3.2.2. Bogactwa naturalne
advertisement
ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 3.1. Informacje ogólne 3.1.1. Dominujące formy gospodarowania na terenie powiatu Powiat gorlicki zajmuje łączną powierzchnię 967,4 km2. Formy użytkowania terenu na obszarze powiatu przedstawia tabela 12. Formy użytkowania terenu w powiecie gorlickim Formy użytkowania terenu Powierzchnia [ha] Powierzchnia ogółem 96.736 Tereny rolnicze, w tym: 47.646 30.257 grunty orne 620 sady 5.538 łąki 11.231 pastwiska Lasy i grunty leśne 41.777 Pozostałe grunty i nieużytki 7.313 T a b e l a 12 Odsetek powierzchni [%] 100,0 49,2 31,3 0,6 5,7 11,6 43,2 7,6 Źródło: GUS Struktura użytkowania obszaru powiatu gorlickiego wskazuje na jego rolno-leśny charakter. Znaczny udział terenów leśnych w ogólnej powierzchni przyczynił się bez wątpienia do rozwoju przemysłu przetwórstwa drzewnego na omawianym obszarze. 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej powiatu 3.2.1. Budowa geologiczna Omawiany obszar pod względem geologicznym należy do Karpat. Stanowią one młody górotwór systemu alpejskiego zbudowany ze skał krystalicznych, wulkanicznych i osadowych, silnie zaburzonych, pofałdowanych i poprzemieszczanych w postaci rozległych płaszczowin w okresie trzeciorzędowym. Karpaty Zachodnie tworzą łukowate wygięcie i cechują się występowaniem pasa wyżynnego zwanego Pogórzem oraz kotlin tektonicznych. Pogórza Karpackie wraz z wyższym stopniem o rzeźbie średnio i niskogórskiej zwanej Beskidami stanowią Zachodnie Karpaty Zewnętrzne. Są one zbudowane przede wszystkim z utworów fliszowych (naprzemianlegle ułożonych piaskowców i zlepieńców oraz mułowców i iłowców), wieku kredowego i paleogeńskiego, ukształtowanych jako nasunięcia płaszczowinowe (płaszczowiny śląskiej, magurskiej i skolskiej). Pogórza stanowią falistą III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 31 Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 ABRYS Technika sp. z o.o. wyżynę (deniwelacje 80-250 m), rozczłonkowaną dolinami, wzdłuż których charakterystyczny krajobraz pogórski wnika w głąb partii górskich Beskidów. Na ogół wyrównane wierzchowiny ścinają struktury tektoniczne fliszu. Przeważają stoki wypukło wklęsłe okryte miąższymi pokrywami lessopodobnymi. W strefie brzeżnej można obserwować liczne osuwiska. Pogórze Ciężkowickie jest zbudowane z trzech płaszczowin nasuniętych na siebie od południa: skolskiej, podśląskiej i śląskiej. W całości jest to zwarty płat z wyrównanymi garbami wododzielnymi, rozcięty głębokimi dolinami o zboczach raczej wypukłych, charakteryzujący się występowaniem urozmaiconych form skalnych z twardego piaskowca. Pojedyncze twardzielcowe pasma osiągają znaczne wysokości nad poziom morza. W Dolinie Białej występują liczne stopnie teras skalno-osadowych, z których najwyższe osiągają 80 m. Na cokołach 30-50 m leżą żwiry z materiałem północnym w stropie, związane z podparciem rzek przez lądolód. Beskid Niski stanowi łańcuch górski przebiegający z zachodu na wschód. W tej części Karpat płaszczowina magurska ma budowę łuskową i zbudowana jest z serii łupkowo-piaskowcowych. Jednostka magurska rozpoczyna się warstwami inoceramowymi wieku kredowego, na których leżą pstre łupki i warstwy beloweskie wieku eoceńskiego, następnie warstwy hieroglifowe i warstwy magurskie. Podstawowym elementem rzeźbotwórczym są gruboławicowe piaskowce warstw magurskich. Liczne są uskoki, z których największy przebiega na linii doliny Ropy, od wsi Ropa do Gorlic, oddzielając masyw Maślanej Góry od Beskidu Niskiego. Pasma górskie o wysokościach 600 – 700 m n.p.m, mają wyraźny przebieg NWSE, i oddzielone są od siebie dolinami rzek. Grzbiety założone są na piaskowcach magurskich, doliny wycięte w mało odpornych seriach piaskowcowo-łupkowych. Taki układ warunkuje kształt stoków, stromych w górnych partiach i bardzo łagodnych w części środkowej i dolnej. Charakterystyczne dla Beskidu niskiego są również śródgórskie kotlinki. Pleistoceński system terasowy tworzą listwy i półki ciągnące się wzdłuż biegu głównych dolin. Terasy holoceńskie zbudowane ze żwirów i otoczaków wypełniają dna wszystkich większych dolin. Obniżenie Gorlickie stanowi formę denudacyjną położoną wśród małoodpornych warstw krośnieńskich jako części centralnego synklinorium karpackiego. Charakter rzeźby jest na przemian pagórkowaty (wysokości do około 350 m n.p.m.) i dolinny. Główną jest dolina Ropy, na zachód od niej rozciąga się Kotlina Łużnej, a na zachód Kotlina Libuszy, w której występują rozległe terasy o wysokości 15-20 m, z cokołem skalnym, otulone glinami zboczowymi. 32 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 ABRYS Technika sp. z o.o. 3.2.2. Bogactwa naturalne Na terenie powiatu gorlickiego występują udokumentowane złoża ropy naftowej, gazu ziemnego, ilastych surowców ceramiki budowlanej. Zestawienie zasobów surowcowych na terenie powiatu przedstawia tabela 13. Zasoby surowców naturalnych Surowiec Jednostka ropa naftowa gaz ziemny kruszywo naturalne surowce bentonitowe kamienie drogowe T a b e l a 13 Wydobycie Zasoby [tys. Mg] [mln m3] [tys. Mg] [tys. Mg] [tys. Mg] 135,3 94,0 165,3 9.729,0 7.988,0 2,2 9,2 3,7 3,8 b.d. Źródło: Wydz. Geologii MUW Według uzyskanych informacji z Przedsiębiorstwa Poszukiwania Nafty i Gazu z Jasła w bieżącym roku został zakończony odwiert poszukiwawczy w miejscowości Smerekowiec, w roku 2003 podobny otwór będzie wykonywany w okolicy miejscowości Ropa. W przyszłym roku możliwe jest także prowadzenie odwiertów w Zdyni i Ropie – po uzyskaniu właściwego rozpoznania geologicznego. Eksploratorem złóż na terenie powiatu gorlickiego jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. oddział Sanocki Zakład Górnictwa Nafty i Gazu. Zgodnie z posiadanymi informacjami posiada on koncesje górnicze na eksploatację : 6 złóż gazu ziemnego (Biecz, Bednarka, Gorlice, Gorlice-Glinik, Szalowa, Strzeszyn) 9 złóż ropy naftowej (Biecz, Gorlice, Dominikowice-Kobylanka-Kryg-Libusza-Lipinki, Kryg-Libusza-Lipinki, Fellnerówka-Hanka, Magdalena, Męcina Wielka, Siary- Sękowa-Ropica Górna i Szymbark) z czego eksploatacja na trzech ostatnich złożach została już zakończona. Dla wymienionych powyżej złóż utworzony jest obszar i teren górniczy, a koncesje na ich eksploatacje zostały wykupione do roku 2017-2019. Wraz z likwidacją działalności górniczej koncesje te będą wygaszane w trybie i na warunkach przewidzianych prawem. Na obszarze powiatu gorlickiego wykonano w sumie 2.731 odwiertów (w tym część kopaną ręcznie) w przeważającej części w latach 1870-1945. Większość z nich została zlikwidowana przed 1945 r. Według stanu na dzień 30 listopada 2002 r oddział SZGNiG na terenie powiatu gorlickiego posiadał 423 odwierty i 318 zinwentaryzowanych kopanek. Aktualnie eksploatacja ropy naftowej i gazu ziemnego prowadzona jest 398 odwiertami a 25 otworów jest zastawionych (czasowo lub trwale wyłączonych z eksploatacji). III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 33 ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 Według danych PGNiG w roku 2002 oddział SZGNiG posiadanymi odwiertami wydobył 4.922,3 Mg ropy naftowej i 2,642 mln m3 gazu ziemnego. Zestawienie udokumentowanych złóż wód mineralnych leczniczych, występujących na terenie powiatu przedstawia tabela 14. Udokumentowane złoża wód mineralnych leczniczych Nazwa złoża Typ wody Zasoby [m3/h] miejscowość słabomineralizowane Wapienne 2,92 wody siarczkowe mineralizowane Wysowa 12,96 szczawy T a b e l a 14 Pobór [m3/rok] b.d. 25.265 3.3. Rzeźba terenu Powiat gorlicki położony jest na obszarze podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie. Cały jego teren należy zaliczyć do terenów wyżynno-pagórkowatych. Północna część powiatu ma charakter pogórski. Przeważają tu szerokie wzniesienia, a w części południowej rozciągają się łagodne góry Beskidu Niskiego z wzniesieniami nie przekraczającymi 1000 m n.p.m. Przeważają tu kopulaste grzbiety, przełęcze niskie i łatwo dostępne Różnica wysokości ma odzwierciedlenie w wartościach rzędnych bezwzględnych, które wynoszą w części północnej powiatu (gminy: Biecz, Łużna, Bobowa, Moszczenica, Lipniki, Gorlice), od 247,6 do 733,0 m n.p.m., a w części południowej (gminy: Ropa, Sękowa, Uście Gorlickie), od 300,0 do 997,0 m n.p.m. Różnica, między najniżej (247,6 m n.p.m. - gmina Biecz) i najwyżej (997,0 m n.p.m. – gmina Uście Gorlickie), położonymi punktami wysokościowymi powiatu wynosi 749,4 m. 3.4. Wody powierzchniowe 3.4.1. Sieć rzeczna Sieć rzeczną powiatu gorlickiego tworzą przede wszystkim dwa większe cieki: Ropa i Biała (nazywana także Białą Tarnowską lub Białą Grybowską), oraz ich dopływy. Główną rzeką powiatu jest jednak Ropa, która uchodzi do Wisłoki w Jaśle. Wypływa na południowym stoku Jaworzyny na wysokości 790 m n.p.m. Całkowita długość rzeki wynosi 78,7 km, (w województwie małopolskim 54,8 km). Powierzchnia jej zlewni do 34 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 Gorlic wynosi 317 km2, a całkowita powierzchnia zlewni 974 km2. Zlewnia Ropy odwadnia najwyższe pasma Beskidu Niskiego i przepływa przez tereny gmin Biecz, Gorlice, Uście Gorlickie, Ropa. Spadek rzeki od źródeł do zapory Klimkówka wynosi 20%. Największe dopływy to Sękówka, która przepływa przez gminę Sękowa oraz gminę miejską Gorlice oraz Zdynia, przepływająca przez gminę Uście Gorlickie. Rzeka Biała jest prawobrzeżnym dopływem Dunajca, o całkowitej długości 101,8 km. Wypływa na wysokości 730 m n.p.m., spod Ostrego Wierchu w Beskidzie Niskim. Przepływa między innymi przez gminę Bobowa. Zlewnia Białej graniczy ze zlewnią Ropy od zachodu, a jej powierzchnia całkowita przy ujściu do Dunajca wynosi 983 km2. Pozostałymi większymi ciekami wodnymi na terenie powiatu są: Moszczanka, Olszanka, Figa, Sitniczanka, Banica, Libuszanka, Zborowianka. Baniczanka, Stawiszanka, Przysłup, Gładyszówka, Ropka, Czarna, Regetówka, Szuwniak, Oderne, Jaśkowa, Łosianka, Bielanka, Skwirtne, Brzanka, Stróżnianka. Charakterystyczną cechą dla tego obszaru, wynikającą przede wszystkim z ukształtowania terenu, są wezbrania w okresie wiosennych roztopów, letnich opadów, grudniowych deszczy. Niżówki występują najczęściej we wrześniu. Katastrofalna powódź w lipcu 1997 roku objęła zasięgiem gminy: Gorlice, Łużna, Moszczenica, Bobowa. Najwyższe stany wody na Ropie notowano w Klęczanach (712 cm), a na Sękówce w Gorlicach (640 cm). 3.4.2. Zbiorniki wodne Na terenie powiatu nie występują naturalne zbiorniki wodne. Istnieje jeden sztuczny zbiornik zaporowy na rzece Ropa, nazywany również Jeziorem Klimkówka. Położenie zbiornika na terenie powiatu przedstawia zamieszczona poniżej uproszczona mapa. III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 35 ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 Zbiornik wodny Klimkówka oddany do użytku w 1994 r. położony jest w 54 km rzeki Ropa, około 19 km na południe od Gorlic. Pojemność całkowita zbiornika wynosi 43,5 mln m3. Pierwsze napełnienie odbyło się w 1995 r. Celem budowy zbiornika było wyrównanie przypływów niżówki dla likwidacji deficytu wody w przekrojach Gorlice i Jasło, obniżenie kulminacji fal powodziowych, produkcja energii elektrycznej, rekreacja i wypoczynek. W Karpatach zbiornik ten należy do zbiorników średniej wielkości – parametry zbiornika: powierzchnia zlewni zbiornika 210 km2, powierzchnia zalewu 3,06 km2, pojemność całkowita 43,5 mln m3, pojemność powodziowa stała 8,0 mln m3, pojemność wyrównawcza 33,0 mln m3, pojemność martwa 2,5 mln m3, długość zbiornika około 6,0 km, szerokość zbiornika od 200 do 800 m, długość linii brzegowej 12,7 km, średnia głębokość około 13 m, maksymalna rzędna piętrzenia 398,6 m n.p.m. Zbiornik Klimkówka oddziaływuje na otaczające środowisko, co przejawia się w zmianie warunków klimatycznych najbliższego otoczenia, zmianie wielkości przepływów Ropy poniżej zbiornika, w powiększaniu się z roku na rok błotnistych obszarów w cofce zbiornika, koło Uścia Gorlickiego. 3.5. Wody podziemne 3.5.1. Charakterystyka ogólna Na terenie powiatu gorlickiego zasoby wód podziemnych są niewielkie. Zbiorniki wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych oraz mezozoicznym (kreda). W Karpatach można wyróżnić dwie warstwy zasilające źródła, skały podłoża i utwory pokrywowe, przy czym występuje istotna przewaga zasilania z tych ostatnich w postaci młak, wycieków i wysięków na stokach. Średnia wydajność na ogół nie przekracza 0,5 l/s. Gęstość źródeł na tym terenie jest stosunkowo duża. 36 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY ABRYS Technika sp. z o.o. Warunki infiltracji Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 w Karpatach są niekorzystne. Główne zbiorniki wód podziemnych występują w utworach czwartorzędowych (charakteryzują się dużymi zasobami, lecz małym zasięgiem) oraz trzeciorzędowych i kredowych. Ze względu na znaczne deniwelacje na tym obszarze, głębokość zwierciadła wody w skałach podłoża przekracza 20 m. Na terenie powiatu znajdują się fragmenty dwóch głównych zbiorników wód podziemnych, GZWP nr 433 i nr 434, występują one w utworach czwartorzędowych i mają porowy charakter ośrodka. Oba zbiorniki zostały wyznaczone według kryteriów indywidualnych, ze względu na deficytowy charakter obszaru. GZWP nr 433 ma zasoby dyspozycyjne rzędu 26 tys. m3/d i średnią głębokość ujęć 8 m. GZWP nr 434 Dolina Białej, jest długi i wąski. Jego zasoby dyspozycyjne szacowane są na 7 tys. m3/d, zaś średnia głębokość ujęć wynosi 6 m. Zestawienie parametrów charakterystycznych dla GZWP (nr 433 i 434), występujących na terenie powiatu przedstawia tabela 15. Parametry GZWP występujących na terenie powiatu T a b e l a 15 Powierzchnia Średnia Nr Typ Wiek Zasoby Nazwa GZWP GZWP głębokość GZWP ośrodka skał [tys.m3/d] 2 [km ] ujęć[m] Dolina rzeki 433 porowy QD 181 8 26,0 Wisłoka Dolina rzeki 434 porowy QD 54 6 7,0 Biała Zbiorniki wód porowych w czwartorzędowych utworach wykorzystywane powszechnie do zaopatrzenia w wodę indywidualnych gospodarstw, cechują się wysokimi wahaniami poziomu wody nawiązującymi do przebiegu opadów. W latach suchych występują poważne braki wody zwłaszcza w obszarze Obniżenia Gorlickiego. 3.5.2. Obszary występowania źródeł Na terenie powiatu zostały również ujęte utworami wiertniczymi naturalne wody mineralne. Źródła lecznicze wód mineralnych występują w miejscowościach Wysowa gmina Uście Gorlickie oraz Wapienne gmina Sękowa. Na terenie Uzdrowiska „Wysowa” istnieje 14 ogólnie dostępnych ujęć wód mineralnych wysoko mineralizowanych. Większość z nich to szczawy wodorowęglanowo chlorkowo - sodowe. Wydajność ujęć wynosi od 0,06 m3/h do 9,0 m3/h, a głębokość waha się od 6 do 100 m. Wody występujące w rejonie Wysowej zaliczane są do drugiej strefy hydrochemicznej karpackich prowincji wód mineralnych. III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 37 ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 W Wapiennem gmina Sękowa znajdują się ujęcia słabo mineralizowanej wody siarczkowej. Źródła „Kamila”, „Marta” i „Zuzanna” mają one łączną wydajność 1,7 m3/h. Są wykorzystywane jako surowiec leczniczy. W Wapiennym, również jako surowic leczniczy, wykorzystywane są borowiny z lokalnego torfowiska, typu niskiego o ograniczonych zasobach, zalegającym na podłożu leśnym Kamiennej Góry. 3.6. Gleby W pokrywie glebowej dominują gleby wietrzeniowe, w większości brunatne kwaśne, rzadziej wyługowane wytworzone ze zwietrzeliny skał o lepiszczu węglanowym bądź niewęglanowym. Niewielkie powierzchnie zajmują gleby bielicowe. Gleby gruntów ornych są wytworzone z glin średnich i ciężkich pylastych oraz z utworów pyłowych W części północno-wschodniej powiatu występują gleby wytworzone z utworów lessopodobnych. W dolinach występują mady, najczęściej średnie lub ciężkie. W południowej części powiatu (Beskid Niski), występują gleby gliniasto-kamieniste, piaszczysto kamieniste, rzadziej gliniaste. Ich skład mechaniczny i właściwości wodne są odzwierciedleniem skały macierzystej rzeźby terenu i stosunków klimatycznych. Są to gleby leśne, nie mają one większych wartości użytkowych, trudne w uprawie, ale w obiegu wody spełniają podstawową rolę związaną z zasilaniem głębszych zbiorników wód gruntowych. Gleby występujące na obszarze powiatu należą do niskich klas bonitacyjnych. Ich jakość w dużej mierze uwarunkowana jest właśnie zróżnicowaną budową geologiczną tego obszaru. W większości gleby występujące na terenie powiatu zaklasyfikowane zostały do średnich i niższych klas bonitacyjnych. Duży odsetek użytków rolnych stanowią ziemie IV i V klasy bonitacyjnej. Zaledwie 15 % powierzchni użytków rolnych powiatu posiada II (0,6 %) i III (14,4 %) klasę bonitacyjną, I klasa w ogóle nie występuje. Gminy położone na terenie powiatu gorlickiego, zostały sklasyfikowane przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pod względem wskaźnika jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w sposób przedstawiony w tabeli 16. 38 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej na terenie powiatu Wskaźnik bonitacji Gmina Biecz 1) Bobowa Gorlice 1) Lipinki Łużna Moszczenica Ropa Sękowa Uście Gorlickie Jakości i przydatności rolniczej 59,1 56,4 52,4 52,8 58,3 56,6 56,6 30,1 31,9 Agroklimatu 8,8 8,5 8,2 8,0 8,5 8,5 8,5 7,2 6,5 Rzeźby terenu Warunków wodnych 1,7 1,6 2,2 2,2 2,6 2,0 2,0 1,0 0,8 4,8 4,4 4,3 4,6 4,3 4,6 4,6 4,2 3,9 T a b e l a 16 Ogólny wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej 74,4 70,9 67,1 67,6 73,7 71,7 71,7 42,5 43,1 1) gmina Źródło: WIOŚ Kraków Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki danego obszaru do produkcji rolnej (w zakresie wartości od powyżej 100,1 do 30,1 jednostek – dla województwa małopolskiego). Im wartość wskaźnika wyższa tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Na terenie powiatu gorlickiego, jak wynika z tabeli 16, najwyższy wskaźnik charakteryzuje gminę Biecz, najniższy gminę Sękowa. Na podstawie dokonanej klasyfikacji można stwierdzić, że gminy znajdujące się w północnej i centralnej części powiatu odznaczają się lepszym wskaźnikiem rolniczej przestrzeni produkcyjnej niż gminy położone w części południowej. Taki układ jest następstwem budowy geologicznej, rzeźby terenu oraz warunków klimatycznych omawianego obszaru. Wraz z pogarszaniem tych warunków, zwiększeniem wysokości nad poziom morza oraz zwiększeniem nachylenia stoków, gleby przechodzą w słabsze klasy bonitacyjne (11 lub 12 kompleks gleb górskich – zbożowy lub owsiano ziemniaczany). W klasyfikacji, w układzie powiatowym województwa małopolskiego, powiat gorlicki pod względem wskaźnika rolniczej przestrzeni produkcyjnej zajmuje 11 miejsce (wśród 19 powiatów), a wartość powiatowego wskaźnika rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 64,7. Od jakości gleb występujących na terenie powiatu uzależniona jest struktura gatunkowa upraw. Dominują tu uprawy o mniejszych wymaganiach glebowo-wodnych – żyto, mieszanki zbożowe, pszenżyto i ziemniaki. Duży obszar zajmują również tereny pastwisk, na których prowadzona jest hodowla zwierząt. Strukturę rodzaju głównych upraw w poszczególnych gminach powiatu przedstawiono w tabeli 17. III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 39 ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 Struktura głównych upraw w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 17 Powierzchnia i rodzaj uprawy [ha] Gmina ziemniaki zboża kukurydza Gorlice 1) 149 223 2 Biecz 2) 760 2.058 20 Bobowa 3) 479 1.546 56 Gorlice 3) 679 1.608 23 Lipinki 3) 4) b.d. b.d. b.d. Łużna 3) 475 1.343 29 Moszczenica 3) 377 1.005 28 Ropa 3) 198 486 1 Sękowa 3) 192 475 4 3) Uście Gorlickie 325 838 1) 2) 3) miasto miasto i gmina gmina Źródło: Urząd Statystyczny w Limanowej 4) brak danych wynikający z nowego podziału administracyjnego; 3.7. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.7.1. Charakterystyka ogólna szaty roślinnej Szata roślinna Karpat układa się w charakterystyczne piętra roślinności. Na terenie powiatu gorlickiego występują generalnie dwa piętra, piętro pogórza oraz piętro regla dolnego. Piętro pogórza sięga do 450 – 550 m n.p.m. i jest to przede wszystkim wielogatunkowy las liściasty tzw. grąd. W drzewostanie dominuje grab, występują również dęby szypułkowy i bezszypułkowy oraz lipa, olcha. Nad rzekami zachowały się częściowo lasy łęgowe wierzbowo-topolowe oraz wiązowe. Znaczny udział w piętrze pogórza mają na wpół naturalne zbiorowiska łąkowe. Regiel dolny, powyżej 550 m n.p.m. charakteryzuje się dominacją buczyny karpackiej z bukiem, czasem przeważa jodła lub jawor, pojawia się również cis. Występują tu także lasy łęgowe z olszyną bagienną lub olszą szarą, albo bory świerkowe. W obszarach źródliskowych występują ziołorośla. Ze zbiorowisk wtórnych najważniejsze są łąki z zespołem mietlicy i mieczyka. Flora Karpat liczy około 1700 gatunków (w obrębie pogórza około 900 w tym 7% górskich). Na terenie powiatu gorlickiego spotkać można również stanowiska takich rzadkich roślin jak: cis, bluszcz, wawrzynek, wilczełyko, widłaki, dziewięćsił bezłodygowy. 3.7.2. Lasy Znaczną część powiatu gorlickiego zajmują lasy. Ich powierzchnia wynosi blisko 42.000 ha, co stanowi 43 % powierzchni powiatu i jest znacznie wyższy od średniej wojewódzkiej oraz średniej krajowej. 40 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 Powierzchnia lasów państwowych wynosi blisko 32.000 ha, pozostała część stanowi własność prywatną. Nad całą powierzchnią lasów nadzór pełnią dwa nadleśnictwa: Gorlice i Łosie. Największym stopniem zalesienia odznaczają się gminy położone w południowej części powiatu, przede wszystkim Sękowa i Uście Gorlickie. Wszystkie lasy zaliczane są do lasów ochronnych z podziałem na następujące kategorie ochronności: lasy wodochronne, lasy glebochronne, lasy uzdrowiskowo – klimatyczne, lasy przeznaczone do masowego wypoczynku. W występującym naturalnym drzewostanie przeważają buk, jodła, modrzewie, dąb i jawor. 3.7.3. Charakterystyka ogólna świata zwierząt Świat zwierzęcy Karpat Zachodnich jest bogaty. W Beskidzie Niskim, a nawet na pogórzu można spotkać sarny, jelenie, dziki, a także niedźwiedzie, żbiki, wilki oraz znajdujące się pod całkowitą ochroną rysie. W całych Karpatach Polskich żyje 148 gatunków ptaków; w lasach reglowych występują między innymi głuszce, jarząbek, orzechówka, puszczyk uralski i drozd obrożny. Z potokami jest związany pluszcz, a w całych Beskidach występuje największa sowa-puchacz. Z gatunków herpetofauny wymienić należy przede wszystkim traszkę karpacką, traszkę górską oraz salamandrę plamistą. Z kilkunastu gatunków ryb charakterystyczne dla omawianego obszaru są przede wszystkim brzana karpacka i lipień. 3.7.4. Formy ochrony przyrody Na podstawie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114 z 1991 r., poz. 492), za tereny chronione należy uznać parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe wraz z ich otulinami oraz obszary chronionego krajobrazu. Formę przestrzenną mogą mieć również niektóre pomniki przyrody, użytki ekologiczne, a zwłaszcza zespoły przyrodniczokrajobrazowe. Na terenie powiatu obszary wyróżniające się szczególnymi walorami przyrodniczymi objęto następującymi formami ochrony: III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 41 ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 parki narodowe Magurski Park Narodowy – gmina Sękowa i gmina Uście Gorlickie, powierzchnia 623,71 ha – stanowi to około 10 % całkowitej powierzchni parku, obejmuje ochroną cenne wielogatunkowe zbiorowiska leśne – buczyna karpacka, bory jodłowe i jodłowo świerkowe, podzielone na 4 oddzielne fragmenty: w okolicy Wapiennego, nad Bartnem oraz na stokach góry Uherec i góry Dąb. Otulina Magurskiego Parku Narodowego – na terenie powiatu zajmuje powierzchnię 5.550 ha. rezerwaty przyrody Kornuty – gmina Sękowa, rezerwat krajobrazowy i geologiczny - położony na południowo - zachodnim stoku Magury Wątkowskiej, utworzony w 1953 roku na powierzchni 11,90 ha, obejmuje ochroną fragment lasu jodłowo-bukowego, w którym znajdują się potężne skały o wysokości od 2 do 15 m, porozrzucane głazy i bloki skalne, a także kilka jaskiń - największa jest jaskinia Mrocza mająca długość 175 m i głębokość 17 m, oraz reliktowe krzewy i kosodrzewiny; Jelenia Góra – gmina Gorlice, utworzony w 1984 roku na powierzchni 12,97 ha – leśny (ochrona paproci języcznika jeleniego w zespole jaworowym). pomniki przyrody Pomniki przyrody są to elementy przyrody ożywionej (drzewa). Występują tu także elementy przyrody nieożywionej. W poszczególnych miejscowościach przedstawia się to następująco: Łużna – dąb Kwiatonowice – jesion wyniosły Libusza – dąb Zagórzany – dąb szypułkowy „Aleksander” Gorlice – buk zwyczajny „Ambasador” Gorlice – modrzew europejski „Pacjent” Gorlice – tulipanowiec – „Rogalec” Gorlice - dąb szypułkowy „Obserwator” Szalowa – kłokoczka południowa (2 szt.) Gorlice – dąb 2 szt. (ul. Stróżowskiej 1 szt., ul. Okulickiego 1 szt.) 42 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 Gorlice – jesion wyniosły (3 szt.) Gorlice – grupa drzew: dąb (22 szt.), lipa (6 szt.), brzoza (1 szt.) (ul. Sokolska) Gorlice – grupa drzew: dąb (5 szt.), lipa (1 szt.) (ul. Dukielska) Szymbark - dąb szypułkowy Bobowa – topola Wilczyska (Bobowa) – lipa Wysowa - lipa drobnolistna Zdynia - lipa drobnolistna Zdynia - lipa drobnolistna Stok Jaworzyny Konieczniańskiej – lilie złotogłów Pogorzyna – dąb Lipinki – grupa drzew: dąb szypułkowy, lipa szerokolistna, olsza czarna Obszary chronionego krajobrazu Na mocy rozporządzenia Wojewody Nowosądeckiego z dnia 1 października 1997 r., nr 27, w sprawie wyznaczenia Obszaru Chronionego Krajobrazu Województwa Nowosądeckiego, prawie cały obszar obecnego powiatu gorlickiego (za wyjątkiem gmin Biecz i Lipinki), znajduje się w zasięgu obszaru chronionego krajobrazu. Ochronie przyrody i krajobrazu służą również ograniczenia związane z ustanowionymi strefami ochrony uzdrowisk Wysowa i Wapienne o łącznej powierzchni 6100 ha oraz obszary górnicze ujęć wód mineralnych dla wymienionych uzdrowisk, o łącznej powierzchni 2.200 ha. Szczególne zasady ochrony zasobów wodnych obowiązują również na terenach położonych powyżej Zbiornika Klimkówka. W latach wcześniejszych planowano także utworzenie parku krajobrazowego Beskidu Niskiego. W chwili obecnej zastosowanie tej formy ochrony, zgodnie z uzyskanymi informacjami, może być zasadne w stosunku do zachodniej części powiatu - pasma od granicy parku narodowego po grzbiet między Mochnaczką a Banicą. Rozwiązanie takie przyniosłoby ochronę walorów przyrodniczych i krajobrazowych i jednocześnie nie ograniczyłoby na terenie powiatu możliwości rozwoju turystyki aktywnej, uzdrowiskowej i agroturystyki. III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 43 ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 3.8. Walory kulturowe Na terenie powiatu gorlickiego zostało zachowane wiele historycznych pamiątek, między innymi stare zagrody, drewniane cerkwie. Najcenniejsze z nich to cerkiewki w Hańczowej, Bartnem, Bielance oraz Ropicy Górnej. O ich wyjątkowym znaczeniu kulturowym świadczy fakt, że w historii sztuki otrzymały swoją nazwę „cerkiewki łemkowskie” (ludność pochodzenia wołosko-ruskiego określaną jako „Łemkowie”). Do cennych zabytków regionu należą również liczne cmentarze żołnierzy pierwszej wojny światowej oraz kamieniczki w Gorlicach i Bieczu. Wykaz zabytkowych obiektów znajdujących się na terenie powiatu gorlickiego przedstawia tabela 18. Wykaz zabytkowych obiektów na terenie powiatu T a b e l a 18 Gmina Miejscowość Obiekt Gorlice Gorlice Muzeum Regionalne PTTK im. Ignacego Łukasiewicza; mieszczące się w zabytkowym domku mieszczańskim z około 1780 roku. Prezentowane są tam zbiory związane z historią Bitwy pod Gorlicami z 1915 r oraz eksponaty dotyczące najstarszych dziejów miasta, historii przemysłu naftowego, etnografii Pogórzan i Łemków; Dwór Karwacjanów – założycieli miasta, budowla z XV w; Neorenesansowy kościół parafialny, wybudowany w latach 1875 – 1890 wg projektu M. F. Pavoniego z ołtarzem wykonanym przez Marconiego z obrazem Jana Styki; Zespół XVIII-wiecznych, zabytkowych kamieniczek w Rynku; Ratusz najstarsza część pochodzi z lat 1780 - 90; Pałac secesyjny z piękną pergolą i zespołem parkowym; XV-wieczna kapliczka z Jezusem Frasobliwym oraz pierwszą uliczną lampą na świecie, wykonaną przez Ignacego Łukasiewicza; 5 cmentarzy z okresu I wojny światowej; jeden z najstarszych polskich parków miejskich, obejmuje obszar około 20 ha z oryginalną wiszącą kładką; Szymbark dwór obronny Gładyszów; dworek z początku XX w – ekspozycja pamiątek dworskich; Ośrodek Budownictwa Ludowego; drewniany kościół pw. Św. Wojciecha z 1782 r; Zagórzany Neogotycki Pałac Skrzyńskich, zbudowany przez Franciszka Marię Lanciego w latach 1834 – 1839, przebudowany w 1900 r; Cmentarz z I wojny światowej, projektowany przez Antona Mullera; Kościół parafialny pw. Św. Wawrzyńca, wybudowany w 1816 r.; Biecz Biecz gotycko-renesansowa wieża ratusza; renesansowe kamieniczki: kamienica Chodorów, Januszowicza, dom Kromera; baszta kowalska; późnogotycka kolegiata pw. Bożego Ciała; 44 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 dzwonnica z XV-XVI w.; neogotycka kaplica pw. Św. Barbary; plebania z XVI-XVII w.; cmentarz z I wojny światowej; dom z basztą (muzeum aptekarstwa); gotycki szpital Królowej Jadwigi; kościół i klasztor Reformatów; Bobowa Bobowa kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych, wzniesiony pod koniec XIV lub początek XVI w.; murowany dwór z XVII w, przebudowany w I połowie XIX w.; kościół pw. Św. Zofii z II połowy XV w.; synagoga z XVII w., przebudowana 1 1889 r., kapliczka z około 1800 r, z drewnianą rzeźbą św. Floriana; cmentarz wojskowy z I wojny światowej; cmentarz żydowski; Lipinki Lipinki dwór z początku XX w.; kościół – sanktuarium Maryjne mieszczące gotycką XIV w. Rzeźbę Matki Boskiej Wniebowziętej; Łużna Łużna kościół parafialny pw. Św. Marcina Biskupa wybudowany w latach 1865 – 1872 r. cmentarze z I wojny światowej wg projektu D. Jurkovica; Szalowa Barokowy kościół pw. Św. Michała Archanioła wybudowany w latach 1739 – 1756, proponowany do wpisu na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO; Moszczenica Moszczenica kościół parafialny pw. Matki Boskiej Szkaplerznej; kaplica z XVII w.; Ropa Ropa kościół pw. Św. Michała Archanioła z XVII w; cmentarz z I wojny światowej wg projektu Hansa Mayra; barokowo – klasycystyczny dwór z 1803 r; dwie oficyny dworskie z około 1800 r; mury datowane na XIV – XVII w.; Łosie Cerkiew grecko-katolicka pw. Narodzenia NMP z 1810 r; cmentarz z I wojny światowej wg projektu Hansa Mayra; Sękowa Banica cmentarz z I wojny światowej wg projektu D. Jurkovica; szczątki drewnianej czasowni prawosławnej; pomnik lotników poległych podczas Powstania Warszawskiego; Sękowa XVI-wieczny drewniany kościół pw. Św. Filipa i Jakuba neogotycki kościół z 1884 r trzy cmentarze z I wojny światowej Siary secesyjny pałac Długoszów wraz z parkiem; Uście Blechnarka murowana cerkiew pw. Św. Kosmy i Damiana z 1801 r.; Gorlickie cmentarz wojskowy wojenny z I wojny światowej wg projektu D. Jurkovica; Brunary cerkiew pw. Św. Michała Archanioła, zbudowana w 1797 r.; Czarna drewniana cerkiew pw. Św. Dymitra, zbudowana w 1764 r.; Gładyszów drewniana cerkiew pw. Św. Michała Archanioła w stylu huculskim; drewniana cerkiew pw. Św. Jana Chrzciciela, wzniesiona w 1857 r; cmentarz z I wojny światowej wg projektu D. Jurkovica; Hańczowa cerkiew z 1871 roku; Izby cerkiew z 1888r. – obecnie kościół pomocniczy; III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 45 ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 Konieczna cerkiew; zbiorowy grób z I wojny światowej; cmentarz wojenny z I wojny światowej wg projektu D. Jurkovica; Kunkowa drewniana cerkiew pw. Św. Łukasza; drewniana cerkiew z 1835 r. Kwiatoń cerkiew z XVII w.; najstarsza na terenie gminy; Nowica cmentarz wojenny z I wojny światowej; cmentarz wojenny z I wojny światowej Nowica (Przysłup); zabytkowe chałupy zwane chyżami; cerkiew pw. Św. Paraskiewy z 1843 r.; drewniana kaplica z 1889 r; drewniana cerkiew pw. Św. Michała z 1756 r; Regietów kaplica cmentarna pochodząca z XIX w; cmentarz z I wojny światowej na Rotundzie; Skwirtne drewniana cerkiew z 1837 r pw. Św. Kosmy i Damiana; Smerkowiec murowana cerkiew z 1818 r; cmentarz z I wojny światowej wg projektu D. Jurkovica; Śnietnica drewniana cerkiew pw. Św. Dymitra z 19775 r; Uście drewniana cerkiew pw. Św. Paraskiewy z 1786 r.; Gorlickie cmentarz z I wojny światowej; drewniana kaplica cmentarna z 1876 r.; Przysiółek Kościół pomocniczy p.w. Św. Stanisława Biskupa Oderne Wysowa drewniana cerkiew pw. Św. Michała Archanioła z 1779 r; Zdynia cerkiew pw. Opieki NMP; cmentarz z I wojny światowej; 3.9. Szlaki turystyczne Dostęp do walorów przyrodniczych i kulturowych, znajdujących się na terenie powiatu, umożliwia gęsta sieć szlaków turystycznych. Szlak czerwony: (stanowi fragment głównego szlaku beskidzkiego), Krynica – Izby – Ropki – Hańczowa – Kozie Żebro – Popowe Wierchy – Bartne – Wątkowa – Kolanin i dalej do Komańczy; Szlak zielony:– przeł. Beskid – Lackowa – Ostry Wierch – Wysowa – Kozie Żebro – Magura Małastowska (813 m) – przeł. Żdiar – Bielanka – Maślana Góra – Stróźe; Szlak zielony: Gorlice – Dominikowice – Wapienne – Łysula – Wapienne Ferdel rezerwat „Kornuty” – Wątkowa; Szlak niebieski : Szalowa – Gorlice – Siary – Ostry Dział – Magura Małastowska – Banica – Bartne; Szlak niebieski: Biecz – Wojtowa – Rozdziele – Ferdel; Szlak żółty : Gorlice - przeł. Żdiar – Miejska Góra – Łysa Góra – Ropa; Szlak żółty : Folusz – Magura Wątkowska – Bartne – Banica. 46 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 Szlak niebieski - Grybów - Nowy Łupków Szlaki żółte łącznikowe – Wysowa - Regietów, Magura Małastowska - Sucha Homola, Ropki - Ostry Wierch. 3.10. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych Rozpatrując na terenie powiatu istnienie zasobów i walorów przyrodniczych, należy robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie jako czynnik prorozwojowy jak i ograniczający rozwój. W tabeli 19 przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój powiatu. Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze istniejące na terenie powiatu T a b e l a 19 Element Czynniki pogarszające Czynniki prorozwojowe przyrodniczy możliwości rozwojowe Położenie – rozwój ruchu przygranicznego wzrost natężenia ruchu – Beskid Niski, przy – wymiana międzynarodowa wzrost zanieczyszczenia granicy słowackiej powietrza Ukształtowanie koncentracja rolnictwa w części terenu – płaska południowej północna część, zwiększona erozja na części górzysta część północnej południowa Gleby – niska zastępowanie areału rolnego uprawa gatunków roślin o jakość bonitacyjna nasadzeniami leśnymi lub niewielkich wymaganiach naturalnymi użytkami (łąki) glebowych (ziemniaki, zboża) wykorzystanie do nasadzeń niższe plony biopaliw (wierzby energetycznej) rozwój przemysłu przetwórczego – uprawianych gatunków roślin (ziemniaki) Złoża bogactw rozwoju przemysłu wzrost zanieczyszczeń przy naturalnych – przetwórczego gazu i ropy zwiększonej ilości przerabianej gaz, ropa, źródła naftowej – przychody dla gmin ropy naftowej wód mineralnych z tytułu opłat, zapewnienie zanieczyszczenia na etapie zatrudnienia poszukiwania i eksploatacji źródło ekologicznego złóż ropy naftowej i gazu – ogrzewania – gaz, gorące skażenia gleby i wód źródła gruntowych, możliwość przerwania łańcucha możliwości rozwoju bazy pokarmowego uzdrowiskowo -turystycznej – miejsca pracy naruszenie walorów widokowych w rejonie rozwój przemysłu eksploatacji złóż – konstrukcje spożywczego – rozlewnie wód szybów wydobywczych mineralnych III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 47 ABRYS Technika sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami dla powiatu gorlickiego na lata 2004 - 2015 Wody podziemne – niewielkie zasoby Wody rozwoju bazy turystycznej powierzchniowe wędkarstwo – gęsta sieć, duże zanieczyszczenie Powietrze – w rejonach pozbawionych zanieczyszczone przemysłu i odizolowanych od w rejonach jego wpływu, rozwój bazy skupisk przemysłu turystyczno-leczniczej Hałas – w pobliżu dużych zakładów przemysłowych oraz głównych ciągów komunikacyjnych Walory przyrodnicze – duża lesistość południowej części Walory kulturowe – liczne zabytki rozwój turystyki w rejonach poza skupiskami przemysłu i z dala od głównych ciągów komunikacyjnych ograniczenia nowego osadnictwa niedobory wody wpływające na wielkości plonów rozwoju niektórych dziedzin gospodarki zła jakość wód ujmowanych na cele socjalne zwiększenie zagrożenia powodziowego występowanie tylko niektórych gatunków flory i fauny wodnej gorsze warunki bytowania ludności – zagrożenie zdrowia pogarszanie się jakości gleb wód i roślinności – opad zanieczyszczeń, kwaśne deszcze pogorszenie warunków mieszkania ludności rozwój przemysłu drzewnego – ograniczenia lokalizacyjne przy miejsca zatrudnienie podejmowaniu działalności gospodarczej – wykluczenie rozwój turystyki pewnych dziedzin gospodarczych rozwój turystyki popularyzacja regionu DALEJ 48 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY
