zarząd powiatu - Powiat Wołomiński
advertisement
ZINTEGROWANY PROGRAM EDUKACJI EKOLOGICZNEJ DLA POWIATU WOŁOMIŃSKIEGO NA LATA 2009-2011 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2015 WOŁOMIN, GRUDZIEŃ 2008 R. Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej ul. Stary Rynek 20, 09-400 Płock tel./fax. (024) 2683774 e-mail: [email protected] www.rceeplock.eko.org.pl 1 Wykonawcą Zintegrowanego Programu Edukacji Ekologicznej dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2009-2011 z perspektywą do roku 2015 jest Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku Zespół autorski w składzie: mgr Janina Kawałczewska – koordynator dr Witold Lenart inż. Ludwik Ryncarz 2 SPIS TREŚCI 1. Wstęp ............................................................................................................................ 5 1.1. Założenia ................................................................................................................ 5 1.2. Podstawy Prawne ................................................................................................... 6 1.2.1. Zobowiązania międzynarodowe i Unii Europejskiej ............................... 6 1.2.2. Polskie regulacje prawne ......................................................................... 8 1.2.3. Strategie, programy i plany ...................................................................... 9 1.3. Cele i zakres Programu .......................................................................................... 11 1.4. Metoda opracowania .............................................................................................. 14 1.5. Materiały źródłowe ................................................................................................ 16 2. Informacje o powiecie ................................................................................................... 17 2.1. Podstawowe dane o powiecie ................................................................................. 17 20 2.2. Stan środowiska przyrodniczego ........................................................................... 20 2.2.1. Geologia i ukształtowanie terenu ............................................................. 21 2.2.2. Gleby ........................................................................................................ 22 2.2.3. Warunki wodne ........................................................................................ 23 2.2.4. Powietrze .................................................................................................. 24 2.2.5. Ochrona przyrody i krajobrazu ................................................................ 25 2.2.6. Klimat ....................................................................................................... 26 2.2.7. Zagrożenia środowiska ............................................................................ 2.3. Uwarunkowania gospodarcze i społeczne rozwoju powiatu oraz procesy zmian zachodzące w powiecie ......................................................................................... 29 35 3. Cele edukacji wynikające z dokumentów krajowych i wojewódzkich ......................... 3.1. Cele edukacji wynikające z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej ..................................................... 3.2. Cele edukacji dla zrównoważonego rozwoju województwa mazowieckiego ....... 35 36 37 3.3. Wyzwania edukacyjne Powiatu Wołomińskiego ................................................... 4. Cele, priorytetowe działania edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju w Powiecie Wołomińskim ............................................................................................ 38 5. Formy, beneficjenci, baza edukacji ekologicznej i realizatorzy ................................... 43 38 6. Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji Programu ............................................. 68 7. Finansowanie realizacji Programu ................................................................................ 73 8. Wdrażanie Programu, monitoring i ewaluacja .............................................................. 76 9. Promocja Programu ....................................................................................................... 77 3 10. Streszczenie w języku niespecjalistycznym .................................................................. SKRÓTY w PROGRAMIE: ARiMR - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa EE - Edukacja Ekologiczna EZR - Edukacja dla Zrównoważonego Rozwoju KPN - Kampinoski Park Narodowy NPEE - Narodowy Program Edukacji Ekologicznej NPK - Nadbużański Park Krajobrazowy NSS - Narodowa Strategia Spójności PCZK - Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego POE - Pozarządowa Organizacja Ekologiczna RDOŚ - Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska SRK - Strategia Rozwoju Kraju WIOŚ - Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska ZPEE - Zintegrowany Program Edukacji Ekologicznej dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2009-2011 z perspektywą do roku 2015 ZR - Zrównoważony Rozwój PSP - Państwowa Straż Pożarna Fundusze: NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej PFOŚiGW - Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej GFOŚiGW - Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 4 1. Wstęp. 1.1. Założenia. W „Programie ochrony środowiska dla powiatu wołomińskiego na lata 2004-2011” przyjętym przez Radę Powiatu uchwałą Nr XIX – 150/04 ustalono, jako jeden z bardzo ważnych celów strategicznych: zwiększyć świadomość ekologiczną społeczeństwa powiatu, kształtować postawy proekologiczne mieszkańców powiatu i poczucie odpowiedzialności za jakość środowiska. Określono cele krótkoterminowe do roku 2007 i kierunki działań oraz cele średnioterminowe do roku 2011. W celu zapewnienia koordynacji i harmonizacji zaplanowanych działań postanowiono opracować i wdrożyć „Zintegrowany program edukacji ekologicznej”. W czerwcu 2007 r. opracowano „Raport z wykonania w latach 2004-2005 Programu ochrony środowiska dla powiatu wołomińskiego na lata 2004-2011”. W części Raportu poświęconej ocenie stanu realizacji celów i kierunków działań w zakresie edukacji ekologicznej mieszkańców powiatu stwierdzono, że edukacja ekologiczna w powiecie jest prowadzona w sposób prawidłowy, wymaga jednak działań o charakterze ciągłym i długotrwałym. Jednocześnie wskazano, że nie zrealizowano zadania „Opracowanie zintegrowanego programu edukacji ekologicznej w Powiecie Wołomińskim”. W aktualizacji „Programu ochrony środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata 20082011 z uwzględnieniem lat 2012-2015” wzięto pod uwagę wnioski z Raportu z realizacji w latach 2004-2005 „Programu ochrony środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2004-2011”. Jednym z priorytetów ekologicznych dla władz powiatu jest „podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu”, bowiem warunkiem niezbędnym dla osiągnięcia celów zawartych w Programie ochrony środowiska jest uczestnictwo w jego realizacji wszystkich mieszkańców powiatu, administracji samorządowej i rządowej, firm, instytucji i organizacji pozarządowych. Przyjęto w Programie cel długoterminowy do 2015 roku – „zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu, kształtowanie postaw proekologicznych mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za stan środowiska”. Określono cele krótkoterminowe i kierunki działań edukacji formalnej i pozaszkolnej. Jednym z kierunków działań jest prowadzenie zintegrowanej działalności edukacyjno-formalnej. Rada Powiatu Wołomińskiego przyjęła także uchwałami: „Plan gospodarki odpadami dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015” (aktualizacja). W roku 2008 został opracowany także „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Powiatu Wołomińskiego na lata 2009-2032”. We wszystkich ww. Programach i w Planie gospodarki odpadami określa się zadania dotyczące edukacji ekologicznej społeczeństwa. Jednocześnie, coraz większą wagę przywiązuje się na świecie, w Europie i w Polsce do edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Podstawowe cele edukacji ekologicznej, które można prosto transponować na cele edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju (EZR) wynikają z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej. Pierwszy z tych dokumentów jest formalnie częścią Polityki Ekologicznej Państwa, także w wersji obowiązującej do 2013 roku. Dokonane tam zapisy są powszechnie wprowadzane do dokumentów regionalnych. Dynamiczny, obserwowany od ponad stu lat, rozwój cywilizacji, jakościowy i ilościowy, doprowadził w wielu regionach do przekroczenia możliwości zasobowych planety, budzi niepewność jutra oraz rodzi niesprawiedliwy podział tych dóbr naturalnych pomiędzy pokolenia, kraje i warstwy społeczne. W szczególności obserwujemy nadmierne wykorzystywanie zasobów nieodnawialnych, a także prowadzącej do dewastacji środowiska rabunkowej gospodarki zasobami odnawialnymi. Dowody na to dobrze widoczne są 5 w miastach, bardzo czytelne są także na wsi, szczególnie dostrzegane na obszarach rozszerzających się aglomeracji, a więc na terenach podobnych do Ziemi Wołomińskiej. Podczas obu Konferencji ONZ, zwanych Szczytami Ziemi, w Rio de Janeiro oraz w Johannesburgu, przedstawiciele prawie wszystkich państw świata uzgodnili stanowisko o konieczności zmiany stylu życia, co jest niezbędne dla uratowania Ziemi i utrzymania bezpiecznej egzystencji naszych dzieci, wnuków, prawnuków - przyszłych pokoleń ludzi ziemskiego globu. Szeroko rozumiana edukacja, także komunikacja społeczna są niezbędnym warunkiem powodzenia. Edukacja ekologiczna jest nie tylko wewnętrzną sprawą Polski, ale ma również istotne implikacje międzynarodowe. W ciągu ostatnich lat odbyło się wiele konferencji poświęconych temu zagadnieniu. Ostatnia z nich w Bonn w 2008 roku przygotowuje światową konferencję z okazji upływu połowy Dekady Edukacji na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju ogłoszonej przez UNESCO. Polska aktywnie uczestniczy w pracach Dekady i z pewnością może wykorzystać dobre przykłady lokalne do promocji naszych działań z korzyścią dla podmiotów realizujących. Biorąc pod uwagę powyższe oraz konieczność włączenia całego społeczeństwa Powiatu Wołomińskiego administracji rządowej, firm, organizacji pozarządowych do realizacji działań, które poprawią jakość środowiska w Powiecie, doprowadzą do zrównoważonego rozwoju Powiatu Wołomińskiego i w efekcie poprawią jakość życia mieszkańców, Zarząd Powiatu postanowił opracować i wdrożyć „Zintegrowany program edukacji ekologicznej dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2009-2011 z perspektywą do roku 2015” zwany dalej ZPEE. 1.2. Podstawy prawne. Realizacja zadań edukacji ekologicznej społeczeństwa Powiatu wynika ze zobowiązań międzynarodowych, europejskich i krajowych. Oto one: 1.2.1. Zobowiązania międzynarodowe i Unii Europejskiej. Rezolucja ONZ z 23 grudnia 1968 r., która m.in. upowszechnia ideę ochrony środowiska w świecie, Konferencja Sztokholmska z czerwca 1972 r., podczas której ustalono konieczność stałego rozwijania edukacji ekologicznej i nadania jej kierunku przez UNESCO, I Konferencja w Tbilisi w 1977 r. oraz II Konferencja w Moskwie stały się kamieniami węgielnymi w edukacji ekologicznej, Agenda XXI z Rio de Janeiro w 1992 r. oraz Deklaracja z Rio – zobowiązują wszystkie państwa – strony porozumienia do „Promowania nauczania, kształtowania świadomości i szkolenia w zakresie zrównoważonego rozwoju”. Celem ich ma być ułatwienie ludziom zdobycia umiejętności łączenia w działaniach rozwoju i ochrony środowiska oraz promocji odpowiednich wartości w życiu, Szczyt Ziemi w Johannesburgu (2002 r.) – ze względu na małe postępy w dziedzinie edukacji ekologicznej i stanu świadomości konieczne są dodatkowe działania edukacyjne. Deklaracja Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju 2005-2014 znaczy „starania podejmowane przez całe życie, to wyzwanie dla każdego człowieka, dla instytucji i społeczeństw, by na życie patrzeć z perspektywy jutra, jako dnia, który należy do nas wszystkich …, albo nie będzie należał wcale”, 6 Konwencje międzynarodowe, w tym Konwencja z Aarhus (o dostępie do informacji, dostępie społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (podpisana 20 czerwca 1998 r.), III Konferencja UNESCO na temat edukacji ekologicznej w Thesalonikach w 1997 r. – ustalenia konferencji dokonały ewolucji w kierunku edukacji dla zrównoważonego rozwoju, IV Konferencja UNESCO w Ahmadabadzie w 2007 r. – „Edukacja ekologiczna – w dążeniu do zrównoważonej przyszłości. Partnerzy Dekady Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju”. Po edukacji dla zrównoważonego rozwoju oczekuje się stałego rozpoznawania coraz nowszych wyzwań, wspólnej odpowiedzialności i konstruktywnego partnerstwa we wszystkich działaniach. Najważniejsze jest podkreślenie ludzkiej godności i powiązania ochrony środowiska z poprawą jakości życia, IX Konferencja Stron Konwencji o różnorodności biologicznej w Bonn w 2008 r., Światowa Inicjatywa Działań – Komunikacja – Edukacja – Świadomość i Udział Społeczny, podkreślająca wagę trzech filarów potrzebnych dla skuteczności osiągania celów edukacji. Z ustaleń międzynarodowych, analizy ww. dokumentów wynika, iż nie ma uniwersalnego modelu edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju. Jest wspólna zgoda na założenia, ale realizacja zależy od lokalnej sytuacji, ma uwzględnić lokalny charakter środowiska, warunki społeczne i ekonomiczne oraz kontekst kulturowy. Traktat Europejski (Traktat Akcesyjny między Polską a Wspólnotą w kwietniu 2003 r.), Strategia Goeteborska w 2001 r. – przyjęto strategię zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej pt. „Zrównoważona Europa dla Lepszego Świata” – dokument, który winien być uwzględniany we wszystkich działaniach Unii Europejskiej i jej członków, Dyrektywy Unii Europejskiej, VI Program Działań Unii Europejskiej na lata 2001-2010 – „Nasza przyszłość – nasz wybór”. Jest on podstawą zaangażowania społeczeństw Unii Europejskiej w poszukiwanie nowych, skutecznych rozwiązań problemów ekologicznych. Określono 4 dziedziny priorytetowe: zmiany klimatyczne, przyrodę i bioróżnorodność, środowisko i zdrowie, zasoby naturalne i odpady. Ze względu na zróżnicowanie naszego globu, w różnych regionach świata powstają regionalne strategie wdrażania założeń Dekady Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju. Regionalna strategia dla Europy – obowiązująca w Polsce – powstała dzięki inicjatywie Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ, przy udziale organizacji pozarządowych i instytucji edukacyjnych. Strategia została przyjęta podczas spotkania Ministrów ds. Edukacji oraz Środowiska w 2005 roku w Wilnie. Celem Europejskiej Strategii jest zachęcanie państw Europy do opracowania i wdrażania zasad Dekady do formalnych i nieformalnych systemów edukacji. Edukacja – powodując zmiany w mentalności ludzi – umożliwi stworzenie bezpieczniejszego, zdrowszego i lepiej prosperującego świata, a tym samym podniesienie jakości życia. Strategia zakłada, że należy zmienić system kształcenia, prowadzić badania mogące przyczynić się do poprawy metod i sposobów nauczania. Wyniki badań powinny być udostępniane prowadzącym edukację na szczeblu regionalnym i lokalnym. Należy też opracować materiały do edukacji dla zrównoważonego rozwoju na 7 wszystkich poziomach na potrzeby kursów ogólnych, kształcenia specjalistycznego, do nauki samodzielnej – przystosowując je do warunków i potrzeb. Założenia tej Edukacji zobowiązują też Polskę. Pamiętać należy, że troska o środowisko przełoży się na rozwój społeczny i ekonomiczny, a edukacja jest podstawowym czynnikiem transformacji społecznej i stroną zrównoważonego rozwoju. 1.2.2. Polskie regulacje prawne. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - art. 5 – Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju, - art.68 ust.4 – Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska, - art. 74 ust. 3 – Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, - ust. 4 – Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska, - art. 86 – Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska - art.13-18 – przepisy ochrony środowiska dotyczą uchwalania, realizacji i aktualizacji Polityki ekologicznej państwa, wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska, - art.77 – problematykę ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju uwzględnia się w podstawach programowych wszystkich szkół, kursów prowadzących do uzyskania zawodu, - art.78 – środki masowego przekazu są zobowiązane kształtować pozytywny stosunek społeczeństwa do ochrony środowiska oraz popularyzować zasady ochrony środowiska, - art.79 – administracja publiczna, instytucje, szkoły wyższe są zobowiązane uwzględniać w programach i działalności, także naukowej, zagadnienia ochrony środowiska, Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - art.3 ust.5 – cele ochrony przyrody są realizowane między innymi poprzez prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej, - art.4 ust.3 – obowiązkiem organów administracji publicznej, instytucji naukowych i oświatowych, mediów publicznych jest prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody, Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko 8 - art.4 – każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie, - art.127 ust.1 pkt 3 i 11 oraz art.137 – zadania Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska w zakresie informacji o Naturze 2000, innych obszarach cennych przyrodniczo, postępowaniu w sprawach ocen oddziaływania na środowisko i współpracy z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi, Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (znowelizowana w 2003 r.) - system oświaty zapewnia w szczególności (...) upowszechnianie wśród dzieci i młodzieży wiedzy o zasadach zrównoważonego rozwoju oraz kształtowania postaw sprzyjających jego wdrażaniu, w skali lokalnej, krajowej i globalnej, - EZR oznacza o wiele więcej, niż tylko edukację ekologiczną; obejmuje także prawa człowieka, rozwiązywanie konfliktów, dobre rządy, gospodarkę, kulturę i sztukę, - EZR wykracza poza formalne systemy edukacyjne, natomiast powinna wywierać na nie wpływ znajdując odzwierciedlenie w podręcznikach, programach i metodach nauczania (geografii, chemii, przyrody), porozumienie Ministrów: Edukacji Narodowej oraz Ochrony Środowiska z 19 kwietnia 1995 r., 1.2.3. Strategie, programy i plany. Strategia Rozwoju Kraju (SRK) na lata 2007-2015 – określa cele i priorytety w obszarze rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz warunki, które powinien ten rozwój zapewnić, uwzględnia zasadę zrównoważonego rozwoju, Narodowa Strategia Spójności (NSS) na lata 2007-2013 – określa priorytety i obszary dla systemu wdrażania funduszy unijnych na lata 2007-2013, a w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko – realizowany priorytet 5 – ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE). Przyjęto następujące cele NSEE: 1) upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając pracę, wypoczynek, czyli objęcie permanentną edukacją ekologiczną wszystkich mieszkańców Polski, 2) wdrażanie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, 3) tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowiących rozwinięcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizujące projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności, 4) promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej (NPEE). W NPEE przyjęto następujące cele operacyjne: Aspekty polityczne 9 1) nadanie odpowiedniej rangi dla edukacji ekologicznej jako warunku osiągnięcia rozwoju zrównoważonego, 2) włączenie edukacji ekologicznej w system kompleksowej edukacji społeczeństwa. Aspekty organizacyjne 1) Koordynacja, korelacja, współdziałanie w planowaniu, formułowaniu, realizacji i ewaluacji zadań edukacji ekologicznej, 2) szczególny rozwój edukacji ekologicznej na obszarach o szczególnych potrzebach w zakresie poprawy stanu świadomości ekologicznej, 3) podniesienie efektywności i atrakcyjności oferty edukacji ekologicznej. Aspekty materialne 1) trafne finansowanie edukacji ekologicznej i właściwa alokacja środków, 2) racjonalizacja wydatków w edukacji ekologicznej, 3) poszukiwanie nowych źródeł finansowego wsparcia edukacji ekologicznej. Aspekty społeczne 1) taki poziom świadomości społeczeństwa, w którym edukacja ekologiczna i jej efekty będą postrzegane jako niezbędny warunek rozwoju, 2) przygotowanie społeczeństwa do realizacji zadań ochrony środowiska, 3) promocja racjonalnych zachowań i postaw w procesach decyzyjnych, 4) świadomy udział ekologicznego, społeczeństwa w przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa 5) dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku i jego ochronie, 6) promowanie stylu życia sprzyjającego zdrowiu i środowisku, 7) tworzenie struktur instytucjonalnego wspomagania edukacji ekologicznej, 8) komplementarność w programach, strategiach, planach krajowych, regionalnych i lokalnych, 9) odpowiednie postawy przedsiębiorców wobec ochrony środowiska. Aspekty Edukacyjne 1) metodyki aktywnego nauczania ukierunkowanego na zrównoważony rozwój, 2) badania naukowe nad efektywnością edukacji ekologicznej. Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2007-2010. Główne cele realizacyjne: 1) umocnienie systemu zarządzania środowiskiem, 2) ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, 3) zrównoważone wykorzystania materiałów, wody i energii, 4) dalsza poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, 5) ochrona klimatu 10 Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy do 2014 r. Jeden z celów długoterminowych Programu: - podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej, - cel strategiczny (do 2014 r.) – poprawa stanu świadomości ekologicznej mieszkańców i administracji, Kierunki działań m.in.: - szkolenia dla administracji publicznej z zakresu edukacji ekologicznej, współpraca z organizacjami pozarządowymi, - akcje promocyjne, konkursy dotyczące efektywności energetycznej, oszczędzania wody, ochrony przed hałasem itp., - upowszechnianie wiedzy o ochronie lasu, - kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji, - upowszechnianie wiedzy o ochronie przyrody, zadrzewieniach, - działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej lokalnych społeczności, Zadania z zakresu edukacji ekologicznej zawarte są także w Planie gospodarki odpadami województwa mazowieckiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy do 2014 r. (2007 r.) oraz Programie możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla województwa mazowieckiego (2006 r.). 1.3. Cele i zakres Programu. ZPEE jest realizacją wymienionych wyżej zobowiązań międzynarodowych, Unii Europejskiej, polskich przepisów prawnych, programów dotyczących opracowania, realizacji i ewaluacji programów edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Powiatu Wołomińskiego. Jest on jednocześnie rozwinięciem kierunków działań zapisanych w „Programie ochrony środowiska dla powiatu wołomińskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015”. Świadomość sytuacji zagrożenia, którego ludzkość jest w stanie uniknąć zmieniając postępowanie wobec siebie, przyrody i otoczenia cywilizacyjnego powoduje, że dokument niniejszy, niezależnie od zawartych w nim treści stanowi także swoiste przesłanie, kierowane do mieszkańców powiatu, mające na celu mobilizowanie ich (bez względu na płeć, wiek, zawód, pochodzenie czy przekonania) do podejmowania oczekiwanych działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Wszystkie pogłębione dokumenty światowe wskazują na rolę działań w granicach „małych ojczyzn” a więc lokalnych, gdzie aktywność lub ospałość przynoszą szybko rezultat. Potrzeba wdrożenia ekorozwoju do codziennego życia każdego z mieszkańców powiatu jest obecnie sprawą pilną, godną stawiania jej ponad wszelkimi podziałami. Każdy człowiek korzysta ze środowiska przyrodniczego dla zapewnienia sobie niezbędnych warunków życia i zdrowia. Otrzymuje z niego nie tylko surowce czy energię, ale także czerpie inspirację i doznania, które wypływają z piękna i majestatu natury. Korzysta także z dóbr środowiska społecznego i kulturowego - wytworzonych przez ludzi i dla ludzi. Mimo to, niewiele osób rozumie, jaki wpływ na stan i jakość tych środowisk mają zachowania pojedynczych osób, rodzin oraz formalnych i nieformalnych grup społecznych, ich przyzwyczajenia, style życia, mody, sposoby wypoczynku lub odżywiania, ale też rządzenia, 11 w tym samorządzenia. Dlatego też edukacja ekologiczna wspomagająca zrozumienie zależności między człowiekiem, jego wytworami i przyrodą, obejmować musi wszystkich ludzi bez wyjątku - w pierwszej kolejności najmłodszych, którzy mogą skutecznie przekazywać osobom starszym wzorce zachowań proekologicznych. Najlepszym konglomeratem społecznym, w którym można starać się objąć wszystkich są społeczności lokalne, czyli w warunkach polskich –samorządowe. Powiat ma tu szczególne walory, gdyż gromadzi znacznie bardziej zróżnicowaną gamę podmiotów społecznych, potencjał wiedzy, możliwości sięgania daleko w czasie i przestrzeni oraz głęboko w sferę potrzeb, wartości i predyspozycji ludzi. Powiaty o dużej różnorodności społecznej i fizjograficznej, takie jak Powiat Wołomiński, są tu uprzywilejowane: program działań edukacyjnych ma większe szanse trafienia na podatny grunt. Jedynie wspólny wysiłek wszystkich ludzi razem i każdego z osobna, podejmowany codziennie, w każdym miejscu: w domu, w pracy, podczas wypoczynku, jest w stanie zahamować degradację środowiska, wpłynąć na poprawę jakości naszego życia i zdrowia oraz zapewnić perspektywy godziwego życia przyszłym pokoleniom. Zauważmy jeszcze, że: W historii Polski i regionu widzimy jak przyroda w okresach wojen, zaborów, utraty niepodległości i suwerenności była sprzymierzeńcem i mentalnym schronieniem Polaków, ostoją tożsamości narodowej, na równi z tradycją, kulturą, pielęgnowaniem języka i religią. Ślady tego tkwią w naszych duszach oraz zapisane są w dobrze znanych faktach. Trzeba je na Ziemi Wołomińskiej odszukać i wyeksponować. W ochronę oraz popularyzację piękna i walorów przyrody angażowało się wielu ludzi. Byli wśród nich naukowcy, nauczyciele, księża, artyści, sportowcy, twórcy oraz tysiące bezimiennych leśników, cieśli, młynarzy, garncarzy, kowali, tkaczek, lekarzy, przewodników turystycznych, wydawców, bibliotekarek. Także ludzi biznesu i urzędników wszelkich szczebli. Trzeba te postaci odszukać wśród byłych mieszkańców powiatu. Przedstawić na nowo. Zacytować ich dokonania. Wspominać w duchu współczesności. W Polsce jest tysiące miejsc, a na Ziemi Wołomińskiej dziesiątki, które bez formalnych postanowień, urzędowych zapisów i szumu deklaracji pozostają świadectwem rozumnego obcowania z przyrodą i dbałości o zachowanie walorów i zasobów środowiska. Trzeba je przybliżyć jako przykłady zrównoważonego rozwoju. Źródła inspiracji dla edukacji środowiskowej mogą być wielorakie, począwszy od tradycji narodowych, kulturowych, religii, po doświadczenia codzienności. Codzienność wołomińska wcale nie musi być jedynie tłem do myśli o poprawie. Może być udaną okazją do działania. Głównym przesłaniem idei trwałego i zrównoważonego rozwoju jest to, że ochrona środowiska, wzrost ekonomiczny i rozwój człowieka (zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym) są od siebie zależne i wzajemnie uwarunkowane. Z tych założeń wynikła transformacja edukacji ekologicznej w edukację na rzecz rozwoju zrównoważonego. Głębszy sens temu nurtowi nadaje potrzeba zmian kryteriów ocen postępu i dobrobytu, poprzez eksponowanie duchowych potrzeb człowieka. Chronić przyrodę to jednocześnie chronić nasz ludzki instynkt szacunku dla niej, to racjonalna myśl o ograniczeniu łapczywości w stosunku do naturalnych bogactw. Ponieważ mamy również obowiązek rozwiązania, z myślą o jakości życia i krajobrazu, zagrożenia wywołanego urbanizacją, industrializacją, motoryzacją, informatyzacją, 12 nadmierną eksploatacją ekosystemów, poszukiwaniem nowych źródeł energii, jak również likwidacji przyczyn i następstw głodu, nietolerancji, przemocy, klęsk żywiołowych, kryzysów demograficznych, konieczne jest wprzęgniecie do tego dzieła edukacji. Bo EZR dotyka w sposób szczególny wszystkich tych problemów. Podniesienie stanu świadomości ekologicznej jest jedną z pilniejszych potrzeb całego kraju i każdego regionu, każdego powiatu i gminy. Wyższa świadomość zapewnia nie tylko lepszy stan środowiska i ładu przestrzennego, ale gwarantuje przeróżne korzyści społeczne i materialne. Jednocześnie jest warunkiem zajmowania właściwego miejsca w zjednoczonej Europie. Należy zadbać o to, by poprawa w tym względzie nastąpiła zarówno wśród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych, zwłaszcza pracujących i podejmujących istotne dla powiatu decyzje. EZR kształtuje całościowy obraz relacji pomiędzy człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Ukazuje zależność człowieka od środowiska oraz uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w tym środowisku. Zatem należy ją traktować jako nieodłączny element całego procesu edukacyjnego, a także polityki informacyjnej, strategii gospodarczej i ochrony zdrowia ludności. Bez względu na to, czy formalne zapisy dotyczące tych sfer uwzględniły taką potrzebę. Jest tu ogromna rola samorządu powiatowego, mającego narzędzia do realizacji takich „dostosowań”. EZR powinna realizować następujące cele: 1) kształtowanie bogatej świadomości i budzenie autentycznego, twórczego zainteresowania społeczeństwa w zakresie spraw związanych z ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi relacjami we wszystkich skalach przestrzennych i czasowych. Szczególne znaczenie ma potrzeba takiego budzenia i kształtowania na terenach miejskich i wiejskich. W konkretnym przypadku chodzi o spełnienie tego celu w odniesieniu do obszaru i społeczności powiatu wołomińskiego, 2) stworzenie każdemu możliwości zdobywania wiedzy, kształtowania postaw, wartości i przekonań, a także umiejętności niezbędnych w sprawnej ochronie i rozumnym polepszaniu stanu, walorów i zasobów środowiska. Tworzenie takich możliwości powinno się odbywać z uwzględnieniem miejscowych warunków i potrzeb, 3) tworzenie nowych wzorców zachowań jednostek, grup i społeczeństw, uwzględniających nowe wyzwania zrównoważonego rozwoju, oddalania zagrożeń globalnych, utrwalania bezpieczeństwa ekologicznego, stałego dbania o jakość środowiska. Budowa wzorca zachowań w duchu ZR na potrzeby świata, kraju i regionu. Budowa wzorca takich zachowań dla mieszkańca powiatu wołomińskiego. Przyjęto następujące cele edukacji ekologicznej dla Powiatu Wołomińskiego: długoterminowe (do 2015 r.) - wysoki poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu, - proekologiczne postawy mieszkańców, odpowiedzialność za zrównoważony rozwój, krótkoterminowe (do 2011 r.) - wyższa świadomość dzieci i młodzieży dla ZR, - wyższa świadomość dorosłych dla ZR, - większa aktywność społeczeństwa dla ZR. Program przedstawia: 13 - podstawowe dane o powiecie, - stan środowiska przyrodniczego, - uwarunkowania gospodarcze i społeczne rozwoju powiatu, procesy zmian zachodzące w powiecie, - uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne edukacji ekologicznej w powiecie, - wyzwania edukacji ekologicznej Powiatu Wołomińskiego, - cele i priorytetowe działania edukacji ekologicznej w powiecie, - harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji Programu na lata 2009-2011, - strategię działań długookresowych edukacji ekologicznej do roku 2015, - finansowanie realizacji Programu, - wdrażanie Programu, monitoring i ewaluację, - promocję Programu ZPEE nie jest dokumentem stanowiącym ani prawem miejscowym ingerującym w działania samorządów gmin, województwa mazowieckiego, administracji rządowej, przedsiębiorców, instytucji, organizacji pozarządowych. Program będzie służył do: - starania się o środki zewnętrzne na edukację ekologiczną, - działań promocyjnych i informacyjnych w powiecie, - zacieśnienia współpracy pomiędzy administracją rządową, samorządową wszystkich stopni i organizacjami pozarządowymi, szkołami, przedsiębiorstwami, mediami. Postuluje się, aby zapisy Programu były respektowane. Za wdrażanie ZPEE odpowiadać będzie Starosta Wołomiński. Potrzeba jednak zaangażowania wszystkich wydziałów Starostwa, gmin Powiatu Wołomińskiego, administracji rządowej, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, mediów, całego społeczeństwa. Od zaangażowania w proces realizacji Programu wszystkich grup społecznych zależeć będzie stopień osiągnięcia celów Programu. Program będzie służył także do: - starania się o środki zewnętrzne na edukację ekologiczną, - działań promocyjnych i informacyjnych w powiecie, - zacieśnienia współpracy pomiędzy administracją rządową, samorządową wszystkich stopni i organizacjami pozarządowymi, szkołami, przedsiębiorstwami, mediami. 1.4. Metoda opracowania. ZPEE opracowany został przez Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku w stałej konsultacji z naczelnikiem oraz urzędnikami Wydziału Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Wołominie a zwłaszcza Zespołu Edukacji Ekologicznej. Wykorzystano pomoc ekspertów w zakresie edukacji ekologicznej. W opracowaniu Programu: wykorzystano doświadczenia zespołu autorskiego. Z jego inicjatywy utworzono 15 lat temu Płocki Ośrodek Edukacji Ekologicznej przekształcony następnie w Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku, Modelowe Wiejskie Centrum Ekoturystyki „Zielona Szkoła” w Sendeniu (gmina Łąck, kilkanaście kilometrów od Płocka), opracowano i wdrożono wiele programów ochrony środowiska, programów edukacji 14 ekologicznej (w tym Narodową Strategię Edukacji Ekologicznej i Narodowy Program Edukacji Ekologicznej), współpracowano z doradcami i konsultantami w zakresie organizacji i prowadzenia edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju, współpracowano z przedstawicielami gmin, Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, Uniwersyteckim Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, Stowarzyszeniem Społecznych Opiekunów Przyrody Powiatu Wołomińskiego wykorzystano materiały ze Starostwa Powiatowego w Wołominie, gmin powiatu wołomińskiego, samorządu województwa mazowieckiego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie. W trakcie prac nad Programem: przeprowadzono konsultacje z Zespołem Edukacji Ekologicznej i innymi urzędnikami Wydziału Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Wołominie, dokonano oceny relacji pomiędzy celami edukacji ekologicznej w ujęciu międzynarodowym, europejskim i polskim oraz na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym, przeanalizowano dokumenty programowe Powiatu Wołomińskiego tj. „Program ochrony środowiska dla powiatu wołomińskiego na lata 2004-2011” i Raport z wykonania tego Programu w latach 2004-2006, „Program ochrony środowiska dla powiatu wołomińskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015”, „Plan gospodarki odpadami dla powiatu wołomińskiego na lata 2008-2015”, „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu powiatu wołomińskiego na lata 2009-2032”, na konferencji roboczej z przedstawicielami Starostwa Powiatowego, gmin, mediów lokalnych i organizacji pozarządowych powiatu wołomińskiego przedstawiono obowiązki organów administracji publicznej związane z prowadzeniem edukacji ekologicznej oraz propozycję celów i założeń Zintegrowanego programu edukacji ekologicznej. Uczestnicy konferencji zgłaszali uwagi do ww. celów i założeń, a także proponowali podjęcie określonych zadań z edukacji ekologicznej. Analizowano powołanie powiatowego forum edukacji ekologicznej, przekazano do gmin i organizacji ankiety dotyczące: bazy edukacyjnej, edukatorów, pomocy w zakresie edukacji i zadań do uwzględnienia w Programie, zamieszczono informację o możliwości zgłaszania uwag i propozycji do ZPEE, na stronie powiatu wołomińskiego, przeprowadzono analizę SWOT (mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń) wykorzystując ją do określenia celów szczegółowych Programu, określono zadania na lata 2009-2011 oraz kierunki działań do roku 2015 kompatybilne z celami określonymi w dokumentach programowych Powiatu Wołomińskiego, sprecyzowano uwarunkowania realizacyjne Programu, określono sposoby wdrażania i zasady monitorowania oraz ewaluację Programu, W celu sprecyzowania konkretnych zadań dla powiatu wołomińskiego w fazie identyfikacyjnej: dokonano kompleksowej diagnozy funkcjonowania edukacji ekologicznej, przyrodniczej w powiecie, ze szczególnym uwzględnieniem jej źródeł, priorytetów i stosowanych w niej metod i procedur wdrażania, zebrano informacje o optymalnym systemie EZR w kraju i o warunkach dochodzenia do takiego systemu, ze szczególnym uwzględnieniem zbliżonych do wołomińskich warunków wyjściowych, 15 dokonano wstępnego zainteresowania potencjalnych podmiotów do tworzenia elementów powiatowego systemu EZR w ramach i poza istniejącymi strukturami branżowymi i zawodowymi, resortowymi, społeczno-organizacyjnymi, instytucjonalnymi i innymi, stworzono podstawy jednolitego dokumentu pozwalającego monitorować rozwój EZR na obszarze powiatu w kontekście oczekiwań społecznych i możliwości realizacyjnych. Uwzględniając charakter Programu, przyjęta metoda jego opracowania reprezentuje podejście: całościowe, uwzględniające edukację ekologiczną dla ZR i wszystkie zewnętrzne implikacje, selektywne, eksponujące problemy o priorytetowym znaczeniu dla zrównoważonego rozwoju powiatu, problemowe, zmuszające do analizowania łańcuchów przyczynowo-skutkowych, twórczego interpretowania diagnozy, celów i zadań, prognostyczne, zapewniające stałe wzbogacanie i aktualizację Programu. 1.5. Materiały źródłowe. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej – Warszawa 2001 r., Narodowy Program Edukacji Ekologicznej – Warszawa 2001 r., Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, Projekt Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014, Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, Narodowa Strategia Spójności na lata 2007-2013, Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010 (2006 r.), Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski (2002 r.), Strategia Rozwoju Powiatu Wołomińskiego do 2015 r., Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015, Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2008-2015, Program Usuwania Azbestu i Wyrobów Zawierających Azbest z terenu Powiatu Wołomińskiego na lata 2009-2032, Zrównoważony rozwój – program na jutro. Stefan Kozłowski 2008 r., Organizacje pozarządowe o strategii zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej. Głos z Polski. IUE 2002 r., Edukacja środowiskowa – program, metody, efekty. PAN „Człowiek i Środowisko”, Instytut Badań Edukacyjnych 2002 r., Edukacja ekologiczna w Polsce. A.Kowalak 2001 r., Edukacja ekologiczna a rozwój regionalny w Europie Środkowo-Wschodniej. Akademia Pomorska, Słupsk 2008 r., Raport o stanie środowiska województwa mazowieckiego w 2006 r. WIOŚ 2007 r., Przez edukację dla zrównoważonego rozwoju Mazowsza, Ziemi Łódzkiej i Kujaw. Płock 2008 r., Edukacja ekologiczna rodziny – stan, możliwości, programy. Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1995 r., Świadomość ekologiczna społeczeństwa polskiego. Warszawa 2005 r., 16 Edukacja ekologiczna – bibliografia 1992 r. i 2003 r. Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym 2004 r., Zielone lekcje dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. H.Będkowska, Edukacja ekologiczna przedszkolna. Białystok 2003 r., Ten piękny tajemniczy świat. Edukacja ekologiczna w przedszkolach. Warszawa 1997 r., Szkolny monitoring i ochrona wód śródlądowych. Krosno 1998 r., Szkolny monitoring odpadów. Krosno 1997 r., Zieloną ścieżką. Edukacja Ekologiczna. Przewodnik dla nauczycieli, I ty chronisz środowisko. Polski Klub Ekologiczny 1991 r., Ekoanimator w rekreacji i turystyce. WCEE 2004 r., Internet w edukacji dla zrównoważonego rozwoju. Warszawa 2002 r., Standardy działania Ośrodków Edukacji Ekologicznej. Białystok 2005 r., Szkoła Ekologiczna. Funkcjonowanie i perspektywy rozwoju. D.Cichy 1996 r., Zrównoważony rozwój, regionalne współdziałanie i edukacja ekologiczna. RCEE w Płocku 1998 r., Edukacja Ekologiczna. Edukacja dla przyszłości. RCEE 1997 r. 2. Informacje o powiecie. 2.1. Podstawowe dane o powiecie. Powiat wołomiński położony jest na Nizinie Mazowieckiej. Jego największą (środkową) część stanowi Równina Wołomińska. Stolica powiatu oddalona jest o ok. 22 km od Warszawy, w kierunku północno-wschodnim. Położenie centrum miasta wyznaczają następujące współrzędne geograficzne: 52°21'27" szerokości geograficznej północnej oraz 21°15'16" długości geograficznej wschodniej. Rys. 1. Położenie Powiatu Wołomińskiego w województwie mazowieckim Powiat Wołomiński wchodzi w skład województwa mazowieckiego. Jego powierzchnia wynosi 95 530 ha. Należy do największych powiatów województwa. Zamieszkuje go około 220 tys. mieszkańców, co stawia go na czele takich jednostek nie tylko na Mazowszu, ale i w skali kraju. Z powyższego wynika także duża gęstość zaludnienia na około połowie terytorium powiatu przekraczająca dwu-trzykrotnie średnią dla kraju. Stwarza to określone warunki dla zagospodarowania przestrzennego, wymusza oszczędność przestrzeni, sprawne rozwiązywanie konfliktów społecznych, trafne decyzje lokalizacyjne, stałą dbałość o usuwanie nawet bardzo lokalnych uciążliwości środowiskowych. Podział administracyjny powiatu przedstawiono schematycznie na Rys. 2. Rys. 2. 17 Powiat węgrowski Po wi at mi ńs ki Po wi at wy sz ko ws ki P o w ia t le gi m.st. Warszawa o n Powiat tworzy o 12 gminnych wspólnot samorządowych; ich charakter oraz liczbę mieszkańców przedstawiawponiższa tabela. sk Gminy Status gminy Liczba mieszkańców gminy w stosunku do powiatu i Kobyłka, Marki, Ząbki i Zielonka Miejski 37,3% Dąbrówka, Jadów, Klembów, Poświętne i Strachówka Wiejski 17,4% Radzymin, Tłuszcz, Wołomin miejsko- 45,2% Największa jest gmina Wołomin, która liczy około 48 tys. mieszkańców. wiejski 18 Według regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego (Rys. 3.) powiat wołomiński położony jest na Równinie Wołomińskiej. Rys. 3. Położenie Równiny Wołomińskiej w regionach fizyczno-geograficznych: 318.78 Równina Wołomińska; 318.73 - Kotlina Warszawska; 318.74 -Dolina Dolnego Bugu; 318.92 - Wysoczyzna Kałuszyńska; 318.79 - Równina Garwolińska. (źródło: Kondracki J., Geografia regionalna Polski, PWN, 2000) Średnia wysokość Równiny wołomińskiej wynosi ok. 100 m n.p.m. Teren powiatu nachylony jest w kierunku północno-zachodnim. Najwyżęj położone punkty znajdują się w gminach Strachówka i Poświętne i sięgają ok. 133 m n.p.m. Najniżej położone są gminy Radzymin i Dąbrówka, gdzie rzędne terenu schodzą do ok. 80 m n.p.m. Równina Wołomińska sąsiaduje od zachodu z Kotliną Warszawską, od północy z Doliną Dolnego Bugu, od wschodu z Wysoczyzną Kałuszyńską, a od południa z Równiną Garwolińską. 19 2.2. Stan środowiska przyrodniczego. 2.2.1. Geologia i ukształtowanie terenu. Obszar ten wchodzi w skład wielkiej równiny denudacyjnej, której częścią jest Równina Wołomińska, o powierzchni 1924 km2. Ukształtowała się ona w okresie zlodowacenia środkowopolskiego i została silnie zmodyfikowana przez działalność wód polodowcowych wypływających spod lodowca w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Przeważającą formą terenu są równiny urozmaicone licznymi, ale łagodnymi wzniesieniami morenowymi. W podłożu równiny, w jej części zachodniej, występują iły wstęgowe, stanowiące surowiec dla cegielni, eksploatowany intensywnie od stu kilkudziesięciu lat. Na omawianym terenie zalegają głównie utwory plejstoceńskie. Przeważają piaski akumulacji lodowcowej z głazami oraz gliny zwałowe. Powierzchnia powiatu to zerodowana morena denna zlodowacenia środkowopolskiego. Pod koniec Plejstocenu w okresie istnienia zastoiska warszawskiego, na jego brzegach wybitną działalność ujawniły czynniki eoliczne, którym powstanie zawdzięczają kompleksy wydmowo-piaszczyste. O ich znacznym wieku świadczą znajdowane w odkrywkach ślady próchnicy kopalnej. Stolica powiatu, Wołomin, położona jest na równinie wyższego tarasu nadzalewowego. W jego sąsiedztwie przeważają formy eoliczne, których przykładem jest kompleks parabolicznych wydm zwanych Mironowe Górki, w otoczeniu pól piasków wydmowych. Charakterystyczną cechą tego terenu jest występowanie licznych torfowisk oraz niewielkich stawów, powstałych wtórnie po wyeksploatowaniu torfu. Teren powiatu obejmuje więc zarówno naturalne i genetycznie ciekawe formy morfologiczne mogące być przedmiotem zainteresowania edukatorów ekologicznych, jak i wiele przykładów ludzkiej ingerencji w rzeźbę, głownie negatywnych, choć także akceptowanych krajobrazowo. 2.2.2. Gleby. Na terenie powiatu dominują gleby mało urodzajne, o niskiej klasie bonitacyjnej, wytworzone z piasków naglinowych i naiłowych oraz z glin zwałowych. Przeważają gleby bielicowe, z niewielkim udziałem gleb murszowych. Dość licznie występują piaski wydmowe i gleby początkowego stadium rozwojowego, wytworzone z piasków całkowitych. Wśród występującej na badanym terenie gleb hydromorficznych przeważają gleby glejowe, właściwe. Występują one na obszarach wyrobisk, wyeksploatowanych do podłoża mineralnego. W miejscach podmokłych występują gleby wytworzone z torfów wysokich, głównie wełniankowych położonych na torfie wełniankowym. Omawiane gleby bagiennotorfowe odznaczają się dużym stopniem rozkładu i należą do gleb płytkich i średnio głębokich. Generalnie słaba przydatność rolnicza gleb sprzyja rozwojowi innych form gospodarowania. Występuje jednak konflikt pomiędzy tradycyjnym zagospodarowaniem rolniczoogrodniczym a przeznaczaniem terenu pod działalność produkcyjno-usługową, zwykle powodująca uciążliwości środowiskowe. Aspekt ten jest poważnym wyzwaniem dla EZR. Bogactwo regionu stanowią złoża wysokiej jakości iłów zastoiskowych, będących surowcem przy produkcji wyrobów ceramicznych. Zostały rozpoznane w ponad 50 złożach i są od wielu lat intensywnie eksploatowane w licznych kopalniach odkrywkowych. Największa ilość złóż zgrupowana jest na północ i południe od Radzymina, w rejonie Ciemnego, Słupna, Mokrego, Łosi i Guzowatki. Drugim rejonem większej koncentracji złóż surowców ilastych są okolice Kobyłki, Zielonki i Marek. Do największych obszarowo złóż iłów należą: SłupnoWawrzynów (98,2 ha), Radzymin (58,2 ha) oraz Różewo-Marianów (33,1 ha). Drugim kompleksem litologicznym przedstawiającym wartości surowcowe są osady 20 piaszczyste i piaszczysto – żwirowe pochodzenia rzecznego oraz piaszczyste pochodzenia eolicznego. Osady te to tzw. kruszywo naturalne stosowane na szeroką skalę w budownictwie i drogownictwie oraz do produkcji silikatów (piaski kwarcowe). Piaski te udokumentowane zostały przy granicy z Powiatem Legionowskim, w okolicy Radzymina, Marek i Kobyłki, a także w okolicach Tłuszcza i Dąbrówki. W obrębie Powiatu znajdują się także torfy. Na terenie gminy Radzymin lokują się one głównie w okolicach miejscowości Borki, Parcele, Łosie, Mokre – tj. w północnej części gminy. Torfy tworzą niewielkiej miąższości pokłady (1- 1,5 m) i generalnie nie spełniają kryteriów wymaganych do włączenia ich do bazy surowcowej kopalin i bilansu złóż w Polsce. W niewielkim stopniu mogą być wykorzystywane w ogrodnictwie jako domieszka ziemi inspektowej na potrzeby lokalne. Spośród wszystkich złóż jedynie połowa jest obecnie eksploatowana. Z uwagi na powierzchniowe występowanie złóż są one eksploatowane w kopalniach naziemnych metodą odkrywkową. Roczne wydobycie iłów ze złóż wynosi poniżej 15 tys. m3 z każdego złoża. Złoża położone na terenie Powiatu budują surowce pospolite, powszechnie występujące, stąd też sklasyfikowano je z punktu widzenia ochrony złóż do klasy 4, najniższej. W wielu złożach wydobycie odbywa się bez ważnej koncesji, zatwierdzonego planu ruchu górniczego, w sposób nieuporządkowany. Powszechna jest także nielegalna eksploatacja kopalin, szczególnie piasku wydmowego. Ze względu na duże zasoby surowców ilastych eksploatowanych intensywnie w latach ubiegłych powstało wiele wyrobisk wymagających obecnie rekultywacji. Większość z nich znajduje się na terenach należących do osób prywatnych. Główny kierunek rekultywacji to tereny infrastruktury. Zawodnione wyrobiska są najczęściej zostawiane jako zbiorniki małej retencji lub z przeznaczeniem do wykorzystania rekreacyjnego. Na terenie gminy Radzymin znajduje się obecnie 17 czynnych wyrobisk eksploatacyjnych iłów warwowych. Pięć wyrobisk znajduje się w stanie sukcesywnej rekultywacji o różnym stopniu zaawansowania. Dwa wyrobiska znajdują się na etapie docelowego zagospodarowania o kierunku przemysłowym. 2.2.3. Warunki wodne. Wody powierzchniowe Powiat wołomiński leży według podziału hydrogeologicznego w Regionie Mazowieckim, Podregionie Środkowomazowieckim (Centralnym). Jest to rejon międzyrzecza Wisły i Narwi, zlewnia rzeki Czarnej, odprowadzającej swoje wody do Kanału Żerańskiego. Równina Wołomińska wznosi się łagodnie w kierunku południowo-wschodnim ku Wysoczyźnie Kałuszyńskiej, z której spływają dopływy Narwi i Bugu: Struga, Czarna, Rządza, Osownica, Liwiec. Doliny rzeczne są płaskie i płytkie, a koryta charakteryzują się płytkimi dnami. Sieć rzeczna odznacza się układem promienistym, zbiegającym się ku środkowi krainy. Źródła wszystkich ważniejszych rzek tego regionu znajdują się poza jego granicami. Bogata sieć cieków oraz liczne obiekty wód stojących stwarzają możliwości dla edukacji dotyczącej problematyki hydrologicznej i gospodarki wodnej. O potencjale energetycznym rzek decyduje przepływ i możliwości piętrzenia. Największe przepływy spośród rzek powiatu wołomińskiego posiada kilka Narew i Bug. Największe 21 spadki lokalne wykazują rzeki o stosunkowo małych przepływach, takie jak Osownica, Liwiec, Rządza. W Programie możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla Województwa Mazowieckiego (samorząd Woj. Maz. Warszawa 2006), określono Zasoby hydroenergetyczne rzek Mazowsza. W zlewni Narwi i Bugu wyszczególniono m.in. Liwiec, na którym istnieje 6 obiektów możliwych do wykorzystania. Zasoby hydroenergetyczne Liwca, wg informacji RZGW Warszawa, wynoszą 713 kW, przy możliwości produkcji energii 3 489 MWh, w tym elektrownia wodna w m. Kalinowiec (powiat węgrowski) o wielkości produkcji energii 500 MWh/rok . Z zebranych danych wynika, że Liwiec jest jedną z 7 rzek Mazowsza, na których występują najlepsze warunki zagospodarowana hydroenergetycznego (obok takich rzek jak Radomka, Wkra, Skrwa Prawa, Orzyc, Iłżanka). Planowana jest budowa trzech elektrowni wodnych na rz. Liwiec (w powiecie węgrowskim), co może być utrudnione z uwagi na objecie doliny Liwca ochroną Natura 2000. Ocena jakości wód została dokonana w roku 2008. Przeprowadzone badania miały charakter uzupełniający w stosunku do badań prowadzonych w ograniczonym zakresie przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Ww. ramach zadania przeprowadzono dwie serie pomiarów w 8 punktach kontrolno-pomiarowych na 5 rzekach powiatu wołomińskiego, tj.: a) rzeka Cienka – p.p.k. Klembów /na ujściu do Rządzy/ b) rzeka Rządza – p.p.k. Krzywica /powyżej ujścia Cienkiej/ c) rzeka Długa – Ossów / powyżej ujścia Kanału z Wołomina/ d) rzeka Długa – Zielonka ul. Poniatowskiego / poniżej uj. dopływu z Rembertowa/ e) rzeka Liwiec - /Starowola/ f) rzeka Liwiec - /za wiaduktem kolejowym , powyżej Urli/ g) rzeka Bug - /na granicy powiatu wyszkowskiego i wołomińskiego/ h) rzeka Bug – /poniżej Kuligowa/ W wyniku ww. badań stwierdzono m.in., że : a) na podstawie załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008), (obowiązującego od 23.09.2008r.), jakość ww. wód powierzchniowych na terenie powiatu wołomińskiego nie odpowiada wartościom granicznym ustalonym dla I i II klasy, z uwagi na przekroczenia wartości granicznych takich wskaźników jak: ogólny węgiel organiczny i BZT5, a w niektórych punktach pomiarowo-kontrolnych także: chlorofil „a” (rz. Długa, Liwiec i Bug) oraz azot amonowy (rz. Długa), b) z uwagi na fakt, że dla pozostałych klas nie ustala się wartości granicznych badanych wskaźników jakości wód, nie można ustalić konkretnej klasy jakości wód, c) w porównaniu do wyników badań wód rzek: Cienka, Rządza i Długa, prowadzonych przez WIOŚ w latach 2002-2007, można stwierdzić, że nie występuje tendencja do pogarszania się jakości wód w ww. rzekach. Wody w rzekach Liwiec i Bug na terenie powiatu wołomińskiego nie były do tej pory badane przez WIOŚ. d) we wszystkich badanych punktach pomiarowo-kontrolnych jakość wód nie odpowiada wymaganiom określonym dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczona do spożycia. O jakości wód rzek i cieków powiatu decydują głównie ścieki odprowadzane do nich z oczyszczalni komunalnych Zielonki, Wołomina i z osiedli mieszkaniowych w Zielonce i Kobyłce. Do najważniejszych źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie Powiatu Wołomińskiego należą także: 22 spływy obszarowe z terenów rolnych, nieuregulowane spływy wód deszczowych z terenów zurbanizowanych i uprzemysłowionych, źle składowane i nie zabezpieczone pryzmy obornika oraz stosowanie gnojowicy na polach położonych w pobliżu cieków wodnych, niesprawnie działające systemy urządzeń melioracyjnych, przesięki z nieszczelnych szamb z gospodarstw położonych przy rzekach. O jakości wód mniejszych rzek decydują przede wszystkim zanieczyszczenia obszarowe. Istotny wpływ na czystość wód ma sposób zagospodarowania zlewni. Badania WIOŚ potwierdziły, że poszczególne zanieczyszczenia w rzekach ulęgają dużym sezonowym zmianom. Wynika to przede wszystkim z nierównomiernego odpływu zanieczyszczeń pochodzenia obszarowego, kształtowanego przez aktualne warunki atmosferyczne. Także zakłady przemysłowe, gminy odprowadzają nieoczyszczone lub oczyszczone w niewystarczającym stopniu ścieki. Niektóre gminy nie posiadają systemów oczyszczania ścieków. Wody podziemne Według podziału regionalnego zwykłych wód podziemnych Polski (B. Paczyński) obszar Powiatu Wołomińskiego znajduje się w obrębie regionu mazowieckiego, podregionie środkowo – mazowieckim (centralnym), w rejonie międzyrzecza Wisły i Narwi. Stopień złożoności układu hydrostrukturalnego –“D” wg Paczyńskiego (1995r), charakteryzuje się występowaniem wielopiętrowego porowego systemu kenozoicznego i niżej położonego mezozoicznego systemu szczelinowego. Na terenie Powiatu występują dwa użytkowe piętra wodonośne: - czwartorzędowe – z trzema poziomami wodonośnymi, - trzeciorzędowe – z dwoma poziomami wodonośnymi: poziom mioceński i poziom oligoceński. Duża część Powiatu charakteryzuje się obecnością płytko występujących wód gruntowych oraz leżących na małej głębokości utworów nieprzepuszczalnych. Sprzyja to gromadzeniu się w strefie przypowierzchniowej gruntu wód opadowych. Generalnie płaski teren i małe spadki utrudniają odpływ wód opadowych. Odpływ jest więc wspomagany przez liczne rowy melioracyjne i drenaż rolniczy. Trzeciorzędowe piętro wodonośne na terenie Powiatu jest rzadko wykorzystywane. Wody podziemne trzeciorzędu występują w utworach miocenu, których poziom wodonośny znajduje się na głębokości 100-160 m, wydajność studni wynosi ok. 40 m3/h; wody te wymagają prostego uzdatniania. Aktualnie nie jest prowadzona eksploatacja wód z tego poziomu. Największymi obszarami antropopresji na wody podziemne są miasta Wołomin i Tłuszcz. Rozbudowana tam infrastruktura mieszkaniowo-przemysłowa stanowi istotne zagrożenie dla wód podziemnych. Szczególnie bardzo wysoki stopień zagrożenia występuje w Wołominie, gdzie na znacznych obszarach brak jest naturalnej pokrywy izolującej główny poziom wodonośny. Wody podziemne w rejonie miasta Tłuszcz są w większości naturalnie izolowane słabą pokrywą utworów słabo przepuszczalnych, dlatego przyjęto tu średni stopień zagrożenia. 2.2.4. Powietrze. 23 Na terenie Powiatu Wołomińskiego występują wszystkie kategorie źródeł emisji: punktowe, liniowe (komunikacja) i powierzchniowe. Znaczący wpływ na poziom stężeń pyłu w powietrzu Powiatu Wołomińskiego ma: emisja zanieczyszczeń ze źródeł bytowokomunalnych, ze źródeł związanych z transportem samochodowym, a także emisje związane z energetycznym spalaniem paliw w scentralizowanych systemach grzewczych oraz emisje technologiczne. Dodatkowym źródłem zanieczyszczenia powietrza pyłem jest unos pyłu z powierzchni terenu, dróg, dachów, pól uprawnych itd. oraz zanieczyszczenia allochtoniczne, napływające spoza terenu Powiatu. Poważnym źródłem zanieczyszczeń powietrza na terenie Powiatu jest w dalszym ciągu niska emisja. Niewątpliwym problemem jest spalanie w domowych piecach odpadów, w tym tworzyw sztucznych, gumy i tekstyliów. Ograniczaniu niskiej emisji sprzyja rozwój sieci gazowej – w latach 2004 – 2005 wybudowano 24,7 km sieci, a liczba połączeń do budynków mieszkalnych zwiększyła się o 688 sztuk. Liczba odbiorców gazu wzrosła o 1 179 gospodarstw domowych (1809 osób), w tym ogrzewających mieszkania gazem – o 1 030 gospodarstw. Ilość zużywanego gazu wzrosła w 2005 roku o 2296,7 tys. m3, w tym do ogrzewania mieszkań – o 1896,1 tys. m3. Na stan powietrza oddziałują w coraz większym stopniu źródła komunikacyjne. Wysokie zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na skrzyżowaniach głównych ulic miast, przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest przede wszystkim zły stan techniczny pojazdów, zła eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu lub zbyt małą przepustowością dróg. Na terenie Powiatu w największym stopniu na zanieczyszczenia pochodzące z komunikacji narażeni są mieszkańcy miast, szczególnie zaś Wołomina i Zielonki. Emisja zanieczyszczeń pyłowych wprowadzanych do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych spada. W największej ilości emitowane są zanieczyszczenia ze spalania paliw. Wzrosła natomiast ilość zanieczyszczeń gazowych. W największej ilości emitowany jest dwutlenek węgla. Emisja dwutlenku siarki zwiększyła się nieznacznie. Emisja tlenów azotu nieco wzrosła. Spadła emisja tlenku węgla. W wyniku przeprowadzonej przez WIOŚ “Oceny rocznej jakości powietrza w roku 2006 w województwie mazowieckim” zakwalifikowano Powiat Wołomiński do strefy „C” (klasyfikacja ze względu na ochronę zdrowia), ze względu na przekroczone dopuszczalne stężenia pyłu zawieszonego PM10. Pod względem kryterium ochrony roślin strefa Powiatu Wołomińskiego została zaliczona do strefy „A”. W 2007 r. sytuacja w zakresie jakości powietrza uległa poprawie. Powiat zaliczony jest do strefy „A” ze względu na stan zdrowia. 2.2.5. Ochrona przyrody i krajobrazu. Wskaźnik lesistości powiatu wołomińskiego wynosi 26,7% i jest nieco niższy od średniej krajowej. W poszczególnych gminach Powiatu, ze względu na różnice w zainwestowaniu oraz charakter gmin, struktura i lesistość kształtuje się odmiennie. Najwięcej, bo prawie 70%, zajmują lasy w gminie Zielonka. Najmniejszy wskaźnik lesistości jest w gminie Wołomin, która posiada charakter wybitnie rolniczy, z dużą ilością pól uprawnych. Lasy zajmują tam tylko 15,0% całości gminy. 24 Powierzchnia 12 887 ha lasów Powiatu Wołomińskiego, a więc około 50% to własność Skarbu Państwa. Starostowie zlecają nadzór nad lasami prywatnymi Nadleśnictwom. Zarówno lasy państwowe jak i prywatne cechują się dużym rozdrobnieniem. Zwarte kompleksy leśne występują w południowej części Powiatu (gmina Zielonka) i południowo – wschodniej (gmina Strachówka) oraz północno – wschodniej (gmina Jadów). Obecnie większe kompleksy leśne zachowały się między Ludwinowem i Dąbrówką, Załubicami i Łosiem, Sierakowem i Rudą, na południowy – zachód od Słupna (resztka Puszczy Słupeckiej), oraz między Markami, Zielonką i Ząbkami. Rozległe obszary leśne między Zielonką, Wesołą, Okuniewem, Pustelnikiem, Zabrańcem i Ossowem są użytkowane częściowo jako poligon wojskowy. We wschodniej części powiatu większe kompleksy leśne znajdują się w okolicy Ostrówka, Szewnicy i Urli. Należy wymienić fragment Puszczy Kamienieckiej koło Strachowa oraz dużą strefę leśną ciągnącą się na pograniczu powiatu od Turza przez Kąty – Miąski, Kąty Czernickie, Osękę po Szamocin. W Powiecie na około 80% powierzchni przeważają bory sosnowe świeże, wilgotne i bory mieszane, rzadziej bory suche, a podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna (ok. 70 %) i brzoza (ok.15 %). Warstwę podszytu tworzą często gatunki drzewiaste (głównie sosna), jałowiec, kruszyna, czeremcha, a w miejscach żyźniejszych dąb, leszczyna, kruszyna, jarząb pospolity, trzmielina, tarnina. Pozostała niewielka powierzchnia to lasy liściaste z dębem, grabem, lipą, klonem (dąbrowy i grądy), a na terenach podmokłych lasy olchowe. Lasy łęgowe jesionowo-olchowe porastające dawne obszary zalewowe zostały prawie całkowicie wycięte i występują dziś lokalnie w postaci drobnych fragmentów. Podobnie jest z łęgami topolowymi i wierzbowymi. Mniej przekształcone od łęgów i bardziej naturalne są zbiorowiska zaroślowe, tzw. łozy. Niewielki areał na torfach wysokich i przejściowych zajmują bory bagienne z sosną i brzozą. Na terenie powiatu znajduje się fragment Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, utworzonego w 1993 roku i kilkukrotnie powiększanego. Jest to 840 ha enklawa parku w północnej części gminy Jadów, w skład której wchodzą prywatne lasy i grunty rolne wsi Strachów i Kukawki. Ponadto znajdują się 4 rezerwaty przyrody: Dębina, Grabie, Horowe Bagno i Śliże – o łącznej powierzchni 170,78 ha. Dużą powierzchnię zajmuje „Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu” - 18 743,00 ha, oraz znacznie mniejszą fragmenty obszarów Natura 2000 - około 3 069,59 ha. Są jeszcze pomniki przyrody – 180 szt. i użytki ekologiczne – 31,61 ha oraz zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Lisie Bagno” w gminie Zielonka o powierzchni 120,04 ha. 2.2.6. Klimat. Ogólne warunki klimatyczne Niziny Środkowomazowieckiej można scharakteryzować jako umiarkowanie ciepłe o cechach przejściowych, od klimatu morskiego do kontynentalnego. Przenikają się tu wpływy klimatyczne Oceanu Atlantyckiego oraz kontynentu Eurazji. Cechą typową dla klimatu przejściowego są częste, niekiedy gwałtowne i intensywne zmiany warunków pogodowych. Według Atlasu Województwa Warszawskiego, powiat wołomiński znajduje się w obrębie Mazowiecko-Podlaskiego Regionu Klimatycznego, ze znaczącym wpływem klimatu kontynentalnego. Charakteryzują go duże amplitudy roczne, długie gorące lato i długie mroźne zimy. Średnie wartości temperatur w miesiącach letnich są wyrównane i wahają się od 18°C do 18,5°C, a zimą wynoszą średnio -2,9°C. W ostatnich latach i tu łatwo zauważyć efekty globalnego ocieplenia, zwłaszcza w chłodnej porze roku. Stwarza to możliwości wykorzystania tego faktu podczas realizacji Programu EZR. 25 Opady należą tu do najniższych w Polsce i wynoszą często poniżej 500 mm w ciągu roku. (dla obszaru Polski opady wynoszą średnio 650 mm rocznie). Okres wegetacyjny na omawianym terenie trwa około 210 dni (w Polsce od 190 do ponad 220). 2.2.7. Zagrożenia środowiska. Hałas Charakter Powiatu Wołomińskiego, z dobrze rozwiniętą siecią dróg, brakiem obwodnic miast i wzmożonym ruchem w kierunku terenów rekreacyjno - wypoczynkowych sprawia, że głównym źródłem hałasu jest komunikacja drogowa i kolejowa. Poziom hałasu wzrasta systematycznie, wraz ze zwiększaniem się ilości pojazdów poruszających się po drogach Powiatu. Szacuje się, że natężenie ruchu drogowego w ciągu ostatnich dziesięciu lat wzrosło trzykrotnie. Poziomy dźwięku środków komunikacji drogowej na terenie zurbanizowanych dochodzą do 75-90 dB, przy dopuszczalnych natężeniach hałasu w środowisku w otoczeniu budynków mieszkalnych do 50 dB w porze nocnej i do 60 dB w porze dziennej. Hałas przemysłowy wpływa w mniejszym stopniu na klimat akustyczny Powiatu, szczególnie w jego wschodniej, mniej zurbanizowanej i uprzemysłowionej części. Do najbardziej uciążliwych pod względem hałasu zaliczone zostały zakłady z następujących branż: przemysł spożywczy, drukarnie, zakłady przetwórstwa tworzyw sztucznych, zakłady usługowe o różnym profilu, np. betoniarnie lub składnice złomu. Promieniowanie elektromagnetyczne. Promieniowanie elektromagnetyczne obejmuje różne długości fal, począwszy od fal radiowych przez fale promieniowania podczerwonego, zakres widzialny i fale promieni nadfioletowych, aż do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma. Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałują na organizmy tylko te fale, które są pochłaniane przez atomy, cząsteczki i struktury komórkowe. Z uwagi na sposób oddziaływania promieniowania na materię widmo promieniowania elektromagnetycznego można podzielić na promieniowanie jonizujące i niejonizujące: - promieniowanie jonizujące, występuje w wyniku użytkowania zarówno wzbogaconych, jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych, - promieniowanie niejonizujące, którego głównymi źródłami w środowisku są: - linie elektroenergetyczne, - obiekty radiokomunikacyjne, w tym stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej, - stacje radiolokacyjne. Ponadto punktowymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego są radiostacje używane przez różne służby (policja, wojsko, itp.). Ustawa Prawo ochrony środowiska zobowiązuje WIOŚ do prowadzenia okresowych badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz do prowadzenia rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól. Pomiary kontrolne pól elektromagnetycznych prowadzi Wojewódzka Stacja 26 Sanitarno–Epidemiologiczna i Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska. Na terenie Powiatu Wołomińskiego nie prowadzono badań natężenia pól elektromagnetycznych. Należy mieć na uwadze, że oddziaływanie promieniowania niejonizującego na środowisko będzie stale wzrastać, co związane jest z postępem cywilizacyjnym. Wpływ na wzrost promieniowania ma przede wszystkim powstawanie coraz większej liczby stacji nadawczych radiowych i telewizyjnych oraz stacji bazowych telefonii komórkowej, itp., pokrywających coraz gęstszą siecią obszary dużych skupisk ludności. Rozwój źródeł pól elektromagnetycznych spowoduje zarówno ogólny wzrost poziomu tła promieniowania elektromagnetycznego w środowisku jak też zwiększenie liczby i powierzchni obszarów o podwyższonym poziomie natężenia promieniowania. Zagrożenia naturalne i poważne awarie. Zagrożenia powodowane przez wszelkiego typu awarie infrastruktury technicznej stwarzające zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz katastrofy wywołane przez siły natury powodują konieczność prewencji i przeciwdziałania w celu zapewnienia bezpieczeństwa społeczeństwu Powiatu. Potencjalne zagrożenia środowiska (sytuacje awaryjne lub katastrofy) na terenie Powiatu Wołomińskiego głównie mogą mieć charakter chemiczny, pożarowy, wybuchowy i skażenia środowiska. Potencjalne źródła zagrożenia to: - urządzenia techniczne (instalacje) w zakładach magazynujących lub stosujących w procesie produkcji toksyczne środki przemysłowe (amoniak, chlor, produkty ropopochodne, inne chemiczne), - transport materiałów i substancji niebezpiecznych (toksycznych, wybuchowych) głównie na szlakach kolejowych, a także rurociągami, łatwopalnych, - magazynowanie materiałów i substancji niebezpiecznych, - występowanie palnej i zwartej zabudowy, jak również lokalizacji zwartych, iglastych kompleksów leśnych, co stwarza zagrożenie pożarowe. Wymienione wyżej zagrożenia, poza zasięgiem lokalnym ograniczającym się do terenu danego zakładu, w niesprzyjających warunkach mogą potencjalnie przyjąć rozmiary niebezpieczeństwa o zasięgu lokalnym - obejmującym część obszaru danej miejscowości lub nieznacznie wykraczającym poza jej granice administracyjne. Największym zakładem stwarzającym ryzyko wystąpienia poważnej awarii na terenie Powiatu Wołomińskiego jest Baza Paliw w Emilinowie. Jej przedmiotem działalności jest: magazynowanie, składowanie, przechowywanie paliw płynnych (olej napędowy, benzyny) w zbiornikach magazynowych, przeładunek z rurociągu dalekosiężnego z Płocka (Płock – Mościska – Emilinów) i transportu kolejowego do zbiorników magazynowych za pomocą własnych urządzeń, załadunek paliw na transport autocysternowy i do cystern kolejowych. W latach 2004 – 2006 na terenie Powiatu Wołomińskiego wystąpiły trzy zdarzenia mające znamiona poważnej awarii. Skażenie toksycznymi środkami przemysłowymi (TPS) TPS (chlor, amoniak, siarka) są przewożone na terenie powiatu: - drogami kołowymi Warszawa – Białystok w ilości 7 320 Mg / rok, Warszawa – Mińsk Mazowiecki w ilości 800 Mg/rok - drogi kolejowe Warszawa – Białystok w ilości 71 000 Mg/rok 27 Ewentualne wydarzenia zabezpiecza głównie PKP, Policja, Państwowa Straż Pożarna, MOZG. Ropociągi, gazociągi i składy paliw. Przebiegające przez powiat ropociągi (do Płocka) i gazociągi oraz skład paliwowy w m. Emilianów, gdzie składowane jest 68 000 ton paliw płynnych. Pożary lasów Obszary leśne, które pokrywają 26,7 % powierzchni powiatu stanowią główne zagrożenia pożarem. Przebiegające przez te tereny szlaki komunikacyjne i znajdujące się tam siedliska ludzkie wzmagają te zagrożenia. Zabudowa osiedli miejskich i wiejskich w powiecie zarówno mieszkalnych, jak i gospodarczych jest w różnym stopniu podatna na pożary. Szczególnie zagrożone są lasy położone w pobliżu miast: Ząbki, Zielonka, Marki, Radzymin. Wszystkie Nadleśnictwa mają opracowane plany w tym obserwację i łączność z systemem powiadamiania alarmowego. Są wyznaczone drogi dojazdowe i miejsca poboru wody. Jednostki reagowania dysponują wieżami obserwacyjnymi z obrotowymi kamerami TV -3 szt. i 1 szt. z obserwatorem i radiotelefonem. Powodzie Wody powiatowych rzek stanowią realne powodziowe zagrożenie. Szczególnie zagrożone są miejscowości położone nad rzeką Bug. Wypłycone koryto rzeki na skutek oddziaływania zapory wodnej w Dębem, z braku usuwania nagromadzonych osadów dennych, od wielu lat powoduje, że Bug płynie meandrując i zarastając na wypiętrzonych wysepkach, przez co staje się co roku groźniejszy przy spływie wód zimowo-wiosennych z krą. Rzeka Bug w przypadku powodzi może zatopić powierzchnię 28 km2 . Piętrząca się kra i duży jej napór powoduje duże zagrożenie dla mostu w Wyszkowie, a kruszenie kry podczas jego ochrony może spowodować także duże zagrożenie dla terenów położonych w dół rzeki. W Powiecie Wołomińskim w takich sytuacjach istnieje potencjalne zagrożenie dla mieszkańców kilku wsi jak: Kuligów, Stasiopole, Ślężany, Czarnów, Józefów w Gminie Dąbrówka oraz Arciechów, Popielarze, Załubice i Wolica w Gminie Radzymin. Rzeka Rządza nie stanowi zagrożenia powodziowego, bowiem wzdłuż jej biegu znajdują się łąki, na które rzeka może wylać bez szkody dla mieszkańców. Zagrożenie powodziowe wzdłuż rzeki Długiej (kanał Markowski) dotyczy miast Zielonka i Marki, w partiach niższego terenu. W przypadku podniesienia stanu wody w rzece i wylania jej może nastąpić szybkie zalanie piwnic i parterów domów. Od Zielonki do Kobyłki rzeka Długa jest obwałowana obustronnie na długości 44 km, z czego na terenie gmin powiatu Zielonka posiada wały o długości 2,5 km, a Marki 3 km. Z drugiej strony, względy ochrony środowiska i krajobrazu zalecają utrzymanie naturalnych rozlewisk. W związku z powyższym, w przypadku zagrożeń powodziowych musi być podjęta ciągła i dobra współpraca z Komitetem Przeciwpowodziowym w Wyszkowie, co wiąże się m.in. z uzyskiwaniem informacji o stanach wody rzeki Bug z wodowskazu w Wyszkowie. Efektywność ochrony przeciwpowodziowej zależy też od stanu sieci melioracyjnej oraz wydajności przepompowni. Znaczący wpływ na obniżenie sprawności systemu melioracyjnego wywiera zarastanie roślinnością oraz zamulanie rowów melioracyjnych. Powodzie mogą być przyczyną znacznych strat materialnych, szczególnie, gdy wystąpią w okresie wegetacyjnym. W latach 2004 – 2006 kilkakrotnie Starosta Powiatu Wołomińskiego ogłaszał stan alarmu powodziowego dla gmin Dąbrówki i Radzymina. Jak wynika z raportu Centrum Zarządzania 28 Kryzysowego zagrożenie powodziowe w dolnym odcinku rzeki dotyczyło miejscowości nadbużańskich od Arciechowa do Kuligowa i Czarnowa. Katastrofy i awarie Na terenie powiatu mogą mieć miejsce katastrofy budowlane spowodowane awarią sieci ciepłowniczych i wodociągowych, co może mieć miejsce w zwartej zabudowie Wołomina, Tłuszcza, Radzymina, Kobyłki, Marek, Ząbek i Zielonki. Na terenie powiatu istnieje możliwość katastrof drogowych i kolejowych spowodowanych dużym natężeniem ruchu szczególnie na drogach krajowych Warszawa – Wyszków i Mińsk Mazowiecki – Łochów oraz na trasie kolejowej Warszawa – Białystok. Dla zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców powiatu w zakresie poważnych awarii i zagrożeń naturalnych utworzono w 2005 roku Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego Starosty Wołomińskiego. Celem funkcjonowania Centrum Zarządzania Kryzysowego jest usprawnienie i zwiększenie efektywności kierowania i koordynowania procesami przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom ludzi i środowiska powodowanymi awariami, katastrofami lub klęskami żywiołowymi oraz zakłóceniami ładu i porządku publicznego. Równolegle odbywa się tu opracowywanie i aktualizacja danych o potencjalnych zagrożeniach. PCZK jest częścią składową Wydziału Zarządzania Kryzysowego Starostwa. Mieści się w nowym budynku Państwowej Straży Pożarnej w Wołominie przy ul. Sasina 15. Jego naczelnym zadaniem jest koordynacja działań służb ratunkowych w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia ludzi, klęsk żywiołowych, zagrożenia środowiska oraz tzw. zdarzeń kryzysowych, do których zalicza się katastrofy budowlane, katastrofy kolejowe, wybuchy gazu, podłożenie materiałów wybuchowych, informacje o niewybuchach itp. Praca Centrum opiera się na pracy całodobowej służby dyżurnej zaopatrzonej w system alarmowy i urządzenia łączności utrzymane w ciągłej gotowości. Służba dyżurna pełniona jest równolegle ze służbą dyżurną Państwowej Straży Pożarnej i z Centrum Powiadamiania Ratunkowego (Pogotowiem Ratunkowym). Dyżurni pracownicy zbierają i analizują informacje o wydarzeniach niebezpiecznych na terenie całego Powiatu Wołomińskiego ze wszystkich dostępnych źródeł: od mieszkańców, samorządów, OSP, leśnictw i nadleśnictw, poczty, telekomunikacji oraz służb inspekcji i straży, a głównie Państwowej Straży Pożarnej, policji, sanepidu, gminnej Obrony Cywilnej, nadzoru budowlanego, weterynarii, pogotowia ratunkowego, pogotowia gazowego, pogotowia energetycznego itp. Zadaniem dyżurnych jest powiadamianie o zagrożeniu mieszkańców oraz osób i instytucji odpowiedzialnych za niesienie pomocy, a także monitorowanie przebiegu akcji ratunkowych i, w miarę możliwości, koordynowanie działań wspierających akcję. 2.3. Uwarunkowania gospodarcze i społeczne rozwoju powiatu oraz procesy zmian zachodzące w powiecie. Powiat Wołomiński należy do grupy największych powiatów województwa mazowieckiego. Poziom niezaspokojenia istotnych potrzeb społecznych (tzw. poziom deprywacji) w Powiecie Wołomińskim jest największy pośród powiatów Mazowsza. To negatywne społecznie zjawisko nie różni się nasileniem w tej części otoczenia stolicy, ale częściej dotyka obszarów zurbanizowanych niż wiejskich. Istotny jest także poziom rozwoju społecznego. W tym przypadku rozbieżności pomiędzy powiatami Mazowsza są znaczne, co pokazuje załączona tabela. Najwyższą wartość wskaźnik przyjął w Powiecie Warszawskim, a w Wołomińskim był na poziomie średnim. 29 Wartość wskaźnika w powiecie wołomińskim Minimalna wartość wskaźnika Maksymalna wartość wskaźnika Niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży Rozwody 25,37 0,29 powiat Garwolin 25,37 powiat Wołomin 0,63 Stopa bezrobocia 12,8 Głębokość bezrobocia Psychoorganizacja 26,51 Osamotnienie ludzi starych Syntetyczny wskaźnik deprywacji Scholaryzacja 2,01 0,14 powiat Żuromin 2,00 powiat W-wa Zachód 15,54 powiat Piaseczno 1,63 powiat Maków 1,61 powiat Białobrzegi 0,49 powiat Łosice 1,88 powiat m. Ostrołęka 27,7 powiat Szydłowiec 53,90 powiat Przysucha 5,93 powiat Radom 2,35 powiat Ostrołęka 1,27 powiat Warszawa 1,15 powiat Siedlce 83,90 powiat Ostrołęka 0,48 powiat Siedlce 55,78 powiat m. Siedlce 546,90 powiat Warszawa 161,05 powiat Warszawa 0,74 powiat Ostrołęka 0,21 powiat Siedlce 10,40 powiat Płock 5,01 powiat Warszawa Względna zamożność Względna efektywność gospodarcza Dynamika starzenia Syntetyczny wskaźnik rozwoju 3,68 1,26 11,77 288,10 8,54 4,72 0,96 Ranga Powiatu Wołomińskiego (od wartości najwyższej wskaźnika) 1 19 28 36 13 17 2 34 8 21 22 15 Tab. Wskaźniki deprywacji i rozwoju społecznego w powiecie wołomińskim na tle powiatów Mazowsza (źródło: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Wołomińskiego strategia integracji i polityki społecznej, Olech A., Kaźmierczak T., załącznik do Uchwały IX-62/03 Rady Powiatu Wołomińskiego, 2003) Dane powyższe wykazują, iż na tle powiatów województwa mazowieckiego w powiecie wołomińskim szczególnie negatywnie wyróżnia się sytuacja dzieci i młodzieży. Bardzo niski jest wskaźnik scholaryzacji, co oznacza, że w omawianym powiecie stosunkowo dużo młodzieży nie kontynuuje nauki na poziomie średnim i zagrożone jest trwałą marginalizacją, w tym także wkraczaniem w sferę konfliktu z prawem. 30 W porównaniu do innych powiatów województwa mazowieckiego, samorządy powiatu wołomińskiego wydają przeciętnie mniej pieniędzy na zaspokojenie potrzeb jego mieszkańców, ale lepiej niż w innych powiatach dbają o rodziny i osoby w trudnych sytuacjach życiowych. Na terenie powiatu wołomińskiego działają 104 organizacje pozarządowe, co stanowi 1,1% organizacji Mazowsza, a blisko 40% spośród nich operuje w sferze społecznej. Dane te wykazują, iż jest to jeden z najaktywniejszych społecznie powiatów. Powyższe charakterystyki mają bardzo istotne znaczenie dla tworzenia ZPEE. Struktura wieku ludności powiatu przedstawia się następująco: Wiek mieszkańców Przedprodukcyjny (0-17lat) Produkcyjny (18-60/64 lata) Poprodukcyjny % ogólnej liczby mieszkańców powiatu 25,4% 60,8% 13,8% Dane te wskazują, że powiat wołomiński należy do grupy najmłodszych demograficznie powiatów Mazowsza. Prognoza na następne 20 lat przewiduje jednak, że będzie się starzał, a proces ten będzie przebiegał szybciej na terenach wiejskich, skąd coraz częstsze są migracje do miast. I te dane są ważne dla EZR. W sferze aktywności ekonomicznej również dostrzegalne są różnice pomiędzy terenami miejskimi, a wiejskimi, ponieważ liczba podmiotów gospodarczych jest na terenach gmin miejskich 3-krotnie większa niż na wiejskich. Różnice te utrzymują się także, gdy pod uwagę brana jest wysokość płaconych podatków przez osoby prawne. Analogicznie kształtują się zróżnicowania pod względem standardu życia. Biorąc pod uwagę podatki płacone od dochodów osobistych, poziom zamożności mieszkańców gmin wiejskich jest co najmniej dwukrotnie niższy niż mieszkańców gmin miejskich. Skrajna rozbieżność pod tym względem widoczna jest w przypadku mieszkańców gmin Strachówka i Zielonka, gdzie mieszkańcy Zielonki są ponad 4-krotnie zamożniejsi niż mieszkańcy Strachówki. Wysokości wydatków budżetów gmin są również większe w gminach miejskich, w szczególności w Zielonce, a niższe w gminach wiejskich, w tym przypadku najniższe są w gminie Tłuszcz. Standard życia mierzony w możliwości zaspakajania potrzeb kulturalnych rozkłada się analogicznie, czyli największe możliwości mają mieszkańcy gmin miejskich (Zielonki i Marek) a najmniejsze wiejskich (Strachówki). Odwrotnie w stosunku do nierówności dobrobytu kształtują się wydatki w dziale opieka społeczna, czyli największe są właśnie w gminach wiejskich. Najwięcej na pomoc społeczną wydaje gmina Strachówka, a prawie 2-krotnie mniej - Ząbki. Tabela pokazuje jak kształtowała się stopa bezrobocia w powiecie wołomińskim w ostatnich latach. Koniec 1999 r. Koniec 2000 r. Koniec 2001 r. W połowie 2002 r. K. listopada 2006 r. K. listopada 2007 r. K. października 2008 r. 12,8%, najwyższa w województwie mazowieckim 14,5% 17,9% 19,2%, czyli przekroczyła średnią mazowiecką i krajową 18,3% 11,1% 8,8% 31 Bezrobocie najsilniej dotyka gminy wiejskie powiatu, ale dynamika wzrostu, a następnie spadku bezrobocia jest większa w gminach miejskich. Stwierdzono zatem, że bezrobocie w gminach wiejskich ma charakter strukturalny, a w gminach miejskich związane jest z fazą cyklu gospodarczego, który ostatnio ma tendencje pozytywne. Około 50% bezrobotnych stanowią ludzie do 34 roku życia, w gminach wiejskich jest ich relatywnie więcej. Większość bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem najwyżej zasadniczym zawodowym. W całym powiecie wołomińskim wzrost bezrobocia w ostatnich latach pociągnął za sobą wzrost odsetka osób bezrobotnych długotrwale, czyli ponad 1 rok. W gminach wiejskich, za wyjątkiem Klembowa, wzrost ten jest dużo większy. Obecnie prawie co trzeci aktywny zawodowo mieszkaniec powiatu jest bezrobotny. Przedstawione wyżej dane dowodzą istnienia na terenie powiatu wołomińskiego wyraźnych nierówności. Z jednej strony starsze demograficznie i o niższym poziomie życia gminy wiejskie z drugiej strony młodsze i zamożniejsze gminy miejskie oraz gminy Wołomin i Radzymin, w których mieszka prawie 73% ogółu mieszkańców powiatu. Dzieli to teren powiatu na część zachodnią, lepiej rozwiniętą gospodarczo i o wyższym poziomie życia i część wschodnią z gminami wiejskimi oraz gminą Tłuszcz zamieszkałą przez 27% ogółu mieszkańców powiatu. Ma to istotne implikacje edukacyjne, a więc także związane z EZR. Społeczny i gospodarczy charakter powiatu Wołomińskiego jest ściśle związany z jego pozycją w aglomeracji warszawskiej. Obok powiatów legionowskiego, piaseczyńskiego, pruszkowskiego, grodziskiego i otwockiego leży w strefie aglomeracji, w której koncentruje się najwięcej inwestycji o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Skoncentrowana jest tu działalność gospodarcza i inwestycyjna oraz nowoczesny przemysł, co przesądza o jego wysokiej pozycji obok powiatów okalających Warszawę. Wchodzi zatem w obszar najzamożniejszy i wymagający ogromnych nakładów inwestycyjnych na tworzenie infrastruktury (na przykład budowa obwodnicy warszawskiej) województwa mazowieckiego. Dzięki temu istnieją dobre warunki do własnego rozwoju i uczestniczenia w nieustającym procesie rozwoju aglomeracji warszawskiej. Podział w powiecie wołomińskim na gminy o lepszych warunkach społeczno-gospodarczych i gorszych pokazuje jednak, że cały powiat nie korzysta z tego w jednakowym stopniu. Stwarza to dobre warunki do rozwijania różnych form aktywności materialnej i duchowej. 2/3 ogółu ludności powiatu skupia się na terenach zurbanizowanych, a 1/3 na terenach wiejskich. Zabudowa w powiecie wołomińskim koncentruje się w pobliżu przebiegającej przez niego głównych tras komunikacyjnych, to jest: linii kolejowej Warszawa -Białystok oraz drogi krajowej Warszawa - Białystok, która jest częścią planowanej międzynarodowej trasy relacji Warszawa - Helsinki, tzw. Via Baltica, łączącej państwa nadbałtyckie z Europą środkową i zachodnią. Obecnie już wiadomo, ze trasa ta będzie przebiegała przez powiat. Powiat Wołomiński powstał z części dawnych województw: warszawskiego, ostrołęckiego i siedleckiego. W części z dawnego województwa warszawskiego, (czyli w gminach: Ząbki, Marki, Zielonka, Kobyłka, Radzymin i Wołomin) skoncentrowana jest produkcja przemysłowa powiatu. Znajdują się tu większe zakłady przemysłowe, między innymi: Zakład Stolarki Budowlanej, DJChem Chemicals Poland, Huta Szkła Termisil, Gazomontaż i Eltor w Wołominie, Coca-Cola Poland w Radzyminie, Soraya w Radzyminie, Wojskowy Instytut Techniki Uzbrojenia w Zielonce. Typ zabudowy mieszkalnej to w większości zabudowa jednorodzinna. Osiedla mieszkalne - najczęściej 4- lub 11-piętrowe bloki oraz budynki użyteczności publicznej znajdują się najczęściej w centrach miast i przy ich głównych drogach. Gminy Dąbrówka, Klembów, Tłuszcz, Poświętne, Jadów i Strachówka oraz duża część gminy Radzymin mają charakter typowo rolniczy, gdzie najczęściej spotykane gospodarstwa liczą 3 lub 4 budynki. Tereny zabudowane na terenach wiejskich są rzadko rozmieszczone. 32 Mimo niskiej klasy bonitacyjnej gleb oraz tego, iż w powiecie duży udział mają tereny zurbanizowane (Ząbki, Zielonka, czy Wołomin), tereny rolnicze zajmują 58% powierzchni powiatu, a tereny leśne stanowią 26,79 % powierzchni. Teren powiatu jest wyraźne zróżnicowany pod względem użytkowania ziemi. Graniczące z Warszawą miasta-gminy Marki, Zielonka, Ząbki, a także miasto Wołomin to silne ośrodki małej przedsiębiorczości i rzemiosła. Tereny wschodnie to zróżnicowane przyrodniczo, piękne miejsca do rekreacji i coraz popularniejszej w powiecie agroturystyki. Szczególnie rozwija się ona w graniczących z Zalewem Zegrzyńskim i rzeką Bug terenach gmin Radzymin i Dąbrówka. Tereny te oraz gminy: Poświętne, Strachówka, Jadów ze znanym letniskiem Urle, stanowią atrakcyjne zaplecze rekreacyjne dla mieszkańców Warszawy. Gminy: Dąbrówka, Jadów, Klembów, Poświętne, Strachówka, Tłuszcz są typowo rolnicze. Mieszkańcy utrzymują się z pracy w rolnictwie i zajmują się hodowlą bydła mlecznego i trzody chlewnej, a także prowadzą działy specjalne tj. uprawę pieczarek i warzyw pod folią. Duża część mieszkańców pracuje poza gospodarstwem, głównie w Warszawie lub prowadzi zakłady usługowoprodukcyjne. Stolica powiatu Wołomin leży około 22 km od Warszawy. Jest to gmina przemysłowo-rolna. Wyposażona w infrastrukturę techniczną, posiada oczyszczalnię ścieków, segregownię i składowisko odpadów. Dobre warunki do rozwoju budownictwa mieszkaniowego jednoi wielorodzinnego. Miasto skupia się na osi linii kolejowej. Krzyżują się w nim dwie drogi wojewódzkie. Tereny oddalone na wschód stanowią łąki i użytki rolne. Pierwsze wzmianki o Wołominie pochodzą już z XV wieku. Rozwój osady przebiegał najintensywniej pod koniec XIX wieku, kiedy to wybudowano linię kolejową łączącą Warszawę z Petersburgiem, a Wołomin i okolice, ze względu na korzystny mikroklimat, miał charakter miejscowości letniskowej dla Warszawy. Prawa powiatu zyskał Wołomin w 1952 roku. Najbardziej znanym zabytkiem Wołomina jest dom słynnej pisarki Zofii Nałkowskiej, w którym obecnie mieści się muzeum. W następstwie przeprowadzonej oceny stanu środowiska i rozwoju powiatu poniżej przedstawiono analizę SWOT. Uwarunkowania zewnętrzne Szanse Zagrożenia położenie w sąsiedztwie Warszawy i współpraca z jej otoczeniem biznesowym i administracyjnym, problemy komunikacyjne pomiędzy powiatem a Warszawą rozwój sieci dróg, budowa drogi Via Baltica, zorganizowane grupy przestępcze wpływające na zły wizerunek i poczucie zagrożenia, korzystne dla powiatu procesy migracyjne osób i firm, zbyt niskie wykorzystanie potencjału turystycznego i rekreacyjnego powiatu, integracja z UE i środki pomocowe, regulacje międzynarodowe, europejskie i krajowe zobowiązujące do podniesienia jakości środowiska, możliwość powrotu wzrostu bezrobocia powodowany nie poprawiającą się koniunkturą gospodarczą całego kraju, postępująca degradacja środowiska naturalnego wywołana zanieczyszczeniami spoza granic powiatu, niewykorzystywanie środków pomocowych UE, postęp technologiczny, szanse rozwojowe dla mieszkańców w zakresie edukacji i nauki w Warszawie, przewidywane zmiany prawa i zasad 33 finansowania powiatów, szeroka oferta instytucji finansowych w regionie (Warszawa), kontakty międzynarodowe Warszawy, niski poziom kontaktów regionalnych i międzynarodowych w regionie. Uwarunkowania wewnętrzne Mocne strony Słabe strony wysoka aktywność i przedsiębiorczość mieszkańców powiatu, słabo rozwinięta infrastruktura techniczna i wodno-kanalizacyjna, znaczące walory osadnicze, inwestycyjne i turystyczne powiatu, obszary cenne przyrodniczo, brak kompleksowego systemu gospodarki odpadami w tym dzikie wysypiska odpadów, duża zasobność surowców dla budownictwa, częściowa gazyfikacja powiatu, Zespół ds. Edukacji Ekologicznej w Starostwie Powiatowym, niewystarczająco dobrze rozwinięta promocja potencjału powiatu, zainteresowanie gmin, organizacji pozarządowych edukacją ekologiczną, niska jakość wód powierzchniowych i podziemnych, stosunkowo wysokie środki Gminnych i Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, niedostateczna sieć i zły stan dróg wewnątrz powiatu, utrudniony dojazd do Warszawy, słaba promocja powiatu, niski poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa, wysoki odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym i niski w wieku poprodukcyjnym, dodatnie saldo migracji, udział społeczeństwa w akcyjnych działaniach na rzecz ZR, rozwinięta prasa lokalna Krytyczne oceny zawarte w tym zestawieniu są silnie łagodzone ostatnim okresem działań samorządowych. Jednak wciąż obserwuje się skutki wymienionych niedostatków i błędów. Istniejący potencjał rozwojowy powiatu wołomińskiego oraz zachodzące w jego otoczeniu procesy pozwalają stwierdzić, że przyszły rozwój powiatu przebiegać będzie w oparciu o zasady zrównoważonego rozwoju. Rozwój gospodarczy połączony z likwidacją braków w infrastrukturze odbywać się będzie z uwzględnieniem norm i standardów rozwiniętego społeczeństwa europejskiego w obszarze społecznym i ekologicznym. Obszarem podlegającym głównym przemianom ma być przemysł i sektor małych i średnich przedsiębiorstw. Powiat i gminy stworzą system ulg i zachęt dla małych przedsiębiorstw 34 i rzemiosła. Pomyślność tego sektora przełoży się na wysokość budżetu powiatu i stworzy nowe miejsca pracy. Ważnym obszarem aktywności powiatu i gmin będzie rozwój turystyki i rekreacji. Wymagać to będzie większych nakładów i intensywnych działań inwestycyjnych w zakresie infrastruktury i ochrony środowiska przyrodniczego. Powiat podejmie działania zapewniające zachowanie ładu przestrzennego i estetycznego na terenie gmin. Dużego znaczenia nabierze dostępność komunikacyjna Warszawy i rozwinięte zostaną alternatywne układy komunikacyjne: szybka kolej miejska, trasy rowerowe, wodne itp. Szczególnych starań oczekiwać się będzie w zakresie budownictwa i osadnictwa oraz rozwoju funkcji mieszkalnych na terenie powiatu. Na tym tle rozwój nowoczesnej edukacji obejmującej także EZR jest konieczny. Pozwoli on osiągnąć cele strategiczne powiatu: 1.Otwarcie komunikacyjne powiatu 2.Przyspieszony rozwój przedsiębiorczości dla zwiększenia podaży miejsc pracy i poprawy finansów samorządów 3.Wdrożenie norm ekorozwoju na terenie powiatu 4.Podniesienie poziomu życia oraz integracja mieszkańców powiatu 5.Tworzenie i intensywna promocja nowego wizerunku powiatu 6.Rozwój rekreacji i turystyki połączonej z restrukturyzacją rolnictwa. Wdrożenie norm ekorozwoju na terenie powiatu powinien odbywać się poprzez: opracowanie powiatowej Agendy 21; wykonanie pełnej kanalizacji miast wraz z oczyszczalniami ścieków; wspomaganie budowy biooczyszczalni indywidualnych dla wsi; ciągłą edukację ekologiczną mieszkańców; zaangażowanie młodzieży do przedsięwzięć ekologicznych; wspomaganie zmiany systemu ogrzewania na ekologiczne; uświadamianie władzom stołecznym zagrożeń ekologicznych dla powiatu; partycypację władz okolicznych samorządów w przeciwdziałaniu degradacji środowiska powiatu; rozwiązywanie problemów gospodarki odpadami; rozwój związków pomiędzy gminami powiatu dla przeciwdziałania zagrożeniom ekologicznym; wdrożenie programu ochrony wód, gleb i powietrza; opracowanie i wdrożenie programu wykorzystania ekologicznych źródeł energii; wdrożenie programu prac interwencyjnych: melioracyjnych, ochrony i pielęgnacji lasów, utrzymania w czystości terenów publicznych. Treść misji powiatu wołomińskiego zawarto w Strategii Rozwoju Powiatu Wołomińskiego: „Powiat Wołomiński to region o nowym wizerunku kształtujący społeczeństwo obywatelskie w oparciu o dziedzictwo kulturowe i tradycję chrześcijańską, przyjazny osadnictwu, rekreacji przedsiębiorczości” 35 3. Cele edukacji wynikające z dokumentów krajowych i wojewódzkich. 3.1. Cele edukacji wynikające z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej i Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej. W Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej zapisano szereg uwarunkowań realizacyjnych celów strategicznych. Uznanie, formalne i ogólnospołeczne, iż EZR jest jednym z podstawowych warunków realizacji Polityki Ekologicznej Państwa oraz programów ochrony środowiska na wszystkich poziomach. Ustanowienie wysokiego miejsca EZR w strukturze komunikacji społecznej oraz w systemie formalnej i nieformalnej edukacji. Wprowadzenie elementów EZR do wszystkich sfer życia społecznego, z respektowaniem i wykorzystaniem wartości kulturowych, etycznych i religijnych w tym uznawanych przez społeczności lokalne. Jeszcze szerszy dostęp społeczeństwa do informacji o stanie środowiska i do udziału w jego ochronie. Uznanie i wprowadzenie do praktyki decyzyjnej faktu, że EZR jest podstawowym warunkiem zmiany konsumpcyjnego modelu społeczeństwa. 3.2. Cele edukacji dla zrównoważonego rozwoju województwa mazowieckiego. Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy do 2014 r. (2007 r.) ustala, jako jeden z priorytetów poprawę świadomości ekologicznej społeczeństwa. W długoterminowej polityce na lata 2007-2014 określa jeden z celów głównych: Podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej. Cel długoterminowy: Ustawiczne kształcenie społeczeństwa w zakresie edukacji ekologicznej. Cel strategiczny: Poprawa stanu świadomości ekologicznej mieszkańców i administracji. Kierunki działań: rozszerzenie zakresu szkoleń dla administracji publicznej, organizowanie akcji i konkursów w zakresie efektywności energetycznej, oszczędzania wody, ochrony przed hałasem, zrównoważonego transportu, upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o ochronie lasu, kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji w gospodarstwach domowych, działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej społeczności lokalnych, władz szczebla lokalnego, upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o ochronie przyrody, roli zadrzewień, Realizacji ww. celu głównego służą następujące cele długoterminowe: systematyczna poprawa zarządzania ochroną środowiska, 36 wzmocnienie roli aspektów ekologicznych w politykach sektorowych, aktywizacja rynku do działań na rzecz ochrony środowiska i odpowiednio – cele strategiczne: wzmocnienie struktur zarządzania środowiskiem, aktywizacja działań na rzecz zrównoważonego wykorzystania zasobów środowiska w różnych sektorach gospodarki, zwiększenie aktywności podmiotów gospodarczych na rzecz ochrony środowiska. W Planie operacyjnym na lata 2007-2010 zapisano cele szczegółowe krótkoterminowe i program działania dla edukacji ekologicznej. Celem tym jest: wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa poprzez działania: rozszerzenie zakresu szkoleń dla administracji publicznej, upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o ochronie lasu i zagrożeniu pożarowym w lasach, działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej społeczności lokalnych, podejmowanie działań informacyjnych, promocyjnych, edukacyjnych w środkach masowego przekazu, na imprezach, kursach, podczas konkursów itp., akcje promocyjne, konkursy w zakresie efektywności oszczędzania energii, wody, ochrony przed hałasem, kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji w gospodarstwach domowych, cykliczne konkursy ekologiczne dla gmin, cykliczne konkursy ekologiczne dla uczniów, Zadania z zakresu edukacji ekologicznej są też zawarte w Programie gospodarki odpadami województwa mazowieckiego oraz w Wojewódzkim programie usuwania wyrobów azbestowych. Dotyczą one wspierania działań służących zwiększaniu świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami i wyrobami zawierającymi azbest. 3.3. Wyzwania edukacyjne Powiatu Wołomińskiego. Decyzje podejmowane na szczeblu lokalnym oddziałują bezpośrednio na środowisko człowieka w miejscu jego zamieszkania. Umacnianie samorządności związane jest m.in. z odpowiedzialnością samorządu terytorialnego za sprawy ochrony środowiska i edukacji środowiskowej. Na samorządach spoczywa również obowiązek określania celów i form tej edukacji, uwzględniających specyfikę regionu, lokalną tożsamość i tradycję kulturową. W tym celu organy samorządowe powinny: podejmować współdziałanie z POE, instytucjami, zakładami pracy, przedstawicielami społeczności lokalnych, przy opracowywaniu i realizacji Powiatowego i Gminnych Programów Edukacji Ekologicznej, wynikających z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, Narodowego i Wojewódzkich Programów Edukacji Ekologicznej oraz lokalnej Agendy 21. Powiatowe i Gminne programy edukacji ekologicznej powinny być 37 zsynchronizowane albo stanowić wyodrębnioną część programów ochrony środowiska. powiatowego i gminnych utrzymywać ścisłą współpracę ze szkołami i wszystkimi organizacjami edukacji ekologicznej, zapewniając im warunki do prowadzenia edukacji ekologicznej, zapewnić dostęp do niezbędnych informacji przydatnych w procesie podejmowania decyzji dotyczących zarządzania środowiskiem. 4. Cele i priorytetowe działania edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju w Powiecie Wołomińskim. Cele długoterminowe do 2015 roku: wysoki poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu, proekologiczne postawy mieszkańców powiatu, odpowiedzialność za zrównoważony rozwój. Cele krótkoterminowe do 2011 roku: wyższa świadomość dzieci i młodzieży dla zrównoważonego rozwoju, wyższa świadomość dorosłych dla zrównoważonego rozwoju, większa aktywność społeczeństwa dla zrównoważonego rozwoju. Priorytety edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju: lepsza jakość powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych, ochrona przyrody i krajobrazu, oszczędne gospodarowanie zasobami środowiska (woda, surowce naturalne, powierzchnia ziemi, lasy), racjonalna gospodarka odpadami, racjonalne gospodarowanie energią, ograniczenie uciążliwości fizycznych, zapobieganie poważnym awariom, przeciwdziałanie zagrożeniom globalnym (zmianom klimatycznym, zanikaniu warstwy ozonowej), Lepsze zarządzanie środowiskiem. 5. Formy, beneficjenci, baza edukacji ekologicznej i realizatorzy. Formy EZR Warunek atrakcyjności, niezbędny w procesie przebudowy postaw i utrwalania dobrych nawyków każe stosować w edukacji ekologicznej możliwie bogatą gamę stymulatorów. Określenie stymulator oznacza nie tylko konkretną formę zabiegu edukacyjnego, ale także okazję lub sposobność do skutecznego wprowadzania EZR. Chodzi nie tylko o zorganizowane lub spontaniczne działania, ale i produkty, różnego rodzaju wytwory kultury 38 – wizualne, medialne i inne jak również tradycję, formy spędzania wolnego czasu a nawet obiekty przyrodnicze i inne, stymulujące prowadzenie edukacji środowiskowej. Żaden z tych stymulatorów nie jest wyłączną domeną edukacji ekologicznej. Najsilniejszy związek z nią mają działania dydaktyczno-wychowawcze prowadzone w terenie, zwłaszcza w sąsiedztwie wartościowych obiektów przyrodniczych lub pobudzających do refleksji miejsc konfliktów człowiek – środowisko. Poważne znaczenie dla realizacji celów EZR mają różnego rodzaju ogólnodostępne i promowane materiały programowe, strategie, regulacje. Identyfikacja i pogrupowanie stymulatorów ma umożliwić wykorzystywanie dużej ich liczby przy realizacji zapisanych w programie zadań oraz ułatwić wybór finansowanych przedsięwzięć. Wymienić tu należy: dokumenty państwowe (ustawy, rozporządzenia, decyzje), teksty konwencji i innych zobowiązań międzynarodowych, polityki resortowe (w tym politykę ekologiczną państwa, program rozwoju zrównoważonego i niniejszy program edukacji ekologicznej), umowy społeczne – regionalne i lokalne, uzgodnienia związane z realizacją inwestycji, itd., uchwały samorządowe, przepisy i regulaminy odnoszące się do środowiska, memoranda i publicznie prezentowane stanowiska w sprawach dotykających kwestii ekologicznych, należy spodziewać się stopniowego zwiększania wychowawczego znaczenia instrumentów kontroli bezpieczeństwa ekologicznego - mowa tu o normach środowiskowych, atestach ekologicznych, certyfikatach (w rodzaju EMAS czy ISO), opłatach za korzystanie ze środowiska i zanieczyszczanie środowiska, wśród imprez i wydarzeń publicznych są już takie, które ściśle wiążą się z ochroną środowiska, więc stawiają one sobie również cele edukacyjno – ekologiczne. Każde tego rodzaju przedsięwzięcie może być wykorzystane dla promocji rozwoju zrównoważonego, co jednak zależy od inwencji organizatorów. Najszerszy zasięg mają kampanie popularyzujące np. ścieżki rowerowe, oszczędzanie wody, energii czy recykling odpadów, nośne są także akcje, festiwale, święta, manifestacje oraz inne imprezy uliczne, aukcje, festyny, happeningi, pokazy i zloty, swoistym stymulatorem edukacji ekologicznej mogą być różnego rodzaju protesty, interpelacje i procedury odwoławcze, w ostatnich latach rozwija się działalność konkursowa, organizowane są olimpiady, targi, wystawy i dni otwarte w miejscach (instytucjach) związanych z ekologią. Część tego rodzaju działań wiąże się z pracą muzeów, klubów, ogrodów botanicznych, domów kultury, bibliotek, w coraz większym stopniu edukację ekologiczną realizują gospodarstwa ekologiczne, nadleśnictwa i schroniska turystyczne, stymulatorem EZR jest też nauka Kościołów, gdzie można wyróżnić szereg specyficznych, tylko tu spotykanych stymulatorów, w grupie stymulatorów, wykorzystanie których zależy od tradycji i zwyczajów rodzinnych najważniejsze miejsce zajmują media (telewizja, radio, prasa, internet), podręczniki szkolne, poradniki i przewodniki dla nauczycieli, reklama, spotkania towarzyskie, dostęp do instytucji kultury i sztuk plastycznych (teatr, film, literatura, muzyka i sztuka), 39 wzrasta rola sportu i rekreacji, które coraz częściej nawiązują do akcentów ekologicznych, wycieczki, turystyka kwalifikowana, ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze oraz otoczenie miejsca pracy i zamieszkania stwarzają dużo okazji do wpływania na świadomość ekologiczną, nieliczna jeszcze, ale stale rosnąca część społeczeństwa uważa znajomość ekologii oraz postawę proekologiczną za składowe pozytywnego wizerunku człowieka, natomiast uczestnictwo w edukacji ekologicznej za warunek .rozwoju i awansu intelektualnego. Wpływa to na zawartość programową tzw. edukacji pozaszkolnej, kursów zawodowych i samokształcenia, nie wykorzystane możliwości drzemią wciąż w dziedzinie badań naukowych i popularyzacji wiedzy oraz w dziedzinie obcowania z wytworami kultury materialnej oraz sztuką, stymulatorami EZR są procesy demokratyzacji życia i rozwoju osobowości a także indywidualne postawy reprezentantów społeczeństwa. Beneficjenci EZR Program będzie adresowany do różnych grup odbiorców. Wychowawców dzieci w przedszkolach i nauczycieli klas 1-3 szkoły podstawowej, a także samych dzieci Bardzo krótkie, ale powtarzające się zgodnie z prostą i zaciekawiającą fabułą odsłony edukacyjno - wychowawcze, skierowane na budzącą się wrażliwość dziecka na piękno, dobro, otaczający świat, rówieśników, zwierzęta, rośliny. Formy różnorodne, ale zawsze atrakcyjne. Możliwie szybkie przerwanie odsłony po zauważeniu masowego znużenia lub po pojawieniu się małej grupy dzieci wyraźnie przodującej w odbiorze scenariusza. Wskazana współpraca z rodzicami, wykorzystanie możliwości nawet krótkiego wyjścia na zewnątrz budynku. Od czasu do czasu otwarte pytania zapowiadające pogłębienie problematyki w przyszłości. Budzenie szacunku dla zasobów środowiska użytkowanych w trakcie zajęć dydaktycznych (sprzęt i pomoce dydaktyczne, artykuły biurowe, energia, woda itd.). Różnorodne konkursy dla dzieci, z nagrodami, nawet symbolicznymi. Szukanie symboli i innych łatwych wyróżników dla wspólnie zaakceptowanych postaw: np. miłośnika zwierząt, szanującego zieleń, nie śmiecącego, znającego przyrodę okolicy, wyłączającego niepotrzebnie włączone urządzenia eksploatujące zasoby środowiska, itd. Wykorzystanie zainteresowania komputerami i inną elektronika użytkową. Nauczycieli i dzieci starszych klas szkoły podstawowej Wykorzystanie zapisów ścieżki międzyprzedmiotowej (jeśli jeszcze zostanie) lub oryginalnych elementów programu przedmiotu „przyroda”. Oczekiwane ogniwa w łańcuchu procesu edukacyjnego: problem - zjawisko-pomiar - badanie-ocena - decyzja. Przykłady rzeczywiste z najbliższego otoczenia i z całego powiatu. . Wskazany udział osób spoza szkoły, ale z instytucji i miejscowości znanych. Zbieranie możliwie dużej liczby faktów i opinii. Bardzo drobiazgowo przygotowany pomysł, ze zbadaniem stosunku mieszkańców (w tym rodziców) do rozwiązania wybranego problemu lub wytłumaczenia zjawiska. Przebieg cyklu edukacyjnego z wyraźną kulminacją, 40 gwarantującą zapamiętanie i pojawienie się osobistego zainteresowania uczniów. Nieustanne konfrontowanie przyjętej opinii/decyzji ze zmieniającą się rzeczywistością na następnych etapach kształcenia. Elementy promocji powiatu – zbiórka pozytywnych przykładów. Nauczycieli i młodzieży gimnazjalnej Przemyślana, lecz nie wyreżyserowana, atrakcyjna i pożyteczna akcja z wykorzystaniem niezależności poglądów, nowatorstwa, przekory a nawet „szaleństwa”. Akcje niepowtarzalne, ale utrwalające pozytywne wzorce postępowania i właściwe traktowanie zasobów środowiska. Możliwe są zarówno czysto kameralne formy – lekcje jako zebrania „zjednoczonych w działaniu”, jak i rozbudowane inscenizacje plenerowe. Warunkiem jest duży udział inwencji uczniów lub uczestników. Zalecany udział osób spoza szkoły, nie tylko rodziców. Początki projektów gminnych i powiatowych dotyczących wdrażania zasad ZR. Edukatorów, w tym prowadzących zajęcia w terenie Ściśle wykorzystujące walory i możliwości terenu programy. Szczegółowa i bogata strona dokumentacyjna zapewniająca udzielanie odpowiedzi na jak najwięcej ewentualnych pytań zadawanych podczas zajęć. Swoista „dramaturgia” pobytu w terenie. Zaplanowane, ale też umożliwiające spontaniczność odkrycia, przy okazji formułowanie pytań i generowanie problemów. Urozmaicenie tematyczne z odniesieniami historycznymi, estetycznymi, a nawet osobistymi. Zachęcenie do indywidualnego bezpośredniego studiowania krajobrazu. Organizacyjny perfekcjonizm, pełne bezpieczeństwo zajęć i najwyższa higiena pracy w terenie. Wybór miejsc szczególnie ważnych w powiecie i odwiedzanie ich parokrotne. W warunkach kameralnych przygotowywanie przeróżnych map i atlasów sozologicznych powiatu. Konkursy fotograficzne. Prowadzących nauczanie przez Kościoły Kościoły mają ustawowe prawo prowadzenia niezależnej edukacji związanej z zasadami wiary. Aspekt ekologiczny jest w tym nauczaniu bardzo oczekiwany i coraz częściej wykorzystywany. Prowadzone nauczanie powinno sięgać do wzorców moralnej odpowiedzialności za myśli i czyny oraz do aksjomatów dobroci i miłości. Warto także wykorzystać doświadczenia wynikające z ducha ekumenizmu. Rodziców i opiekunów – dom rodzinny Tą ważną grupę wpływającą na poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa w żadnym przypadku nie można traktować instrumentalnie. Podnoszenie jakości domowego wychowania dzieci zgodnego z rozwojem zrównoważonym odbywać się może poprzez wpływy pośrednie. Zależnie od sytuacji korzystać należy z pośrednictwa Kościoła, samorządów, organizacji społecznych. Najważniejsze jest oczekiwanie od rodziny szerokiego udziału w EZR, we współpracy z akceptowanymi przez rodziców i uczniów instytucjami i podmiotami edukacyjnymi. Należy obserwować przejawy aktywności rodzicielskiej w kierunku zgodnym z zadaniami edukacji ekologicznej i wspierać je. Pożyteczna współpraca osiedlowa, wiejska, zawodowa. Opiekunów dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych (dzieci specjalnej troski i dzieci szczególnie uzdolnionych) Doświadczenia wskazują, że problematyka ekologiczna w tych grupach zajmuje wysoką pozycję w hierarchii zainteresowań. Dzięki umiejętnie przygotowanym programom można pozyskać w obu grupach bardzo wartościowych i przekonujących propagatorów postaw pro środowiskowych. Jednocześnie proces edukacji ekologicznej jest bardzo pożądanym 41 elementem procesu rozwijania ich aktywności i utrzymywania najlepszego kontaktu ze środowiskiem. Konkretne programy wymagają indywidualizacji i fachowego przygotowania. Nie wolno jednak zapomnieć, że ostateczne powodzenie zależy od stałego udziału szerszej i zmieniającej się grupy z zewnątrz. Edukatorzy dzieci i młodzieży niepełnosprawnej powinni wykorzystywać wzorce lokalne, zawierające autentyczne cechy otoczenia. Konieczne lekcje w terenie, nawet jeśli tylko w ogrodzie czy parku. Budowa więzi z dobrą i piękną przyrodą, ale też intensyfikowanie tych umiejętności, które uczestniczący ma szanse rozbudować najsilniej. Ważna sfera aksjologiczna oraz budzenia odpowiedzialności. Koniecznie prace w różnorodnych grupach. Policji, prokuratorów, sędziów, biegłych sądowych, straży miejskiej, straży pożarnej, służby leśnej itp. Edukacja powinna tu być w pełni wtopiona w program pobytu i służby, stały nadzór nad poprawnym wizerunkiem ekologicznym miejsca i podejmowanych działań w terenie. Krótki konkretny program szkoleniowy dotyczący elementów zarządzania środowiskiem oraz zasad kontroli i respektowania przepisów ochrony środowiska i przyrody. Istotna część takiego programu powinna być zrealizowana podczas ćwiczeń terenowych. Celem jest pozyskanie uczestników do czynnej ochrony przyrody przed degradacją i niszczeniem. Specjalnie przygotowane publikacje akcydensowe z prostą argumentacją, ale jednocześnie odwołujące się do tradycji, szacunku dla lokalnego krajobrazu, gotowości do przeciwstawiania się zagrożeniom. Konieczny sygnał, że są tu obrońcy przyrody i zwolennicy ZR. Pracodawców Spokojna, permanentna informacja o działaniach dyrekcji i rady pracowniczej w dziedzinie poprawy ekologicznego wizerunku firmy z konieczną argumentacją społeczną i ekonomiczną. Eksponowanie rzeczywiście istniejących specyficznych problemów środowiskowych związanych z działalnością firmy. Edukacja pozytywna tzn., bez natrętnego wskazywania niedostatków, lecz ze zwracaniem uwagi na tendencje korzystne dla środowiska i załogi. Rzadkie, ale atrakcyjne imprezy masowe poza firmą z wyraźnymi, lecz nie natarczywymi akcentami ekologicznymi. Przedstawicieli mediów Rzetelna informacja w części ogólno publicystycznej. Mniej nośne są wydzielone audycje lub „tematy” ekologiczne. Prezentacja i ewentualna dyskusja rzeczowa, raczej poważna, bez ośmieszania stron. Pożądane jest otwarte stawianie trudnych pytań, na które zazwyczaj brak jest ostatecznych odpowiedzi. Komentarze bardzo wyważone. Atrakcyjne programy, filmy, audycje, video clipy z humorem ale i refleksją poruszające najciekawsze kwestie ekologiczne. Minimum interwencji i rezygnacja z reportaży eksponujących nie meritum spraw, a formę konfliktów. W telewizji lokalnej filmy przyrodnicze najwyższych lotów, zwłaszcza dotyczące krajobrazów naszej strefy klimatycznej z oryginalnymi fachowymi, polskimi komentarzami, ale też nawet amatorskie filmy wołomińskie zarówno, interwencyjne jak i promujące. Ekologiczne wiadomości regionalne zestawiane we współpracy z lokalnymi organizacjami w tym z POE, wszystkimi działającymi na rzecz ochrony środowiska. Autentyzm, zachęta do działań i poznania przyrody. Dobre rady i rozmowy z ludźmi o nietuzinkowych życiorysach proekologicznych. Rzetelna informacja odległa od szpalt sensacyjnych. Cykle popularyzujące oczekiwane zachowania proekologiczne. Poważna informacja naukowa i popularnonaukowa dotycząca trudnych problemów ochrony i kształtowania środowiska. Promowanie regionalnych 42 inicjatyw służących idei rozwoju zrównoważonego. Pojedyncze najwyższej jakości artykuły dobrych publicystów (nie zbiory ciekawostek) z atrakcyjną szatą graficzną i pobudzającymi myślenie wyzwaniami. Prezentacja znanych ludzi myślących i działających ekologicznie. Fotosy najpiękniejszej przyrody, zwłaszcza polskiej. Konkursy dla młodzieży, pań domu i biznesmenów. Teksty do wspólnego czytania i dyskutowania w rodzinie. Urzędników władz samorządowych (radnych, wójtów, burmistrzów, sekretarzy, skarbników i innych) Zasady rozwoju zrównoważonego powinny być znane wszystkim urzędnikom rządowym i samorządowym (radnym, wójtom, burmistrzom, sekretarzom urzędów, skarbnikom). Wiedzę tę winni oni stale wzbogacać i wykorzystywać przy różnego rodzaju kontaktach zawodowych, szczególnie przy podejmowaniu i uzasadnianiu decyzji. Stosowana przez nich argumentacja wspierająca rozwój zrównoważony musi wykraczać poza aspekty legislacyjne. Wymagać należy także rzetelnej znajomości lokalnych problemów ekologicznych. W zakresie organizacyjnym istotną kwestią jest wykorzystywanie kadry urzędniczej do procesu EZR. Ograniczenia formalne powinny być w tym względzie zniesione, a dobrzy urzędnicy-edukatorzy wyróżniani. Pozarządowych organizacji ekologicznych POE będą kształciły swoich członków, ale będą także organizowały różne formy edukacji ekologicznej dla ww. odbiorców. Będą pozyskiwały środki z różnych źródeł na realizację programów EZR. Baza edukacji ekologicznej i realizatorzy. Bazą do edukacji ekologicznej dysponują następujący realizatorzy: - Dyrekcja Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego – salą edukacyjną w swojej siedzibie w Siedlcach i ścieżkami edukacyjnymi: Torfowisko Kules, Jeziorka Kałęczyńskie, Dębniak, Uroczysko Ceranów, Uroczysko Sturdyń, Huta Gruszczyno-Treblinka, Korczew-Mogielnica, Śladem bocianich gniazd, Jerzyska, - Nadleśnictwo Drewnica – salą edukacyjną w swojej siedzibie w Ząbkach i ścieżką edukacji leśnej w pobliżu siedziby, - Nadleśnictwo Jabłonna – salą edukacyjną na szkółce leśnej w Skierdach oraz leśną ścieżką dydaktyczną w leśnictwie Pomiechówek, - Nadleśnictwo Łochów – salą edukacyjną w swojej siedzibie w Łochowie oraz ścieżkami przyrodniczo-edukacyjnymi: Torfowisko Kules, Jeziorka Kawęczyńskie, Jerzyki znajdującymi się na terenie NPK, - Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego Oddział w Warszawie – bazą edukacyjną i wyszkoloną kadrą, - Starostwo Powiatowe w Wołominie – salą konferencyjną w swojej siedzibie. Gminy w Powiecie Wołomińskim planują jako bazę edukacyjną szkoły, przedszkola, biblioteki gminne, GOK-i. Brak danych o bazie pozarządowych organizacji ekologicznych działających na terenie powiatu, ale ich ogromnym potencjałem są członkowie tych organizacji – społecznicy, którzy z pasją i profesjonalnie realizują projekty edukacyjne angażujące społeczność powiatu. 43 6. Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji Programu. Program ochrony środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2009-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 określa, iż warunkiem niezbędnym do osiągnięcia celów w nim zawartych jest uczestnictwo w jego realizacji wszystkich mieszkańców powiatu, a jednym z priorytetów Programu jest prowadzenie edukacji ekologicznej mieszkańców. Cel długoterminowy dla władz powiatu to: zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu, kształtowanie postaw proekologicznych mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za stan środowiska. Cele krótkoterminowe (do 2011 r.) określono następująco: kontynuacja i rozszerzenie działań edukacyjnych w szkołach z zakresu ochrony środowiska, podniesienie poziomu świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży, podniesienie poziomu świadomości ekologicznej dorosłej społeczności powiatu, kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań poszczególnych grup społeczeństwa Powiatu w odniesieniu do środowiska. Nie badano poziomu świadomości ekologicznej dzieci, młodzieży i dorosłych w powiecie wołomińskim. Stan środowiska przyrodniczego w powiecie jest jednak niezadowalający, niewystarczająca jest infrastruktura w zakresie ochrony wód, ochrony powietrza, wiele do życzenia pozostawia gospodarka odpadami, ochrona lasów prywatnych, obszarów cennych przyrodniczo, występują uciążliwości komunikacyjne, a także ustalenia Polityki ekologicznej państwa, prawa ekologicznego, zobowiązują władze powiatu do prowadzenia systematycznej edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju Powiatu Wołomińskiego. Działania w zakresie edukacji ekologicznej obejmują: sferę edukacji formalnej, stymulującej świadomy udział uczących się w zadaniach związanych ochroną środowiska, działania w sferze kształtowania świadomości społeczeństwa przez różne instytucje, organy administracji publicznej, organizacje pozarządowe, działania w sferze szkoleń kierowane do określonych grup zawodowych, społecznych, działania informacyjne, promocyjne, koordynacyjne w zakresie edukacji ekologicznej powiatu wołomińskiego. Dla Powiatu Wołomińskiego ustala się następujący harmonogram zadań, który pozwoli na osiągnięcie ww. celów do roku 2011. 44 45 Tabela. Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji Zintegrowanego Programu Edukacji Ekologicznej Powiatu Wołomińskiego w latach 2009-2011 Lp 1 1 2 3 4 5 6 7 Zadania Okres realizacji Realizatorzy Koszty [tys. zł] Źródła finasowania Efekty 2 3 4 5 6 7 I. Starostwo Powiatowe w Wołominie Koordynacja działań w zakresie edukacji ekologicznej w powiecie – 3 –osobowy Zespół ds. EE. 2009-20011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej 72 Budżet powiatu (PFOŚiGW) Powołanie Forum dla Edukacji Ekologicznej – systematyczne spotkania raz na kwartał. Utworzenie w Bibliotece Powiatowej działu dot. edukacji ekologicznej. 2009-2011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej 12 Budżet powiatu (PFOŚiGW) 2009-2011 Biblioteka Powiatowa w Wołominie Podpisanie Porozumienia o współpracy w zakresie edukacji ekologicznej, praca z członkami Porozumienia. Inicjowanie działań służących kształtowaniu świadomości ekologicznej mieszkańców, badanie stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa. Szkolenia i warsztaty dla nauczycieli, edukatorów z zakresu metod, sposobów prowadzenia edukacji ekologicznej – program „Krąg” – 3 moduły warsztatowe Szkolenia i warsztaty dla przedsiębiorców, gmin, radnych, POE, sołtysów, rolników, policji, PSP, straży miejskiej, z zakresu: - programowania i planów ochrony środowiska 2009-2011 Starosta Wołomiński 2009-2011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej 30 Budżet powiatu (PFOŚiGW) - analiza poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu 2009-2011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej i RCEE w Płocku 90 Budżet powiatu, (PFOŚiGW), WFOŚiGW - wzrośnie liczba nauczycieli przygotowanych do EZR 2009-2011 6 rodzajów szkoleń w roku Zespół ds. Edukacji Ekologicznej i zaproszeni z zewnątrz wykładowcy 30 Uczestnicy szkoleń i dofinansowanie z PFOŚiGW - lepiej wdrażane przepisy prawa, - poprawny system gospodarki odpadami, - poprawa jakości wód, 200 Budżet powiatu (PFOŚiGW) - - - duża liczba osób, organizacji objęta zintegrowaną edukacją ekologiczną - duże zaangażowanie instytucji i organizacji ekologicznych - wydawnictwa, filmy, prezentacje multimedialne, sala edukacyjna - podpisane Porozumienie, 46 8 9 - wdrażania prawa ekologicznego, - technologii i urządzeń służących środowisku, - gospodarki odpadami, - ochrony wód, - awarii i globalnych problemów ekologicznych. Organizacja ogólnopowiatowych imprez i kampanii ekologicznych propagujących zachowania proekologiczne: - Międzynarodowy Dzień Ziemi, - Światowy Dzień Ochrony Środowiska (np. Festiwal Piosenki Ekologicznej) Kampanie: - „Sprzątanie Świata” - szybkie usuwanie skutków awarii, - zapobieganie globalnym problemom ekologicznym, - postawy proekologiczne mieszkańców, 2009-2011 III-V co roku VI co roku VIII-X co roku - Stop foliówkom IX.2008 – IX.2009 2010 - Kompostujesz - zyskujesz IX.2008 – IX.2009 IX.2010 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, gminy i organizacje pozarządowe Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, gminy i organizacje pozarządowe, PKP, media Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, gminy, sołtysi, media i organizacje pozarządowe, 90 30 60 Budżet powiatu (PFOŚiGW), WFOŚiGW 25 Budżet powiatu, (PFOŚiGW), WFOŚiGW 200 Budżet powiatu, (PFOŚiGW), WFOŚiGW - popularyzacja problemów ekologicznych w społeczeństwie, - łączenie kultury i ochrony środowiska, - zidentyfikowane obszary o złej gospodarce odpadami, - mniej odpadów w środowisku. - mniej wytworzonych odpadów, - wyrabianie nawyku stosowania toreb wielorazowego użytku, - mniej odpadów biodegradowalnych na składowiskach, - wytworzenie kompostu, - wyrabianie nawyku prawidłowego unieszkodliwiania odpadów biodegradowalnych 47 10 Promocja ścieżek dydaktycznoekologicznych 2009-2011 11 Uruchomienie i prowadzenie „Zielonej Szkoły” (wycieczka do Zielonej Szkoły w Sendeniu, analiza bazy w powiecie, działania organizacyjne) 12 Organizacja konkursów ekologicznych, wystawy. (np. wiedzy o gospodarowaniu odpadami, o ochronie przyrody, ekologiczna szkoła, ekologiczne przedszkole, o rolnictwie ekologicznym, najciekawszy scenariusz zajęć edukacyjnych) 13 Organizacja plenerów ekologicznych połączonych z fotografowaniem i konkursy fotograficzne na najpiękniejsze krajobrazy i obiekty przyrody. 2009-2011 2010-2011 14 Publikacje dot. środowiska przyrodniczego: - ZPEE - kalendarze edukacyjne (gospodarka odpadami, ochrona przyrody, Natura 2000) - Poradnik młodego ekologa, - mapa ekologiczna powiatu. 2009-2011 2009-2011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, gminy i organizacje pozarządowe, Nadleśnictwa, dyrekcja Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, media Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, gminy i organizacje pozarządowe Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, gminy media i organizacje pozarządowe, 10 Budżet powiatu, (PFOŚiGW), WFOŚiGW, Nadleśnictwa, NPK - więcej mieszkańców na ścieżkach dydaktycznych, - ochrona środowiska przyrodniczego 800 Budżet powiatu, (PFOŚiGW), WFOŚiGW oraz gminy 60 Budżet powiatu, (PFOŚiGW), WFOŚiGW - stała placówka przygotowana do prowadzenia edukacji ekologicznej - wzrost wiedzy ekologicznej - szkoły przyjazne środowisku, wzbogacona baza biblioteki Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, GOK-i, Nadleśnictwa, media, NPK i organizacje pozarządowe, 10 Budżet powiatu, (PFOŚiGW), WFOŚiGW Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, Nadleśnictwa, NPK, 60 Budżet powiatu, (PFOŚiGW), WFOŚiGW - wykonanie fotografii do popularyzacji zasad ochrony przyrody i krajobrazu, - wystawy prac przedstawiających piękno krajobrazu, - zwiększenie wiedzy społeczeństwa nt. ochrony przyrody, racjonalnej gospodarki odpadami, stanu środowiska w powiecie 48 15 Realizacja programów edukacyjnych: 2009 - „Nie zaśmiecaj naszej Małej Ojczyzny, nie żyjesz w niej sam - Rozwój zrównoważony w praktyce I-IV kw. 2009 Dom ekologiczny i ekonomiczny Działalność gospodarcza w zrównoważonym rozwoju 2009 2009 - Chronimy klimat (zespół działań edukacyjnych skierowanych do różnych grup społecznych) - Ku zrównoważonemu rozwojowi gmin Powiatu Wołomińskiego (zespół działań sołtysów, organizacji pozarządowych, gmin na rzecz ZR) 16 Konferencje: - rozwój zrównoważony – główny cel naszych działań w XXI wieku (konferencja otwierająca wdrażanie ZPEE) - rola organizacji pozarządowych w kształtowaniu postaw ekologicznych społeczeństwa 2010 2011 II 2009 IV 2010 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, organizacje pozarządowe, szkoły, GOKi, gminy, media Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, RDOŚ, GOK-i, przedst. szkół, N-ctwa, media, NPK i organizacje pozarządowe, Projektanci, Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, Izba Rzemieślnicza, przedsiębiorcy 40 Budżet powiatu, (PFOŚiGW), WFOŚiGW - zwiększenie wiedzy społeczeństwa nt. racjonalnej gospodarki odpadami, 50 Budżet powiatu i WFOŚiGW - społeczeństwo, samorządy gmin zrozumieją zasadę wdrażania ZR i będą stosować w praktyce 10 Budżet powiatu i 10 WFOŚiGW Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, RDOŚ, GOK-i, przedst. szkół, N-ctwa, media, NPK i organizacje pozarządowe, 70 Budżet powiatu, 100 (PFOŚiGW), WFOŚiGW - społeczeństwo zrozumie wpływ użytkowania domu na klimat - przedsiębiorcy poznają zasadę wdrażania ZR - społeczeństwo zrozumie istotę działania dla polepszenia klimatu - ocena działań lokalnych i gminnych w kierunku ZR, Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, przedst. nauki, gminy 10 Budżet powiatu (PFOŚiGW) - zrozumienie konieczności działań na rzecz ZR, Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, organizacje pozarządowe 10 Budżet powiatu (PFOŚiGW) - lepsza współpraca POE z administracją na rzecz ZR 49 - rola mediów w aktywizowaniu społeczności lokalnych do działań na rzecz racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody - rolnictwo w zgodzie ze środowiskiem przyrodniczym (konferencja sumująca wdrażanie ZPEE w latach 2009-2011) 2011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, media, gminy 10 Budżet powiatu (PFOŚiGW) XI 2011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, MODR, gminy 10 Budżet powiatu (PFOŚiGW), MODR R-m 1 II. Edukacja formalna Edukacja ekologiczna w przedszkolach i klasach I-III szkoły podstawowej 1. Jak realizować edukację ekologiczną w przedszkolach i klasach I-III szkoły podstawowej – warsztaty dla nauczycieli przeprowadzone zgodnie z opracowanym programem 2. Konkurs dla nauczycieli przedszkoli i klas I-III szkół podstawowych na scenariusze zajęć z edukacji ekologicznej 3. „Przedszkolaki i dzieci młodsze dla Planety Ziemi” coroczne happeningi z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi. - lepsza współpraca mediów z administracją publiczną POE, przedsiębiorcami na rzecz wdrażania ZR - zrozumienie zasad prowadzenia gospodarki rolnej zgodnie ze ZR, efekty wdrażania ZPEE w latach 2009-2011. 2.149 I-IV 2009 I-IV 2010 I-IV 2011 Starostwo Powiatowe Koordynator, Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Miasto Wołomin, gminy Budżety gmin, WFOŚiGW 75 10 III-VI 2010 IV 2009 IV 2010 IV 2011 Urzędy miast, urzędy gmin we współpracy z e Starostwem Powiatowym w Wołominie 30 Budżety gmin Poznanie i zrozumienie przez nauczycieli metod działania w zakresie: - wyzwolenia u dzieci chęci i kształtowanie umiejętności obserwowania środowiska przyrodniczego, - wyrabianie u dzieci szacunku dla innych istot, - nauczyciele przygotowani do prowadzenia edukacji ekologicznej. - kształtowanie u dzieci wrażliwości na piękno przyrody i szkody w środowisku, nawyków i zachowań proekologicznych, - proekologiczny styl życia i właściwa świadomość ekologiczna rodziców 50 2 4. Konkurs „Ekologiczne przedszkole” I-X 2011 5. Wzbogacenie bazy przedszkoli i szkół w pomoce dydaktyczne 2009-2011 Edukacja ekologiczna w klasach IV-VI szkół podstawowych i w gimnazjach 1. Jak realizować edukację ekologiczną w klasach IV-VI szkoły podstawowej i w gimnazjach – warsztaty dla nauczycieli IX-XI 2009 IX-XI 2010 IX-XI 2011 2. Konkursy: - dla nauczycieli klas IV-VI szkół podstawowych i gimnazjów na scenariusze zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych z edukacji ekologicznej, - Konkurs „Ekologiczna Szkoła”, 3. Udział dzieci i młodzieży w: - projekcie „Rozwój zrównoważony w praktyce, - projekcie „Nie zaśmiecaj naszej Małej Ojczyzny – nie żyjesz w niej sam”, X-XII 2010 - zajęciach przyrodniczo-leśnych na ścieżkach edukacyjnych, - wycieczkach do zakładów gospodarki odpadami, oczyszczalni ścieków, 2009-2011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, gminy Urzędy miast i gmin Starostwo Powiatowe – Koordynator, Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Miasto Wołomin, gminy, współpraca z RCEE j.w. Poz.1.12 PFOŚiGW, GFOŚiGW 200 WFOŚiGW, budżety gmin, (GFOŚiGW) Budżety gmin, 120 Powiatowy i Wojewódzki FOŚiGW - przedszkole ekologiczne Poz.1.12 PFOŚiGW - scenariusze zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych, - ekologiczna szkoła w powiecie, Poz. I.15 PFOŚiGW, WFOŚi GW - zrozumienie zasad i wdrażanie ZR, - lekcje dot. gospodarki odpadami, - liczba szkół, uczniów uczestniczących w programie - zrozumienie zasad ochrony przyrody, w tym dot. obszarów Natura 2000 - odpowiednia baza edukacyjna dla przedszkoli i szkół - poznanie przez nauczycieli form i metod pracy w zakresie edukacji ekologicznej dla ZR 2011 I-XII 2009 Starostwo Powiatowe Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, Urzędy miast i gmin I-XII 2009 Szkoły, N-ctwa, NPK 60 Budżety gmin (GFOŚiGW), PFOŚiGW 51 3 - kampanii „Międzynarodowy Dzień Ziemi” IV 2009-2011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, urzędy miast i gmin Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, urzędy miast i gmin - kampanii „Sprzątanie Świata” IX 2009-2011 36 GFOŚiGW - integracja działań w zakresie ochrony środowiska w powiecie 72 - kampanii „Dzień Niezapominajki” V 2009-2011 ZGLOP 36 GFOŚiGW - Festiwalu Piosenki Ekologicznej VI 2009-2011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, urzędy miast i gmin, urzędy miast i gmin Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, Wydział X 2009-2011 Edukacji, Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli we współpracy z organizacjami pozarządowymi 36 GFOŚiGW - wykształcenie nawyków racjonalnej gospodarki odpadami - wykształcenie szacunku do zasobów środowiska - prezentacja działań na rzecz ochrony środowiska w powiązaniu z kulturą, ZGLOP, Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, szkoły Poz. PFOŚiGW 1.12. Edukacja ekologiczna w szkołach ponadgimnazjalnych 1. EZR w szkołach ponadgimnazjalnych – udział nauczycieli w warsztatach i konferencjach 2. Przygotowanie szkół do udziału w Olimpiadzie Wiedzy Ekologicznej, przeprowadzenie szkolnego etapu Olimpiady I kw. 20092011 15 PFOŚiGW - nauczyciele poznają aktywne formy i metody pracy z młodzieżą rozwijające ich zainteresowania, - wzbudzenie poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska w miejscu zamieszkania, - wdrażanie ZR w środowiskach lokalnych, - poznanie relacji między człowiekiem a przyroda. - liczba uczniów uczestniczących w Olimpiadzie wiedzy ekologicznej, kampaniach i 52 3. Udział w działaniach: na rzecz środowisk lokalnych w projektach: - „Nie zaśmiecaj naszej Małej Ojczyzny – nie żyjesz w niej sam”, - „ZR w praktyce” I-XII 2009 - „Sprzątanie Świata”, poznanie obszarów cennych przyrodniczo, w tym Natura 2000, konkursy o tematyce przyrodniczej 1 III. Placówki oświatowe, gminne i miejskie ośrodki kultury, biblioteki Wzbogacenie bazy przedszkoli, szkół, w pomoce dydaktyczne, publikacje, czasopisma, filmy, płyty CD, sprzęt niezbędny do realizacji programów edukacji ekologicznej Poz. PFOŚiGW, I.15. WFOŚiGW I-XII 2009 na rzecz Kampanii: - „Międzynarodowy Dzień Ziemi”, Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, urzędy miast i gmin III-V 20092011 VIII-X 20092011 2010-2011 2010-2011 Starostwo Powiatowe, NPK, organizacje pozarządowe, Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, urzędy miast i gmin N-ctwa, NPK, RDOŚ, Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, urzędy miast i gmin, KPN Urzędy miast i gmin, Starostwo Powiatowe imprezach ekologicznych, - zrozumienie zasad gospodarowania odpadami, wdrożenie ZR, - ilość osób uczestniczących aktywnie w kampaniach i programach, Poz. I.8. PFOŚiGW Poz. I.9. PFOŚiGW 10 PFOŚiGW - poznanie form ochrony przyrody w Polsce, walorów przyrodniczych powiatu, 90 Budżety gmin - utworzona baza w przedszkolach, szkołach do edukacji ekologicznej, - liczba publikacji, filmów, scenariuszy, - liczba zaprenumerowanych czasopism ekologicznych, 53 2 Utworzenie w Bibliotece Powiatowej działu poświęconego edukacji ekologicznej 2009-2011 Starostwo Powiatowe, Zespół ds. Edukacji Ekologicznej 3 Utworzenie w bibliotekach gminnych, GOK-ach działów poświęconych edukacji ekologicznej Szkolenia i warsztaty dla kierowników bibliotek gminnych, GOK-ów nt. EZR 2009-2011 Urzędy miast i gmin 60 GFOŚiGW VI 20092011 Zespół ds. Edukacji Ekologicznej, urzędy miast i gmin 10 PFOŚiGW GFOŚiGW 4 Poz. I.3. PFOŚiGW, WFOŚiGW Powiatowa baza dla edukacji ekologicznej: -liczba publikacji, scenariuszy, filmów, liczba zaprenumerowanych czasopism ekologicznych, - liczba czytelników Utworzona baza w bibliotekach gminnych i GOK-ach Przygotowana kadra w bibliotekach i GOK-ach do prowadzenia edukacji ekologicznej IV. Edukacja ekologiczna realizowana przez samorządy gmin. 54 1 Miasto i Gmina Wołomin: projekty dla przeszkoli i szkół w Wołominie: - „Ziemia w Twoich rękach”, - konkursy dla dzieci i młodzieży: „Najlepszy projekt edukacyjny”, „Zbiórka makulatury, baterii, puszek aluminiowych”, plastyczny, wiedzy ekologicznej, projekty dla społeczeństwa Wołomina: - konkurs „Najładniejszy ogródek przydomowy”, - kampania „Stop foliówkom” i segregacja odpadów, w tym biodegradowalnych, - imprezy ekologiczne: z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi, „Eko – majówka”, informacje dla społeczeństwa: - internet „Czysty Wołomin”, - ulotki i plakaty, wystawy. 2009-2011 Urząd Miasta i Gminy Wołomin, Referat Ochrony Środowiska i Rozwoju Obszarów Wiejskich, przedszkola i szkoły, biblioteka miejska, Brak danych GFOŚiGW - integracja działań w zakresie ochrony środowiska w mieście i gminie, zrównoważony rozwój miasta i gminy, 55 2 Gmina Dąbrówka projekty dla przedszkoli i szkół: - zajęcia lekcyjne w szkołach i przedszkolach, - zajęcia pozalekcyjne, - wycieczki w terenie (las, park, oczyszczalnia ścieków), - gazetki szkolne, - filmy ekologiczne, - przygotowanie scenariuszy zajęć, konkursy o tematyce ekologicznej: - plastyczny nt. odpadów, - „Porządkujemy i odnawiamy las”, projekty dla dzieci, młodzieży i dorosłych: - imprezy ekologiczne z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi, - Kampanie edukacyjne: „Zbiórka surowców wtórnych”, „Sprzątanie Świata”, „Drzewko za makulaturę lub butelkę”, działania Urzędu Gminy: - wkładki informacyjne o tematyce ekologicznej do gazety lokalnej, 2009-2011 Urząd Gminy, Referat Brak ds. Ochrony danych Środowiska, szkoły podstawowe i gimnazja, Przedszkole Samorządowe „Pod Wesołym Ekoludkiem”, Gminne Centrum Kultury GFOŚiGW - wyższy poziom świadomości ekologicznej dzieci, młodzieży i dorosłych, - większy udział społeczeństwa w działaniach proekologicznych społeczeństwa gminy, 56 3 4 Gmina Jadów projekty dla dzieci i młodzieży: - zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne, - filmy ekologiczne, - udział w kampanii „Sprzątanie Świata”, - wycieczki do oczyszczalni ścieków, Zakładu gospodarki odpadami, NPK, do lasu, projekty dla dorosłych: - zebranie wiejskie dot. czystości, porządku, gospodarki odpadami, - kampania „Sprzątanie Świata”, działania informacyjne Gminy: - plakaty dot. gospodarki odpadami. Gmina Klembów projekty dla szkół: - zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne, - wycieczki terenowe (oczyszczalnia ścieków, Zakład gospodarki odpadami, NPK), - zbiórka baterii, - udział w kampanii „Sprzątanie Świata”, projekty dla dorosłych: - szkolenie MODR dla rolników dot. zasad dobrej praktyki rolniczej, gospodarki odpadami. 2009-2011 Urząd Gminy we współpracy ze szkołami Brak danych GFOŚiGW - wyższy poziom świadomości ekologicznej dzieci i nauczycieli, - gospodarstwa domowe przyjazne środowisku, - społeczeństwo ma dostęp do informacji o środowisku, o sposobach gospodarki odpadami, 2009-2011 Urząd Gminy we współpracy z MODR i szkołami, Brak danych GFOŚiGW - udział dzieci w działaniach proekologicznych i mobilizacja do działań dorosłych, gospodarstwa rolne przyjazne środowisku, 57 5 Miasto Kobyłka projekty dla szkół: - zajęcia lekcyjne, - wycieczki (do NPK, oczyszczalni ścieków, Zakładu gospodarki odpadami), - filmy dot. gospodarowania odpadami, ochrony zieleni, ochrony zwierząt, ochrony klimatu, projekty dla całego społeczeństwa: - kampanie dotyczące: ochrony klimatu, segregowania i kompostowania odpadów, zbiórki odpadów niebezpiecznych, Dnia bez samochodu, ochrony zieleni, zadrzewiania, ochrony zwierząt, - konkursy: „Na najładniejszy ogród”, „Najlepiej segregującą odpady posesję”, Urząd Miasta: - witryna internetowa 2009-2011 Urząd Miasta, Zespół ds. Ochrony Środowiska w Wydziale Infrastruktury we współpracy ze szkołami, Biblioteką Miejską i Miejskim Ośrodkiem Kultury, 6 Miasto Marki projekty dla szkół: - lekcje i zajęcia pozaszkolne – wycieczki (do Zakładu gospodarki odpadami, oczyszczalni ścieków), - konkurs zbiórki makulatury, - kampania „Sprzątanie Świata”, 2009-2011 Urząd Miasta we współpracy ze szkołami, 20 GFOŚiGW Brak danych GFOŚiGW - aktywny udział dzieci w działaniach proekologicznych i mobilizacja do działań dorosłych, - postawy proekologiczne dorosłych, aktywne społeczeństwo w działaniach na rzecz ZR, - lepszy stan środowiska, - społeczeństwo ma dostęp do informacji o środowisku, - aktywność dzieci w działaniach na rzecz ochrony środowiska, mobilizacja do działań dorosłych, 58 7 Gmina Poświętne projekty dla szkół: - zajęcia lekcyjne, - wycieczki (oczyszczalnia ścieków, Zakład gospodarki odpadami, NPK), - prelekcje, - filmy, - stała edukacja dot. gospodarki odpadami, - konkurs plastyczny nt. segregacji odpadów, działania Biblioteki Gminnej: - utworzenie działu ekologicznego, działania Urzędu Gminy: - informacje o środowisku i zasadach gospodarowania odpadami, - stan środowiska i infrastruktury komunalnej, ulotki dot. zagrożeń od wyrobów azbestowych i zużytych baterii, segregowania odpadów, 2009-2011 Urząd Gminy, Samodzielny Referat ds. Ochrony Środowiska, szkoły podstawowe, gimnazjum, Biblioteka Gminna, 20 GFOŚiGW - aktywny udział dzieci i nauczycieli w działaniach proekologicznych, - aktywizacja dorosłych do działań proekologicznych, - społeczeństwo ma dostęp do informacji o środowisku, - mieszkańcy znają działania gminy dla ZR i przepisy prawa ochrony środowiska i prawa miejscowego, 59 8 9 2009-2011 Miasto i Gmina Radzymin projekty dla dzieci, młodzieży i dorosłych: - zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne, - imprezy ekologiczne, - wycieczki (oczyszczalnia ścieków, Zakład gospodarki odpadami, NPK), - kampanie: „Sprzątanie Świata”, „Czysty Dom – Czysta Ziemia”, edukacja dla dorosłych prowadzona przez Urząd Miasta i Gminy: - dot. zbiórki odpadów zielonych i przeterminowanych leków, - plakaty dot. ochrony środowiska, gospodarki odpadami, 2009-2011 Gmina Strachówka projekty szkół: - zajęcia lekcyjne, - wycieczki (oczyszczalnia ścieków, Zakład gospodarki odpadami, NPK), - filmy ekologiczne, - kampania „Sprzątanie Świata”, projekty dla dzieci młodzieży i dorosłych: - imprezy ekologiczne: z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi i Sprzątania Świata, edukacyjne, - spotkania mieszkańców z wójtem nt. zasad ochrony środowiska, w tym gospodarki odpadami, Urząd Miasta i Gminy we współpracy z Biblioteką Publiczną Miasta i Gminy oraz ze szkołami Brak danych GFOŚiGW Aktywny udział dzieci i nauczycieli w imprezach ekologicznych, kampaniach, - aktywizacja dorosłych do działań proekologicznych, - społeczeństwo poinformowane o najważniejszych działaniach proekologicznych samorządu, Urząd Gminy, Inspektor Brak ds. ochrony środowiska, danych Gminna Biblioteka Publiczna GFOŚiGW - aktywny udział dzieci i nauczycieli w działaniach proekologicznych, imprezach ekologicznych i kampaniach, - społeczeństwo na bieżąco informowane jest o problemach ekologicznych i sposobach ich rozwiązania, 60 10 Miasto i Gmina Tłuszcz projekty dla szkół: -- zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne, - wycieczki (oczyszczalnia ścieków, Zakład gospodarki odpadami, NPK), projekty dla dorosłych: - imprezy ekologiczne, - informacje prasowe dot. ochrony środowiska przyrodniczego, 11 Miasto Ząbki projekty szkół: - zajęcia lekcyjne, - wycieczki (oczyszczalnia ścieków, Zakład gospodarki odpadami, NPK), - prelekcje, - filmy ekologiczne, - konkursy ekologiczne, - imprezy ekologiczne z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi, - kampanie: „Sprzątanie Świata”, Stop Foliówkom”, działania Miejskiej Biblioteki Publicznej: - utworzenie działu ochrona środowiska, 2009-2011 Urząd Miasta i Gminy we współpracy ze szkołami, GOK, mediami, Brak danych GFOŚiGW - aktywizacja uczniów i nauczycieli do działań proekologicznych, do udziału w imprezach proekologicznych, - społeczeństwo na bieżąco informowane o problemach ekologicznych, 2009-2011 Urząd Miasta we współpracy ze szkołami podstawowymi i gimnazjami, Miejska Biblioteka Publiczna, Brak danych GFOŚiGW - aktywizacja uczniów i nauczycieli do działań proekologicznych, do udziału w imprezach ekologicznych i kampaniach, - baza do edukacji ekologicznej, 61 12 Miasto Zielonka projekty dla szkół: - zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne, - zbiórka zużytych baterii, - udział w kampanii „Sprzątanie Świata”, - wycieczki (do KPN, NPK, lasu, Muzeum Ziemi, oczyszczalni ścieków, Zakładu gospodarki odpadami), projekty dla dorosłych: - ulotki dot. gospodarowania odpadami, szkodliwości odpadów niebezpiecznych, szkodliwości spalania odpadów w piecach domowych, segregowania odpadów, - kalendarze z terminami odbioru odpadów, informacja dla społeczeństwa: - internet – segregacja odpadów, - prasa lokalna V. Działania edukacyjne instytucji, organizacji społecznych. 2009-2011 Urząd Miasta we współpracy ze szkołami i organizacjami pozarządowymi Brak danych GFOŚiGW - aktywny udział dzieci, młodzieży w działaniach proekologicznych, - aktywizacja społeczeństwa do działań proekologicznych, - bieżąca informacja społeczeństwa o problemach ekologicznych i sposobach ich rozwiązania 62 1 Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego szkolenia dla rolników w zakresie: - propagowania idei rolnictwa ekologicznego, - korzystania ze środków UE, - prowadzenia gospodarstw zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Rolniczej, - racjonalnej gospodarki odpadami, w tym opakowaniami po środkach ochrony roślin, padłymi zwierzętami, - kompostowania odpadów, - oczyszczania ścieków, - wykorzystania biomasy, - gospodarowania gnojowicą, gnojówką, obornikiem, - konserwacji melioracji - zalesień gruntów niskiej klasy bonitacji,, pielęgnacji zalesień, ochrony lasów, kalendarze, ulotki, poradniki dot. ww. tematyki. 2009-2011 Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego we współpracy z ARiMR O/Wołomin 20 PFOŚiGW, środki - działalność rolników MODR przyjazna środowisku, - wsie Powiatu Wołomińskiego stopniowo wyposażane w systemy kanalizacji, indywidualne oczyszczalnie ścieków, pojemniki do selektywnej zbiórki odpadów, - prawidłowa gospodarka gnojowicą, nawozami, odpadami niebezpiecznymi, prawidłowo magazynowany obornik, - wzrasta ilość gospodarstw ekologicznych, - wzrasta lesistość, przybywa zadrzewień, chronione lasy i zadrzewienia, 63 2 2009-2011 Pozarządowe organizacje ekologiczne zajęcia dla swoich członków kształtujące świadomość ekologiczną i wdrażanie idei ZR, zajęcia dla społeczeństwa, samorządów gmin, dzieci i młodzieży: - działania edukacyjne ukazujące konkretne przedsięwzięcia zmierzające do ZR, - przygotowywanie kampanii mających na celu przekazywanie społeczeństwu rzetelnej informacji o środowisku: „Sprzątanie Świata”, „Ochrona Klimatu”, „Międzynarodowy Dzień Ziemi”, „Natura 2000”, - prowadzenie działań zmierzających do ewaluacji programów ochrony środowiska, planów gospodarki odpadami i udziału społeczeństwa w postępowaniu w sprawach ocen oddziaływania na środowisko, współdziałanie w realizacji Zintegrowanego Programu Edukacji Ekologicznej Powiatu Wołomińskiego organizacje ekologiczne (Stowarzyszenie Społecznych Opiekunów Przyrody w Wołominie, Zielonkowskie Forum Samorządowe w Zielonce i in.) we współpracy Zespołem ds. Edukacji Ekologicznej oraz urzędami miast i gmin Brak danych PFOŚiGW, środki - znajomość zagadnień UE ochrony środowiska i ZR u członków organizacji społecznych, - społeczności lokalne podejmują działania mające na celu poprawę stanu środowiska, ZR, promocję miejscowości, - skuteczniejsze wdrażanie prawa ekologicznego, prawa miejscowego (regulaminów utrzymania czystości i porządku w gminach), - lepiej realizowane programy ochrony środowiska, plany gospodarki odpadami w powiecie i gminach, - prawidłowo lokalizowane nowe działalności, 64 3 Nadleśnictwa: Drewnica, Jabłonna, Łochów, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Warszawie zajęcia dla uczniów w szkołach, przedszkolach nt. życia lasu w różnych porach roku, zajęcia leśników w terenie (w izbach leśnych, na szkółkach leśnych, na ścieżkach dydaktycznych) dot. np.: - życia zwierząt leśnych, rozpoznawania gatunków, tropów zwierząt, - pracy leśnika, przedmiotów związanych z leśnictwem, - jak las rośnie czyli od nasionka do dorosłego drzewa, - ochrony lasów, roli lasów w życiu człowieka, - zagrożeń dla lasu, organizacja konkursów: - „Wiedzy o lesie”, - „Porządkujemy i odnawiamy las”, udział w organizacji kampanii i imprez: - „Sprzątanie Świata”, - Dzień Leśnika”, - „Międzynarodowy Dzień Ziemi”, informacje dla społeczeństwa: - strona internetowa, - publikacje, - ulotki. 2009-2011 RDLP, Nadleśnictwa we współpracy ze szkołami i przedszkolami oraz Zespół ds. Edukacji Ekologicznej Brak danych PFOŚiGW i budżet Nadleśnictw Dzieci, młodzież, dorośli poznają: - rolę lasu w życiu człowieka, w ochronie klimatu, - życie zwierząt, - pracę leśnika, - obszary cenne przyrodniczo w lasach, - możliwości zalesień, pielęgnacji lasu, - negatywny wpływ odpadów, ścieków, emisji gazowo-pyłowych na las, - rolę lasu w życiu rodziny, 65 4 Dyrekcja Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego zajęcia dla uczniów szkół z terenu Parku i jego otoczenia dot. np.: - życia ptaków i sposobów ich ochrony, - form ochrony przyrody, - ochrony wód i powietrza, - roli zadrzewień i ich ochrony, warsztaty terenowe na ścieżkach dydaktycznych: - pomagamy dziuplakom, - pomagamy ptakom przetrwać wiosenną wędrówkę, - rozpoznajemy ptaki wodno-błotne Doliny Bugu, - Natura dla ludzi – ludzie dla Natury, organizacja konkursów: - „Spotkania z przyrodą”, - „Wielkanocna kartka świąteczna”, - „Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski”, informacje, edukacja dla dorosłych: - strona internetowa, - wydawnictwa NPK, - ścieżki rowerowe, piesze, 2009-2011 Dyrekcja NPK we współpracy Zespołem ds. Edukacji Ekologicznej, szkołami, Brak danych PFOŚiGW, budżet Parku Dzieci, młodzież, dorośli poznają: - obszary cenne przyrodniczo w powiecie i województwie mazowieckim, - życie zwierząt, roślin, w tym chronionych, poznają sposoby ich ochrony, - nowe, atrakcyjne sposoby spędzania czasu z rodzinami na terenach cennych przyrodniczo, - zagrożenia obszarów cennych przyrodniczo ze strony cywilizacji człowieka, 66 5 6 Środki Masowego przekazu przedstawianie w sposób rzetelny informacji o stanie środowiska przyrodniczego, prezentowanie pozytywnych działań podejmowanych na rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, prezentowanie skutków działań prowadzonych w środowisku, promowanie stylu życia i zachowania przyjaznego środowisku, konkurs radiowy dla społeczeństwa z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi, przekazywanie informacji o Zintegrowanym Programie Edukacji Ekologicznej, jego wdrażaniu, uczestnikach, Zakłady pracy szkolenia dla pracowników w zakresie podstawowych problemów ekologicznych, informacja dla pracowników, mediów o wpływie działalności gospodarczych na stan środowiska, promocja najlepszych dostępnych technik i technologii (BAT), 2009-2011 Telewizja, radio, prasa, we współpracy ze Starostwem Powiatowym Brak danych PFOŚiGW Społeczeństwo powiatu w sposób obiektywny, rzetelny pozna: - problemy ekologiczne, sposób ich rozwiązywania, - technologie przyjazne środowisku, - przykłady negatywnych oddziaływań, - przykłady działań na rzecz ZR, 2009-2011 Firmy z terenu powiatu we współpracy ze Starostwem Powiatowym, Urzędem Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego Brak danych Środki firm - pracownicy firm poznają przepisy ochrony środowiska, jak działalność firmy wpływa na środowisko, możliwości działań kompensacyjnych, 67 7 Dom rodzinny współpraca rodziny z przedszkolem, szkołą, organizacjami pozarządowymi, gminami w celu: - kształtowania postaw przyjaznych środowisku, - zmiany stylu życia rodziny (przyzwyczajeń konsumenckich, spędzania wolnego czasu, redukcji wytwarzania odpadów, oszczędzania wody, energii, aktywnego wypoczynku), - korzystanie z publikacji, ulotek, internetu, prasy. 2009-2011 Starosto Powiatowe, gminy, organizacje pozarządowe, przedszkola, szkoły, Brak danych PFOŚiGW - styl życia rodziny przyjazny środowisku, - oszczędność wody, energii, - troska o przyrodę, zieleń, zdrowie, 68 Na realizację zadań ZPEE potrzeba kwoty co najmniej 3.069.000 zł. Nie oszacowano kosztów edukacji prowadzonej przez nadleśnictwa, dyrekcję NPK, organizacje społeczne, większość gmin, media, zakłady pracy, dom rodzinny. Są to znaczące środki finansowe, ale aktualnie istnieje wiele źródeł pozyskiwania środków finansowych na edukację ekologiczną. Źródła te i możliwości uzyskania środków zostały szczegółowo omówione w rozdziale 7 Programu. Program będzie realizowany, jeśli: - będzie rozpowszechniony wśród społeczeństwa i jego realizatorów, - zostanie przyjęty i zaakceptowany przez realizatorów, - uzyska społeczną akceptację poprzez zainteresowanie nim odbiorców (dzieci, młodzież, nauczycieli, dyrektorów szkół, społeczeństwo, pracodawców, administrację samorządów gmin i powiatu, straż pożarną, organizacje społeczne, innych uczestników). Do realizacji Programu konieczne jest: - pozyskanie edukatorów (szkolących specjalistów), którzy będą mogli realizować zadania edukacyjne, - utworzenie bądź rozszerzenie bazy (bibliotek, filmotek, ścieżek edukacyjnych, sprzętu informatycznego z oprogramowaniem, audiowizualnego, sal konferencyjnych, miejsc do prowadzenia warsztatów itp.), - pozyskanie środków finansowych. Proponuje się nawiązanie kontaktu z instytucjami i ośrodkami, które mają doświadczenia edukacyjne, a w szczególności: - Zarządem Okręgu Ligi Ochrony Przyrody w Warszawie, ul. M. Reja 3/5, - Fundacją „Nasza Ziemia” w Warszawie, ul. Hoża 3/5, - Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Warszawie, ul. Bartycka 110 A, - Uniwersyteckim Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Żwirki i Wigury 13, - Polskim Systemem Recyklingu Organizacja Odzysku S.A., ul. Jagiellońska 74, - Regionalnym Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku, ul. Stary Rynek 20, Kierunki działań na lata 2012-2015. Obecnie, określając cel strategiczny edukacji ekologicznej do 2015 r.: „Wysoki stan świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu”, proponuje się następujące kierunki działań w powiecie: rozwój bazy edukacyjne w powiecie, wzrost ilości ścieżek edukacyjnych, kontynuowanie szkoleń pracowników samorządów gmin i powiatu, radnych z zakresu wdrażania nowelizowanego prawa, najlepszych, dostępnych technik, dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku, kontynuowanie szkoleń, warsztatów dla nauczycieli sołtysów, spółek wodnych, policji, straży miejskich, organizacji społecznych z zakresu aktywizacji grup społecznych do działań na rzecz ZR, zmiany konsumpcyjnego stylu życia, kontynuowanie szkoleń i warsztatów dla rolników z zakresu nowoczesnych metod przyjaznych środowisku gospodarowania w rolnictwie, 69 kontynuowanie szkoleń dla przedsiębiorców z zakresu systemów środowiskowego i nowych instrumentów w zarządzaniu środowiskiem, zarządzania szkolenia, informacje dla społeczeństwa w zakresie: - ochrony zasobów środowiska, - standardów imisyjnych i emisyjnych, - zasad ochrony środowiska przed zanieczyszczeniem, - przeciwdziałania zmianom klimatu, organizacja warsztatów dla nauczycieli (nowe metody i formy edukacji dla ZR), rozwój bazy danych o środowisku i jego ochronie w powiecie i gminach, organizacja imprez ekologicznych z okazji Międzynarodowego Dnia Ziemi, Światowego Dnia Ochrony Środowiska, Sprzątania Świata i innych z inicjatywy realizatorów Programu, popularyzacja postaci zasłużonych dla ochrony środowiska i wdrażanie idei ZR, organizacja konkursów w zakresie: - segregacji odpadów, ich odzysku, - gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, w tym azbestu, - dla szkół np. „Ekologiczna Szkoła”, - dla społeczności np. „Ekologiczne Sołectwo”, - dla gmin np. „Ekologiczna Gmina”, nowe formy działań organizacji ekologicznych dla zrównoważonego rozwoju, wspieranie rozwoju „Zielonych Szkół”, zajęć warsztatowych dzieci i młodzieży na ścieżkach przyrodniczo-leśnych nadleśnictw, NPK, objęcie edukacją ekologiczną młodzieży niepełnosprawnej, nowe formy aktywizacji społeczeństwa do działań: - konkursy fotograficzne, - konkursy radiowe z wiedzy o środowisku, - filmy w telewizji lokalnej, wydawnictwa promujące przyrodę i krajobraz powiatu. 7. Finansowanie realizacji Programu. Środki na finansowanie zadań związanych z realizacją ZPEE mogą pochodzić z następujących źródeł: - środków własnych realizatorów programów, kampanii, - budżetu państwa, - środków samorządów gmin, powiatu, województwa mazowieckiego, - funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, 70 - funduszy Unii Europejskiej. - Poniżej omówione zostaną pokrótce niektóre z nich: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ul. Konstruktorska 3A 02-673 Warszawa tel. (022) 45 90 100, fax. (022) 45 90 101 e-mail: [email protected] www.nfosigw.gov.pl NFOŚiGW dokonując wyboru przedsięwzięć do dofinansowania będzie przeznaczał środki przede wszystkim na dofinansowywanie przedsięwzięć realizowanych z udziałem bezzwrotnych środków Unii Europejskiej i innych bezzwrotnych środków zagranicznych. Na Liście priorytetowych programów NFOŚiGW planowanych do finansowania w roku 2009 m.in. znalazły się programy: - poz. II. 3. Program współfinansowania przedsięwzięć ochrony przyrody i kształtowania postaw ekologicznych, uzyskujących wsparcie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach V osi priorytetowej PO IiS., - poz.III.1. Program dla wspierania edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, w tym gospodarki wodnej oraz profilaktyki zdrowotnej dzieci i młodzieży z obszarów, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska, - poz.III.2. Program dla wspierania działalności pozarządowych organizacji ekologicznych, - poz.III.3. Program dla przedsięwzięć służących ochronie przyrody i krajobrazu, - poz.III.4. Program dla przedsięwzięć służących ochronie i zrównoważonemu rozwojowi lasów. W trakcie opracowywania są szczegółowe priorytety i przykładowe zadania. W roku ubiegłym i bieżącym NFOŚiGW m.in. realizował program wzmacniania instytucjonalnego organizacji pozarządowych prowadzących działalność pożytku publicznego. Organizacje pozarządowe dostawały środki na niektóre koszty prowadzenia działalności statutowej, na szkolenia dla swoich członków, zakup wydawnictw do swoich bibliotek, prenumeratę czasopism, promocję itp. Należy się spodziewać, że program ten będzie kontynuowany w następnych latach. Realizowane były także programy służące edukacji dla zrównoważonego rozwoju o zasięgu ponadregionalnym i ogólnopolskim. Beneficjenci mogą ubiegać się o dotacje przeznaczane na działalność edukacyjną, propagowanie działań proekologicznych i zasady ZR w wysokości od 30 do 100% kosztu przedsięwzięcia w zależności od rodzaju zadania. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Biuro Terenowe w Warszawie ul. J.S. Bacha 2 02-743 Warszawa tel. (022) 85 35 321, fax. ()22) 85 35 302 e-mail: [email protected] 71 www.wfosigw.pl W zakresie edukacji ekologicznej Fundusz wspiera: - Działalność regionalnego i lokalnych centrów edukacji ekologicznej oraz pozarządowych organizacji ekologicznych w zakresie wyposażenia dydaktycznego i realizacji programów edukacyjnych, - Lokalne inicjatywy edukacyjnych jednostek samorządowych w działaniach na rzecz ochrony środowiska, - Budowę, modernizację oraz wyposażenie baz edukacyjno- turystycznych oraz dydaktycznych, parków narodowych, parków krajobrazowych oraz Nadleśnictw, - Organizację konkursów upowszechniających wiedzę ekologiczną, - Inicjatywy połączone z aktywnymi działaniami na rzecz środowiska, pogłębiania wiedzy i wrażliwości ekologicznej, - Edukację ekologiczną z zakresu ochrony środowiska, w tym zmian klimatu i zagospodarowania sieci NATURA 2000. Wnioski o dofinansowanie składane są w biurach terenowych Wojewódzkiego Funduszu. O ilości przyjętych przez Wojewódzki Fundusz do realizacji wniosków decyduje przede wszystkim aktywność beneficjentów i planowany do uzyskania efekt ekologiczny. W sierpniu należy składać tzw. Kartę informacyjną zadania, w której krótko opisuje się projekt (do realizacji na przyszły rok), podaje się łączny koszt realizacji projektu, kwotę wnioskowanej dotacji oraz kwoty pozyskane z innych źródeł i wkład własny. Im mniejszy udział w stosunku do wartości całego projektu stanowi dotacja Funduszu, tym projekt jest wyżej punktowany. Fundusz informuje o zakwalifikowaniu się projektu. Wtedy do końca czerwca, w roku realizowania projektu, składa się wniosek szczegółowy. Powiatowy i Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej PFOŚiGW i GFOŚiGW nie mają osobowości prawnej. Działają na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Plany wpływów i wydatków przygotowują odpowiednio starostowie, burmistrzowie i wójtowie, a uchwala je rada powiatu lub gminy. Zatwierdzone plany wpływów i wydatków muszą być podane do publicznej wiadomości. Środki funduszy powinny być przeznaczone na realizację przedsięwzięć proekologicznych służących zrównoważonemu rozwojowi. Środki ww. funduszy przeznacza się m.in. na: - edukację ekologiczną oraz zrównoważonego rozwoju, propagowanie działań proekologicznych i zasady - wspomaganie systemów gromadzenia i przetwarzania danych związanych z dostępem do informacji o środowisku, - inne zadania ustalane przez radę gminy (powiatu) służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, Zarząd Powiatu Wołomińskiego Uchwałą Nr III-2/08 z dnia 4 stycznia 2008 r. ustalił zasady udostępniania środków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Wnioski o dofinansowanie zadań z zakresu edukacji ekologicznej są oceniane pod kątem: - zgodności programu z przeznaczeniem środków Funduszu, - gwarancji uzyskania efektu ekologicznego po zrealizowaniu projektu, 72 - zakresu edukacji i planowanych efektów, - atrakcyjności i oryginalności projektu, - wysokości środków własnych zaangażowanych w realizację projektu (minimum 35%). Wstępna kwalifikacja wniosków przez Zarząd dokonywana jest do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy, w którym ma być realizowany projekt. Ostateczną decyzję Zarząd podejmuje po uchwaleniu przez Radę Powiatu Wołomińskiego „Planu przychodów i wydatków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na dany rok”. Udzielenie dofinansowania następuje w formie umowy cywilno-prawnej, w której określa się szczegółowe obowiązki dotyczące wykorzystania i rozliczenia środków. Integralną częścią umowy jest harmonogram rzeczowo-finansowy przedsięwzięcia. Beneficjenci nie prowadzący działalności gospodarczej mogą otrzymać w ciągu 30 dni od daty podpisania umowy od 50 do 100 % przyznanych środków. Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego ul. Jagiellońska 26, 03-719 Warszawa tel. (022) 5979100, fax. (022) 5979290 e-mail: [email protected] www.mazovia.pl Zarząd Województwa Mazowieckiego każdego roku ogłasza otwarty konkurs ofert na realizację zadań publicznych w zakresie działań na rzecz ekologii oraz kształtowania postaw i zachowań zgodnych z zasadami ekorozwoju i działań na rzecz chronionych gatunków roślin i zwierząt. W bieżącym roku dofinansowywane były: I. Działania na rzecz ekologii oraz kształtowania postaw i zachowań zgodnych z zasadami ekorozwoju. Rodzaje zadań: 1) Przygotowanie i przeprowadzenie kampanii społecznych z zakresu selektywnej zbiórki, odzysku i recyklingu odpadów. 2) Przygotowanie i prowadzenie zadań edukacyjnych, promocyjnych, pilotażowych i wdrożeniowych w kontekście realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. 3) Organizowanie otwartych szkoleń, konferencji, seminariów, sympozjów i warsztatów z zakresu edukacji ekologicznej. 4) Organizacja festynów oraz akcji promocyjnych dla społeczności lokalnej na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży. 5) Kampanie z zakresu ograniczania wykorzystania niebiodegradowalnych opakowań z tworzyw sztucznych i zastępowania ich wyrobami ekologicznymi. 6) Innowacyjność i promocja w ochronie środowiska. 7) Opracowanie koncepcji programów na rzecz rewitalizacji rzek i kanałów wodnych na Mazowszu w celu poprawy walorów przyrodniczych oraz turystycznowypoczynkowych. 73 8) Działania polegające na kształtowaniu postaw społecznych na rzecz oszczędzania zużycia wody oraz poprawy czystości wód zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju społeczno - gospodarczego. II. Działania na rzecz chronionych gatunków roślin i zwierząt. Rodzaje zadań: 1) Wydawanie niskonakładowych, niekomercyjnych publikacji o zasięgu wojewódzkim związanych z ochroną gatunkową roślin i zwierząt. 2) Zabezpieczanie miejsc lęgowych i bytowych chronionych gatunków ptaków. 3) Organizowanie konferencji, seminariów, sympozjów, szkoleń mających na celu aktywizację lokalnej społeczności na rzecz ochrony gatunkowej roślin i zwierząt. 4) Inwentaryzacja przyrodnicza ( np. chronionych gatunków roślin i zwierząt, pomników przyrody, obszarów cennych przyrodniczo), wyjazdy terenowe w celu identyfikacji potencjalnych zagrożeń środowiska przyrodniczego. 5) Kampania promocyjna z zakresu chronionych gatunków zwierząt i roślin. Wkład własny nie może być niższy niż 20% wartości realizacji całego zadania. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko W ramach V osi priorytetowej środków UE finansowana może być ochrona przyrody i edukacja ekologiczna. Działanie 5.4. – Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających ochronie środowiska, w tym różnorodności biologicznej. Celem działania jest zwiększenie świadomości w zakresie potrzeb oraz właściwych metod ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu. Minimalna wartość projektu – 400 tys. zł., kampanie informacyjno-promocyjne oraz imprezy masowe – 2 mln zł. Beneficjentami mogą być m.in.: organy administracji samorządowej, pozarządowe organizacje ekologiczne, nadleśnictwa, ośrodki edukacji ekologicznej, instytucje oświatowe. Przykładowe rodzaje projektów: - kampanie informacyjno-promocyjne, kampanie audiowizualne, programy edukacyjne dot. grup społecznych, zawodowych, środków masowego przekazu, organizacji ekologicznych dotyczące ochrony przyrody, wybranych aspektów środowiska przyrodniczego, - budowanie sieci partnerstwa na rzecz ochrony środowiska, moderowanie platform dialogu społecznego jako elementu integrującego społeczeństwo, zwłaszcza organizacje społeczne w procesie podejmowania decyzji. Nabór wniosków zgodnie z kalendarzem ogłaszanym przez: Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych ul. Bitwy Warszawskiej 1920 r. nr 3 02-362 Warszawa tel. (022) 3561816, fax. (022) 35 61 817 e-mail: [email protected] 74 Fundusz dla Organizacji Pozarządowych Operatorem Funduszu jest: ECORYS Polska Spółka z o.o. ul. Racławicka 146, 02-117 Warszawa, tel. (022) 3393840, fax. 3393849 e-mail: [email protected] www.ecorys.pl Fundusz dla Organizacji Pozarządowych (FOP) został ustanowiony w ramach Mechanizmów Finansowych i przeznaczony jest dla organizacji pozarządowych na realizację przedsięwzięć o charakterze niedochodowym, przyczyniających się do zmniejszania różnic ekonomicznych i społecznych w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego, zwiększenia roli społeczeństwa obywatelskiego Polsce oraz zacieśnianie współpracy pomiędzy Polską a Państwami - Darczyńcami. Budżet FOP stanowi 7% kwoty przeznaczonej dla Polski w ramach Mechanizmów Finansowych i wynosi 37,8 milionów euro. Środki te są dystrybuowane w ramach otwartych konkursów projektów organizowanych w latach 20072009. Zasady i wysokość dofinansowania projektów Minimalna wartość dotacji wynosi 5 000 euro. Maksymalna wartość dotacji wynosi 250 000 euro. Nie występuje podział na projekty ze względu na czas ich realizacji i wysokość wnioskowanej kwoty dofinansowania. Zawarcie partnerstwa nie jest warunkiem koniecznym do złożenia projektu, jednak będzie premiowane dodatkowymi punktami przy ocenie wniosków. Wnioskodawcami w ramach FOP mogą być wyłącznie organizacje: - mające osobowość prawną, - zarejestrowane co najmniej 12 miesięcy przed złożeniem Wniosku o dofinansowanie, - zarejestrowane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, - działające na zasadzie non-profit lub non for profit tj. nie dla osiągnięcia zysku lub przeznaczające wygenerowany zysk na cele statutowe. Organizacja nie mająca osobowości prawnej lub zarejestrowana krócej niż 12 miesięcy w momencie składania Wniosku, nie może być Wnioskodawcą w ramach FOP. Może jednak uczestniczyć w projekcie jako partner, we współpracy z organizacją pozarządową spełniającą kryteria Wnioskodawcy. O dofinansowanie nie mogą ubiegać się partie polityczne, organizacje przez nie założone lub powstałe przy ich wsparciu. 8. Wdrażanie Programu, monitoring i ewaluacja. Bezpośrednia odpowiedzialność za wdrażanie ZPEE spoczywa na Zarządzie Powiatu, Staroście i naczelnikach wydziałów Starostwa oraz kierownikach jednostek organizacyjnych Powiatu. 75 Realizacja wielu zadań wymaga udziału gmin, szkół, jednostek organizacyjnych samorządów gmin, organizacji pozarządowych, mediów, przedsiębiorców, uczelni wyższych, Mazowieckiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Mazowieckiego Kuratora Oświaty, ośrodków edukacji ekologicznej. Wskazane jest, aby realizację zaplanowanych działań Powiatu Wołomińskiego wsparli parlamentarzyści, radni samorządu powiatu i województwa mazowieckiego tworząc lobby na rzecz Zrównoważonego Rozwoju Powiatu Wołomińskiego, pomagając zdobyć środki finansowe na realizację zaplanowanych zadań. Realizując Program należy się starać o to, aby: nadać odpowiednią rangę EZR traktowanej jako niezbędny warunek do osiągnięcia rozwoju zrównoważonego w Powiecie, włączyć EZR w system kompleksowej edukacji obywatelskiej społeczeństwa stymulowany przez samorządy w stosunku do szkolnictwa oraz w system zasad komunikacji społecznej, umożliwić koordynację, korelację i kooperację w realizacji oraz ewaluacji zadań z zakresu edukacji ekologicznej, stymulować i profilować rozwój różnych elementów i form edukacji ekologicznej na terenach o szczególnych potrzebach podniesienia świadomości ekologicznej np. na obszarach gmin o wciąż znaczącym zagrożeniu środowiska i na terenach cennych przyrodniczo, racjonalizować wydatki we wszystkich wyodrębnionych sferach edukacji ekologicznej, skoncentrować wysiłki na pozyskiwaniu większych środków. Poszukiwać nowych źródeł materialnego i organizacyjnego wsparcia edukacji ekologicznej także poza powiatem, przygotować społeczeństwo do realizacji wzrastających zadań z zakresu ochrony środowiska w związku z ciągłym dostosowywaniem Polski do standardów ekologicznych w Unii Europejskiej, doprowadzić do takiego stanu świadomości, w którym edukacja ekologiczna oraz jej efekty będą postrzegane jako niezbędny warunek postępu społecznego, stworzyć warunki do świadomego współuczestniczenia wszystkich mieszkańców powiatu w przestrzeganiu szeroko rozumianych zasad bezpieczeństwa ekologicznego, udoskonalić system wymiany informacji ekologicznej sprzyjającej zmniejszeniu liczby konfliktów na tle ekologicznym, promować style życia sprzyjające zdrowiu jednostek i rodzin oraz zachowaniu zasobów środowiska, zapewnić komplementarność wobec innych programów o zbliżonych celach, w tym obejmujących województwo mazowieckie, promować metodyki aktywnego nauczania ukierunkowanego na ZR z wykorzystaniem autentycznych przykładów z powiatu. Wykorzystać współpracę z uczelniami oraz studentami-mieszkańcami powiatu studiującymi kierunki powiązane z EZR, stymulować edukację w terenie, tworzyć wizerunek powiatu jako wyróżniającego się w zakresie edukacji ekologicznej, co oznacza aktywność w wymianie doświadczeń, promocję i współpracę. 76 Wdrożenie Programu powinno umożliwić pełniejszą integrację edukacji formalnej, pozaszkolnej i szkoleń, tym samym zwiększyć efektywność edukacji dla rozwoju zrównoważonego. Procesy ukierunkowane na pełniejszą integrację powinny polegać na wzmocnieniu następujących relacji: działalność w sferze edukacji formalnej (system oświaty) powinny stymulować świadomy udział szerokich rzesz społeczeństwa w akcjach i kampaniach związanych z ochroną środowiska i rozwojem zrównoważonym; działania skierowane ku w sferze świadomości ekologicznej powinny prowadzić do pełnej społecznej akceptacji wysiłków samorządów związanych z edukacją ekologiczną w szkołach i na różnorakich szkoleniach specjalistycznych. działania w sferze szerokiego przepływu informacji i szkoleń powinny, drogą pośrednią, doskonalić efektywność procesu dydaktycznego w szkołach wszystkich typów i poziomów, zwiększać trafność decyzji na różnych szczeblach zarządzania środowiskiem, podnosić stopień profesjonalizmu w działaniach pozarządowych organizacji społecznych (szczególnie tych działających na rzecz ochrony środowiska) oraz mediów, a także pośrednio pozytywnie wpływać na świadomość ekologiczną wszystkich obywateli. Ponieważ ZPEE jest rozwinięciem jednego z celów Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Wołomińskiego realizacja Zintegrowanego Programu Edukacji Ekologicznej będzie oceniana przez Radę Powiatu podczas przedkładania przez Zarząd Powiatu Raportów z realizacji Programu co 2 lata. Do takiej oceny potrzebne są wskaźniki mierzalne realizacji Programu: Proponuje się następujące wskaźniki: Lp Nazwa wskaźnika jedn. 2009 2010 2011 I. Udział w EE pozarządowych organizacji ekologicznych (POE) 1 2 3 Ilość organizacji pozarządowych realizujących zadania edukacji ekologicznej w powiecie Ilość osób uczestniczących w akcjach edukacji ekologicznej organizowanych przez POE Ilość kampanii, działań, programów realizowanych przez POE szt. osób szt. 4 Kwota dotacji przyznanych dla POE przez zł powiat na zadnia z zakresu EE II. Przedszkola - 1 2 3 Ilość przedszkoli realizująca zadania EE Ilość dzieci uczestniczących w EE Ilość nauczycieli uczestniczących: - w szkoleniach w zakresie EE - w realizacji programów EE szt. osób osób osób osób III. Szkoły - Ilość szkół podstawowych, gimnazjów i ponadgimnazjalnych realizujących zadania EE Ilość uczniów szkół uczestniczących w EE Ilość nauczycieli uczestniczących: - w szkoleniach w zakresie EE - w realizacji programów EE szt. IV. Kampanie edukacyjne - Ilość kampanii EE szt. 1 2 3 1 osób osób osób osób 77 Ilość uczestników kampanii EE osób V, Konkursy - Ilość konkursów Ilość uczestników konkursów szt. osób VI Mieszkańcy - Liczba mieszkańców powiatu zaangażowana w EE Ilość działań proekologicznych zrealizowanych przez mieszkańców w powiecie osób szt./ zasięg? VII. Baza edukacyjna - Stan bazy edukacyjnej: - ilość sal edukacyjnych - ilość ścieżek przyrodniczo-edukacyjnych - ilość filmów edukacyjnych - ilość wydawnictw ekologicznych (poradników, scenariuszy itp.) - ilość zaprenumerowanych czasopism szt. szt. szt. szt. VIII. Media - Ilość audycji radiowych, telewizyjnych dot. EE Ilość artykułów prasowych nt. EE szt. szt. IX. Konferencje, szkolenia - Ilość konferencji, szkoleń, warsztatów, odczytów itp. Ilość uczestników. szt. osób X. Wydawnictwa, publikacje - Ilość wydawnictw powstałych w wyniku realizacji programów EE. Ilość czytelników szt. ∑ Łączna ilość uczestników wszystkich form EE XI. Edukacja przyrodniczo-leśna osób - 1 Ilość uczestników EE prowadzonej przez Nadleśnictwa, NPK. Baza EE – ilość placówek osób XI. Nakłady na EE zł Środki finansowe zaplanowane na EE Środki finansowe wydane na EE zł zł XII. Aktywność społeczna - Ilość wniosków społeczeństwa w sprawach ochrony środowiska. Ilość interwencji mieszkańców w sprawach ochrony środowiska. Ilość osób uczestniczących w przygotowaniach: - miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, - programów ochrony środowiska, - planów gospodarki odpadami, - regulaminów utrzymania porządku i czystości w gminie. szt. 2 1 2 1 2 1 1 2 1 2 1 2 2 1 2 1 2 3 szt. osób szt. szt. osób osób osób osób 9. Promocja Programu. Bez skutecznej promocji ZPEE nie będzie można go właściwie zrealizować. Dlatego wszyscy uczestnicy Programu mają swoje role w jego promocji. Administracja publiczna Starostwo Powiatowe w Wołominie: - jest głównym inicjatorem i koordynatorem promocji Programu, 78 - zbiera informacje o wszystkich wydarzeniach i działaniach w powiecie realizowanych w ramach Programu, - opracowuje informacje dla mediów, urzędów miast i gmin, instytucji, organizacji pozarządowych, mieszkańców wykorzystując stronę www., publikacje, wydawnictwa, banery, plakaty, ulotki itp., - wykorzystuje do promocji Programu sesje Rady Powiatu, zebrania komisji problemowych Rady Powiatu, konferencje itp., - angażuje swoje jednostki podległe do promocji Programu, Urzędy miast i gmin: - informują Starostwo Powiatowe w Wołominie na bieżąco o wszystkich wydarzeniach i działaniach realizowanych w ramach Programu, - wykorzystują do promocji Programu sesje rad miast i gmin, spotkania z sołtysami, z mieszkańcami, festyny gminne (np. dożynki), tablice ogłoszeń, strony www., publikacje, wydawnictwa, banery, plakaty, ulotki itp., - angażują swoje jednostki podległe do promocji Programu, Media (lokalna prasa, radio, telewizja) - na bieżąco kontaktują się ze Starostwem Powiatowym w Wołominie w celu zebrania informacji o wydarzeniach i działaniach w ramach realizacji Programu, o sukcesach i porażkach, - uzupełniają informacje przeprowadzając wywiady z uczestnikami wydarzeń, opisując działania w trakcie trwania, - przedstawiają informacje o programach edukacji ekologicznej, kampaniach, imprezach, konkursach ekologicznych oraz są współorganizatorami konkursów, - prezentują ludzi, społeczników zaangażowanych w realizację Programu, postawy proekologiczne, przykłady zachowań zgodnych z ideą ZR, - piętnują przypadki złych zachowań, niezgodnych z ideą ZR, - prezentują problemy ekologiczne Powiatu i sposoby ich rozwiązywania. Instytucje, firmy - informują Starostwo Powiatowe w Wołominie na bieżąco o wszystkich wydarzeniach i działaniach realizowanych w ramach Programu, - informują o Programie pracowników i społeczeństwo powiatu w trakcie swoich działań. Pozarządowe Organizacje Ekologiczne - informują Starostwo Powiatowe w Wołominie na bieżąco o wszystkich wydarzeniach i działaniach realizowanych w ramach Programu, - informują o Programie w trakcie swoich działań wykorzystując stronę www., publikacje, wydawnictwa, banery, plakaty, ulotki itp., 10.Streszczenie w języku niespecjalistycznym. 79 „Zintegrowany Program Edukacji Ekologicznej dla Powiatu Wołomińskiego na lata 20092011 z perspektywą do roku 2015” (ZPEE) powstał jako realizacja „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2004-2011” przyjętego uchwałą Rady Powiatu Nr XIX-150/04 w 2004 roku, aby zwiększyć świadomość ekologiczną społeczeństwa powiatu, kształtować postawy proekologiczne mieszkańców powiatu i poczucie odpowiedzialności za jakość środowiska a ostatecznie, w dłuższej perspektywie, aby poprawił się stan środowiska przyrodniczego w powiecie. Każdy człowiek korzysta ze środowiska przyrodniczego dla zapewnienia sobie niezbędnych warunków życia i zdrowia. Otrzymuje z niego nie tylko surowce czy energię, ale także czerpie inspirację i doznania, które wypływają z piękna i majestatu natury. Niewiele osób rozumie, jaki wpływ na stan i jakość środowiska mają zachowania pojedynczych osób, rodzin, oraz formalnych i nieformalnych grup społecznych. Jedynie wspólny wysiłek wszystkich ludzi razem i każdego z osobna, podejmowany codziennie, w każdym miejscu: w domu, w pracy, podczas wypoczynku, jest w stanie zahamować degradację środowiska, wpłynąć na poprawę jakości naszego życia i zdrowia oraz zapewnić perspektywy godziwego życia przyszłym pokoleniom. Dlatego ZPEE skierowany jest do wszystkich mieszkańców powiatu: dzieci, młodzieży, rodziców i opiekunów, nauczycieli, straży miejskiej, straży pożarnej, służby leśnej, pracodawców, mediów, urzędników, radnych, pozarządowych organizacji ekologicznych. Przebudowa mentalności społeczeństwa, podniesienie stanu świadomości ekologicznej jest jedną z pilniejszych potrzeb całego kraju i każdego regionu, powiatu i gminy. Wyższa świadomość zapewnia nie tylko lepszy stan środowiska i ładu przestrzennego, ale gwarantuje korzyści społeczne i materialne. ZPEE określił dwa cele długoterminowe, które Starosta Wołomiński zamierza osiągnąć: Wysoki poziom świadomości ekologicznej społeczeństwa powiatu. Proekologiczne postawy mieszkańców powiatu, odpowiedzialność za zrównoważony rozwój. Określił też trzy cele krótkoterminowe: Wyższa świadomość dzieci i młodzieży dla zrównoważonego rozwoju. Wyższa świadomość dorosłych dla zrównoważonego rozwoju. Większa aktywność społeczeństwa dla zrównoważonego rozwoju. A także następujące priorytety edukacji ekologicznej dla zrównoważonego rozwoju: lepsza jakość powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych, ochrona przyrody i krajobrazu, oszczędne gospodarowanie zasobami środowiska (woda, surowce naturalne, powierzchnia ziemi, lasy), racjonalna gospodarka odpadami, racjonalne gospodarowanie energią, ograniczenie uciążliwości fizycznych, zapobieganie poważnym awariom, 80 przeciwdziałanie zagrożeniom globalnym (zmianom klimatycznym, zanikaniu warstwy ozonowej), Lepsze zarządzanie środowiskiem. ZPEE przewiduje różnorodne i atrakcyjne formy prowadzenia edukacji ekologicznej: kampanie popularyzujące np. obszary cenne przyrodniczo, oszczędzanie wody, energii czy recykling odpadów, np. kampania „Sprzątanie Świata” odbywająca się co roku we wrześniu, „Stop foliówkom”, „Kompostujesz – zyskujesz”, nośne są także festiwale, festyny, happeningi, pokazy np. „Festiwal piosenki ekologicznej”, impreza z okazji „Międzynarodowego Dnia Ziemi”, działalność konkursowa, olimpiady. Część tego rodzaju działań wiąże się z pracą szkół domów kultury, bibliotek, w coraz większym stopniu edukację ekologiczną będą realizować nadleśnictwa, Dyrekcja Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, ważne miejsce w edukacji ekologicznej zajmują media (telewizja, radio, prasa, internet), podręczniki szkolne, poradniki i przewodniki dla nauczycieli, zaplanowano liczne wycieczki, ścieżki dydaktyczne i przyrodnicze oraz edukację w miejscu pracy i zamieszkania, stwarzają one dużo okazji do wpływania na świadomość ekologiczną mieszkańców, ponieważ stale rosnąca część społeczeństwa uważa znajomość ekologii oraz postawę proekologiczną za składowe pozytywnego wizerunku człowieka, a uczestnictwo w edukacji ekologicznej za warunek rozwoju i awansu intelektualnego zaplanowano liczne zadania w edukacji pozaszkolnej, warsztatach, konferencjach, szkoleniach. Rolę wiodącą będzie pełniło Starostwo Powiatowe w Wołominie, dla którego zaadresowano wiele zadań. W trakcie zbierania informacji do ZPEE ustalono, że w Powiecie Wołomińskim znajduje się już pewna baza edukacji ekologicznej, którą trzeba rozwijać w trakcie realizacji Programu, są też przygotowani realizatorzy edukacji ekologicznej. A wśród nich: - Dyrekcja Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego z salą edukacyjną w swojej siedzibie w Siedlcach i ścieżkami edukacyjnymi: Torfowisko Kules, Jeziorka Kawęczyńskie, Dębniak, Uroczysko Ceranów, Uroczysko Sturdyń, Huta Gruszczyno-Treblinka, Korczew-Mogielnica, Śladem bocianich gniazd, Jerzyska, - Nadleśnictwo Drewnica z salą edukacyjną w swojej siedzibie w Ząbkach i ścieżką edukacji leśnej w pobliżu siedziby, - Nadleśnictwo Jabłonna z salą edukacyjną na szkółce leśnej w Skierdach oraz leśną ścieżką dydaktyczną w leśnictwie Pomiechówek, - Nadleśnictwo Łochów z salą edukacyjną w swojej siedzibie w Łochowie oraz ścieżkami przyrodniczo-edukacyjnymi: Torfowisko Kules, Jeziorka Kawęczyńskie, Jerzyki znajdującymi się na terenie NPK, - Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego Oddział w Warszawie z bazą edukacyjną i wyszkoloną kadrą, - Starostwo Powiatowe w Wołominie z salą konferencyjną w swojej siedzibie i przygotowanym zespołem urzędników, 81 - Gminy w Powiecie Wołomińskim planują jako bazę edukacyjną szkoły, przedszkola, biblioteki gminne, GOK-i. Niektóre już prowadzą skuteczną edukację ekologiczną na swoim terenie. Brak danych o bazie pozarządowych organizacji ekologicznych działających na terenie powiatu, ale ich ogromnym potencjałem są członkowie tych organizacji – społecznicy, którzy z pasją i profesjonalnie realizują projekty edukacyjne angażujące społeczność powiatu. ZPEE zawiera szczegółowy Harmonogram rzeczowo-finansowy, który określa terminy realizacji różnych przedsięwzięć edukacyjnych i szacuje koszt ich realizacji w wysokości 3.069 tys. zł. Program określa źródła finansowania jego realizacji. Na Staroście Wołomińskim spoczywa ciężar odpowiedzialności za realizację ZPEE. Potrzeba jednak zaangażowania wszystkich wydziałów Starostwa, gmin Powiatu Wołomińskiego, administracji rządowej, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych, mediów, całego społeczeństwa. Od zaangażowania w proces realizacji Programu wszystkich grup społecznych zależeć będzie stopień osiągnięcia celów Programu. Realizacja Programu będzie oceniana każdego roku, a efekty przedstawiane na Forum Edukacji Ekologicznej i przedkładane Zarządowi Powiatu. Zarząd będzie przedkładał raport z realizacji ZPEE Radzie Powiatu wraz z raportem z realizacji „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Wołomińskiego na lata 2008-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015”. Postępy w realizacji Programu będą oceniane za pomocą wskaźników zaproponowanych w Programie. Wskaźniki te mogą być modyfikowane. ZPEE jest Programem elastycznym, możliwe jest jego modyfikowanie i rozbudowa w zależności od zaangażowania w jego realizację podmiotów odpowiedzialnych i pozyskanie środków finansowych, edukatorów. Program uwzględnia lokalny charakter Powiatu, warunki środowiskowe, społeczne i ekonomiczne. Efektem jego realizacji będzie ukazanie zależności człowieka od środowiska nauczanie odpowiedzialności za zmiany dokonywane w tym środowisku. Program należy traktować jako nieodłączny element całego procesu edukacyjnego w powiecie, a także polityki informacyjnej, strategii gospodarczej i ochrony środowiska. 82
