sprawdź siebie 1
advertisement
SPRAWDŹ SIEBIE 1 Przeczytaj fragment wywiadu i wykonaj zadania zamieszczone pod tekstem. TROPICIELKA MITÓW Rozmowa z dr hab. Katarzyną Marciniak o pożytkach ze znajomości antyku AGNIESZKA KRZEMIŃSKA: Czym jest mit? DR HAB. KATARZYNA MARCINIAK: Nie ma jednej odpowiedzi na to pytanie, chociażby dlatego, że istnieje wiele szkół zajmujących się badaniem mitów i każda proponuje własną definicję, na swój sposób uzasadnioną. Kiedyś uważano, że mity były rodzajem opowieści z morałem lub filozoficzną metaforą. Mnie najbardziej odpowiada teza romantyków, którzy sądzili, że mit to przejaw pewnej pozarozumowej prawdy, która wyrasta z ducha zbiorowości. Dzięki znajomości mitologii powstaje bowiem kod kulturowy – zrozumiały dla każdego, kto uczestniczy w tej wspólnocie. Jaki mamy pożytek z mitologii greckiej poza tym, że jest to źródło wspaniałej literatury? Mity uczą nas ważnych prawd o życiu. Po pierwsze – że nikt, nawet bogowie, nie może cofnąć czasu: kiedy Atena oślepia Tejrezjasza, to rekompensuje mu to darem jasnowidzenia, ale nie zwraca wzroku. Po drugie, że w los człowieka wpisane jest cierpienie: jeśli kochamy, tak jak Orfeusz kochał Eurydykę, to dzięki mitom wiemy, że w cieniu bliskości znajduje się strata, a ze stratą wiąże się ból i cierpienie. Ale mimo to decydujemy się na miłość, bo stanowi ona o sensie naszego życia. Okrutnej, ale cennej lekcji udziela nam też mit o Edypie. Gdy bohater poznaje przepowiednię, że zabije swojego ojca i ożeni się z własną matką, nie wraca do domu, który uważa za rodzinny. Wierzy, że oszuka los. Tymczasem właśnie uciekając przed przeznaczeniem, robi dokładnie to, czego próbował za wszelką cenę uniknąć. Filologowie żartują nawet, że poświęcona mu tragedia Król Edyp Sofoklesa to pierwszy kryminał, w którym detektyw też jest mordercą. Mit o Edypie wydaje się okrutny, a cierpienie bohatera bez sensu. Może jednak Sofokles chciał pokazać, że światem kieruje jakiś porządek – Logos, jak nazywali go Grecy. Jesteśmy wobec tego porządku bezradni, nie rozumiemy go, to prawda, ale nasza bezradność nie wyklucza przecież istnienia wyższego ładu. Ale czy mitologii greckiej nie grozi zapomnienie, bo jest już dziś passé*? Mitologia jako część wizji idealnego antyku, którą przekazywała kiedyś szkoła rzeczywiście odchodzi, bo nie przystaje do świata, w którym żyjemy. Kultura antyczna w tej formie skompromitowała się, gdy się okazało, że nie uchroniła nas przed dwiema wojnami światowymi. Natomiast w 1968 r. na Zachodzie łacinę okrzyknięto narzędziem konserwatystów i ograniczono jej nauczanie. W rzeczywistości to nie antyk się skompromitował. Każda kultura może nieść zarówno zagładę, jak i ocalenie. To od nas zależy, jak wykorzystamy nasze dziedzictwo. Mity antyczne są zresztą zbyt ważnym składnikiem współczesnej tożsamości, by mogły przeminąć. Funkcjonują dziś na wielu poziomach, na przykład popularnym, którego często nie jesteśmy nawet świadomi – idziemy ulicą i mijamy salon piękności „Afrodyta”. Współcześni twórcy nadal prowadzą dialog z mitologią, która pomaga wyrazić doświadczenia tak wspaniałe lub tak straszliwe, że brakuje nam słów, by mówić o nich wprost. Dlatego Czesław Miłosz, pisząc po śmierci żony poemat o Orfeuszu i Eurydyce, w sposób naturalny sięgnął do mitu. Co więcej, obecnie obserwujemy powstawanie nowego kodu mitologicznego, jak choćby w książce nagrodzonej w 2010 r. Paszportem POLITYKI Balladyny i romanse Ignacego Karpowicza, w której bogowie greccy żyją we współczesnym świecie wśród postaci z innych religii i mitologii. Albo w drugą stronę – bogowie znikają z miejsc, gdzie zawsze byli, np. w Troi Wolfganga Petersena. Wielu widziało w tym tylko krzywdę, jaką reżyser zrobił Iliadzie. Ale ten film można też oglądać jako doskonały przykład recepcji* antycznego mitu. U Petersena nie ma bogów olimpijskich, bo nikt dziś w nich nie wierzy. Przez to jednak, że wszystkie decyzje podejmowane są przez ludzi – ogarniętych gniewem, żądzą zemsty czy miłością – starożytny mit staje się nam bliższy. Troja to jeden z odłamków mitologicznego lustra, do którego zerkamy także w XXI w. Recepcja mitologii antycznej odzwierciedla bowiem zmiany, które zachodzą wokół nas. Na przykład po doświadczeniach ubiegłego stulecia dziś patrzymy na Minotaura inaczej niż starożytni – nie jest dla nas potworem, tylko Innym – cierpiącą niewinnie istotą, uwięzioną w straszliwym ciele. Jesteśmy tego świadomi lub nie, ale my w tym zmatowiałym i popękanym zwierciadle mitów przeglądamy się bezustannie. I odwołujemy się do nich w każdej dziedzinie, każdy wie, że kompleks Edypa to podstawa freudowskiej psychologii. Kompleksów mitologicznych mamy w psychologii więcej – Elektry, Medei, Ateny. Mitologia wciąż obecna jest w naszych naukach przyrodniczych i w świecie techniki, co ukazuje ogromny zasięg kodu zbudowanego na mitach. Pierwszy człowiek stanął na Księżycu dzięki programowi Apollo, a na salach operacyjnych służy nam robot noszący imię władcy Olimpu – Zeus. Mitologia ułatwia również dyskusję na kontrowersyjne tematy. Na przykład Herakles, który przeżywa straszliwe męki w szacie Dejaniry i prosi, by go zabito, już w antyku dawał filozofom pretekst do rozważań na temat wartości życia i sensu cierpienia. Fragment wywiadu Agnieszki Krzemińskiej z Katarzyną Marciniak zamieszczony w dodatku „Polityki”, Sztuka Życia. passé (wym. passe) – miniony, przebrzmiały, niemodny recepcja (np. dzieła literackiego) – przyjęcie, odbiór dzieła przez publiczność literacką; jego funkcjonowanie wśród różnych grup czytelniczych 1. Na podstawie fragmentu wywiadu ustal prawdziwość poniższych informacji. Wstaw X w odpowiednich miejscach. TAK NIE BRAK DANYCH W renesansie uważano, że mity to opowieści mające morał lub będące filozoficzną przenośnią. Mity są tylko skarbnicą motywów literackich. Mit o Orfeuszu i Eurydyce pokazuje, że z miłością nierozerwalnie wiąże się cierpienie. Mitologia jest źródłem wartości, które zakwestionowały dwie wojny światowe. Odwołania do mitów ułatwiają wyrażanie uczuć. Troja Wolfganga Petersena to dowód na to, że mitologia grecka jest dziś passé. Mitologia jest dziś obecna w wielu dziedzinach nauki, np. w socjologii. Z odwołaniami do mitologii mamy do czynienia nawet w życiu codziennym. Pretekstem do rozważań o wartości życia i sensie cierpienia może być Iliada Homera. O uniwersalności mitów świadczy to, że w XXI w. tak samo interpretujemy znaczenie postaci mitologicznych, jak robili to starożytni. 2. Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa: – [. . .] mit to przejaw pewnej pozarozumowej prawdy, która wyrasta z ducha zbiorowości. ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... – [. . .] Troja to jeden z odłamków mitologicznego lustra, do którego zerkamy także w XXI w. ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 3. Zdecyduj, które zdania przedstawiają fakty, a które – zawierają opinię. Okrutnej, ale cennej lekcji udziela nam też mit o Edypie. Mity antyczne są zresztą zbyt ważnym składnikiem współczesnej tożsamości, by mogły przeminąć. Kompleksów mitologicznych mamy w psychologii więcej – Elektry, Medei, Ateny. 4. Podaj co najmniej trzy przykłady znanych ci utworów antycznych lub mitów, które uczą ważnych prawd o życiu. Uzasadnij swój wybór. ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... Przeczytaj hasło encyklopedyczne i wykonaj zadania znajdujące się pod tekstem. Retoryka [gr.], sztuka artystycznego posługiwania się mową, wynikająca z wrodzonych i nabytych zdolności mówcy, także zbiór skodyfikowanych norm i zasad tworzących teoretyczne podstawy owej sztuki, wydobyty z dzieł oratorskich i służący określonym estetyczno-naukowym ideałom. Retoryka od starożytności wchodziła w skład 7 sztuk wyzwolonych (septem artes liberales), a do schyłku XVIII w. wyznaczała zakres humanistycznego wykształcenia. Istniały 3 klasyczne szkoły retoryki: grecka (V w. p.n.e. – III w. n.e.), rzymska (I w. p.n.e. – IV w. n.e.) i bizantyjska (przełom IV i V–XV w.). Szkoła grecka, wskazując na związek retoryki z etyką, estetyką i polityką (Retoryka Arystotelesa, Gorgiasz Platona), odróżniała retorykę od erystyki* i sofistyki* jako źródło wiedzy pozornej, gramatyki – sztuki poprawnego mówienia, oraz logiki – sztuki poprawnego myślenia. Sofiści traktowali retorykę jako „moc przekonywania za pomocą słów” (Gorgiasz z Leontinoj). Arystoteles z kolei określał retorykę jako „umiejętność wynajdywania wszystkiego, co w mowie może mieć znaczenie przekonujące”, przydając retoryce atrybut perswazyjności i stawiając ją między mniemaniem (dóxa) a prawdą (alétheia). Retoryka określała już wówczas zasady budowy wszelkich tekstów, stąd stanowiła swego rodzaju antyczną teorię literatury. Retorykę dzielono na 5 części: inwencję – wynajdywanie stosownych idei koniecznych do sformułowania danego tematu, dyspozycję – sztukę uporządkowania owych idei, elokucję – językowo-stylistyczne opracowanie idei, memoria – pamięciowe opanowanie, pronuncjację – wygłoszenie. Ustalił się też troisty* funkcjonalny podział retoryki na wymowę doradczą, sądową i okolicznościową. Kwintylian w definicji retoryki (ars bene dicendi „umiejętność artystycznego, tj. dobrego i pięknego posługiwania się słowem”) uznał za podstawową kwestię intencjonalność mówcy, czyniąc z retoryki jedną z najważniejszych nauk w wychowaniu młodego pokolenia, co owocowało w kulturze i pedagogice europejskiej do początku XIX w. Cyceron wyzyskał argumentację retoryczną na potrzeby praktyki sądowej. [. . .] Epoki literackie, Antyk. troisty – dzielony na trzy części erystyka – sztuka prowadzenia sporów, dyskutowania, rozwinięta w starożytnej Grecji sofistyka – ruch umysłowy w starożytnej Grecji, stworzony przez sofistów – wędrownych nauczycieli, którzy za wysoką opłatą przygotowywali do życia publicznego i kariery politycznej, ucząc sztuki przemawiania i przekonywania 5. Na podstawie tekstu ustal, czy poniższe twierdzenia są prawdziwe czy – fałszywe. Przy zdaniach niezgodnych z prawdą, powiedz, na czym polega błąd i zapisz twierdzenie poprawnie. • Retorykę można uznać za antyczną teorię literatury. PRAWDA FAŁSZ ............................................................................................................................................................................... • Nauczenie się na pamięć przygotowanej mowy można zaliczyć do jednej z części retoryki. PRAWDA FAŁSZ ............................................................................................................................................................................... • Retoryka jest tylko zbiorem usystematyzowanych norm i zasad sztuki posługiwania się mową. PRAWDA FAŁSZ ............................................................................................................................................................................... • Wyróżnia się bizantyjską, rzymską i grecką szkołę starożytnej retoryki. PRAWDA FAŁSZ ............................................................................................................................................................................... • Retoryka od czasów wieków średnich wchodziła w skład 6 sztuk wyzwolonych. PRAWDA FAŁSZ ............................................................................................................................................................................... • Do XIX wieku retoryka stanowiła ważną dziedzinę nauczania. PRAWDA FAŁSZ ............................................................................................................................................................................... • Retoryka jest sztuką dyskutowania i prowadzenia sporów. PRAWDA FAŁSZ ............................................................................................................................................................................... 6. Wyjaśnij, jak rozumiesz definicję retoryki jako sztuki artystycznego posługiwania się mową, wynikającą z wrodzonych i nabytych zdolności mówcy. ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 7. Dokonaj analizy słowotwórczej poniższych słów i ustal, jaką są częścią mowy. Następnie wyjaśnij ich znaczenie i zapisz, w jakim słowniku można znaleźć ich definicje. WYRAZ WYRAZ PARAFRAZA POCHODNY PODSTAWOWY SŁOWOTWÓRCZA FORMANT TEMAT CZĘŚĆ MOWY SŁOWOTWÓRCZY skodyfikowany oratorski intencjonalność ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 8. Skorzystaj z odpowiednich źródeł i napisz własne definicje etyki i estetyki. Uwzględnij, czym są i czym się zajmują. etyka – ................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... estetyka – .............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................... 9. Wyjaśnij, dlaczego – twoim zdaniem – szkoła grecka wskazywała na związek retoryki z etyką, estetyką i polityką. ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... Przeczytaj poniższy tekst i wykonaj zadania. 1 Owi dwaj aniołowie przybyli do Sodomy wieczorem, kiedy to Lot siedział w bramie Sodomy. Gdy Lot ich ujrzał, wyszedł naprzeciw nich i oddawszy im pokłon do ziemi 2 rzekł: „Raczcie, panowie moi, zajść do domu sługi waszego na nocleg; obmyjcie sobie nogi, a rano pójdziecie w dalszą drogę”. Ale oni mu rzekli: „Nie! Spędzimy noc na dworze”. 3 Gdy on usilnie ich prosił, zgodzili się i weszli do jego domu. On zaś przygotował wieczerzę, poleciwszy upiec chleba przaśnego. I posilili się. 4 Zanim jeszcze udali się na spoczynek, mieszkający w Sodomie mężczyźni, młodzi i starzy, ze wszystkich stron miasta, otoczyli dom, 5 wywołali Lota i rzekli do niego: „Gdzie tu są ci ludzie, którzy przyszli do ciebie tego wieczoru? Wyprowadź ich do nas, abyśmy mogli z nimi poswawolić!” 6 Lot, który wyszedł do nich do wejścia, zaryglowawszy za sobą drzwi, 7 rzekł im: „Bracia moi, proszę was, nie dopuszczajcie się tego występku! [. . .] 9 Ale oni krzyknęli: „Odejdź precz!” I mówili: „Sam jest tu przybyszem i śmie nami rządzić! Jeszcze gorzej z tobą możemy postąpić niż z nimi!” I rzucili się gwałtownie na tego męża, na Lota, inni zaś przybliżyli się, aby wyważyć drzwi. 10 Wtedy ci dwaj mężowie, wsunąwszy ręce, przyciągnęli Lota ku sobie do wnętrza domu i zaryglowali drzwi. 11 Tych zaś mężczyzn u drzwi domu, młodych i starych porazili ślepotą. Toteż na próżno usiłowali oni odnaleźć wejście. 12 A potem ci dwaj mężowie rzekli do Lota: „Kogokolwiek jeszcze masz w tym mieście, zięcia, synów i córki oraz wszystkich bliskich, wyprowadź stąd. 13 Mamy bowiem zamiar zniszczyć to miasto, ponieważ oskarżenie przeciw niemu do Pana tak się wzmogło, że Pan posłał nas, aby je zniszczyć”. 14 Wyszedł więc Lot, aby powiedzieć tym, którzy jako [przyszli] zięciowie mieli wziąć jego córki za żony: „Chodźcie, wyjdźcie z tego miasta, bo Pan ma je zniszczyć!” Oni jednak myśleli, że on żartuje. 15 Gdy już zaczynało świtać, aniołowie przynaglali Lota, mówiąc: „Prędzej, weź żonę i córki, które są przy tobie, abyś nie zginął z winy tego miasta”. 16 Kiedy zaś on zwlekał, mężowie ci chwycili go, jego żonę i dwie córki za ręce – Pan bowiem litował się nad nim – i wyciągnęli ich, i wyprowadzili poza miasto. 17 A gdy ich już wyprowadzili z miasta, rzekł jeden z nich: „Uchodź, abyś ocalił swe życie. Nie oglądaj się za siebie i nie zatrzymuj się nigdzie w tej okolicy, ale szukaj schronienia w górach, bo inaczej zginiesz!” 18 Ale Lot rzekł do nich: „Nie, panie mój! 19 Jeśli darzysz twego sługę życzliwością, uczyń większą łaskę niż ta, którą mi wyświadczyłeś, ratując mi życie: bo ja nie mogę szukać schronienia w górach, aby tam nie dosięgło mnie nieszczęście i abym nie zginął. 20 Oto jest tu w pobliżu miasto, do którego mógłbym uciec. A choć jest ono małe, w nim znajdę schronienie. Czyż nie jest ono małe? Ja zaś będę mógł ocalić życie”. 21 Odpowiedział mu: „Przychylam się i do tej twojej prośby; nie zniszczę więc miasta, o którym mówisz. 22 Szybko zatem schroń się w nim, bo nie mogę dokonać zniszczenia, dopóki tam nie wejdziesz”. Dlatego dano temu miastu nazwę Soar. 23 Słońce wzeszło już nad ziemią, gdy Lot przybył do Soaru. 24 A wtedy Pan spuścił na Sodomę i Gomorę deszcz siarki i ognia od Pana [z nieba]. 25 I tak zniszczył te miasta oraz całą okolicę wraz ze wszystkimi mieszkańcami miast, a także roślinność. 26 Żona Lota, która szła za nim, obejrzała się i stała się słupem soli. [. . .] 10. Zaznacz poprawne odpowiedzi. 1. a. b. c. d. Tekst, z którego pochodzi fragment, należy do kręgu kultury: greckiej. egipskiej. hebrajskiej. mezopotamskiej. 2. a. b. c. d. Fragment pochodzi: z mitologii grackiej. z mitologii rzymskiej. z Nowego Testamentu. ze Starego Testamentu. 3. a. b. c. d. W tekście ponumerowane są kolejne: strofy. zdania. wersety. Żadna odpowiedź nie jest poprawna. 4. a. b. c. d. Lot udzielił pomocy podróżnym, ponieważ: został do tego zmuszony. tak nakazywało prawo gościnności. miał świadomość, że są aniołami. wiedział, że spotka go za to nagroda. 5. a. b. c. d. Warunkiem ocalenia Lota i jego rodziny było: nieoglądanie się za siebie. niezatrzymywanie się w okolicy. poszukanie schronienia w górach. Wszystkie odpowiedzi są poprawne. 11. Wyjaśnij własnymi słowami, co znaczą poniższe związki frazeologiczne. • zamienić się w słup soli ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... • Sodoma i Gomora ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... Przeczytaj utwór Wisławy Szymborskiej i wykonaj zadania pod tekstem. Wisława Szymborska Żona Lota Obejrzałam się podobno z ciekawości. Ale prócz ciekawości mogłam mieć inne powody. Obejrzałam się z żalu za miską ze srebra. Przez nieuwagę – wiążąc rzemyk u sandała. Aby nie patrzeć dłużej w sprawiedliwy kark męża mojego, Lota. Z nagłej pewności, że gdybym umarła, nawet by nie przystanął. Z nieposłuszeństwa pokornych. W nadsłuchiwaniu pogoni. Tknięta ciszą, w nadziei, że Bóg się rozmyślił. Dwie nasze córki znikały już za szczytem wzgórza. Poczułam w sobie starość. Oddalenie. Czczość wędrowania. Senność. Obejrzałam się kładąc na ziemi tobołek. Obejrzałam się z trwogi, gdzie uczynić krok. Na mojej ścieżce zjawiły się węże, pająki, myszy polne i pisklęta sępów. Już ani dobre, ani złe – po prostu wszystko, co żyło, pełzało i skakało w gromadnym popłochu. Obejrzałam się z osamotnienia. Ze wstydu, że uciekam chyłkiem. Z chęci krzyku, powrotu. Albo wtedy dopiero, gdy zerwał się wiatr, rozwiązał włosy moje i suknię zadarł do góry. Miałam wrażenie, że widzą to z murów Sodomy i wybuchają gromkim śmiechem, raz i jeszcze raz. Obejrzałam się z gniewu. Aby nasycić się ich wielką zgubą. Obejrzałam się z wszystkich podanych wyżej powodów. Obejrzałam się bez własnej woli. To tylko głaz obrócił się, warcząc pode mną. To szczelina raptownie odcięła mi drogę. Na brzegu dreptał chomik wspięty na dwóch łapkach. I wówczas to oboje spojrzeliśmy wstecz. Nie, nie. Ja biegłam dalej, czołgałam się i wzlatywałam, dopóki ciemność nie runęła z nieba, a z nią gorący żwir i martwe ptaki. Z braku tchu wielokrotnie okręcałam się. Kto mógłby to zobaczyć, myślałby, że tańczę. Niewykluczone, że oczy miałam otwarte. Możliwe, że upadłam twarzą zwróconą ku miastu. 12. Zaznacz poporawne odpowiedzi. Uwaga! Więcej niż jedna odpowiedź może być poprawna. 1. a. b. c. d. Żona Lota jest w wierszu: narratorem. bohaterem lirycznym. podmiotem lirycznym. Żadna odpowiedź nie jest poprawna. 2. a. b. c. d. Wiersz ma formę: monologu lirycznego. osobistego wyznania autorki. osobistego wyznania bohatera. sprawozdania ze zniszczenia Sodomy i Gomory. 3. a. b. c. d. Słowa: Obejrzałam się kładąc na ziemi tobołek. / Obejrzałam się z trwogi, gdzie uczynić krok to: anafora. metafora. apostrofa. powtórzenie. 13. Wskaż fragmenty tekstu, które pokazują: • grozę sytuacji, w której znalazła się żona Lota, ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... • jednoznaczną interpretację motywów postępowania żony Lota przez innych, ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... • naśladowanie sytuacji dialogu. ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 14. Porównaj sposób przedstawienia żony Lota w obu tekstach. W tym celu zwróć uwagę na: – szczegółowość opisu, – przyczyny postępowania żony Lota, – stosunek twórców do bohaterki i jej postępowania. ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 15. Napisz, czy – według ciebie – wiersz Wisławy Szymborskiej można uznać za dialog poetki z tekstem biblijnym. Swoją opinię uzasadnij w cztero pięciozdaniowej wypowiedzi. Wykorzystaj wnioski z ćwiczenia 14. ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 16. Dokończ zdania odpowiednimi pojęciami. Jedność czasu, miejsca i akcji to zasada ......................... . Filozofia, która nakazuje zachowanie równowagi duchowej niezależnie od sytuacji, to ......................... . Hebrajska pieśń religijna sławiąca potęgę i dobroć Boga to ......................... . Zasada stosowności i odpowiednich proporcji, która nakazywała, by wszystkie elementy dzieła do siebie pasowały, to ......................... . Uroczysta pieśń pochwalna sławiąca powszechnie uznawane idee lub wartości, czyny bohaterskie to ......................... . Księgi otwierające Stary Testament (Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa) nazywamy ......................... . 17. Dokończ zdania, wpisując imiona odpowiednich postaci. Ateński mąż stanu, twórca demokracji ateńskiej to ......................... . Przywódca największego powstania niewolników w starożytnym Rzymie to ......................... . Najstarszy z patriarchów izraelskich, którego Bóg wystawił na próbę, prosząc o złożenie syna w ofierze to ......................... . Przeciwnik i pogromca Hektora to ......................... . Syn Priama, sędzia w sporze bogiń o najpiękniejszą, to ......................... . 18. Zaznacz poprawne odpowiedzi. 1. a. b. c. d. Ilu maksymalnie aktorów mogło znajdować się jednocześnie na scenie teatru greckiego? 1. 2. 3. Nieograniczona liczba. 2. a. b. c. d. Stary Testament został napisany w językach: greckim, łacińskim, hebrajskim. greckim, łacińskim, aramejskim. greckim, hebrajskim, aramejskim. aramejskim, hebrajskim, łacińskim. 3. a. b. c. d. Który z filozofów nie był Grekiem? Epikur. Seneka. Sokrates. Arystoteles. 4. a. b. c. d. W Nowym Testamencie nie znajdziemy: Księgi Hioba. Hymnu o miłości. Apokalipsy św. Jana. przypowieści o miłosiernym Samarytaninie. 5. a. b. c. d. Cechy architektury starożytnej to: symetria. monumentalność. klasyczne proporcje. lekkość i strzelistość. 6. a. b. c. d. Przykładem rzeźby antycznej nie jest: Dawid. Trzy Gracje. Wenus z Milo. Nike z Samotraki. 19. Dopasuj podpisy do odpowiednich ilustracji. Dyskobol Myrona akwedukt Akropol Nike z Samotraki teatr grecki SPRAWDŹ SIEBIE 1 Zad. 1 TAK NIE BRAK DANYCH W renesansie uważano, że mity to opowieści mające morał lub będące filozoficzną przenośnią. X Mity są tylko skarbnicą motywów literackich. X Mit o Orfeuszu i Eurydyce pokazuje, że z miłością nierozerwalnie wiąże się cierpienie. X Mitologia jest źródłem wartości, które zakwestionowały dwie wojny światowe. X Odwołania do mitów ułatwiają wyrażanie uczuć. X Troja Wolfganga Petersena to dowód tego, że mitologia grecka jest dziś passé. X Mitologia jest dziś obecna w wielu dziedzinach nauki, np. w socjologii. Z odwołaniami do mitologii mamy do czynienia nawet w życiu codziennym. X X Pretekstem do rozważań o wartości życia i sensie cierpienia może być Iliada Homera. O uniwersalności mitów świadczy to, że w XXI w. tak samo interpretujemy znaczenie postaci mitologicznych, jak robili to starożytni. X X Zad. 2 Przykładowa odpowiedź: Mit przekazuje prawdy, które nie zawsze muszą być zrozumiałe i w pełni uświadomione. Są to prawdy uniwersalne, wspólne dla całych społeczności, a nie indywidulane. Mitologia jest jak lustro, w którym przeglądają się także ludzie współcześni, co oznacza, że także dzisiaj w licznych motywach mitologicznych rozpoznajemy swoje działania, emocje i problemy. Jednakże każdy widzi w lustrze swoje odbicie, czyli inaczej interpretuje mitologię. Film Troja jest przykładem takiego indywidualnego spojrzenia na mit o wojnie trojańskiej. Zad. 3 Okrutnej, ale cennej lekcji udziela nam też mit o Edypie. Mity antyczne są zresztą zbyt ważnym składnikiem współczesnej tożsamości, by mogły przeminąć. Kompleksów mitologicznych mamy w psychologii więcej – Elektry, Medei, Ateny. OPINIA OPINIA FAKT Zad. 4 Przykładowa odpowiedź: Sofokles Antygona; Homer Odyseja, Iliada; mit o Dedalu i Ikarze; mit o Demeter i Korze; mit o Prometeuszu; mit o Syzyfie. Zad. 5 Odpowiedź: • Twierdzenie prawdziwe. • Twierdzenie nieprawdziwe. Czwartą z pięciu części retoryki stanowiła memoria, czyli pamięciowe opanowanie mowy, tak więc nauczenie się na pamięć przygotowanej mowy można zaliczyć do jednej z części retoryki. • Twierdzenie nieprawdziwe, to tylko jedna z definicji. Retoryka jest zbiorem norm i zasad sztuki posługiwania się mową. • Twierdzenie prawdziwe. • Twierdzenie nieprawdziwe, zawiera dwa błędy. Retoryka od czasów antycznych wchodziła w skład 7 sztuk wyzwolonych. • Twierdzenie prawdziwe. • Twierdzenie nieprawdziwe. Erystyka jest sztuką dyskutowania i prowadzenia sporów. Zad. 6 Przykładowa odpowiedź: Retoryka jest umiejętnością pięknego wysławiania się, którą człowiek ma lub której może się nauczyć. Zad. 7 Definicję podanych słów można odnaleźć na przykład w słowniku wyrazów obcych lub w słowniku języka polskiego. Powinno się szukać wyrazów podstawowych, a nie – pochodnych. WYRAZ WYRAZ PARAFRAZA POCHODNY PODSTAWOWY SŁOWOTWÓRCZA skodyfikowany skodyfikować taki, który ktoś FORMANT PODSTAWA -any skodyfikow- skodyfikował oratorski intencjonalność CZĘŚĆ MOWY SŁOWOTWÓRCZA imiesłów przymiotnikowy orator należący do oratora -ski orator- przymiotnik intencjonalny coś, co jest -ość inencjonaln- rzeczownik intencjonalne Zad. 9 Przykładowa odpowiedź: Szkoła gracka wskazywała na związek retoryki z etyką, ponieważ mowa powinna być zgodna z zasadami moralności, estetyką, gdyż orator powinien dbać o piękno języka i formę swojego przemówienia, polityką, ponieważ stanowiła narzędzie polityków, którzy posługiwali się sztuką wysławiania się dla osiągnięcia swoich celów. Zad. 10/1 Odpowiedź: c Zad. 10/2 Odpowiedź: d Zad. 10/3 Odpowiedź: c Zad. 10/4 Odpowiedź: b Zad. 10/5 Odpowiedź: a Zad. 11 Odpowiedzi: • Mówimy, że ktoś zamienił się w słup soli, kiedy nagle znieruchomiał z przerażenia lub zaskoczenia. • Określeniem Sodoma i Gomora określamy dzisiaj zamieszanie, bezład lub miejsce, w którym panuje taki stan rzeczy. Zad. 12/1 Odpowiedzi: b, c Zad. 12/2 Odpowiedzi: a, c Zad. 12/3 Odpowiedzi: a, d Zad. 13 • Ja biegłam dalej, czołgałam się i wzlatywałam, dopóki ciemność nie runęła z nieba, a z nią gorący żwir i martwe ptaki. • Obejrzałam się podobno z ciekawości. Ale prócz ciekawości mogłam mieć inne powody. • Obejrzałam się podobno z ciekawości. Ale prócz ciekawości mogłam mieć inne powody. Nie, nie. Ja biegłam dalej Zad. 14 Przykładowa odpowiedź: W tekście biblijnym o żonie Lota mówi się bardzo mało, wiemy tylko, że razem z mężem uciekała z miasta i zamieniła się w słup soli, ponieważ złamała boski zakaz. Nie ma właściwie mowy o powodach jej postępowania ani o uczuciach. W wierszu Wisławy Szymborskiej żona Lota znajduje się w centrum zainteresowania – jest jednocześnie podmiotem i bohaterem lirycznym. Podaje wiele powodów, dla których mogła się odwrócić. Możliwe przyczyny jej postępowania świadczą o jej wrażliwości, a jednocześnie są przejawem zwyczajnych ludzkich zachowań. Takie zestawienie przyczyn zachowania żony Lota może być odczytane również jako niezgoda na jednoznaczną tradycyjną interpretację jej postępowania. W tekście biblijnym kobieta jest tylko przykładem ilustrującym jakąś prawdę religijną, w wierszu zaś staje się żywym czującym człowiekiem. Zad. 16 Odpowiedź: Jedność czasu, miejsca i akcji to zasada trzech jedności. Filozofia, która nakazuje zachowanie równowagi duchowej niezależnie od sytuacji to stoicyzm. Hebrajska pieśń religijna sławiąca potęgę i dobroć Boga to psalm. Zasada stosowności i odpowiednich proporcji, która nakazywała, by wszystkie elementy dzieła do siebie pasowały to zasada decorum. Uroczysta pieśń pochwalna sławiąca powszechnie uznawane idee lub wartości, czyny bohaterskie to hymn. Księgi otwierające Stary Testament (Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa) nazywamy Pięcioksięgiem (Torą). Zad. 17 Ateński mąż stanu, twórca demokracji ateńskiej to Perykles. Przywódca największego powstania niewolników w starożytnym Rzymie to Spartakus. Najstarszy z patriarchów izraelskich, którego Bóg wystawił na próbę, prosząc o złożenie syna w ofierze to Abraham. Przeciwnik i pogromca Hektora to Achilles. Syn Priama, sędzia w sporze bogiń o najpiękniejszą to Parys. Zad. 18/1 Odpowiedź: c Zad. 18/2 Odpowiedź: c Zad. 18/3 Odpowiedź: b Zad. 18/4 Odpowiedź: a Zad. 18/5 Odpowiedź: d Zad. 18/6 Odpowiedź: a Zad. 19 teatr grecki Nike z Samotraki Akropol akwedukt Dyskobol Myrona
