 1959) wraz z otuliną i Obszarem Chronionego Krajobrazu KarkonoszeGóry Izerskie. Jest również częściowo położony na terenie Rezerwatu Biosfery Karkonosze/Krkonose (60 500 ha; 1992). 2. Źródła Pijawnika (PLH020076) - obszar zlokalizowany w Kotlinie Jeleniogórskiej, częściowo obejmuje swym obszarem dzielnicę Jelenia GóraCzarne. Jest to obszar źródłowy niewielkiego potoku Pijawnik, który wypływając w kierunku północnym uchodzi do Kamiennej. Praktycznie brak tu zabudowy, większość terenu pokrywają wilgotne i zmiennowilgotne łąki trzęślicowe. Cały obszar znajduje się średnio na wysokości 360-375 m n.p.m., a urozmaicają go niewysokie wzniesienia sięgające 390 m. Występują tutaj 4 gatunki zwierząt z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej. 3. Stawy Sobieszowskie (PLH020044) - obszar położony w Kotlinie Jeleniogórskiej, w widłach Podgórnej i Wrzosówki. Głównym elementem krajobrazu są tu stawy rybne i mozaika związanych z nimi siedlisk. Na pozostałym obszarze dominują plantacje wierzby purpurowej, pola orne, pastwiska i łąki. Najistotniejszą wartością obszaru jest występowanie priorytetowego chrząszcza z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG pachnicy dębowej. Ponadto, na badanym obszarze stwierdzono występowanie 4 innych gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG i 6 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG pokrywających około 30% powierzchni obszaru. Ponadto występuje tu: - 8 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG; - gatunki z polskiej czerwonej listy roślin; - 14 gatunków z Załącznika IV Dyrektywy Rady 92/43/EWG lub/i Konwencji Berneńskiej); - 11 gatunków roślin, prawnie chronionych w Polsce. Na terenie miasta Jelenia Góra ustanowiono obszar uzdrowiska „Cieplice”, statut uzdrowiska nadano Uchwałą Rady Miasta Nr 489/LX/2009 z dnia 10 października 2009 r. Zgodnie ze statutem, uzdrowisko zajmuje powierzchnię 1394 ha, a na jego obszarze wydziela się trzy strefy ochronne: - Strefa ochrony uzdrowiskowej „A” (111 ha) obejmuje obszar o przewadze terenów zielonych, na którym są zlokalizowane obiekty uzdrowiskowe oraz służące lecznictwu uzdrowiskowemu i obsłudze pacjentów; - Strefa ochrony uzdrowiskowej „B” (240 ha) obejmuje obszar o znacznym udziale terenów zielonych, który jest przeznaczony dla działalności niemającej B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 12 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA - negatywnego wpływu na właściwości lecznicze uzdrowiska oraz nieuciążliwych dla pacjentów obiektów usługowych; Strefa ochrony uzdrowiskowej „C” (1043 ha) jest tożsama z granicą uzdrowiska „Cieplice”, obejmuje obszar mający wpływ na zachowanie walorów krajobrazowych, klimatycznych oraz ochronę złóż naturalnych surowców leczniczych. - Rysunek 2 Obszary ochrony uzdrowiskowej uzdrowiska „Cieplice” na terenie Jeleniej Góry 1.2 Poziomy zanieczyszczeń powietrza w strefie miasto Jelenia Góra na podstawie pomiarów 1.2.1 Pomiary zanieczyszczeń powietrza w latach 2005-2008 W myśl § 3 pkt. 3 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza, w niniejszym rozdziale zebrane zostały informacje dotyczące poziomów zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla dla czterech lat poprzedzających rok wystąpienia przekroczeń – pomiary zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla w Jeleniej Górze prowadzone są od 2004 roku. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 13 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Na terenie strefy miasto Jelenia Góra monitoring powietrza w zakresie zanieczyszczenia tlenkiem węgla prowadzony jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Poziom zanieczyszczenia tlenkiem węgla mierzony jest na stacji pomiarów automatycznych w Jeleniej Górze Cieplicach przy ul. Cervi, zlokalizowanej na terenie Parku Zdrojowego. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r., w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47 poz. 281) określa wartości normatywne dla zanieczyszczeń powietrza, ustalone również dla obszarów ochrony uzdrowiskowej, reprezentowanych przez Jelenią Górę Cieplice. W uzdrowiskach obowiązują niższe poziomy dopuszczalne substancji – w przypadku CO normy są dwukrotnie ostrzejsze – poziom dopuszczalny, obliczany jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących wynosi 5000 µg/m3. W tabeli poniżej zestawiono wyniki stężeń tlenku węgla mierzonego na stacji w Jeleniej Górze Cieplicach, w latach 2005-2008. Tabela 2 Pomiary tlenku węgla na stanowisku w Jeleniej Górze Cieplicach w latach 2005-2008 Stanowisko Rok Jelenia Góra Cieplice DsJgCiepA 2005 2006 2007 2008 CO 8-godz [µg/m3] 3872,0 5117,6 4939,3 4153,3 % przekroczeń 2,4 - Analiza powyższej tabeli wskazuje, że w 2006 roku w Jeleniej Górze po raz pierwszy stwierdzono ponadnormatywny poziom stężenia tlenku węgla w odniesieniu do normy obowiązującej na terenach ochrony uzdrowiskowej. Poziom dopuszczalny został przekroczony o 2,4%. 1.2.2 Pomiary zanieczyszczeń powietrza w 2009 r. W wyniku przeprowadzonej oceny jakości powietrza za 2009 rok, biorąc pod uwagę kryterium ochrony uzdrowiskowej, strefę miasto Jelenia Góra zakwalifikowano do klasy C pod względem zanieczyszczenia powietrza tlenkiem węgla, ze względu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego. Tabela 3. Stacja pomiarowa, z której wyniki pomiarów tlenku węgla zakwalifikowane zostały do oceny rocznej w 2009 r. Stacja Strefa Lp. 1. Miejscowość Kod stacji azwa strefy Kod strefy Jelenia Góra Cieplice DsJgCiepA Miasto Jelenia Góra PL.02.02.m.01 B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 14 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Program naprawczy ma na celu wskazanie obszarów, dla których muszą być podjęte działania ograniczające stężenia tlenku węgla do poziomu dopuszczalnego. Poniżej, w tabeli, przedstawiono charakterystykę stanowiska, na którym w 2009 roku został przekroczony dopuszczalny poziom CO, na rysunku przedstawiono lokalizację stacji pomiarowej. Tabela 4. Stężenia tlenku węgla oraz procent przekroczeń na stacji zakwalifikowanej przez WIOŚ do oceny rocznej na terenie strefy miasto Jelenia Góra w 2009 r. Stanowisko Długość geograficzna Szerokość geograficzna Stężenie CO S8h 1 max [µg/m3] % przekroczeń Jelenia Góra Cieplice ul. Cervi 15°44'06''E 50° 51'30''N 5158,7 3,2 Rysunek 3. Lokalizacja stacji pomiarów jakości powietrza, na której stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego tlenku węgla na terenie strefy miasto Jelenia Góra w 2009 r. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 15 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 1.2.3 Analiza (zakres i terminy) przekroczeń poziomu dopuszczalnego tlenku węgla w 2009 r. W celu ustalenia przyczyn występowania przekroczeń poziomu dopuszczalnego tlenku węgla w strefie miasto Jelenia Góra dokonano analizy przebiegu średnich stężeń ośmiogodzinnych spośród średnich kroczących. 6000 Stężenia CO S8h 5000 4000 3000 2000 1000 0 Jelenia Góra Cieplice Poziom dopuszczalny Rysunek 4 Roczny przebieg średnich stężeń 8-godzinnych kroczących CO w Jeleniej Górze Cieplicach w 2009 roku Analiza średnich stężeń 8-godzinnych kroczących mierzonych na stanowisku w Jeleniej Górze Cieplicach wskazuje na podwyższone stężenia w sezonie zimowym, wystąpiło wówczas nawet przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla CO. Można założyć, że za przekroczenia poziomu dopuszczalnego odpowiedzialna jest przede wszystkim niska emisja z systemów grzewczych, związana z sektorem komunalno-bytowym. W okresie zimowym częstym zjawiskiem są szczególnie niekorzystne scenariusze meteorologiczne, obejmujące cisze wiatrowe, niskie położenie warstwy inwersyjnej czy niże baryczne, utrudniające dyspersję zanieczyszczeń. Istotną przyczyną stężeń ponadnormatywnych może być ponadto położenie miasta w kotlinie górskiej. 1.2.4 Analiza warunków meteorologicznych w dniu, w którym wystąpiło przekroczenie poziomu dopuszczalnego CO Przekroczenie poziomu dopuszczalnego CO na stanowisku pomiarowym w Jeleniej Górze Cieplicach wystąpiło 7 stycznia 2009 r. Dla tego dnia i kilku dni poprzedzających wyznaczono z pola meteorologicznego odpowiadającego stacji następujące charakterystyki: - Prędkość i kierunek wiatru, - Klasę równowagi atmosfery, - Wysokość warstwy mieszania. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 16 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Tabela 5 Średnia, minimalna i maksymalna prędkość wiatru w Jeleniej Górze Cieplicach w dniu 7 stycznia 2009 r. Prędkość wiatru [m/s] Średnia Min Max 7 stycznia 2009 6.3 3.1 7.8 Rysunek 5 Jednogodzinne wartości prędkości wiatru w Jeleniej Górze Cieplicach w dniach 3-12 stycznia 2009 r. Tabela 6 Klasy równowagi atmosfery w Jeleniej Górze Cieplicach w dniu 7 stycznia 2009 r. Klasy równowagi atmosfery Dominująca Min Max B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 7 stycznia 2009 4 4 6 17 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 6 5 klasa 4 3 2 1 0 Klasa stabilności atmosfery Rysunek 6 Klasy równowagi atmosfery w Jeleniej Górze Cieplicach w dniach 3-12 stycznia 2009 r. Tabela 7 Wysokość warstwy mieszania w Jeleniej Górze Cieplicach w dniu 7 stycznia 2009 r. Wysokość warstwy mieszania [m] Średnia Min Max 7 stycznia 2009 1087 433 1906 2000 [m] 1500 1000 500 0 Wysokość warstwy mieszania Rysunek 7 Wysokość warstwy mieszania w Jeleniej Górze Cieplicach w dniach 3-12 stycznia 2009 r. Analiza parametrów meteorologicznych wskazuje, iż w dniu wystąpienia przekroczeń poziomu dopuszczalnego CO, tj. 7 stycznia panowały przeciętne warunki meteorologiczne. W dniach poprzedzających natomiast (4-6 stycznia) warunki meteorologiczne wyraźnie B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 18 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA sprzyjały kumulacji zanieczyszczeń. Nastąpił gwałtowny spadek prędkości wiatru oraz obniżył się poziom położenia warstwy mieszania, co oznacza, że powietrze było w stagnacji lub podlegało słabym ruchom. W tych dniach występowały ponadto 5 i 6 klasy równowagi atmosfery, oznaczające równowagę stałą, czyli występowanie inwersji temperatury. Warstwa inwersyjna nie pozwala na podniesienie się i rozproszenie smugi zanieczyszczeń, co powoduje ich kumulację w warstwie przyziemnej. Dodatkowo położenie Jeleniej Góry w kotlinie górskiej wpływa na długotrwałe zaleganie zanieczyszczeń nad miastem oraz utrudnia przeczyszczanie go. Powyższe analizy warunków meteorologicznych wskazują, iż główną przyczyną notowania stężeń ponadnormatywnych CO jest połączenie występowania ogrzewania indywidualnego (okres grzewczy) ze specyficznymi warunkami pogodowymi tj.: niskie prędkości wiatru lub cisza, niska wysokość warstwy mieszania i występowanie klas równowagi atmosfery nie sprzyjających rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 19 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 2 UZASAD IE IE ZAKRESU OKREŚLO YCH I OCE IO YCH ZAGAD IEŃ 2.1 Uwarunkowania wynikające z dokumentów, planów i programów miejscowych Program ochrony powietrza jest jednym z elementów polityki ekologicznej danego obszaru, tak, więc zaproponowane w nim działania muszą być zintegrowane z istniejącymi krajowymi, wojewódzkimi i lokalnymi planami, programami, strategiami. Program powinien wpisywać się w realizację celów makroskalowych oraz celów regionalnych i lokalnych. Konieczne jest przy tym uwzględnienie uwarunkowań gospodarczych, ekonomicznych i społecznych. Na stan aerosanitarny danego terenu (tworzenie się lokalnych obszarów przekroczeń) oddziałuje nie tylko emisja zanieczyszczeń, ale również sposób zagospodarowania przestrzennego obszaru, pokrycie terenu, lokalne możliwości przewietrzania itp. Natomiast możliwości zmian w wielkości i rodzaju emisji (np. z indywidualnych palenisk domowych, czy z komunikacji) są silnie uzależnione od istniejących zapisów w strategii rozwoju miast (powiatów), w planach zagospodarowania przestrzennego, a także od planów rozwoju komunikacji, możliwości rozwoju sieci energetycznych, czy gazowych, od planowanych inwestycji oraz możliwości finansowych władz lokalnych i podmiotów gospodarczych. W ramach tworzenia naprawczego programu dla Jeleniej Góry przeanalizowano poniższe dokumenty miejscowe. Poniżej przedstawiono te informacje z poszczególnych dokumentów i planów, które są znaczące dla wniosków zawartych w programie ochrony powietrza dla analizowanej strefy. Strategia Rozwoju Jeleniej Góry została przyjęta Uchwałą Nr 302/XXIV/2004 Rady Miejskiej Jeleniej Góry z dnia 28 września 2004 r. Została sporządzona na lata 2004-2015. W Strategii zostało wyznaczonych wiele zadań strategicznych, które są zbieżne z kierunkami i działaniami naprawczymi wskazanymi w Programie Ochrony Powietrza. Są to: 1. Rozwój sieci drogowej: a. realizacja etapu IV obwodnicy północnej (obejście dzielnicy Maciejowa), b. realizacja etapu I obwodnicy południowej (od węzła Grabarów do ul. Sudeckiej), c. realizacja kolejnych etapów budowy obwodnicy południowej, d. budowa jezdni ul. K. Miarki (od bramy Jelchemu do ul. Wojewódzkiej), e. rozbudowa i modernizacja pozostałych elementów miejskiej infrastruktury f. drogowej i okołodrogowej, g. modernizacja dróg transportu rolniczego. 2. Optymalizacja komunikacji wewnątrzmiejskiej: a. stworzenie systemu zachęt do korzystania z transportu publicznego, b. optymalizacja przebiegu linii autobusów komunikacji miejskiej, c. wspieranie rozwoju nowych form miejskiego transportu publicznego, d. udrożnienie ruchu samochodowego w godzinach intensyfikacji przejazdów, e. poprawa oznakowania dróg do stref parkingowych, f. optymalizacja wykorzystania parkingów, g. likwidacja zjawiska wykorzystywania podwórek w centrum miasta jako parkingów. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 20 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 3. Opracowanie i wdrożenie (wsparcie wdrożenia) „Planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Jeleniej Góry”. 4. Wspieranie i kreowanie rozwoju sieci gazowej. 5. Wspieranie i kreowanie rozwoju sieci elektroenergetycznej. 6. Ograniczenie niskiej emisji: a. kontynuacja termomodernizacji komunalnych obiektów użyteczności publicznej b. oraz budynków mieszkalnych, c. wspieranie termomodernizacji budynków niekomunalnych, d. rozbudowa komunalnej sieci ciepłowniczej, e. modernizacja komunalnych źródeł ciepła, f. modernizacja komunalnych węzłów ciepłowniczych, g. wykorzystanie wód termalnych jako odnawialnego źródła energii cieplnej. 7. Podniesienie poziomu edukacji ekologicznej: 8. Rozbudowa zasobów zieleni miejskiej: a. rewitalizacja oraz tworzenie nowych obszarów zieleni urządzonej (parków, b. skwerów itp.), c. rewitalizacja oraz tworzenie nowych obszarów zieleni ochronnej i izolacyjnej, d. rewitalizacja oraz tworzenie obszarów zieleni w ciągach komunikacyjnych i w sąsiedztwie parkingów. 9. Zabezpieczenie miasta przed skutkami przedsięwzięć szczególnie uciążliwych dla jakości środowiska naturalnego. 10. Rozwój systemu monitoringu poziomu zanieczyszczenia środowiska: a. prowadzenie, wspieranie oraz lobbying na rzecz monitoringu poziomu zanieczyszczenia powietrza, wód powierzchniowych i głębinowych oraz gleb, 11. Kontynuacja wymiany taboru Miejskiego Zakładu Komunikacyjnego na proekologiczny. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego zostało przyjęte Uchwałą Nr 482/XXXVII/2001 Rady Miejskiej w Jeleniej Górze z dnia 22 maja 2001 roku, a Uchwałą Nr 625/LXXII/2010 Rady Miejskiej Jeleniej Góry z dnia 28 września 2010 r. przyjęto zmiany w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Jelenia Góra. Studium określa kierunki rozwoju miasta. Poniżej przytoczono te, które są zbieżne z kierunkami Programu Ochrony Powietrza: − Należy czynić starania o obniżenie emisji zanieczyszczeń powietrza na terenie miasta, w tym także tzw. emisji niskiej, która jest lokalnie uciążliwa. W tym celu należy przede wszystkim konsekwentnie dążyć do zwiększenia udziału terenów zgazyfikowanych, instalowania urządzeń oczyszczających spaliny oraz eliminacji technologii powodujących emisję zanieczyszczeń. − Szczególnym interesem miasta jest obniżenie do minimum stopnia zanieczyszczenia powietrza i środowiska przyrodniczego w ogólności na obszarze uzdrowiskowym Cieplic. Należy dążyć do wykorzystania w celach grzewczych energii cieplnej wód termalnych. Na obszarze tym zalecana jest szczególna dbałość o stan sanitarny terenu, stan zagospodarowania terenów zielonych oraz estetykę krajobrazu. − Należy usprawniać ruch pojazdów po szlakach wiodących przez miasto, w celu obniżenia emisji zanieczyszczeń w obrębie zabudowy. Celowym jest wyprowadzenie części ruchu samochodowego poza obszary zwartej zabudowy. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 21 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA − Władze miasta powinny szczególnie dbać o jakość spalin pojazdów komunikacji komunalnej. W odniesieniu do pojazdów silnikowych komunikacji indywidualnej celowe może być dotowanie działalności punktów kontroli jakości spalin. Promować należy także użytkowanie pojazdów napędzanych paliwem gazowym. − Należy rozbudowywać sieć ścieżek rowerowych, zachęcających do częściowej rezygnacji z przemieszczania się samochodami. Będą one także pełniły funkcje rekreacyjne i turystyczne zarówno dla mieszkańców miasta, jak też dla przybywających tu turystów. − Należy stworzyć kompleksowy i spójny system zieleni miejskiej; należy rewaloryzować zabytkowe parki miejskie (m.in. “Zdrojowy” i “ Norweski”, “Wzgórze Kościuszki”, przy Kościele Garnizonowym oraz w otoczeniu Domu Gerhardta Hauptmanna), modernizować i wzbogacać istniejące oraz tworzyć nowe skwery, zieleńce, place zabaw i inne zespoły zieleni publicznej. − Należy sukcesywnie poprawiać izolacyjność cieplną ogrzewanych budynków. − Należy dążyć do dostarczania ciepła sieciowego do możliwie jak największej ilości obiektów miasta, przy uwzględnieniu opłacalności inwestycji. − Głównym źródłem ciepła na planowanych terenach rozwojowych pomiędzy Jelenią Górą a Cieplicami winna być Elektrociepłownia "Miasto". − Należy sukcesywnie modernizować system zdalnego zaopatrywania w ciepło. − Do ogrzewania, zarówno w dużych ciepłowniach, jak i szczególnie w indywidualnych rozwiązaniach domowych należy stosować najmniej szkodliwe dla środowiska paliwa, zwłaszcza gaz ziemny (przy uwzględnieniu aspektu ekonomicznego poszczególnych rozwiązań). W pierwszej kolejności należy wprowadzić zakaz stosowania węgla brunatnego w kotłowniach lokalnych. − Rozbudowa systemów rozprowadzania gazu sieciami średniego i niskiego ciśnienia (w tym gazyfikacja osiedli pozbawionych sieci oraz nowych terenów zainwestowania miejskiego). − Na obszarach zgazyfikowanych należy zachęcać użytkowników nieruchomości do stosowania gazu do celów grzewczych, zwłaszcza w obszarach nie zaopatrywanych w ciepło z elektrociepłowni. Program ochrony środowiska dla miasta Jelenia Góra na prawach powiatu na lata 2008-2012 ustala następującą listę przedsięwzięć proekologicznych z zakresu poprawy jakości powietrza: Zadania do 2012 roku. 1. Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza pochodzącego ze źródeł niskiej emisji − Ograniczenie źródeł niskiej emisji substancji energetycznych poprzez ulgi w podatkach od nieruchomości i dopłaty do modernizacji źródeł niskiej emisji. − Szczególne promowanie podłączeń do sieci ciepłowniczej i beze misyjnych źródeł odnawialnych. − Kontynuacja termomodernizacji budynków 2. Ograniczenie emisji zanieczyszczenia powietrza ze źródeł energetycznych − Opracowanie projektu modernizacji Elektrociepłowni „Miasto” i Ciepłowni „Zabobrze”. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 22 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA − Wykonanie magistrali ciepłowniczej spinającej Elektrociepłownie "Miasto" z Ciepłownią "Zabobrze". − Modernizacja źródeł ciepła należących do PEC (I etap). − Modernizacja źródeł ciepła należących do PEC (II etap). − Modernizacja i optymalizacji miejskiej sieci ciepłowniczej w Jeleniej Górze. Zadania do realizacji na okres po 2012 roku 1. Modernizacja źródeł niskiej emisji zanieczyszczeń energetycznych – kontynuacja. 2. Termomodernizacja budynków – kontynuacja. 3. Promocja i wdrażanie źródeł energii odnawialnej. 4. Realizacja projektów modernizacji ciepłowni miejskich. Uchwałą Nr 489/LX/2009 Rady Miejskiej Jeleniej Góry, z dnia 10 listopada 2009 roku przyjęto Statut Uzdrowiska „Cieplice”, w którym ustalono strefy A, B oraz C ochrony uzdrowiskowej. Dla tych stref określone zostały ograniczenia mające na celu ochronę warunków naturalnych uzdrowiska oraz kształtowania innych jego czynników środowiskowych. W &4, pkt.6, ppkt. c i d zapisano, iż: Energię dla celów grzewczych i technologicznych należy pozyskiwać z wykluczeniem mazutu i innych ciężkich olejów opałowych o zawartości siarki powyżej 3%. Sukcesywnie ograniczać używanie paliw stałych (węgiel, koks) do pozyskiwania energii dla celów grzewczych i technologicznych. Podstawowym celem Zintegrowanego Planu Rozwoju Transportu Publicznego w Jeleniej Górze (Uchwała 640/L/2006 Rady Miejskiej Jeleniej Góry z dnia 24 października 2006 r.) jest stworzenie warunków zapewniających sprawne, bezpieczne i efektywne ekonomicznie przemieszczanie się osób poprzez wzmocnienie roli transportu publicznego, poprawę jego funkcjonowania oraz ograniczanie jego negatywnych skutków dla środowiska. Zakłada stworzenie dynamicznego, kompleksowego systemu zarządzania, sterowania i nadzoru ruchu. Plan zakłada między innymi wyznaczenie korytarzy autobusowych wysokiej jakości, będących głównymi ciągami przewozu osób w mieście, budowę nowych odcinków dróg ułatwiających połączenie pomiędzy poszczególnymi dzielnicami, budowę Jeleniogórskiego Tramwaju Regionalnego, jako elementu kolei euro regionalnej, wdrożenie systemu informacji dla pasażerów. 2.2 Demografia, urbanizacja, bezrobocie Jelenia Góra w 2010 r. zamieszkana była przez 84306 mieszkańców (wg GUS), zajmuje powierzchnię 109 km2. Jest czwartym co do wielkości miastem w województwie. Gęstość zaludnienia wynosi ok. 773 os./km2. Stopa bezrobocia w Jeleniej Górze wynosiła 10,7% (PUP w Jeleniej Górze, 31.XII.2010), przy poziomie dla powiatu jeleniogórskiego – 21,6% oraz dla województwa dolnośląskiego – 13,0%. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 23 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Jelenia Góra, drugie po Wrocławiu pod względem powierzchni miasto Dolnego Śląska, rozciąga się na długości około 30 km. Dzielnice Jeleniej Góry to: Cieplice, Czarne, Grabary, Jagniątków, Maciejową, Sobieszów, Strupice (byłe wsie, włączone po 1975 roku w granice miasta) Goduszyn, Zabobrze (jedyna dzielnica z wysoką zabudową). Centralną część miasta tworzy zabytkowy zespół staromiejski z rynkiem otoczonym kamienicami. Nowsze dzielnice mieszkaniowe są zlokalizowane w południowej i wschodniej części Jeleniej Góry, a zakłady przemysłowe głównie w pobliżu linii kolejowej na wschód i południowy zachód od centrum. Na południu leży uzdrowisko Cieplice Śląskie Zdrój oraz dzielnica Sobieszów, położona u podnóża wzgórza Chojnik. 2.3 Warunki meteorologiczne w Jeleniej Górze w 2009 r. mające wpływ na poziom substancji i wyniki uzyskiwane z modelowania Obszar miasta Jelenia Góra należy chłodniejszych stref klimatycznych, szczególnie Jagniątków, wraz z terenami Karkonoskiego Parku Narodowego (umiarkowanie chłodna, chłodna i bardzo chłodna), natomiast pozostała część miasta objęta jest strefą cieplejszą (umiarkowanie ciepłą). Obszar miasta, szczególnie w jego górskiej części, cechuje znaczna frekwencja opadów o dużej intensywności. Maksymalne sumy dobowe opadów osiągają w wieloleciu 80110 mm w Kotlinie Jeleniogórskiej, a w górach są jeszcze wyższe. Karkonoską część miasta cechuje długie zaleganie pokrywy śnieżnej. Występuje tu znaczna zmienność czasu trwania termicznych pór roku. Czas trwania termicznej zimy waha się w wieloleciu od 0 do 126 dni, a lata od 15 do 104 dni. Teren miasta cechuje podwyższona frekwencja wiatrów fenowych oraz zastoisk powietrza z odwróconym pionowym gradientem termicznym. Są to niekorzystne cechy biometeorologiczne oraz utrudniające okresowo rozpraszanie zanieczyszczeń powietrza. Przeciętna frekwencja fenów w Kotlinie Jeleniogórskiej wynosi około 128 dni w roku, a w Karkonoszach około 66 dni. Warunki meteorologiczne dla strefy miasto Jelenia Góra określono na podstawie danych z modelu WRF, uszczegóławianych modelem CALMET. Analizę podstawowych elementów i zjawisk meteorologicznych wykonano dla pól meteorologicznych obejmujących obszar strefy. Wiatr Na terenie strefy miasto Jelenia Góra w 2009 roku przestrzenny zakres zmienności prędkości wiatru kształtował się w przedziale od 4,1 do 5,1 m/s. Najniższe wartości prędkości wiatru cechowały północną część miasta a najwyższe południowy jego kraniec. Udział cisz atmosferycznych, czyli sytuacji z wiatrem o prędkości poniżej 1,5 m/s, na terenie strefy wynosi około 10%. Najwyższe średnie miesięczne wartości wiatru występowały w miesiącach zimowych – w lutym 5,5 m/s, a w listopadzie 6,7 m/s. Rozkład kierunków wiatru wskazuje na dominację wiatrów z sektora południowozachodniego, z kierunków: W, SW i SSW (po 11-14% przypadków w roku). Zgodnie B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 24 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA z klasyfikacją wiatrów wg Bartnickiego1, w Jeleniej Górze dominują wiatry bardzo słabe i słabe (ok. 62% w roku) oraz umiarkowane (ok. 38% w roku). Rysunek 8 Przestrzenny rozkład średnich rocznych wartości prędkości wiatru wyznaczonych przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. 1 Bartnicki L.: Prądy powietrza dolne w Polsce. Prz. Geograf., 3, 1930. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 25 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 9 Przestrzenny rozkład częstości występowania cisz atmosferycznych (v<1,5[m/s]) wyznaczonych przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. 7 6.5 v wiatru [m/s] 6 5.5 5 4.5 4 3.5 3 Rysunek 10 Średnie miesięczne wartości prędkości wiatru wyznaczone przez model WRF/CALMET dla strefy miasto Jelenia Góra w 2009 r. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 26 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 11 Rozkład kierunków i prędkości wiatru w roku 2007 wyznaczony przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. Temperatura powietrza Zgodnie z klasyfikacją termiczną H. Lorenca2, rok 2009 uznawany jest za lekko ciepły, przy czym kwiecień zaklasyfikowany został jako anomalnie ciepły, a wrzesień jako bardzo ciepły. Średnia roczna wartość temperatury powietrza na terenie strefy wyniosła 9,1ºC; w styczniu, lutym i grudniu średnie wartości temperatury były ujemne (w styczniu 1,4ºC); najcieplejszymi miesiącami natomiast był lipiec (18,9ºC) i sierpień (19,4ºC). 2 http://www.imgw.pl/index.php?view=article&id=96%3Aklasyfikacja-termiczna-miesicy-i-roku&option=com_content&Itemid=98 B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 27 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Temperatura powietrza [°C] Rysunek 12 Przestrzenny rozkład średnich rocznych wartości temperatury powietrza wyznaczonych przez WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 -2 Rysunek 13 Przebieg średniej miesięcznej wartości temperatury powietrza wyznaczonej przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 28 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Opady atmosferyczne Zgodnie z klasyfikacją opadową wg Z. Kaczorowskiej3, rok 2009 został uznany za wilgotny. Roczna suma opadów wyniosła 795 mm, najwyższe sumy opadów zanotowano w kwietniu, lipcu i listopadzie (100-110 mm). Najniższe sumy opadów wystąpiły w maju (7 mm). Przestrzenny rozkład rocznych sum opadów wskazuje, że izohiety mają układ zbliżony do południkowego, a wartości rosną w kierunku południowo-zachodnim, gdzie na krańcach miasta osiągają 1200 mm. Rysunek 14 Przestrzenny rozkład rocznych sum opadów atmosferycznych wyznaczonych przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. 3 http://www.imgw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=98:klasyfikacja-opadowa-miesicy-iroku&catid=51:klimatologia&Itemid=98 B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 29 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Opad atmosferyczny [mm] 120 110 109 100 98 100 90 80 78 71 60 47 40 40 20 29 16 7 0 Rysunek 15 Miesięczne sumy opadów atmosferycznych wyznaczone przez modele WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 30 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Wilgotność względna powietrza Średnia roczna wartość wilgotności względnej powietrza na terenie strefy w 2009 roku wyniosła 65%. Najwyższe średnie miesięczne wartości tego parametru wystąpiły w marcu, listopadzie i grudniu (74-76%), najniższa w kwietniu (49%). Przestrzenny rozkład wilgotności względnej powietrza wskazuje, że najniższe wartości tego parametru cechują najniżej położone rejony miasta. Wilgotność względna [%] Rysunek 16 Przestrzenny rozkład średniej rocznej wartości wilgotności względnej powietrza wyznaczonej przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 Rysunek 17 Średnia miesięczna wartość wilgotności względnej powietrza wyznaczona przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 31 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Klasy równowagi atmosfery Bardzo istotnym paramet parametrem rem dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń jest klasa równowagi atmosfery Pasquilla, która opisuje pionowe ruchy powietrza związane z gradientem temperatury i prędkością wiatru, a które z kolei decydują o ruchu zanieczyszczonego powietrza w smudze. W zależności leżności od różnicy temperatur powietrza wznoszącego się i powietrza otaczającego wyróżnia się w atmosferze trzy podstawowe stany równowagi: chwiejną, obojętną i stałą. Pomiędzy nimi wyróżnia się stany pośrednie. W ochronie środowiska powszechnie przyjęty jest podział na 6 klas równowagi atmosfery: 1 – ekstremalnie niestabilne warunki (równowaga bardzo chwiejna) 2 – umiarkowanie niestabilne warunki (równowaga chwiejna) 3 – nieznacznie niestabilne warunki (równowaga nieznacznie chwiejna) 4 – neutralne warunkii (równowaga obojętna) 5 – nieznacznie stabilne warunki (równowaga stała) 6 – umiarkowanie stabilne warunki (równowaga bardzo stała) z których niezbyt korzystne dla rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń są – 1 i 2, ze względu na to, iż smuga spalin na skutek intensywnych ruchów powietrza to wznosi się to opada, a bardzo niekorzystne są 5 i 6,, przy których występują warunki inwersyjne i zanieczyszczenia utrzymują się na niskich wysokościach (nie mają warunków do rozproszenia). Najczęściej (52% % przypadków) w Jeleniej Górze występowała klasa równowagi atmosfery 4,, która reprezentuje neutralne warunki. Bardzo rzadko (jedynie 0,4% przypadków) występowała klasa 1,, określana jako ekstremalnie niestabilna. W miesiącach zimowych zim wyraźnie dominuje klasa równowagi atmosfery 4.. Natomiast w miesiącach letnich zwiększa się udział klas niekorzystnych, zwłaszcza 2 i 3,, oznaczające warunki równowagi chwiejnej. Częstość występowania [%] 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 1 2 3 4 5 6 Klasy równowagi atmosfery Rysunek 18 Częstość występowania klas równowa równowagi gi atmosfery Pasquilla wyznaczona przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 32 [%] PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Klasa 6 Klasa 5 Klasa 4 Klasa 3 Klasa 2 Klasa 1 Rysunek 19 Częstość występowania klas równowagi atmosfery Pasquilla wyznaczonych przez model WRF/CALMET w strefie miasto Jelenia G Góra w 2009 r. 2.4 Charakterystyka techniczno - ekologiczna najważniejszych instalacji i urządzeń emitujących CO na terenie strefy Zmiana struktury oraz spadek znaczenia przemysłu na rzecz wzrostu znaczenia sektora usług w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku spowodowała istotne obniżenie emisji ze źródeł przemysłowych. Głównymi przyczynami tych zmian było: − zmniejszenie produkcji, − modernizacja technologii przemysłowych i wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań, emisje, − instalowanie urządzeń redukujących emi − poprawa jakości paliwa używanego w dużych elektrociepłowniach, − zaostrzanie przepisów związanych z emisją zanieczyszczeń z dużych instalacji energetycznych i przemysłowych. Bardzo dynamicznie narasta problem z zanieczyszczeniami transportowymi. W ciągu ci ostatnich 5 lat tj. w okresie 2005-2010 2010 natężenie ruchu na sieci dróg krajowych zwiększył się o 22%, w tym wzrost na drogach międzynarodowych wyniósł 21%, zaś na pozostałych drogach krajowych 23%. W województwie kujawsko kujawsko-pomorskim pomorskim wskaźnik wzrostu ruchu ruc w latach 2005-2010 2010 na drogach międzynarodowych wyniósł 1,06, a na pozostałych drogach krajowych 1,34. W 2010 roku wraz ze wzrostem znaczenia dróg w układzie funkcjonalnym wzrastał procentowy udział w ruchu samochodów ciężarowych z przyczepami i bez przyczep.4 Wzrost liczby samochodów, a co za tym idzie częstsze migracje ludności, zły stan nawierzchni oraz powstawanie nowych odcinków dróg wiążą się ze wzrostem emisji między 4 Synteza wyników GPR 2010 (www.gddkia.gov.pl/userfiles/articles/g/GENERALNY_POMIAR_RUCHU_2010/0.1.1.5_Synteza_GPR_2010. pdf) B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 33 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA innymi pyłu unoszonego. Stężenia pochodzące od tego typu emisji zależą od jakości nawierzchni jezdni, ilości pojazdów, ich wagi, a przede wszystkim od sposobu utrzymania jezdni. Problem jest tym większy, że ilość używanych samochodów z roku na rok rośnie, a Polska jest ciągle w trakcie budowy nowoczesnej sieci drogowej, która umożliwiłaby płynne przemieszczanie się ciągle rosnącej liczby pojazdów. Brak autostrad, dróg szybkiego ruchu i obwodnic miast szczególnie negatywnie odbija się na stanie atmosfery w dużych miastach. Sytuację pogarszają jeszcze fatalnej jakości drogi lokalne (wąskie, zły stan techniczny, brak osobnych pasów ruchu dla komunikacji miejskiej), źle zorganizowany i nie dotowany transport publiczny, zła organizacja ruchu, brak ścieżek rowerowych. Jednocześnie nadal istnieje duży problem emisji tlenku węgla i pyłu zawieszonego z niepełnego spalania - z ogrzewania indywidualnego. Niska emisja oraz emisja z komunikacji są przykładami powszechnego korzystania ze środowiska. Zgodnie z rozporządzeniem MŚ z dnia 8 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy ochrony powietrza Dz. U. Nr 38 poz. 221 §6 pkt. 7, bazy emisji dla Jeleniej Góry zostały opracowane na podstawie analizy następujących dokumentów: − pozwoleń na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, − wykazów rodzajów i ilości substancji wprowadzanych do powietrza, sporządzanych w ramach systemu opłat za korzystanie ze środowiska, − danych znajdujących się w Krajowym Rejestrze Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń, − raportów o oddziaływaniu przedsięwzięć na środowisko, − polityk, strategii, planów i programów, o których mowa w art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska, − opisów technik i technologii dotyczących ograniczania wprowadzania substancji do powietrza. Konstruując program naprawczy dla miasta Jelenia Góra wzięto pod uwagę ładunki emisji ze wszystkich możliwych źródeł antropogenicznych i naturalnych, również tych zlokalizowanych poza obszarem strefy. W celu stworzenia baz emisji wykorzystano szereg dokumentów (pozwoleń zintegrowanych, pozwoleń na emisje pyłów i gazów do powietrza, zgłoszeń instalacji, informacji o ruchu, o ludności, o użytkowaniu terenu) uzyskanych z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, starostw powiatowych w województwie. Ze względu na rodzaj i zasięg wpływu oraz na wykonywane obliczenia modelowe utworzono następujące bazy emisji za 2009 r.: − emisję punktową – pochodzącą ze źródeł przemysłowych technologicznych i energetycznych, − emisję powierzchniową – niską emisję z palenisk domowych, − emisję liniową – związaną z komunikacją samochodową, − emisję z terenu Czech – łączną emisję wszystkich typów (w pasie 30 km wokół strefy), − emisję transgraniczną – obejmującą źródła wszystkich typów położone na terenie Niemiec i Czech (poza pasem 30 km wokół strefy). Wyżej wymienione bazy emisji zostały utworzone przez Wykonawcę i przekazane Zamawiającemu w formie elektronicznej. Bazy te zostały utworzone w celu wykorzystania B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 34 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA ich do obliczenia rozkładów stężeń zanieczyszczeń i wykonania bilansów emisji. Bilanse zanieczyszczeń CO, pochodzące od podmiotów korzystających ze środowiska, podano w podziale na emisję napływową, emisję ze strefy. Wpływ emisji powierzchniowej i komunikacyjnej oraz niskiej emisji punktowej (o wysokości emitora do 30 m), a co za tym idzie zasięg imisji od nich pochodzących, ogranicza się do kilku lub kilkunastu kilometrów od źródła. Z tego względu emisję ze wszystkich typów źródeł analizowano wewnątrz strefy oraz w pasie 30 km wokół niej. Poza tym pasem brano pod uwagę wpływ emisji punktowej z emitorów o wysokości powyżej 30 m z całego terenu województwa dolnośląskiego oraz województw ościennych oraz napływ transgraniczny. Bardzo istotnym elementem w stężeniach tlenku węgla są przemiany chemiczne. Zastosowany do obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń model CALPUFF jest wyposażony w schemat przemian chemicznych związków siarki i azotu MEZOPUFF. Dla potrzeb programu ochrony powietrza dla strefy miasto Jelenia Góra model CALPUFF skonfigurowano włączając przemiany chemiczne oraz depozycje: suchą i mokrą. Jest to podstawowy warunek prawidłowego wyznaczenia stężeń tlenku węgla. 2.4.1 Emisja napływowa w 2009 r. Przy konstruowaniu programu ochrony powietrza przeprowadzono również analizę obejmującą źródła emisji położone w innych województwach, a nawet poza granicami kraju. W tym celu włączono w modelu CALPUFF moduł stężeń brzegowych, dzięki któremu wprowadza się czasową i przestrzenną zmienność tła. Warunki brzegowe, dla wszystkich substancji pierwotnych i wtórnych (azotany i siarczany) oraz amoniaku wyznaczono zgodnie z procedurą, według której w polach pasa zewnętrznego pola meteorologicznego określa się wartości średnioroczne substancji, jak pokazano na poniższych rysunkach oraz ich comiesięczną zmienność. Od jakości dostępnej informacji zależy jej zróżnicowanie: maksymalnie można uwzględnić tyle różnych wartości stężeń ile jest pól w pasie zewnętrznym. Do wyznaczenia wartości w polu zewnętrznym wykorzystano wyniki ze stacji pomiarowych systemu EMEP lub modelu EMEP. Prawidłowe i wiarygodne określenie wartości brzegowych jest szczególnie istotne dla aerozoli wtórnych (reprezentowanych w dalszym opisie przez SO42- i NO3-), ponieważ stężenia tych związków w rezultacie przemian tlenków siarki i azotu emitowanych lokalnie są znacznie mniejsze od napływających z otoczenia. Poniżej przedstawiono napływ tlenku węgla. Tabela 8 Sumy emisji napływowej tlenku węgla na strefę miasto Jelenia Góra w 2009 r. Typ emisji transgraniczna (Czechy i Niemcy) punktowa h>30m SUMA pas 30 km Czechy pas 30 km liniowa pas 30 km punktowa pas 30 km powierzchniowa pas 30 km SUMA całkowita B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. CO [Mg/rok] 471651.8 106510.0 51551.7 17093.5 6729.1 3437.9 24291.1 629713.4 35 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA CO [Mg/rok] 0.5% 1.1% 3.9% 2.7% transgraniczna (Czechy i Niemcy) 16.9% punktowa h>30m Czechy pas 30 km 74.9% liniowa pas 30 km punktowa pas 30 km powierzchniowa pas 30 km Rysunek 20 Udział procentowy emisji tlenku węgla poszczególnych typów w całości emisji poza strefą miasto Jelenia Góra w 2009 r. Całkowita emisja napływowa na strefę miasto Jelenia Góra wynosi prawie 630 tys. ton, z czego zdecydowanie największy udział ma napływ transgraniczny – emisja ze źródeł położonych na terenie Czech i Niemiec stanowi aż 74,9%. Znaczący jest również udział wysokich emitorów orów punktowych (16,9%). Źródła położone w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra mają wyraźnie mniejszy udział w bilansie tlenku węgla. 2.4.1.1 apływ transgraniczny na miasto Jelenia Góra Napływ transgraniczny na strefę miasto Jelenia Góra obejmuje napływ nap CO ze wszystkich typów źródeł zlokalizowanych na terenie Niemiec oraz Czech, poza pasem 30 km wokół strefy. Napływ transgraniczny wynosi prawie 471,7 tys. ton i stanowi niemal 75% całkowitej emisji napływowej. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 36 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 21 Lokalizacja instalacji położonych poza granicami kraju, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla – emisja napływowa 2.4.1.2 Emisja punktowa z emitorów o wysokości komina powyżej 30 m Roczny ładunek CO z wysokich emitorów z terenu województwa dolnośląskiego i województw sąsiednich wynosi 106 509 Mg, co odpowiada prawie 17% całkowitej emisji napływowej. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 37 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 22 Lokalizacja instalacji o wysokości emitora powyżej 30 m, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla, rozmieszczonych na terenie województwa dolnośląskiego i ościennych – emisja punktowa 2.4.1.3 Emisja punktowa z pasa 30 km wokół miasta Jelenia Góra W inwentaryzacji emisji ze źródeł punktowych zlokalizowanych w pasie 30 km wokół miasta Jelenia Góra uwzględniono wszystkie emitory – energetyczne i technologiczne. Emisja wynosi 3 437,9 Mg/rok, co stanowi 0,5% emisji napływowej. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 38 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 23 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla, rozmieszczonych w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra – emisja punktowa 2.4.1.4 Emisja powierzchniowa z pasa 30 km wokół miasta Jelenia Góra Emisja powierzchniowa poza miastem została wyznaczona na podstawie liczby ludności w miejscowościach oraz informacji o sposobach ogrzewania mieszkań w poszczególnych powiatach i gminach, uzyskanej z Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie. Ogółem emisja powierzchniowa CO z pasa 30 km wyniosła 24 291,1 Mg/rok, co stanowi 3,9% całkowitej emisji napływowej. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 39 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 24 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla, rozmieszczonych w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra – emisja powierzchniowa 2.4.1.5 Emisja liniowa z pasa 30 km wokół miasta Jelenia Góra Dane dotyczące emisji komunikacyjnej (liniowej) dla dróg krajowych i wojewódzkich pozyskano z opracowania wykonanego przez "Transprojekt - Warszawa", który wydaje, co pięć lat mapy ruchu drogowego. Opracowanie to zawiera wartości średnie dobowe natężenia ruchu z uwzględnieniem struktury pojazdów oraz zamieszcza wskaźniki ilustrujące dotychczasową oraz prognozowaną zmienność parametrów ruchu w kolejnych latach. Baza została zweryfikowana i uaktualniona dla roku 2009. Ze względu na to, iż baza nie pokrywa wszystkich dróg w pasie 30 km wokół Jeleniej Góry, emisję uzupełniono w oparciu o wskaźnik długości dróg z emisją do długości dróg krajowych i wojewódzkich wyznaczony dla województwa dolnośląskiego, a następnie wykonano kataster emisji komunikacyjnej w polach siatki 1000 m x 1000 m. Łączna emisja komunikacyjna CO z pasa 30 km wokół miasta Jelenia Góra wynosi 6 729,1 Mg/rok (1,1% całkowitej emisji napływowej). B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 40 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 25 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla, rozmieszczonych w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra – emisja komunikacyjna 2.4.1.6 Emisja z Czech z pasa 30 km wokół miasta Jelenia Góra Emisja z terenu Czech, łącznie z emitorów wszystkich typów położonych na w obrębie pasa 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra, wynosi ponad 17 tys. ton, co stanowi 2,7% całkowitej emisji napływowej. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 41 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 26 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzanie do powietrza tlenku węgla, rozmieszczonych na terenie Czech w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra 2.4.2 Emisja z terenu miasta Jelenia Góra w 2009 r. W obliczeniach emisji CO z terenu strefy miasto Jelenia Góra uwzględniono emitory punktowe, powierzchniowe oraz liniowe. Poniższa tabela przedstawia sumy emisji z poszczególnych typów źródeł: Tabela 9 Sumy emisji tlenku węgla dla różnych typów emitorów zlokalizowanych na terenie strefy miasto Jelenia Góra w 2009 r. Typ emisji liniowa punktowa powierzchniowa Suma całkowita B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. CO [Mg/rok] 737.6 161.3 5634.1 6533.0 42 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA CO [Mg/rok] 11.3% 2.5% liniowa punktowa 86.2% powierzchniowa Rysunek 27 Udział procentowy emisji tlenku węgla poszczególnych typów w całości emisji w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 r. Całkowita emisja tlenku węgla, z emitorów wszystkich typów, ze strefy miasto Jelenia Góra wynosi 6 533 tony. Zdecydowanie największy udzia udziałł ma emisja z ogrzewania indywidualnego, jej udział wynosi 86,2%. 2.4.2.1 Emisja powierzchniowa tlenku węgla w Jeleniej Górze Układ osadniczy zespołu Jelenia Góra rozwinął się w formie silnie wydłużonego pasma (około 300 km) wzdłuż dolin potoków Wrzosówki i Kamiennej oraz rzeki Bóbr. Pod względem urbanistycznym miasto złożone jest z trzech głównych układów osadniczych: Jelenia Góra – centrum, Cieplice i Sobieszów. Miasto położone jest w kotlinie pomiędzy wysokimi pasmami górskimi, co ma duży wpływ na zatrzymywanie (brak rozpraszania) zanieczyszczeń w mieście, szczególnie tych emitowanych na niskich wysokościach (jak emisja z ogrzewania indywidualnego). Charakterystyka obecnego sposobu zaopatrzenia odbiorców w energię cieplną i gaz Operatorem sieci ciepłowniczej na terenie miasta jest ECO Jelenia Góra Sp. z o.o. (PEC) należąca do grupy Energetyka Cieplna Opolszczyzny. Zainstalowana moc cieplna wynosi 145,6 MW, a moc zainstalowana turbozespołów elektrycznych - ponad 14 MWe. Dostawa ciepła epła dla miasta Jelenia Góra jest realizowana poprzez sieci cieplne o długości 60,8 km oraz 408 węzły cieplne. Elektrociepłownia „Miasto” posiada instalację energetycznego spalania węgla, eksploatowaną w celu wytworzenia ciepła dla potrzeb c.o. i c.w.u. or oraz az produkcji energii elektrycznej. Ciepło produkowane jest w dwóch kotłach parowych typu OKR OKR-50/40, 50/40, każdy o nominalnej mocy cieplnej 40,65 MW oraz w jednym kotle typu OR OR-16N 16N o nominalnej mocy cieplnej 15,6 MW. Łączna moc cieplna kotłów wynosi 96,9 MW. Prod Produkcja ukcja energii cieplnej w instalacji oscyluje na poziomie 500 000 GJ/rok. Energia elektryczna wytwarzana jest w 5 B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 43 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA turbinach w oparciu o parę produkowaną w w/w kotłach. Sumaryczna moc turbin wynosi 22,4 MW. Kotły OKR-50/40 wyposażone są w dwustopniowy system oczyszczania spalin. Pierwszy stopień stanowi bateria cyklonów typu Van Tongerena za każdym z kotłów, a drugi stopień to instalacja odsiarczająco-odpylająca, wspólna dla dwóch kotłów, pracująca w oparciu o metodę mokrą na bazie mleka wapiennego. Pracujący w lecie kocioł OR-16N wyposażony jest w instalację odpylającą spaliny, którą stanowi bateria cyklonów typu CE. Oczyszczone spaliny poprzez zespół wentylatorów kierowane są do jednego z dwóch emitorów E-1 lub E-2, każdy o wysokości 45,0 m i średnicy 1,8 m. Ciepłownia „Zabobrze” posiada instalację energetycznego spalania węgla, eksploatowaną w celu wytworzenia ciepła dla potrzeb c.o. i c.w.u. w okresie grzewczym. Ciepło produkowane jest w sześciu kotłach wodnych typu WR-10. Każdy z kotłów posiada nominalną moc cieplną 14,91 MW. Łączna moc zainstalowana w ciepłowni wynosi 89,46 MW. Roczna produkcja energii cieplnej w instalacji oscyluje na poziomie ok. 400 000 GJ. Spaliny z każdego kotła odprowadzane są do instalacji odsiarczająco-odpylającej typu RRA firmy „PHOENIX”. Oczyszczone spaliny poprzez zespół dwóch wentylatorów o wydajności 115 000 m3/h każdy, wspólnym kolektorem kierowane są do murowanego emitora E-1 o wysokości 80,0 m i średnicy wylotu 2,2 m. Największą ciepłownią węglową, nie należącą do ECO Sp. z o.o., jest posiadająca znaczne rezerwy mocy - ciepłownia zakładów "Jelfa" SA o mocy 27,5 MW. Pracuje ona głównie na potrzeby własne zakładu. Poza nią na terenie miasta istnieje jeszcze wiele mniejszych kotłowni na paliwo stałe. Są one źródłem uciążliwej emisji zanieczyszczeń powietrza. Dystrybutorem gazu sieciowego na terenie Jeleniej Góry jest firma Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA Oddział - Zakład Gazowniczy w Zgorzelcu. Do miasta dostarczany jest gaz wysokometanowy GZ-50. Miasto jest zasilane z dwóch magistralnych gazociągów wysokiego ciśnienia: - Jawor - Dziwiszów - Jelenia Góra - Ścięgny - Wałbrzych (Dn 400/250; 6,3 MPa) - Jeleniów - Jelenia Góra - Ścięgny (Dn 250/300; 1,6 MPa). System gazociągów wysokiego ciśnienia (1,6 MPa) tworzy pierścień wokół zainwestowanych terenów Jeleniej Góry, co zapewnia dużą niezawodność zasilania tego obszaru. Na terenie miasta są 4 stacje redukcyjno-pomiarowe I stopnia oraz kilkanaście stacji redukcyjno-pomiarowych II stopnia. Łączna długość sieci rozdzielczej wynosi ponad 180 km. Z gazu sieciowego korzysta około 98% mieszkańców. Tereny niezgazyfikowane, to przede wszystkim peryferyjne osiedla: część osiedla Jagniątków oraz osiedle Goduszyn. Rozbudowana sieć gazownicza oraz istniejące rezerwy w systemie zasilania stwarzają możliwość przechodzenia z ogrzewania opartego o paliwa stałe na wykorzystujące gaz sieciowy. Istniejące podziemne wody termalne są potencjalnym, uzupełniającym źródłem ciepła do celów grzewczych. Na terenie miasta znajdują się 4 niewielkie elektrownie wodne: - Elektrownia Bobrowice III, o mocy 130 kW (produkcja roczna brutto 451 MWh), należąca do Zakładu Energetycznego Jelenia Góra SA, zlokalizowana na rzece Bóbr w dolnej części miasta; B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 44 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA - Elektrownia ECOLAND, o mocy 192 kW (sprzedaż roczna 851 MWh), należąca do firmy ECOLAND, zlokalizowana na rzece Bóbr w górnej części miasta; - Elektrownia Jagniątków II, o mocy 110 kW, (sprzedaż roczna 345 MWh), należąca do firmy Universal-Trading, zlokalizowana na rzece Wrzosówce w Jagniątkowie, - Elektrownia Jagniątków I, o mocy 19 kW, (sprzedaż roczna 13 MWh), również należąca do firmy Universal-Trading, zlokalizowana na potoku Brocz w Jagniątkowie. Z punktu widzenia bilansu potrzeb elektroenergetycznych Jeleniej Góry moce elektrowni wodnych mają znikome znaczenie. Łączna moc dyspozycyjna wynosi jedynie 451 kW. Emisja powierzchniowa ze strefy miasto Jelenia Góra szacowana jest na 5 634,1 tony, co stanowi aż 86,2% całkowitej emisji ze strefy. Rysunek 28 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzenie do powietrza CO, rozmieszczonych na terenie strefy miasto Jelenia Góra – emisja powierzchniowa B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 45 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 2.4.2.2 Emisja liniowa tlenku węgla w Jeleniej Górze Układ komunikacyjny Jeleniej Góry Jelenia Góra położona jest na skrzyżowaniu ważnych szlaków tranzytowych, przez miasto przebiegają: - droga krajowa nr 3 (relacji: Świnoujście - Szczecin - Gorzów Wielkopolski Zielona Góra - Lubin - Legnica - Bolków - Jelenia Góra - Jakuszyce - granica państwa), w ciągu trasy europejskiej E65, - droga krajowa nr 30 (relacji: droga 4 [węzeł „Zgorzelec”] - Lubań - Gryfów Śląski - Pasiecznik - Jelenia Góra), - droga wojewódzka nr 365 (relacji: Jelenia Góra – Świerzawa – Jawor), - droga wojewódzka nr 366 (relacji: Kowary – Szklarska Poręba), - droga wojewódzka nr 367 (relacji: Jelenia Góra – Kowary – Kamienna Góra – Wałbrzych). W mieście krzyżują się dwie drogi krajowe: - nr 3 (zarazem międzynarodowa E-65), relacji: Szczecin - Zielona Góra Legnica - Bolków - Szklarska Poręba - przejście graniczne do Czech w Jakuszycach - nr 30, relacji Jelenia Góra, Gryfów Śląski, Lubań i Zgorzelec. Układ dróg krajowych uzupełniają trzy drogi wojewódzkie (odchodzące od drogi krajowej nr 3): - nr 365, relacji Jelenia Góra - Świerzawa - Jawor - nr 366, relacji Piechowice - Jelenia Góra (Sobieszów) - Kowary - nr 367, relacji Jelenia Góra - Kowary - Kamienna Góra – Wałbrzych. Przez miasto przebiega ponadto 13 numerowanych dróg powiatowych (nr: 1027, 12103, 12117, 12119, 12123, 12124, 12148, 12149, 12198, 12207, 12209, 12503, 12523). Obecnie trwa budowa obwodnicy południowej Jeleniej Góry – etap I (od ul. W. Pola do ul. Sudeckiej) – planowane zakończenie inwestycji do 30 czerwca 2012 r. Emisja komunikacyjna w Jeleniej Górze szacowana jest na 737,6 tony, co stanowi 11,3% całkowitej emisji ze strefy. Rozkład emisji wyraźnie wskazuje na podwyższone ładunki CO z głównych arterii komunikacyjnych – drogi krajowej nr 3 oraz drogi wojewódzkiej nr 364. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 46 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 29 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzenie do powietrza CO, rozmieszczonych na terenie strefy miasto Jelenia Góra – emisja liniowa 2.4.2.3 Emisja punktowa tlenku węgla w Jeleniej Górze Jelenia Góra jest ważnym ośrodkiem gospodarczym w województwie dolnośląskim. Jest też miastem charakterze handlowo-przemysłowym i turystyczno-uzdrowiskowym, które spełnia rolę bazy dla turystyki uprawianej w okolicznych gminach, szczególnie takich jak Karpacz czy Szklarska Poręba. Na terenie strefy miasto Jelenia Góra emisja punktowa wynosi 161,3 tony. Poniżej zestawiono wielkości emisji głównych emitentów CO: Tabela 10 Emisja CO z głównych zakładów w Jeleniej Górze azwa jednostki Adres Emisja CO [Mg/rok] Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne JELFA S.A. Jelenia Góra, ul. Pola 21 65,3 "ZABORZE" Ciepłownia Jelenia Góra, ul. K. Miarki 46 44,2 "MIASTO" Elektrociepłownia Jelenia Góra, ul. K. Miarki 46 37,5 B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 47 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 30 Lokalizacja instalacji, których eksploatacja powoduje wprowadzenie do powietrza CO, rozmieszczonych na terenie strefy miasto Jelenia Góra – emisja punktowa Emisja punktowa w mieście Jelenia Góra szacowana jest na 161,3 tony, co stanowi 2,5% całkowitej emisji tlenku węgla z miasta. 2.5 Analiza stanu zanieczyszczenia powietrza 2.5.1 Stężenia tlenku węgla w strefie pochodzące z napływu Jakość powietrza na danym obszarze kształtowana jest nie tylko poprzez emisję tam występującą, ale również duże znaczenie mają zanieczyszczenia napływowe. Ważną rolę w rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń spoza granic strefy odgrywają czynniki meteorologiczne oraz fizyczno-geograficzne. Czynniki te zostały ujęte w procesie obliczeń rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń dla emisji spoza strefy. Obliczenia wykonano dla emisji punktowej dla źródeł o wysokości, co najmniej 30 m zlokalizowanej w województwie dolnośląskim poza pasem 30 km wokół strefy oraz dla emisji ze wszystkich typów źródeł zlokalizowanych w pasie 30 km wokół strefy. Podział taki wynika z ograniczonego zasięgu oddziaływania emisji niskiej. Uwzględniono również wpływ emisji spoza województwa w postaci warunków brzegowych, wyznaczonych na podstawie wyników modelu EMEP, B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 48 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA obejmującej źródła w obrębie siatki meteorologicznej oraz wpływ źródeł zlokalizowanych poza granicami kraju – na terenie Niemiec i Czech. 2.5.1.1 Tło transgraniczne Istotnym elementem kształtującym stężenia na terenie danej strefy jest również napływ spoza granic Polski. Tło transgraniczne wyznaczone zostało w oparciu o emisję wyłącznie spoza terenu Polski pochodzącą z bazy EMEP. Obliczenia te wykonane zostały modelem CAMx w ramach pracy „Opracowanie prognozy…”5. Rysunek 31 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – tło transgraniczne Wyznaczony przez modelowanie rozkład stężeń CO pochodzących od emitorów różnych typów zlokalizowanych na terenie Niemiec i Czech wskazuje na ich znikome oddziaływanie. Tło transgranizcne CO na terenie strefy miasto Jelenia Góra osiąga maksymalnie 0,075 µg/m3, a na terenie uzdrowiska „Cieplice” wynosi około 0,05 µg/m3 (0,001% poziomu dopuszczalnego). 5 „Opracowanie prognozy zanieczyszczenia powietrza pyłem drobnym w Polsce na lata 2010, 2015, 2020 wraz z analizą uwarunkowań i oceną kosztów osiągnięcia standardów dla pyłu określonych projektowaną dyrektywą w sprawie jakości powietrza atmosferycznego i czystszego powietrza dla Europy”, 2009, GIOŚ. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 49 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 2.5.1.2 Tło regionalne W skład tła regionalnego wchodzą stężenia zanieczyszczeń pochodzące od emitorów wysokich zlokalizowanych poza pasem 30 km od strefy miasto Jelenia Góra wraz z warunkami brzegowymi. Rysunek 32 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – tło regionalne Stężenia tworzące tło regionalne, na obszarze strefy miasto Jelenia Góra, kształtują się w zakresie od 358 do 430 µg/m3. Na terenie uzdrowiska „Cieplice” stężenia wynoszą od 411 do 430 µg/m3, stanowiąc do 8,6% poziomu dopuszczalnego. 2.5.1.3 Tło lokalne W skład tła lokalnego wchodzą stężenia zanieczyszczeń pochodzące od emitorów zlokalizowanych w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 50 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 33 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – tło lokalne Stężenia CO pochodzące od emitorów zlokalizowanych w pasie 30 km wokół strefy miasto Jelenia Góra kształtują się w zakresie od 184 do 380 µg/m3. Na terenie uzdrowiska, w rejonie zabudowy, kształtują się w zakresie 184-220 µg/m3 (3,7-4,4% poziomu dopuszczalnego), na południowo-wschodnich obrzeżach dochodzą jednak do 380 µg/m3 (7,6% poziomu dopuszczalnego). 2.5.1.4 Tło całkowite Tło całkowite tworzą stężenia tła lokalnego, regionalnego oraz transgranicznego. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 51 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 34 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – tło całkowite Stężenia CO kształtujące całkowite tło na terenie strefy miasto Jelenia Góra najwyższe wartości kształtujące się na poziomie 640 µg/m3 osiągają w północnej wschodniej oraz południowej części strefy, w tym także na terenie uzdrowiska „Cieplice”. Na przeważającej części obszaru uzdrowiskowego stężenia są zdecydowanie niższe i dochodzą do 460 µg/m3 (9,2% poziomu dopuszczalnego). 2.5.2 Stężenia CO pochodzące z emisji z terenu strefy Analizie poddano stężenia pochodzące od emisji powierzchniowej, komunikacyjnej oraz punktowej. Każdy z wymienionych typów emisji występuje w innych częściach miasta i charakteryzuje się inną specyfiką rozprzestrzeniania. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 52 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 2.5.2.1 Stężenia pochodzące od emisji z ogrzewania indywidualnego Rysunek 35 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – imisja powierzchniowa Rozkład stężeń tlenku węgla pochodzącego z emisji z ogrzewania indywidualnego wskazuje na występowanie przekroczeń poziomu dopuszczalnego stężeń CO na terenie uzdrowiska „Cieplice”. Stężenia osiągają 5 500 µg/m3, przekraczając poziom dopuszczalny o 10%). Na terenie Jeleniej Góry, poza obszarem uzdrowiskowym, stężenia CO uzyskują jeszcze wyższe wartości, ze względu jednak na łagodniejsze normy, przekroczenia tam nie występują. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 53 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 2.5.2.2 Stężenia pochodzące od emisji komunikacyjnej Rysunek 36 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – imisja komunikacyjna Stężenia pochodzące z emisji komunikacyjnej na terenie strefy miasto Jelenia Góra dochodzą do 380 µg/m3. Najwyższe stężenia zlokalizowane są wzdłuż głównych arterii komunikacyjnych – drogi krajowej nr 3 i drogi wojewódzkiej nr 364. Na terenie uzdrowiska „Cieplice” stężenia związane z komunikacją są wyraźnie mniejsze i w centralnej części uzdrowiska dochodzą zaledwie do 80 µg/m3 (1,6% poziomu dopuszczalnego). B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 54 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 2.5.2.3 Stężenia pochodzące od emisji punktowej (przemysłowej i energetycznej) Rysunek 37 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – imisja punktowa Na terenie strefy miasto Jelenia Góra stężenia pochodzące od emisji punktowej nie osiągają wysokich wartości – maksymalnie do 160 µg/m3. Na terenie uzdrowiska stężenia są jeszcze niższe – kształtują się w zakresie 0,6-30 µg/m3, osiągając najwyżej 0,6% poziomu dopuszczalnego. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 55 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 2.5.2.4 Stężenia całkowite Rysunek 38 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – stężenia całkowite B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 56 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Rysunek 39 Stężenia tlenku węgla o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin w strefie miasto Jelenia Góra w 2009 roku – stężenia całkowite w Jeleniej Górze „Cieplicach”. Rozkład stężeń CO o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin, wyznaczony przez modelowanie, wskazuje na występowanie dwóch obszarów przekroczeń stężeń dopuszczalnych CO, zlokalizowanych na terenie uzdrowiska „Cieplice”. Maksymalne stężenia osiągają 6 000 µg/m3, co jest tożsame z przekroczeniem poziomu dopuszczalnego rzędu 20%. Poza granicami uzdrowiska stężenia uzyskują wyższe nawet wartości – do ponad 6 500 µg/m3, ze względu jednak na znacznie łagodniejsze przepisy dla obszarów innych niż uzdrowiska – normy czystości powietrza w zakresie zanieczyszczenia CO zostały dotrzymane. 2.5.3 Ocena wiarygodności przeprowadzonych obliczeń modelowych Zgodnie z prawem polskim i Unii Europejskiej podstawą do oceny jakości powietrza w strefach jest pomiar stężeń zanieczyszczeń gazowych i pyłowych na terenie strefy. Modelowanie, będące metodą uzupełniającą w ramach systemu oceny, jest wykorzystywane przede wszystkim do oceny w „czystych” strefach klasy A. W trakcie realizacji programów ochrony powietrza modelowanie staje się natomiast podstawowym narzędziem analitycznym. Dotyczy to zarówno etapu diagnozy stanu w całym obszarze strefy, B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 57 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA ale przede wszystkim etapu wskazania źródeł odpowiedzialnych za przekroczenia i konstruowania wariantów działań naprawczych oraz oceny ich skuteczności. Zgodnie z Dyrektywą CAFE: „Niepewność modelowania jest definiowana jako maksymalne odchylenie między zmierzonym, a obliczonym poziomem stężenia dla 90% punktów monitoringu w danym okresie dla wartości dopuszczalnej (lub wartości docelowej w przypadku ozonu), z pominięciem sytuacji szczególnych. Niepewność modelowania interpretuje się jako mającą zastosowanie w zakresie stężeń zbliżonych do odpowiedniej wartości dopuszczalnej (lub wartości docelowej w przypadku ozonu). Pomiary stałe, które należy wybrać dla porównania z wynikami modelowania, muszą być reprezentatywne dla skali objętej modelem”. Dyrektywa CAFE oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z 17 grudnia 2008 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 5, poz. 31) określa wymagania, jakie spełnić mają wyniki modelowania: Tabela 11. Dopuszczalna niepewność modelowania iepewność SO2, O2, Ox Stężenie średnie godzinowe 50% do 60% Stężenie średnie ośmiogodzinne Stężenie średnie dobowe Stężenie średnie roczne Pył zawieszony PM10 i Pb Benzen - CO - Ozon 50% w dzień - - - 50% 50% 50% 30% 50% 50% - - W krajach Unii Europejskiej i w USA stworzone zostały systemy ocen, różniące się stosunkowo niewiele, wykorzystujące narzędzia statystyczne i analizy graficzne do oceny jakości modeli. W ramach systemu ocen jakości powietrza w UE istotna jest przede wszystkim ocena zgodności z wymaganiami Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dyrektywa CAFE). Europejska Agencja Środowiska (EEA) i Wspólne Centrum Badawcze (JRC) Komisji Europejskiej powołały Forum do modelowania jakości powietrza w Europie FAIRMODE (Forum for Air Quality Modelling in Europe). Jesienią 2010 roku FAIRMODE opublikowało raport „Guidance on the use of models for the European Air Quality Directive” [3], w którym szczegółowo omówiono zasady ewaluacji modeli jakości powietrza. W raporcie podano matematyczne sformułowanie celów jakości dyrektywy CAFE: RDE = (ΙSpg-SmgΙ)/Sg gdzie: RDE (Relative Directive Error) –błąd względny dyrektywy, Spg – stężenie zmierzone, najbliższe wartości dopuszczalnej, Smg – stężenie wyznaczone modelowo, odpowiadające stężeniu zmierzonemu Spg w posortowanych seriach modelowej i pomierzonej odpowiednio, Sg – wartość dopuszczalna Najczęściej stosowaną miarą niepewności modelowania jest błąd względny (Bw), który przyjmuje postać: B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 58 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Bw = (Spa-Smg)/Spa gdzie: Spa – wartość 1 max średnich 8-godzinnych kroczących w dobie wyznaczona pomiarowo Smg – wartość 1 max średnich 8-godzinnych kroczących w dobie wyznaczona modelowo Dla ostatecznej oceny spełniania przez modelowanie wymagań Dyrektywy CAFE należy stosować błąd względny Dyrektywy RDE. Zestawienie niepewności modelowania w ramach realizacji programu ochrony powietrza dla strefy miasto Jelenia Góra pokazano poniżej. Tabela 12 iepewność modelowania w Jeleniej Górze – Cieplicach w 2009 roku – błąd względny Lp. Stacja Pomiar Model Błąd względny [%] 1 DsJgCiepA 5158,7 4939,8 4,2 Tabela 13 iepewność modelowania w Jeleniej Górze – Cieplicach w 2009 roku – błąd RDE Lp. Stacja Pomiar Model RDE [%] 1 DsJgCiepA 5 026,0 4911,9 2,3 Powyższe dane wskazują, że zarówno w odniesieniu do błędu względnego jaki i błędu dyrektywy RDE zgodność modelowania z pomiarami jest bardzo dobra. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 59 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 2.6 Obszary zagrożeń Analiza wyników obliczeń modelowych w strefie miasto Jelenia Góra wykazała istnienie dwóch obszarów przekroczeń poziomu dopuszczalnego tlenku węgla na terenie obszaru uzdrowiska „Cieplice”. Dalsze analizy odnosić się będą tylko do tych obszarów i opierać się będą na wynikach z modelownia. Wyznaczenie obszarów zagrożeń na podstawie pojedynczych rozrzuconych pomiarów jest niemiarodajne, ale trzeba także wziąć pod uwagę, że wyniki z modelowania należy przyjmować z pewnym przybliżeniem. Rysunek 40 Obszary przekroczeń tlenku węgla w 2009 roku w Jeleniej Górze „Cieplicach”. 1. Obszar przekroczeń Dl09mJGCO801 – obejmuje południowo-wschodnią część uzdrowiska „Cieplice”; granica obszaru przebiega w pobliżu ulic: Daniłowskiego, Wolności, Kamiennej i granitowej oraz południowowschodniej granicy uzdrowiska; obszar zajmuje powierzchnię 294,3 ha; zamieszkuje go około 13 650 osób; maksymalne stężenie CO o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin wynosi 6 000 µg/m3; skala przestrzenna położenia źródeł emisji poddanych działaniom naprawczym wynosi 10 km2; 2. Obszar przekroczeń Dl09mJGCO802 – znajduje się w centralnej części uzdrowiska „Cieplice”; granica obszaru przebiega w pobliżu ulic: B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 60 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA Zjednoczenia Narodowego, Tabaki, Staszica, Picassa oraz Miłosza; obszar zajmuje powierzchnię 28,3 ha; zamieszkuje go około 3 500 osób; maksymalne stężenie CO o okresie uśredniania wyników pomiarów 8 godzin wynosi 5 000 µg/m3; skala przestrzenna położenia źródeł emisji poddanych działaniom naprawczym wynosi 10 km2. Występowanie obszarów zagrożeń na terenie obszaru uzdrowiska „Cieplice” spowodowane jest głównie emisją powierzchniową związaną z ogrzewaniem indywidualnym. Głównym celem opracowania Programu Ochrony Powietrza jest wskazanie niezbędnych działań w zakresie gospodarczym i urbanistycznym w strefie tak, aby możliwa była poprawa jakości powietrza oraz jakości życia mieszkańców. Podstawowym narzędziem polityki przestrzennej miast i gmin są plany zagospodarowania przestrzennego, które jako prawo miejscowe muszą być przestrzegane przez wszystkich użytkowników danego obszaru. Wszystkie działania, które bezpośrednio lub pośrednio mogą przyczynić się do poprawy sytuacji aerosanitarnej w gminach powinny być ujęte w planach zagospodarowania przestrzennego. Poniżej w syntetyczny sposób scharakteryzowano obszary naruszeń standardów jakości powietrza. Tabela 14 Obszary przekroczeń poziomu dopuszczalnego CO 8h wyznaczone na podstawie modelowania Położenie obszaru/kod obszaru przekroczeń Uzdrowisko „Cieplice” w Jeleniej Górze Dl09mJGCO801 Uzdrowisko „Cieplice” w Jeleniej Górze Dl09mJGCO802 Opis obszaru Obszar zabudowy uzdrowiskowej, mieszkalnej, usługowo-handlowej, oświatowej, kultury i sportu, biurowej, transportu/łączności, inne budynki niemieszkalne. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. Obszar przekroczeń poziomu dopuszczalnego [ha] / ludność / wartość z obliczeń [µg/m3] / wartość z pomiaru [µg/m3] 294,3/ ok. 13 650/ 6 000/ 5 158,7 28,3/ ok. 3 500/ 5 000/ 5 158,7 Działania naprawcze Zgodnie z opracowaniem: Program Ochrony Powietrza dla strefy miasto Jelenia Góra, ze względu na przekroczenia wartości dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10. 61 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 2.7 Scenariusz naprawczy dla tlenku węgla Uchwałą Nr III/44/10 Sejmiku Województwa Dolnośląskiego z dnia 28.12.2010 r. w sprawie przyjęcia „Naprawczych programów ochrony powietrza dla stref na terenie województwa dolnośląskiego, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu” (Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z dnia 1 marca 2011 r. Nr 49, poz. 665.) został przyjęty między innymi Program Ochrony Powietrza dla strefy miasto Jelenia Góra, ze względu na przekroczenia wartości dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10, w którym określono szereg działań naprawczych zmierzających do przywrócenia standardów jakości powietrza. W związku z tym, że działania naprawcze zaproponowane w ww. programie pokrywają się z działaniami zmierzającymi do obniżenia stężeń CO w niniejszym opracowaniu nie określono dodatkowych działań naprawczych. Jednocześnie z rozmów przeprowadzonych w Urzędzie Miasta Jelenia Góra wynikło, że istotnym problemem na terenie miasta jest niekontrolowany handel węglem brunatnym bardzo niskiej jakości pochodzącym z Czech, będący prawdopodobnie jedną z głównych przyczyn przekroczeń poziomów dopuszczalnych. W ramach inwentaryzacji emisji uwzględniono ów fakt, dzięki czemu również w modelowaniu wykazano wysokie stężenia tlenku węgla. W ramach niniejszego scenariusza zaproponowaliśmy wyłączenie z użytku na terenie miasta ww. węgla brunatnego i powrót do struktury paliw określonej w „Projekcie założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe miasta Jelenia Góra”, co spowodowało obniżenie emisji powierzchniowej o 20% i całkowitą eliminację obszarów przekroczeń. Rysunek 41 Stężenia CO po wdrożeniu scenariusza naprawczego. B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 62 PROGRAM OCHRO Y POWIETRZA DLA STREF WOJEWÓDZTWA DOL OŚLĄSKIEGO DLA KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZO E WARTOŚCI DOPUSZCZAL E SUBSTA CJI W POWIETRZU – TOM 1 JELE IA GÓRA 2.8 Dokumenty i materiały wykorzystane w trakcie realizacji programu ochrony powietrza W trakcie realizacji programu ochrony powietrza wykorzystano i przeanalizowano niżej wymienione dokumenty oraz materiały. Informacje z dokumentów dla innych stref były wykorzystywane przy opracowywaniu niniejszego programu, w związku z koniecznością uwzględnienia emisji napływowej z pasa wokół Jeleniej Góry. Miejscowe dokumenty strategiczne: − Strategia Rozwoju Jeleniej Góry − Program ochrony środowiska dla miasta Jelenia Góra na prawach powiatu na lata 2008-2012 − Zintegrowany Plan Rozwoju Transportu Publicznego w Jeleniej Górze 2007 – 2013 − Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego − Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim za 2009 rok − Statut Uzdrowiska „Cieplice”, Materiały udostępnione przez Urząd Marszałkowski Województwa: − Pozwolenia zintegrowane Materiały udostępnione przez Starostwa Powiatowe z terenu województwa dolnośląskiego − Pozwolenia zintegrowane − Pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza Inne materiały: − Dane z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2002 roku (aktualizacja na rok 2009), − Ruch Drogowy 2005 r., Transprojekt-Warszawa; Warszawa 2006 r. Wynikiem analizy pozwoleń na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, wykazów rodzajów i ilości substancji wprowadzanych do powietrza, sporządzanych w ramach systemu opłat za korzystanie ze środowiska, danych znajdujących się w Krajowym Rejestrze Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń, raportów o oddziaływaniu przedsięwzięć na środowisko, opisów technik i technologii dotyczących ograniczenia wprowadzania substancji do powietrza są elektroniczne bazy danych o emisji punktowej (energetycznej i technologicznej), liniowej (komunikacyjnej) i powierzchniowej (ogrzewanie indywidualne, składowiska, żwirownie itp.), które zostały przekazane Zamawiającemu. Natomiast synteza informacji o emisji zawarta jest w rozdziale 2.4 - „Charakterystyka techniczno-ekologiczna instalacji i urządzeń emitujących CO na terenie strefy” B. S. i P. P. EKOMETRIA Sp. o.o. 63
