Niedożywienie

dr n.med. Waldemar Kowalczyk
Skutki niedożywienia i wyniszczenia organizmu w dzieciństwie
Niedożywienie
Odchylenia od prawidłowego stanu odżywienia pojawią się w wyniku braku równowagi
pomiędzy dostarczaniem substancji odżywczych do tkanek (zaburzonym np. w wyniku
niewłaściwej podaży w diecie) a zapotrzebowaniem na składniki odżywcze. Kiedy dochodzi do
zachwiania równowagi, rozwijają się zespoły niedoborowe, toksyczne lub zależności (jak w
przypadku niektórych witamin). Ze względu na fakt, iż wczesne objawy niedoboru są nieswoiste,
sporadycznie, są trudne do wykrycia. Pomijając upośledzenie wzrostu u dzieci i nieznaczne,
sporadycznie występujące obniżenie masy ciała u dorosłych, kliniczne objawy nie występują w
tym stadium choroby.
Niedobór pokarmowy jest przyczyną postępującego zubożenia tkankowego a następnie zmian
biochemicznych, zaburzeń czynnościowych, wczesnych zmian histologicznych, a w końcu
objawów klinicznych.
Kluczem do wczesnego wykrywania skutków niedożywienia jest świadomość wysokiego ryzyka
w określonych okolicznościach. Na przykład niedożywienie łączy się szczególnie z biedą i
ubóstwem. Do grupy wysokiego ryzyka należą: niemowlęta i małe dzieci, które nie rozwijają się
prawidłowo, młodzież w okresie intensywnego wzrostu, kobiety ciężarne i karmiące, ludzie
starzy, osoby stosujące dziwaczne i rygorystyczne diety, wegetarianie, osoby nadużywające
narkotyków lub alkoholu, chorzy na AIDS i inni.
Głodzenie - Wyniszczenie
Wyniszczenie może być wynikiem niedostatecznej podaży wszystkich składników pokarmowych
np. w obszarach objętych głodem lub w przypadku chorób przebiegających z upośledzonym
łaknieniem i innych.
Charakterystyczne jest zmniejszenie masy ciała, które może sięgać 50 % u dorosłych, a u dzieci
nawet więcej. W największym stopniu zwiększenie masy dotyczy wątroby i jelit, w
umiarkowanym stopniu serca i nerek, a w mniejszym układu nerwowego. Wychudzenie jest
najbardziej widoczne w miejscach fizjologicznych depozytów tłuszczów i zanikłych mięśni,
gdzie widać uwypuklające się kości. Skóra staje się twarda, sucha, mało sprężysta, blada, zimna.
Mogą pojawić się plackowate brązowe przebarwienia. Rzadko występuje rogowacenie około
mieszkowe. Włosy są suche i przerzedzone, łatwo wypadają. Większość układów organizmu jest
objęta procesem chorobowym. Częste są biegunki zwykle śmiertelne. Wymiary serca zmniejszają
się. Występuje apatia, drażliwość, zanik popędu płciowego. Zdolność do pracy fizycznej jest
zmniejszona z powodu zaniku mięśni, ewentualnej niedokrwistości i niewydolności krążeniowooddechowej. Hipotermia często przyczynia się do śmierci. Niedożywienie białkowoenergetyczne można podzielić w zależności od stopnia nasilenia na:
I stop. – małe
II stop. – umiarkowane
III stop. – ciężkie.
Małe niedożywienie charakteryzuje się niższym wzrostem u dzieci lub spadkiem masy ciała u
dorosłych.
Skutki niedożywienia i wyniszczenia organizmu w dzieciństwie
2
Podstawą przeżycia jest zaspokojenie zapotrzebowania energetycznego, które zależy od rodzaju
niedożywienia. Dieta z nadmiarem kalorii niebiałkowych złożonych ze skrobi lub cukrów i
niedoborem pełnowartościowego białka oraz niezbędnych aminokwasów jest przyczyną
kwashiorkoru.
Poważne niedobory energii i składników pokarmowych powodują całkowite wyniszczenie, które
u małych dzieci określa się jako marazm (uwiąd), który w swej istocie różni się od częściowego
głodzenia dorosłych.
Odległe skutki niedożywienia w dzieciństwie nie są w pełni poznane. We właściwie leczonych
przypadkach zmiany w wątrobie prawdopodobnie całkowicie ustępują bez rozwoju następczej
marskości, ale pewne niedobory wchłaniania w przewodzie pokarmowym i niedoczynności
trzustki mogą pozostać. Trwałe zmiany chromosomalne obserwuje się u niedożywionych dzieci.
Odporność humoralna jest zwykle nieprawidłowa.
Odporność komórkowa jest znacznie upośledzona w ostrej fazie, ale normalizuje się w czasie
leczenia. Rozwój behawioralny może być istotnie opóźniony u ciężko niedożywionych dzieci.
Stopień upośledzenia umysłowego zależy od czasu trwania niedożywienia i wieku, w którym się
ono rozpoczęło. Niemowlę z marazmem jest bardziej podatne na trwałe zaburzenia niż starsze
dziecko chore na kwashiorkor.
W stanie marazmu u niemowląt stwierdza się objawy głodu, znaczną utratę masy ciała,
opóźnienie wzrostu, zanik podskórnej tkanki tłuszczowej i mięśni. Kwashiorkor charakteryzuje
się ogólnym obrzękiem, zmianami skórnymi o charakterze „złuszczającego się lakieru”, cienkimi
i odbarwionymi włosami, powiększoną i stłuszczoną wątrobą, zahamowaniem wzrostu, apatią i
wrażliwością. W krajach rozwijających się, ciężko niedożywione dzieci są zwykle nosicielami
wirusa HIV.
Oba rodzaje zaburzeń tzn. kwashiorkor i marazm występują najczęściej w większości krajów
rozwijających się. Łączy się to z wczesnym zaprzestaniem lub niedostatecznym karmieniem
piersią i następowymi zakażeniami, z których najważniejszym jest niemowlęce zapalenie
żołądkowo-jelitowe. Zakażenia spowodowane brakami higieny i należytej wiedzy o opiece nad
niemowlętami, dominują w krajach rozwijających się. Zaburzenia te mogą występować w
obszarach świata (duże obszary Afryki, Wyspy Karaibskie, Wyspy Pacyfiku), gdzie dostępna
żywność jest przeważnie uboga w białko a bogata w skrobię.
Skutki niedożywienia, głodzenia czy wyniszczenia w dzieciństwie mogą być opłakane, dlatego
też tak ważnym jest, aby nie dopuszczać do sytuacji, gdy dzieci pozbawione zostają regularnych,
wysokoenergetycznych, wartościowych posiłków.