II. Charakterystyka Gminy

Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Gorlice
ABRYS Technika Sp. z o.o.
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY
2.1. Dane administracyjne
Gmina Gorlice położona jest w środkowo – zachodniej części Powiatu Gorlickiego
w Województwie Małopolskim. Od północnego – zachodu graniczy z gminą Moszczenica,
a od północy z gminą Biecz, od wschodu z gminą Lipinki, od południa z gminą Sękowa
oraz miastem Gorlice, a od strony zachodniej z gminą Grybów (Powiat Nowosądecki).
Gmina Gorlice zajmuje powierzchnię 102,43 km2, na której położone jest
10 jednostek administracyjnych. Jest to trzecia pod względem obszarowym gmina
Powiatu Gorlickiego, zajmuje ponad 10 % jego powierzchni.
Gmina Gorlice liczy 16 494 mieszkańców (stan na 31.12.2003 r). Pod względem
liczby ludności gmina znajduje się na 3 miejscu w powiecie.
Do najważniejszych szlaków komunikacyjnych na terenie gminy należy droga
o statusie krajowym nr 28 Zator - Medyka. Przez teren gminy przebiega również linia
kolejowa Nowy Sącz – Grybów – Stróże – Gorlice – Jasło – Krosno z odnogą Gorlice Zagórzany.
2.2. Położenie fizycznogeograficzne
Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym wg Kondrackiego (1994) obszar
gminy Gorlice należy do prowincji Karpaty i Podkarpacie, podprowincji Zewnętrzne
Karpaty
Zachodnie,
makroregionu
Pogórze
Środkowobeskidzkie
-
w
obrębie
mezoregionów: Pogórze Ciężkowickie i Obniżenie Gorlickie oraz makroregionu Beskid
Środkowy – w obrębie mezoregionu Beskid Niski.
Pogórze Ciężkowickie znajduje się pomiędzy dolinami Białej i Wisłoki, a od
południa sąsiaduje z Obniżeniem Gorlickim nad Ropą i Kotliną Stróży nad Białą.
Zbudowane jest z trzech płaszczowin nasuniętych na siebie od południa: skolskiej,
podśląskiej i śląskiej. W całości jest to zwarty płat z wyrównanymi garbami
wododzielnymi,
rozcięty
głębokimi
dolinami
o
zboczach
raczej
wypukłych,
charakteryzujący się występowaniem urozmaiconych form skalnych z twardego
piaskowca.
11
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Gorlice
ABRYS Technika Sp. z o.o.
Obniżenie Gorlickie mieści się między Pogórzem Ciężkowickim na północy
a Beskidem Niskim na południu. W pogórską powierzchnię denudacyjną jest wcięta dolina
Ropy, która przy ujściu Sękowej w Gorlicach ma 1,5 km szerokości. Obniżenie Gorlickie
zajmuje powierzchnię około 200 km2.
Beskid Niski zajmuje na terenie Polski powierzchnię 2 100 200 km2, występujące
wzniesienia osiągają wysokości blisko 1 000 m n p m. Przeważają tu szerokie i kopulaste
grzbiety, przełęcze niskie i łatwo dostępne.
2.3. Warunki klimatyczne
Warunki środowiskowe gminy w dużym stopniu uzależnione są od położenia
geograficznego, z niego wynika odrębność danego regionu. W zależności od położenia
kształtują się warunki przyrodnicze oraz klimatyczne danego obszaru. Zróżnicowana
rzeźba terenu oraz duże wzniesienia nad poziom morza, przy znacznych wysokościach
względnych decydują o różnorodności zjawisk klimatycznych.
Według regionalizacji klimatycznej R. Gumińskiego gmina Gorlice położona jest
w obrębie Dzielnicy Podkarpackiej. Klimat kształtują przede wszystkim masy powietrza
polarno-morskiego
(65
%
częstości
występowania
w
ciągu
roku)
i
polarno-
kontynentalnego (25 %).
Przestrzenne rozmieszczenie pięter klimatycznych według Hessa zalicza teren
powiatu gorlickiego, a tym samym gminę Gorlice do umiarkowanie ciepłego regionu.
Dominującymi wiatrami są tu wiatry z kierunku zachodniego oraz południowozachodniego i wschodniego.
Obszar
gminy
znajduje
się
w
strefie
znacznych
rocznych
opadów
atmosferycznych. Na przestrzeni wielolecia, przekraczały one 800 mm rocznie. Wielkość
opadów zmniejsza się w kierunku wschodnim.
Specyficzną cechą klimatyczną omawianego obszaru są wyższe temperatury
jesienią niż wiosną. Średnie roczne zachmurzenie waha się w granicach 55 – 70 %.
Liczba dni z pokrywą śnieżną jest zróżnicowana w zależności od wysokości
i ukształtowania terenu. Wynosi ona 80-90 dni, przy czym nie utrzymuje się ciągle, lecz
zanika w okresach odwilży, tworząc się w okresach spadków i wzrostu opadów. Okres
bezprzymrozkowy trwa od 4 do 6 miesięcy.
Okres wegetacyjny trwa średnio od 220 dni w kotlinach podkarpackich do 200 dni
na wysokości około 700 m n.p.m., do 120 dni przy granicy lasów.
12
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Gorlice
ABRYS Technika Sp. z o.o.
Dane dotyczące klimatu gminy Gorlice, opracowano na podstawie obserwacji
prowadzonych w stacji meteorologicznej Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej
(IMiGW) w Ciężkowicach. Znajduje się ona poza obszarem gminy, ale w niedalekiej
odległości i reprezentuje panując na jej terenie warunki klimatyczne. Podstawowe
parametry charakteryzujące klimat przedstawia tabela 1.
Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Ciężkowicach
Tabela 1
Wartość
6-8 oC
809 mm
3,5 m/sek
Parametr
Średnia roczna temperatura powietrza
Średni roczny opad
Średnia roczna prędkość wiatru
Najwyższe średnie temperatury występują w lipcu 17,3oC, a najniższe w styczniu
–3,7oC. Najwyższe opady w ciągu roku występują w lipcu (średnio 124 mm), a najniższe
w lutym (średnio 45 mm).
2.4. Użytkowanie terenu
Gmina Gorlice pod względem użytkowania terenu zalicza się do obszaru rolniczoleśnego, gdzie funkcjami wiodącymi gminy są rolnictwo, leśnictwo oraz turystyka
i wypoczynek.
Mocną stroną gminy są walory krajobrazowe oraz bogata flora i fauna, co stwarza
dobre perspektywy rozwojowi agroturystyki oraz turystyki wiejskiej. Dogodne położenie
wielu miejscowości otoczonych lasami i nieskażone środowisko stwarzają doskonale
warunki do wypoczynku.
Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy Gorlice, na
podstawie danych pochodzących z Urzędu Gminy Gorlice przedstawiono w tabeli 2.
Formy użytkowania terenu w gminie Gorlice
Rodzaje gruntów
Powierzchnia ogólna
Użytki rolne
Użytki leśne
Grunty zabudowane i zurbanizowane
Wody
Tereny inne
Tabela 2
Powierzchnia
ewidencyjna
[ha]
10 243
6 601
3 196
335
75
36
Udział w ogólnej
powierzchni
[%]
100,0
64,5
31,2
3,3
0,7
0,3
Źródło: Urząd Gminy Gorlice (stan na 31.12.2003 r.).
13
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Gorlice
ABRYS Technika Sp. z o.o.
Jak wynika z powyższej tabeli największy udział procentowy w powierzchni gminy
mają użytki rolne które zajmują ponad 64 % powierzchni oraz użytki leśne które zajmują
32 %. Gminę charakteryzuje niski procent udziału wód w ogólnej powierzchni – 0,7 %.
Dane zamieszczone w tabeli 2 przedstawiono na poniżej zamieszczonym rysunku 1.
Rysunek 1. Podstawowa struktura użytkowania gruntów
na terenie gminy Gorlice
Użytki leśne
31,2%
Grunty
zabudow ane i
zurbanizow ane
3,3%
Wody
0,7%
Tereny inne
0,3%
Użytki rolne
64,5%
Taki sposób użytkowania gruntów w oparciu o zasoby przyrodnicze i kulturowe
umożliwia gminie rozwój w kierunku turystycznym.
2.5. Uwarunkowania społeczne
2.5.1 Procesy demograficzne
Gmina liczy 16 494 mieszkańców na powierzchni równej 102,43 km2. (Dane wg
Urzędu Gminy na dzień 31.12.2003 roku). Zamieszkuje ją około 15 % ogólnej liczby
mieszkańców powiatu. Gęstość zaludnienia w gminie Gorlice wynosi 161 M/km2.
Zróżnicowanie pod względem wieku ludności gminy w roku 2002 przedstawia
poniższa tabela 3:
Struktura demograficzna ludności gminy Gorlice (rok 2002)
Wiek
Przedprodukcyjny
Produkcyjny
Poprodukcyjny
Ogółem
ludność
4 377
8 873
2 540
15 790
Obszar gminy
kobiety
2 119
4 153
1 690
7 962
Tabela 3
mężczyźni
2 258
4 720
850
7 828
Źródło: Podstawowe Informacje ze Spisów Powszechnych 2003, Gmina wiejska Gorlice - Urząd Statystyczny w Krakowie.
14
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Gorlice
ABRYS Technika Sp. z o.o.
W gminie Gorlice w roku 2002 przeważały osoby w wieku produkcyjnym (8 873
osoby), które stanowiły 56 % wszystkich mieszkańców gminy. Wysoki był również udział
mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym (4 377), wynosił blisko 28 %. Mieszkańcy
w wieku poprodukcyjnym (2 540) stanowili natomiast 16 %.
Kobiety stanowią około 50,4 % liczby mieszkańców, a mężczyźni 49,6 % ogólnej
liczby mieszkańców.
Prognoza demograficzna gminy jest ważna ze względu na planowanie działań
rozwojowych oraz strategiczne. Zmianę liczby mieszkańców gminy na przestrzeni 5 lat
przedstawia zamieszczona poniżej tabela 4 oraz rysunki 2 i 3.
Procesy demograficzne na terenie gminy Gorlice
Gmina ogółem
Przyrost naturalny
Urodzenia żywe
Zgony ogółem
1999
16 403
62
219
157
2000
16 453
30
208
148
Tabela 4
2001
16 489
41
181
140
2002
16 482
30
169
139
2003
16 494
59
188
129
Źródło: GUS Polska Statystyka Publiczna
Rysunek 2. Zmiana liczby mieszkańców gminy Gorlice
w okresie od 1998 r. do 2003 r.
2003
16 494
Lata
2002
16 482
2001
16 489
2000
1999
16 453
16 403
16 340 16 360 16 380 16 400 16 420 16 440 16 460 16 480 16 500 16 520
Liczba m ieszkańców
15
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Gorlice
ABRYS Technika Sp. z o.o.
Rysunek 3. Przyrost naturalny na terenie gminy Gorlice
w okresie od 1999 r. do 2003 r.
2003
59
2002
30
2001
41
2000
60
1999
62
0
10
20
30
40
50
60
70
Przyrost naturalny
Na podstawie danych zawartych w tabeli 4 można zauważyć następujące zmiany
w strukturze demograficznej gminy:

liczba mieszkańców gminy na przestrzeni ostatnich lat utrzymuje się na stałym
poziomie z nieznacznym wzrostem w ostatnim roku;

przyrost naturalny na terenie gminy na przestrzeni ostatnich lat wykazywał
tendencję malejącą, osiągając maksimum w roku 2002, po czym w roku 2003
nastąpiło wyraźne zwiększenie przyrostu naturalnego;

liczba urodzeń żywych na 1000 mieszkańców gminy utrzymuje się mniej więcej na
tym samym poziomie, natomiast widać nieznaczny spadek liczby zgonów.
Można przyjąć, iż w latach kolejnych liczba ludności przy optymistycznych
prognozach demograficznych będzie stabilna, być może z niewielką tendencją zwyżkową
(nieprzekraczającą 2 - 5 %). Trendy demograficzne na terenie gminy będą zależeć od
zahamowania odpływu młodych ludzi z terenu gminy (głównie kobiet) oraz wzrostu
przyrostu naturalnego.
2.5.2. Struktura sieci osadniczej
Siedzibą władz samorządowych gminy jest miasto Gorlice, które niemal całkowicie
otacza obszar gminy. Sieć osadniczą gminy tworzy 10 miejscowości. Zestawienie
jednostek osadniczych przedstawia tabela 5:
16
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Gorlice
ABRYS Technika Sp. z o.o.
Jednostki osadnicze na terenie gminy
Miejscowość
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Bielanka
Bystra
Dominikowice
Klęczany
Kobylanka
Kwiatonowice
Ropica Polska
Stróżówka
Szymbark
Zagórzany
Ogółem
Tabela 5
Liczba mieszkańców
201
1 516
1 999
689
2 421
615
2 021
1 582
3 048
2 402
16 494
Źródło: Urząd Gminy Gorlice (stan na 31.12.2003 r.)
2.6. Uwarunkowania gospodarcze
2.6.1. Podmioty gospodarki narodowej w rejestrze KUPON – REGON
Na terenie gminy Gorlice - stan na 31.12.2003 r. (Główny Urząd Statystyczny) funkcjonowało 816 podmiotów gospodarczych, zarejestrowanych w systemie REGON.
W roku 2003 (stan na dzień 31.12.2003 r) według ewidencji gminnej, zarejestrowanych
było 728 podmiotów. W większości są to małe i średnie przedsiębiorstwa zatrudniające od
1 do 5 pracowników, których utworzenie głównie podyktowane było pogarszającą się
sytuacją zakładów państwowych. W sektorze usługowym zarejestrowane są 304
podmioty, w sektorze handlowym 160, w sektorze produkcyjnym 72, a w pozostałych
sektorach 192 podmioty.
Nowym zjawiskiem gospodarczym na terenie gminy jest rozwijający się rynek
gospodarstw agroturystycznych i ekologicznych – co ze względu na założenia
zrównoważonego rozwoju powinno znaleźć wsparcie ze strony władz gminy w postaci
rozwiązań systemowych.
Do najważniejszych podmiotów gospodarczych na terenie gminy Gorlice należą
między innymi:

Polskie Górnictwo Nafty i Gazu S. A. w Warszawie – Kopalnia w Kobylance;

Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowe „OLPAK” Gorlice, ul. Kościuszki 39 –
Stacja Paliw w Ropicy Polskiej;

Stacja Paliw w Kobylance – (teren byłego Kółka Rolniczego);

Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna „Lukrecja” w Klęczanach;

Wytwórnia Mas Bitumicznych w Bielance;

Zakład Złomowania Pojazdów w Ropicy Polskiej;
17
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Gorlice
ABRYS Technika Sp. z o.o.

Zakład Złomowania Pojazdów w Zagórzanach;

Mechanika Pojazdowa Kobylanka 396;

Mechanika Pojazdowa Stróżówka 425;

Mechanika Pojazdowa Szymbark 519;

„Atodywan” w Szymbark 518;

Zakład Metalowy w Kwiatonowicach;

Pracownia Cukiernicza „Stella” w Stróżówce;

„Stemik” Sp. z o. o. w Klęczanach;

Wytwórnia Pieczywa Cukierniczego w Dominikowicach;

„Hydroel” Zakład Wiertniczo – Geologiczny w Zagórzanach.
2.6.2. Gospodarka rolna
Na terenie gminy znajduje się 6 601 ha użytków rolnych i dominują gospodarstwa
o orientacji ogólnorolnej. Przeważają gleby średniej i słabej klasy bonitacyjnej. Ze względu
na warunki glebowo-klimatyczne wyróżnia się w gminie dwa rejony:
 rejon północny – określony jako tereny podgórskie,
 rejon południowy – określony jako tereny górskie.
Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych przedstawia się następująco:
Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych
w gminie Gorlice (powierzchnia ewidencyjna)
Tabela 6
Ogółem
Użytki rolne
[ha]
6 601
4 350
179
622
967
474
9
Użytki rolne
Grunty orne
Sady
Łąki
Pastwiska
Grunty rolne zabudowane
Grunty pod rowami
[%]
100
66,0
2,7
9,4
14,6
7,2
0,1
Źródło: Urząd Gminy Gorlice – zestawienie zbiorcze wg stanu na dzień 1.01.2004 r.
W strukturze obszarowej gospodarstw rolnych około 95 % stanowią gospodarstwa
małoobszarowe do 5 ha. Gospodarstwa duże powyżej 10 ha stanowią 0,4 % ogólnej
powierzchni w gminie, natomiast 4,3 % powierzchni to gospodarstwa średnie od 5 do
10 ha. Przedstawia to poniższa tabela 7.
18
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Gorlice
ABRYS Technika Sp. z o.o.
Struktura obszarowa gospodarstw gminy
Tabela 7
Wielkość gospodarstw
do 1 ha
1 – 5 ha
5 - 10 ha
10 ha i więcej
Razem
Liczba gospodarstw
1 141
1 796
134
12
3 083
Źródło: Podstawowe Informacje ze Spisów Powszechnych gmina wiejska Gorlice 2003 - Urząd Statystyczny w Krakowie;
Od jakości gleb występujących na terenie gminy uzależniona jest struktura
gatunkowa upraw. Znaczący udział w produkcji rolnej mają uprawy o mniejszych
wymaganiach glebowo-wodnych – żyto, mieszanki zbożowe, pszenżyto i ziemniaki.
Gleby występujące na terenie gminy sprzyjają również uprawie roślin na cele
energetyczne np. wierzby energetycznej, która ma stosunkowo niskie wymagania
glebowe. Może być uprawiana zarówno na glebach użytkowanych rolniczo jak i na
nieużytkach np. można nimi obsadzić łąki, skarpy, niecki.
Powierzchnię najważniejszych upraw na terenie gminy wraz z ich udziałem
procentowym w powierzchni wszystkich gruntów ornych przedstawia tabela 8.
Struktura produkcji roślinnej na terenie gminy
Ogółem
Rodzaj upraw
ogółem1)
Zboża
Strączkowe jadalne na ziarno
Ziemniaki
Pastewne2)
Warzywa gruntowe
Pozostałe
Tabela 8
[ha]
1 345
1
564
144
34
45
[%]
63,1
0,1
26,5
6,7
1,6
2,0
W tym gospodarstwa
indywidualne
[ha]
[%]
1 334
63,0
1
0,1
563
26,6
142
6,7
34
1,6
45
2,0
zboża ogółem łącznie z kukurydzą na ziarno;
łącznie z mieszankami zbożowo-strączkowymi;
Źródło: Podstawowe Informacje ze Spisów Powszechnych gmina wiejska Gorlice 2003 - Urząd Statystyczny w Krakowie.
1).
2).
Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw prócz jakości gleb ma również produkcja
zwierzęca prowadzona na terenie gminy. Część uzyskanych plonów jest wykorzystywana
jako pasze. Według Powszechnego Spisu Rolnego za 2002 rok do dominujących
kierunków produkcji zwierzęcej na terenie gminy należała:
19
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY
Program Ochrony Środowiska
dla Gminy Gorlice
ABRYS Technika Sp. z o.o.
Struktura produkcji zwierzęcej na terenie gminy
Rodzaj hodowli
Trzoda chlewna
w tym lochy
Bydło
w tym krowy
Drób
drób kurzy
Kozy
Owce
Konie
ogółem
967
46
2 176
1 625
50 105
35 366
211
191
220
Tabela 9
Liczba pogłowia [szt]
gospodarstwa indywidualne
950
43
2 176
1 625
50 105
35 366
211
191
217
Źródło: Podstawowe Informacje ze Spisów Powszechnych gmina wiejska Gorlice 2003 - Urząd Statystyczny w Krakowie;
Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej na terenie gminy jest tucz trzody
chlewnej, bydła opasowego i mlecznego oraz drobiu.
20
II. CHARAKTERYSTYKA GMINY