Osobowość
advertisement
Osobowość Michał Białek Osobowość wewnętrznie spójny zespół charakterystyk zachowania, jakie ludzie prezentują w różnych momentach i różnych sytuacjach, a którymi jednostki się różnią Cecha osobowości względnie stała charakterystyka, przejawiająca się w różnych sytuacjach Każdy posiada ten sam zestaw cech, ale są one o różnym natężeniu. Cechy pozwalają przewidzieć zachowanie osoby w konkretnej klasie sytuacji. Zagadnienie spójności zachowania każdy przejawia pewne cechy czasami, w pewnych sytuacjach. Sytuacjonizm ujęcie osobowości, zgodnie z którym zachowanie jest raczej funkcja sytuacji, a nie wewnętrznych stanów cech osoby Interakcjonizm zarówno cechy jak i sytuacje wpływają na myśli, uczucia i zachowanie Teoria osobowości – Wielka Piątka Costa, McCrae, Metoda – analiza czynnikowa Wielka Piątka Openness to experience - otwartość na doświadczenie, Conscientiousness - sumienność. Extraversion - ekstrawersję Agreeableness - ugodowość Neuroticism - neurotyczność neurotyczno ść ekstrawersja lęk towarzyskoś ć serdeczność agresywna wrogość otwartość na doświadczen ie wyobraźnia ugodowość sumienność zaufanie kompetencje estetyka prostolinijno ść skłonność do porządku obowiązkow ość dążenie do osiągnięć depresja asertywność uczucia altruizm impulsywnoś ć aktywność działanie ustępliwość nadwrażliwo ść poszukiwani e doznań idee skromność samodyscypl ina nieśmiałość emocjonalno ść pozytywna wartości skłonność do rozczulania się rozwaga PEN - Eysenck Psychotyzm Ekstrawersja Neurotyzm PEN - Eysenck Poziom ogólny Poziom cechy Poziom reakcji nawykowych Poziom reakcji specyficznych PEN - Eysenck introwertyk charakteryzuje się sztywnością spostrzegania, wysokim poziomem aspiracji, dużą wytrwałością i przywiązaniem do raz poznanych osób, wrażliwością społeczną i małą towarzyskością. Lubi analizować siebie, skłonny jest do introspekcji (metoda pozazmysłowego poznawania zjawisk psychicznych, skupienie się na własnym wnętrzu). Ponadto człowiek tego typu jest nieufny i pesymistyczny. Robi plany na przyszłość, nie kieruje się chwilowym impulsem, wiedzie bardzo uporządkowane życie i dlatego nie łatwo go wyprowadzić z równowagi. PEN - Eysenck Natomiast praktyczny ekstrawertyk jest całkowitym przeciwieństwem introwertyka. Jest osobą bardzo kontaktową i towarzyską. Posiada wielu przyjaciół, dobrze czuje się w grupie, jest wylewny i bardzo impulsywny. Ekstrawertyk to jednak człowiek, którego cechuje mała wytrwałość, niski poziom aspiracji, niska wrażliwość społeczna i zmienność kontaktów interpersonalnych. PEN - Eysenck Słabo reaguje na stres, rzadko spędza czas na analizowaniu własnego postępowania. Potrzebuje ludzi, aby wchodzić z nimi w interakcję, podczas gdy pełen rezerwy introwertyk w mniejszym stopniu korzysta ze stymulacji dostarczanych przez innych ludzi, a w większym stopniu polega na książkach czy źródłach o charakterze niespołecznym. PEN - Eysenck na neurotyczność składają się zespoły reakcji nazywane wadliwością nastrojów. Zadręczanie siebie i innych polega na przeżywaniu przez neurotyka ciągłych zmartwień. Ponadto u osób neurotycznych często ujawniają się reakcje autonomiczne wegetatywne np. pocenie się rąk, drżenie rąk, czerwienienie się, zmienianie rytmu pracy serca (przyspieszanie lub zwalnianie)lub rytmu oddechu. PEN - Eysenck Skrajnych neurotyków cechuje przede wszystkim nieśmiałość i inne trudności w kontaktach społecznych, niestałość emocjonalna, zależność od innych, słabe zdrowie fizyczne oraz brak równomierności osiągnięć w pracy. PEN - Eysenck neurotycy podkreślają skłonność do martwienia się, bezsenność, przykre sny, łatwość urażania uczuć, brak zaufania do siebie, poczucie niższości. Natomiast w obiektywnych testach neurotycy okazują się łatwo podatni na sugestię, odznaczają się zmniejszoną zręcznością manualną, niskim poziomem aspiracji. PEN - Eysenck Jednym z najpowszechniejszych symptomów neurotycznych jest stan permanentnego strachu. W przeciwieństwie do normalnego strachu, który jest reakcją na zagrażający bodziec, strach neurotyczny jest odpowiedzią na przewidywane trudności w przyszłości. Aby rozróżnić oba te rodzaje strachu, strach neurotyczny nazwano lękiem. PEN - Eysenck Psychotyzm to ostatni, trzeci wymiar osobowości. Osoba psychotyczna pozbawiona jest kontaktu ze swoim otoczeniem. Nie potrafi lub też nie chce weryfikować prawidłowości własnych sądów po przez ich konfrontację ze spostrzeganymi faktami. Na skutek tego, zanika różnica między fantazją a rzeczywistością. Aby utrzymać obraz siebie i świata, psychotyk zniekształca rzeczywistość lub też neguje ją całkowicie. PEN - Eysenck psychotycy odznaczają się mniejszą płynnością słowną, brakiem umiejętności decydowania, co do spraw społecznych, mają mniejszą koncentrację uwagi oraz gorszą pamięć. Są także skłonni do wykonywania ruchów nieadekwatnych do danej sytuacji, do przeceniania odległości i wyników. Powoli czytają i posiadają mało dostosowany do rzeczywistości poziom aspiracji. Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: Wywiad – ustrukturyzowany. Konkretna lista pytań zadawanych z pewna dozą dopasowania do odpowiadającego (pomijanie pytań lub dodawanie z zależności od poprzednich odpowiedzi). Wady – nie koniecznie odpowiadający jest uczciwy Problemy z uogólnianiem Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: Obserwacja – wnioskowanie na podstawie zachowania. Niska zgodność sędziów. Im większa znajomość badanego, tym lepsze sądy na podstawie obserwacji. Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: Kwestionariusz – osoba zapoznaje się z pewnymi twierdzeniami, i ocenia ich zgodność z opisem samego siebie. Problemy: Większa tendencja do zaznaczania zgadzam się niż nie zgadzam się Potrzeba aprobaty społecznej Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: Znane kwestionariusze NEO_FFI (OCEAN< Costa McCrae) PF (16 czynników Cattela) MMPI – (Butcher Rouse). 567 twierdzeń, używany głównie do diagnozy zaburzeń psychicznych Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: Testy projekcyjne – nadawanie znaczenia bodźcom wieloznacznym Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: Test apercepcji tematycznej Murraya (TAT, ang. Thematic Apperception Test) był jednym spośród pierwszych powszechnie używanych projekcyjnych testów psychologicznych. Został stworzony przez Henry'ego Murraya. . Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: W wersji podstawowej test składa się z trzech serii po 10 obrazków. Na obrazkach przedstawione są sceny z życia społecznego, które badany ma szeroko opisać, łącznie z tym czego na obrazkach nie ma a może się domyślić Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: W przypadku dorosłych, o przynajmniej przeciętnej inteligencji, pytani są proszeni o opowiedzenie jak najbardziej dramatycznej historii dla każdego z rysunków tak aby zawierała ona: co doprowadziło do pokazanej sytuacji, co się dzieje w momencie pokazywanym na rysunku, co przedstawione osoby czują i myślą, co się stanie w przyszłości czyli jak zakończy się ta historia. Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: Istnieje odmiana testu przeznaczona dla dzieci, w której na obrazkach przedstawione są sytuacje rodzinne lub zwierzęta. Wersję tę stosuje się również w stosunku do osób upośledzonych. W przypadku dzieci i osób o ograniczonych możliwościach umysłowych wymagania są mniejsze, w szczególności nie wymaga się opowiadania dramatycznych historii. Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: Test TAT jest testem projekcyjnym i podobnie jak w teście Rorschacha ocena osoby badanej jest wykonywana na bazie tego co ona wymyśli w odpowiedzi na oglądane obrazy. Badacz stara się zrozumieć na podstawie opowieści osobowość autora historii (z kim identyfikuje się, jak spostrzega innych ludzi, jak ocenia motywy działania itd.), analizuje język osoby badanej oraz fantazje, które wzbudzają poszczególne obrazki. Metody diagnostyczne w badaniu osobowości: W ten sposób docieka jakie są wartości, postawy, marzenia, cele, cechy osobowości, mechanizmy obronne badanego. Test ten pozwala poznać nieświadome (wyparte) elementy osobowości, motywy, potrzeby, zdolności rozwiązywania problemów osoby badanej. Temperament Wrodzone skłonności do angażowania się w określony styl reagowania Temperament 4 wymiary aktywność – ogólne wydatkowanie energii, składa się z wigoru (intensywność) i tempa Towarzyskość – preferowanie przebywania w towarzystwie innych osób Emocjonalność – tendencja do pobudzenia w sytuacjach, w których dominują emocje takie jak napięcie, lek, gniew Impulsywność – skłonność do natychmiastowego reagowania na bodziec, bez namysłu czy zastanowienia się nad konsekwencjami Geny a osobowość Czy nasze zachowanie uzależnione jest od genów? pokrewieństwo ekstrawersja neurotyzm Identyczne wychowywane razem 0,51 0,46 Rzekome wychowywane razem 0,18 0,2 Identyczne wychowywane osobno 0,38 0,38 Rzekome wychowywane osobno 0,05 0,23 Rodzice nieadopcyjni i potomstwo 0,16 0,13 Rodzice adopcyjni i potomstwo 0,01 0,05 Rodzeństwo nieadopcyjne 0,2 0,09 Rodzeństwo adopcyjne -0,07 0,11 Geny a osobowość Istnieją przesłanki, że dziedziczne podłoże mają: Czas spędzany przed telewizorem Wypadki w dzieciństwie Rozwody Przekonania religijne Zainteresowani zawodowe i pozazawodowe Subiektywne poczucie szczęścia Wynika to z wpływu genów na takie charakterystyki jak łatwość pobudzenia AUN. Teorie osobowości Psychodynamiczna (Freud) Determinizm psychologiczny – każde zachowania zdeterminowane jest prze cechy psychologiczne. Podstawowe popędy to popęd płciowy i agresja. Psychodynamiczna (Freud) Id jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz superego. Id jest rodzajem "brzucha matki", w którym dochodzi do ukształtowania ego i superego. Zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie, działa na zasadzie impulsów i natychmiastowej gratyfikacji, zaspokojenia potrzeb. Pozostaje w ścisłym związku z procesami fizjologicznymi z których czerpie energię. Psychodynamiczna (Freud) Id reprezentuje wewnętrzny świat subiektywnych doznań i nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej. Nie potrafi tolerować przyrostów energii, które są odczuwane jako powodujące dyskomfort napięcia. Zasada redukcji napięcia, zgodnie z którą działa id nosi nazwę zasady przyjemności. Redukcja ta zachodzi za pomocą czynności odruchowych (redukują napięcie natychmiast) i procesu pierwotnego (redukuje złożone reakcje psychiczne). Id jest sferą biologiczną człowieka. Psychodynamiczna (Freud) Ego wytwarza się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga działań w świecie rzeczywistym (obiektywnym) poprzez przekształcanie wyobrażeń w spostrzeżenia. Jest podporządkowane zasadzie rzeczywistości, działa za pośrednictwem procesu wtórnego, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi. Ta część osobowości decyduje o przystąpieniu do działania, które popędy i w jaki sposób zostaną zaspokojone, oraz o tym które życzenia zostaną wyparte. Psychodynamiczna (Freud) Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi czyli id i superego. Nie należy jednak popełniać błędu utożsamiając ego i świadomość. Nie wszystkie obszary ego są świadome. W obszar ego zaliczane są mechanizmy obronne, które ze swej natury nie są świadome. Psychodynamiczna (Freud) Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji. Jest to instancja „moralna”, dążąca do doskonałości (w przeciwieństwie do id kierującego się zasadą przyjemności). Główne funkcje superego to hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpiło moralnymi. Psychodynamiczna (Freud) Jest to ostatni wykształcający się element osobowości, kształtuje się pod wpływem kar i nagród, stosowanych przez rodziców. To, co wychowawcy aprobują i nagradzają, włączane jest w obręb subsystemu superego - ja idealnego. Sumienie karze, wywołując poczucie winy, ja idealne nagradza, powodując poczucie dumy. Samokontrola zajmuje miejsce kontroli sprawowanej przez rodziców. Superego jest sferą moralną człowieka. Psychodynamiczna (Freud) Rozwój osobowości: Psychodynamiczna (Freud) Faza Oralna (0-1,5) W fazie oralnej po okresie agresji dziecko czerpie satysfakcję z zaspokojenia potrzeby głodu poprzez drażnienie warg, języka, gardła poprzez pierś i pokarm matki. Obiektem obsadzanym libidalnie jest zatem pierś matki. Pierś matki jest tutaj wzorem jakiegokolwiek późniejszego obiektu miłości. W tym okresie dziecko w stosunku do obiektu jest tylko i wyłącznie pasywne. Dopiero pod koniec fazy oralnej wraz z ząbkowaniem, dziecko rozpoczyna aktywną relację z obiektem. Psychodynamiczna (Freud) Osobowość oralno-receptywna: Papieros, jedzenie, zależność, wymaga opieki Oralno-agresywna Guma do żucia, fajka, agresja słowna, gadulstwo Psychodynamiczna (Freud) Stadium Analne (1,5-3) dziecko uczy się powstrzymywania wydalania, co zdaniem niektórych psychoanalityków, stanowi czynność analogiczną do realizacji seksualnej w wieku dorosłym. Rodzice stawiają dziecku wymaganie, by wypróżniało się ono w odpowiednich porach i sytuacjach. Dziecko uczy się więc powstrzymywania spontanicznej defekacji Psychodynamiczna (Freud) Osobowość analno retencyjna Oczekujący do ostatniej chwili, odraczają gratyfikacje, schludne, pedantyczne, skąpe, uparte Analno-ekspulsyjna Okrucieństwo, destrukcyjne zachowania, wybuchowe emocje, bunt Stadium falliczne (3-6) Występuje w nim eksploracja i stymulacja własnych narządów płciowych. Podstawowa czynność - masturbacja Psychodynamiczna (Freud) Dziecko, któremu do tej pory we wszystkich stadiach rozwoju seksualnego towarzyszyła matka, także i teraz pragnie ją uczynić obiektem swojej fallicznej rozkoszy. Realizacja popędu skupionego w fallicznej sferze erogennej u dziecka jest ze swej natury perwersyjna, gdyż z powodu niedojrzałości narządów płciowych nie może prowadzić do prokreacji. Obiektem fantazji u obu płci w stadium fallicznym jest zawsze matka. U chłopców stadium falliczne kończy się kompleksem kastracyjnym. Chłopiec, u którego rodzice zwalczali wczesnodziecięcą masturbację grożąc mu kastracją, zaczyna brać te groźby poważnie, gdy zauważy brak penisa u dziewczynki. Wnioskuje stąd, że został on jej odjęty. Wówczas następuje wyparcie życzeń kierowanych ku matce oraz rozpoczyna się faza latencji. Następuje wykształcenie się superego oraz identyfikacja z ojcem. U dziewczynek stadium falliczne także kończy się kompleksem kastracyjnym. Dziewczynka widząc, że organ tak ważny w tym stadium (w przypadku dziewczynki to łechtaczka, która pełni w tym wypadku funkcję małego fallusa) jest znacznie mniejszy niż u chłopca, czuje się mniej wartościowa i zaprzestaje masturbacji. Istnieje kilka rozwiązań tego kompleksu u dziewczynek. Zwykle dziewczynka zaczyna pragnąć namiastki fallusa w postaci dziecka i z tego powodu zwraca się w kierunku ojca. Tak zaczyna się kształtować kompleks Edypa (zwany u dziewczynek także kompleksem Elektry). Kompleks ten nigdy nie znajduje tak radykalnego rozwiązania jak u chłopców. Dziewczynka może także łudzić się nadzieją, że kiedyś będzie miała fallusa, co może zaowocować ukształtowaniem się kompleksu męskości; dziewczynka, a później kobieta za wszelką cenę chce być lepsza od mężczyzn. Może także zaprzeczyć temu, że nie posiada fallusa, co w przyszłości może okazać się przyczynkiem do psychozy. Zdarza się także, że do głosu dochodzi mechanizm obronny zwany zaprzeczeniem. Chłopiec wtedy, pomimo tego, że odkrył brak penisa u dziewczynki (lub matki), zaprzecza temu faktowi. Skutkiem tego są poważne zaburzenia charakteru: perwersja, psychopatia. W tym przypadku, groźba kastracji jest nieskuteczna i związek chłopca z matką trwa nadal. Nie rozwija się superego, czego skutkiem jest psychopatia Okres latencji Trwa od 6 roku życia do okresu dojrzewania. Jest to faza ukryta, utajona, wyciszenie tendencji i potrzeb seksualnych, okres, w którym libido nie jest związane z żadną sferą ciała. Energia dziecka jest ukierunkowana na zdobywanie umiejętności, takich jak pisanie, czytanie i arytmetyka, jak również na rozwijanie zdolności społecznych w grupie rówieśniczej. Stadium genitalne zaczyna się w okresie dojrzewania płciowego – około 12-14 roku życia; zanim rozwinie się w pełni, występują zachowania masturbacyjne. Obejmuje okres dojrzałości, kiedy człowiek jest zdolny do współżycia seksualnego z partnerem płci przeciwnej, przeżywania satysfakcji seksualnej i uczucia. Osobowość genitalna jest utożsamiana z w pełni dojrzałą osobowością, podczas gdy przejawy niedojrzałości uważane są za objaw fiksacji (zatrzymania rozwoju na danej fazie) lub regresji (powrotu) do faz wcześniejszych. Mechanizmy obronne używane przez ego w celu ochrony prze myślami budzącymi lęk Zaprzeczanie – odrzucanie myśli (nie mam kłopotu z piciem!) Intelektualizacja – myślenie o bodźcach lękowych w sposób maksymalnie racjonalny (ale kiepski ten scenarzysta w Darkwater...) Projekcja – przypisywanie innym swoich myśli (chcesz mieć romans!) Racjonalizacja – tworzenie wyjaśnień uzasadniających odczuwany lęk. pozornie racjonalne uzasadnianie po fakcie swoich decyzji i postaw, kiedy prawdziwe motywy pozostają ukryte, często także przed własną świadomością. Dwie typowe odmiany racjonalizacji zostały nazwane "kwaśnymi winogronami" i "słodkimi cytrynami". Kwaśne winogrona to uznawanie za nieważny cel, którego nie osiągnęliśmy. Słodkie cytryny to wmawianie sobie, że przykre zdarzenia i sytuacje, będące naszym udziałem są w rzeczywistości przyjemne. Reakcja upozorowana polegający na radzeniu sobie z nieakceptowanymi impulsami przez wyrażanie przeciwstawnych im impulsów. Np.: nie lubimy szefa, lecz do niego mówimy "zrobić Panu herbatki". Wyparcie jest to usunięcie ze świadomości myśli, uczuć, wspomnień, impulsów, fantazji, pragnień itp., które przywołują bolesne skojarzenia lub w inny sposób zagrażają spójności osobowości danej jednostki (na przykład prowokują pytania o moralność, wywołują poczucie winy itp.). Wyparcie zachodzi wtedy gdy zaspokojenie popędu (związane z przyjemnością) może spowodować – z uwagi na inne wymogi – przykrość. Wyparte myśli istnieją nadal, jednakże nie są dostępne świadomości. Wyparcie nie jest procesem jednorazowym i wymaga ciągłego nakładu energii. Wyparcie jest jednym z podstawowych pojęć psychoanalizy. Według Freuda dzieli się ono na dwa typy: Tzw. wyparcie pierwotne ma miejsce, kiedy pewne przeżycia lub emocje na bieżąco są nie dopuszczane do świadomości. Takie zjawiska nigdy do niej nie docierają. Wyparcie pierwotne ma miejsce raz, w bardzo wczesnym etapie dzieciństwa, kiedy z nieświadomości wyodrębnia się świadomość. Tzw. wyparcie wtórne, albo następcze albo właściwe ma miejsce, kiedy zjawiska, które pojawiły się w świadomości, ale wtórnie zostały wypchnięte do nieświadomości. Wyparte zjawiska pozostają w nieświadomości dzięki mechanizmowi zwanemu cenzurą, kontrolowanemu przez superego, czasem jednak pojawiają się niespodziewanie kiedy cenzura słabnie (np. pod wpływem alkoholu, osłabienia ego, choroby, we śnie itp.), mogą też być przyczyną nerwic. Jednym z kierunków psychoanalizy jest więc wydobywanie wypartych wspomnień wydarzeń na powierzchnię świadomości, co ma leczyć nerwice. Do tego celu służy szereg metod, m.in.: interpretacja snów analiza czynności pomyłkowych metoda wolnych skojarzeń hipnoza sublimacja - przesunięciu popędu (potrzeb, motywów) z celu, którego nie można zrealizować ze względu na niezgodność z przyjętymi zasadami, na inny, zastępczy obiekt lub czynność. Przykład: Boję się podrywać dziewczyny, więc piję piwo, aż skończy się impreza. Zygmunt Freud uważał, że cały dorobek kultury jest efektem sublimacji popędu seksualnego. Anulowanie – działania mające anulować budzące lęk życzenia lub myśli Humanistyczna: Maslow: zaadaptowane teoria motywacji. Najwyższą potrzeba jest samooaktualizacja. W sytuacji kryzysu następuje powrót do potrzeb niższego rzędu,a potrzeby wyższego rzędu zostają zawieszone. Samoaktualizacja przejawia się: Trafne spostrzeganie rzeczywistości Samoakceptacja Docenianie codzienności Koncentrują się na problemach kulturowych niż własnych Doświadczają peak experience (doświadczenie szczytowe) Rogers Dla rozwoju osobowości najważniejszy jest obraz siebie (jacy jesteśmy i jak sądzimy, że widza nas inni) Bezwarunkowa akceptacja – nie musimy na nią zasłużyć. Warunki wartości – nauka, za jakie zasługi będziemy traktowani jako wartościowi, blokuje samorozwój Odróżnianie zachowań od wartości jako istoty ludzkiej. Poznawcze teorie osobowości: Oczekiwania: wywierają wpływ na myślenie odczuwanie, zachowanie a tym samym na osobowość. Oczekiwania to antycypacja nagród i kar związanych z pewną aktywnością Poznawcze teorie osobowości: Umiejscowienie kontroli Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli (internaliści) mają przekonanie, że ich życiem i ważnymi zdarzeniami sterują oni sami. Żywią przekonanie, że przede wszystkim od ich własnych wysiłków, pracy, osobistego wpływu zależy to, co ważnego przydarza się im w życiu. Poznawcze teorie osobowości: Osoby o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli (eksternaliści) żywią przekonanie, że życiem sterują czynniki niezależne od ich świadomego, celowego i zamierzonego wpływu – los, przeznaczenie, Bóg, nieświadomość, choroba, szczęście itd. Poznawcze teorie osobowości: Przekonanie o własnej skuteczności (przyczynę wewnętrzne i zewnętrzne) – poczucie bycia zdolnym do podjęcia i realizacji czynności zgodnie ze swoja wolą. Wzajemny determinizm: Wzajemne oddziaływanie czynników osobowości/procesów poznawczych a środowiska i zachowania. Rozwój osobowości – rodzice a koledzy. Rodzice: Harris: przemoc w rodzinie, decyzja o miejscu zamieszkania i szkole Jednak: System wartości, samoocena dzieci kształtowana jest przez rodziców, temperament Koledzy: większa motywacja dostosowania się i bycia akceptowanym Płeć a osobowość Różnice w zakresie: Kontaktów społecznych Rozpoznawanie emocji Empatia Opiekuńczość Potrzeba osiągnięć Indywidualizm, autonomia Płeć a osobowość Hipotetyczne przyczyny: Role społeczne – społeczeństwo wyznacza oczekiwania w stosunku do różnych osób Identyfikacja płciowa z matką Kultura – pozycja mężczyzny oparta na sile, kobiety na odczytywaniu emocji Działanie hormon ów (testosteron) Inne kryteria ewolucyjne Kultura a osobowość Kolektywizm Wzrastanie w poczuciu przynależności do grupy, pielęgnowanie wzajemnej pomocy i lojalności. Tożsamość opiera się na socjalnych powiązaniach w ramach grupy Myślenie kategoriami my Dążenie do utrzymania harmonii, uniknie konfliktów i ostrych dyskusji. Kultura a osobowość Indywidualizm Każdy stara się zachować swoją indywidualność. Myślenie kategoriami ja. Dążenie do wyrażania swojego zdania nawet wtedy, gdy jest ono odmienne od zdania innych. Przewinienia budzą poczucie winy i utraty własnej godności.
