Monopol nabywców (monopson)

1
Monopol nabywców (monopson).
Teoria monopolu nabywcy może być rozwijana analogicznie do teorii monopolu oferenta. Dlatego
przedstawimy ją w skrótowej postaci, bazując na wnioskach z teorii monopolu oferenta.
Zakładamy teraz, że każdy producent danego dobra może go sprzedać tylko jednemu odbiorcy.
Przykładem może być jedyna na danym obszarze cukrownia, mleczarnia, punkt skupu zboża, albo fabryka
samochodów zamawiająca drobne, unikalne podzespoły do swojego produktu u wielu drobnych
producentów.
Rozpatrzmy teraz najprostszy przypadek, że dane przedsiębiorstwo jest jedynym odbiorcą danego
czynnika produkcji. Zna on zagregowaną funkcję podaży (powstałą poprzez zsumowanie indywidualnych
funkcji podaży pojedynczych producentów danego dobra) tego artykułu. Pozwala to monopoliście
nabywcy wpływać poprzez wielkość zamówień na cenę tego czynnika produkcji. Jeżeli wielkość popytu
na ten czynnik produkcji oznaczymy jako r a jego cenę jako q, to będziemy mogli zapisać:
q  hr 
Taką funkcję będziemy nazywali cena-zaopatrzenie albo funkcją popytu na czynnik produkcji r. Jeżeli
przyjmiemy, że jest to typowa zależność, tzn. wraz ze wzrostem r cena q będzie rosła, to możemy zapisać:
dq
0
dr
Wydatki A na czynnik r będziemy oznaczali:
Ar   qr  hr r
Wydatki krańcowe, pokazujące o ile wzrośnie A, gdy zwiększymy zakupy r o jednostkę i teraz będą
określone następująco:
A' r  
dA
dq
 hr   rh' r   q  r
dr
dr
W związku z tym, że pochodna funkcji cena-zaopatrzenie jest większa od zera, to wydatki krańcowe będą
zawsze większe od ceny q z wyjątkiem przypadku, gdy r = 0.
Rozpatrzmy teraz przypadek, gdy funkcja cena-zaopatrzenie jest prostą o wzorze:
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
2
q  k  lr
gdzie: l i k parametry większe od 0.
Wtedy wydatki na czynnik produkcji r będą miały postać:
Ar   rq  kr  lr 2
a wydatki krańcowe:
A' r   k  2lr
Widać, że wydatki krańcowe są również prostą ale dwa razy bardziej stromą w porównaniu do prostej
cena-zaopatrzenie.
Na rysunku można to przedstawić następująco, co prezentuje rys. 1.
Jeżeli teraz dodatkowo przyjmiemy, że wielkość produkcji
monopolisty nabywcy zależy jedynie od wielkości zużycia czynnika
produkcji r, czyli gdy funkcja produkcji jest określona wzorem:
q
A
A'
A'
A
y  gr 
q
k
r
R ys . 1 .
oraz iż cena na wyrób produkowany przez tego producenta jest
stała i równa p (oznacza to, że monopolista nabywca na rynku
czynnika produkcji r jest na rynku swojego produktu jedynie
jednym z wielu producentów i panują tam warunki konkurencji
doskonałej.
Przychód tego producenta będzie iloczynem stałej ceny p i
wielkości produkcji y, co wykorzystując funkcję produkcji możemy zapisać:
E  y p  gr  p
Koszty produkcji w tym szczególnym przypadku będą równe wydatkom na czynnik r, czyli Kc(r) = A(r).
Zysk producenta określamy identycznie, czyli jako różnicę między przychodem i kosztem. Będzie on
maksymalny, gdy jego pochodna liczona po r (zysk jest teraz wyrażony jako funkcja r, gdyż tak został
zapisany przychód i koszty) będzie równa 0, co zapiszemy:
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
3
Z' r   E' r   Kc' r   E' ( r )  A' ( r )  0  E' ( r )  A' ( r ) 
p
dy
 A' ( r )
dr
Po lewej stronie ostatniej równości występuje iloczyn stałej ceny wyrobu i wydajności krańcowej
czynnika r a po prawej wydatki krańcowe na ten czynnik. To jest warunek konieczny na maksimum
zysku.
Warunek wystarczający będzie spełniony, gdy II pochodna funkcji zysku w punkcie, gdzie I
pochodna jest równa zero, jest < 0, co zapiszemy:
Z'' ( r )  E'' r   A'' r   0 
 E'' ( r )  A'' ( r )
Oznacza to, że w punkcie przecięcia się E’ i A’ ta pierwsza funkcja musi być bardziej płaska od
wydatków krańcowych.
W teorii ekonomii przyjmuje się, że typowa funkcja produkcji, czyli zależność między nakładami
czynników produkcji a wielkością produkcji, wygląda tak jak, to jest pokazane na górnym układzie
współrzędnych rys. 2. Jest to funkcja rosnąca najpierw coraz szybciej a później coraz wolniej. Jest to
jednoznaczne, z tym że dla początkowych wielkości produkcji wydajność danego czynnika produkcji
najpierw rośnie wraz ze wzrostem y ale od pewnego momentu zaczyna maleć. Lepiej te zmiany ujmuje
krańcowa wydajność pracy, która jest przedstawiona w dolnym układzie współrzędnych.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
4
Pamiętając, że przychód krańcowy w tym przypadku jest równy
iloczynowi stałej ceny p i wydajności krańcowej czynnika r,
czyli:
y
E' ( r )  p
r
d y /d r
r
R ys . 2 .
możemy stwierdzić, że przychód krańcowy będzie przebiegał
podobnie jak funkcja produktu krańcowego, gdyż wymnożenie
go przez stałą p zmieni wartości funkcji ale nie wielkości r
wyznaczających punkty charakterystyczne krzywej produktu
krańcowego. Dlatego rysunek wydajności krańcowej czynnika r
możemy potraktować jako obraz przychodu krańcowego dla
stałej ceny p równej np. 1. Dodatkowo narysujmy przedstawiony
wcześniej przebieg funkcji cena-zaopatrzenie i wydatków
krańcowych. Prezentuje to rys. 3.
E'
q
A'
A'
q
q*
E'
r*
r1
dy
dr
r
Widać na nim, że istnieją dwa punkty przecięcia
się przychodu krańcowego z wydatkami
krańcowymi. Ten pierwszy przypisany r1 nie
spełnia warunku wystarczającego na maksimum
funkcji zysku, gdyż E’ jest wtedy bardziej strome
od A’. Odwrotnie jest dla r*. Czyli dla takiego
poziomu zużycia czynnika produkcji monopolista
nabywca osiąga maksimum zysku. Konsekwencją
tego jest ustalenie się ceny tego czynnika na
poziomie q*. Współrzędne r* i q* wyznaczają
punkt równowagi monopolisty nabywcy.
R ys . 3 .
Obustronny monopol.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
5
Dotąd rozpatrywaliśmy przypadki pełnego monopolu albo ze strony nabywców albo oferentów
zakładając jednocześnie, że po drugiej stronie podmioty gospodarcze są zatomizowane. Wtedy
monopolista sam ustala cenę na swój produkt (gdy jest monopolistą oferentem) albo na czynnik produkcji,
którego jest jedynym odbiorcą.
Teraz będziemy rozpatrywali przypadek, gdy na przeciw jednego monopolisty stoi drugi, czyli gdy
mamy sytuację, kiedy jest tylko jeden producent danego dobra, które jest kupowane tylko przez jednego
odbiorcę. Jako przykład takiej sytuacji można podać kopalnię węgla brunatnego w Bełchatowie i
elektrownię w Bełchatowie. Ta ostatnia ma kotły przystosowane tylko do spalania węgla brunatnego a z
drugiej strony wożenie węgla brunatnego na większe odległości jest nieopłacalne, gdyż staje się on wtedy
zbyt drogim paliwem. Drugim przykładem może być sytuacja, gdy wysokość płac ustala jedna
reprezentacja wszystkich pracowników z jedną organizacją wszystkich pracodawców.
Teraz jedyny dostawca nie może sam ustalić ceny na swój produkt, gdyż z drugiej strony nie ma
rozproszonych odbiorców ale tylko jednego. Tak samo jedyny odbiorca nie może sam ustalić ceny po
której będzie kupował dany produkt. Najprawdopodobniej obaj monopoliści rozpoczną negocjacje ze
sobą na temat ceny produktu, który jest wytwarzany przez jednego producenta i kupowany przez jednego
nabywcę.
Ustaleniem wyniku tych negocjacji zajmuje się teoria rokowań.
Wynik negocjacji zależy przede wszystkim od siły ekonomicznej stron oraz od sposobu zachowań obu
stron. Wyodrębnia się następujące typy zachowań w negocjacjach:

Obie strony zachowują się jak dopasowywacze ilości do danej ceny. Czują się na tyle słabo, że będą
dopasowywać wielkość swojej produkcji albo zakupów do ceny ustalonej przez drugą stronę albo
przez niezależnego aukcjonera. W związku z tym, że żadna ze stron nie narzuca ceny drugiej dojdzie
do ukształtowania się punktu równowagi tak jak w modelu doskonałej konkurencji.

Jedna ze stron zachowuje się jak monopolista a drugi jak dopasowywacze ilości do ceny podanej
przez drugą stronę. Będzie to odpowiadało przypadkom ustalonym w monopolu oferenta lub
nabywcy.

Obaj próbują narzucić drugiej stronie swoje warunki ale nie są one automatycznie przyjmowane.
Przyjęcie określonych zachowań zależy nie tylko od realnej relacji sił przetargowych ale i umiejętności
przekonywania, blefowania itp. W tym ostatnim przypadku nie można dokładnie przewidzieć jaki stan się
ukształtuje.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
6
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.