 
                                Wykład 1A Przegląd optycznych metod spektroskopowych Porównanie metod spektroskopii NMR, EPR, spektroskopii mikrofalowej, Ramana,IR, ultrafioletu i promieniowania X. Reguły wyboru dla róznych typów spektroskopii. Promieniowanie elektromagnetyczne jest zaburzeniem pola elektromagnetycznego . Pole elektromagnetyczne jest układem dwóch pól: pola elektrycznego E i pola magnetycznego H. Pola te są związane a wzajemną relację pól opisują równania Maxwella POMOC- WYKŁAD 1kliknij tutaj Szczególnym przypadkiem pola elektromagnetycznego jest fala płaska rozchodząca się w próżni. Fala płaska jest falą poprzeczną , w której drgania wektora pola elektrycznego E i magnetycznego H są wzajemnie prostopadłe i prostopadłe do kierunku propagacji k E  E0 sin(t  kx) Wektor falowy k 1 2 Okres drgań T T    2 k   E  (m 2c4  p 2c2 )1 / 2 , dla fotonu m = 0  E  p  p  k c W opisie kwantowym promieniowanie elektromagnetyczne jest traktowane jako strumień nie posiadających masy cząstek elementarnych zwanych fotonami. Energia każdego fotonu zależy od długości fali. E=h lub E=ℏ gdzie h jest stałą Plancka h = 6,626 0693 (11)·10–34 J·s,  zaś częstością promieniowania,   2 jest częstością kołową Pochłonięcie fotonu o energii E=ℏ powoduje absorpcję , a następnie emisję lub emisję wymuszoną. Nie wiesz co to jest emisja wymuszona? Kliknij tutaj-WYKŁAD 2 Właściwości fal elektromagnetycznych zależą od długości fali. Promieniowaniem elektromagnetycznym o różnej długości fali są fale radiowe, mikrofale, podczerwień, światło, ultrafiolet, promieniowanie rentgenowskie i promieniowanie gamma. Każdy zakres spektralny promieniowania jest związany z określonym rodzajem spektroskopii. Techniki spektroskopowe stanowią bardzo uniwersalne narzędzie badawcze w chemii, fizyce, biologii, medycynie, diagnostyce, inżynierii materiałowej, farmacji i telekomunikacji. Podstawową ideą spektroskopii jest wykorzystanie oddziaływań fal elektromagnetycznych z cząsteczkami związków chemicznych do uzyskania informacji na temat budowy tych molekuł i procesów w nich zachodzących. Istnieje wiele metod spektroskopowych, z których największe zastosowanie mają: Spektroskopia NMR Spektroskopia EPR Spektroskopia rotacyjna Spektroskopia IR Spektroskopia Ramana Spektroskopia VIS-UV Spektroskopia promieniowania X Spektroskopia Mössbauera Techniki spektroskopowe stanowią uniwersalne narzędzie do identyfikacji związków organicznych. Podstawową ideą spektroskopii jest wykorzystanie oddziaływań fal elektromagnetycznych z cząsteczkami związków chemicznych do uzyskania informacji na temat budowy tych cząsteczek. Istnieje wiele typów metod spektroskopowych, mających orgromne znaczenie w chemii, fizyce, biologii, medycynie, inżynierii materiałowej, farmacji, diagnostyce medycznej i telekomunikacji. Spektroskopia NMR obecnie odgrywa ona dominującą rolę w identyfikacji związków organicznych. W ramach NMR istnieje bardzo wiele technik, których właściwe użycie pozwala na wyznaczenie wzoru strukturalnego związku chemicznego. Ponadto pozwala ona na badanie mechanizmów reakcji chemicznych, wyznaczanie składu mieszanin, a także ustalanie budowy przestrzennej białek i kwasów nukleinowych. Spektroskopia w podczerwieni technika ta pozwala na wykrycie podstawowych grup funkcyjnych w cząsteczce, a także badanie wiązań wodorowych oraz ustalanie składu mieszanin organicznych. Spektroskopia Ramana, podobnie jak spektroskopia w podczerwieni, pozwala na wykrywanie grup funkcyjnych w związkach organicznych, znajduje ona także liczne zastosowania w badaniach związków zaadsorbowanych na powierzchniach. Spektroskopia UV-VIS stosowana jest głównie do ustalania stężeń związków w roztworach, a także badania przejść elektronowych. Ten rodzaj spektroskopii odgrywa mniejszą rolę w bezpośredniej identyfikacji związków organicznych ze względu na ograniczoną selektywność metody. Dichroizm kołowy to najczęściej stosowana obecnie metoda chiralooptyczna znajdująca Spektroskopia NMR i EPR POMOC- WYKŁAD 11 http://www2.chemistry.msu.edu/faculty/reusch/VirtTxtJml/Spectrpy/n mr/nmr1.htm E H E D H B D  E B  H  - przenikalność dielektryczna  - przenikalność magnetyczna   1 DE diamagnetyki  1 paramagnetyki  1 ferromagnetyki   1 D  E  4P B  H  4M P – polaryzacja M -namagnesowanie N 2 P  E  NE 3kT  - współczynnik M  N 2 H  NH 3kT  - podatność magnetyczna polaryzowalności  >0  or 2   0 3kT  ind  0 diamagnetyki  ind  0 paramagnetyki  ind  0 ferromagnetyki N EPR NMR Wartości spinów  spin jądra jąder I niektórych kliknij L   Li L    J  L S  S S L - moment orbitalny elektronu  S - spin elektronu m J   J ,...0..., J m I   I ,...0..., I magnetyczna liczba kwantowa dla spinu elektronu magnetyczna liczba kwantowa dla spinu jądra   J  g  J ( J  1) B  moment magnetyczny g – współczynnik magnetogiryczny I   I( I  1) N  - współczynnik magnetogiryczny jądra elektronu  N - magneton jądrowy  B - magneton Bohra   e 2m e c m e - masa elektronu E N  e 2mc Współczynnik magnetogiryczny m – masa jądra g  1 J ( J  1)  S(S  1)  L(L  1) 2J ( J  1) REGUŁY WYBORU W SPEKTROSKOPII EPR I NMR  Energia oddziaływania momentu magnetycznego  z wektorem indukcji magnetycznej wynosi:   E    B  J  gm J  B  I   m I  N (moment magnetyczny jest skierowany przeciwnie do momentu pędu) EPR E  gm J  B B NMR E  m I  N B E  g B B E   N B h  g B B h   N B J  1 I  1 Elektron ma moment magnetyczny, bowiem ma spin o wartości s=1/2. Magnetyczna liczba kwantowa mJ przyjmuje wartości ms=+1/2 i ms=-1/2 (bo J=S). W obecności pola magnetycznego B=B0 moment magnetyczny ustawia się równolegle (ms=-1/2) lub antyrównolegle (ms=+1/2) do pola magnetycznego. Energia elektronu w polu magnetycznym przyjmuje więc też dwie różne wartości w porównaniu z energią gdy B=0. Rozszczepienie poziomów energetycznych nosi nazwę efekty Zeemana. Równoległe ustawienie spinu i B ma niższą energię niż ustawienie antyrównoległe. Różnica energii wynosi ΔE = geμBB0 gdzie ge nosi nazwę stałej g (lub stałej Landé’go lub współczynnika magnetogirycznego) N E S S E N Jaka jest energia fotonów wzbudzających w EPR i NMR? Niesparowany elektron może przenosić się na poziom niższy lub wyższy poprzez absorpcję lub emisję promieniowania elektromagnetycznego o energii ε = hν, gdy spełniony jest warunek ε = ΔE Podstawiając ε = hν oraz ΔE = geμBB0 otrzymujemy hν = geμBB0. Warunek ten określa jakiego promieniowania powinniśmy użyć, aby spełniony został warunek rezonansu hν = geμBB0. Jak widać, można użyć bardzo wielu kombinacji częstości i pola magnetycznego, ale zazwyczaj w eksperymentach EPR wykorzystuje się mikrofale z zakresu 9000–10000 MHz (9–10 GHz) i pola magnetycznego 3500 G (0.35 T) Rozkład Boltzmana opisuje sposób obsadzania stanów energetycznych przez atomy, cząsteczki i inne indywidua chemiczne w stanie równowagi termicznej. Jeśli chcesz wiedzieć więcej kliknij tutaj ROZKŁAD BOLTZMANA –WYKŁAD 6 ROZKŁAD BOLTZMANA EPR  E   g B    B   nW  e  kT   e  kT  nn NMR   B   N  nW  e  kT  nn n W - liczba cząsteczek na poziomie wyższym n n - liczba cząsteczek na poziomie niższym ZADANIE 1A-1 SPEKTROSKOPIA ROTACYJNA Rozkład energii w stanie równowagi: ROZKŁAD BOLTZMANA ! ! ! ! ! P( E)  e  E / kT N1 E N1  e  E / kT N0 N0 WIDMO ROTACYJNE ! Przypomnijmy: dla sztywnego rotatora makroskopowego energia kinetyczna ruchu obrotowego wyraża się wzorem ri mi E kin  1 1 1 2 2 2 I 2  mi vi   m i ri   2 2 i 2 gdzie m i - masa ri - odległość od osi obrotu I   m i ri2 i nosi nazwę momentu bezwładności Energia kinetyczna makroskopowego rotatora może zmieniać się w sposób ciągły, czyli jest nieskwantowana. Natomiast energia rotacyjna molekuł jest skwantowana, (bo moment pędu jest skwantowany): 1 1 ( I) 2 2 Ek  I  2 2 I gdzie I = moment pędu Można pokazać z równania Schrödingera, że: I  J( J  1) czyli 1 1 ( I) 2 h2 2 Ek  I   J ( J  1) 2 2 2 I 8 I gdzie J – jest kwantową liczbą rotacji J  0, B  1, h2 2 8 I 2, ... , n , gdzie B jest stałą rotacyjną Gdy J  0 E0  0 J 1 E1  2B J  2 J  3 E 2  6B E 3  12B E 01  2B E12  4B E 23  6B Rozkład Boltzmana w spektroskopii rotacyjnej ? nJ  ( 2J  1)e  BJ ( J 1) / kT n0 bo E  E J  E0  BJ( J  1)  0  BJ( J  1) bowiem E0  0 dla J 0 Dlaczego przed wykładnikiem jest: 2J  1 ? Bo każdy poziom energetyczny jest charakteryzowany przez moment pędu J, który jest (2J+1) razy zdegenerowany. (Pamiętamy? Podobna sytuacje mamy dla elektronu w atomie wodoru: liczbie orbitalnej l odpowiada (2l+1) wartości magnetycznej liczby kwantowej m = - l, ..., -1, 0, 1, ..., ,l) nJ n0 7 6 5 4 3 2 1 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 kwantowa liczba rotacji J Rozkład obsadzeń poziomów rotacyjnych molekuł w temperaturze pokojowej Reguły wyboru dla widma rotacyjnego 1)  E  h 2)    n (foton, który ma być pochłonięty przez molekułę musi pasować do różnicy poziomów energetycznych)  0 md dla przejścia n  m  - trwały moment dipolowy cząsteczki n , m - funkcja falowa opisująca rotator w stanie energetycznym n i m Oznacza to, że aby obserwować absorpcyjne widmo rotacyjne, molekuły muszą być obdarzone trwałym momentem dipolowym. 3) J  1 (molekuła może przenieść się w jednym akcie absorpcji tylko na poziom sąsiedni J  2,3 są zabronione ! ! ! ! 3 2 nie! 1 J 0 Aparatura do rejestracji widma rotacyjnego (Kęcki Podstawy spektroskopii molekularnej, str. 34) Badanie struktury molekuł na podstawie widma rotacyjnego Schemat przejść absorpcyjnych i wygląd widma rotacyjnego: a) molekuła dwuatomowa A R Znając B z eksperymentu (odległości między pikami w widmie) można obliczyć moment bezwładności, a stąd odległość R między atomami A i B B  B  h 2 8 c I  I  gdzie B wyrażone jest w jednostkach [cm I  m red  R 2 m red  m A  mB m A  mB R 1 ] B a) molekuła wieloatomowa liniowa widma rotacyjne wyglądają podobnie A B C D E (odległości są równe 2B), stąd można wyznaczyć I. Ale I wyraża się teraz trochę bardziej skomplikowanym wzorem: I  1   m i m jR ij 2 i j W molekule n atomowej mamy  mi i (n-1) zmiennych niezależnych R ij (odległości międzyatomowych). Aby je wyznaczyć trzeba (n1) równań. Dane te uzyskujemy stosując podstawienia izotopowe. Trzeba jednak pamiętać, że wzór na energię rotacyjną: E J 1  E J  2B( J  1) nie jest całkowicie prawdziwy. W obliczeniach zakładamy bowiem model rotatora sztywnego. A przecież atomy drgają!!! Czyli zmieniają się odległości między atomami. Poza tym, dla wyższych J (momentów pędów) obrót jest tak szybki, że zaczyna odgrywać rolę siła odśrodkowa. F Zmodyfikowany wzór, który uwzględnia: a) sprzężenia rotacji z wibracjami b) siłę odśrodkową ma postać: E J 1  E J  2B v ( J  1)  4D( J  1) 3 poprawka na siłę odśrodkową gdzie Bv  B  3n  5   i  vi  i 1  di   2  poprawka na sprzężenie z wibracjami  i - współczynnik sprzężenia v i - oscylacyjna liczba kwantowa d i - stopień degeneracji oscylacji 1) 2) c) molekuły wieloatomowe nieliniowe c1) I A  I B  I C - bąk sferyczny przypadek nieinteresujący dla spektroskopii rotacyjnej, bo   0 c2) I A  I B  I C - bąk symetryczny ma dwie stałe rotacyjne A  h2 8 2 cI A ; B  h2 8 2 cI B Energia rotacyjna bąka symetrycznego wyraża się wzorem E JK  BJ ( J  1)  ( A  B )K 2 K  0,1,  , J Reguły wyboru dla bąka symetrycznego J  1 K  0 oznacza to, że: E JK  2B( J  1) (tak samo jak dla cząsteczek liniowych) Ale po uwzględnieniu poprawki na siłę odśrodkową wzór jest inny: E JK  2( J  1)(B  D JK K 2 )  4D J ( J  1) 3 dla K  0 wzór przyjmuje postać taką samą jak dla cząsteczek liniowych E JK  2( J  1)B  4D( J  1) 3 dla przejść 0  1 ale dla wyższych poziomów rotacyjnych J  0 , K może przyjmować wartości 0, 1, ... , J, co oznacza, że każde J  J 1 J 1 pasmo przejścia rozszczepia się na składowych. 0 1 0 01 12 2 1 0 3 2 1 0 K J 23 34 ZADANIE 1A-2 Spektroskopia IR Termin ‚Spektroskopia IR’ obejmuje zakres promieniowania elektromagnetycznego z zakresu 0.78 -1000 m. Rozróżniamy bliską IR, średnią i daleką IR. Najbardziej użyteczny jest region 4000-500 cm-1. Spektroskopia IR dostarcza informacji o drganiach cząsteczek Region Wavelength range (m) Wavenumber range (cm-1) Near 0.78 - 2.5 12800 - 4000 Middle 2.5 - 50 4000 - 200 Far 50 -1000 200 - 10 POMOC http://www.spectroscopynow.com/coi/cda/detail.cda?id=18427&type=EducationFeature&c hId=2&page=1 Atomy w cząsteczce wykonują drgania wokół położenia równowagi. Cząsteczka składająca się z N atomów ma 3N stopni swobody. 3 stopnie swobody potrzebne są do opisu translacji cząsteczki (x,y,z środka masy) oraz 3 (2 dla cząsteczki liniowej) stopnie do opisu rotacji. Zatem 3N-6 (3N-5) stopni swobody opisuje wibracje cząsteczki Model oscylatora harmonicznego • Drgania cząsteczek można opisywać za pomocą modeli mechanicznych posługując się prawami mechaniki klasycznej. • Najczęściej wyobrażamy sobie drgania cząsteczek za pomocą oscylatora harmonicznego, gdzie dwie masy m1 i m2 połączone są sprężyną , o sprężystości charakteryzowanej przez stałą siłową f [N/m] • Oscylator harmoniczny to taki oscylator który spełnia prawo Hooke’a • F=-fq • które mówi, że siła F jaka potrzebna jest do rozciągnięcia sprężyny jest proporcjonalna do wychylenia q i skierowana przeciwnie do wychylenia Policzmy, jaka jest częstość oscylatora harmonicznego F  fq Energia oscylatora q  r  re a) oscylator klasyczny U fq 2 2 energia całkowita: f – stała siłowa mv 2 m q 2 Ek   r – odległość między atomami 2 2 re - odległość równowagowa E  EK  U q  Q cos 2t U Q – amplituda 1   - częstotliwość drgań [Hz] =   s  re Energia potencjalna oscylatora: q praca wykonana nad układem dU  ( F)dq re -q 0 q dU  fq dq dU  fq dq d 2U dq 2 f r U   (  F )dq   fqdq  U 1 fq 2 2 1 fq 2 2 ma  F m d 2q dt 2  fq podstawiając q  Q cos 2t otrzymujemy m( 2) 2  f    1 2 f m 𝒎𝒓𝒆𝒅 = 𝒎𝟏 × 𝒎𝟐 [𝒌𝒈] 𝒎𝟏 + 𝒎𝟐 Otrzymaliśmy, że częstość osylatora harmonicznego zależy od stałej siłowej f oraz od masy • zredukowanej m oscylatora, gdzie m=m1m2/(m1+m2) a) oscylator kwantowy dla oscylatora kwantowego należy rozwiązać równanie Schrödingera 2  2m W przypadku stosowania metod kwantowomechanicznych energia drgań oscylatora harmonicznego w stanie opisanym kwantową liczbą oscylacyjną 𝜈 wyraża się następującym wzorem  2 fq 2    E 2 q 2 E  h (    POMOC – CHEMIA KWANTOWA-WYKŁAD 1i2 1 ) 2  = 0, 1, 2.....   2 E2  5 h 2  1 E1  3 h 2   0 E0  Czyli dla   0 , energia nie jest równa zero. Ta energia nosi nazwę energii punktu zerowego. h 2 Model oscylatora harmonicznego, którego krzywa energii jest parabolą nie opsuje prawidłowo energii cząsteczki dla wszystkich odległości międzyjądrowych, ponieważ nie pozwala on na dysocjację wiązania. W rzeczywistych sytuacjach molekularne oscylatory są anharmoniczne. Energia przejść zmniejsza się wraz ze wzrostem kwantowej liczby oscylacyjnej, aż do momentu dysocjacji molekuł. a) oscylator anharmoniczny  2 2m ale  2 q 2 U   U  E (1) fq 2 2 i wyraża się bardziej skomplikowaną zależnością 1  U  U( q )  U( 0 )   q  2!  q   2U q 2 q2  1 3!  3U q f 2 q3      k czyli U( q )  fq 2 1  kq 3 2 6 (2) 1 1   E  h      h x    2 2   E  h[1  2x(  1)] gdzie x jest tzw stałą anharmoniczności.  2 (1)  ( 2) Krzywą energii oscylatora anharmonicznego aproksymuje się funkcją Morse’a przedstawioną poniżej: U D r re Q  U ( q )  D 1  e  q 2   1 dla oscylatora harmonicznego   1,  2,  3 dla oscylatora anharmonicznego pasma gorące ton podstawowy 1 nadton 2 nadton Typy drgań 1 2 drganie symetryczne drganie zginające 1) a) symetryczne b) asymetryczne 2) a) zginające b) rozciągające 3) a) drgania w płaszczyźnie b) drganie poza płaszczyzną 3N-6 3 drganie rozciągające asymetryczne XYZ drganie nożycowe (scissoring) drganie wachlarzowe (wagging) X – atom ciężki drganie wahadłowe (rocking) drganie skręcające (twisting) Reguły wyboru dla przejść w spektroskopii IR (podczerwień) Aby nastąpiła absorpcja promieniowania w oscylatorze molekularnym (jest to obszar podczerwieni): 1) Fotony promieniowania muszą mieć energię równą różnicy energii wibracyjnych poziomów energetycznych h   E 2) Przejście zachodzi tylko wtedy, gdy kwantowa liczba oscylacji  zmienia się o 1, 2, 3...   1   1,  2,  3 dla oscylatora harmonicznego dla oscylatora anharmonicznego 3) Przejścia między stanami kwantowymi l i m l  1 są widoczne w spektroskopii IR tylko dla takich oscylatorów, w których w czasie drgania zmienia się moment dipolowy molekuły, czyli   0 q l m  lm     l m dq     l  m dq  0 q gdzie l m funkcje falowe oscylatora harmonicznego w stanie l i m ZADANIE 1A- 3 POMOC- WYKŁAD 10 Spektroskopia Ramana Spektroskopia Ramana UV IR E poziomy wibracyjne poziomy elektronowe Rozpraszanie Ramana W 1923 roku Smekal zwrócił uwagę, że w promieniowaniu rozproszonym powinny się pojawiać obok fotonów h0 fotony o częstościach różnych od częstości promieniowania padającego. Kramers i Heisenberg opracowali w roku 1925 kwantowomechaniczną teorię rozpraszania, która przewidywała, że wśród rozproszonych fotonów znajdą się nie tylko fotony h0 lecz także fotony o częstościach 0  osc , rot . W 1927 r. Dirac opracował najbardziej konsekwentną kwantowomechaniczną teorię rozpraszania. W roku 1928 fizyk hinduski Chandrasekhara Raman ogłosił w Nature ROLA NAUKI W ZACHOWANIU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO doświadczalne odkrycie zjawiska rozpraszania. S1 S0   0 Rozpraszanie Rayleigha   0  oscyl rozpraszanie stokesowskie   0  oscyl rozpraszanie antystokesowskie rozpraszanie Ramana pasmo stokesowskie pasmo antystokesowskie 0 Rayleigh 2 I   ind 4  V  E E polaryzacja elektronowa polaryzacja orientacyjna  ind  E 2 I   ind 4  ind  E0 cos(0t )       ind    0  q  ... E 0 cos(0 t )  q     0 E 0 cos( 0 t )    q 0  cos(oscyl  t )  E 0  cos( 0 t ) q cos( + ) + cos( - ) = 2 cos cos i dlatego w wyrażeniu opisującym rozpraszanie Ramana występują składowe o częstości   0  oscyl składowa stokesowska   0  oscyl składowa antystokesowska Reguły wyboru dla spektroskopii Ramana  E  h   1   0 q  0  C  0  1 0  C  0 2  3 0  C  0   0   C  0  IR 1 - nieaktywne Raman 1 - aktywne   0 q     0   q  2 4 2 3 aktywne 3 nieaktywne 4     0   q  4     0   q   1  2 , 3 q 4 1) Zasada wzajemnego wykluczania (zakaz alternatywny) Jeżeli cząsteczka ma środek inwersji to drgania aktywne w podczerwieni są zabronione w widmie Ramana i odwrotnie. 2) Spektroskopowe kryterium polarności wiązania Jeżeli intensywność pasma w podczerwieni rośnie a w widmie Ramana maleje, to oznacza to, że wiązanie chemiczne staje się bardziej spolaryzowane (jonowe). Odwrotnie, gdy rośnie intensywność pasma Ramana oznacza to wzrost kowalencyjności. ZADANIE 1A- 4 SPEKTROSKOPIA VIS-UV Spektroskopia elektronowa Poziomy energetyczne n, l, m , s  l   l(l  1) l  n 1  orb e  l( l  1) B magneton Bohra B  e 2m ec  Rzut momentu orbitalnego l na kierunek elektrycznego lub magnetycznego wynosi m pola  L   l i S   si multipletowość 2S + 1 S0  1 2   2-dublet S1   3-tryplet S :CH  1-singlet * 0 * :C  0 n C  :C  0   * n  *   * n  * H H próżniowy nadfiolet (120 nm) średni nadfiolet bliski nadfiolet  Reguły wyboru spektroskopii elektronowej  E  h *   n k d   nk  0  nk (dipolowy moment przejścia n  k ) S  0 TEST KOŃCOWY 1A