Pobierz

OSOBOWOŚCIOWE
UWARUNKOWANIA
NIEPOWODZENIA W
MAŁŻEŃSTWIE
wg Stanisława Steuden
Lublin
STANISŁAWA STEUDEN
LUBLIN
Obecnie często obserwuje się zmianę
dotychczasowych, pełnionych ról społecznych i
zawodowych; nie są rzadkością sytuacje, w
których kobieta zajmuje się zabezpieczeniem
materialnym rodziny, natomiast mężczyzna
podejmuje się funkcji opiekuńczo-wychowawczych nad potomstwem, niekiedy korzysta z
urlopu wychowawczego. Powyższe przemiany,
choć nie należące do patologicznych, w
konsekwencji spowodowały pojawienie się
nowych problemów i trudności
Zmiana ról (1)
Te problemy F. Adamski sprowadza do
trzech grup czynników1:
oparcie się małżeństwa na więzi podmiotowej, a w
konsekwencji uzależnienie jego trwałości od
charakteru i osobistych cech partnerów;
sprzeczność między utrzymującymi się poglądami
na temat roli żony i męża w związku małżeńskim a
faktycznymi w chwili obecnej wymaganiami;
rozbieżność stanowisk między prawem cywilnym
a kościelnym w odniesieniu do nierozerwalności
małżeństwa i planowania rodziny.
Nawiązując do psychologii społecznej,
można łatwo zauważyć, że
czynnikiem decydującym o powodzeniu nie jest
przypadkowość działania, ale podporządkowanie pewnym
nadrzędnym regułom.
Wpajanie młodzieży tez o równouprawnieniu w odniesieniu
do wszystkich obszarów życia w małżeństwie, bez
dookreślenia ról partnerów płynących z natury
(przynależnych danej płci właśnie z uwagi na jej właściwości,
charakterystyczne dla niej cechy), może powodować
utrwalenie się błędnej opinii w tym zakresie, a w
konsekwencji realizowania takiego modelu małżeństwa,
który jest skazany na niepowodzenie.
SAKRAMENTALNY WYMIAR MAŁŻEŃSTWA
 Małżeństwo jest przymierzem, przez które
mężczyzna i kobieta tworzą wspólnotę całego życia
skierowaną ze swej natury ku dobru małżonków oraz
zrodzeniu i wychowaniu potomstwa2. Jest ono
wspólnotą życia i miłości mającą określone cele i
wynikające z nich wzajemne zobowiązania; jest
przymierzem, które nie narusza autonomii i godności
indywidualnej, pozwala na wzajemne doskonalenie
się, zrozumienie, zaufanie i tolerancję.
 Z sakramentalności małżeństwa wynika jego
dobrowolność, nierozerwalność i płodność.
Dobrowolność małżeństwa wiąże się z faktem, iż
człowiek podejmuje się przyjąć zobowiązania
małżeńskie w sposób wolny, niczym nie skrępowany,
a jednocześnie odpowiedzialny. Nierozerwalność
związku małżeńskiego implikuje chęć wytrwania z
drugą osobą niezależnie od rozwoju sytuacji,
powstałego kryzysu, choroby i cierpienia. Płodność
małżeństwa jest związana ze wzajemnym
obdarowywaniem się miłością i przyjęciem
potomstwa, a przez to przekazaniem życia drugiemu
człowiekowi.
ZNACZENIE OKRESU POPRZEDZAJĄCEGO
ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA
 W okresie poprzedzającym zawarcie małżeństwa
wzajemnej fascynacji zewnętrznej najczęściej nie
towarzyszy refleksyjna ocena siebie, partnera, a tym
bardziej istoty małżeństwa
 Koncepcja małżeństwa jest nacechowana
elementami wyobrażeniowymi, życzeniowymi.
 W przeszłości o wyborze partnera w dużym stopniu
decydowały względy kulturowe, majątkowe,
pochodzenie społeczne.
 Obecnie istotny nacisk jest położony na świadomy i
dobrowolny wybór partnera, ale należy podkreślić, że
pojawiają się liczne i dotychczas nie znane
ograniczenia. Wymienić tu można różne środki
masowego przekazu, które lansują określony model
małżeństwa i rodziny, nierzadko patologiczny.
Proponują specyficzny typ partnera, większą
niezależność małżonków, a niekiedy rezygnację z
podstawowych dla małżeństwa wartości, takich jak
jego nierozerwalność i posiadanie potomstwa,
zapominając jednocześnie o tym, jaki jest prawdziwy
sens przymierza małżeńskiego
 K. Wojtyła w dramacie zatytułowanym Przed
sklepem jubilera napisał tak: „Nie podejrzewają
nawet tej potrzeby, bo ich zaślepia nie tyle siła
uczucia ślepi są raczej przez brak pokory. Jest to
brak pokory wobec tego, czym miłość być musi w
swej prawdziwej istocie"4.
 Wewnętrzna spoistość małżeństwa zależy od
wspólnie uznawanych norm i wartości. Tworzenie
wspólnoty małżeńskiej przez kolejne lata życia nie
jest łatwe, zwłaszcza w sytuacji uznawanych przez
partnerów odmiennych norm postępowania.
 Dla spójności małżeństwa jest ważne, aby obie strony
uznawały te same lub zbliżone wartości jeszcze w
okresie poprzedzającym jego zawarcie.
 Brak odpowiedniości w zakresie systemu wartości,
jak również odmienność posiadanych wzorców,
wymaga przepracowania i wzajemnego dostosowania
w okresie narzeczeństwa, a następnie w pierwszych
latach małżeństwa.
 Prawdopodobieństwo pozytywnych relacji w
małżeństwie wzrasta ze zmniejszaniem się różnicy
pomiędzy małżonkami w zakresie wieku,
wykształcenia, poziomu intelektualnego, cech
osobowości, zainteresowań.
 Okres poprzedzający zawarcie małżeństwa powinien
stanowić o wzajemnym poznaniu się partnerów w
zakresie podstawowych elementów dotyczących
środowiska pochodzenia partnera, jego odniesienia do
własnej rodziny. Pełne utożsamianie partnera z rodziną
pochodzenia może się okazać równie uproszczone i
zawodne, jak i niedocenianie czynników rodzinnych.
 Ku większej refleksji i ostrożności powinna skłaniać
obecność elementów patologicznych w rodzinie.
Wymienić tu można nietrwałość małżeństwa rodziców
partnera, konsumpcyjny stosunek do życia, brak jasno
nakreślonych wartości, alkoholizm, nieprzystosowanie
społeczne, przestępczość. Trudna jest zwłaszcza sprawa
właściwego rozeznania osobowości partnera, jego
psychicznych właściwości, obejmujących sposób
myślenia ……
 samoocenę, preferencję wartości, stałość w
podejmowaniu działań, konsekwencję w ich
realizacji, przejawy życia uczuciowego, umiejętność
kontroli własnych popędów, liczenie się z normami
ogólnoludzkimi, zdolność do nawiązywania pełnego i
głębokiego kontaktu z drugim człowiekiem,
umiejętność pokonywania trudności, stopień
samodzielności, poczucie odpowiedzialności.
 Ocenę refleksyjną partnera utrudnia to, co w języku
potocznym bywa nazywane zakochaniem.
Jego istotą jest przewaga emocji nad rozwagą i
krytyczną oceną siebie, partnera i sytuacji.
 Błędne jest bowiem przekonanie, iż u boku ukochanej
osoby problemy te przestaną istnieć, a przyszłość okaże
się szczęśliwa.
 Przyczyn powyższych nieprawidłowości nie poszukuje się
w partnerze, ale czynnikach zewnętrznych: środowisku
rodzinnym i szerszym otoczeniu społecznym. Okres
przedślubny wymaga od obu stron aktywnego
zaangażowania i wysiłku zmierzającego do ustalenia
dalszych planów. Przed nimi staje konieczność
wypracowania właściwej postawy nie tylko względem
siebie, ale także rodziny partnera.
MOTYWY ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA
 Analizując protokoły badania kanonicznego
narzeczonych stwierdza się, iż podjęta przez nich
decyzja zawarcia małżeństwa w całości ma charakter
dobrowolny zarówno co do osoby, z którą zawiera się
małżeństwo, jak i sposobu postępowania. Inaczej ten
problem się kształtuje, kiedy analizujemy motywy
zawarcia małżeństwa w sytuacji, gdy okazało się ono
nieudane.
 Małżonkowie
podkreślają wówczas brak wolności w swobodnym
podejmowaniu decyzji i samodzielnym planowaniu.
Wśród czynników, które w ich ocenie istotnie
ograniczyły wolność w podejmowaniu decyzji i
wyborze partnera, wymieniają: nie planowaną,
przedwczesną ciążę i w związku z tym nacisk
wewnętrzny lub zewnętrzny (rodzice, środowisko
społeczne), uleganie różnym formom szantażu ze
strony partnera, np. grożenie samobójstwem w
sytuacji zerwania z nim znajomości, chęć ucieczki z
trudnej sytuacji domowej i rodzinnej, zbyt młody
wiek i brak podstawowej wiedzy dotyczącej istoty
małżeństwa, jak również błąd w ocenie partnera.
 Młodzi rzadko stawiają sobie pytanie, czy możliwe będzie
tworzenie wspólnoty życia i miłości z partnerem mającym
określone cechy fizyczne i psychiczne?????
 Istnieje wiele czynników, które mogą powodować
niezdolność do samodzielnego i krytycznego myślenia w
tym względzie a także uniemożliwiać podjęcie decyzji
rozważnej i odpowiedzialnej. W praktyce psychologicznej
spotyka się sytuacje, w których strony nie rozumieją
istoty małżeństwa sakramentalnego - ich postępowanie
(uznawanie rozerwalności małżeństwa, wykluczanie
posiadania potomstwa, dopuszczanie różnego stopnia
rozwiązłości). Podstawą zawarcia ślubu w ich ocenie jest
panujący obyczaj, presja rodziny i środowiska.
DOJRZAŁOŚĆ DO MAŁŻEŃSTWA
 Stopień dojrzałości lub niedojrzałości osobowej jest
jednym z czynników istotnie wpływających na
funkcjonowanie małżeństwa. Niedojrzałość może
dotyczyć wielu sfer; w tym miejscu należy wspomnieć
o tych, które - jak się wydaje - mają kluczowe
znaczenie. Chodzi mianowicie o sferę
psychoseksualną i osobowościową.
N I E P R AW I D Ł O W O Ś C I W S F E R Z E
P S YC H O S E K S U A L N E J P R O WA D Z Ą D O B R A K U L U B
N I E U M I E J Ę T N O Ś C I W Ł A Ś C I W E G O O D C Z Y TA N I A
S W O J E J P Ł C I O W O Ś C I , A W KO N S E K W E N C J I
T R A K T O WA N I A J E J W S P O S Ó B I N S T R U M E N TA L N Y I
Z A B A W O W Y. D O T YC Z Ą O N E R Ó W N I E Ż B R A K U
KO N T R O L I W Ł A S N E J I M P U L S Y W N O Ś C I I
N I E Z D O L N O Ś C I P R Z E W I D Y WA N I A S K U T KÓ W
Z A C H O WA Ń S E K S U A L N YC H . W KO N S E K W E N C J I
N I E D O J R Z A Ł O Ś Ć P S YC H O S E K S U A L N A M O Ż E
P R O WA D Z I Ć D O P R Z E R O S T U T R O S K I O S I E B I E ,
E G O C E N T R Y Z M U I R Ó Ż N YC H F O R M D E W I A C J I
 Obniżenie zdolności do podjęcia decyzji odpowiedzialnej,
rozważnej i właściwie umotywowanej może wynikać z
istniejących nieprawidłowości psychicznych, takich jak:
alkoholizm, choroby psychiczne, uzależnienie od
środków toksycznych, niedojrzałość psychiczna. Osoby
znajdujące się pod wpływem tych nieprawidłowości
ujawniają wzmożony egoizm i egocentryzm, nie są zdolne
do podjęcia decyzji rozważnej i odpowiedzialnej wobec
stale narastających wątpliwości, braku refleksyjnej oceny
istoty wspólnoty małżeńskiej, niekiedy obniżonego
poziomu moralnego.
 ważne!! Dotyczą one również braku kontroli własnej
impulsywności i niezdolności przewidywania
skutków zachowań seksualnych. W konsekwencji
niedojrzałość psychoseksualna może prowadzić do
przerostu troski o siebie, egocentryzmu i różnych
form dewiacji, które utrudniają wyłączność i sposób
relacji między małżonkami w tym zakresie.
 Nieprawidłowości w sferze osobowościowej pozostają
poza sferą psychoseksualną; chodzi tu o różne formy
niedojrzałej osobowości
 W odniesieniu do małżeństwa ważna jest
niedojrzałość społeczna i emocjonalna; stanowi ona
bowiem istotne zagrożenie dla trwałości małżeństwa.
 Niedojrzałość społeczna przejawia się w takich
zachowaniach, jak: niski poziom aktywności
społecznej, obniżona samodzielność, nieumiejętność
długotrwałego wysiłku nastawionego na realizację
odległego celu
 Niedojrzałość emocjonalna wyraża się słabo
zróżnicowanymi i nieadekwatnymi reakcjami
emocjonalnymi, egocentryzmem, brakiem
zrównoważenia emocjonalnego, obniżoną
odpornością na stres.
 Osoba niedojrzała może wprawdzie podejmować
działania i oceniać je z punktu widzenia użyteczności
własnej, ale o jej postępowaniu często decydują
przypadkowe czynniki sytuacyjne i wzbudzona
potrzeba, które nadają kierunek jej aktywności
 Wiele osób w okresie kojarzenia się małżeństwa
ujawnia cechy osobowości niedojrzałej lub jeszcze
niedojrzałej.
 Przejawem niedojrzałości związanej z młodym
wiekiem mogą być: pochopne podjęcie decyzji o
zawarciu małżeństwa (np. w sytuacji ciąży), krótka i
powierzchowna znajomość partnera, która w opinii
stron jest uważana za w pełni wystarczającą,
niewiedza na temat istoty małżeństwa oraz
związanych z nim wzajemnych praw i zobowiązań,
brak podstawowych doświadczeń życiowych,
dotyczących prowadzenia gospodarstwa domowego
 Specyficznym przejawem niedojrzałości, mającym
kluczowy wpływ na funkcjonowanie małżeństwa, jest
nadmierne, patologiczne uzależnienie od rodziców.
Wyrazem takiej zależności może być całkowite
podporządkowanie się ich woli, przestrzeganie
ustalonych przez nich norm, brak samodzielności w
zakresie decyzji i działania. W skrajnej postaci może
dochodzić do przejmowania ich postaw i opinii,
nierzadko negatywnych, wobec współmałżonka.
 U osób tych jeszcze przed zawarciem małżeństwa
daje się zauważyć nadmierne przywiązanie do
rodziców, niechęć do odejścia od nich.
 W krótkim okresie po zawarciu małżeństwa może
dojść do powstania koalicji rodziców z własnym
dzieckiem przeciwko drugiej stronie.
 Powstawaniu nadmiernej zależności sprzyja
obniżona dojrzałość psychiczna, infantylizm,
niezaradność, obniżony poziom funkcji
intelektualnych - głównie w zakresie planowania,
przewidywania, samodzielnego myślenia i
podejmowania decyzji.
 Zaburzenia te obejmują takie cechy, jak: trwała
niezdolność do nawiązania głębokiej więzi uczuciowej,
bezosobowy stosunek do życia seksualnego, brak
poczucia winy, wstydu i odpowiedzialności,
nieumiejętność odraczania zaspokajania potrzeb,
autodestrukcyjny sposób życia, brak wglądu w przyczyny
własnych niepowodzeń,
 szybkie zniechęcanie się i wycofywanie z podjętych
działań, niezdolność planowania odległych celów i
przewidywania skutków własnego postępowania,
niezdolność do wyciągania wniosków z własnych
doświadczeń13.

 Konsekwencjami powyższych cech, mających
najczęściej charakter trwały, są: brak stabilizacji
życiowej pomimo dobrego poziomu intelektualnego,
brak trwałych związków z innymi ludźmi, zrywanie
więzi małżeńskich i rodzinnych, powierzchowne
angażowanie się w układy interpersonalne ze
skłonnością do wrogości i manipulacji innymi,
uleganie nałogom, skłonność do zachowań
przestępczych i antysocjalnych1 .
 Nie mniej istotne jest odwołanie się do istoty
sakramentu małżeństwa i ukazanie możliwości
korzystania z łaski, przez którą jest nam dana pomoc
w tworzeniu dobra, pokonywaniu wszelkich
trudności i odkrywaniu sensu cierpienia.
M. Ouoist „ Modlitwa i czyn” W-wa 1973 s.29, 3233
 „Zaślubić się to przyjąć jedno drugiego na trzech
poziomach jestestwa: fizycznym, uczuciowym i
duchowym. Nie graj roli anioła ani zwierzęcia; bądź
człowiekiem”…
 „ Męska” dziewczyna i „ zniewieścialy” chłopak fałszuje
swoje role wobec siebie nawzajem: pozbawiają
równowagi życie rodzinne, a nawet je niszczą. Zagrażają
prawidłowemu rozwojowi świata. Kobieta współczesna
rezygnuje ze swej niedostępności, która symbolizowała
zasłona i welon, wydaje się i naraża na zniszczenie w
sobie tego,na co jest istotne jej kobiecości. Jeśli chce
wypełnić swoje powołanie, powinna pozostać dla
mężczyzny” tajemnicą”
JP II Butzweiler Hof, Kolonia, 15 XI 1980
 Nie można tylko na próbę żyć, ani tylko
na próbę umierać. Nie można tylko na
próbę kochać czy tez tylko na próbę i
na określony czas poślubić innego
człowieka.