Rozdział 1 RODZINA I JEJ FUNKCJE WYCHOWAWCZE

Rozdział 1 RODZINA I JEJ FUNKCJE WYCHOWAWCZE.
Rozdział 1.1 MAŁŻEŃSTWO I RODZINA
Rodzina jest podstawową grupą społeczną, istniejącą powszechnie od
najdawniejszych czasów.
Ujmując rzecz z socjologicznego punktu widzenia, rodzina jest jedyną
grupą rozrodczą (utrzymuje ciągłość biologiczną społeczności) oraz najważniejszą z
instytucji przekazujących podstawy dziedzictwa kulturowego szerokich zbiorowości
(niejako wstępnie „szlifuje” człowieka dla potrzeb społeczeństwa). Występują w
rodzinie dwa typy stosunków społecznych: stosunek małżeństwa i stosunek rodzice dzieci.
Jest więc rodzina grupą określoną przez trwałe i zalegalizowane
stosunki seksualne dwojga partnerów dających życie swoim dzieciom i
przygotowujących je do życia w społeczności.
Stosunki społeczne w rodzinie opierają się na stałych wzorcach
postępowania i normach wzajemnego oddziaływania członków grupy rodzinnej. Role
małżonków i członków rodziny są określane nie tylko wzajemnym zaangażowaniem
uczuciowym, ale są także określone przez szersze zbiorowości, do których ci
członkowie należą (państwo, grupa religijna, społeczność lokalna itp.). Choć należy
tu także dostrzegać pewną indywidualizację stosunków wewnątrz rodziny, ponieważ
różnie mogą wyglądać te stosunki w poszczególnych rodzinach w obrębie tej samej
zbiorowości.
Tak więc stosunki wewnątrz rodziny są określane przez siły
wewnętrzne (potrzeby, popędy, dążenia człowieka, uczucie miłości, przywiązania,
szacunku); oraz formy kontroli zewnętrznej (prawo, obyczaj, tradycja, nakazy i normy
religijne), choć i to stwierdzenie może budzić pewne wątpliwości ze względu na
występującą czasem hermetyczność rodziny. Na co dowodem mogą być
występujące czasem latami, a nie wykrywane patologie (przemoc w rodzinie,
wykorzystywanie seksualne dzieci). Chociaż w tym miejscu należałoby się
zastanowić, czy nie występuje pewna forma społecznego przyzwolenia na podobne
praktyki, w kulturze związanej z tradycją patriarchatu, w której dzieci były uznawane
za własność ojca. Wskazywać może na to fakt występowania w potocznym słowniku
wyrażeń negatywnie oceniających zewnętrzną kontrolę („prać własne brudy we
własnym domu”, „nie zaglądać komuś w garnki”).
Jak wspominałem wcześniej, małżeństwo jest związkiem, na mocy
którego zostaje nadane partnerom prawo do współżycia seksualnego, dzieciom
natomiast prawo do dziedziczenia dóbr materialnych i wartości kulturowych. Inaczej
małżeństwo jest instytucją przy pomocy której społeczeństwa zapewniają sobie
zrodzenie i wychowanie następnych pokoleń oraz przekazanie im dziedzictwa
materialnego i kulturalnego.
Małżeństwo to zatem pewien zespół środków instytucjonalnych
umożliwiających społeczeństwu realizację zadań związanych z prokreacją i
socjalizacją swych członków oraz określających stosunki pokrewieństwa w ramach
grupy, w tym przede wszystkim przypisujących dzieciom ich rzeczywistych lub
domniemanych rodziców. (Przy czym rodzicielstwo, w zależności od kultury, może
być wiązane z aktem płciowym lub traktowane zupełnie oddzielnie - jak w przypadku
niektórych społeczeństw pierwotnych).
Społeczny charakter małżeństwa zaznacza się w każdym
społeczeństwie bez względu na typ jego kultury. Zawsze powstają tu określone
stosunki społeczne między partnerami którzy tworzą związek małżeński, ale i między
nimi i ich związkiem, a szerszymi grupami społecznymi. Ów społeczny charakter
małżeństwa manifestuje się przede wszystkim przez publiczną formę zawarcia (bez
względu na religijny czy świecki obrządek) - w ten sposób społeczeństwo
zabezpiecza swoje „interesy” (prokreacja i socjalizacja swoich członków), publiczna
forma zawarcia jest dla społeczeństwa pewną gwarancją, że te zadania jakie
małżeństwo (w ujęciu społecznym) ma spełniać, będą spełnione. Ze względu na swą
rangę społeczną, małżeństwo jest podporządkowane szerszej grupie społecznej.
Jego zawarcie jest zawsze odbierane jako jakaś zmiana sytuacji życiowej jednostki i
musi być uznane. Podniosłość, uroczystość ceremonii przejścia z narzeczeństwa do
małżeństwa znamionuje wszystkie kultury i społeczności ludzkie. Akcentuje się
wyższą rangę zaślubin w porównaniu z wolnym związkiem kochających się osób.
Pewne znaczenie ma tu również społecznie kontrolowany dobór partnera. Próby
wydostania się spod tej kontroli były postrzegane jako tak nietypowe czy wręcz
szokujące, że służyły niekiedy jako osnowa dzieł literackich.
Inną formą kontroli jest piętnowanie i nieakceptowanie współżycia
płciowego poza małżeństwem (odmówienie uprawnień do dziedziczenia dziecku
spoza małżeństwa, uznawanie takiego współżycia za cudzołóstwo).
Inaczej można określić rodzinę jako grupę społeczną stanowiącą
duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku
domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze w prawdziwą lub
domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną. Przy czym rodzinę
jako grupę społeczną wyróżnia spośród innych grup współwystępowanie
następujących cech: wspólne zamieszkanie członków, wspólne nazwisko, wspólna
własność, ciągłość biologiczna oraz wspólna kultura duchowa.
Współcześnie staje się coraz bardziej niezależna, w miarę jak pełni
coraz mniej funkcji społecznych. Nie przestaje jednak być instytucją skoro wciąż
realizuje funkcje niezbędne do życia i prawidłowego rozwoju społeczeństwa. Traci
jednak rodzina cechy instytucji wysoce sformalizowanej.
Rozdział 1.2 WYBÓR PARTNERA I ZALOTY
Czynniki wpływające na wybór partnera to bliskość przestrzenna,
sąsiedztwo, przynależność do tej samej społeczności lokalnej, wyobrażenie o
idealnym partnerze, wyimaginowany jego obraz, obraz własnych rodziców jako
model dla poszukiwania partnera, poszukiwanie partnera o podobnych lub
odmiennych cechach społecznych i osobowościowych. Przy czym istotność
poszczególnych czynników jest zależna od kultury osobistej jednostki i typu kultury
zbiorowości.
Zaloty - kompleks zachowań zmierzających do uzyskania zgody
partnera na małżeństwo. (Wyznaczone tradycją, obyczajem, przepisami religijnymi,
wpływem literatury).
W efekcie zalotów powstaje miłość (kompleks uczuć: sympatia,
atrakcyjność fizyczna partnera, pożądanie seksualne, idealizacja partnera,
wyznawanie wspólnych wartości moralnych nadających sens życiu). Dominacja
poszczególnych elementów składowych miłości to wynik wpływu kultury i
realizowanych w jej ramach procesów socjalizacji.
Rozdział 2 HISTORIA
Od .XI.w. okres narzeczeństwa dzielił się na cztery etapy:
zaręczyny
obdarowanie panny młodej
oficjalne pobłogosławienie związku w kościele
przyjęcie panny młodej za żonę - wspólne zamieszkanie, kończące okres
narzeczeństwa.
Od .XVI.w., dokładnie od Soboru Trydenckiego (1563r.) akt zawarcia
małżeństwa zatraca swój rodzinny charakter i nabiera cech wydarzenia kościelnego małżeństwa zawarte poza kościołem, bez ślubowania przed kapłanem są uznawane
za nieważne. Zawarcie małżeństwa staje się więc ceremonią religijną, a przestaje
być ceremonią rodzinną.
W okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej małżeństwo staje się
kontraktem cywilnym (1791), a od 1792r. wprowadzona zostaje instytucja
małżeństwa cywilnego i rozwodu.
Rozdział 3 FUNKCJONOWANIE MAŁŻEŃSTWA
Prawidłowe funkcjonowanie związku małżeńskiego we wszystkich
fazach jest dowodem jego spójności wewnętrznej i prowadzi do sukcesu w
małżeństwie. Wewnętrzne kryteria sukcesu w małżeństwie to: trwałość związku,
subiektywne poczucie szczęścia, pełny rozwój osobowości związany z pełnym
przystosowaniem, integracja wewnętrzna związku. Zewnętrzne kryteria sukcesu w
małżeństwie to: wypełnienie oczekiwań społecznych: zrodzenie i wychowanie
potomstwa.
Na stopień spójności wpływają czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
Czynniki wewnętrzne to: wzajemna miłość małżonków i członków
rodziny, poczucie odpowiedzialności za współmałżonka i dzieci, usilne dążenie do
spełnienia własnych marzeń i wyobrażeń z okresu narzeczeństwa, troska o wspólne
mieszkanie, dom i sprawiedliwy podział ról domowo - rodzinnych, możliwość
harmonijnego rozwoju osobowości partnerów i wykorzystanie małżeństwa jako
środka realizacji dążności osobistych każdego z małżonków.
Czynniki zewnętrzne to: sankcje religijne lub społeczne
przeciwdziałające rozpadowi małżeństwa, nacisk opinii społecznej, która odmawia
uznanej pozycji w społeczeństwie ludziom z małżeństw rozbitych, nacisk warunków
ekonomicznych (wspólne gospodarstwo, majątek - podstawa bytu materialnego).
Rozdział 3.1 PODZIAŁ MAŁŻEŃSTW I RODZIN
Podział małżeństw ze względu na liczbę partnerów:
mono i poligamiczne (poliginiczne i poliandryczne)
Podział małżeństw ze względu na zakres wyboru małżonka:
endogamiczne
egzogamiczne
Podział małżeństw ze względu na hierarchię prestiżu i władzy:
patriarchat
matriarchat
małżeństwo egalitarne
Podział małżeństw ze względu na dziedziczenie nazwiska, prestiżu i
majątku:
w linii ojca patrylinearne
w linii matki matrylinearne
Podział małżeństw ze względu na miejsce zamieszkania:
patrylokalne
matrylokalne
Podział rodziny ze względu na źródła utrzymania i miejsce
zamieszkania:
chłopska (chłopo - robotnicza, chłopo - urzędnicza)
robotnicza
inteligencka
miejska
wiejska
Podział rodziny ze względu na funkcje instytucjonalne rodziny:
prokreacyjna
ekonomiczna (polegająca na dostarczaniu dóbr materialnych rodzinie)
opiekuńcza (zabezpiecza członków rodziny)
socjalizacyjna
stratyfikacyjna (gwarantujące członkom rodziny ststus życiowy, przynależność
do określonej warstwy czy klasy społecznej)
integracyjna (kontrola zachowań członków rodziny)
pełniąca funkcje miłości
Rozdział 4 PODSUMOWANIE
Rodzina jest środowiskiem decydującym o tym, w jakiej formie dokona
się późniejsze wejście człowieka w społeczeństwo. Kiedy dwoje ludzi zawiera
związek małżeński, otrzymuje jak gdyby prawo od społeczeństwa, do współżycia
seksualnego i zaspokajania w usankcjonowany sposób tegoż popędu.
Rodzina wskazuje obecnie skłonność do likwidacji modelu
wielopokoleniowego, zmniejszenia liczebności, przedkładania indywidualnych
sukcesów człowieka nad dobro rodziny jako całości. Model rodziny zmienia się z
modelu „człowiek dla rodziny”, na „rodzina dla człowieka”. Zanika funkcja
wyznaczania pozycji społecznej. Postępuje demokratyzacja stosunków wewnątrz
rodziny. Zwiększa się liczba rozwodów. Coraz częściej pojawia się roszczeniowy i
hedonistyczny stosunek do rodziny i małżeństwa. Postępuje emancypacja i
maskulinizacja kobiety w rodzinie. Dziecko częściej znajduje się w centrum rodziny,
w centrum zainteresowań jej członków. Postępuje autonomizacja członków rodziny.
Częściej pojawiają się obecnie stosunki partnerskie w rodzinie - tak między
małżonkami, jak i między rodzicami i dziećmi.
Podsumowując można stwierdzić, że obecnie rodzina wykazuje
tendencje do zmieniania się z instytucji w związek partnerski.
BIBLIOGRAFIA:
Adamski „Socjologia małżeństwa i rodziny”
Nowak (red.) „Ciągłość i zmiana tradycji kulturowej”
„Jakich postaw uczyć nasze dzieci ?” „Znak” 1996 \ nr 11