Zagrożenia, Zasady bezpiecznej pracy
advertisement
POWIAT GORLICKI PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GORLICKIEGO NA LATA 2014-2017 Z PERSPEKTYWĄ DO 2021 ROKU Gorlice, 15 październik 2013r. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Spis treści WSTĘP ..................................................................................................................................................... 9 1.1. Podstawa prawna opracowania ...................................................................................................... 9 1.2. Przedmiot opracowania ................................................................................................................. 9 1.3. Cel i zakres opracowania ............................................................................................................... 9 1.4. Uwarunkowanie zewnętrzne ……………………………………………………………………..9 1.5. Terminologia................................................................................................................................ 14 1.5.1. Terminologia z zakresu ochrony środowiska ....................................................................... 15 1.5.2. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej ......................................................... 17 2. CHARAKTERYSTYKA POWIATU ............................................................................................. 19 2.1 Położenie i charakterystyka terenu ................................................................................................ 19 2.2 Społeczność .................................................................................................................................. 20 2.3 Warunki klimatyczne ................................................................................................................... 20 2.4 Zasoby naturalne........................................................................................................................... 22 2.5 Użytkowanie terenu ....................................................................................................................... 22 2.6 Gleby i lasy ................................................................................................................................... 23 2.7 Infrastruktura ................................................................................................................................ 24 2.7.1. Gospodarka wodno - ściekowa.............................................................................................. 24 2.7.2. Gospodarka odpadami ........................................................................................................... 25 2.7.3. Drogi i koleje ........................................................................................................................ 30 2.7.4 Podmioty gospodarcze .......................................................................................................... 32 3. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY............................................ 33 3.1. Informacje ogólne ........................................................................................................................ 33 3.1.1. Dominujące formy gospodarowania na terenie powiatu ....................................................... 33 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej powiatu ....................................................... 33 3.2.1. Budowa geologiczna ............................................................................................................ 33 3.2.2. Bogactwa naturalne .............................................................................................................. 34 3.3. Rzeźba terenu............................................................................................................................... 36 3.4. Wody powierzchniowe ................................................................................................................ 36 3.4.1. Sieć rzeczna .......................................................................................................................... 36 3.4.2. Zbiorniki wodne.................................................................................................................... 37 3.5. Wody podziemne ......................................................................................................................... 37 3.5.1. Charakterystyka ogólna ........................................................................................................ 37 3.5.2. Obszary występowania źródeł wód leczniczych .................................................................. 38 3.6 Gleby ............................................................................................................................................ 41 3.7 Charakterystyka elementów przyrody ożywionej ......................................................................... 42 2 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 3.7.1 Charakterystyka ogólna szaty roślinnej .................................................................................. 42 3.7.2 Lasy........................................................................................................................................ 43 3.7.3 Charakterystyka ogólna świata zwierząt ................................................................................ 43 3.7.4. Formy ochrony przyrody ...................................................................................................... 44 3.8. Walory kulturowe ........................................................................................................................ 50 3.9. Szlaki turystyczne ........................................................................................................................ 50 3.10. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych ................................................. 50 4. OCENA ZAGROŹEŃ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 4.1 Zmiany w rzeźbie terenu i przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej ............................ 52 4.2 Stan i tendencje zmian czystości powietrza atmosferycznego ...................................................... 52 4.3 Ocena stanu wód powierzchniowych w 2011r. ............................................................................. 64 4.4 Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża 89 4.5 Badanie poziomów pól elektromagnetycznych ........................................................................... 93 4.6. Stan i tendencje natężenia hałasu .................................................................................................. 96 4.7 Stan i tendencje przeobrażeń gleb ................................................................................................ 99 4.8.Stan i tendencje zmian przyrody ożywionej…………………………………………………… . 101 4.9 Stan i tendencje przeobrażeń walorów estetyczno — widokowych krajobrazu…………………..102 4.10 Wykorzystanie energii odnawialnej…………………………………………………………….103 4.11. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego ……………………………104 4.12. Osuwiska ……………………………………………………………………………………...110 5. POLITYKA I HARMONOGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA……………………………….122 5.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych ………………………………………………...123 5.1.1 Racjonalizacja użytkowania wody………………………………………………………….123 5.1.2 Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji ………………………………123 5.1.3 Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych ……………………………………124 5.2. Ochrona powietrza. ……………………………………………………………………………124 5.2.1 Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa …………………………………………...125 5.2.2 Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych……………………………………125 5.2.3 Ograniczenie emisji do powietrza w przemyśle…………………………………………….126 5.3. Ochrona przed hałasem ………………………………………………………………………..126 5.3.1 Ochrona przed hałasem komunikacyjnym………………………………………………….126 5.3.2 Ochrona przed hałasem przemysłowym. …………………………………………………...127 5.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym……………………………………...127 5.5. Ochrona wód…………………………………………………………………………………...128 5.5.1 Gospodarka wodna ………………………………………………………………………..128 5.5.2 Gospodarka ściekowa ……………………………………………………………………..129 5.6 Ochrona przeciwpowodziowa ………………………………………………………………….129 5.7. Ochrona powierzchni ziemi…………………………………………………………………….129 5.7.1 Prawidłowa gospodarka gruntami rolnymi………………………………………………...130 3 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 5.7.2 Eksploatacja kopalin ……………………………………………………………………...130 5.8 Gospodarka odpadami………………………………………………………………………….131 5.9 Zasoby przyrodnicze…………………………………………………………………………...131 5.10 Harmonogram realizacji zadań (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska na lata 2014 2017 z perspektywą do 2021 roku ………………………………………………………… 133 6. NARZĘDZIA I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU ……………………………… 142 6.1. Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne ................................................................... 142 6.2. Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska ...................... 142 6.3. Narzędzia i instrumenty finansowe ........................................................................................... 143 6.4. Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne ....................................................................... 143 6.5. Upowszechnianie informacji o środowisku ............................................................................... 144 6.6. Działalność kontrolna powiatu ................................................................................................... 144 7. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ..................................................... 144 7.1 Uczestnicy realizacji Programu .................................................................................................. 144 7.2 Monitoring wdrażania Programu ................................................................................................ 146 7.2.1 Zakres monitoringu ............................................................................................................ 146 7.2.2 Wskaźniki monitorowania efektywności Programu ............................................................ 147 7.2.3 Harmonogram wdrażania Programu .................................................................................. 148 7.2.4 Główne działania w ramach zarządzania Programem ....................................................... 149 7.3 Współpraca w ramach wdrażania Programu .............................................................................. 150 8. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ......................................................................................................... 154 9. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPCJALISTYCZNYM ............................................................ 156 4 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Spis tabel Tabela 1 Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Wysowej ............................................. .21 Tabela 2 Parametry klimatyczne ze stacji i meteorologicznej w Ciężkowicach..................................... .22 Tabela 3 Struktura użytkowania gruntów na terenie powiatu gorlickiego ............................................. .23 Tabela 4 Długość sieci wodociągowej na terenie gmin powiatu gorlickiego........................................ .24 Tabela 5 Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gmin powiatu gorlickiego ....................................... .25 Tabela 6 Ilość odpadów komunalnych zebranych w poszczególnych gminach ................................. .25 Tabela 7 Zestawienie danych z zakresu realizacji Powiatowego Programu unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest .......................................................................................................................... .26 Tabela 8 Zbiorcze zestawienie selektywnej zbiórki surowców wtórnych .......................................... .27 Tabela 9 Formy użytkowania terenu w powiecie gorlickim .................................................................. .33 Tabela 10 Wydobycie surowców naturalnych ...................................................................................... .35 Tabela 11 Zasoby i pobór z udokumentowanych złóż wód mineralnych leczniczych ........................... .35 Tabela 12 Parametry GZWP występujących na terenie powiatu .......................................................... .38 Tabela 13 Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej na terenie powiatu ........................................ .42 Tabela 14 Formy ochrony przyrody jakie występują na terenie powiatu .............................................. .44 Tabela 15 Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze istniejące na terenie powiatu ................................................................................................................................................. .51 Tabela 16 Zestawienie ilości dni z przekroczeniami dopuszczalnej wartości stężenia średniodobowego w poszczególnych miesiącach 2011 roku ......................................................................................................................54 Tabela 17 Zestawienie ilości dni z przekroczeniem wartości 8-godzinnej średniej kroczącej z poszczególnych miesięcy 2011 roku ............................................................................................ .57 Tabela 18 Klasyfikacja strefy z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę ludzi ...................................................................................................................................................... .62 Tabela 19 Klasyfikacja strefy z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę roślin .............................................................................................................................................................62 Tabela 20. Zestawienie najważniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza na terenie powiatu w 2011 roku.................................................................................................................................................62 Tabela 21 Rodzaje i ilości zanieczyszczeń emitowanych przy spalaniu 1 kg benzyny i oleju napędowego .......................................................................................................................................... ..64 Tabela 22 Klasyfikacja elementów jakości wód w punktach pomiarowo-kontrolnych w 2011 roku 5 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku ..................................................................................................................................................................68 Tabela 23 Kryteria określenia stanu jednolitych części wód ..................................................................69 Tabela 24 Klasyfikacja elementów jakości wód w jednolitych częściach wód w 2011 roku ................70 Tabela 25 Wyniki klasyfikacji stanu ( potencjału ekologicznego i chemicznego ) rzek w jcw objętych monitoringiem w 2011 roku w województwie małopolskim ..................................................................74 Tabela 26 Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych w 2011 roku ...................................77 Tabela 27 Oczyszczalnie ścieków bytowych, komunalnych i przemysłowych na terenie powiatu gorlickiego ..............................................................................................................................................79 Tabela 28 Obciążenie powierzchniowe substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne ........92 Tabela 29 Lokalizacja punktów pomiarowych oraz wyniki badań poziomów pól elektromagnetycznych na terenie powiatu w 2011 roku……………………………………………………………...94 Tabela 30 Wyniki pomiarów monitoringu hałasu w miejscowości Ropica Polska ............................... ..98 Tabela 31 Przyczyny i sposoby rozwiązania problemów środowiskowych na terenie powiatu..............................109 Tabela 32Wykaz osuwisk zinwentaryzowanych na terenie Gminy Biecz.................................................................113 Tabela 33 Wykaz osuwisk zinwentaryzowanych na terenie Gminy Bobowa ............................................... 118 Tabela 34 Wykaz osuwisk zinwentaryzowanych na terenie Miasta Gorlice................................................. 121 Tabela 35 Harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla powiatu gorlickiego na lata 2014-2017 z perspektywą do 2021r. ...................................................................... 133 Tabela 36 Wskaźniki monitorowania Programu ................................................................................... 147 Tabela 37Harmonogram wdrażania "Programu ochrony środowiska " ................................................. 149 Tabela 38 Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem ............................................. 150 6 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Spis rysunków Rysunek 1 Struktura użytkowania w formie diagramu kołowego ........................................................................................................ ....23 Rysunek 2 Strefy energetyczne wiatru w Polsce ...........................................................................................................................................104 Rysunek 3 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w KWh/m2/rok ......................................................................................................................................................................................105 Rysunek 4 Schemat Zarządzania Programem ................................................................................................................................................145 Spis map Mapa Nr 1 Lokalizacja punków pomiaru czystości wód w ramach sieci monitoringu na terenie powiatu gorlickiego ...............66 Mapa Nr 2 Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych w 2011 roku..................71 Mapa Nr 3 Klasyfikacja stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych w 2011 roku.........................................72 Mapa Nr 4 Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych w 2011roku...............................................................................73 Mapa Nr 5 Lokalizacja oczyszczalni ścieków na terenie powiatu gorlickiego ..........................................................................................80 Mapa Nr 6 Lokalizacja punktu pomiarowego natężenia hałasu …………... ..........................................................................................98 Spis wykresów Wykres Nr 1 Wartości średniorocznych stężeń Pyłu PM10 na stanowisku zlokalizowanym w Gorlicach w latach 2009-2011...........................................................................................................................................53 Wykres Nr 2 Występowanie przekroczeń dopuszczalnego stężenia dobowego 50 um/m3 pyłu PM10 w poszczególnych miesiącach 2011 r. Na stanowisku zlokalizowanym w Gorlicach ...................................54 Wykres Nr 3 Rozkład stężeń średniomiesięcznych pyłu PM10 na stanowisku zlokalizowanym w Gorlicach , 2011 r. ........................................................................................................................................55 Wykres Nr 4 Stężenie średnie24 godzinne pyłu PM10 w roku 2012 w Gorlicach .....................................55 Wykres Nr 5 Wartości średniorocznych stężeń benzo(α)pirenu w pyle na stanowisku zlokalizowanym w Gorlicach lata 2009 - 2011............................................................................................................................56 Wykres Nr 6 Wartości stężeń średniomiesięcznych benzo(α)pirenu w pyle na stanowisku zlokalizowanym w Gorlicach - 2011 ...........................................................................................................56 Wykres Nr 7 Średnie stężenie ozonu w roku 2012 w Gorlicach..................................................................57 Wykres Nr 8 Zestawienie wartości rocznych NOx na stacji automatycznej w Szymbarku w latach 20042011................................................................................................................................................................58 Wykres Nr 9 Średnie stężenie NO2 w roku 2012 w Gorlicach....................................................................58 Wykres Nr 10 Wartości stężeń średniorocznych SO2 dla Szymbarku w latach 2004-2011 .......................59 7 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Wykres Nr 11 Zestawienie wartości średniomiesięcznych SO2 na stanowisku w Szymbarku , 2011r.....59 Wykres Nr 12 Średnie stężenie SO2 w 2012 r. W Gorlicach.......................................................................60 Wykres Nr 13 Zestawienie wartości średniomiesięcznych ozonu na stanowisku w Szymbarku , 2011r..61 Wykres Nr 14 Wartości składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w punktach pomiarowych zlokalizowanych na terenie powiatu gorlickiego w 2011r ..........................................................................95 8 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 1. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na powiaty przez ustawę z 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 nr 25, poz. 150 ze zmianami) później POŚ. Zgodnie z art. 14 ustawy POŚ niniejszy program powinien uwzględniać elementy wynikające z polityki ekologicznej państwa tj. • cele ekologiczne, • priorytety ekologiczne, • poziomy celów długoterminowych, • rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, • środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno ekonomiczne i środki finansowe. 1.2. Przedmiot opracowania Przedmiotem niniejszego opracowania jest aktualizacja przyjętego przez Radę Powiatu Gorlickiego Uchwałą Nr XXV/216/08 z dnia 27 listopada 2008r. w sprawie uchwalenia Powiatowego Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Gorlickiego na lata 20082016. 1.3. Cel i zakres opracowania Zgodne z przepisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008r. Nr 25 poz. 150 z późniejszymi zmianami), przyjęte dokumenty podlegają aktualizacji nie rzadziej niż co 4 lata oraz sporządzeniu co 2 lata raportu, który przedstawia się radzie powiatu. Celem niniejszego opracowania jest aktualizacja „Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego”. Program Ochrony Środowiska jest spójny z dokumentami strategicznymi wynikającymi ze zobowiązań międzynarodowych związanymi z wdrażaniem dyrektyw Unii Europejskiej oraz dokumentami na szczeblu krajowym. 1.4. Uwarunkowanie zewnętrzne Zobowiązania w zakresie wdrażania Dyrektyw Unii Europejskiej wynikają z członkowstwa Polski w Unii Europejskiej. Polska wypełnia zobowiązania podjęte w czasie ubiegania się o członkostwo jak również realizuje zadania, nakładane obecnie na państwa Wspólnoty. Wybrane akty prawne dotyczą kluczowych obszarów środowiskowych, m.in. w zakresie ochrony powietrza, wody, prawidłowej gospodarki odpadami, ochrony przed hałasem. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego został opracowany zgodnie z zapisami strategicznymi szczebla wojewódzkiego, które z kolei są zgodne z krajowymi dokumentami uwzględniającymi zobowiązania krajowe i między narodowe związane z wdrażaniem dyrektyw UE, 9 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku także są spójne ze wspólnotowymi dokumentami programowymi. Polityka Ekologiczna Państwa (przyjęta Uchwałą Sejmu RP z dnia 22.05.2009r. – M.P. z 2009r. Nr 34 poz. 501) Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do projektu Polityki Ekologicznej Państwa celem polityki ekologicznej państwa jest stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska kraju. Polityka ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 wpisuje się w funkcjonującą w tej dziedzinie praktykę Unii Europejskiej, w której średniookresowe programy działań Wspólnoty są sporządzane od wielu lat. Polityka ekologiczna stanowi element harmonizowania rozwoju kraju poprzez równoważenie celów ochrony środowiska z celami gospodarczymi i społecznymi. Polityka ekologiczna jest dokumentem strategicznym, który określa cele i priorytety ekologiczne, wskazując jednocześnie kierunki działań niezbędnych dla zapewnienia właściwej ochrony środowiska. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 5 kwietnia 2011r. w sprawie ogłoszenia aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych – M.P. z 2011r. Nr 62 poz. 589) Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych został utworzony w celu zidentyfikowania faktycznych potrzeb w zakresie uporządkowania gospodarki ściekowej oraz określenia harmonogramu ich realizacji, tak aby wywiązać się ze zobowiązań traktatowych. Stanowi on wykaz przedsięwzięć zaplanowanych do realizacji w zakresie zbierania, oczyszczania i odprowadzania ścieków komunalnych w aglomeracjach. Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły (przyjęty Uchwałą Nr 151/2011 Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2011r.) Program określa średniookresową strategię modernizacji systemu ochrony przed powodzią, uwzględniającą potrzeby z zakresu zabezpieczeń przeciwpowodziowych oraz planów ograniczenia zagrożenia powodziowego. Celem programu jest sukcesywne podnoszenie bezpieczeństwa powodziowego w dorzeczu górnej Wisły. Program określa ramy działań dla ograniczenia zagrożenia powodziowego poprzez 39 zadań. Zarówno zadania oraz zawarte w nich projekty będą korygowane poprzez studia wykonalności i oceny oddziaływania na środowisko. Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku (przyjęta Uchwałą Nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009r.) Dokument określa podstawowe kierunki polityki energetycznej takie jak: poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, dywersyfikacja struktury wytwarzania 10 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii oraz ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Polityka Energetyczna Polski poprzez realizację działań zgodnie z wyznaczonymi kierunkami, będzie dążyła do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego kraju przy zachowaniu zasady zrównoważonego rozwoju. Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko” – Perspektywa 2020 r. (przyjęta do realizacji przez Ministra Gospodarki 19 maja 2011r.) Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko” stanowi odpowiedź na najważniejsze wyzwania stojące przed Polską w perspektywie do 2020 r. w zakresie Środowiska i energetyki, z uwzględnieniem zarówno celów unijnych, jak i priorytetów krajowych. Celem głównym strategii „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko” jest zapewnienie wysokiej jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń z uwzględnieniem ochrony Środowiska oraz stworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju nowoczesnego sektora energetycznego, zdolnego zapewnić Polsce bezpieczeństwo energetyczne oraz konkurencyjną i efektywną energetycznie gospodarkę. Cel ten będzie realizowany poprzez cele rozwojowe, którymi są: zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska, zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię oraz poprawa stanu środowiska. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 (przyjęta Uchwałą Nr XII/183/11 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 września 2011r.) Strategia rozwoju województwa jest podstawowym i najważniejszym dokumentem samorządu województwa, określającym obszary, cel i kierunki interwencji polityki rozwoju, prowadzonej w przestrzeni regionalnej. Jednym z kierunków polityki rozwoju jest „Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego oraz zasobów środowiska dla rozwoju Małopolski”. Program ochrony powietrza dla województwa małopolskiego (przyjęty Uchwałą Nr XLII/662/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 września 2013r. w sprawie zmiany uchwały Nr XXXIX/612/09 z dnia 21 grudnia 2009r. w sprawie „Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego” zmienionej uchwałą Nr VI/70/11 z dnia 28 lutego 2011r.) Celem dokumentu jest ograniczenie zanieczyszczenia województwa do wartości dopuszczalnych i docelowych powietrza w miejscowościach zakresie pyłu PM10, pyłu PM2,5, Benzo(a)piranu oraz NO2. Program ten jest programem naprawczym, który jest „odpowiedzią” na informacje z 11 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska na temat stanu powietrza w strefach województwa małopolskiego. Dokument zawiera cele, harmonogram rzeczowo-finansowy ze wskazaniem organów i podmiotów, do których kierowane są zadania, kosztów oraz źródeł finansowania. Ponadto Program ten ustala 3 stopnie zagrożenia zanieczyszczeniem powietrza: I stopień zagrożenia ( kod żółty) o charakterze informacyjnym dla poziomów pyłu PM10 powyżej 50 µg/m3, II stopień zagrożenia (kod pomarańczowy) o charakterze informacyjno-ostrzegawczym dla poziomów pyłu PM10 powyżej 200 µg/m3, II stopień zagrożenia (kod czerwony) o charakterze informacyjno-ostrzegawczym i nakazowym dla poziomów pyłu PM10 powyżej 300 µg/m3. Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego (przyjęty Uchwałą Nr XLII/663/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 września 2013r. w sprawie zmiany uchwały Nr XXXIV/494/09 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 3 lipca 2009r. w sprawie „Programu Ochrony Środowiska przez hałasem dla Województwa Małopolskiego na lata 2009 -2013) Celem dokumentu jest ograniczenie poziomów hałasu do wartości dopuszczalnych na terenach poza aglomeracjami wzdłuż dróg o natężeniu ruchu powyżej 3 mln pojazdów rocznie i linii kolejowych o natężeniu powyżej 30 tys. pociągów rocznie. Przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu zostały zidentyfikowane na obszarze około 805,35 km dróg będących w zarządzie ZDW, GDDKiA oraz Stalexport Autostrada Małopolska S.A. Działania naprawcze przewidziane w Programie koncentrują się na budowie ekranów akustycznych oraz zastosowaniu cichych nawierzchni chroniących tereny, na których największa liczba mieszkańców narażona jest na ponadnormatywne oddziaływania hałasu lub na ponadnormatywny hałas narażone są obszary podlegające szczególnej ochronie: szkoły, przedszkola, szpitale, domy opieki. Zgodnie z programem istnieje konieczność budowy w perspektywie do 2030r. około 39,11 km ekranów akustycznych, i zastosowanie cichych nawierzchni na długości ok. 382 km dróg. Program ten nie dotyczy Powiatu Gorlickiego. Plan Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego (przyjęty Uchwałą Nr XXV/397/12 Sejmiku Województwa Małopolskiego 2 lipca 2012r.) Zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach krajowy plan gospodarki odpadami jest nadrzędnym dokumentem w zakresie gospodarki odpadami, z którym muszą być zgodne wojewódzkie plany gospodarki odpadami. Plan Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego przedstawia analizę stanu gospodarki odpadami na terenie województwa, prognozę zmian oraz cele i kierunki działań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów oraz kształtowania systemu gospodarki odpadami. 12 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Uchwała w sprawie wykonania Planu Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego określa: • regiony gospodarki odpadami komunalnymi, • regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych w poszczególnych regionach oraz instalacje przewidziane do zastępczej obsługi tych regionów, do czasu uruchomienia regionalnych instalacji, w przypadku gdy znajdująca się w nich instalacja uległa awarii lub nie może przyjmować odpadów z innych przyczyn, • regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych nie spełniające wymagań ochrony Środowiska, których modernizacja nie jest możliwa z przyczyn technicznych lub nie jest uzasadniona z przyczyn ekonomicznych. Program strategiczny Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego /Projekt/ Niniejszy dokument jest aktualizacją obowiązującego dotychczas Programu Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego. Jest on równocześnie Programem Strategicznym Ochrony Środowiska, który realizuje Strategię Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020. Opracowanie programu strategicznego ochrony Środowiska jest spójne z przyjętym przez Zarząd Województwa Małopolskiego Planem Zarządzania Strategią Rozwoju Województwa Małopolskiego. Program Strategiczny Ochrona Środowiska prezentuje działania przewidziane do realizacji w latach 2013-2020 w tym także te, które wynikają z bezpośrednich kompetencji Samorządu Województwa Małopolskiego. Jest więc dokumentem kompleksowo traktującym zadania ochrony środowiska poprzez określone priorytety i najistotniejsze kierunki działań. Program Strategiczny Ochrona Środowiska ze swojej istoty definiuje przedsięwzięcia strategiczne niezbędne dla zapewnienia dobrego stanu Środowiska województwa małopolskiego, dla których określa skalę realizacji, spodziewane efekty, konieczne mechanizmy prawno-ekonomiczne i przewidywane środki finansowe. Strategia Rozwoju Powiatu Gorlickiego Na dzień dzisiejszy prowadzone są prace dotyczące aktualizacji strategii, która będzie przyjęta w październiku 2013 r. W modyfikacji strategii chodzi o to aby dostosować ją do nowego okresu programowego finansowanego ze środków unijnych. Duży nacisk w realizacji strategii będzie położony na wykorzystanie energii odnawialnej. Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedną z głównych dróg prowadzących do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, należy jednak pamiętać, że nie jedyną. O w pełni zrównoważonym rozwoju można dopiero mówić po osiągnięciu czterech ładów: • ekologicznego, • społecznego, • ekonomicznego (gospodarczego), 13 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku • przestrzennego. Podstawowym narzędziem osiągnięcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny może być osiągnięty np. poprzez akceptację mieszkańców dla proponowanych i podejmowanych działań. Ład gospodarczy osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wiąże się np. z odpowiednią lokalizacją terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych. Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie powiatu gorlickiego. Do najistotniejszych wytyczonych dla powiatu gorlickiego, celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno — gospodarczego i ochrony środowiska należą: • racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin), • ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu), • ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa), • ochrona gleb, • ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów), • prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań. Na podstawie przedstawionych w niniejszym opracowaniu rozważań, powiat gorlicki uzyska kompleksową wiedzę dotyczącą opisanych zagadnień. Zdefiniowane zostały bariery (ekologiczne, społeczne, ekonomiczne i przestrzenne) dla realizacji postulatów zrównoważonego rozwoju, z jednoczesnymi propozycjami ich likwidacji. Kierując się tymi przesłankami, zdefiniowano w niniejszym opracowaniu ekologiczne cele strategiczne dla powiatu. Ich realizacja w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić powiatowi gorlickiemu rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. 1.5. Terminologia Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu. 14 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 1.5.1. Terminologia z zakresu ochrony środowiska Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: • racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, • przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, • przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje; równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej. Środowisko — rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat. Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania- podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Emisja — rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: • substancje, • energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne, • hałas - rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz. Obszar chronionego krajobrazu- jest terenem chronionym ze względu na wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych. Oddziaływanie na środowisko - rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Organ ochrony środowiska - rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I. Organizacja ekologiczna — rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym 15 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku celem jest ochrona środowiska. Pomnikami przyrody — to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych Iub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie. Poważna awaria — rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie „gleba" oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Powietrze - rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy. Poziom hałasu - rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dB). Poziom substancji w powietrzu - rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Pozwolenie, bez podania jego rodzaju -rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska. Standardy emisyjne -rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji. Substancja niebezpieczna - rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne, lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancji powstała w wyniku awarii. Użytki ekologiczne - rozumie się przez to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych". Należą do nich: torfowiska, bagna, nieużytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp. 16 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Wielkość emisji - rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach. Zakład - rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami. Zanieczyszczenie - rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Odpady- rozumie się przez to każda substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany. 1.5.2. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej Jednolita cześć wód podziemnych – rozumie się przez to określoną objętość wód podziemnych występującą w obrębie warstwy wodonośnej lub zespołu warstw wodonośnych, Jednolita cześć wód powierzchniowych – rozumie się przez to oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: • jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, • sztuczny zbiornik wodny, • struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części, • morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne. Silnie zmieniona jednolita cześć wód powierzchniowych - rozumie się przez to jednolita cześć wód powierzchniowych, której charakter został w znacznym stopniu zmieniony w następstwie fizycznych przeobrażeń, będących wynikiem działalności człowieka. Sztucznej jednolitej części wód powierzchniowych – rozumie się przez to jednolitą cześć wód powierzchniowych powstałą w wyniku działalności człowieka, Ścieki - rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi: • wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze, • ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu, • wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni, • wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne, • wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych 17 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie, • wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeżeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie. Ścieki bytowe - rozumie się przez to ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej, powstające w wyniku ludzkiego metabolizmu lub funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbliżonym składzie pochodzące z tych budynków. Ścieki komunalne - rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych. Ścieki przemysłowe - rozumie się przez to ścieki, nie będące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, powstałe w związku z prowadzoną przez zakład działalnością handlowa, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a także będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu. Instalacje - przez to rozumie się: • stacjonarne urządzenie techniczne, • zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu, • obiekty budowlane nie będące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne - przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: • budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, • obiekty zbiorników i stopni wodnych, • stawy, • obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, • obiekty energetyki wodnej, • wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, 18 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku • stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, • mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, • stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych. Zanieczyszczenie - rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Eutrofizacja - rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Sieć - przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego. Urządzenia kanalizacyjne -sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków. Urządzenia wodociągowe - ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody. Przyłącze kanalizacyjne -odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienka, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości. Urządzenie pomiarowe - przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym. Przyłącze wodociągowe - odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym. 2. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 2.1. Położenie i charakterystyka terenu Powiat położony jest w południowo-wschodniej części województwa małopolskiego w paśmie Beskidu Niskiego. Powiat gorlicki graniczy od zachodu z powiatem nowosądeckim, od północy z 19 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku powiatem tarnowskim, od wschodu z powiatem jasielskim, od południa z Republiką Słowacji. Siedzibą powiatu jest miasto Gorlice. Powiat tworzy 10 gmin: • miejska: Gorlice, • miejsko-wiejska: Biecz, • miejsko-wiejska: Bobowa, • 7 gmin wiejskich: Gorlice, Lipinki, Łużna, Moszczenica, Ropa, Sękowa, Uście Gorlickie. Powiat gorlicki zajmuje powierzchnię 967,36 km2 i jest piątym, co do wielkości powiatem w województwie małopolskim. W jego skład wchodzi 91 miejscowości. Północna część powiatu położona jest w mezoregionach Pogórze Ciężkowickie i Obniżenie Gorlickie, a południowa leży w obrębie mezoregionu Beskid Niski. W skład Obniżenia Gorlickiego wchodzą Kotlina Łużnej oraz Kotlina Libuszy. Pogórze Ciężkowickie zbudowane jest z trzech płaszczowin nasuniętych na siebie od południa: skolskiej, podśląskiej i śląskiej. W całości jest to zwarty płat z wyrównanymi garbami wododzielnymi, rozcięty głębokimi dolinami o zboczach raczej wypukłych, charakteryzujący się występowaniem urozmaiconych form skalnych z twardego piaskowca. W części południowej powiatu rozciągają się łagodne góry Beskidu Niskiego z wzniesieniami osiągającymi blisko 1000 m n.p.m. Przeważają tu szerokie i kopulaste grzbiety, przełęcze niskie i łatwo dostępne. Podstawowym elementem rzeźbotwórczym są gruboławicowe piaskowce warstw magurskich. Jednostka magurska rozpoczyna się warstwami inoceramowymi wieku kredowego, na których leżą pstre łupki i warstwy beloweskie wieku eoceńskiego, następnie warstwy hieroglifowe i warstwy magurskie. Zgodnie z podziałem Polski wg Kondrackiego na mezoregiony fizycznogeograficzne obszar powiatu należy do podprowincji Zewnętrzne Karpat Zachodnie i znajduje się w dwóch makroregionach: Pogórze Środkowobeskidzkie (Pogórze Karpackie) i Beskid Środkowy. Największym ciekiem wodnym przepływającym przez teren powiatu jest rzeka Ropa. Pozostałe, większe cieki to między innymi Biała, Sękówka, Moszczanka, Stróżowianka, Muchówka, Figa, Libuszanka, Łużnianka, Szuwniak, Zdynianka, Łosianka, Bielanka, Siarka, Sitniczanka i Gładyszówka. Na rzece Ropa, około 19 km na południe od Gorlic, powstał w latach 90-tych sztuczny zbiornik retencyjny Klimkówka, którego zadaniem jest wyrównywanie przepływów w rzece Ropa i zarazem pełnienie funkcji zbiornika rekreacyjnego. Przez teren powiatu przebiega odcinek drogi krajowej nr 28 Zator — granica państwa. Na obszarze powiatu (gmina Uście Gorlickie), znajduje się polsko — słowackie drogowe przejście graniczne Konieczna. 2.2. Społeczność Powiat zamieszkuje 109 155 osoby (wg spisu z 2011 r.), z czego przeszło 34 % stanowią mieszkańcy miast. Gęstość zaludnienia w powiecie to 112,94 os/km2. Pod względem liczby ludności 20 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku powiat znajduje się na trzynastym miejscu w województwie. Gorlice zamieszkuje 28 819 osób (spis ludności z 2011 r.). 2.3. Warunki klimatyczne Warunki klimatyczne panujące na terenie powiatu w dużej mierze uwarunkowane są ukształtowaniem geograficznym tego obszaru. Silnie zróżnicowana rzeźba terenu oraz duże wzniesienia nad poziom morza, przy znacznych wysokościach względnych decydują o różnorodności zjawisk klimatycznych. Klimat kształtują przede wszystkim masy powietrza polarno-morskiego (65 % częstości występowania w ciągu roku) i polarno-kontynentalnego (25 %). Teren powiatu gorlickiego zaliczany jest do umiarkowanie ciepłego regionu. Dominującymi wiatrami są tu wiatry z kierunku zachodniego oraz południowo-zachodniego i wschodniego. Cały obszar powiatu gorlickiego znajduje się w strefie znacznych rocznych opadów atmosferycznych. Na przestrzeni wielolecia, przekraczały one 800 mm rocznie. Wielkość opadów zmniejsza się w kierunku wschodnim. Specyficzną cechą klimatyczną omawianego obszaru są wyższe temperatury jesienią niż wiosną. Średnie roczne zachmurzenie waha się w granicach 55 — 70 %. Liczba dni z pokrywą śnieżną jest zróżnicowana w zależności od wysokości i ukształtowania terenu. Wynosi ona 80-90 dni, przy czym nie utrzymuje się ciągle, lecz zanika w okresach odwilży, tworząc się w okresach spadków i wzrostu opadów. Okres bez przymrozkowy trwa około 6 miesięcy na wypukłych formach u podnóża Karpat, do około 4 miesięcy w pobliżu górnej granicy lasu. Okres wegetacyjny trwa średnio od 220 dni w kotlinach podkarpackich do 200 dni na wysokości około 700 m n.p.m., do 120 dni przy granicy lasów. Dane dotyczące klimatu powiatu gorlickiego, opracowano na podstawie obserwacji prowadzonych w stacjach meteorologicznych zlokalizowanych w Wysowej oraz Ciężkowicach. Dla stacji meteorologicznej w Wysowej (525 m n.p.m.), dobrze reprezentującej warunki klimatyczne Beskidu Niskiego (południowa część powiatu), podstawowe parametry charakteryzujące klimat przedstawia tabela 2. Tabela 1 Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Wysowej Parametr Wartość Średnia roczna temperatura powietrza 5,6 °C Średni roczny opad 823 mm Średnia roczna prędkość wiatru 3,5 m/sek Na omawianym obszarze najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą 15,6°C, najchłodniejszym styczeń -6,2°C. Ujemne średnie miesięczne temperatury trwają od grudnia do marca włącznie. Najwyższe opady w ciągu roku, odnotowywane są w lipcu (średnio 143 mm), najniższe w 21 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku lutym (średnio 39 mm). Właściwości klimatyczne północnej części powiatu, wg obserwacji prowadzonych w stacji meteorologicznej w Ciężkowicach, przedstawia tabela 2. Tabela 2 Parametry klimatyczne ze stacji meteorologicznej w Ciężkowicach Parametr Wartość Średnia roczna temperatura powietrza 6-8 °C Średni roczny opad 809 mm Średnia roczna prędkość wiatru 3,5 m/sek Najwyższe średnie temperatury występują w lipcu 17,3°C, a najniższe w styczniu -3,7°C. Najwyższe opady w ciągu roku występują w lipcu (średnio 124 mm), a najniższe w lutym (średnio 45 mm). 2.4 Zasoby naturalne Na terenie powiatu gorlickiego występują złoża ropy naftowej, gazu ziemnego, piasków i żwirów oraz ilastych surowców ceramiki budowlanej: • ropa naftowa — czynnych jest 5 złóż, • gaz ziemny — czynnych jest 3 złóż, • złoża piasku i żwiru – czynne jest 7 złóż, • złoża ilastych surowców ceramiki budowlanej – czynne jest 1 złoże. Do liczących się zasobów naturalnych na terenie powiatu gorlickiego należy zaliczyć także złoża wód leczniczych. Ze źródeł wód leczniczych znane są miejscowości Wysowa-Zdrój oraz Wapienne. W Wysowej-Zdrój występują wody lecznicze żelaziste, jodkowe, kwasowowęglanowe i szczawy, a w Wapiennem wody lecznicze siarczkowe. 2.5. Użytkowanie terenu Powiat gorlicki pod względem użytkowania jest obszarem rolniczo-leśnym. Taki sposób użytkowania gruntów przy niewielkiej ilość przemysłu sprzyja rozwojowi turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego. Do gmin turysytyczno-uzdrowiskowych należy zaliczyć przede wszystkim Uście Gorlickie i Sękowa. Uproszczoną strukturę użytkowania gruntów na terenie powiatu gorlickiego, na podstawie danych otrzymanych z poszczególnych Urzędów Gmin, przedstawiono w tabeli 3. 22 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 3 Struktura użytkowania gruntów na terenie powiatu gorlickiego Rodzaje gruntów Powierzchnia [ha] Użytki rolne ogółem 42 115 Grunty orne 21 538 Sady 320 Łąki 13 197 Pastwiska 7 060 Lasy 42 481 Grunty pozostałe i nie użytki 12 140 Wody powierzchniowe 1 211 Rysunek 1 Struktura użytkowania w formie diagramu kołowego Z prowadzonych upraw na terenie powiatu uzyskuje się średnie plony. Na ilości uzyskiwanych plonów mają wpływ głównie słabsze gleby, ale także warunki klimatyczne , rzeźba terenu oraz powiązane z tym stosunki wodne. 2.6. Gleby i lasy Jakość gleb na terenie powiatu w dużej mierze uwarunkowana jest zróżnicowaną budową geologiczną tego obszaru. W pokrywie glebowej dominują gleby zwietrzelinowe, w większości brunatne kwaśne, rzadziej wyługowane wytworzone ze zwietrzeliny skał o lepiszczu węglanowym bądź nie węglanowym. Niewielkie powierzchnie zajmują gleby bielicowe. Gleby gruntów ornych są wytworzone z glin średnich i ciężkich pylastych oraz z utworów pyłowych W części północno-wschodniej powiatu występują gleby wytworzone z utworów lessopodobnych. W dolinach występują mady, najczęściej średnie lub ciężkie. 23 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku W większości gleby występujące na terenie powiatu zaklasyfikowane zostały do niższych klas bonitacyjnych. Duży odsetek użytków rolnych stanowią ziemie IV i V klasy bonitacyjnej. Zaledwie 15% powierzchni użytków rolnych powiatu posiada II (0,6 %) i III (14,4 %) klasę bonitacyjną, I klasa w ogóle nie występuje. Jakość gleb warunkuje sposób wykorzystania gruntów. Na terenie powiatu dominuje rolnicze wykorzystanie gleb. Uprawą zajmującą największy obszar powiatu są zboża. Znaczący udział w produkcji rolnej mają również ziemniaki, mniejszy kukurydza, pozostałe uprawy zajmują już niewielkie powierzchnie powiatu. Ze względu na rzeźbę terenu również znaczne obszary na terenie powiatu są wyłączone z użytkowania. W ostatnim czasie obserwuje się zjawiska erozji gleb położonych na silniej nachylonych stokach, co jest przyczyną pogarszania się ich jakości. Znaczną część powierzchni powiatu zajmują lasy, zwłaszcza w części południowej, ich powierzchnia wynosi około 42,5 ha (44 % powierzchni powiatu). W występującym naturalnym drzewostanie przeważają buk, jodła, modrzew, dąb i jawor. 2.7. Infrastruktura 2.7.1. Gospodarka wodno - ściekowa Gospodarka wodno-ściekowa w gminach należących do powiatu gorlickiego nie jest całkowicie uregulowana. Postępuje rozbudowa sieci wodociągowej, kanalizacyjnej oraz przydomowej oczyszczalni ścieków. Jedynymi gminami nie zwodociągowanymi są Lipinki i Łużna i mieszkańcy zaopatrują się w wodę z własnych studni. Tabela 4 Długość sieci wodociągowej na terenie gmin powiatu gorlickiego w roku 2006 i 2012 Ujęcia wody Ilość Pobór Wydajność Jednostka terytorialna 2006 [km] 2012 [km] 3 [szt] [m /d] [m3/d] Powiat gorlicki Miasto Gorlice Biecz Bobowa Gmina Gorlice Lipinki Łużna Moszczenica Ropa Sękowa Uście Gorlickie 198,5 36,9 28,6 20,7 30,9 2,9 4,7 23,8 31,4 438,3 71,1 34,5 51,5 200,4 2,9 4,7 30,1 43,1 44 1 9 4 3 2 3 12 10 4809 3560 250 364 125 bd 60 330 120 12 975 9 504 880 932 574 bd 85 700 300 Źródło: dane z gmin 24 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 5 Długość sieci kanalizacyjnej na terenie gmin powiatu gorlickiego w roku 2006 i 2012 Jednostka terytorialna Powiat gorlicki Miasto Gorlice Biecz Bobowa Gmina Gorlice Lipinki Łużna Moszczenica Ropa Sękowa Uście Gorlickie 2006 [km] 2012 [km] 320,9 89,5 23,4 17,7 79,1 55,9 8,4 0,7 27,1 19,1 575,8 108,9 38,8 54,5 211 86,4 9,2 0,7 39,2 27,1 Źródło : dane z gmin Większość gmin powiatu posiada własne oczyszczalnie ścieków. Wyjątek stanowią: gmina wiejska Gorlice (ścieki z jej terenu odprowadzane są do oczyszczalni miejskiej w Gorlicach) oraz gmina Łużna, która nie posiada oczyszczalni gminnej, a jedynie oczyszczalnię przyzakładową, należącą do Spółdzielni Mleczarskiej. Na terenie Powiatu Gorlickiego funkcjonuje około 300 biologicznych oczyszczalni przydomowych. Wykaz istniejących na terenie powiatu oczyszczalni znajduje się w pkt.4 Programu Wiele spośród istniejących oczyszczalni nie jest w pełni wykorzystywanych z powodu braku infrastruktury technicznej (kolektory kanalizacyjne, przepompownie), umożliwiającej doprowadzenie ścieków na oczyszczalnie. Zbyt małe obciążenie może być często przyczyną nieprawidłowej pracy oczyszczalni, z tego względu należy w trakcie planowania inwestycji z zakresu gospodarki wodno-ściekowej zadbać o dociążenie istniejących oczyszczalni. 2.7.2. Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami komunalnymi jest zadaniem własnym gminy i w latach 2011-2012 system ten oparty był w gminach naszego powiatu na zbiórce workowej lub w kontenerach , które były odbierane lub opróżniane przez specjalistyczne firmy wyłonione w drodze przetargu przez gminy i odpowiednio unieszkodliwiane. Mieszkańcy ponosili stosowne opłaty za ich usuwanie na rzecz gmin. Tabela 6 Ilość odpadów komunalnych zebranych w poszczególnych gminach: Gmina M.Gorlice Gorlice Ilość odpadów zebranych ( Mg) 2011 2012 9240,36 9845,7 1791 1857 25 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Bobowa 450 486 Biecz 1707 1400 Lipinki 861 860 Ropa 788 799 Sękowa 491 588 Łużna 1909 2042 Uście Gorlickie 610 969 791,64 786,48 18.639,0 19.633,18 Moszczenica Razem Analizując gospodarkę odpadami komunalnymi na terenie Powiatu Gorlickiego zauważalny jest znaczny wzrost ogólnej ilości odpadów pochodzących z terenu gmin przekazanych do odzysku oraz widoczny spadek ilości odpadów komunalnych poddanych procesowi unieszkodliwiania poprzez składowanie, co jest spowodowane budową i oddaniem do użytku w 2010 r. nowego zakładu do odzysku odpadów w Gorlicach przez Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych „Empol” Sp. z o.o. w Tylmanowej. Proces odzysku w tej instalacji prowadzi do produkcji paliwa alternatywnego z odpadów komunalnych, który jest sprzedawany do cementowni. Z odpadów komunalnych zebranych przez Firmę EMPOL wyprodukowano w roku 2011 - 41.813,42 Mg paliwa alternatywnego, a w 2012 roku – 31.195,10 Mg . W roku 2001 Zarząd Powiatu Gorlickiego przyjął do realizacji „ Powiatowy Program unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest”. Zgodnie z jego zasadami z budżetu powiatu realizowane było zadanie o charakterze ponadgminnym w ramach którego finansowano załadunek, transport i unieszkodliwianie tych odpadów. Do 2004 roku zadanie to było finansowane tylko ze środków budżetu powiatu, jednak z uwagi na znacznie zmniejszenie się środków, które wpływały na ówczesny Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej od 2006 roku zadanie to było współfinansowały gminy. Tabela 7 Zestawienie danych z zakresu realizacji Powiatowego Programu unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest Gmina M. Gorlice 2011 rok Lata 2001-2012 (łącznie) 2012 rok Liczba posesji objęta Programem Środki Środki gminy Liczba posesji objęta Programem 11 7800 10 5000 Liczba posesji objęta Programem gminy Środki gminy 111 36521 26 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Gorlice 10 5000 16 6720 116 28714 Bobowa 16 10000 11 8500 144 46510 Biecz 12 9000 13 8134 114 39515 Lipinki 8 2500 6 3500 77 18004 Ropa 15 8408 22 14900 68 33747 Sękowa 13 10000 10 7840 111 34316 Łużna 7 5000 6 5000 82 27370 Uście Gorlickie 23 17000 25 16800 117 64439 Moszczenica - - - - 21 - Środki Powiatu - 15412 Ilość usuniętych odpadów (tony) 330 - 315 - 2231 Razem 115 90120 119 88078 961 11684 423694 752829 Oprócz prowadzenia unieszkodliwiania odpadów zwierających azbest w 2009 r. Powiat podpisał umowę z Firma PMS Bartnicki na zbiórkę zużytych baterii. Zgodnie z jej warunkami firma umieściła swoje pojemniki ( 13 sztuk) w budynkach Starostwa Powiatowego , Powiatowym Urzędzie Pracy oraz Szkołach ponadgimnazjalnych. Odbiór i utylizacja zebranych odpadów jest prowadzona bezpłatnie przez Firmę Bartnicki. Ponadto Gminy w latach 2011-2012 prowadziły zbiórkę selektywną odpadów ze strumienia odpadów komunalnych, w tym surowców wtórnych. Tabela 8 Zbiorcze zestawienie selektywnej zbiórki surowców wtórnych przez gminy Opony / Wiekogabarytowe (Mg) Sprzęt elektrycz. (Mg) Szkło (Mg) Tworzywo sztuczne (Mg) Gmina 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 Gorlice (Miasto) 231 267 136 140 - - 836 781 - - - - Gorlice 90,5 49 7,1 5,6 - - - - - 6 104,8 43,25 Metale (Mg) Papier (Mg) Zużyte baterie (Mg) Razem (Mg) 11 12 2011 2012 - - 1203 1188 141 165,7 0,2 0,3 27 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Bobowa 34,9 40,4 6,2 5,5 0 7 0 1,9 0 6,5 4,1 1,3 - - 48,2 66,8 Biecz 18,9 16,5 42,1 88,7 1,7 1,8 12,3 118 - - - - - - 75 225 Lipinki tak tak tak tak - - tak tak tak tak - - - - 49,57 51,56 Ropa - - - - - - - - - - 0,9 - - - 0,9 - Sękowa 40,6 79 15,6 32,1 2 8,4 7,1 29,7 5,1 6,6 2,5 3,2 72,9 159 Łużna 67,2 64 0,68 1,2 - - 3,7 3,8 - - 8,7 14,9 - - 80,28 83,9 Uście Gorlickie 25,8 40,1 18,3 34,3 - 5,1 3,7 24,3 - - - - - - 58,3 128,8 Moszczenica - - - - - - - - - - - - - - - - Łącznie 508,9 611,8 262,1 350,1 21,1 27,9 862,8 958,7 5,1 47,2 16,2 25,4 0,2 0,3 1729,15 2068,76 Ponadto w latach 2011 – 2012 jedynie Gmina Bobowa prowadziła zbiórkę odpadów biodegradowalnych, których w tym okresie zebrała łącznie 7,2 Mg. Na terenie powiatu gorlickiego znajduje się jedno składowisko odpadów komunalnych w Bieczu o pojemności całkowitej 77 400 m3, na terenie którego zdeponowano w 2011 roku 1632 Mg odpadów komunalnych, a w roku 2012 - 1176 Mg odpadów komunalnych oraz zamknięte w 2012 r. składowisko odpadów komunalnych w Uściu Gorlickim. Obecnie znajduje się na etapie rekultywacji , której harmonogram przedstawia się następująco: 1. Umieszczenie tablic informujących o terminie zamknięcia składowania – nie przyjmowania odpadówtermin realizacji –od zaraz. 2. Przygotowanie składowiska do rekultywacji: uporządkowanie terenu składowania i otoczenia z „dziko” zalegających odpadów, zagospodarowanie wydzielonych opon i odpadów wielkogabarytowych zgromadzonych na składowisku – termin realizacji – kwiecień 2013 r. 3. Wyprofilowanie i zagęszczenie zgromadzonych odpadów do rzędnych 20-30 cm poniżej rzędnych obwałowań, z zachowaniem spadków 3% (kierunek przekroju A-4) i 4 % (kierunek przekroju B-B). termin realizacji – kwiecień 2013 r. 4. Uzupełnienie obwałowania w miejscu otwartego dotychczas wjazdu do kwatery jeszcze przed zapełnieniem składowiska odpadami – termin realizacji – lipiec 2013 r. 5. Wypełnienie odpadami innymi niż niebezpieczne lub obojętnymi pozostałej do zapełnienia części eksploatowanej kwatery z zagęszczeniem ich warstwami do rzędnej, uzyskanej po wykonanych pracach wg p-tu 3 – termin realizacji – na bieżąco- do II-III kwartał 2013 r. 6. Rekonstrukcja piezometru nr 1 – termin realizacji – wrzesień 2013 r. 7. Wykonanie systemu odgazowania – termin realizacji – październik 2013 r. 8. Zaizolowanie odpadów gruntem mineralnym – termin realizacji – listopad 2013 r. 9. Nawożenie wierzchowiny: wysiew nasion (nawóz zielony), koszenie, pokrycie wierzchowiny warstwą ziemi próchniczej – termin realizacji – I kwartał 2014 r. 28 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 10. Wysiew i nasadzenia roślinności – termin realizacji – II kwartał 2014 r. 11. Uzupełnienie nasadzeń / dodatkowo nawożenie mineralne – termin realizacji – II kwartał 2014 r. 12. Demontaż betonowych elementów składowiska (placów manewrowych i brodzika) – termin realizacji – III kwartał 2014 r. Łączny koszt rekultywacji w/w składowiska wyniesie 1 500 000,00 zł. Ponadto na terenie Fabryki Maszyn „GLINIK” w Gorlicach znajduje się składowisko odpadów niebezpiecznych o pojemności całkowitej 2 840 m3. Instalacje do przetwarzania odpadów znajdujące się na terenie powiatu to: 1. Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych „EMPOL” Osiedle Rzeka 133, 34-451 Tylmanowa - linia do produkcji paliwa alternatywnego w Gorlicach przy ul. Przemysłowej 7, 2. EKO-Neutral -Elektron ul. Szopena 33A Gorlice- przetwarzanie sprzętu elektrycznego i elektronicznego, 3. Wyrób i układanie parkietu Andrzej Karpl Ropa 902 – spalanie paliwa, 4. Gorlickie Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego „FOREST” Sp. Z o.o. ul. Biecka 9 Gorlice – spalanie biomasy, 5. Firma Wielobranżowa „GLOBAL” Grzegorz Wilk Mszanka 210, 38-322 Łużna - paliwo alternatywne z odpadów innych niż komunalne, 6. „CUBINA” Marek Ludzia, Czesław Ścisłowicz spółka jawna ul. Nowotarska 335 , Waksmund – paliwo alternatywne z odpadów innych niż niebezpieczne, 7. „INTERBET” c.s. Janusz Szkaradek, Tomasz Iwański ul. Biecka 236, Gorlice- odzysk odpadów z budowy remontów, 8. Kuźnia „GLINIK” Sp. z o.o. ul. Michalusa 1, Gorlice- stacja do rozbijania zużytych emulsji RESEL, 9. Przedsiębiorstwo Materiałów Izolacyjnych „Izolacja-Matizol” S.A. ul. 11 Listopada 32, Gorlice – instalacja do produkcji papy, 10. Rafineria Nafty „GLIMAR” S.A. ul. Michalusa 1 , 38-300 Gorlice instalacja do mechanicznobiologicznego przetwarzania odpadów, 11. „CASTMET” PPHU Odlewnia Metali S.C. ul. Michalusa 1, Gorlice – przetapianie metali, 12. PPHU „AMET” Maciej Serafin ul. Hallera 55 , , Gorlice- 0dlewnia metali, 13. „OGNIWO” Spółdzielnia Metalowo-Odlewnicza ul. Tumidajskiego 3, Biecz– odlewnia metali, 14. „RAGAR” Firma Remontowo Budowlana Radosław Rokosz ul. Oś 1000-lecia 35/16 , , Krakówunieszkodliwianie folii, 15. „AUTO-KOMIS” Halina Przybylska Ropica Polska 368, 38-300 Gorlice – demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji, 16. Auto-złom Stacja Demontażu Pojazdów Mateusz Gubała Zagórzany 180, 38-333 Zagórzany – demontaż pojazdów, 17. Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „MADRAS” Joanna Furmanek , Ul Skrzyńskich 22, Gorlice – odzysk metali, 18. Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „ELEKTRON” Jan Przybyłowicz – Kryg 415 – odzysk szkła. Z dniem 1 lipca 2013 r. zgodnie z treścią znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku wszystkie gminach z terenu powiatu gorlickiego wprowadziły nowe zasady gospodarki odpadami komunalnymi wynikające z tej ustawy. Odpowiednimi uchwałami rady gmin ustaliły wysokość opłaty za 29 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku odbiór odpadów, termin, częstotliwość i tryb wnoszenia opłat jak również regulaminy utrzymania czystości i porządku na terenie gminy. Wszystkie gminy wprowadziły segregację selektywną odpadów u źródła, takich jak: papier, tektura , plastik, metal szkło. Należy tutaj podkreślić iż większość gmin powiatu gorlickiego, to gminy wiejskie gdzie odpady zielone i biodegradowalne są zagospodarowywane przez mieszkańców w sposób indywidualny poprzez kompostowanie lub skarmiane przez zwierzęta. Wyjątek stanowi miasto Gorlice oraz gmina miejsko-wiejska Bobowa i Biecz, gdzie do momentu wejścia w życie znowelizowanej ustawy odpady zielone i biodegradowalne trafiały do zmieszanych odpadów komunalnych, natomiast w chwili obecnej na terenie tych gmin wprowadzona jest selektywna zbiórka odpadów biodegradowalnych i zielonych. Zgodnie z nowymi zasadami: • Miasto Gorlice w sezonie od maja do października raz na miesiąc prowadzi zbiórkę odpadów zielonych w workach, a następnie wyłoniona Firma wywozi te odpady do RIPOK w Nowym Sączu, • Gmina miejsko – wiejska Biecz zgodnie z przyjętym planem odbioru – odpady biodegradowalne odbierane są raz na 4 tygodnie z terenów miejskich i wiejskich oraz raz na 2 tygodnie na terenie ścisłej zabudowy miejskiej, a następnie są one odbierane przez właściwa Firmę i przekazywane do RIPOK w Nowym Sączu, • Gmina miejsko-wiejska Bobowa zbieranie biodegradowalnych prowadzi raz w miesiącu do brązowych worków, które są odbierane przez właściwą firmę i przekazywane do unieszkodliwienia do RIPOK w Nowym Sączu. Zgodnie z Planem Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego Powiat Gorlicki znajduje się w regionie sądecko-gorlickim i obecnie na jego terenie znajdują się dwie zastępcze instalacje do obsługi regionu do czasu uruchomienia regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych: tj. Sortowania zmieszanych odpadów komunalnych w Gorlicach oraz w Nowym Sączu. 2.7.2. Drogi i koleje 2. 7. 2.1. Drogi Na terenie powiatu gorlickiego istnieje dobrze rozbudowana sieć dróg. Głównym szlakiem komunikacyjnym jest droga krajowa nr 28 Zator Medyka granica państwa. Jej długość na obszarze powiatu wynosi około 28,7 km. Ważną funkcję komunikacyjną spełniają również istniejące drogi wojewódzkie: nr 977 Tarnów-Gorlice-Konieczna granica państwa o długości 49, 5 km, nr 979 Moszczenica-Zagórzany o długości 6,4 km, nr 980 Jurków- Binarowa –Biecz o długości 11,7 km, nr 981 Zborowice – Grybów krzyżówka o długości 10,6 km, nr 993 Gorlice-Dukla o długości 16,3 km i powiatowe. Łączna długość dróg wojewódzkich na terenie powiatu wynosi 94,5 km, a dróg powiatowych 313,8 km (o nawierzchni twardej). Dróg publicznych gminnych jest w powiecie 456,6 km. Miasto Gorlice posiada obwodnicę, która została oddana do użytku w 2004 roku. Obwodnica Biecza oddana do użytku w 2008 roku. 30 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Natężenie ruchu na drogach powiatowych przedstawia się następująco: • droga powiatowa nr 1489K Sękowa-Rozdziele SDR -1057 pojazdów na dobę, • droga powiatowa nr 1498K Ropa-Wysowa Zdrój –Blechnarka – granica Państwa SDR -2829 pojazdów na dobę, • droga powiatowa nr 1390K Ciężkowice-Turza-Sitnica-Strzeszyn SDR- 1283 pojazdów na dobę, • droga powiatowa nr 1463K Siedliska-Siedliska SDR-2904 pojazdów na dobę, • droga powiatowa nr 1484K Biecz-Korczyna-Libusz-Kobylanka SDR 1402 pojazdy na dobę, • droga powiatowa nr 1493K Siary-Owczary SDR-1598 pojazdów na dobę, • droga powiatowa nr 1490K Ropica Górna-Bartne 1034 pojazdy na dobę, • droga powiatowa nr 1468K Mszanka-Wola Łużańska 1235 pojazdów na dobę, • droga powiatowa 1483K Korczyna-Wójtowa 1108 pojazdów na dobę. Pomiary natężenia ruchu wykonane w roku 2010 n/w odcinkach dróg wojewódzkich: • nr 977 odc. Zborowice - Moszczenica - SDR (pojazdy samochodowe ogółem) – 3929, • nr 977 odc. Moszczenica - Gorlice - SDR – 4431, • nr 977 odc. Gorlice /przejście/ – SDR – 3777, • nr 979 odc. Moszczenica - Gorlice - SDR – 2736, • nr 980 odc. Gromnik - Biecz - SDR – 2778, • nr 981 odc. Zborowice – Bobowa - Grybów - SDR – 4929, • nr 993 odc. Gorlice /przejście/ – SDR – 8224, • nr 993 odc. Gorlice - granica województwa – SDR – 2444, Pomiary natężenia ruchu wykonane w roku 2010 n/w odcinkach drogi krajowej nr 28: • odc. Ropa - Gorlice - SDR – 5857, • odc. Obwodnica Miasta Gorlice - SDR – 9427, • odc. Gorlice - Biecz - SDR – 9388, 2.7.3. Koleje Oś kolejową przechodzącą przez teren powiatu stanowi trasa Stróże — Zagórz. Wymieniona trasa jest jedyną na terenie powiatu. Na terenie powiatu stacje kolejowe znajdują się w: • Gmina Bobowa: Bobowa (dwa przystanki), Jankowa, Wilczyska, • Gmina Łużna: Wola Łużańska, Szalowa, • Gmina Moszczenica: Moszczenica Małopolska, • Miasto Gorlice: Gorlice Zagórzany, • Gmina Biecz: Biecz. 31 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Zaznaczyć należy, iż w chwili obecnej na terenie gminy Bobowa są nadal dwa przystanki (Jankowa, Wilczyska) natomiast na terenie w.w. gmin pozostały tylko i wyłącznie czynne torowiska służące transportowi przemysłowemu. 2.7.4. Podmioty gospodarcze Największymi zakładami przemysłowymi na terenie powiatu są: • Fabryka Maszyn „Glinik" S.A. w Gorlicach, • Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego „FOREST" w Gorlicach, • „DREW-MAX" w Uściu Gorlickim, • „PRODREW" w Bieczu, • „ADFORS" Gorlice, • „Matizol" Gorlice, • Kopalnia Ropy Naftowej i Gazu — Polskie Górnictwo Nafty i Gazu w Warszawie — Sanocki Zakład Nafty i Gazu w Sanoku, • Uzdrowisko Wysowa S.A., • Uzdrowisko Wapienne, • Zakład Ceramiki Budowlanej w Bieczu, • E-Star Elektrociepłownia Gorlice Sp. z o o., • Zakład Maszyn Górniczych „Glinik” Sp. z o o. w Gorlicach, • Kuźnia „Glinik” Sp. z o o. w Gorlicach, • Narzędzia i Urządzenia Wiertnicze Sp. z o o. w Gorlicach, • GÓR-STAL Sp. z o o. w Gorlicach, • Severt Polska Sp. z o o., 32 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 3. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW PRZYRODY 3.1. Informacje ogólne 3.1.1. Dominujące formy gospodarowania na terenie powiatu Powiat gorlicki zajmuje łączną powierzchnię 967,4 km2. Formy użytkowania terenu na obszarze powiatu przedstawia tabela 6. Tabela 9 Formy użytkowania terenu w powiecie gorlickim Formy użytkowania terenu Powierzchnia [ha] Powierzchnia ogółem 96 740 Tereny rolnicze, w tym 42 115 grunty orne 21 538 sady 320 łąki 13 197 pastwiska 7 060 Lasy i grunty leśne 42 481 Pozostałe grunty i nieużytki 12 140 wody 1 211 Odsetek powierzchni [%] 100,0 43,5 22,26 0,33 13,64 7,3 43,91 12,55 1,25 Źródło: GUS Struktura użytkowania obszaru powiatu gorlickiego wskazuje na jego rolno-leśny charakter. Znaczny udział terenów leśnych w ogólnej powierzchni przyczynił się bez wątpienia do rozwoju przemysłu przetwórstwa drzewnego na omawianym obszarze. 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej powiatu 3.2.1. Budowa geologiczna Omawiany obszar pod względem geologicznym należy do Karpat. Stanowią one młody górotwór systemu alpejskiego zbudowany ze skał krystalicznych, wulkanicznych i osadowych, silnie zaburzonych, pofałdowanych i po przemieszczanych w postaci rozległych płaszczowin w okresie trzeciorzędowym. Karpaty Zachodnie tworzą łukowate wygięcie i cechują się występowaniem pasa wyżynnego zwanego Pogórzem oraz kotlin tektonicznych. Pogórza Karpackie wraz z wyższym stopniem o rzeźbie średnio i niskogórskiej zwanej Beskidami stanowią Zachodnie Karpaty Zewnętrzne. Są one zbudowane przede wszystkim z utworów fliszowych (naprzemianlegle ułożonych piaskowców i zlepieńców oraz mułowców i iłowców), wieku kredowego i paleoceńskiego, ukształtowanych jako nasunięcia płaszczowinowe (płaszczowiny śląskiej, magurskiej i sokolskiej). Pogórza stanowią falistą wyżynę (deniwelacje 80-250 m), rozczłonkowaną dolinami, wzdłuż których charakterystyczny krajobraz 33 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku pogórski wnika w głąb partii górskich Beskidów. Na ogół wyrównane wierzchowiny ścinają struktury tektoniczne fliszu. Przeważają stoki wypukło - wklęsłe okryte miąższymi pokrywami lessopodobnymi. W strefie brzeżnej można obserwować liczne osuwiska Pogórze Ciężkowickie jest zbudowane z trzech płaszczowin nasuniętych na siebie od południa: skolskiej, podśląskiej i śląskiej. W całości jest to zwarty płat z wyrównanymi garbami wododzielnymi, rozcięty głębokimi dolinami o zboczach raczej wypukłych, charakteryzujący się występowaniem urozmaiconych form skalnych z twardego piaskowca. Pojedyncze twardzielcowe pasma osiągają znaczne wysokości nad poziom morza. W Dolinie Białej występują liczne stopnie teras skalnoosadowych, z których najwyższe osiągają 80 m. Na cokołach 30-50 m leżą żwiry z materiałem północnym w stropie, związane z podparciem rzek przez lądolód. Beskid Niski stanowi łańcuch górski przebiegający z zachodu na wschód. W tej części Karpat płaszczowina magurska ma budowę łuskową i zbudowana jest z serii łupkowo-piaskowcowych. Jednostka magurska rozpoczyna się warstwami inoceramowymi wieku kredowego, na których leżą pstre łupki i warstwy beloweskie wieku eoceńskiego, następnie warstwy hieroglifowe i warstwy magurskie. Podstawowym elementem rzeźbotwórczym są gruboławicowe piaskowce warstw magurskich. Liczne są uskoki, z których największy przebiega na linii doliny Ropy, od wsi Ropa do Gorlic, oddzielając masyw Maślanej Góry od Beskidu Niskiego. Pasma górskie o wysokościach 600 — 700 m n.p.m, mają wyraźny przebieg NW-SE, i oddzielone są od siebie dolinami rzek. Grzbiety założone są na piaskowcach magurskich, doliny wycięte w mało odpornych seriach piaskowcowo-łupkowych. Taki układ warunkuje kształt stoków, stromych w górnych partiach i bardzo łagodnych w części środkowej i dolnej. Charakterystyczne dla Beskidu niskiego są również śródgórskie kotlinki. Plejstoceński system terasowy tworzą listwy i półki ciągnące się wzdłuż biegu głównych dolin. Terasy holoceńskie zbudowane ze żwirów i otoczaków wypełniają dna wszystkich większych dolin. Obniżenie Gorlickie stanowi formę denudacyjną położoną wśród małoodpornych warstw krośnieńskich jako części centralnego synklinorium karpackiego. Charakter rzeźby jest na przemian pagórkowaty (wysokości do około 350 m n.p.m.) i dolinny. Główną jest dolina Ropy, na zachód od niej rozciąga się Kotlina Łużnej, a na zachód Kotlina Libuszy, w której występują rozległe terasy o wysokości 15-20 m, z cokołem skalnym, otulone glinami zboczowymi. 3.2.2. Bogactwa naturalne Na terenie powiatu gorlickiego występują udokumentowane złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, kopalin pospolitych – piaski i żwiru oraz ilastych surowców ceramiki budowlanej, a także źródła wód leczniczych. Wydobycie surowców naturalnych na terenie powiatu w 2012 roku przedstawiono w tabelach 10 i 11. 34 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 10 Wydobycie surowców naturalnych Surowiec Jednostka ropa naftowa [tys. Mg] gaz ziemny [mln m3] piaski i żwiry [tys. Mg] surowce ilaste ceramiki [tys. m3 ] budowlanej Wielkość wydobycia 2,85 1,43 60 1 Źródło: PIG –PIB W-wz 2013 – dane za rok 2012 Eksploatatorem złóż na terenie powiatu gorlickiego jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. oddział Sanocki Zakład Górnictwa Nafty i Gazu. Zgodnie z posiadanymi informacjami posiada on koncesje górnicze na eksploatację : • 3 złóż gazu ziemnego (Gorlice, Gorlice-Glinik, Szalowa) • 5 złóż ropy naftowej (Biecz, Dominikowice-Kobylanka-Kryg-Libusza-Lipinki, KrygLibusza-Lipinki, Fellnerówka-Hanka, Magdalena). Dla wymienionych powyżej złóż utworzony jest obszar i teren górniczy, a koncesje na ich eksploatacje zostały wykupione do roku 2017-2019. Na obszarze powiatu gorlickiego wykonano w sumie 2.731 odwiertów (w tym część kopaną ręcznie) w przeważającej części w latach 1870-1945. Większość z nich została zlikwidowana przed 1945 r. Aktualnie eksploatacja ropy naftowej i gazu ziemnego prowadzona jest 398 odwiertami a 25 otworów jest zastawionych (czasowo lub trwale wyłączonych z eksploatacji). Tabela 11 Zasoby i pobór udokumentowanych złóż wód leczniczych Typ wody Nazwa złoża miejsco Wapienne Słabozmineralizowane wody siarczkowe wość Wysowa Zmineralizowane i słobozmineralizowane szczawy wodorowęglanowo - chlorkowo – sodowe, jodkowe, siarczkowe, żelazawe Zasoby [m3/h] 5,67 11,92 Pobór [m3/rok] 791,00 13 577,70 35 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 3.3. Rzeźba terenu Powiat gorlicki położony jest na obszarze podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie. Cały jego teren należy zaliczyć do terenów wyżynno-pagórkowatych. Północna część powiatu ma charakter pogórski. Przeważają tu szerokie wzniesienia,a w części południowej rozciągają się łagodne góry Beskidu Niskiego z wzniesieniami nie przekraczającymi 1000 m n.p.m. Przeważają tu kopulaste grzbiety, przełęcze niskie i łatwo dostępne. Różnica wysokości ma odzwierciedlenie w wartościach rzędnych bezwzględnych, które wynoszą w części północnej powiatu (gminy: Biecz, Łużna, Bobowa, Moszczenica, Lipniki, Gorlice), od 247,6 do 733,0 m n.p.m., a w części południowej (gminy: Ropa, Sękowa, Uście Gorlickie), od 300,0 do 997,0 m n.p.m. Różnica, między najniżej (247,6 m n.p.m. gmina Biecz) i najwyżej (997,0 m n.p.m. — gmina Uście Gorlickie), położonymi punktami wysokościowymi powiatu wynosi 749,4 m. 3.4. Wody powierzchniowe 3.4.1. Sieć rzeczna Sieć rzeczną powiatu gorlickiego tworzą przede wszystkim dwa większe cieki: Ropa i Biała Tarnowska, oraz ich dopływy. Główną rzeką powiatu jest jednak Ropa, która uchodzi do Wisłoki w Jaśle. Rzeka ta wypływa na południowym stoku Jaworzyny na wysokości 790 m n.p.m. Całkowita długość Ropy wynosi 78,7 km, (w województwie małopolskim 54,8 km). Powierzchnia jej zlewni do Gorlic wynosi 317 km2, a całkowita powierzchnia zlewni 974 km2. Zlewnia Ropy odwadnia najwyższe pasma Beskidu Niskiego i przepływa przez tereny gmin Biecz, Gorlice, Uście Gorlickie, Ropa. Spadek rzeki od źródeł do zapory Klimkówka wynosi 20%. Największe dopływy to Sękówka, która przepływa przez gminę Sękowa oraz gminę miejską Gorlice oraz Zdynia, przepływająca przez gminę Uście Gorlickie. Rzeka Biała Tarnowska jest prawobrzeżnym dopływem Dunajca, o całkowitej długości 101,8 km. Wypływa na wysokości 739 m n.p.m., spod Ostrego Wierchu w Beskidzie Niskim. Przepływa między innymi przez gminę Bobowa. Zlewnia Białej graniczy ze zlewnią Ropy od zachodu, a jej powierzchnia całkowita przy ujściu do Dunajca wynosi 983 km2. Pozostałymi większymi ciekami wodnymi na terenie powiatu są: Sękówka, Moszczanka, Sitniczanka, Libuszanka, Zdynianka, Gładyszówka, Regetówka, Szumniak, Łosianka, Bielanka, Brzanka, Stróżowianka, Bednarka i wiele innych o mniejszym znaczeniu. Charakterystyczną cechą dla tego obszaru, wynikającą przede wszystkim z ukształtowania terenu, są wezbrania w okresie wiosennych roztopów, letnich opadów, grudniowych deszczy. Niżówki występują najczęściej we wrześniu. Najwyższe stany wody na Ropie notowano w Klęczanach (712 cm), a na Sękówce w Gorlicach (640 cm). 36 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 3.4.2. Zbiorniki wodne Na terenie powiatu nie występują w zasadzie naturalne zbiorniki wodne. Istnieje jeden sztuczny zbiornik zaporowy na rzece Ropa, nazywany również Jeziorem Klimkówka. Zbiornik wodny Klimkówka oddany do użytku w 1994 r. położony jest w 54 km rzeki Ropa, w prostej linii około 13 km na południe od Gorlic. Pojemność całkowita zbiornika wynosi 43,5 mln m3. Pierwsze napełnienie odbyło się w 1995 r. Celem budowy zbiornika było wyrównanie przypływów niżówki dla likwidacji deficytu wody w przekrojach Gorlice i Jasło, obniżenie kulminacji fali powodziowych, produkcja energii elektrycznej, rekreacja i wypoczynek. Parametry zbiornika: • powierzchnia zlewni zbiornika 210 km2, • powierzchnia zalewu 3,06 km2, • pojemność całkowita 43,5 mln m3, • pojemność powodziowa stała 8,0 mln m3, • pojemność wyrównawcza 33,0 mln m3, • pojemność martwa 2,5 mln m3, • długość zbiornika około 6,0 km, • szerokość zbiornika od 200 do 800 m, • długość linii brzegowej 12,7 km, • średnia głębokość około 13 m, • maksymalna rzędna piętrzenia 398,6 m n.p.m. Zbiornik Klimkówka oddziaływuje na otaczające środowisko, co przejawia się w zmianie warunków klimatycznych najbliższego otoczenia, zmianie wielkości przepływów Ropy poniżej zbiornika, w powiększaniu się z roku na rok błotnistych obszarów w cofce zbiornika, koło Uścia Gorlickiego. 3.5. Wody podziemne 3.5.1. Charakterystyka ogólna Na terenie powiatu gorlickiego zasoby wód podziemnych są niewielkie. Zbiorniki wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych oraz kredowe. W Karpatach można wyróżnić dwie warstwy zasilające źródła, skały podłoża i utwory pokrywowe, przy czym występuje istotna przewaga zasilania z tych ostatnich w postaci młak, wycieków i wysięków na stokach. Średnia wydajność na ogół nie przekracza 0,5 l/s. Gęstość źródeł na tym terenie jest stosunkowo duża. 37 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Warunki infiltracji w Karpatach są niekorzystne. Główne zbiorniki wód podziemnych występują w utworach czwartorzędowych (charakteryzują się dużymi zasobami, lecz małym zasięgiem) oraz trzeciorzędowych i kredowych. Ze względu na znaczne deniwelacje na tym obszarze, głębokość zwierciadła wody w skałach podłoża przekracza 20 m. Na terenie powiatu znajdują się fragmenty dwóch głównych zbiorników wód podziemnych, GZWP nr 433 i nr 434, występują one w utworach czwartorzędowych i mają porowy charakter ośrodka. Oba zbiorniki zostały wyznaczone według kryteriów indywidualnych, ze względu na deficytowy charakter obszaru. GZWP nr 433 ma zasoby dyspozycyjne rzędu 26 tys. m3/d i średnią głębokość ujęć 8 m GZWP nr 434 Dolina Białej, jest długi i wąski. Jego zasoby dyspozycyjne szacowane są na 7 tys. m3/d, zaś średnia głębokość ujęć wynosi 6 m. Zestawienie parametrów charakterystycznych dla GZWP (nr 433 i 434), występujących na terenie powiatu przedstawia tabela 9. Tabela 12 Parametry GZWP występujących na terenie powiatu ___________ ____________________ Zasoby [tys. Nr GZWP Nazwa GZWP Typ ośrodka Wiek skał Powierzchnia Średnia GZWP [km2] głębokość m3/d] ujęć [m] 433 porowy QD 181 8 26,0 Dolina rzeki Wisłoka 434 porowy QD 54 6 7,0 Dolina rzeki Biała Zbiorniki wód porowych w czwartorzędowych utworach wykorzystywane powszechnie do zaopatrzenia w wodę indywidualnych gospodarstw, cechują się wysokimi wahaniami poziomu wody nawiązującymi do przebiegu opadów. W latach suchych występują poważne braki wody zwłaszcza w obszarze Obniżenia Gorlickiego. 3.5.2. Obszary występowania źródeł wód leczniczych Na terenie powiatu gorlickiego występują udokumentowane złoża wód leczniczych w miejscowościach Wysowa – Zdrój, gmina Uście Gorlickie oraz Wapienne, gmina Sękowa. Wodami leczniczymi określa się wody podziemne nie zanieczyszczone pod względem chemicznym i mikrobiologicznym, odznaczające się naturalną zmiennością cech fizycznych i chemicznych o zawartości rozpuszczonych składników mineralnych stałych nie mniej niż 1000 mg/dm3 lub jednego z wymienionych poniżej składników: jonu żelazawego – nie mniej niż 10 mg/dm3 (wody żelaziste), jonu fluorkowego – nie mniej niż 2 mg/dm3 (wody fluorkowe), jonu jodkowego – nie mniej niż 1 mg/dm3 (wody jodkowe), siarki dwuwartościowej – nie mniej niż 1 mg/dm3 (wody siarczkowe ), kwasu metakrzemowego – nie mniej niż 70 mg/dm3 (wody krzemowe), radonu – nie mniej niż 74 Bq/dm3 (wody radanowe) i dwutlenku węgla niezwiązanego – nie mniej niż 250 mg/dm3 (250-999mg/dm3 wody kwasowęglowe, ≥ 1000 mg/dm3 szczawa). Wody lecznicze występujące w rejonie Wysowej – Zdroju są wodami leczniczymi zmineralizowanymi i słabozmineralizowanymi. Należą głównie do tzw. szczaw oraz do wód 38 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku żelazistych, eksploatowanych 5 ujęciami, wód żelazisto – jodkowych, eksploatowanych 2 ujęciami i wody jodkowe eksploatowane 1 ujęciem. Aktualnie w Wysowej – Zdroju istnieje 12 czynnych ujęć wody leczniczej. Należą do nich ujęcia z odwiertów Józef I, Słone, Józef II, Henryk W-11, Bronisław, Aleksandra, Anna W-13, Franciszek W-14, W-12, W-24, W-15 i W-16. • JÓZEF I jest odwiertem o głębokości 6,0 m, wykonanym w 1921 r. Woda ujęta tym odwiertem została scharakteryzowana jako 0,26 % szczawa wodorowęglanowo – chlorkowo – sodowa, żelazista, borowa. Zatwierdzona wydajność wody wynosi 0,48 m3/godz. • SŁONE odwiert wykonany w 1921 r. do głębokości 14,9 m, w 1972 r. pogłębiony do 16,5 m. Woda scharakteryzowana jest jako 0,20 % szczawa wodorowęglanowo – sodowo – wapniowa, żelazista, borowa. Zatwierdzona wydajność – 0,18 m3/godz. • JÓZEF II jest odwiertem do głębokości 29,3 m, wykonanym w 1962 r. Woda z tego ujęcia scharakteryzowana została jako 0,51 % szczawa wodorowęglanowo – chlorkowo – sodowa, żelazista, borowa. Zatwierdzona wydajność wody wynosi 0,48 m3/godz. • HENRYK W-11 jest odwiertem o głębokości 50,0 m, wykonanym w 1969 r. Ujęta woda scharakteryzowana została jako 0,60 % szczawa wodorowęglanowo – chlorkowo – sodowo – borowa. Zatwierdzona wydajność wody wynosi 1,1 m3/godz. • BRONISŁAW jest otworem o głębokości 18,3 m, wykonanym w 1960 r. Wodę z tego ujęcia scharakteryzowano jako 0,16 % szczawa wodorowęglanowo – sodowo – wapniowa, żelazista, magnezowa, borowa. Zatwierdzona wydajność – 0,15 m3/godz. • ALEKSANDRA jest odwiertem o głębokości 100 m, wykonanym w 1961 r. Ujęta woda to 2,44 % szczawa wodorowęglanowo – chlorkowo – sodowa, bromkowa, jodkowa, żelazista, borowa. Zatwierdzona wydajność wynosi 0,84 m3/godz. • ANNA W-13 jest odwiertem o głębokości 40 m, wykonanym w 1972 r. Woda z tego odwiertu to 1,59 % szczawa wodorowęglanowo – chlorkowo – sodowa, jodkowa, bromkowa, borowa. Zatwierdzona wydajność – 0,6 m3/godz. • FRANCISZEK W-14 jest odwiertem o głębokości 50 m, wykonanym w 1972 r. Odwiertem ujęto wodę, która scharakteryzowana jest jako 1,83 % szczawa wodorowęglanowo – chlorkowo – sodowa, jodkowa, bromkowa, borowa. Zatwierdzona wydajność – 1,3 m3/godz. • W-12 jest odwiertem o głębokości 40 m, wykonanym w 1969 r. Ujęta woda to 0,40 % szczawa wodorowęglanowo – chlorkowo – sodowo – wapniowa, żelazista, borowa. Zatwierdzona wydajność – 2,0 m3/godz. • W-24 jest odwiertem o głębokości 40 m, wykonanym w 1992 r. Woda z tego ujęcia to 0,14 % szczawa wodorowęglanowo – sodowo – wapniowa, żelazista, borowa. Zatwierdzona wydajność – 2,0 m3/godz. Woda ta używana jest do produkcji wody naturalnej „Wysowianki”. • W-15 jest odwiertem o głębokości 80 m, wykonanym w 1974 r. Ujęta woda to 0,95 % szczawa wodorowęglanowo – chlorkowo – sodowa, bromkowa, jodkowa, borowa, siarczkowa. Zatwierdzona wydajność – 1,8 m3/godz. 39 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku • W-16 jest odwiertem o głębokości 76 m, wykonanym w 1974 r. Ujętą wodę scharakteryzowano jako 0,44 % szczawa wodorowęglanowo – chlorkowo – sodowa, bromkowa, borowa. Ponadto istnieją odwierty W-19 i W-20, z zasobami zakwalifikowanymi do zasobów przemysłowych. Odwiert W-19 wykonany w 1974r., do głębokości 72 m, z udokumentowanymi zasobami w ilości 0,35 m3/godz. Woda z tego ujęcia to 1,04 % szczawa. Odwiert W-20 wykonany w 1974 r., do głębokości 65 m, z udokumentowanymi zasobami 0,835 m3/godz. Woda z tego ujęcia to 0,75% szczawa. Odwierty wody leczniczej W-19 i W-20 nigdy nie były eksploatowane z powodu braku zagospodarowania oraz względów ekonomicznych. Aktualnie stanowią one punkty obserwacyjne lokalnego monitoringu. Natomiast istniejące obiekty R-3 i R-4, odwiercone do głębokości 80 m, nie posiadają udokumentowanych zasobów eksploatacyjnych, w związku ze znikomą ilością wody leczniczej. Otwory przeznaczone zostały na punkty obserwacyjne lokalnego monitoringu – piezometry. Wody występujące na terenie Wysowej – Zdroju zaliczane są do drugiej strefy hydrochemicznej karpackich prowincji wód leczniczych. Na terenie Wapiennego występują 4 ujęcia wód leczniczych – źródła Marta i Kamila oraz odwierty W-1 i W-2. W 2012 roku w celu aktualizacji zasobów eksploatacyjnych wody leczniczej z otworów W-1 i W-2 oraz źródeł Marta i Kamila została opracowana, a następnie zatwierdzona decyzją Marszałka Województwa Małopolskiego, „Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby eksploatacyjne wody leczniczej z utworów kredowych otworów W-1 i W-2 oraz źródeł Kamila i Marta w Uzdrowisku Wapienne”. Zaktualizowane łączne zasoby eksploatacyjne udokumentowanych ujęć wód leczniczych w Wapiennem są większe od zatwierdzonych w 1994 roku. Wynika to ze wzrostu wydajności źródła Kamila. • Źródło MARTA ujęte jest na głębokości 1,75 m. Wodę scharakteryzowano jako 0,03 % słabozmineralizowana, siarczkowa. Zasoby eksploatacyjne źródła wahają się od 0,14 do 0,17 m3/godz. Eksploatacja ujęcia odbywa się samoczynnie, grawitacyjnie. • Źródło KAMILA ujęte jest na głębokości 1,2 m. Ujęta woda to 0,05 % słabozmineralizowana, siarczkowa. Zasoby eksploatacyjne źródła wahają się od 3,0 do 3,5 m3/godz. Eksploatacja ujęcia odbywa się samoczynnie, grawitacyjnie. • Otwór W-1 odwiercony został w 1974 r. do głębokości 50 m. Woda z odwiertu to 0,04 % 40 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku słabozmineralizowana, siarczkowa. Zasoby eksploatacyjne otworu wynoszą 0,70 m3/godz. • Otwór W-2 odwiercony został w 1975 r. do głębokości 74,2 m. Woda z odwiertu to 0,05 % słabozmineralizowana, siarczkowa. Zasoby eksploatacyjne otworu wynoszą 1,30 m3/godz. Ujęte źródła wód leczniczych Marta i Kamila aktualnie całkowicie zaspokajają zapotrzebowanie na wodę do zabiegów leczniczych. Otwory wody leczniczej W-1 i W-2 nie są eksploatowane, są ujęciami rezerwowymi. 3.6. Gleby W pokrywie glebowej dominują gleby zwietrzelinowe, w większości brunatne kwaśne, rzadziej wyługowane wytworzone ze zwietrzeliny skał o lepiszczu węglanowym bądź nie węglanowym. Niewielkie powierzchnie zajmują gleby bielicowe. Gleby gruntów ornych są wytworzone z glin średnich i ciężkich pylastych oraz z utworów pyłowych W części północno-wschodniej powiatu występują gleby wytworzone z utworów lessopodobnych. W dolinach występują mady, najczęściej średnie lub ciężkie. W południowej części powiatu (Beskid Niski), występują gleby gliniasto-kamieniste, piaszczysto kamieniste, rzadziej gliniaste. Ich skład mechaniczny i właściwości wodne są odzwierciedleniem skały macierzystej rzeźby terenu i stosunków klimatycznych. Są to gleby leśne, nie mają one większych wartości użytkowych, trudne w uprawie, ale w obiegu wody spełniają podstawową rolę związaną z zasilaniem głębszych zbiorników wód gruntowych. Gleby występujące na obszarze powiatu należą do niskich klas bonitacyjnych. Ich jakość w dużej mierze uwarunkowana jest właśnie zróżnicowaną budową geologiczną tego obszaru. W większości gleby występujące na terenie powiatu zaklasyfikowane zostały do średnich i niższych klas bonitacyjnych. Duży odsetek użytków rolnych stanowią ziemie IV i V klasy bonitacyjnej. Zaledwie 15 % powierzchni użytków rolnych powiatu posiada II (0,6 %) i III (14,4 %) klasę bonitacyjną I klasa w ogóle nie występuje. Gminy położone na terenie powiatu gorlickiego, zostały sklasyfikowane przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pod względem wskaźnika jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w sposób przedstawiony w tabeli 13. 41 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 13 Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej na terenie powiatu Gmina Wskaźnik bonitacji Agroklimatu Rzeźby terenu Warunków Jakości i przydatności wodnych rolniczej Biecz 1) 59,1 8,8 1,7 4,8 Bobowa 56,4 8,5 1,6 4,4 Gorlice 1) 52,4 8,2 2,2 4,3 Lipinki 52,8 8,0 2,2 4,6 Łużna 58,3 8,5 2,6 4,3 Moszczenica 56,6 8,5 2,0 4,6 Ropa 56,6 8,5 2,0 4,6 Sękowa 30,1 7,2 1,0 4,2 Uście Gorlickie 31,9 6,5 0,8 3,9 Ogólny wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej 74,4 70,9 67,1 67,6 73,7 71,7 71,7 42,5 43,1 1) gmina Źródło: WIOŚ Kraków Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki danego obszaru do produkcji rolnej (w zakresie wartości od powyżej 100,1 do 30,1 jednostek - dla województwa małopolskiego). Im wartość wskaźnika wyższa tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Na podstawie dokonanej klasyfikacji można stwierdzić, że gminy znajdujące się w północnej i centralnej części powiatu odznaczają się lepszym wskaźnikiem rolniczej przestrzeni produkcyjnej niż gminy położone w części południowej. Taki układ jest następstwem budowy geologicznej, rzeźby terenu oraz warunków klimatycznych omawianego obszaru. Wraz z pogarszaniem tych warunków, zwiększeniem wysokości nad poziom morza oraz zwiększeniem nachylenia stoków, gleby przechodzą w słabsze klasy bonitacyjne (11 lub 12 kompleks gleb górskich - zbożowy lub owsiano-ziemniaczany). W klasyfikacji, w układzie powiatowym województwa małopolskiego, powiat gorlicki pod względem wskaźnika rolniczej przestrzeni produkcyjnej zajmuje 11 miejsce (wśród 19 powiatów), a wartość powiatowego wskaźnika rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 64,7. Od jakości gleb występujących na terenie powiatu uzależniona jest struktura gatunkowa upraw. Dominują tu uprawy o mniejszych wymaganiach glebowo-wodnych - żyto, mieszanki zbożowe, pszenżyto i ziemniaki. Duży obszar powiatu – zwłaszcza jego południową część - zajmują tereny pastwisk, na których prowadzona jest hodowla zwierząt. 3.7. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej 3.7.1. Charakterystyka ogólna szaty roślinnej Szata roślinna Karpat układa się w charakterystyczne piętra roślinności. Na terenie powiatu gorlickiego występują generalnie dwa piętra, piętro pogórza oraz piętro regla dolnego. Piętro pogórza sięga do 450 — 550 m n.p.m. i jest to przede wszystkim wielogatunkowy las liściasty tzw. grąd. W drzewostanie dominuje grab, występują również dęby szypułkowy i bezszypułkowy oraz lipa, olcha. Nad rzekami zachowały się częściowo lasy łęgowe wierzbowo42 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku topolowe oraz wiązowe. Znaczny udział w piętrze pogórza mają na wpół naturalne zbiorowiska łąkowe. Regiel dolny, powyżej 550 m n.p.m. charakteryzuje się dominacją buczyny karpackiej gdzie dominują drzewostany bukowo – jodłowe, z udziałem jawora, sosny, świerka, dęba, wiązów oraz innych gatunków domieszkowych. Występują tu także lasy łęgowe z olszyną bagienną lub olszą szarą. W obszarach źródliskowych występują ziołorośla. Ze zbiorowisk wtórnych najważniejsze są łąki z zespołem mietlicy i mieczyka. Flora Karpat liczy około 1700 gatunków (w obrębie pogórza około 900 w tym 7% górskich). Na terenie powiatu gorlickiego spotkać można również stanowiska takich rzadkich roślin jak: cis, bluszcz, wawrzynek, wilczełyko, widłaki, dziewięćsił bezłodygowy, lilia złotogłów, kłokoczka południowa i inne. 3.7.2. Lasy Znaczną część powiatu gorlickiego zajmują lasy. Ich powierzchnia wynosi ponad 42 tys. ha, co stanowi około 43% powierzchni powiatu i jest znacznie wyższy od średniej wojewódzkiej oraz średniej krajowej.Powierzchnia lasów państwowych wynosi około 35 tys. ha, pozostała część tj. ok. 7,5 tys. ha stanowi własność prywatną. Lasami w powiecie zarządzają trzy nadleśnictwa PGL Lasy Państwowe, tj: Nadleśnictwo Gorlice, N- ctwo Łosie i N-ctwo Kołaczyce, ktore administruje drzewostanami na terenach gmin Lipinki i Biecz. Nadzór nad lasami prywatnymi sprawuje Starosta Gorlicki za pośrednictwem Nadleśniczych w/w nadleśnictw. Największym stopniem zalesienia odznaczają się gminy położone w południowej części powiatu, przede wszystkim Sękowa i Uście Gorlickie. Wszystkie lasy państwowe na tych terenach zaliczane są do lasów ochronnych z podziałem na następujące kategorie ochronności: • lasy wodochronne, • lasy glebochronne, • lasy uzdrowiskowo — klimatyczne, • lasy przeznaczone do masowego wypoczynku. W występującym naturalnym drzewostanie przeważają buk i jodła, a wiodącym typem siedliskowym drzewostanów jest LG (Las Górski). 3.7.3. Charakterystyka ogólna świata zwierząt Świat zwierzęcy Karpat Zachodnich jest bogaty. W Beskidzie Niskim, a nawet na pogórzu można spotkać sarny, jelenie i dziki, oraz znajdujące się pod całkowitą ochroną rysie, niedźwiedzie, żbiki i wilki. W całych Karpatach Polskich żyje około 148 gatunków ptaków. W lasach reglowych występują między innymi głuszce, jarząbek, orzechówka, puszczyk uralski i drozd obrożny. Z potokami jest związany pluszcz, a w całych Beskidach występuje największa sowa-puchacz. 43 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Z gatunków herpetofauny wymienić należy przede wszystkim traszkę karpacką traszkę górską oraz salamandrę plamistą. Z kilkunastu gatunków ryb charakterystyczne dla omawianego obszaru są przede wszystkim brzana karpacka i lipień. 3.7.4 Formy ochrony przyrody Na podstawie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114 z 1991 r., poz. 492), za tereny chronione należy uznać parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe wraz z ich otulinami, obszary chronionego krajobrazu oraz obszary Natura 2000. Formę przestrzenną mogą mieć również niektóre pomniki przyrody, użytki ekologiczne, a zwłaszcza zespoły przyrodniczo- krajobrazowe. Tabela 14 Formy ochrony przyrody jakie występują na terenie powiatu Forma ochrony Powierzchnia [ha] Ogółem 59 025 Parki narodowe 2001 Rezerwaty przyrody 24,8 Obszary chronionego krajobrazu 57 022 Na terenie powiatu obszary wyróżniające się szczególnymi walorami przyrodniczymi objęto następującymi formami ochrony: Parki narodowe Magurski Park Narodowy — gmina Sękowa i gmina Uście Gorlickie, powierzchnia 623,71 ha — stanowi to około 10 % całkowitej powierzchni parku,obejmuje ochroną cenne wielogatunkowe zbiorowiska leśne — buczyna karpacka, bory jodłowe i jodłowo świerkowe, podzielone na 4 oddzielne fragmenty: w okolicy Wapiennego, nad Bartnem oraz na stokach góry Uherec i góry Dąb. Otulina Magurskiego Parku Narodowego — na terenie powiatu zajmuje powierzchnię 5.550 ha. Rezerwaty przyrody Kornuty — gmina Sękowa, rezerwat krajobrazowy i geologiczny - położony na południowo zachodnim stoku Magury Wątkowskiej, utworzony w 1953 roku na powierzchni 11,90 ha, obejmuje ochroną fragment lasu jodłowo-bukowego, w którym znajdują się potężne skały o wysokości od 2 do 15 .m, porozrzucane głazy i bloki skalne, a także kilka jaskiń - największa jest jaskinia Mrocza mająca długość 175 m i głębokość 17 m, oraz reliktowe krzewy i kosodrzewiny; Jelenia Góra — gmina Gorlice, utworzony w 1984 roku na powierzchni 12,97 ha — leśny (ochrona paproci języcznika zwyczajnego w zespole jaworowym). 44 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Pomniki przyrody Pomniki przyrody są to elementy przyrody ożywionej (drzewa). Występują tu także elementy przyrody nieożywionej. W poszczególnych miejscowościach przedstawia się to następująco: Miasto Gorlice : Dąb szyp. - „Obserwator” 1. 380 cm 2. Lipa dr. - 355 cm 3. Jesion wyniosły - 3 szt. 285 cm, 360 cm, 380 cm 4. Dąb bezsz. - 500 cm 5. 6. Dąb sz. - 2 szt.Lipa dr. - 2 szt. - 270 cm, 410 cm; 200 cm, 210 cm 7. 8. Dąb szyp. - 5 szt. Lipa dr.- 1 szt. - 9. Dąb szyp. - kilkanaście szt. Lipa dr. - kilka szt. 10. 220 cm-340 cm 200 – 350 cm 180 – 260 cm 11. 12. Brzoza br. 1 szt.- 250 cm- 480 cm Dąb bezsz. - 340 cm 13. 14. 15. Buk zw. „Ambasador” Tulipanowiec „Rogalec”Modrzew eur. „Pacjent”- 370 cm 250 cm 305 cm Gmina Gorlice : 1. Dąb szyp. - Szymbark - 385 cm 2. Jesion wyniosły „Marcin” - Kwiatonowice - 360 cm 3. Dąb szyp. „Aleksander” - Zagórzany - 380 cm Gmina Lipinki : 1. Dąb szkarłatny - 340 cm 2. Olsza cz .- 266 cm 3. Dąb szyp. - 5 szt.- 330,240,410,295,260 4. Lipa sz.- 490 cm cm Gmina Lipinki: -wszystkie drzewa w parku dworskim w centrum Lipinek Gmina Biecz : 1. Dąb bezszyp. Gmina Ropa: 1. Dąb szyp. 110 cm 45 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Gmina Bobowa : 1.Jesion w. - Bobowa - 330 cm 2.Lipa dr. (3 odnogi pnia) - Wilczyska - 690 cm (w odziomku) 3.Topola - Bobowa - 480 cm Gmina Uście Gorlickie : 1. Lilia złotogłów - Jaworzyna Konieczniańska - powierzchni ca. 20 - 25 ar. 2. Lipa dr.- Wysowa - 510 cm 3. Lipa dr.- Zdynia - 480 cm 4. Lipa dr.- Zdynia - 530 cm Gmina Sękowa : 1. Źródło „Mirki” w m. Małastów 2. Odkrywka naturalna - utwory fliszowe w dnie i na brzegach potoku Sękówka w m. Ropica Górna, długość łączna obiektu : ca. 250 m Gmina Łużna : 1. Kłokoczka południowa - Szalowa - dwa krzewy 2. Dąb szyp.- Łużna - 350 cm Obszary chronionego krajobrazu Obecnie funkcjonuje Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu ustanowiony rozporządzeniem Wojewody Małopolskiego w 2006 r. Obszar ten na terenie powiatu obejmuje gminę Ropa i Uście Gorlickie oraz część gmin: Gorlice, Sękowa i Łużna. Ochronie przyrody i krajobrazu służą również ograniczenia związane z ustanowionymi strefami ochrony uzdrowisk Wysowa i Wapienne o łącznej powierzchni 6100 ha oraz obszary górnicze ujęć wód mineralnych dla wymienionych uzdrowisk, o łącznej powierzchni 2.200 ha. Szczególne zasady ochrony zasobów wodnych obowiązują również na terenach położonych powyżej Zbiornika Klimkówka. Obszary Natura 2000 Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 r. zmienionym rozporządzeniem z dnia 5 września 2007 r. Minister Środowiska wyznaczył na terenie powiatu obszar Natura 2000 - Ostoja Magurska obejmująca część gmin : Sękowa i Lipinki Beskid Niski, który na terenie powiatu Gorlickiego 46 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku obejmuje gminy: Ropa, Uście Gorlickie, Gorlice, Sękowa i Lipinki. Obszar ten obejmuje również część powiatu nowosądeckiego jak również część województwa podkarpackiego. Całkowita powierzchnia obszaru to : 151.967 ha. Areał ten obejmuje region Beskidu Niskiego we wschodniej części polskich Karpat. Na tym terenie stwierdzono do tej pory gniazdowanie co najmniej 37 gatunków z Załącznika Nr 1 Dyrektywy Ptasiej oraz 18 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Beskid Niski charakteryzuje się największą w Polsce i prawdopodobnie w Unii Europejskiej liczebnością orlika krzykliwego (180-200 par) i puszczyka uralskiego (200-300 par). Jest również jedna z najważniejszych w kraju ostoi orła przedniego ( 6-8 par), bociana czarnego (35-40 par ), dzięciołów zielonosiwego (120-150 par), białogrzbietego (200-300 par), białoszyjego (8-10 par) i trójpalczastego (30-40 par) oraz muchówki małej (800-1200 par). Stwierdzono tutaj znaczną liczebność derkacza (200300 samców). Teren powiatu gorlickiego jest częściowo objęty sześcioma obszarami Natura 2000: Beskid Niski PLB180002 - Występuje tu co najmniej 40 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa Rady 79/409/EWG) oraz 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następującychgatunków ptaków: bocian czarny, dzięcioł białoszyi, orlik krzykliwy (PCK), orzeł przedni (PCK), puszczyk uralski (PCK), sóweczka (PCK), trzmielojad, włochatka (PCK). Ostoja Magurska PLH180001 - Jest to ważna ostoja fauny puszczańskiej z dużymi drapieżnikami: niedźwiedziem, wilkiem i rysiem. Obszar o bogatej florze reprezentowanej przez: 759 gatunków roślin naczyniowych, 161 gatunków mchów, 51 wątrobowców, 51 śluzowców, 463 grzyby wielkoowocnikowe. Na obszarze występuje szereg gatunków roślin naczyniowych chronionych, rzadkich oraz zagrożonych. W sumie, w obszarze stwierdzono 16 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Na obszarze występują biocenozy o naturalnym składzie gatunkowym, wysokiej stabilności i odporności na czynniki antropogenne. Szczególnie cenne są typowo wykształcone i dobrze zachowane buczyny i jaworzyny. Łącznie zidentyfikowano tu 14 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Jest to jedno z 3 aktualnych miejsc występowania chrząszcza Rhysodes sulcatus w Polsce oraz również bardzo rzadkich nietoperzy: Myotis emarginatus i M. bechsteinii. Rezerwat Kornuty to najważniejsze w tym rejonie miejsce zimowania nietoperzy. Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH120094 - Podłoże skalne obszaru budują w przeważającej większości gruboławicowe piaskowce magurskie, na których wytworzyły się gleby brunatne i brunatne kwaśne. Fragmenty ostoi obejmują obszary w okolicy wzniesień: Miejska Góra (643 m n.p.m.), Suchy Wierch (652 m n.p.m.), Kiczera - Żdżar (610 m n.p.m.), Ubocz (623 m n.p.m.), Czerteżyki (628 m n.p.m.), Markowiec (640 m.n.p.m.), Kiczerka (625 m n.p.m.), Skałka (820 m n.p.m.), Czarny Dział (706 m n.p.m.) oraz Wysota (784 m n.p.m.). Na obszarze ostoi występują dwa piętra roślinności: piętro pogórza (do 530 m n. p. m.) oraz piętro regla dolnego (po szczyty). W 47 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku krajobrazie dominują lasy liściaste i mieszane, bukowe i bukowo - jodłowe. Obszar utworzony dla ochrony kolonii rozrodczych podkowca małego i nocka dużego. "Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego" tworzy sześć enklaw. Każda z nich obejmuje obiekt, w którym mieści się kolonia rozrodcza i jej obszar żerowania. Tymi obszarami są: (1) Zamek w Szymbarku, (2) Cerkiew pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Łosiu koło Ropy PLH120021 i Cerkiew pw. Św. Apostoła Łukasza w Kunkowej, (3) Cerkiew pw. śś. Kosmy i Damiana w Blechnarce, (4) Cerkiew pw. Opieki Matki Bożej w Hańczowej, (5) Cerkiew pw. św. Dymitra w Śnietnicy, (6) Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Małastowie. Bednarka PLH120033 - Kolonia rozrodcza podkowców liczy ok. 35-45 osobników. Zgodnie z Kryteriami wyboru schronień nietoperzy do ochrony w ramach polskiej części sieci Natura 2000, obiekt uzyskał 11 punktów, co daje podstawy do włączenia go do sieci Natura 2000. Na terenie obszaru stwierdzono 1 gatunek nietoperza z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Biała Tarnowska PLH 120090 - Obszar obejmuje wąską dolinę rzeki Białej na odcinku od Śnietnicy do okolic Tarnowa (most w Bistuszowej). Rzeka w górnym biegu (do Florynki) płynie naturalnym korytem, meandrując w obrębie, szerokiego średnio na kilkadziesiąt metrów, kamieniska. Brzegi porośnięte są zaroślami wierzbowymi, w których dominuje Salix eleagnos, obok S. purpurea i S. fragilis. Przylegają do nich pastwiska i łąki, a gdzie niegdzie fragmenty łęgów. Wzdłuż doliny biegnie szosa, wzdłuż której ciągnie się rozproszona zabudowa wsi. Z ustalonych kamieńców prowadzony jest pobór materiału skalnego. Na kamieńcach dobrze rozsiewa się wierzba siwa Salix eleagnos. Pospolicie występuje tu września Myricaria germanica, tworząc płaty o powierzchni ok. kilkudziesieciu metrów, rozproszone na całej długości tego odcinka rzeki. Poniżej Florynki koryto jest odcinkami uregulowane. W otoczeniu dominują pola uprawne i łąki oraz fragmenty łęgów i zarośli nadrzecznych. W Grybowie i Tuchowie rzeka przepływa przez środek miejscowości, gdzie ujęta jest w betonowy żłób lub obwałowana. Biała Tarnowska - największy dopływ Dunajca - bierze początek w Beskidzie Niskim na wysokości 900 m npm. Jej zlewnia zbudowana głównie z utworów fliszowych piaskowców i łupków. Spadki jednostkowe Białej wahają się od około 6‰ w górnym biegu rzeki do około 1‰ w dolnym biegu. Rzeka charakteryzuje się dużą ilością miejsc prądowych (bystrz) ułożonych naprzemiennie ze stosunkowo długimi odcinkami bezprądowymi (plosa). Biała jest mocno ocieniona, brzegi częściowo naturalne porośnięte krzewami i drzewami, miejscami umocnione opaskami lub narzutem kamiennym. Dno o granulacji zmiennej malejącej z biegiem rzeki, od grubego żwiru i nielicznych głazów, poprzez drobny żwir, aż po piasek, muł i glinę (na wysokości Tarnowa). Biała charakteryzuje się znaczną zmiennością przepływów i szybkim mętnieniem wody, wywołanymi opadami o charakterze nawalnym. Koryto rzeki jest głęboko wcięte w ciasną dolinę górskiej rzeki. Poniżej Tuchowa dolina Białej rozszerza się do 2-3 km, a następnie rzeka tworzy przełom przez wzgórza zbudowane z inoceramowych łupków piaskowca. Poniżej ujścia dopływu Spod Ostrej Góry Biała wypływa z Karpat do Kotliny Sandomierskiej. Zlewnia Białej w górnym i środkowym biegu 48 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku rzeki ma charakter rolniczo-rekreacyjny, natomiast w dolnym biegu - charakter przemysłowy. Wisłoka z dopływami PLH 180052 - Obszar leżący na wysokości 200-360 m n.p.m. obejmuje koryto rzeki Wisłoki, wraz z fragmentami łąk, na odcinku od północnej granicy Ostoi Magurskiej do mostu drogowego na trasie Pilzno-Kamienica, wraz z dopływami: • Iwielką od mostu w m. Draganowa do ujścia, z unikatowym naturalnym wodospadem na progu fliszowym oraz z dobrze zachowanym, cennym kompleksem łąk • Kamienicą od mostu na trasie Brzostek - Smarzowa w m. Siedliska -Bogusz do ujścia, • Ropą od zapory zbiornika Klimkówka do ujścia z dopływami: Sękówką od mostu na drodze Ropica - Małastów do ujścia, • Olszanką od mostu na trasie Nagórze - Wlk. Strona (przy ujściu Czermianki) do ujścia, Libuszanką od mostu na trasie Rozdziele -Bednarka do ujścia, • Jasiołką od mostu na trasie Barwinek - Dukla w Trzcianie do ujścia do Wisłoki. Dno rzek budują odcinkami płyty skalne (z piaskowca i łupków) oraz odcinkami osady kamienisto – piaszczyste (piasek i żwir). Miejscami tworzą się piaszczysto - ilaste łachy. W dolinach dominują użytki zielone 19%i grunty orne 66%. Lasów jest stosunkowo niewiele, poza rejonem Beskidu Niskiego jednak niektóre odcinki dolin wchodzących w skład ostoi, np. Kłopotnicy biegną wśród rozległych, leśno-zaroślowych ekosystemów łęgowych. Lasy liściaste zajmują 6% powierzchni a lasy mieszane 7%. Rzeka Wisłoka jest prawobrzeżnym dopływem Wisły o długości 163,6 km i powierzchni zlewni 4110,2 km2 . Wisłoka płynie często zmieniając kierunek i tworzy liczne zakola i meandry. W górnym biegu Wisłoka ma charakter górski, o dużej zmienności przepływu. Różnice w poziomie wody może sięgać nawet 5 m. Rzeka ma dno kamieniste (jedyne w tej części Karpat, płaty dobrze wykształconych kamieńców nadrzecznych), a przeciętną szerokość 40 m i średnią głębokość 0,7-1,0 m. Poniżej ujścia Jasiołki koryto rozszerza się nawet do 90 m, a głębokość wzrasta średnio do 1-2 m. W okolicach Jasła brzegi są uregulowane. Ropa do ujścia Libuszanki płynie korytem naturalnym, o dnie żwirowo-kamienistym z nielicznymi wychodniami warstw piaskowców magurskich w korycie (tzw. berda), które są siedliskiem ryb łososiowatych. Poniżej Ropa płynie w szerokiej dolinie, która do miejscowości Ropa ma strome brzegi, a od Gorlic jej stoki łagodnieją. Koryto jest częściowo uregulowane. Średnia szerokość rzeki wynosi tu ok. 40 m, natomiast głębokość 1,5-2,0 m. Brzegi są silnie zarośnięte i woda nie nagrzewa się. Roślinności wodnej nie jest dużo. Jest to ważna ostoja wielu gatunków cennych ryb. Zacienienie koryta stwarza również dobre warunki do rozwoju fauny bezkręgowej. Od ujścia Olszanki dno doliny rozszerza się do 1,5 km i wypełniają je mady i piaski rzeczne. W rejonie Biecza i Krygu eksploatuje się złoża ropy naftowej, którą przetwarza się w Gorlicach. Nad Kłopotnicą (między Zawadką Osiecką i Dobrynią) oraz nad Iwielką znajdują się rozległe kompleksy, niezwykle rzadkich w Karpatach, łąk świeżych i zmiennowilgotnych, w tym trzęślicowych. W Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej wymieniono 16 występujących tu cennych siedlisk. 49 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Najcenniejszymi zbiorowiskami roślinnymi są lasy, zarośla łęgowe i grądowe, a także łąki. 3.8. Walory kulturowe Na terenie powiatu gorlickiego zostało zachowane wiele historycznych pamiątek, między innymi stare zagrody, drewniane cerkwie. Najcenniejsze z nich to cerkiewki w Hańczowej, Bartnem, Bielance oraz Ropicy Górnej. O ich wyjątkowym znaczeniu kulturowym świadczy fakt, że w historii sztuki otrzymały swoją nazwę „cerkiewki łemkowskie" (ludność pochodzenia wołosko-ruskiego określaną jako Łemkowie). Do cennych zabytków regionu należą również liczne cmentarze żołnierzy pierwszej wojny światowej oraz kamieniczki w Gorlicach i Bieczu, a także rynki w Bieczu i Bobowej. 3.9. Szlaki turystyczne Dostęp do walorów przyrodniczych i kulturowych, znajdujących się na terenie powiatu, umożliwia gęsta sieć szlaków turystycznych. • Szlak czerwony: (stanowi fragment głównego szlaku beskidzkiego): Krynica — Izby — Ropki — Hańczowa — Kozie Żebro — Popowe Wierchy — Bartne — Wątkowa — Kołanin i dalej do Komańczy, • Szlak zielony: przeł. Beskid — Lackowa — Ostry Wierch — Wysowa — Kozie Żebro — Magura Małastowska (813 m): przełęcz Żdiar — Bielanka — Maślana Góra — Stróźe, • Szlak zielony: Gorlice — Dominikowice — Wapienne — Łysula — Wapienne Ferdel rezerwat „Kornuty" — Wątkowa, • Szlak niebieski: Szalowa — Gorlice — Siary — Ostry Dział — Magura Małastowska — Banica — Bartne, • Szlak niebieski: Biecz — Wojtowa — Rozdziele — Ferdel, • Szlak żółty: Gorlice - przeł. Żdiar — Miejska Góra — Łysa Góra — Ropa, • Szlak żółty: Folusz — Magura Wątkowska — Bartne — Banica, • Szlak niebieski: Grybów - Nowy Łupków, • Szlaki żółte łącznikowe: Wysowa - Regietów, Magura Małastowska - Sucha Homola, Ropki - Ostry Wierch. 3.10. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych Rozpatrując na terenie powiatu istnienie zasobów i walorów przyrodniczych, należy robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie jako czynnik prorozwojowy jak i ograniczający rozwój. W tabeli 15 przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój powiatu. 50 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 15 Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze istniejące na terenie powiatu Element przyrodniczy Czynniki prorozwojowe Położenie : Beskid Niski, przy granicy słowackiej - rozwój ruchu przygranicznego, sąsiedztwo atrakcyjnych turystycznie regionów Ukształtowanie terenu : płaska północna cześć, górzysta część południowa Gleby : niska jakość bonitacyjna - zróżnicowany krajobraz zwiększający Złoża bogactw naturalnych : gaz, ropa, źródła wód mineralnych, wody termalne atrakcyjność całego powiatu - zastępowanie areału rolnego nasadzeniami leśnymi lub naturalnymi użytkami zielonymi (łąki,pastwiska) - rozwój uzdrowisk – Wysowej Zdrój oraz Wapiennego - perspektywy rozwoju geotermii w Gminach Sękowa i Ropa - możliwości rozwoju bazy turystyczno-uzdrowiskowej - rozlewnie wód leczniczych Wody podziemne : niewielkie zasoby Wody powierzchniowe : gęsta sieć - rozwój bazy turystycznej - wędkarstwo Powietrze : zanieczyszczone w ośrodkach miejskich w okresach zimowych (niska emisja) - rozwój bazy turystyczno – leczniczej, agroturystyki oraz turystyki sportowej (narciarstwo klasyczne i zjazdowe, kolarstwo górskie, hippika, biegi). Czynniki pogarszające możliwości rozwojowe - wzrost natężenia ruchu pojazdów, wzrost emisji spalin - koncentracja rolnictwa w części południowej - zwiększona erozja na części północnej - niższe plony , uprawa gatunków roślin o niewielkich wymaganiach glebowych, zaniechanie prowadzenia upraw rolnych - skażenie gleby i wód gruntowych, hałas, migracje zwierząt, zwiększenie natężenia ruchu kołowego - ograniczenia nowego osadnictwa - niedobory wody wpływające na wielkości plonów - ograniczenie rozwoju niektórych dziedzin gospodarki - przeciętna jakość wód ujmowanych na cele socjalne - zwiększenie zagrożenia - występowanie tylko niektórych gatunków flory i fauny wodnej - gorsze warunki bytowania ludności - zagrożenie zdrowia mieszkańców - pogarszanie się jakości gleb, wód i roślinności kwaśne deszcze 51 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Hałas : w pobliżu dużych zakładów przemysłowych oraz głównych ciągów komunikacyjnych - rozwój turystyki w rejonach poza skupiskami przemysłu i z dala od głównych ciągów komunikacyjnych - pogorszenie warunków bytowania ludności w niektórych rejonach Walory przyrodnicze : duża lesistość południowej części, bogactwo siedlisk i ekosystemów, duże walory krajobrazowe - rozwój przemysłu drzewnego – miejsca zatrudnienia - rozwój turystyki i agroturystyki. - ograniczenia lokalizacyjne przy podejmowaniu działalności gospodarczej (NATURA 2000) - wykluczenie niektórych przedsięwzięć gospodarczych Walory kulturowe : liczne zabytki - rozwój turystyki - popularyzacja regionu 4. OCENA ZAGROŹEŃ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 4.1. Zmiany w rzeźbie terenu i przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej Na omawianym terenie, brak czynników wywołujących zmiany w rzeźbie terenu. Specyfika wydobycia ropy i gazu nie powoduje następstw w postaci znacznych zmian rzeźby terenu. Eksploatacja gazu ziemnego na terenie powiatu zgodnie z danymi Państwowej Służby Geologicznej wg danych na dzień 31.12.2012r. prowadzona jest w 3 złożach (Gorlice, Gorlice-Glinik, Szalowa), natomiast ropy naftowej w 5 złożach (Biecz, Dominikowice-Kobylanka-Kryg, Kryg-LibuszaLipinki, Fellnerówka-Hanka, Magdalena). Prowadzone wydobycie ma jedynie oddziaływanie punktowe i podlega kontroli oraz monitoringowi zgodnie z przepisami prawa geologicznego i górniczego. Eksploatacja złóż piaski i żwiru oraz surowców ilastych ceramiki budowlanej powoduje lokalne zmiany przy powierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej. Po zakończonym wydobyciu tych kopalin ze złóż wyrobiska poeksploatacyjne podlegają rekultywacji, głównie w kierunku rolnym. 4.2 Stan i tendencje zmian czystości powietrza atmosferycznego Jakość powietrza atmosferycznego na terenie powiatu gorlickiego kształtowana jest przez emisję pochodzenia antropogenicznego (tj. związaną z działalnością człowieka). Do głównych antropogenicznych źródeł zanieczyszczeń należy tzw. niska emisja, czyli emisja związana z energetycznym spalaniem paliw stałych w paleniskach domowych. Ponadto na jakość powietrza atmosferycznego wpływa oddziaływanie transportu drogowego (emisja liniowa). Zanieczyszczenia emitowane są również ze źródeł przemysłowych (emisja punktowa). W 2011 roku na terenie powiatu gorlickiego badania stanu zanieczyszczenia powietrza pod kątem 52 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku ochrony zdrowia prowadzone były przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Krakowie w punkcie pomiarowym zlokalizowanym w Gorlicach, ul. Krasińskiego. Na obsługiwanym przez WIOŚ stanowisku przy ul. Krasińskiego badania prowadzone były referencyjną metodą wagową pod kątem określenia stężeń pyłu PM 10 oraz zawartym w pyle a należącym do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych benzo(a)piranu. Adres stanowiska: Miejski Zespół Szkół nr 4 ul. Krasińskiego 9, 38-300 Gorlice Wysokość poboru prób: 1,8 m Współrzędne geograficzne: szerokość geograficzna N = 49039’31” długość geograficzna E = 210 09’48” Pył zawieszony PM10 Wykres 1 Wartości średniorocznych stężeń pyłu PM 10 na stanowisku zlokalizowanym w Gorlicach, lata 2009-2011 W 2011 roku w Gorlicach wartość stężenia średniorocznego pyłu zawieszonego PM10 mierzonego przy ulicy Krasińskiego wyniosła 34,5 μg/m3, co stanowi 86% wartości dopuszczalnej 40 μg/m3 obowiązującej dla terenu kraju. Średnioroczne stężenie pyłu PM10 obniżyło się w porównaniu do poprzedniego roku pomiarowego o 4,8 µg/m3. Wartości średnioroczne stężeń pyłu PM10 uzyskane w okresie objętym badaniami - tj. w latach 2009, 2010 i 2011 nie przekroczyły wartości dopuszczalnej 40 µg/m3. Wartości średniodobowe Obok wartości stężenia uśrednianej w skali roku kalendarzowego, normowana jest również wartość średniodobowa. Dopuszczalna wartość dla doby wynosi 50µg/m3 , a liczba dni z wartościami 53 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku przekraczającymi dopuszczalną nie może być wyższa niż 35 dni. W roku 2011 odnotowano 69 dni z przekroczoną dopuszczalną wartością średniodobową stężenia pyłu PM10 50 µg/m3. Przekroczenia dopuszczalnej wartości średniodobowej w poszczególnych miesiącach w roku zestawiono w tabeli 16. Tabela 16 Zestawienie ilości dni z przekroczeniem dopuszczalnej wartości stężeń średniodobowego w poszczególnych miesiącach 2011 roku Największe przekroczenia wystąpiły w sezonie grzewczym, nie został natomiast osiągnięty alarmowy poziom pyłu PM10 wynoszący 200 µg/m3. Największą wartość dobową pyłu PM10 odnotowano 23 lutego - 174 µg/m3. Wykres 2 Występowania przekroczeń dopuszczalnego stężenia dobowego 50 ug/m3 pyłu PM10 w poszczególnych miesiącach 2011 r. na stanowisku zlokalizowanym w Gorlicach. Największą liczbę przekroczeń dobowych wartości stężeń pyłu PM10 odnotowano w miesiącach: marzec (17 dni), luty (13 dni) oraz listopad (17 dni). W miesiącach: maj, czerwiec, lipiec, sierpień i wrzesień pomiary nie wykazały przekroczeń dopuszczalnej wartości średniodobowej 54 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Wykres 3 Rozkład stężeń średniomiesięcznych pyłu PM10 na stanowisku zlokalizowanym w Gorlicach, 2011 rok Największą liczbę przekroczeń dobowych wartości stężeń pyłu PM10 odnotowano w miesiącach: marzec (17 dni), luty (13 dni) oraz listopad (17 dni). W miesiącach: maj, czerwiec, lipiec, sierpień i wrzesień pomiary nie wykazały przekroczeń dopuszczalnej wartości średniodobowej. Wykres 4 Stężenie [ug/m3] Średnie stężenie 24 godzinne PM10 w roku 2012 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 kw iecień luty styczeń marzec sierpień czerw iec maj lipiec październik grudzień w rzesień listopad miesiąc W roku 2012 w miesiącu lutym zanotowano bardzo wysokie stężenie PM 10, którego średnia wartość przekroczyła 90 µg/m3. Zapewne bezwietrzna pogoda z bardzo niskimi temperaturami poniżej 200C przyczyniła się do tak dużego stężenia PM 10 w powietrzu w tym okresie. W pozostałych miesiącach wartości stężeń były podobne jak w roku 2011. Benzo(α)piren w pyle PM10 Wartość stężenia średniorocznego dla benzo(α)pirenu w pyle zawieszonym na stanowisku w Gorlicach w 2011 roku wyniosła 3,3 ng/m3. Otrzymana wartość stanowi 330% wartości docelowej wynoszącej 1 ng/m3. 55 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Wykres 5 Wartości średniorocznych stężeń benzo(α)piranu w pyle na stanowisku zlokalizowanym w Gorlicach, lata 2009-2011 Wartość stężenia średniorocznego dla benzo(α)pirenu w pyle zawieszonym obniżyła się w porównaniu do poprzedniego roku pomiarowego o 1,9 ng/m3. Jednakże w okresie objętym badaniami tj. w latach 2009, 2010 i 2011 corocznie przekraczana jest wartość docelowa 1 ng/m3. Podobnie jak w przypadku pyłu PM10, poziom benzo(α)pirenu w powietrzu atmosferycznym charakteryzuje się zmiennością sezonową (wykres III.5). Występujące w sezonie „grzewczym” (miesiące: I-III. oraz X-XII) stężenia są znacząco wyższe w porównaniu do miesięcy „ciepłych”. Wykres 6. Wartości stężeń średniomiesięcznych benzo(α)pirenu w pyle PM10 na stanowisku pomiarowym w Gorlicach - 2011 r. Taki rozkład wartości miesięcznych wskazuje na znaczący wpływ niskiej emisji z lokalnych źródeł na zawartość benzo(α)pirenu w powietrzu atmosferycznym, a tym samym - na jakość powietrza atmosferycznego. 56 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Ozon O3 - stacja automatyczna na terenie Stacji Badawczej PAN w Szymbarku Zgodnie z obowiązującymi przepisami określającymi standardy jakości powietrza, w przypadku ozonu normowana jest maksymalna wartość 8-godzinnej średniej kroczącej. Maksymalna wartość dopuszczalna wynosi 120 µg/m3, przy czym dopuszcza się 25 dni z wartością wyższą. Tabela 17 Zestawienie ilości dni z przekroczeniem dopuszczalnej wartości 8 godzinnej średniej kroczącej w poszczególnych miesiącach 2011 roku W roku 2011 odnotowano 17 dni z przekroczoną dopuszczalną wartością 8-godzinnej średniej kroczącej dla ozonu. Przekroczenia poszczególnych miesiącach w roku zestawiono w tabeli 14. Wykres 7 Średnie stężenie Ozonu w roku 2012 160 Stężenie [ug/m3] 140 120 100 80 60 40 20 0 kw iecień luty styczeń marzec sierpień czerw iec maj lipiec październik grudzień w rzesień listopad miesiąc W roku 2012 stężenie ozonu w Powiecie Gorlickim na stacji w Szymbarku było jednym z najwyższych w województwie. W okresie lata stężenie ozonu przekroczało wartości dopuszczalne. Badania stanu zanieczyszczenia powietrza wg kryteriów dla ochrony roślin Ze względu na ochronę roślin Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie prowadził badania poziomu stężenia tlenków azotu, dwutlenku siarki i ozonu metodą automatyczną na Stacji Naukowo-Badawczej Polskiej Akademii Nauk w Szymbarku (stacja pozamiejska). Adres stanowiska: Stacja Naukowo-Badawcza PAN Szymbark 430, 38-311 Szymbark Wysokość poboru prób: 4 m Współrzędne geograficzne: 57 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku szerokość geograficzna N = 49036’16” długość geograficzna E = 210 07’02” Tlenki azotu NOx Wykres 8 Zestawienie wartości rocznych NOx na stacji automatycznej w Szymbarku w latach 2004 - 2011 W 2011 roku wartość stężenia średniorocznego tlenków azotu NOx (obliczanych jako suma dwutlenku azotu NO2 i tlenku azotu NO w przeliczeniu na dwutlenek azotu) mierzonego w punkcie pomiarowym zlokalizowanym w Szymbarku wyniosła 9,5 µg/m3, co stanowi 32% poziomu dopuszczalnego 30 µg/m3 wg kryterium ochrony roślin. W porównaniu do wartości otrzymanej w 2010 roku, wartość stężenia średniorocznego tlenków azotu obniżyła się o 1,5µg/m3 . W latach 2004-2011 na stanowisku w Szymbarku nie zostało zarejestrowane przekroczenie dopuszczalnej wartości średniorocznej NOx. Wykres 9 Średnie stężenie NO2 w roku 2012 2,5 Stężenie [ug/m3] 2 1,5 1 0,5 0 kw iecień luty styczeń marzec sierpień czerw iec maj lipiec październik grudzień w rzesień listopad miesiąc Tendencja obniżania się stężenia NO2 utrzymała się także w roku 2012. W większości przypadków stężenie nie przekraczało wartości 1 µg/m3 i było jedno z najniższych w województwie małopolskim. 58 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Dwutlenek siarki SO2 Wykres 10 Wartości stężeń średniorocznych SO2 dla Szymbarku w latach 2004-2011 Stężenie średnioroczne SO2 na stanowisku w Szymbarku za 2011 roku wyniosło 3,5 Mg/m3, co stanowi 17% poziomu dopuszczalnego 20 pg/m3 wg kryterium ochrony roślin. Wartość średnioroczna 3,5 µg/m3 otrzymana za 2011 rok jest niższa od wartości za rok poprzedni o 1,5 µg/m3. Jest to najniższa wartość otrzymana na tym stanowisku od czasu rozpoczęcia badań na stanowisku w Szymbarku. W latach 2004-2011 nie został przekroczony dopuszczalny średnioroczny poziom dwutlenku siarki w powietrzu. Dodatkową wartością normowaną według kryterium ochrony roślin jest stężenie dwutlenku siarki obliczane dla pory zimowej (tj. dla okresu od 01.X do 31.III). W punkcie pomiarowym w Szymbarku obliczona dla pory zimowej 2010/2011 wartość SO2 wyniosła 6,1 Mg/m3 (31% wartości dopuszczalnej wynoszącej 20 µg/m3). Wykres 11 Zestawienie wartości średniomiesięcznych SO2 na stanowisku w Szymbarku, 2011 rok 59 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku W ciągu całego roku pomiarowego można zauważyć charakterystyczną dla stężenia dwutlenku siarki sezonowość zmian wartości średniomiesięcznych: w miesiącach letnich wartości niższe (od kwietnia do września wyniosło 2 µg/m3), natomiast w porze zimowej wyższe stężenia średniomiesięczne SO2 (luty i marzec - wartość 6 µg/m3). Średnie stężenie SO2 w roku 2012 2,5 Stężenie [ug/m3] 2 1,5 1 0,5 0 kw iecień luty styczeń marzec sierpień czerw iec maj lipiec październik grudzień w rzesień listopad miesiąc Wykres 12 W roku 2012 zanotowano spadek stężenia SO2 na terenie Powiatu Gorlickiego. Tendencja wzrostowa w miesiącach zimowych utrzymała się. Ozon O3 W przypadku zanieczyszczenia powietrza ozonem (O3) wyniki uzyskane na stacji automatycznej w Szymbarku wskazują na cykliczność sezonową, przy czym najwyższe stężenia występują w miesiącach o większym nasłonecznieniu. W okresie zimowym występują niższe stężenia ozonu. Najniższa wartość średniomiesięczna 32 µg/m3 wystąpiła w grudniu. Zawartość O3 zależy od warunków atmosferycznych (nasłonecznienie przyspiesza reakcje fotochemiczne, w wyniku których powstaje ozon). Ponadto wpływ na stężenie ozonu ma obecność w powietrzu tlenków azotu oraz emitowanych w wyniku działalności człowieka lotnych związków organicznych. Wyższe stężenie tlenków azotu w powietrzu przyspiesza proces zaniku ozonu w naturalnym cyklu (w miesiącach letnich stężenia NOx osiągają niższe wartości w porównaniu do miesięcy zimowych, stężenia O3 rosną). 60 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Wykres 13 Zestawienie wartości średniomiesięcznych ozonu na stanowisku w Szymbarku w 2011 roku W 2011 roku na stacji pomiarowej w Szymbarku nie stwierdzono przekroczenia docelowego poziomu ozonu w powietrzu wynoszącego 18 000 µg/m3*h, obowiązującego w kraju, ustalonego w celu ochrony roślin. Bieżąca ocena jakości powietrza Zgodnie z zapisem art. 89 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska wykonana została kolejna bieżąca ocena jakości powietrza w województwie małopolskim za rok 2011. Ocenianej strefie przypisana została klasa (A,B,C) dla każdego zanieczyszczenia. Łączna klasyfikacja strefy odpowiada najgorszej klasie uzyskanej z klasyfikacji według zanieczyszczeń. Ocenę wykonuje się w celu uzyskania informacji o stężeniach zanieczyszczeń powietrza na obszarze strefy oraz wskazania obszarów, na których nastąpiło przekroczenie wartości dopuszczalnych. Klasyfikacja dokonywana jest według kryteriów ochrony zdrowia ludzi oraz ochrony roślin. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2011 roku sporządzona została w układzie stref, gdzie strefę stanowią: • aglomeracje o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., • miasta o liczbie mieszkańców pow. 100 tys., • pozostały obszar województwa nie wchodzący w skład aglomeracji i miast pow. 100 tys. mieszkańców. Powiat gorlicki należy do strefy małopolskiej (kod strefy: PL1203). Ocena jakości powietrza dokonana została pod kątem spełniania kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi dla następujących substancji: dwutlenek siarki SO2, dwutlenek azotu NO2, tlenek węgla CO, benzen C6H6, ozon O3, pył zawieszony PM10, pył zawieszony PM2,5 oraz benzo(a)piren i metale w pyle PM10: ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni). 61 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 18 Klasyfikacja strefy z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi Strefa małopolska w 2011 roku pod kątem ochrony zdrowia ludzi została zakwalifikowana do klasy C. Przekroczenia dotyczyły wskaźników: pył zawieszony PM10 (zarówno poziom średnioroczny, jak i 24-godzinny), pył zawieszony PM2,5 (poziom średnioroczny) oraz benzo(a)piren (poziom średnioroczny). Tabela 19 Klasyfikacja strefy z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę roślin Obok klasyfikacji uwzględniającej wskaźniki normowane według kryteriów ochrony zdrowia ludzi, poddawane są ocenie wskaźniki według kryterium ochrony roślin. Ocena obejmowała wskaźniki: dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOX oraz ozon O3. Tabela 20 Zestawienie ważniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń na terenie powiatu w roku 2011 Miejscowość Zakład Gorlice Fabryka Maszyn GLINIK S.A. Gorlice E -Star Elektrociepłownia „GORLICE” Sp. z o.o. Gorlice Saint Gobain HPM Polska Sp. z o.o. Oddział „ADFORS” Polska Biecz Gorlice Biecz Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „CEBERT” Henryk Czubik Cegielnia w Bieczu Gorlickie Przedsiębiorstwo Przemysłu Drzewnego „FOREST” Sp. z o.o. Gorlickie Przedsiębiorstwo Przemysłu Spółdzielnia Metalowo Drzewnego -Odlewnicza "Ogniwo” pyły Emisja w Mg/rok gazy bez CO2 gazy z CO2 Urządzenia redukujące zanieczyszczenia Odpylające Odpylające 43,2 57,5 41,7 273 b.d. 53 754,0 26,57 195,16 b.d. Odpylające 18 131,35 b.d. b.d. 36,61 47,27 b.d. Odpylające 9,03 23,55 b.d. Odpylające 62 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Źródło: Decyzje administracyjne będące w zasobach Starostwa Powiatowego w Gorlicach Poza możliwymi do kontroli emitentami (dużymi zakładami produkcyjnymi) zanieczyszczeń, na terenie powiatu również istotnymi źródłami zanieczyszczeń są tzw. źródła niskiej emisji oraz ruch samochodowy. Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje, w których występuje opalanie węglowe, a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty, usługowe i handlowe. Ze względu na dużą ilość tego typu źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Według danych na terenie powiatu istnieje około 27 500 gospodarstw domowych, przy czym około 17 tys. stanowią indywidualne posesje opalane węglem. Pozostała liczba mieszkań, jest ogrzewana ze zbiorowych cieplików, bądź za pomocą innych źródeł energii cieplnej (gazem, olejem). Przyjmując, że rocznie w celu ogrzania jednego gospodarstwa domowego spala się ok. 5 ton węgla, do atmosfery ze źródeł „niskiej emisji" (gospodarstw domowych) na terenie powiatu dostaje się w przybliżeniu: • 1.199 Mg SO2; • 145 Mg NOX; • 685 Mg CO. Podane powyżej wartości należy jednak traktować jako szacunkowe. Rzeczywista emisja zanieczyszczeń może się różnić od wyżej przedstawionej. Przyczyną tego może być: • spalanie węgla o różnej kaloryczności, • opalanie mieszkań drewnem, • spalanie w domowych piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych). Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych drogowych, jest droga krajowa nr 28, a w dalszej kolejności drogi wojewódzkie i powiatowe. Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchu, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich napędu. Przy obliczaniu szacunkowych ilości zanieczyszczeń powstających w wyniku ruchu komunikacyjnego przyjęto następujące założenia: • samochody osobowe jako paliwa używają benzyny, średnie spalanie na 100 km - 8 litrów benzyny (6 kg), • samochody ciężarowe jako paliwa używają oleju napędowego, średnie spalanie na 100 km 36 litrów oleju napędowego (30 kg). Emisja poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania 1 kg oleju napędowego i benzyny przedstawia tabela 21. 63 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 21 Rodzaje i ilości zanieczyszczeń emitowanych przy spalaniu 1 kg benzyny i oleju napędowego ________________________________________________________________________ Rodzaje zanieczyszczenia Benzyna [g/kg paliwa] ON [g/kg paliwa] Pyły 4,3 SO2 2 6,0 NO2 33 76,0 CO 240 23,0 Węglowodory alifatyczne 30 13,0 Węglowodory aromatyczne 13 6 Emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych nie jest wielka i zależy od natężenia ruchu na drogach na terenie powiatu. Emisja zanieczyszczeń pochodzących z ruchu kolejowego na terenie powiatu także jest niewielka i nie przyczynia się w znaczący sposób do pogorszenia jakości powietrza atmosferycznego. Wynika to z faktu, że linia biegnąca przez powiat gorlicki (do Jasła) jest zelektryfikowana i poruszają się po niej składy elektryczne. 4.3 Ocena stanu wód powierzchniowych w 2011 roku W 2011 roku badania jakości wód powierzchniowych realizował Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Krakowie zgodnie z „Programem Państwowego Monitoringu Środowiska dla województwa małopolskiego na lata 2010 – 2012” w podsystemie monitoringu jakości wód. Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych w ramach PMŚ wynika z art.155a ust.2 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. – Prawo Wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.). Zgodnie z ust. 3 cytowanego artykułu badania jakości wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych należą do kompetencji Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. W 2011 roku zostały wprowadzone zmiany w prawodawstwie polskim dotyczące monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych oraz ocen stanu wód. Znowelizowane zostały 4 rozporządzenia. Zmiany dotyczą m.in. wprowadzenia monitoringu i ocen obszarów chronionych, wprowadzenia do oceny elementów hydromorfologicznych, nowe standardy jakości dla substancji priorytetowych, nowy sposób oceny substancji chemicznych (w tym priorytetowych), ustalenie metodyki oceny zbiorników zaporowych. Nowe rozporządzenia: • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód (Dz.U.2011,Nr 258, poz. 1549), • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U.2011,Nr 257, poz. 1545), • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2011r. w sprawie wykazu substancji 64 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U.2011,Nr 254, poz. 1528), • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz.U.2011,Nr 258, poz. 1550). Ważnym zadaniem merytorycznym w latach 2010-2012 w zakresie monitoringu wód będzie kontynuacja prac związanych z pełnym wdrażaniem wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej, gdyż badania i oceny stanu jednolitych części wód w latach 2010-2012 będą pierwszą częścią sześcioletniego cyklu realizacji planów gospodarowania wodami w dorzeczach w latach 2010-2015. Celem prowadzenia monitoringu wód jest dostarczenie informacji nt.; • stanu ekologicznego i stanu chemicznego wód oraz czy możliwe jest osiągnięcie dobrego stanu wód do roku 2015, • oceny jcw wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, • oceny obszarów przeznaczonych do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym, • oceny części wód przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych, • oceny obszarów przeznaczonych do ochrony siedlisk i gatunków, gdzie utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, w tym obszary wyznaczone w ramach sieci Natura 2000, • oceny obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzące ze źródeł rolniczych i komunalnych. Do realizacji tych celów ustalono 3 rodzaje monitoringu: • monitoring diagnostyczny, którego zadaniem jest spójny i kompleksowy przegląd stanu wód na każdym obszarze dorzecza, dzięki czemu możliwe będzie sklasyfikowanie części wód powierzchniowych, • monitoring operacyjny prowadzony w jednolitych częściach wód zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu wód i służący kontroli zmian ich stanu, • monitoring obszarów chronionych służący ocenie stopnia spełniania wymagań określonych dla jednolitych części wód w zależności od ich przeznaczenia oraz osiągnięcia przez nie celów środowiskowych. Zgodnie z wyżej cytowanym rozporządzeniem (Dz.U.2011,Nr 258, poz. 1550) dla każdego rodzaju monitoringu określono odrębny zakres i częstotliwość badań. Sieć monitoringu wód W układzie hydrograficznym obszar powiatu gorlickiego obejmuje zlewnię rzeki Ropy i jej dopływów oraz część zlewni Białej Tarnowskiej. Zgodnie z programem badań w 2011 roku sieć monitoringu jakości wód tworzyły 2 punkty pomiarowo-kontrolne zlokalizowane na Ropie: 65 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Szymbark km 40,5, Biecz km 21,2. Lokalizację przedstawia Mapa Nr 1. Ocena stanu jednolitych części wód powierzchniowych w 2011 roku Na podstawie powyższych rozporządzeń wykonano ocenę stanu wód w punktach pomiarowokontrolnych oraz w jednolitych częściach wód. Ocenę sporządzono na podstawie klasyfikacji elementów biologicznych, hydromorfologicznych, fizykochemicznych i chemicznych. 66 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Ocena elementów biologicznych Elementy biologiczne klasyfikuje się przez porównanie wartości wskaźnika biologicznego z wartościami dopuszczalnymi dla 5 klas jakości wód. W obu badanych punktach pomiarowo-kontrolnych stwierdzono II klasę wód. Ocena elementów hydromorfologicznych Ocena elementów hydromorfologicznych wykazała II klasę w obu badanych punktach pomiarowokontrolnych. Ocena elementów fizykochemicznych oraz specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych Elementy fizykochemiczne (wspierające elementy biologiczne) obejmują grupy wskaźników charakteryzujących: warunki termiczne, warunki tlenowe, zanieczyszczenia organiczne, zasolenie, zakwaszenie, substancje biogenne oraz specyficzne zanieczyszczenia syntetyczne i niesyntetyczne. W obu badanych punktach pomiarowo-kontrolnych stwierdzono I klasę jakości w zakresie elementów fizykochemicznych, nie stwierdzono również przekroczeń w badaniach specyficznych zanieczyszczeń syntetycznych i niesyntetycznych. Ocena stanu/potencjału ekologicznego wód W wyniku przeprowadzonej klasyfikacji stwierdzono, że w obu badanych punktach pomiarowokontrolnych osiągnięto potencjał ekologiczny określany jako dobry i powyżej dobrego. Ocena stanu chemicznego wód Stan chemiczny wód powierzchniowych określają stężenia substancji priorytetowych i innych substancji zanieczyszczających stanowiących zagrożenie dla środowiska wodnego. Normy środowiskowe zanieczyszczeń chemicznych dla poszczególnych kategorii zostały określone dla stężeń średniorocznych i maksymalnych. Dotrzymanie poziomu stężeń średniorocznych chroni wody przed zanieczyszczeniami długoterminowymi, natomiast stężeń maksymalnych – krótkotrwałymi. Klasyfikacja stanu chemicznego wód polega na przypisaniu grupie wskaźników; stanu dobrego (jeżeli ich stężenia nie przekraczają wartości granicznych) lub poniżej dobrego (jeżeli przekraczają wartości graniczne). W 2011 roku w punkcie pomiarowo-kontrolnym Ropa-Biecz stwierdzono dobry stan chemiczny. Wyniki oceny przedstawiono w Tabeli 22 . 67 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 22 Klasyfikacja elementów jakości wód w punktach pomiarowo kontrolnych w 2011r. 68 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Ocena stanu jednolitych części wód Stan jednolitych części wód jest wypadkową stanu ekologicznego i chemicznego, a określa go gorszy ze stanów. Sposób określania przedstawia poniższa tabela. Tabela 23 Kryteria stanu jednolitych części wód W roku 2011 oceniono 1 jednolitą części wód – Ropa od zbiornika Klimkówka do Sitniczanki, w której stwierdzono dobry stan. 69 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 24 Klasyfikacja elementów jakości wód w jednolitych częściach wód w 2011 roku 70 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Mapa Nr 2 Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych w 2011r. 71 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Mapa nr 3 Klasyfikacja stanu chemicznego jednolitej części wód powierzchniowych w 2011roku 72 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Mapa nr 4 Ocena stanu jednolitej części wód powierzchniowych w 2011 roku 73 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Drugą znaczną rzeką przepływająca przez Powiat Gorlice jest Biała Tarnowska stanowiąca prawobrzeżny dopływ Dunajca o długości całkowitej 101,8 km. Do Dunajca uchodzi w 30,3 km jego biegu. Biała bierze początek w Beskidzie Niskim na wysokości 900 m npm. zbudowanym głównie z utworów fliszowych - piaskowców i łupków. Do Grybowa przyrost zlewni Białej jest znikomy, a jej powierzchnia na wysokości wodowskazu Grybów wynosi 209,7 km2. Wpływając na teren Pogórza Ciężkowickiego Biała zwiększa powierzchnię zlewni do 412 km2. Dolina rzeki jest tu dość wąska wycięta w piaskowcach Pogórza Ciężkowickiego. Deniwelacje terenu w zlewniach dopływów wahają się między 100 a 200 m. Poniżej Tuchowa dolina Białej rozszerza się do 2-3 m, a następnie rzeka tworzy przełom przez wzgórza zbudowane z inoceramowych łupków piaskowca. Przy ujściu do Dunajca powierzchnia zlewni Białej Tarnowskiej wynosi 983,3 km2. Zlewnia Białej w górnym i środkowym biegu rzeki ma charakter rolniczo-rekreacyjny, natomiast w dolnym biegu - charakter przemysłowy. Wyniki badań jakości wód prowadzonych na w/w rzece przez WIOŚ przedstawiono w poniższej tabelce. Obecnie na terenie Powiatu Gorlickie nie ma punktów kontrolono-pomiarowych do prowadzenia monitoringu przedmiotowej rzeki. Tabela nr 25 Wyniki klasyfikacji stanu/potencjału ekologicznego i chemicznego w jcw objętych monitoringiem 2011 roku w woj. małopolskim Odcinek rzeki przebiegający przez powiat Gorlicki został ujęty w pkt 31 od Binczarówki do Rostówki charakteryzujący się dobrym i ponad dobrym potencjałem ekologicznym. Ocena jakości wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia W 2011 roku badania i ocenę jakości wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia prowadzono na rzece Ropie. 74 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Monitoring realizowano w zakresie wskaźników zanieczyszczeń określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728). Rozporządzenie określa wartości zalecane i dopuszczalne dla wskaźników fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych oraz ustala trzy kategorie jakości wód, które w zależności od stopnia ich zanieczyszczenia muszą być poddane standardowym procesom uzdatniania, w celu uzyskania wody przeznaczonej do spożycia: • kategoria A1 – woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfekcji, • kategoria A2 – woda wymagająca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania końcowego), • kategoria A3 – woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowania, chlorowania końcowego). Uznaje się, ze wody spełniają określone dla nich w odrębnych przepisach wymagania, jeśli stężenia zanieczyszczeń fizykochemicznych nie przekraczają wartości dopuszczalnych dla kategorii A1 lub A2, a poziom zanieczyszczeń bakteriologicznych nie przekracza wartości dopuszczalnych dla kategorii A3. Według wykonanej oceny w roku 2011 jakość wód Ropy w zakresie badanych wskaźników fizykochemicznych i bakteriologicznych odpowiadała kategorii A2 Nie stwierdzono obecności bakterii z rodzaju Salmonella. Ocena jakości wód powierzchniowych według wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych W 2011 roku ocenę jakości wód pod względem wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych wykonano w 2 punktach pomiarowo-kontrolnych na Ropie: Szymbark i Biecz. Ocenę wykonano na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). Zakres badań obejmował: temperaturę wody, tlen rozpuszczony, odczyn pH, zawiesinę ogólną, BZT5, azot amonowy, amoniak całkowity, amoniak niejonowy, fosfor ogólny, indeks fenolowy, indeks olejowy, cynk ogólny, miedź rozpuszczoną, całkowity chlor pozostały. Według oceny sporządzonej na podstawie wyników badań wykonanych w 2011 roku wody spełniały wymagania do bytowania ryb w warunkach naturalnych. 75 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Ocena stopnia zagrożenia eutrofizacją Definicja eutrofizacji w ustawie „Prawo Wodne” określana jest jako zjawisko wzbogacania wody biogenami, w szczególności związkami azotu i fosforu, powodujących przyśpieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następuje niepożądane zakłócenie biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód. Przyczyną eutrofizacji jest dopływ do wód związków biogennych: ze źródeł rolniczych (spływy powierzchniowe, nawożenie) oraz ze źródeł komunalnych (punktowe zrzuty ścieków). Zwiększona dostawa związków biogennych i wzrost ich stężenia w wodach wywiera negatywny wpływ na stan elementów biologicznych i fizykochemicznych, co może skutkować nie osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego wód do 2015 roku. Według wytycznych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska do oceny stopnia eutrofizacji wód uwzględniono: • elementy biologiczne (fitobentos - wskaźnik okrzemkowy - najbardziej wrażliwy na presję ścieków komunalnych), • elementy fizykochemiczne (pięciodobowe zapotrzebowanie tlenu BZT5, ogólny węgiel organiczny, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot azotanowy, azot ogólny, fosfor ogólny i fosforany). Jako podstawowe założenie przyjęto, że woda nadmiernie zanieczyszczona, wykazująca cechy eutrofizacji nie osiąga dobrego stanu ekologicznego zgodnie z metodyką określoną w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 roku w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 257/2011 poz. 1545). Jako dopuszczalne wartości graniczne przyjęto granicę między stanem dobrym a umiarkowanym. W dorzeczu Górnej Wisły nie stwierdzono zagrożenia eutrofizacją ze źródeł rolniczych, natomiast wszystkie jednolite części wód uznane są za zagrożone eutrofizacją ze źródeł komunalnych. Ocenę zagrożenia eutrofizacją pochodzenia komunalnego wykonano w 1 jcw. Nie stwierdzono eutrofizacji. 76 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 26 Ocena spełnienia wymagań dla obszarów chronionych w 2011 roku 77 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych W 2011 roku z terenu powiatu gorlickiego odprowadzono ogółem 2,78 mln m3 ścieków, z czego 2,50 mln m3 to ścieki bytowo - gospodarcze, stanowiące 89,9% ogólnej ilości a 0,28 mln m3 (10,1 %) to ścieki przemysłowe. Odbiornikami odprowadzanych ścieków na terenie powiatu są: rzeka Ropa i jej dopływy (Regietówka, Gładyszówka, Ropka, Sękówka, Libuszanka,) oraz rzeka Biała Tarnowska. Do rzeki Ropy i jej dopływów w 2011 roku wprowadzono 2,72 mln m3 ścieków, a do Białej Tarnowskiej 60,8 tyś. m3. Większość gmin powiatu posiada własne oczyszczalnie ścieków. Wyjątek stanowią: gmina wiejska Gorlice (ścieki z jej terenu odprowadzane są do oczyszczalni miejskiej w Gorlicach) oraz gmina Łużna. Na terenie powiatu gorlickiego znajduje się 12 gminnych oczyszczalni ścieków, 3 miejskie (w Gorlicach, Bieczu i Bobowej) i 2 oczyszczalnie przyzakładowe. Szczegółowe dane o oczyszczalniach i ilościach wprowadzonych ścieków zawiera tabela nr 7. Lokalizację oczyszczalni ścieków na terenie powiatu gorlickiego przedstawia mapa nr 7. Numeracja oczyszczalni na mapie odpowiada numeracji w tabeli nr 27. 78 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 27 Oczyszczalnie ścieków bytowych, komunalnych i przemysłowych na terenie Powiatu Gorlickiego 2011 roku 79 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Mapa 5 Lokalizacja oczyszczalni ścieków na terenie Powiatu Gorlickiego 2011 rok 80 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Wody podziemne Zgodnie z definicją w Ramowej Dyrektywie Wodnej, jednolite części wód podziemnych obejmują te wody podziemne, które występują w warstwach wodonośnych o porowatości i przepuszczalności umożliwiających pobór znaczący w zaopatrzeniu ludności w wodę lub przepływ o natężeniu znaczącym dla kształtowania pożądanego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. JCWPd zostały wyznaczone z uwzględnieniem typów i rozciągłości poziomów wodonośnych, związku wód podziemnych z ekosystemami lądowymi i wodami powierzchniowymi, możliwością poboru wód oraz w nawiązaniu do charakteru i zasięgu antropogenicznego przekształcenia chemizmu i dynamiki wód podziemnych. Powiat Gorlicki obecnie podzielony jest na dwie jednolite części wód podziemnych 153 i 157. Ad1) Nr JCWPd: 153 Powierzchnia: 3 522,2 km2 Region: Górnej Wisły w pasie Zewnętrznych Karpat Zachodnich Województwo: małopolskie Powiaty: wadowicki, myślenicki, krakowski, wielicki, limanowski, bocheński, brzeski, nowosądecki, tarnowski, gorlicki Województwo: podkarpackie Arkusze MhP w skali 1: 50 000: opisano na mapie lokalizacyjnej Arkusze MhP w skali 1: 200 000: Bielsko-Biała i Tatry Zachodnie, Nowy Sącz i Tatry Wysokie, Jasło Region hydrogeologiczny wg Atlasu hydrogeologicznego Polski 1995 r.: XIII – przedkarpacki, XIV - karpacki, Głębokość występowania wód słodkich: 0 – 50 m (na podstawie rozpoznania regionalnego) Lokalizacja obszaru 81 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Opis symbolu: W piętrze czwartorzędowym występuje jeden poziom wodonośny związany z utworami akumulacji rzecznej. Lokalnie może występować w łączności hydraulicznej z poziomami w utworach fliszowych. Piętro wodonośne paleogenu i kredy (fliszowe) zbudowane jest z utworów piaskowcowo – łupkowych. W strefie aktywnej wymiany wód zwykłych (do głębokości około 80 m p.p.t.) może występować kilka poziomów wodonośnych. Poziomy wodonośne występują w utworach paleogenu i kredy oraz paleogeńsko-kredowych – nierozdzielnych. Q – wody porowe w utworach akumulacji rzecznej (piaski, żwiry, otoczaki) Pg-Cr – wody szczelinowo - porowe w utworach piaskowcowo – łupkowych (fliszowych), strefa aktywnej wymiany do głębokości około 80 m p.p.t. Cecha szczególna JCWPd (ilościowa, chemiczna): • Q - ilościowo – stan dobry, jakościowo - stan zadowalający, • Pg-Cr - ilościowo – stan słaby, jakościowo - stan bardzo dobry. GZWP występujące w obrębie JCWPd: 443 (Q), 442 (Q), 435 (Q), 434 (Q), 435 (Q) 436 (PgCr), 445 (Pg) Ad 2) Nr JCWPd: 157 Powierzchnia: 4 420,6 km2 Region: Górnej Wisły w pasie Zewnętrznych Karpat Zachodnich Województwo: podkarpackie Powiaty: jasielski, krośnieński, grodzki Krosno, sanocki, brzozowski, strzyŜowski, dębicki rzeszowski, ropczycko-sędziszowski, Województwo: małopolskie Powiaty: gorlicki, tarnowski, nowosądecki Arkusze MhP w skali 1: 50 000: opisano na mapie lokalizacyjnej Arkusze MhP w skali 1: 200 000: Mielec, Jasło, Przemyśl Region hydrogeologiczny wg Atlasu hydrogeologicznego Polski 1995 r.: XIV - karpacki, Głębokość występowania wód słodkich: 0 – 50 m (na podstawie rozpoznania regionalnego) 82 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Lokalizacja obszaru Opis symbolu: W piętrze czwartorzędowym występuje jeden poziom wodonośny związany z utworami akumulacji rzecznej. Lokalnie Może występować w łączności hydraulicznej z poziomami w utworach fliszowych. Piętro wodonośne paleogeńskie i kredowe (fliszowe) zbudowane jest z utworów piaskowcowo – łupkowych. W strefie aktywnej wymiany wód zwykłych (do głębokości około 80 m p.p.t.) może występować kilka poziomów wodonośnych. Poziomy wodonośne występują w utworach paleogenu i kredy oraz paleogeńsko-kredowych – nierozdzielnych. Q – wody porowe w utworach akumulacji rzecznej (piaski, żwiry, otoczaki) Pg-Cr – wody szczelinowo - porowe w utworach piaskowcowo – łupkowych (fliszowych), strefa aktywnej wymiany do głębokości około 80 m p.p.t. Cecha szczególna JCWPd (ilościowa, chemiczna): • Q - ilościowo – stan dobry, jakościowo - stan zadowalający, • Pg-Cr - ilościowo – stan słaby, jakościowo - stan bardzo dobry. GZWP występujące w obrębie JCWPd: 433 (Q), 432 (Q), 431 (Pg) Powiat Gorlicki zgodnie z proponowanym przez Państwowym Instytut Geologiczny podziałem (obowiązującym najprawdopodobniej od 2015r.) będzie obejmował dwie jednolite części wód podziemnych. Nr JCWPd: 151 Powierzchnia: 2 648,0 km2 Region: Górnej Wisły w pasie Zewnętrznych Karpat Zachodnich, Górnej Wisły w pasie Północnego Podkarpacia 83 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Województwo: małopolskie Powiaty: gorlicki, tarnowski Województwo: podkarpackie Powiaty: dębicki, jasielski, krośnieński, sanocki, strzyŜowski Arkusze MhP w skali 1: 50 000: opisano na mapie lokalizacyjnej Arkusze MhP w skali 1: 200 000: Mielec, Nowy Sącz, Jasło Region hydrogeologiczny wg Atlasu hydrogeologicznego Polski 1995 r.: XIII – przedkarpacki, XIV - karpacki Głębokość występowania wód słodkich: 0-80 m (na podstawie rozpoznania regionalnego) SYMBOL całej JCWPd uwzględniający wszystkie profile: Q, Pg - Cr Opis symbolu: W piętrze czwartorzędowym występuje jeden poziom wodonośny związany z utworami akumulacji rzecznej. Lokalnie może występować w łączności hydraulicznej z poziomami w utworach fliszowych. Piętro wodonośne paleogeńskie i kredowe (fliszowe) zbudowane jest z utworów piaskowcowo – łupkowych. W strefie aktywnej wymiany wód zwykłych (do głębokości około 80 m p.p.t.) może występować kilka poziomów wodonośnych. Poziomy wodonośne występują w utworach paleogenu i kredy oraz paleogeńsko-kredowych – nierozdzielnych. Q – wody porowe w utworach akumulacji rzecznej (piaski, żwiry, otoczaki) Pg-Cr – wody szczelinowo - porowe w utworach piaskowcowo – łupkowych (fliszowych), strefa aktywnej wymiany do głębokości około 80 m p.p.t. Cecha szczególna JCWPd (ilościowa, chemiczna): Q wody porowe w utworach akumulacji rzecznej: • ilościowo – stan dobry, • jakościowo - stan zadowalający, Pg-Cr wody szczelinowo - porowe w utworach piaskowcowo – łupkowych (fliszowych), strefa aktywnej wymiany do głębokości około 80 m p.p.t • ilościowo – stan słaby, • jakościowo - stan bardzo dobry GZWP występujące w obrębie JCWPd: 433 (Q) 84 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 85 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Nr JCWPd: 150 Powierzchnia: 2042,3 km2 Region: Górnej Wisły w pasie Północnego Podkarpacia, Górnej Wisły w pasie Zewnętrznych Karpat Zachodnich Województwo: małopolskie Powiaty: bocheński, brzeski, dąbrowski, gorlicki, limanowski, m. Tarnów, nowosądecki, tarnowski Arkusze MhP w skali 1: 50 000: opisano na mapie lokalizacyjnej Arkusze MhP w skali 1: 200 000: Tarnów, Mielec, Nowy Sącz, Jasło Region hydrogeologiczny wg Atlasu hydrogeologicznego Polski 1995 r.: XIII – przedkarpacki, XIV - karpacki Głębokość występowania wód słodkich: 0-80 m (na podstawie rozpoznania regionalnego) SYMBOL całej JCWPd uwzględniający wszystkie profile: Q, Pg, Cr Opis symbolu: W piętrze czwartorzędowym występuje jeden poziom wodonośny związany z utworami akumulacji rzecznej (piaski, żwiry). Lokalnie może występować w łączności hydraulicznej z poziomami w utworach fliszowych. Piętro wodonośne paleogenu i kredy (fliszowe) zbudowane jest z utworów piaskowcowo – łupkowych. W strefie aktywnej wymiany wód zwykłych (do głębokości około 80 m p.p.t.) może występować kilka poziomów wodonośnych. Q – wody porowe w utworach akumulacji rzecznej (piaski, żwiry) Pg,Cr – wody szczelinowo - porowe w utworach piaskowcowo – łupkowych (fliszowych), strefa aktywnej wymiany do głębokości około 80 m p.p.t. Cecha szczególna JCWPd (ilościowa, chemiczna): Q – wody porowe w utworach akumulacji rzecznej: • ilościowo – stan dobry, • jakościowo – średni Pg,Cr - wody szczelinowo - porowe w utworach piaskowcowo – łupkowych (fliszowych), strefa aktywnej wymiany do głębokości około 80 m p.p.t. • ilościowo – stan słaby, • jakościowo - stan bardzo dobry. 86 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku GZWP występujące w obrębie JCWPd: 434 (Q), 435 (Q), 436 (F,Cr,Pg), 437 (Q) 87 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 88 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Wody podziemne stanowią najbardziej wrażliwe i największe zasoby słodkiej wody, a przede wszystkim główne źródło zaopatrzenia w wodę pitną w wielu regionach. Są zasobem naturalnym, który powinien być chroniony przed pogorszeniem stanu i zanieczyszczeniem chemicznym. Użytkowe poziomy wodonośne w Powiecie Gorlickim dotyczą wód czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Jakość wody dostarczanej mieszkańcom jest dobra. Z opinii Państwowego Inspektora Sanitarnego w Gorlicach wynika, że woda odpowiada normom sanitarnym pod względem bakteriologicznym, chemicznym i fizycznym. Wody wydobywane z lokalnych ujęć w większości zaspokajają potrzeby mieszkańców. Niedobory wody występują w okresach suszy. Dotyczy to wszystkich gmin powiatu. Zasoby wód podziemnych podlegają ochronie prawnej na podstawie Prawa wodnego (Dz. U. z dnia 11 października 2001 roku, nr 115, poz.1229 z późń. zm.). Ochrona ujęć wód pitnych jest niezbędna dla zachowania ich właściwej jakości. Z tego względu należy zadbać o ustanowienie stref ochronnych dla ujęć które ich nie posiadają. 4.4 Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża uruchomione zostały jako jedno z zadań podsystemu monitoringu jakości powietrza Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) w 1998 roku. Badania w pełnym cyklu rocznym przeprowadzono po raz pierwszy w 1999 roku. Celem tego monitoringu jest określanie w skali kraju rozkładu ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych z mokrym opadem do podłoża w ujęciu czasowym i przestrzennym. Systematyczne badania składu fizyczno-chemicznego opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych dostarczają informacji o obciążeniu obszarów leśnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza - związkami zakwaszającymi, biogennymi i metalami ciężkimi, tworząc podstawy do analizy istniejącego stanu. W 2011 roku sieć pomiarowo-kontrolna składała się z 23 stacji badania chemizmu opadów atmosferycznych (stacji synoptycznych IMGW-PIB), gwarantujących reprezentatywność pomiarów dla oceny obszarowego rozkładu zanieczyszczeń oraz ze 162 posterunków opadowych charakteryzujących średnie pole opadowe dla obszaru Polski. 89 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Na powyższych stacjach zbierany jest w sposób ciągły opad atmosferyczny mokry oraz wykonuje się oznaczenie ilościowe zebranych prób. Równolegle z poborem próbek opadu prowadzone są pomiary i obserwacje wysokości i rodzaju opadu, kierunku i prędkości wiatru oraz temperatury powietrza. Ponadto na każdej stacji zbierane są próbki dobowe opadów i na bieżąco (po upływie doby opadowej) bezpośrednio na stacji wykonywany jest pomiar wartości pH opadu. Na posterunkach opadowych dokonuje się tylko pomiaru wysokości opadów. Miesięczne (uśrednione) próbki opadów analizowane są w zakresie następujących wskaźników: wartości pH, przewodności elektrycznej właściwej, chlorków, siarczanów, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, potasu, sodu, wapnia, magnezu, cynku, miedzi, żelaza, ołowiu, kadmu, niklu, chromu i manganu. Ponadto, w celu określenia stężenia azotu ogólnego, oznaczany jest azot Kjeldahla. 90 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Zanieczyszczenie opadów atmosferycznych i depozycja zanieczyszczeń z opadów do podłoża w 2011r. Atmosfera kumulując zanieczyszczenia naturalne i antropogeniczne staje się podstawowym źródłem obszarowym zanieczyszczeń w skali kontynentalnej. Jednym z elementów meteorologicznych gromadzącym i przenoszącym zanieczyszczenia jest opad atmosferyczny. Zróżnicowanie w czasie i przestrzeni wielkości opadów atmosferycznych, a przez to zmiennej ilości i jakości chemicznej opadającej na powierzchnię ziemi wody, wynika przede wszystkim z różnego źródłowo obszaru gromadzenia się zasobów wodnych i zanieczyszczeń w atmosferze, zmiennej wysokości występowania kondensacji pary wodnej, czasu trwania i natężenia występującego opadu oraz kierunku napływu mas powietrza. Z powodu dużej zmienności warunków meteorologicznych w skali miesięcy, sezonów i roku, w zależności od miejsca i czasu, ilości wnoszonych przez opady zanieczyszczeń są bardzo zróżnicowane. W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża na obszarze województwa małopolskiego w 2011 roku analizowano wody opadowe przed kontaktem z podłożem, tak jak w latach poprzednich, na stacjach położonych w Nowym Sączu i na Kasprowym Wierchu. W 2011 roku na stacjach monitoringowych w województwie małopolskim wykonano 249 pomiarów wartości pH dobowych próbek opadów w celu oceny stopnia zakwaszenia wód opadowych. Wartości pH mieściły się w zakresie od 3,90 do 7,15, w tym: w Nowym Sączu od 4,07 do 7,15, średnia roczna ważona pH 5,15, a na Kasprowym Wierchu od 3,90 do 6,89, średnia roczna ważona pH 4,87. W przypadku 70% próbek stwierdzono „kwaśne deszcze" - opady o wartości pH poniżej 5,6, oznaczającej naturalny stopień zakwaszenia wód opadowych, wskazując na zawartość w nich mocnych kwasów mineralnych. W porównaniu z rokiem ubiegłym stwierdzono spadek ilości kwaśnych deszczy o 13%, a w wieloleciu 2001-2010 ich ilość kształtowała się na poziomie 64%. Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa małopolskiego wyniósł 58,9 kg/ha i był większy niż średni dla całego obszaru Polski o 21,2%. W porównaniu z rokiem ubiegłym nastąpił spadek rocznego obciążenia o 15,1%, przy niższej średniorocznej sumie wysokości opadów o 530,2 mm. Największym ładunkiem badanych substancji w województwie małopolskim został obciążony powiat nowosądecki (84,6 kg/ha) z najwyższymi, w porównaniu do obciążenia pozostałych powiatów, ładunkami siarczanów, chlorków, azotynów i azotanów, azotu amonowego, azotu ogólnego, potasu, wapnia, magnezu oraz wolnych jonów wodorowych. Najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie krakowskim (44,9 kg/ha) z najniższym, w stosunku do pozostałych powiatów, obciążeniem ładunkami chlorków, wapnia, magnezu i 91 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku chromu. Tabela 28 Obciążenie powierzchniowe substancjami wniesionymi przez opady atmosferyczne w 2011 roku Ocena wyników trzynastoletnich badań monitoringowych chemizmu opadów atmosferycznych i depozycji zanieczyszczeń do podłoża prowadzonych, w sposób ciągły, w okresie lat 1999-2011 wykazała, że depozycja roczna analizowanych substancji wprowadzonych wraz z opadami na obszar województwa małopolskiego w 2011 roku, w stosunku do średniej z wielolecia 1999-2010, dla większości badanych składników była mniejsza, a całkowite roczne obciążenie powierzchniowe obszaru województwa ładunkiem badanych substancji deponowanych z atmosfery przez opad mokry było mniejsze od średniego z poprzednich lat badań o 11,7%, przy niższej średniorocznej sumie wysokości opadów o 15,1%. 92 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Wniesione wraz z opadami w 2011 roku ładunki, w porównaniu do średnich z lat 1999-2010, były mniejsze dla większości badanych składników: dla siarczanów o 18,3%, azotynów i azotanów o 10,9%, azotu amonowego o 4,2%, azotu ogólnego o 21,1%, fosforu ogólnego o 14,5%, sodu o 10,5%, wapnia o 9,4%, magnezu o 18,0%, cynku o 18,4%, miedzi o 37,5%, żelaza o 47,8%, ołowiu o 57,6%, niklu o 27,9%, chromu o 20,0% oraz wolnych jonów wodorowych o 60,4%, natomiast wzrosła depozycja: chlorków o 3,6%, potasu o 48,8%, kadmu o 74,5% i manganu o 24,4%. Przedstawione wyniki badań monitoringowych pokazują, że zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren województwa małopolskiego stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych oddziaływujących na środowisko naturalne tego obszaru. Spośród badanych substancji, szczególnie ujemny wpływ, na stan środowiska, mogą mieć kwasotwórcze związki siarki i azotu, związki biogenne i metale ciężkie. Opady o odczynie obniżonym („kwaśne deszcze") stanowią znaczne zagrożenie zarówno dla środowiska wywołując negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów lądowych i wodnych, jak również dla infrastruktury technicznej (np. linie energetyczne).Związki biogenne (azotu i fosforu) wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód. Metale ciężkie stanowią zagrożenie dla produkcji roślinnej i zlewni wodociągowych. Występujące w opadach kationy zasadowe (sód, potas, wapń i magnez), są pod względem znaczenia ekologicznego przeciwieństwem substancji kwasotwórczych, biogennych i metali ciężkich. Ich oddziaływanie na środowisko jest pozytywne, ponieważ powodują neutralizację wód opadowych. Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża jest obecnie najpełniejszym źródłem wiedzy o stanie jakości wód opadowych i przestrzennym rozkładzie mokrej depozycji zanieczyszczeń w odniesieniu do obszaru całego kraju jak i terenów poszczególnych województw, a także dostarcza informacji o przyczynach tego stanu i daje możliwość określenia tendencji zmian mokrej depozycji. Na podstawie opracowania „Wyniki badań monitoringowych w województwie małopolskim w 2011 roku” – Inspekcja Ochrony Środowiska, IMGW PIB Oddział we Wrocławiu, czerwiec 2012r 4.5 Badania poziomów pól elektromagnetycznych W związku z szerokim rozpowszechnieniem urządzeń emitujących niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, pojawiła się konieczność zintensyfikowania badań oraz śledzenia długotrwałych zmian poziomów tych pól w środowisku. Monitoring poziomów pól elektromagnetycznych prowadzony jest w punktach pomiarowych 93 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludności, nie jest on natomiast ukierunkowany na określenie wpływu konkretnego obiektu. Punkty pomiarowo-kontrolne wyznaczane są z wyróżnieniem następujących lokalizacji: • centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., • pozostałe miasta, • tereny wiejskie. Badania poziomów pól elekromagnetycznych prowadzone są w trzyletnim cyklu pomiarowym. W każdym województwie wyznacza się po 15 punktów pomiarowych reprezentujących dany typ lokalizacji. Tak więc, w ciągu roku kalendarzowego badania prowadzone są w 45 punktach pomiarowych, natomiast w ciągu całego cyklu badawczego poziomy pól elektromagnetycznych badane są w 135 punktach pomiarowych rozlokowanych na terenie województwa. Pierwszy cykl badawczy zakończył się w 2010 roku, a 2011 rok rozpoczyna drugi cykl badawczy. Wyniki badań Lokalizację punktów pomiarowych na terenie powiatu gorlickiego, w których prowadzono badania poziomów pól elektromagnetycznych w 2011r. wraz z otrzymanymi wynikami pomiarów zestawiono w tabeli poniżej. Tabela 29 Lokalizacja punktów pomiarowych oraz wyniki badań poziomów pól elektromagnetycznych na terenie Powiatu Gorlickiego w 2011 roku 94 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, badania obejmowały pomiary natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego. Wykres 14 Wartości składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w punktach pomiarowych zlokalizowanych na terenie Powiatu Gorlickiego w 2011 roku Badania poziomów pól elektromagnetycznych przeprowadzone w roku 2011 w punktach pomiarowych zlokalizowanych w Gorlicach i Uściu Gorlickim wykazały, że nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnej wartości składowej elektrycznej Ep określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów załącznik nr 1. Poziom składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego odnotowany Gorlicach wyniósł 0,32 V/m (woltów/metr), co stanowi 4,6% wartości dopuszczalnej wynoszącej 7 V/m. Poziom pola elektromagnetycznego zmierzonego w miejscowości Uście Gorlickie (typ lokalizacji: tereny wiejskie) wyniósł 0,25 V/m (3,6% wartości dopuszczalnej). 95 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 4.6 Stan i tendencje natężenia hałasu Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decydującym stopniu zależy on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: • hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł, • hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenia. Hałas komunikacyjny Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. Na obszarze powiatu największe i główne zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż największych szlaków drogowych — droga krajowa nr 28 (tranzytowa) Zator — granica państwa, na której koncentruje się ruch ciężkich pojazdów, utrudniony dodatkowo wąskim mostem nad Ropą. Ruch pojazdów w kierunku północ — południe przechodzi przez centrum miasta Gorlice i jego dzielnice mieszkaniowe. Hałas jest także poważnym problemem wzdłuż drogi Gorlice — Grybów i pojawił się również jako zagrożenie na drogach biegnących w kierunku przejścia granicznego ze Słowacją. Realizując zadania Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2010-2012, w roku 2012 przeprowadzono pomiary hałasu komunikacyjnego na terenie województwa małopolskiego, na które składały się pomiary akustyczne obejmujące drogi, kolej oraz lotnisko. Głównym założeniem wykonanych pomiarów było określenie warunków panujących w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych i uzyskanie informacji o uciążliwości akustycznej analizowanych miejsc. Laboratorium WIOŚ w Krakowie zrealizowało pomiary hałasu w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 roku w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U. 2011 Nr 140, poz.824). Z dniem 23 października 2012 roku weszło w życie nowe rozporządzenie Ministra Środowiska zmieniające dotychczasowe rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku z 14 czerwca 2007 roku (Dz.U.07.120.826). Dotychczas obowiązujące rozporządzenie zawierało jedne z najostrzejszych norm w Unii Europejskiej. Dopuszczalne limity natężenia hałasu w ciągu dnia były określone na poziomie od 50 dB do 96 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 65 dB, a w nocy - od 45 dB do 55 dB. W nowym rozporządzeniu limity te zostały odpowiednio podniesione do 68 dB w ciągu dnia oraz do 60 dB w ciągu nocy. Podczas prowadzonych badań w punktach pomiarowych określono równocześnie warunki meteorologiczne tj. temperaturę powietrza, wilgotność względną, ciśnienie atmosferyczne oraz prędkość i kierunek wiatru, a także, w przypadku monitoringu hałasu komunikacyjnego, rejestrowano pomiar natężenia i strukturę ruchu. Ropica Polska Wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Gorlice. Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 28 Zator-Medyka. Liczba ludności wsi- 2090 mieszkańców (dane z roku 2007), Liczba ludności w gminie (10 sołectw)- 17 048 mieszkańców (dane z 2010 roku). Pomiary monitoringowe hałasu przeprowadzono w dniu 18/19.10.2012 roku. Badaniem klimatu akustycznego objęto odcinek drogi krajowej nr 28 w miejscowości Ropica Polska. Parametry drogi: • długość odcinka przy którym prowadzono pomiary: 3200 m. • liczba pasów ruchu: 2 • szerokość pasa ruchu: 3,5 m. • stan jezdni: dobry • położenie: w poziomie • rodzaj ruchu: płynny Punkt pomiarowy (Pkt 9) zlokalizowano na terenie Zakładu Uzdatniania Wody na wysokości 4 m., w odległości 10 m. od krawędzi jezdni. Po stronie punktu pomiarowego oraz po stronie przeciwnej dominowała luźna zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna z dopuszczeniem usług. Pomiary obejmowały jedną dobę, z podziałem na porę dnia tj. 600-2200 oraz porę nocy tj. 2200- 600. Podczas badań rejestrowano również warunki atmosferyczne oraz natężenie ruchu. Strukturę strumienia ruchu stanowiły głównie pojazdy lekkie (90%). Pojazdy ciężkie w tym autobusy stanowiły 10 % wszystkich pojazdów poruszających się drogą. Natężenie ruchu na odcinku objętym pomiarem wyniosło 6 930 pojazdów/doba. 97 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Mapa nr 6 Lokalizacją punktu pomiarowego natężenia hałasu Badany obszar określono jako teren zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej oraz zagrodowej, dla której wg nowego rozporządzenia dopuszczalny poziom hałasu wynosi: • dla pory dnia: 65 dB • dla pory nocy: 56 dB Po przeprowadzonych badaniach stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu w dwóch punktach, zarówno w porze dnia jak i w nocy zgodnie z poniższą tabelą. Tabela 30 Wyniki badań dopuszczalnych poziomów hałasu w miejscowości Ropica Polska Miejscowość Nazwa punktu pomiarowego Współrzędne geograficzne punktu długość Ropica Polska (powiat gorlicki) Pkt 9 szerokość 21°07’54,7’’ 49°38’02,2’’ Równoważny poziom dźwięku A (LAeq) [dB] Przekroczenia wartości dopuszczalnych [dB] pora dzienna pora nocna pora dzienna pora nocna 67,0 59,4 2,0 3,4 Hałas przemysłowy Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. 98 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Obecnie na terenie Powiatu Gorlickiego nie występują zakłady, w których technologia charakteryzowała się znaczną uciążliwością w w/w zakresie. 4.7 Stan i tendencje przeobrażeń gleb Gleby terenów górzystych i podgórskich mają swój odrębny charakter wynikający z odmiennego niż na terenach równinnych oddziaływania takich czynników glebotwórczych jak rzeźba terenu, warunki klimatyczne i właściwości skał macierzystych. Większość gleb powiatu gorlickiego wykształciła się ze zwietrzeliny osadów fliszowych o uziarnieniu pyłów zwykłych i ilastych. Tylko fragmentarycznie wierzchnią warstwę budują bardziej spoiste utwory podścielone rumoszem skalnym. Pyłowy charakter utworów oraz urozmaicona rzeźba terenu wpływa na dużą podatność tych gleb na zjawiska erozyjne wraz z ruchami masowymi (spełzywanie). Przykładem tych niekorzystnych procesów jest duża ilość wąwozów, parowów czy jarów, powstających w dolinach cieków i na poboczach dróg dojazdowych. Degradacja naturalna gleb Na terenie powiatu w strukturze użytkowania dominują użytki rolne i leśne. W związku z ukształtowaniem terenu północna część powiatu jest użytkowana rolniczo, natomiast część południowa zalesiona. Zjawiska erozji gleb obserwuje się przede wszystkim na bardziej nachylonych stokach. Jej natężenie jest zależne od spadku i długości zbocza. Im teren jest silniej, sfalowany, poprzecinany dolinami, tym spływ wody jest szybszy. Natężenie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku i długości zbocza, przy czym wpływ spadku jest większy od wpływu długości zbocza. Z tego względu na pola orne należy przeznaczać zbocza o spadkach mniejszych niż 20% i dostatecznie dobrej glebie, czyli miejsca, gdzie nie zagraża zniszczenie gleby wskutek spływów. Na zboczach o spadkach większych od ok. 6% konieczny jest właściwy układ pól umożliwiający uprawę poziomą. Na zboczach o spadkach większych niż 10% gleba podczas orki przemieszczana jest przez pług ku dołowi. Najbardziej niebezpieczna, z uwagi na ułatwianie spływu, jest orka z góry w dół zbocza. W północnej części powiatu obserwowane jest znaczne wywiewanie składników glebotwórczych, co zmusza do zwiększenia stosowania nawożeń w celu wyrównania ubytków. Przeciwdziała degradacji także zmiana struktury użytkowania gleb, która powinna postępować na terenie powiatu w kierunku ograniczania pól uprawnych na rzecz lasów i użytków zielonych, które najlepiej chronią glebę. Istotne znaczenie ma również dobór roślin uprawnych (od niego zależy osłona, jaką zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie rośliny (np., trawy, lucerna) zabezpieczają nawet przed silnym spływem. Mniej skutecznie chronią glebę rośliny ozime, jak żyto, rzepak; jeszcze mniej zboża jare osłaniające tylko przed spływem letnim. Szczególne zagrożenie stwarza uprawa roślin, które w okresie silnych opadów nie osłaniają należycie gleby, (np. ziemniaki, 99 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku buraki, tytoń, kukurydza), przyczyniającą się do znacznych spływów powierzchniowych oraz spłukiwania gruntu. Właśnie te uprawy uznano za najbardziej niekorzystne dla tego terenu powiatu. Ze względu na podatność gleb powiatu na degradację naturalną, należy dążyć do ograniczenia upraw mających najbardziej niekorzystne oddziaływanie. Należy przede wszystkim ograniczyć uprawę ziemniaków, których wpływ, na spływy powierzchniowe i spłukiwanie gleb, powstające w wyniku opadów atmosferycznych jest najwyższy, w odniesieniu do innych gatunków upraw. Przy opadach o takim samym natężeniu spływ powierzchniowy z 1 ha zboża jest o 24% niższy niż w przypadku 1 ha ziemniaków, a w przypadku łąk, spływ z 1 ha jest niższy aż o 31 %. Tak znaczące różnice w negatywnym oddziaływaniu danej uprawy na degradację gleb, przemawiają za szybką zmianą struktury rodzajowej upraw na terenie powiatu. Degradacja chemiczna gleb Gleby na terenie powiatu gorlickiego są z reguły nadmiernie zakwaszone, przy czym jest to cecha związana z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologicznie kwaśne nawozy sztuczne. W związku z występującym zakwaszeniem, gleby wymagają wapnowania. Odczyn gleby reguluje pobieranie składników pokarmowych z gleby. Odczyn kwaśny hamuje pobieranie przyswajalnych składników gleby a równocześnie zwiększa dostępność metali ciężkich i pierwiastków śladowych. Zestawienie odczynu gleb w poszczególnych gminach powiatu wraz z potrzebami ich wapnowania przedstawione w tabeli 33, wskazuje na jeden z kierunków działań mogący przyczynić się do poprawy wydajności i jakości produkcji rolnej na terenie powiatu. Na tle danych krajowych dotyczących zakwaszenia (procentowy udział poszczególnych klas odczynu), gleb bardzo kwaśne 28 % i kwaśne 31 %, powiat gorlicki prezentuje się bardzo niekorzystnie, gleby bardzo kwaśne stanowią 42 % a kwaśne 32 %. Wszystkie gleby zawierają pewne naturalne ilości metali ciężkich. Zawartość metali ciężkich w glebach na terenie powiatu gorlickiego utrzymuje się na ogół w przedziale zawartości naturalnych lub lekko podwyższonych. Przyczynami degradacji chemicznej gleb na terenie powiatu są przede wszystkim zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw (osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze). Niekorzystne skutki w postaci zanieczyszczenia gleb substancjami ropopochodnymi może dawać eksploatacja ropy naftowej i gazu ziemnego, brak jednak szczegółowych informacji na ten temat. 100 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 4.8 Stan i tendencje zmian przyrody ożywionej Szata roślinna Szata roślinna występująca na terenie powiatu spełnia następujące funkcje: • sanitarno-higieniczną polegającą przede wszystkim na wzbogacaniu powietrza w tlen i zmniejszaniu w atmosferze ilości dwutlenku węgla, • ochronną — polegającą na ochronie gleb przed nadmierną erozją wietrzną, jak również stanowiącą ostoję i schronienie dla świata zwierzęcego, • retencyjną — polegającą na retencjonowaniu zasobów wodnych (opadów atmosferycznych i wód podziemnych), • dekoracyjną wynikającą w dużej mierzę z naturalnych cech roślinności (kształt, barwa), uzyskiwane dzięki temu efekty plastyczno - dekoracyjne korzystnie oddziałują na psychikę człowieka, • produkcyjną — polegającą na pozyskiwaniu naturalnych surowców — drewno, grzyby. Ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe prawie cały obszar powiatu został objęty obszarem chronionego krajobrazu. Natomiast wyjątkowo wartościowe zasoby przyrodnicze na terenie powiatu objęto szczegółowymi formami ochrony w postaci Magurskiego Parku Narodowego, dwóch rezerwatów przyrody (Kornuty i Jelenia Góra) oraz licznych pomników przyrody. Wyodrębnione obszary zostały objęte ochroną zgodnie z wymogami Ustawy o ochronie przyrody. Ma to głównie przyczynić się do zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych. Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie powiatu są poddawane nadzwyczajnym zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są: • zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych, • zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym, • zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, • niedobór wód, obniżanie się zwierciadła wód podziemnych, • zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci. Świat zwierzęcy Zasoby świata zwierzęcego na terenie powiatu można uznać za bardzo bogate. Dużą grupę stanowią rzadkie gatunki zwierząt dziko żyjących (sarny, jelenie, dziki, a także niedźwiedzie, żbiki, wilki i rysie). Dla tej grupy największym zagrożeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju są: • nieprawidłowa gospodarka leśna np. niekontrolowane wyręby lasów, • kłusownictwo — mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) 101 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków, • ogólnie zły stan środowiska przyrodniczego. Południowa część powiatu stanowi ostoję górskich gatunków płazów i gadów, a także licznych rzadkich i zagrożonych gatunków bezkręgowców (traszka karpacka, traszka górska, salamandra plamista). Przy czym dla zachowania bogactwa motyli, ważne są rozległe, częściowo zarastające i słabo użytkowane łąki. Dla grupy płazów i gadów poważnym zagrożeniem są: • zanieczyszczenia wód powierzchniowych — brak skanalizowania i niewystarczająca ilość oczyszczalni ścieków oraz liczne dzikie wysypiska; • 4.9 zmienności i niedobory stanu wód. Stan i tendencje przeobrażeń walorów estetyczno — widokowych krajobrazu Charakterystyczną cechą dla terenów siedlisk ludzkich jest występowanie zmiany walorów estetyczno — widokowych krajobrazu, związanych głównie z dużymi obiektami kubaturowymi np. zakładami przemysłowymi. W przypadku powiatu gorlickiego zakłady przemysłowe zlokalizowane są w większości na terenie miasta Gorlice lub w jego sąsiedztwie. W powiązaniu z siedliskowym charakterem miasta nie wymuszają one, mimo swych znacznych rozmiarów, walorów estetyczno — krajobrazowych. Elementami związanymi także z działalnością przemysłową na terenie powiatu są szyby wiertnicze i wydobywcze ropy naftowej i gazu. Mimo, że mają charakter punktowy to jednak ich wielkość sprawia, że są widoczne z dalszych odległości. W sposób podobny na walory estetyczno - krajobrazowe oddziaływają maszty telefonii komórkowej, rozstawione na terenie powiatu. Za naruszenie walorów estetyczno — widokowych można uznać także chaotyczną i nieujednoliconą stylowo zabudowę mieszkalną na terenie powiatu. Wielokrotnie w miejscach o dużych walorach widokowych występują obiekty wyraźnie się odznaczające i „burzące" pewnego rodzaju harmonię. Za naruszenie naturalnego krajobrazu, zwłaszcza w południowej części powiatu, można uznać gęstą sieć dróg polnych (nawet do 15 km/km2). Za zmianę w dotychczasowych walorach krajobrazowych można również uznać powstanie zbiornika wodnego Klimkówka, (nastąpiło zalanie istniejącej doliny). Działanie to spowodowało jednocześnie powstanie nowych nie występujących na terenie powiatu walorów estetyczno — widokowych. Mimo ogólnego pozytywnego oddziaływania, za naruszenie można uznać panujące w górnej części zbiornika stosunki wodne. W okresie niższych stanów wody na obszarze tym następuje odsłonięcie się dna zbiornika. 102 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 4.10 Wykorzystanie energii odnawialnej Celem strategicznym Polski jest zwiększenia udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym kraju. Wskaźnik produkcji energii do 2020 r. ma wzrosnąć do 20%. Polska jak wynika z analiz posiada duże możliwości wykorzystania potencjału energii wodnej, wiatrowej oraz geotermalnej. Natomiast jeśli chodzi o energię promieniowania słonecznego, upatruje się jej możliwości głównie w do celów przygotowania ciepłej wody. Energia z biomasy powinna być promowana na terenach rolniczych oraz gdzie jest uprawiania intensywna gospodarka leśna. Analiza stanu istniejącego Dla Powiatu Gorlickiego brak jest szczegółowych danych dotyczących bilansu energii odnawialnej. Inwestycje w odnawialne źródła energii - kolektory słoneczne, instalacje do spalania biomasy, pompy ciepła prowadzone są w Małopolsce na coraz większą skalę. Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wodnej W polityce powiatu nie zakłada się na najbliższe lata inwentaryzacji zasobów oraz inwestycji związanych z możliwością wykorzystania energii wodnej. Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru Wykorzystywanie energii wiatrowej pozwala na częściowe wypieranie z sieci energetycznej mocy tradycyjnych elektrowni, co przekłada się na redukcję emisji spalin. Jednak, aby ten efekt stał się odczuwalny łączna moc zainstalowanych elektrowni wiatrowych powinna być mierzona przynajmniej setkami megawatów. Zasoby energetyczne wiatru na Ziemi wielokrotnie przewyższają potrzeby całej ludzkości. Jednak nie wszędzie występują one w odpowiedniej ilości i postaci. Możliwość eksploatacji energii wiatru w wybranym terenie zależy min. od: • wartości średniorocznej prędkości wiatru, • wysokości nad powierzchnią terenu, • ukształtowania terenu, jego chropowatości, • rozkładu prędkości wiatru w czasie, • parametrów powietrza na wysokości osi wirnika turbiny, tj. temperatury, ciśnienia i wilgotności. Niemniej ważny jest rozkład prędkości wiatru w czasie. W Polsce silne wiatry dominują w miesiącach zimowych. 2/3 rocznej produkcji energii uzyskiwać można w miesiącach sezonu grzewczego, tj. w okresie listopad-marzec. Energia wiatru wg rejonizacji Polski, wykonanej przez H. Lorenc, Powiat Świecki znajduje się w II 103 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku strefie, korzystnej pod względem zasobów energii wiatru. Energia użyteczna wiatru wynosi w tej strefie na wysokości 10m >700-1000 kW/h/m2/rok. Rysunek 3 Strefy energetyczne wiatru w Polsce. Mapa opracowana przez prof. H. Lorenc na podstawie danych pomiarowych z lat 1971-2000 Z analizy mapy stref energetycznych wynika, że powiat gorlicki nie leży w strefie gdzie elektrownie wiatrowe spełniały by swoje zadanie. Z uwagi na średnią miesięczną prędkość wiatru określoną na podstawie wieloletnich badań wynoszącą około 4 m/s . Największy problem dla inwestorów stanowią wciąż wysokie koszty inwestycyjne. Ponieważ gminy mają możliwość pozyskania znacznych środków z zewnętrznych źródeł wydaje się, iż to one będą miały największy udział w wypełnieniu założeń strategii. Budowa elektrowni wiatrowej przez gminę przynosi wiele korzyści. Oprócz podstawowej, jaką jest dochód z tytułu sprzedaży energii elektrycznej, warto wymienić: • budowę wizerunku gminy przyjaznej środowisku naturalnemu, • nowe miejsca pracy podczas realizacji i eksploatacji elektrowni wiatrowej, • poprawa warunków zasilania w energię elektryczną. Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej W Polsce generalnie istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Potencjał energii słonecznej na terenie powiatu Gorlickiego jest niski. Na obszarze gminy według A. Wosia „Klimat Polski” całkowite promieniowanie słoneczne wynosi około 9,75 MJ/m2 w ciągu doby. Pozwala to jednak na stosowanie z powodzeniem kolektorów słonecznych do pozyskiwania wody która 104 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku można wykorzystać jako ciepłą wodę użytkową. Na promieniowania słonecznego powinno terenie powiatu gorlickiego energię się wykorzystywać głównie do wspomagania zaopatrzenia w ciepłą wodę użytkowa. Rysunek 3 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok. Liczby wskazują całkowite zasoby energii promieniowania słonecznego w ciągu roku dla wskazanych rejonów kraju. Analiza możliwości wykorzystania energii geotermalnej Na terenie powiatu gorlickiego są duże możliwości wykorzystania energii geotermalnej, jak wynika z szacunkowych wyliczeń temperatura wody znajdującej się w nieczynnych odwiertach po ropie naftowej może wynosić nawet 80oC. Zasoby energii geotermalnej występują w obrębie poziomu paleogeńskiego. Dokładniejsze badania pozwoliłby ocenić realny potencjał wykorzystania tej energii, a analiza ekonomiczna, którą należy wykonać przed eksploatacją tych złóż pokaże jakiej skali korzyści finansowe i ekologiczne może dać ta inwestycja dla powiatu. Energia geotermalna pozyskana wód na terenie powiatu w powinna być głównie wykorzystywana do produkcji ciepła oraz ciepłej wody przy pomocy pomp ciepła z dolnym źródłem. Wykorzystując istniejące odwierty na terenie powiatu inwestycja w geotermię staje się bardzo opłacalna, gdyż największe koszty przy takich przedsięwzięciach ponosi się przy wierceniu dolnych źródeł. Powiat Gorlicki w ramach możliwości wykorzystania energii geotermalnej opracował " Studium opłacalności ekonomicznej inwestycji związanej z pozyskaniem energii geotermalnej dla celów ciepłowniczych i rekreacyjnych z otworów wiertniczych istniejących na terenie miasta Gorlice oraz Gmin: Ropa, Biecz i Moszczenica" Studium to zostało opracowane przez Towarzystwo Geosynoptyków "Geos" w Krakowie z inicjatywy Starosty Powiatowego w Gorlicach z udziałem środków finansowych gmin i miało za zadanie stwierdzić, czy na obszarze powiatu gorlickiego występują wody termalne oraz zbadać możliwości 105 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku zagospodarowania tych wód w szerokim zakresie. Projekt uwzględnia potrzeby lokalnego rynku ciepłowniczego oraz wskazuje na inne możliwości i kierunki zagospodarowania wód termalnych w rejonie wybranych gmin powiatu gorlickiego, tj. wykorzystania tych wód w celach balneoterapeutycznych i/lub rekreacyjnych – budowę basenów termalnych. Zwraca też uwagę na alternatywne możliwości zagospodarowania ciepła wód z wykorzystaniem pomp ciepła, lecz bez uwzględniania konkretnych rozwiązań i lokalizacji takich instalacji. W rejonie projektu obejmującego gminy: Gorlice, Ropa, Biecz, Moszczenica i Sękowa zlokalizowano 22 otwory wiertnicze stanowiące bezpośrednią bazę informacji geologicznej i hydrogeologicznej w tym rejonie. Analiza zgromadzonych danych dotyczących rozkładu temperatur w profilach otworów, w tym temperatur ropy oraz rozkładu strumienia cieplnego pozwoliła na wykreślenie mapy rozkładu gradientów temperatury w rejonie Gorlic. Analiza mapy wskazuje zróżnicowanie rozkładu gradientu geotermicznego w rejonie Gorlic oraz ogólne tendencje wzrostu ich wartości z północy, ku południu i południowemuzachodowi. Wielkość gradientów temperatury w tym rejonie mieści się w granicach od ok. 1,8 do ponad 3,0oC/100m. Najniższymi wartościami charakteryzuje się obszar zlokalizowany na północ od Gorlic, w rejonie Zagórzany-Libusza-Korczyna. Podwyższone wartości gradientów geotermicznych występują na południe od struktury Gorlic, a w szczególności w rejonie gminy Ropa, gdzie na wschód od otw. Ropa-1 przyjmują lokalne maksimum swojej wartości (>3,0oC/100m). Po dokonaniu wstępnej analizy z uwzględnieniem kryteriów lokalizacji otworów, spośród 22 wytypowano 8 otworów a mianowicie: Gorlice 18, Gorlice 6, Gorlice 7, Gorlice 12, Gorlice 13, Ropa 1, Strzeszyn 2, Długosz 120. Powyższe analizy wykazały, że spośród 8, wstępnie wytypowanych otworów jedynie 5 otworów posiada dostateczną dokumentację techniczną, która pozwala na ocenę kosztów rekonstrukcji tych otworów. Do otworów tych można zaliczyć: Gorlice 12, Gorlice 13, Gorlice 18, Długosz 120 oraz Strzeszyn 2. W przypadku pozostałych otworów, a mianowicie: Gorlice 6, Gorlice 7, Ropa 1 koszty rekonstrukcji zostały oszacowane zgrubnie. Jako podstawowe kryterium wzięto pod uwagę głębokość końcową otworu. Przyjęto, że koszty wiercenia są funkcją wykładniczą głębokości otworu. Przybliżony koszt rekonstrukcji [PLN] • Gorlice 12 - 4110,5m - 7 310 420 • Gorlice 13- 5145,0m - 8 129 660 • Gorlice 18 - 1600,0m - 5 057 360 • Długosz 120 - 1100,0m - 4 311 040 • Strzeszyn 2 - 1204,0m - 4 389 360 106 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku • Gorlice 6 - 3201,0m - ~ 6 161 446 • Gorlice 7 - 2840,0m - ~ 5 822 842 • Ropa 1 - 1974,5 m -~ 5 084 892 Proponowane wykorzystanie wód geotermalnych: 1. w rejonie Gorlic Proponowane zagospodarowanie ciepła oraz wód geotermalnych eksploatowanych zrekonstruowanym otworem „Gorlice 6” w mieście Gorlice obejmować będzie głównie: dostawy ciepła na potrzeby centralnego ogrzewania sektora bytowo-komunalnego oraz przygotowanie ciepłej wody użytkowej, a także ogrzewanie istniejących obiektów i basenów sportowo-rekreacyjnych. W przypadku potwierdzenia właściwości leczniczych wód geotermalnych możliwe byłoby dodatkowe ich wykorzystanie do bezpośredniego zasilania basenów w celach balneologicznych i rehabilitacyjnych (np. w nowopowstałym Ośrodku Termalnym). Ze względu na zasolenie wody geotermalnej, eksploatowanej otworem wiertniczym za pomocą pompy głębinowej, wykorzystanie zawartego w niej ciepła odbywać się będzie poprzez zastosowanie płytowego wymiennika ciepła oddzielającego obieg pierwotny (woda geotermalna) od obiegu wtórnego (woda sieciowa). W wymienniku woda geotermalna przekaże ciepło wodzie obiegu wtórnego, a następnie w miarę potrzeb temperatura wody sieciowej zostanie dodatkowo podwyższona w skraplaczu pompy ciepła i/lub w gazowym kotle szczytowym. Woda obiegu wtórnego, poprzez stacje wymienników, zasili systemy grzewcze odbiorców (o temp. pracy ok. 70÷50 oC) oraz układy przygotowania ciepłej wody użytkowej na potrzeby sanitarne (o temp. ok. 50÷55 oC) oraz ciepłej wody do zasilania basenów rekreacyjnych (o temp. ok. 25÷35oC). Z uwagi na relatywnie niską mineralizację przyjęto, że schłodzona w wymienniku woda geotermalna zrzucana będzie do cieków powierzchniowych (uprzednio może zostać wykorzystana do bezpośredniego zasilania basenów balneologicznych gdzie temperatura wody może wynosić ok. 30÷45 oC). 2. w rejonie Ropy Proponowane zagospodarowanie ciepła oraz wód geotermalnych eksploatowanych zrekonstruowanym otworem „Ropa 1” w gminie Ropa obejmować będzie głównie: dostawy ciepła na potrzeby centralnego ogrzewania, przygotowania ciepłej wody użytkowej, a także ogrzewania basenów sportowo-rekreacyjnych nowopowstałego Ośrodka Wypoczynkowo-Termalnego. W przypadku potwierdzenia właściwości leczniczych wód geotermalnych możliwe byłoby dodatkowe ich wykorzystanie do bezpośredniego zasilania basenów w celach balneologicznych i Ze względu na zasolenie wody geotermalnej, eksploatowanej z otworu wiertniczego za pomocą pompy głębinowej, wykorzystanie zawartego w niej ciepła odbywać się będzie poprzez zastosowanie płytowego wymiennika ciepła oddzielającego obieg pierwotny (woda geotermalna) od obiegu wtórnego (woda sieciowa). W wymienniku woda geotermalna przekaże ciepło wodzie obiegu wtórnego. Woda obiegu wtórnego zasili systemy grzewcze odbiorców (o temp. pracy ok. 70÷50oC - budynki hotelowe oraz hale basenowe) oraz układy przygotowania ciepłej wody użytkowej na potrzeby sanitarne (o temp. ok. 50÷55oC) oraz ciepłej 107 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku wody do zasilania basenów rekreacyjnych (o temp. ok. 25÷35oC). Z uwagi na prawdopodobną, relatywnie niską mineralizację przyjęto, że schłodzona w wymienniku woda geotermalna zrzucana będzie do cieków powierzchniowych (uprzednio może zostać wykorzystana do bezpośredniego zasilania basenów balneologicznych gdzie temperatura wody może wynosić ok. 30÷45 o C). W związku z niedostatecznie wysoką temperaturą wód geotermalnych (54oC) tradycyjny kocioł (np. gazowy) będzie pełnił w powyższym układzie funkcję szczytowego oraz rezerwowego źródła ciepła, w którym woda sieciowa w miarę potrzeb będzie dogrzewana do wyższej temperatury (np. do 75oC). Na terenie gminy Ropa dokonano szacunku nakładów inwestycyjnych na budowę instalacji geotermalnej tak jak w przypadku miasta Gorlice. 3. w rejonie Biecza Proponowane zagospodarowanie ciepła oraz wód geotermalnych eksploatowanych zrekonstruowanym otworem „Długosz 120” w gminie Biecz obejmować będzie głównie: dostawy ciepła na potrzeby centralnego ogrzewania sektora bytowo-komunalnego oraz przygotowanie ciepłej wody użytkowej, a także ogrzewanie obiektów i basenów sportowo-rekreacyjnych. W przypadku potwierdzenia właściwości leczniczych wód geotermalnych możliwe byłoby dodatkowe ich wykorzystanie do bezpośredniego zasilania basenów w celach balneologicznych i rehabilitacyjnych (np. w nowopowstałym Ośrodku Termalnym). Ze względu na zasolenie wody geotermalnej, eksploatowanej otworem wiertniczym za pomocą pompy głębinowej, wykorzystanie zawartego w niej ciepła odbywać się będzie poprzez zastosowanie płytowego wymiennika ciepła oddzielającego obieg pierwotny (woda geotermalna) od obiegu wtórnego (woda sieciowa). W wymienniku woda geotermalna przekaże ciepło wodzie obiegu wtórnego, a następnie w miarę potrzeb temperatura wody sieciowej zostanie dodatkowo podwyższona w skraplaczu pompy ciepła i/lub w gazowym kotle szczytowym. Woda obiegu wtórnego, poprzez stacje wymienników, zasili systemy grzewcze odbiorców (o temp. pracy ok. 70÷50oC) oraz układy przygotowania ciepłej wody użytkowej na potrzeby sanitarne (o temp. ok. 50÷55oC) oraz ciepłej wody do zasilania basenów rekreacyjnych (o temp. ok. 25÷35oC). Z uwagi na relatywnie niską mineralizację przyjęto, że schłodzona w wymienniku woda geotermalna zrzucana będzie do cieków powierzchniowych (uprzednio może zostać wykorzystana do bezpośredniego zasilania basenów rekreacyjno-balneologicznych gdzie temperatura wody powinna wynosić powyżej ok. 24 oC). 4. w rejonie Moszczenicy Ze względu na brak głębokiego otworu w rejonie gminy zaproponowano lokalizację otworu geotermalnego Moszczenica GT-1). Otwór zlokalizowano niespełna 300 m na zachód od budynków Gminy Moszczenica oraz ok. 130 m na południe od drogi w kierunku na Łużną. Kryterium wg którego zaproponowano lokalizację otworu była odległość od budynków użyteczności 108 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku publicznej. W bezpośredniej odległości zlokalizowano m.in.: Gminny Ośrodek Kultury, budynek Urzędu Gminy oraz Szkołę, które to obiekty mogą stanowić potencjalny rynek odbiorców ciepła wód termalnych. Niestety ze względu na brak wglądu w Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy w kryterium lokalizacji nie uwzględniono tego elementu. W celu oszacowania wielkości przewidywanych dokonano wyceny kosztów wykonania nowego otworu wiertniczego. W celu udostępnienia horyzontów wodonośnych założono odwiercenie otworu do gł. 4000 m. Dokonano szacunkowej wyceny kosztów wykonania nowego otworu wiertniczego, w dwóch wariantach: otwór pozytywny bądź otwór negatywny zgodnie z kosztorysem prac wiertniczych. 4.11. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego Na podstawie zebranych informacji i ich analizie sporządzono listę problemów ekologicznych jakie występują na terenie powiatu tabela 31. Tabela 31 Przyczyny i sposoby rozwiązania problemów środowiskowych na terenie powiatu Hałas duży ruch komunikacyjny, zakłady przemysłowe. Zanieczyszczenie wód Problem ekologiczny powierzchniowych (forma degradacji środowiska) brak kanalizacji sanitarnej na budowa lokalnych oczyszczalni ścieków, Główne występowania Ogólne w zakresie przeciwdziałania całymprzyczyny obszarze powiatu, pełnemetody skanalizowanie powiatu, problemu określonemu problemowi niewystarczająca ilość zlikwidowanie dzikich wysypisk oczyszczalni lokalnych, odpadów i wylewisk ścieków, zanieczyszczenia pochodzące z współpraca na rzecz kierunków emisja z zakładów współpraca rzecz kierunków poza terenów powiatu, zmniejszenianazanieczyszczeń z poza przemysłowych, zmniejszenia zanieczyszczeń z zakładów terenu powiatu (Tarnów, Jasło). stosowanie indywidualnego przemysłowych na terenie Gorlic, dzikie wylewiska, pełne skanalizowanie powiatu, ogrzewania likwidacja indywidualnych punktów nieszczelne zlikwidowanie (węglowego)zbiorniki paleniskowych,dzikich wylewisk, bezodpływowe, kontrola szczelności zbiorników nasilony ruch komunikacyjny przechodzenie na paliwa ekologiczne położenie powiatu w strefie bezodpływowych szamb, gaz, paliwa odnawialne, niedoboru wody przeciwdziałanie zmianiestref stosunków tworzenie i rozszerzanie ochronnych, wodnych. prowadzenie nowych nasadzeń leśnych na terenach nieużytków, zwłaszcza zanieczyszczenie powietrza ograniczenie emisji zanieczyszczeń na terenach po PGR-owskich w zlewni Ropy atmosferycznego, pyłowych i gazowych, ochrona wód podziemnych. zanieczyszczenie powietrza ograniczenie emisji zanieczyszczeń atmosferycznego, atmosferycznych degradacja gleb właściwa pielęgnacja szaty roślinnej stosowanie gatunków odpornych Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Zanieczyszczenie wód podziemnych Skażenie gleby Degradacja szaty roślinnej tworzenie ekranów i stref izolacyjnych wzdłuż ciągów komunikacyjnych o największym nasileniu ruchu, przebudowa złych rozwiązań węzłów komunikacyjnych (centrum miasta Gorlice), Biecz; modernizacja zakładów przemysłowych. 109 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Ubożenie świata zwierzęcego zanieczyszczenie powietrza gleby i wody kłusownictwo Obniżenie walorów estetyczno widokowych obiekty pochodzenia antropogenicznego estetyka zabudowy mieszkalnej na zanieczyszczenia zalesianie nieużytków wzbogacanie gleb środkami glebotwórczymi (kompost) ograniczanie lokalnych źródeł zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody walka z kłusownictwem dokarmianie i szczepienia ochronne sytuowanie elementów naruszających walory estetyczne i krajobrazowe powiatu uporządkowanie zabudowy 4.12 Osuwiska Osuwiskiem nazywamy nagłe przemieszczenie się mas ziemnych powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża, spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka. Osuwiska należą do najbardziej naturalnych zjawisk przyrodniczych w obszarach górskich. Występują na silnie nachylonych powierzchniach – stokach górskich i zboczach dolin. Związane są z zaburzeniem równowagi mas ziemnych, wynikających z rozluźnienia ich wewnętrznej struktury (zwietrzenia), podcięcia przez rzekę oraz przepojenia wodą opadową lub roztopową (wzrost obciążenia lub upłynnienia gruntu). Mogą też być wywołane przez działalność człowieka – podkopanie stoku lub jego obciążenie. Do bezpośrednich czynników prowadzących do powstania osuwisk należą: fliszowa budowa geologiczna stoku, z przewagą warstw łupkowych, w tym miękkich łupków ilastych, także iłów, zwietrzelin tych skał w postaci glin zwięzłych i iłów o małej wartości kąta tarcia wewnętrznego; nachylenie stoku; warunki hydrogeologiczne, mające rozstrzygający wpływ, z których wynika, że po długotrwałych i niezbyt gwałtownych opadach deszczu, którego wody w większości infiltrują w podłoże, po wiosennych roztopach, następuje maksymalne nasiąkanie pokryw deluwialnych oraz warstw zwietrzelinowych, co powoduje, że nawodnione masy gruntu łatwo przesuwają się na granicy z podłożem skalnym; erozyjna działalność rzeki, występującej na obszarze osuwiskowym, powodująca podcięcie podstawy stoku. Osuwiska są zjawiskiem ciągłym, należącym do najbardziej rozpowszechnionych zagrożeń dynamicznych, często mających cechy klęski żywiołowej. Można to było stwierdzić po wystąpieniu gwałtownych i długotrwałych opadach atmosferycznych na przełomie maja – czerwca 2010 r. Problem zagrożeń osuwiskowych ostatnio stał się bardziej znaczący, ponieważ z roku na rok uruchamiają się nowe osuwiska, często na zupełnie innych obszarach. Osuwiska i tereny zagrożone osuwiskami występują przede wszystkim na obszarze Karpat, młodych 110 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku górach fałdowych, zbudowanych z warstwowanych skał fliszowych, na przemian wodonośnych i wodoszczelnych. W obrębie pasa Zewnętrznych Karpat Zachodnich położony jest Powiat Gorlicki, dlatego też osuwiska stanowią bardzo istotny element rzeźby naszego terenu, ale przede wszystkim stwarzają ciągłe zagrożenie dla zabudowy mieszkaniowej i infrastruktury. W celu zapobiegania i ograniczenia negatywnych skutków osuwisk, od 2006 r. na zlecenie Ministra Środowiska ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, pełniący rolę państwowej służby geologicznej, realizuje przedsięwzięcie pn. „System Osłony Przeciwosuwiskowej” – SOPO. W ramach projektu zostaną rozpoznane i udokumentowane wszystkie osuwiska oraz tereny zagrożone ruchami masowymi. Następnie zostanie opracowana mapa w skali 1 : 10 000, przedstawiająca lokalizację i zasięg osuwisk, ich stopień aktywności – aktywne, okresowo aktywne lub nieaktywne. Poza osuwiskami zlokalizowane zostaną również tereny zagrożone, czyli obszary potencjalnie narażone na możliwość rozwoju w przyszłości nowych osuwisk, a także założony zostanie system monitoringu powierzchniowego i wgłębnego na wybranych osuwiskach. Stworzona baza SOPO ma na celu wspomóc starostów w skutecznym realizowaniu obowiązków, nałożonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi / Dz. U. nr 121, poz. 840 /. Projekt SOPO podzielono na trzy etapy. Etap I projektu SOPO zrealizowany w latach 2006 – 2008, to pilotażowe kartowanie osuwisk wraz z wytypowaniem obszarów ich występowania w Polsce. W ramach II etapu, planowanego na lata 2008 – 2014, to kartowanie i wykonywanie map osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi dla obszaru Karpat Polskich ( 75 % powierzchni ) oraz monitorowanie wybranych osuwisk w Karpatach. Etap III, planowany na lata 2015 – 2018, to kartowanie i wykonywanie map osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi dla obszaru Karpat Polskich ( 25 % powierzchni ) i Polski pozakarpackiej oraz monitorowanie wybranych osuwisk. W ramach II etapu realizowane są przedsięwzięcia celem udokumentowania osuwisk i terenów zagrożonych oraz wykonanie map osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi dla terenu Powiatu Gorlickiego. Do 2013 roku zinwentaryzowano osuwiska dla Miasta Gorlice, Gminy Biecz, Bobowa, Łużna, Moszczenica i Ropa oraz wykonano mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi dla Miasta Gorlice oraz Gmin Biecz, Bobowa, Łużna, Moszczenica i Ropa. Dla osuwisk udokumentowanych na terenie Miasta Gorlice, Gminy Biecz, Bobowa, Gorlice, Moszczenica i Sękowa zostały wykonane karty rejestracyjne osuwisk. Cześć z nich została już zamieszczona w bazie SOPO. Na terenie gminy miejsko – wiejskiej Biecz wykartowano 700 osuwisk, w tym udokumentowano 209 osuwisk aktywnych, 109 okresowo aktywnych, 77 nieaktywnych oraz 305 form o różnych strefach 111 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku aktywności w obrębie jednego osuwiska. Na mapach dokumentacyjnych wyznaczono 2 tereny zagrożone ruchami masowymi, występującymi w strefie Fortepian – Łukowice – Piekło oraz Wygon – Lechowie Potoki – Binarowa. Największa koncentracja osuwisk występuje w strefie przegięcia antyklinalnego fałdu Biecza, rejon Wapniska – Strzeszyn – Rożnowice – Sitnica oraz w strefie doliny Ropy i jej dopływów. Osuwiska, których rozwój może zagrozić infrastrukturze zostały wytypowane do monitorowania. Prawdopodobieństwo uaktywnienia się części osuwisk jest duże, w przypadku wystąpienia długotrwałych i intensywnych opadów atmosferycznych. Dla każdego osuwiska sporządzono kartę rejestracyjną osuwiska, z przedstawionymi podstawowymi informacjami o obiekcie. Karty te zostały wprowadzone do internetowej bazy SOPO. Na terenie Gminy Bobowa wykartowano 287 osuwisk, w tym 88 osuwisk aktywnych, 109 okresowo aktywnych i 90 nieaktywnych oraz wyznaczono 27 terenów zagrożonych ruchami masowymi. Największą ilość osuwisk udokumentowano w rejonie Bobowej, Brzany, Jankowej, Sędziszowej, Stróżnej i Wilczysk. Dla każdego osuwiska sporządzono kartę rejestracyjną osuwiska, które zostały wprowadzone do bazy SOPO. Na terenie Miasta Gorlice rozpoznano i udokumentowano 62 osuwiska, w tym 24 osuwiska aktywne i 38 okresowo aktywne oraz wyznaczono 13 terenów zagrożonych ruchami masowymi. Dla Gminy Łużna w ramach projektu SOPO wykonano mapę osuwisk i terenów zagrożonych, na której wyznaczono 305 osuwisk, w tym 60 osuwisk aktywnych, 124 okresowo aktywne i 121 nieaktywne oraz wyznaczono 4 tereny zagrożone ruchami masowymi. Do bazy SOPO nie zostały wprowadzone karty rejestracyjne osuwisk. Dla Gminy Moszczenica realizując projekt SOPO wykonano mapę osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi, na której wyznaczono 66 osuwiska, w tym 25 osuwiska aktywne, 13 okresowo aktywnych i 24 nieaktywnych oraz wyznaczono 15 terenów zagrożonych ruchami masowymi. W bazie SOPO zamieszczono jedną kartę rejestracyjną osuwiska o nr ewidencyjnym 1205072-31125. Osuwisko występuje na powierzchni 41,2 ha, o stopniu aktywności – aktywne ciągle w skarpie głównej oraz nieaktywne. Dla Gminy Ropa w ramach projektu SOPO wykonano mapę osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi, na której wyznaczono 259 osuwisk, w tym 47 osuwisk aktywnych, 97 okresowo aktywnych i 115 nieaktywnych oraz wyznaczono 27 terenów zagrożonych ruchami masowymi. Na części osuwisk koluwia mają dwa lub trzy stopnie aktywności. Dla Gminy Sękowa opracowano dla 50 osuwisk karty rejestracyjne, które nie zostały ostatecznie zweryfikowane. Gminy Lipinki i Uście Gorlickie aktualnie nie zostały objęte inwentaryzacją osuwisk. Gmina Gorlice objęta była projektem badawczy ALARM pn. „Ocena zagrożeń osuwiskowych i ograniczenie ich skutków w obszarach górskich”, realizowanym przez Oddział Karpacki Państwowego Instytutu Geologicznego w latach 2001 – 2004. Badania obszarowe prowadzono w zlewni potoku 112 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Bystrzanka, a szczegółowe na osuwisku Kawiory. W kolejnych latach na terenie gminy wykartowano 321 osuwisk, dla których opracowano karty rejestracyjne osuwisk, zamieszczając je w bazie SOPO. Udokumentowane w dolinie Bielanki, w Szymbarku, dwa wielkie osuwiska Zapadle i Huciska podlegają monitoringowi. Tabela 32. Wykaz osuwisk zinwentaryzowanych na terenie Gminy Biecz Lp. Numer osuwiska w bazie SOPO Miejscowość/ przysiółek Stopień aktywności A – aktywne O – okresowo aktywne N – nieaktywne 1. 21634 Rożnowice - Pola A 2. 21645 Rożnowice - Piekło A 3. 21655 Rożnowice - Pola A 4. 21657 Rożnowice - Babiniec A 5 21681 Ukraina A 6 21684 Sitnica A 7. 21687 Sitnica A 8 21698 Sitnica A 9. 21714 Rożnowice - Stawiska A 10. 21716 Rożnowice - Stawiska A 11. 21728 Sitnica A 12. 21729 Sitnica A 13. 21730 Sitnica - Firlitówka A 14. 21736 Rożnowice A 15. 21746 Zielona Ulica A 16. 21747 Binarowa - Wygon A 17. 21748 Binarowa - Wygon A 18. 21752 Binarowa - Wygon A 19. 21757 Racławice - Wyręby A 20. 21762 Binarowa - Wygon A 21. 21763 Binarowa - Wygon A 22. 21767 Lechowe Potoki A 23. 21777 Binarowa - Wielki Potok A 24. 21780 Binarowa - Wielki Potok A 25. 21791 Binarowa A 26. 21796 Binarowa A Uwagi dotyczące monitoringu 113 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 27. 21797 Binarowa A 28. 21800 Binarowa A 29. 21803 Binarowa A 30. 21834 Racławice A 31. 21838 Strzeszyn A 32. 21840 Racławice A 33. 21844 Biecz - Wapniska A 34. 21848 Przedmieście Górne A 35. 21850 Biecz - Nęckówka A 36. 21853 Biecz - Nęckówka A 37. 21855 Dział Kamieniec A 38. 21862 Biecz - Wapniska A 39. 21920 Strzeszyn - Granice A 40. 21931 Strzeszyn - Scibórka A 41. 21933 Strzeszyn - Scibórka A 42. 21944 Biecz - Wapniska A 43. 21947 Biecz A 44. 21953 Strzeszyn - Granice A 45. 21954 Strzeszyn - Granice A 46. 21956 Strzeszyn - Granice A 47. 21957 Strzeszyn - Granice A 48. 21958 Strzeszyn - Granice A 49. 21959 Strzeszyn - Granice A 50. 21963 Strzeszyn A 51. 21974 Biecz - Harta A, O, N 52. 21977 Biecz - Harta A 53. 21978 Biecz A 54. 21983 Biecz - Harta 55. 21985 Strzeszyn A 56. 21987 Strzeszyn A 57. 21988 Strzeszyn A 58. 21989 Strzeszyn A 59. 21990 Strzeszyn A 60. 21991 Strzeszyn A 61. 21996 Biecz - Harta A, O, N A, O, N do monitorowania do monitorowania do monitorowania do monitorowania do monitorowania 114 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 62. 22000 Strzeszyn - Serwoniec A 63. 22002 Strzeszyn - Pod Górę A 64. 22003 Strzeszyn - Pod Górę A 65. 22005 Strzeszyn - Pod Górę A 66. 22006 Strzeszyn - Pod Górę A 67. 22007 Strzeszyn - Pod Górę A 68. 22009 Strzeszyn - Pisarzówka A 69. 22010 Strzeszyn - Potoki A 70. 22011 Strzeszyn - Potoki A 71. 22012 Strzeszyn - Potoki A 72. 22013 Strzeszyn - Potoki A 73. 22014 Strzeszyn - Potoki A 74. 22015 Strzeszyn - Potoki A 75. 22018 Strzeszyn - Podlesie A 76. 22021 Strzeszyn - Podlesie A 77. 22022 Strzeszyn - Podlesie A 78. 22023 Strzeszyn - Podlesie A 79. 22024 Strzeszyn - Podlesie A 80. 22025 Strzeszyn - Podlesie A 81. 22026 Strzeszyn - Podlesie A 82. 22027 Strzeszyn - Podlesie A 83. 22034 Strzeszyn - Zagórze A 84. 22036 Strzeszyn - Pod Borem A 85. 22037 Strzeszyn - Pod Borem A 86. 22038 Strzeszyn - Potoki A 87. 22039 Strzeszyn - Potoki A 88. 22041 Strzeszyn - Potoki A 89. 22042 Strzeszyn - Wilczak A 90. 22054 Strzeszyn - Zaropie A 91. 22056 Korczyna A 92. 22057 Korczyna A 93. 22058 Korczyna A 94. 22059 Korczyna A 95. 22060 Korczyna A 96. 22291 Korczyna A 97. 22061 Korczyna A 115 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 98. 22062 Biecz A 99. 22063 Biecz A 100. 22064 Biecz A 101. 22065 Biecz A 102. 22066 Biecz A 103. 22069 Biecz A 104. 22072 Biecz A 105. 22074 Grudna Kępska A 106. 22075 Grudna Kępska A 107. 22076 Grudna Kępska A 108. 22082 Grudna Kępska A 109. 22083 Grudna Kępska A 110. 22084 Grudna Kępska A 111. 22085 Grudna Kępska A 112. 22086 Grudna Kępska A 113. 22089 Biecz A 114. 22090 Biecz A 115. 22091 Grudna Kępska A 116. 22092 Grudna Kępska A 117. 22093 Grudna Kępska A 118. 22094 Grudna Kępska A 119. 22307 Belna A 120. 22099 Grudna Kępska A 121. 22101 Biecz A 122. 22102 Biecz A, N 123. 22103 Biecz - Załawie A 124. 22108 Biecz - Belna A 125. 22109 Biecz - Belna A 126. 22111 Biecz - Belna A 127. 22113 Biecz - Belna A 128. 22114 Biecz - Belna A 129. 22115 Biecz - Belna A 130. 22116 Biecz - Belna A 131. 22117 Biecz - Belna A 132. 22118 Biecz - Belna A 133. 22121 Biecz - Belna A do monitorowania 116 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 134. 22122 Grudna Kępska - Dział A 135. 22123 Grudna Kępska A 136. 22124 Grudna Kępska A 137. 22125 Grudna Kępska A 138. 22134 Biecz - Belna A 139. 22136 Biecz - Belna A 140. 22138 Biecz - Belna A 141 22144 Biecz - Belna A 142. 22146 Grudna Kępska - Dział A 143. 22148 Głęboka A 144. 22150 Głęboka A 145. 22152 Głęboka A 146. 22154 Głęboka A 147. 22157 Biecz - Załawie A 148. 22162 Biecz - Załawie A 149. 22163 Grudna Kępska A 150. 22164 Grudna Kępska A 151. 22165 Grudna Kępska A 152. 22167 Grudna Kępska A 153. 22168 Grudna Kępska A 154. 22169 Grudna Kępska A 155. 22170 Głęboka A 156. 22184 Głęboka A 157. 22188 Głęboka A 158. 22189 Głęboka A 159. 22192 Strzeszyn - Potoki A 160. 22196 Wilczak A 161. 22197 Wilczak A 162. 22198 Wilczak A, N 163. 22203 Korczyna A 164. 22206 Korczyna A 165. 22209 Korczyna A 166. 22210 Korczyna A 167. 22211 Korczyna A 168. 22212 Libusza A 169. 22213 Libusza A do monitorowania 117 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 170. 22217 Libusza - Dolna Niwa A 171. 22218 Libusza - Dolna Niwa A 172. 22219 Libusza - Dolna Niwa A 173. 22221 Libusza - Dolna Niwa A 174. 22222 Libusza - Dolna Niwa A 175. 22223 Libusza - Dolna Niwa A 176. 22239 Korczyna A 177. 22241 Libusza - Górna Niwa A 180. 22242 Libusza - Ogniwo A 181. 22246 Sitnica-Raj A 182. 22257 Rożnowice A 183. 22266 Racławice A 184. 22267 Racławice A 185. 22268 Biecz-Nęckówka A 186. 22269 Biecz-Nęckówka A 187. 22274 Biecz-Harta A 188. 22275 Biecz-Harta A 189. 22276 Biecz-Harta A 190. 22277 Strzeszyn-Granice A 191. 22279 Korczyna A 192. 22280 Biecz-Załawie A 193. 22281 Grudna Kępska A 194. 22289 Strzeszyn-Granice A 195. 26347 Rożnowice A 196. 26350 Biecz - Nęckówka A 197. 26352 Racławice A 198. 26353 Racławice A Tabela 33 Wykaz osuwisk zinwentaryzowanych na terenie Gminy Bobowa Numer osuwiska w bazie SOPO Stopień Miejscowość/ przysiółek aktywności A – aktywne O – okresowo aktywne N – nieaktywne Uwagi dotyczące monitoringu 1. 13828 Brzana A do obserwacji 2. 13830 Brzana A do obserwacji Lp. 118 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 3. 13829 Brzana A 4. 13834 Brzana A do obserwacji 5. 13833 Brzana A do obserwacji 7. 13832 Brzana A do obserwacji 8. 13849 Brzana A do obserwacji 9. 14037 Brzana A do obserwacji 10. 14036 Brzana A do obserwacji 11. 14787 Brzana A 12. 14788 Brzana A 13 15005 Brzana A do obserwacji 14. 15225 Wymysłów A do obserwacji 15. 15002 Wymysłów A do obserwacji 16. 15433 Lipniczka A 17. 14782 Brzana A do obserwacji 18. 14783 Brzana A do obserwacji 19. 14785 Brzana N, O, A 20. 15229 Brzana A do obserwacji 21. 14784 Brzana A do obserwacji 22. 14991 Brzana A do obserwacji 23. 14990 Brzana A do obserwacji 24. 14988 Brzana A do obserwacji 25. 14877 Brzana A, N 26. 14873 Sędziszowa A 27. 15996 Siedliska A 28. 14790 Wymysłów A 29. 14815 Sędziszowa A 30. 14870 Sędziszowa A 31. 14820 Sędziszowa A 32. 14822 Sędziszowa A 33. 14804 Bobowa A do monitoringu do monitoringu do obserwacji do obserwacji do obserwacji 119 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 34. 14791 Bobowa A do obserwacji 35. 15369 Bobowa A do obserwacji 36. 14810 Bobowa A, N 37. 14811 Bobowa A do obserwacji 38. 14812 Bobowa A do obserwacji 39. 14813 Bobowa A, N 40. 14993 Bobowa A 41. 13497 Bobowa A 42. 15413 Jankowa A 43. 15984 Bobowa A 44. 15985 Bobowa A 45. 15432 Jankowa A do obserwacji 46. 15419 Jankowa A do obserwacji 47. 15301 Wilczyska A 48. 15300 Wilczyska A 49. 15295 Wilczyska A 50. 15970 Wilczyska A 51. 15917 Stróżna A 52. 15916 Stróżna A 53. 15914 Stróżna A 54. 15915 Stróżna A 55. 15913 Stróżna A 56. 15912 Stróżna A do obserwacji 57. 15910 Stróżna A do obserwacji 58. 15911 Stróżna A 59. 15908 Stróżna A 60. 15907 Stróżna A 61. 15909 Stróżna A 62. 15906 Stróżna A 63. 15951 Wilczyska A do monitoringu do monitoringu do obserwacji do obserwacji 120 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 64. 15948 Wilczyska A 65. 15936 Stróżna A 66. 15933 Stróżna A 67. 15905 Stróżna A 68. 15975 Wilczyska A 68. 15973 Wilczyska A 69. 15974 Wilczyska A 70. 15976 Wilczyska A do obserwacji 71. 15977 Wilczyska A do obserwacji 72. 15978 Wilczyska A do obserwacji 73. 15979 Wilczyska A 74. 15981 Wilczyska A 75. 15982 Wilczyska A 76. 15926 Stróżna A Tabela 34 Wykaz osuwisk zinwentaryzowanych na terenie Miasta Gorlice Numer osuwiska w bazie SOPO Stopień Miejscowość/ przysiółek aktywności A – aktywne O – okresowo aktywne 1. 39904 Gorlice A 2. 39905 Gorlice A 3. 39916 Gorlice A 4. 39920 Gorlice A 5. 39921 Gorlice A 6. 39922 Gorlice A 7. 39923 Gorlice A 8. 39924 Gorlice A 9. 39925 Gorlice A 10. 39932 Gorlice A 11. 39934 Gorlice A 12. 39935 Gorlice A Lp. Uwagi dotyczące monitoringu 121 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 13. 39936 Gorlice O/A 14. 39937 Gorlice A 15. 39938 Gorlice A 16. 39939 Gorlice A 17. 39940 Gorlice A 18. 39942 Gorlice A 19. 39944 Gorlice A 20. 39945 Gorlice O 21. 39957 Gorlice A 22. 39958 Gorlice A 23. 39959 Gorlice A 24. 39960 Gorlice A 25. 39961 Gorlice A 26. 39962 Gorlice A 5. POLITYKA I do monitoringu do monitoringu HARMONOGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA We wcześniejszych rozdziałach przeprowadzono analizę stanu środowiska oraz uwarunkowań społeczno — gospodarczych na terenie powiatu gorlickiego. Szczegółowo omówiono poszczególne elementy środowiska, towarzyszące im zagrożenia. W celu realizacji przyjętych założeń konieczne jest ustalenie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Wymaga to wyznaczenia: • celów ekologicznych — cel po osiągnięciu, którego ma nastąpić poprawa danego elementu środowiska stanowiący ostateczny efekt podejmowanych działań, • kierunków działań — kierunki służące do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych, • zadań ekologicznych — konkretne przedsięwzięcia prowadzące do realizacji wyznaczonych kierunków a tym samym celów ekologicznych. Działania te mają charakter długookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego celu. Z uwagi na długi okres „dochodzenia" do wyznaczonego celu, z zaproponowanych zadań należy określić zadania priorytetowe (priorytety ekologiczne) do realizacji jako najpilniejsze. 122 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Po określeniu powyższych zagadnień konieczne jest ustalenie harmonogramu (krótko i długo terminowego), prowadzenia działań ekologicznych na terenie powiatu wraz z ich mechanizmami finansowo ekonomicznymi. W harmonogramie tym każdemu wyznaczonemu celowi proponuje się konkretne kierunki działań, które mają być realizowane poprzez zadania ekologiczne. Poniżej przedstawiono zaproponowane dla powiatu gorlickiego cele, kierunki i zadania ekologiczne w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska. Ich realizacja złoży się na wypełnianie zadań określonych w polityce ekologicznej państwa, co powinno prowadzić do zrównoważonego rozwoju powiatu. 5.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju. Uwzględniając to założenie określono cel ekologiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • racjonalizacja użytkowania wody, • zmniejszenie materiało i energochłonności gospodarki, • wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 5.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody Racjonalizacją użytkowania wody powinny być objęte wszystkie działy gospodarki korzystające z zasobów wody. Konieczne jest, zatem w najbliższej przyszłości ograniczenie zużycia wody przede wszystkim w przemyśle i rolnictwie oraz ograniczenie strat związanych z jej rozprowadzaniem. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działań to: • wprowadzenie normatywów zużycia wody w wodochłonnych dziedzinach produkcji w oparciu o zasadę stosowania najlepszych dostępnych technik — BAT, • ustalenie normatywnych wskaźników zużycia wody w gospodarce komunalnej stymulujących jej oszczędzanie, • 5.1.2. ograniczenie wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych. Zmniejszenie materiało i energochłonności gospodarki W polityce energetycznej państwa przewiduje się zmniejszenie zużycia energii . Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • wprowadzenie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle i energetyce oraz 123 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku podniesienie ich sprawności, • zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede wszystkim poprzez uszczelnienie rurociągów oraz ich właściwą eksploatację, • poprawa parametrów energetycznych budynków – termodernizacja, • stosowanie indywidualnych liczników ciepła. Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 5.1.3. Polityką energetyczną Polski do 2030 roku zakłada, że udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii w Polsce ma wzrosnąć do 15% w 2020 roku i 20% w roku 2030. Planowane jest także osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw. Jest to zgodne z polityką Unii Europejskiej. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii na terenie powiatu gorlickiego poprzedzać powinna szczegółowa analiza stanu aktualnego i możliwości jej pozyskania. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • zbadanie możliwości dalszego wykorzystania energii odnawialnej i niekonwencjonalnej, • promowanie najlepszych projektów dotyczących wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i niekonwencjonalnych, • zwiększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zużyciu energii. Na terenie powiatu gorlickiego można to osiągnąć przez odpowiednie wykorzystanie energii przede wszystkim z wód geotermalnych, zasobów biomasy (słomy, drewna, ścinek), oraz wody z potoków górskich (małe elektrownie wodne). 5.2. Ochrona powietrza Zgodnie z przepisami polskiego prawa ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu 1ub utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielkości. Uwzględniając założenia ochrony powietrza określono cel ekologiczny: Ochrona powietrza poprzez, redukcję emisji pyłów i gazów cieplarnianych. W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa, • ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych, • ograniczenie emisji do powietrza w przemyśle. Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 124 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 5.2.1. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa Tzw. niska emisja zanieczyszczeń powietrza pochodząca z ogrzewnictwa komunalnego stanowi główną przyczynę przekroczeń poziomów pyłów PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu Źródłem powstawania tych zanieczyszczeń jest przede wszystkim wykorzystywane w przestarzałych urządzeniach grzewczych i niskosprawnych kotłach paliwa w postaci niskiej jakości węgla, a także spalanie różnego typu odpadów. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • eliminowanie węgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych, • wymiana ogrzewania mieszkań niskosprawnymi piecami i kotłami węglowymi na podłączenia do sieci ciepłowniczych, ogrzewanie gazowe, olejowe, nowoczesnymi kotłami retortowymi lub odnawialnymi źródłami energii, • rozwój i modernizacja sieci ciepłowniczych oraz podłączenie nowych użytkowników, • promowanie nowych nośników energii ekologicznej pochodzących ze źródeł odnawialnych — energia słoneczna, wiatrowa, wody, geotermalna, • centralizacja uciepłowienia prowadząca do likwidacji małych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych (zwłaszcza na terenie miast Biecz i Gorlice), • budowa sieci gazowej na obszarach wiejskich, zwłaszcza na terenach przewidzianych do rozwoju turystyki, • wsparcie finansowe dla mieszkańców zmieniających ogrzewanie węglowe na bardziej ekologiczne, • edukacja ekologiczna społeczeństwa na temat wykorzystania proekologicznych nośników energii i szkodliwości spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych). 5.2.2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych Ruch drogowy jest istotnym zagrożeniem dla środowiska i zdrowia człowieka. Zwiększające się natężenie ruchu, stan dróg oraz stan techniczny pojazdów stanowią źródło zagrożeń, w tym przyczyniają się do wzrostu emisji zanieczyszczeń do powietrza. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszaru miast, zwłaszcza Gorlic ( budowa obwodnicy), przebudowa dróg o małej przepustowości, • bieżąca modernizacja dróg i ciągów komunikacyjnych, • egzekwowanie reżimów emisji spalin przez pojazdy oraz eliminacja pojazdów o podwyższanej emisji i nie posiadających katalizatorów, • modernizacja taboru komunikacji zbiorowej, wymiana pojazdów na bardziej „ekologiczne" (autobusy lub busy na paliwa ekologiczne, gaz), • rozbudowa transportu publicznego na terenie powiatu oraz zachęcanie mieszkańców do korzystania z tego rodzaju transportu, 125 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku • intensyfikacja ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych, • stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane). 5.2.3. Ograniczenie emisji do powietrza w przemyśle W emisji zanieczyszczeń do powietrza dominującą rolę odgrywają sektory wytwarzania i zaopatrzenia w energię oraz przemysł. Skupienie się na ograniczeniu emisji z wymienionych sektorów przyniesie największe efekty ekologiczne na terenie powiatu. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • modernizacja układów technologicznych i wprowadzenie najlepszych dostępnych technik produkcji i spalania paliw w celu spełnienia przepisów w zakresie emisji przemysłowych oraz systemu handlu emisjami gazów cieplarnianych, • objęcie pozwoleniami emisyjnymi wszystkich zakładów przemysłowych podlegających temu obowiązkowi, • wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji zanieczyszczeń na terenie zakładów przemysłowych. 5.3. Ochrona przed hałasem Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska (Dział V, art. 112), „Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, między innymi poprzez utrzymanie hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy nie jest on dotrzymany". Uwzględniając założenia ochrony przed hałasem określono cel ekologiczny: Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku. Aby osiągnąć w/w cel określono kierunki działań ekologicznych: • ochrona przed hałasem komunikacyjnym, • ochrona przed hałasem przemysłowym. Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 5.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym Przez teren powiatu gorlickiego przebiegają ważne szlaki komunikacyjne, które mają wpływ na pogorszenie klimatu akustycznego na obszarze powiatu. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: 126 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku • eliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie np. przez budowę obwodnic (obwodnica Gorlic), • budowy ekranów akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków (np. wymiana okien), • ograniczanie ruchu samochodowego w obrębie stref uzdrowiskowych (uzdrowiska Wysowa i Wapienne), • monitorowanie poziomu hałasu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych przechodzących przez teren powiatu, • integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagrożenia hałasem. 5.3.2. Ochrona przed hałasem przemysłowym Poziom emisji hałasu ze źródeł przemysłowych jest porównywalny z emisją ze środków transportu, jednak na jego oddziaływanie jest narażona mniejsza liczba mieszkańców. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • systematyczna kontrola zakładów przemysłowych, zwłaszcza tych zlokalizowanych w pobliżu jednostek osadniczych lub na ich terenie (miasto Gorlice oraz Biecz), • egzekwowanie w zakładach zmian technologicznych w przypadku przekroczeń emisji hałasu (stosowania obudów dźwiękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych), • tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej wokół zakładów. 5.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Źródłem promieniowania elektromagnetycznego są stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urządzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewczej: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz telefonii komórkowej. Emitują one do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości od 0,1 - 300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz. Na terenie powiatu znajdują się przede wszystkim pojedyncze sztuczne oraz liniowe źródła pól elektromagnetycznych wraz ze związanymi z nimi stacjami elektroenergetycznymi. Główne źródło promieniowania stanowią stacje rozrządowe oraz linie przesyłowe, które przesyłają energię do odbiorców na terenie powiatu. Na obszarze powiatu zlokalizowane są również obiekty telefonii komórkowej - stacji nadawczych należących do różnych operatorów oraz stacje transformatorowe. W związku z szerokim rozpowszechnieniem urządzeń emitujących niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, pojawiła się konieczność zintensyfikowania badań oraz śledzenia długotrwałych 127 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku zmian poziomów tych pól w środowisku. Badania prowadzone przez Wojewódzką Inspekcję Ochrony Środowiska w roku 2011 w punktach pomiarowych zlokalizowanych w Gorlicach i Uściu Gorlickim wykazały, że nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnej wartości składowej elektrycznej Ep określonej Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów załącznik nr 1. Poziom składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego odnotowany Gorlicach wyniósł 0,32 V/m (woltów/metr), co stanowi 4,6% wartości dopuszczalnej wynoszącej 7 V/m. Poziom pola elektromagnetycznego zmierzonego w miejscowości Uście Gorlickie (typ lokalizacji: tereny wiejskie) wyniósł 0,25 V/m (3,6% wartości dopuszczalnej). 5.5. Ochrona wód Gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych oraz korzystanie z wód reguluje ustawa Prawo Wodne. Ustawa ta określa cele środowiskowe dla jednolitych części wód powierzchniowych , podziemnych oraz obszarów chronionych. Celem środowiskowym dla jednolitych części wód tak podziemnych jak i powierzchniowych jest ochrona tych wód, ich poprawa, tak aby osiągnąć dobry stan tych wód. Uwzględniając założenia ochrony zasobów wodnych określono cel ekologiczny: Odpowiedzialne i racjonalne wykorzystywanie zasobów wody W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • gospodarka wodna, • gospodarka ściekowa. Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 5.5.1. Gospodarka wodna Jednym z celów polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie mieszkańcom wody pitnej dobrej jakości. Ważne z tego względu jest utrzymywanie jakości wód podziemnych i powierzchniowych, co najmniej na poziomie wymaganym przepisami. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • rozbudowa sieci wodociągowej na terenie gmin, • sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej, • minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne), • modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu zapewnienia właściwej jakości wody, • ustanowienie stref ochrony wokół ujęć, • wprowadzenie ograniczeń w zagospodarowywaniu terenów ochronnych zbiorników wód podziemnych oraz ujęć wody. 128 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 5.5.2. Gospodarka ściekowa Budowa kanalizacji oraz oczyszczanie ścieków w nowoczesnych i zmodernizowanych oczyszczalniach to również ochrona środowiska wodnego. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to : • sukcesywna modernizacja istniejącej sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej (rozdział kanalizacji sanitarnej i deszczowej) i realizacja nowych sieci na terenie gmin, • optymalizacja wykorzystania (dociążenie) oraz modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków w kierunku spełnienia wymagań obowiązującego prawa oraz dyrektyw UE, • budowa oczyszczalni przydomowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, bądź bardzo trudna do realizacji ze względów technicznych (ukształtowanie terenu), • zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania, • kontrola gospodarki ściekowej w zakładach przemysłowych. 5.6. Ochrona przeciwpowodziowa W ochronie przeciwpowodziowej bardzo ważne jest wprowadzenie kompleksowego systemu ochrony przed powodzią oraz systemu zbiorników retencji wodnej. Celem ochrony przeciwpowodziowej jest Przeciwdziałanie występowaniu i minimalizacja skutków powodzi Ze względu na potencjalne znaczne zagrożenie powodziowe na terenie powiatu gorlickiego, istotne jest podjęcie jak najszybszych działań zmierzających do zwiększenia ochrony przeciwpowodziowej. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • opracowanie programu przeciwpowodziowego dla powiatu gorlickiego z uwzględnieniem zasad działalności odpowiednich służb wojewódzkich i samorządowych poszczególnych gmin powiatu, • realizacja zadań wynikających z rządowego „Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły”, • wyznaczenie i ujecie w planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych w dolinach rzeki na terenie powiatu, • systematyczna kontrola techniczna i konserwacja zbiornika retencyjnego Klimkówka, • systematyczna kontrola oraz konserwacja wałów i urządzeń wodnych, • rekonstrukcja wałów przeciwpowodziowych, • modernizacja oraz prawidłowa eksploatacja systemów melioracji wodnej szczegółowej. 5.7. Ochrona powierzchni ziemi Ochrona powierzchni ziemi zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jakości. 129 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Uwzględniając założenia ochrony powierzchni ziemi określono cel ekologiczny: Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją. W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • gleby użytkowane rolniczo • zasoby kopalin. Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. 5.7.1. Prawidłowe gospodarowanie gruntami rolnymi Biorąc pod uwagę, klasyfikację bonitacyjną gleb na terenie powiatu gorlickiego, ich odczyn pH i stan zanieczyszczenia metalami ciężkimi należy dążyć do racjonalnego wykorzystania tych gleb oraz zapewnienia im właściwej ochrony. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych z produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatności rolniczej), • dostosowanie do naturalnego biologicznego potencjału gleb kierunków i intensywności produkcji, • podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu, • ochrona i wprowadzenie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną, • kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb oraz przeciwdziałanie zakwaszaniu, • 5.7.2. upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej, Eksploatacja kopalin W zakresie zagadnień zasobów kopalin, ważna jest ochrona obszarów perspektywicznych i ochrona złóż udokumentowanych. Najistotniejsze znaczenie dla powiatu gorlickiego mają złoża ropy i gazu występujące w rejonie Gorlic oraz zasoby wód mineralnych. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • kontynuacja prac badawczych oraz projektowych mających na celu wykorzystanie źródeł geotermalnych na terenie powiatu, • prowadzenie dalszych poszukiwań i szczegółowe dokumentowanie złóż wód mineralnych, • ochrona złóż perspektywicznych poprzez uwzględnianie obszarów ich występowania w studiach uwarunkowań oraz planach zagospodarowania przestrzennego, 130 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku • ustanowienie stref ochrony wód mineralnych, • monitoring aktywnych osuwisk i miejsc zagrożonych ruchami masowymi ziemi. 5.8. Gospodarka odpadami Nowe uwarunkowania prawne wynikające z ustawy z dnia 14 lutego 2012 r. o odpadach oraz znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wprowadziły nowy system gospodarki odpadami komunalnymi na terenie województwa małopolskiego zgodny z Krajowy Planem Gospodarki Odpadami do 2014 r. oraz wymaganiami określonymi w planie Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego. Wszystkie te dokumenty kładą szczególny nacisk na: zapobieganiu powstawaniu odpadów, ponownym ich użyciu, intensyfikacji odzysku, szczególnie recyklingu szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • rozwój czystych technologii bezodpadowych i niskoodpadowych, • objęcie w 100 % mieszkańców poszczególnych gmin powiatu system odbioru odpadów komunalnych, • rozwój selektywnej zbiórki surowców wtórnych, • prawidłowa gospodarka odpadami niebezpiecznymi oraz odpadami z sektora gospodarczego, • budowa instalacji do przekształcania odpadów komunalnych. 5.9. Zasoby przyrodnicze Ochrona zasobów przyrody ma prowadzić do zachowania istniejącego stanu (różnorodności gatunkowej) oraz stwarzania warunków do jak najlepszego rozwoju. Uwzględniając Zachowanie konieczność ochrony zasobów przyrody określono walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem cel ekologiczny: ich bioróżnorodności. W celu osiągnięcia w/w celu określono kierunki działań ekologicznych: • ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych oraz cennych siedlisk, • uwzględnienie aspektów ochrony bioróżnorodności (w tym również korytarzy migracyjnych z planowaniem przestrzennym), • edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody. Realizacja określonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. Rozwój gospodarczy powiatu pociąga za sobą niebezpieczeństwo degradacji obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, z tego względu ważne jest połączenie systemu rozwoju obszarów cennych przyrodniczo z rozwojem społeczno-gospodarczym. Zadania ekologiczne prowadzące do realizacji tego kierunku działania to: • opracowanie planów ochrony obszarów chronionych na terenie powiatu, 131 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku • bieżąca ochrona obiektów prawnie chronionych oraz cennych siedlisk, • uwzględnienie aspektów ochrony bioróżnorodności (w tym również korytarzy migracyjnych) z planowaniem przestrzennym, • wykonanie planów urządzenia lasów będących własnością osób fizycznych, • zalesianie leżących odłogiem oraz słabych bonitacyjnie użytków rolnych, • przygotowanie planu zabiegów konserwacyjnych i pielęgnacyjnych gminnych parków oraz pomników przyrody, • rozwój przyrodniczych ścieżek dydaktycznych, • edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody. 132 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 35 Harmonogram realizacji zadań (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska na lata 2014-2018 z perspektywą 2021r. Lp. Kierunek działania Zadanie strategiczne/priorytetowe Lata realizacji Jednostka realizująca Szacunkowy Partnerzy koszt (tyś. zł) Źródła finansowania Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych 1 Racjonalizacja 1.1. Racjonalne gospodarowanie wodą użytkowania wody w przemyśle (np. poprzez wprowadzanie zamkniętych obiegów wody) 1.2.Ograniczenie wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych 2 3 Zmniejszenie energochłonności gospodarki 2.1. Termomodernizacja budynków Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 3.1. Montaż kolektorów słonecznych na obiektach użyteczności publicznej Zadanie ciągłe Zakłady przemysłowe, podmioty gospodarcze Starostwo Powiatowe 26 Budżety własne jednostek realizujących, WFOŚiGW, środki unijne, kredyty Zadanie ciągłe Zakłady przemysłowe, podmioty gospodarcze Starostwo Powiatowe - - 7820 Budżety własne gmin, powiatu, podmiotów gospodarczych, WFOŚiGW, środki unijne, kredyty 3048 (1) Budżety własne gmin, powiatu, podmiotów gospodarczych, WFOŚiGW, środki unijne, kredyty Gminy, Powiat, Spółdzielnie Mieszkaniowe, Starostwo 2014-2021 Uzdrowisko Powiatowe Wysowa, podmioty gospodarcze 2014-2021 Gminy, Powiat, podmioty gospodarcze Starostwo Powiatowe 133 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 3.2. Inwestycje w zakresie energetyki rozproszonej ( pompy ciepła, małe turbiny wiatrowe, farmy fotowoltaiczne, kogeneracja, energia geotermalna) 2014-2021 Gminy, Powiat Starostwo Powiatowe 109250 (2) Budżety własne gmin, powiatu WFOŚiGW, środki unijne, kredyty Ochrona powietrza poprzez redukcję pyłów i gazów cieplarnianych 4 Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa 4.1. Opracowanie gminnych planów ograniczenia niskiej emisji 2014 4.2. Wymiana „starych” pieców i kotłów węglowych na nowoczesne źródła ciepła w budynkach jednorodzinnych Zadanie ciągłe 4.3. Spalanie węgla lepszej jakości lub zmiana nośnika na bardziej ekologicznych, Starostwo Powiatowe b.d. Budżety własne gmin, Gminy, właściciele Starostwo lokali Powiatowe 1050 (3) Budżety własne gmin, WFOŚiGW, środki własne mieszkańców Zadanie stałe Właściciele Starostwo mieszkań, zarządcy Powiatowe budynków b.d. Środki własne, dotacje, WFOŚiGW 4.4. Rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczej oraz przyłączenie nowych użytkowników Zadanie stałe MPGKiM Gorlice 6000 Środki własne, dotacje, WFOŚiGW, środki unijne 4.5. Inwestycje z zakresu wykorzystania odnawialnych źródeł energii ( jak w pkt.3.1., 3.2.) Zadanie ciągłe Gminy, Powiat 4.6. Prowadzenie systematycznych akcji edukacji ekologicznej na temat oszczędności energii cieplnej i elektrycznej, stosowania proekologicznych nośników energii, Zadanie ciągłe Gminy Miasto Gorlice Starostwo Jak w pkt. 3.1 Powiatowe i 3.2 Powiat, Gminy, Starostwo szkoły, organizacje Powiatowe pozarządowe 20 Budżety własne gmin, powiatu WFOŚiGW, środki unijne, kredyty Środki własne, dotacje 134 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku szkodliwości spalania odpadów w kotłowniach domowych, itp. 5 Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych 5.1. Intensyfikacja ruchu rowerowego, tworzenie ścieżek rowerowych Zadanie ciągłe Gminy , Lasy Państwowe Starostwo Powiatowe b.d. Środki własne, dotacje 2014-2021 Zarządy Dróg : gminnych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych Starostwo Powiatowe 18 614 Środki własne, dotacje, kredyty, środki unijne Zadanie ciągłe Zarządcy dróg Starostwo Powiatowe b.d. Środki własne, dotacje 2014-2021 Zakłady przemysłowe Starostwo Powiatowe 19 650 Środki własne, dotacje, kredyty, środki unijne 6.2. Objęcie pozwoleniami emisyjnymi wszystkich zakładów przemysłowych podlegających temu obowiązkowi Zadanie ciągłe Starostwo Powiatowe Starostwo Powiatowe - - 6.3. Systematyczny monitoring i kontrola emisji zanieczyszczeń na terenie zakładów przemysłowych Zadanie ciągłe WIOŚ Starostwo Powiatowe b.d. Środki własne 2014 WIOŚ Starostwo Powiatowe b.d. Środki własne, dotacje, kredyty 5.2. Bieżąca modernizacja oraz rozbudowa sytemu dróg i ciągów komunikacyjnych 5.3. Tworzenie pasów izolacyjnych poprzez nasadzenia zieleni wzdłuż ruchliwych ciągów komunikacyjnych 6 7 Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza w przemyśle 6.1. Modernizacja układów technologicznych i wprowadzanie najlepszych dostępnych technik produkcji Monitoring jakości 7.1. Uruchomienie automatycznej stacji powietrza na pomiaru wielkości zanieczyszczeń terenie powiatu pyłowych ( PM10, PM2,5 , benzo(a)piren) pracującej w systemie 135 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku ciągłym ( 24h/dobę) i przekazującej dane w systemie on line 8 Zminimalizowanie 8.1. Bieżące utrzymanie dróg w uciążliwego hałasu dobrym stanie technicznym w środowisku 8.2. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych przechodzących przez teren powiatu Zadanie ciągłe Zadanie ciągłe Zarządcy dróg Zarządcy dróg WIOŚ Starostwo Środki własne, dotacje, kredyty, jak w pkt 5.2. Powiatowe Środki unijne Starostwo Powiatowe b.d. Środki własne, Odpowiedzialne i racjonalne wykorzystywanie zasobów wodnych 9 10 2014-2021 Gminy, Spółki wodne Starostwo Powiatowe 26 379 Środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne, dotacje 9.2. Modernizacja i rozbudowa ujęć wody i stacji uzdatniania wody 2014-2021 Gminy, Spółki wodne Starostwo Powiatowe 1 555 Środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne, dotacje 9.3. Ustanowienie stref ochronnych wokół ujęć Zadanie ciągłe Gminy, Spółki wodne i RZGW Starostwo Powiatowe b.d. Środki własne, dotacje 2014-2021 Gminy Starostwo Powiatowe 50 730 Środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne, dotacje 10.2. Budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków 2014-2021 Gminy, Uzdrowisko Wysowa Starostwo Powiatowe 13 935 Środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne, 10.3. Budowa przydomowych 2014-2021 Gminy, Związek Starostwo 2 700 Środki własne, NFOŚiGW, Gospodarka wodna 9.1. Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowych Gospodarka ściekowa 10.1. Budowa i modernizacja sieci kanalizacji sanitarnej oraz deszczowej 136 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku oczyszczalni ścieków 10.4. Prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków bytowych i kontrola częstotliwości ich opróżniania Gmin Ziemi Gorlickiej Zadanie ciągłe Gminy WFOŚiGW, środki unijne, Powiatowe Starostwo Powiatowe - - Przeciwdziałanie występowaniu i minimalizacja skutków powodzi 11 Ochrona przed powodzią 11.1 Analiza programu inwestycyjnego w zlewni Wisłoki ( w tym również na terenie powiatu gorlickiego) – zadanie 2014-2015 realizowane w ramach "Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły RZGW w Krakowie Starostwo Powiatowe 4 400 (4) Środki w ramach Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły 11.2. Bieżące utrzymanie i modernizacja zbiornika wodnego w Klimkówce RZGW w Krakowie Starostwo Powiatowe 600 Budżet Państwa Starostwo Powiatowe 25 994 (5) Budżet Państwa, budżet województwa, środki unijne RZGW w Krakowie Starostwo Powiatowe 4 900 NFOŚiGW 31 683 MZMiUW Starostwo Powiatowe Środki w ramach Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły 2014- 2021 11.3. Utrzymanie wód i usuwanie szkód powodziowych RZGW w Krakowie 2014- 2021 MZMiUW w Krakowie 11.4. Odcinkowa zabudowa potoku Sitniczanka w miejscowości Binarowa 11.5. Przebudowa obwałowań potoku Libuszanka w gminie Biecz 2013-2014 2014 -2015 137 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 11.6. Budowa nowych obwałowań rzeki Biała Tarnowska w Bobowej 11.7. Bieżące utrzymanie i modernizacja systemów melioracji wodnej szczegółowej 2014 -2015 MZMiUW Starostwo Powiatowe Zadanie ciągłe Związek Spółek Wodnych, Spółki melioracyjne Starostwo Powiatowe 5 000 Środki w ramach Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły 3 100 Środki własne, dotacje Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją 12 13 Prawidłowa gospodarka gruntami rolnymi Eksploatacja kopalin 12.1 Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałające erozji i pogarszaniu się jakości gleb Zadanie ciągłe Rolnicy, ODR, ARMiR Starostwo Powiatowe 12.2 Prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania przestrzennego Zadanie ciągłe Gminy, Rolnicy, ODR Starostwo Powiatowe 12.3 Podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystywanie kompostu Zadanie ciągłe Rolnicy, działkowcy, ODR Starostwo Powiatowe Zadanie ciągłe Geolog Wojewódzki i Powiatowy, Dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego Zadanie ciągłe Podmioty posiadające koncesje, właściciele gruntów 13.1. Nadzór na właściwą eksploatacją kopalin posiadających koncesję 13.2. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych i zdegradowanych Starostwo Powiatowe - - - - - - b.d. Środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, kredyty 138 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 13.3. Kontynuacja prac badawczych i projektowych mających na celu wykorzystanie źródeł geotermalnych ( na bazie nieczynnych odwiertów naftowych) 13.4. Monitoring aktywnych osuwisk i miejsc zagrożonych ruchami masowymi ziemi Inwestorzy Starostwo 2014-2021 zewnętrzni, Gminy, Powiatowe powiat Zadanie ciągłe Geolog Powiatowy, PIG Starostwo Powiatowe 200 000 (5) Środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne - - Zapobieganie powstawaniu odpadów, ponowne ich użycie, intensyfikacja odzysku 14 Gospodarka odpadami 14.1. Objęcie w 100 % mieszkańców poszczególnych gmin powiatu systemem odbioru odpadów komunalnych 2014 14.2. Rozwój selektywnej zbiórki surowców wtórnych oraz budowa gminnych punków zbierania odpadów 2014-2021 14.3.Rekultywacja składowisk odpadów komunalnych zamkniętych i planowanych do zamknięcia Gminy Starostwo Powiatowe Gminy, inwestorzy Starostwo zewnętrzni Powiatowe Środki własne 180 Środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW , środki unijne 2014- 2021 Gmina Uście Gorlickie oraz Gmina Biecz Starostwo Powiatowe 1 500 Środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne 14,4 Prawidłowa gospodarka odpadami niebezpiecznymi oraz odpadami z sektora gospodarczego Zadanie stałe Zakłady przemysłowe, podmioty gospodarcze Starostwo Powiatowe 200 Środki własne, 14,5. Systematyczna likwidacja dzikich wysypisk śmieci Zadanie stałe Gminy Starostwo Powiatowe b.d. Środki własne, 139 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 14.6 Budowa "Instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych" 14.7. Rozbudowa i modernizacja Zakładu Zagospodarowania Odpadów PUK EMPOL w Gorlicach przy ul. Przemysłowa 7 14.8. Kontynuacja Powiatowego Programu unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest 14.9 Edukacja ekologiczna wśród mieszkańców powiatu w zakresie wypracowania właściwego postępowania z wytworzonymi odpadami komunalnymi 2014-2016 "E-STAR" Elektrociepłownia Gorlice Miasto Gorlice 110 000 Środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne 2014-2016 Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych "Empol" Sp z o.o. W Tylmanowej Starostwo Powiatowe 3 000 Środki własne, NFOŚiGW, WFOŚiGW, środki unijne 2014-2021 Gminy, Powiat Starostwo Powiatowe 400 Środki własne gmin i powiatu Gminy, Powiat , Starostwo szkoły, organizacje Powiatowe pozarządowe 40 Środki własne gmin i powiatu Zadanie stałe Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich bioróżnorodności 15 Ochrona i rozwój obszarów chronionych 15.1. Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 wyznaczonych na terenie Powiatu 15.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym 15.3. Wykonanie planów urządzania lasów będących własnością osób 2014-2018 Regionalny Dyrektor Ochrony Starostwo Środowiska w Powiatowe Krakowie b.d Środki własne Zadanie stałe Gminy Starostwo Powiatowe - - 2014-2018 Powiat Starostwo Powiatowe 300 Środki własne 140 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku fizycznych 15.4. Prowadzenie prac pielęgnacyjnych parków i pomników przyrody 15.5 Rozwój przyrodniczych ścieżek dydaktycznych 15.6. Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody ciągłe Wojewódzki Konserwator Przyrody, Gminy Starostwo Powiatowe 2 514 Środki własne Zadanie ciągłe Nadleśnictwa, Gminy, Powiat Starostwo Powiatowe bd Środki własne Zadanie stałe Gminy, Powiat. Nadleśnictwa, LOP, PZW, organizacje pozarządowe Starostwo Powiatowe 140 Środki własne Zadanie Uwagi Koszty całego programu Pn. "Instalacje systemów energii odnawialnej na budynkach użyteczności publicznej i prywatnych " realizowanego m.in. na terenie Gminy Sękowa w ramach Związku Gmin Dorzecza Wisłoki (1) Całkowity Koszt zadania pn. Energia słońca wiatru i wody jako kluczowy czynnik ochrony środowiska i motor rozwoju subregionu Sądeckiego" ( obejmujący powiat gorlicki, limanowski i sądecki – zadanie zgłoszone przez Powiat Gorlicki w ramach Subregionu Sądeckiego (2) (3) Wielkość środków przewidzianych przez Miasto Gorlice na to zadanie (4) Koszt szacunkowy planowanych zadań dla całej zlewni (5) Z uwagi na sposób finansowania – RZGW nie posiada zatwierdzonych planów związanych z realizacją zadań na rzekach i potokach na lata 2014-2021 Wytypowano 107 zadań. (6) Całkowity koszt zgłoszonego do Programu wojewódzkiego przez Powiat Gorlicki projektu "Geotermia gorlicko-limanowska – czyste środowisko dla budowy projektu turystycznego 141 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 6. NARZĘDZIA I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU Program ochrony środowiska dla powiatu gorlickiego na lata 2014-2017 z perspektywą do 2021 z punktu widzenia władz powiatu jest postrzegany jako instrument koordynacji działań na rzecz ochrony środowiska oraz intensyfikacji współpracy różnych instytucji i organizacji, ukierunkowanej na efektywne wdrażanie Programu w skali powiatu. 6.1. Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne • studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz plany miejscowe stanowią narzędzia o zupełnie podstawowym znaczeniu; są one sporządzane przez władze gmin i uzgadniane przez starostę; sposób ich opracowania, stopień szczegółowości i zasady współpracy z gminami w trakcie udzielania przez starostę pozwoleń na budowę będą w znacznej części decydowały o możliwości realizacji zapisów Programu, • oceny oddziaływania na środowisko projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego stanowią istotny materiał umożliwiający uzgodnienie planu miejscowego, • oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć inwestycyjnych realizowane w ramach procedury zmierzającej do wydania decyzji o warunkach zabudowy, pozwolenia na budowę, koncesji na poszukiwanie i wydobywanie kopalin, pozwolenia wodnoprawnego, o warunkach prowadzenia robót regulacyjnych wód i melioracyjnych, zatwierdzającej projekt scalania i podziału gruntów, o zmianie lasu na użytek rolny, w tym udział społeczeństwa. 6.2. Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska • pozwolenia i decyzje administracyjne na emisję, zintegrowane, wodnoprawne, na wytwarzanie, zbiórkę i przetwarzanie odpadów, zobowiązujące do prowadzenia pomiarów, • zgłoszenia instalacji nie wymagających pozwoleń dokonywane przez zakłady je eksploatujące, • przeglądy ekologiczne dokonywane w sytuacjach powstawania wątpliwości, w przypadku składowisk zawsze, • instrukcje eksploatacji obiektów związanych z gospodarką odpadami, • wymagania kwalifikacyjne stawiane eksploatującym obiekty gospodarki odpadami, • strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęć wody, • strefy ograniczonego użytkowania terenu, • ograniczenia lub zakazanie użytkowania niektórych jednostek pływających na wodach stojących. 142 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 6.3. Narzędzia i instrumenty finansowe • opłaty za korzystanie ze środowiska; są one ponoszone za: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód, składowanie odpadów; ponadto na podstawie ustawy o ochronie przyrody uiszczane są opłaty za wycinkę drzew i krzewów, a na podstawie Prawa geologicznego opłaty za wydobycie kopalin, • opłaty podwyższone za korzystanie ze środowiska uiszczają podmioty korzystające z niego bez uzyskania wymaganego pozwolenia, • wsparcie finansowe przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w drodze udzielania oprocentowanych pożyczek, dopłat do oprocentowania kredytów i pożyczek, udzielania dotacji, wnoszenia udziałów do spółek, nabywania obligacji, akcji i udziałów przez fundusze ochrony środowiska, oraz wsparcie finansowe przez Ekofundusz dysponujący pieniędzmi z ekokonwersji, fundusze Unii Europejskiej (szerzej o nich w dalszym rozdziale), inne pomniejsze fundusze i fundacje wspomagające ochronę środowiska, budżet państwa, budżet samorządu województwa, • wsparcie dla programów dostosowania przedsiębiorstw do wymogów związanych z ochroną środowiska poprzez negocjowanie programów dostosowawczych; starostwo deleguje swojego przedstawiciela do komisji negocjacyjnej, • system materialnych zachęt (ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska) dla przedsiębiorców podejmujących się wprowadzania prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi min. w standardach ISO 14000, EMAS, programach czystej produkcji. 6.4. Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne • odpowiedzialność cywilna za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko uregulowana jest także w Kodeksie Cywilnym; pozwala on każdemu, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko zagraża lub została wyrządzona szkoda, żądać jej naprawienia lub zaprzestania działalności; jeżeli naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić jednostka samorządu terytorialnego, • odpowiedzialność karna za szkody wyrządzone środowisku zagrożona jest karą grzywny lub ograniczenia wolności w wypadku wprowadzania do obrotu substancji stwarzających szczególne zagrożenie, eksploatacji bez pozwolenia instalacji lub lekceważenia przepisów przez prowadzącego zakład o dużym ryzyku, • odpowiedzialność administracyjna sprowadza się do możliwości nałożenia na podmiot korzystający ze środowiska i oddziałujący na niego negatywnie, obowiązku ograniczenia negatywnego wpływu i przywrócenia właściwego stanu Środowiska, • administracyjne kary pieniężne są ponoszone za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska. 143 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 6.5. Upowszechnianie informacji o środowisku Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska organy administracji są obowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu. Starostwo Powiatowe w Gorlicach wykorzystuje nowoczesne środki komunikowania się. W pierwszej kolejności rozszerzony zostanie zakres informacji dostępny na stronach internetowych Starostwa o dane dotyczące oceny stanu środowiska w gminie i informacje na temat realizacji niniejszego programu. Przedmiotowy Program zostanie zamieszczony na stronie internetowej starostwa po jego uchwaleniu. Zostaną podjęte działania zmierzające do udostępniania społeczeństwu danych poprzez elektroniczne bazy łatwo osiągalne poprzez publiczne sieci telekomunikacyjne. Istotną rolę będą pełniły pozarządowe organizacje ekologiczne prowadzące działalność informacyjną lub konsultacyjną dla społeczeństwa. Intensyfikowane będą działania wynikające z „Narodowej strategii edukacji ekologicznej” oraz jej programu wykonawczego. 6.6. Działalność kontrolna powiatu Możliwość skutecznego korzystania z instrumentów administracyjnych wiąże się z podejmowaniem czynności kontrolnych. W przypadku samorządu szczebla powiatowego konieczna jest dobra współpraca z gminami i z Inspekcją Ochrony Środowiska w celu systematycznej kontroli przestrzegania przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą zapisów zawartych w pozwoleniach na emisję i pozwoleń zintegrowanych (IPPC). 7. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA Podstawową zasadą realizacji programu ochrony środowiska powinna być zasada wykonywania zadań przez poszczególne jednostki włączone w zagadnienia ochrony środowiska, świadome istnienia programu i swojego uczestnictwa w nim szansę na skuteczne wdrożenie Programu daje dobra organizacja zarządzania nim. 7.1. Uczestnicy realizacji Programu Z punktu widzenia pełnionej roli w realizacji Programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim są to: • podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem, • podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące, • podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu, • społeczność powiatu jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu. 144 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Rysunek 4. Schemat zarządzania Programem Główna odpowiedzialność za realizację Programu spoczywa na Zarządzie Powiatu, który co 2 lata składa Radzie Powiatu raporty z wykonania Programu. Zarząd współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego, które dysponują instrumentarium wynikającym z ich kompetencji. Marszałek (oraz podległe mu służby zespolone) dysponuje instrumentarium prawnym umożliwiającym reglamentowanie korzystania ze środowiska. Natomiast w dyspozycji Zarządu Województwa znajdują się instrumenty finansowe na realizację zadań Programu (poprzez WFOŚiGW w Krakowie). Ponadto Zarząd Powiatu współdziała z samorządami gminnymi, a także z instytucjami administracji specjalnej w dyspozycji których znajdują się instrumenty kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring stanu środowiska WIOŚ), prowadzą monitoring wód (RZGW). Zarząd Powiatu będzie wspierany przez Wydział Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Gorlicach. Wydział ten będzie nadzorował realizację Programu, zapoznając się z okresowymi raportami nt. wykonania zadań i uzyskanych efektów ekologicznych. Zadaniem Wydziału jest uzyskanie płaszczyzny społecznego uzgadniania sposobu osiągania celów Programu. Przedstawiciele różnych stron włączonych w realizację Programu będą mieli różne poglądy nt. realizacji celów Programu i konkretnych przedsięwzięć. Istnieje zatem potrzeba stworzenia obiektywnych warunków uzgadniania współpracy w realizacji zadań programu i udziału we wdrażaniu Programu. Optymalizacja zarządzania procesem wdrażania Programu będzie prowadzona przez wyznaczonych pracowników Wydziału Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Gorlicach. Wyznaczone osoby powinny współpracować z pracownikami wydziałów ochrony środowiska poszczególnych gmin powiatu. Zadaniami tak utworzonego zespołu powinny być przede wszystkim: 145 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku • koordynacja działań i współdziałania uczestników Programu, • monitoring i sprawozdawczość realizacji zadań Programu, • udrażnianie kanałów przepływu informacji niezbędnych w koordynacji • działań w Programie. Bezpośrednim realizatorem zadań nakreślonych w Programie są: samorządy gminne jako realizatorzy inwestycji w zakresie ochrony środowiska na własnym terenie oraz podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez Program. Wypracowane procedury i strategie powinny po ustaleniu i weryfikacji stać się rutyną i podstawą zinstytucjonalizowanej współpracy pomiędzy partnerami różnych szczebli decyzyjnych i środowisk odpowiedzialnych za ostateczny wizerunek obszaru. Następuje uporządkowanie i uczytelnienie samego procesu planowania i zarządzania na tyle, że pewne działania stając się rutyną, powodują samoistne powtarzanie się dobrych rozwiązań wytwarzając mechanizmy samoregulacji. Jak wspomniano wcześniej, odbiorcą Programu są mieszkańcy Powiatu Gorlickiego, którzy subiektywnie oceniają efekty wdrożonych przedsięwzięć. Ocenę taką można uzyskać poprzez wprowadzenie odpowiednich mierników świadomości społecznej, co opisano w dalszej części dokumentu. 7.2. Monitoring wdrażania Programu 7.2.1. Zakres monitoringu Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: • określenia stopnia wykonania przedsięwzięć / działań, • określenia stopnia realizacji przyjętych celów, • oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, • analizy przyczyn tych rozbieżności. Zarząd Powiatu będzie oceniał co dwa lata stopień wdrożenia Programu. Ocena ta będzie podstawą przygotowania raportu z wykonania Programu. Co cztery lata będzie weryfikowana lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w najbliższych czterech latach. Oznacza to, że w 2017 roku powinna być przygotowana nowa lista obejmująca lata 2018 - 2021. W cyklu czteroletnim będzie również oceniany stopień realizacji celów średniookresowych. Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie "Prawo ochrony środowiska", a dotyczących okresu na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. • ocena postępów we wdrażaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu (co dwa lata), • opracowanie listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w kolejnych czterech latach (co dwa lata), • aktualizacja celów ekologicznych i kierunków działań (co cztery lata). 146 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 7.2.2. Wskaźniki monitorowania efektywności Programu Podstawą właściwego systemu oceny realizacji Programu jest dobry system sprawozdawczości, oparty na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko, a także na wskaźnikach świadomości społecznej. Poniżej (tabela 39) zaproponowano istotne wskaźniki, przyjmując że lista ta nie jest wyczerpująca i będzie sukcesywnie modyfikowana. Tabela 36 Wskaźniki monitorowania Programu Lp. Wskaźnik Jednostka A. Wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko 1. Jakość wód powierzchniowych; udział wód pozaklasowych wg oceny ogólnej) % 2. Jakość wód podziemnych; udział wód o bardzo dobrej i dobrej jakości (klasa Ia i Ib) % 3. Stopień zwodociągowania gminy % 4. Stopień skanalizowania gminy % 5. Oczyszczalnie ścieków sztuk 6. Długości sieci kanalizacyjnej do sieci wodociągowej km 8. Udział odpadów komunalnych składowanych na składowiskach % 9 Jakość powietrza – klasa dla strefy małopolskiej dla kryterium ochrony zdrowia Klasa ( A,B lub C) 10 Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych Mg /rok 11 Wielkość emisji zanieczyszczeń gazowych do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych (bez CO2 ) Mg /rok 12 Ilość odpadów biodegradowalnych przekazywanych do składowania Mg/rok 147 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 13 Ilość odpadów zebranych selektywnie (papieru, metali, tworzyw sztucznych, szkła oraz innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych) przygotowanych do ponownego użycia i odzysku Mg/rok 12 Procentowy udział powierzchnia terenów objętych ochroną % prawną Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska 13 tys. B. Wskaźniki świadomości społecznej 15. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska wg oceny jakościowej b.d. 16. Ilość i jakość interwencji (wniosków) zgłaszanych przez mieszkańców b.d. 17. Liczba, jakość i skuteczność kampanii edukacyjnoinformacyjnych, b.d. Określenie powyższych wskaźników wymaga posiadania odpowiednich informacji: • pochodzących z monitoringu środowiska (grupa A). Informacje te pochodzą głównie z WIOŚ, • pochodzących z przeprowadzenia odpowiednich badań społecznych (grupa B), np. raz na 4 lata. Badania te powinny być prowadzone przez wyspecjalizowane jednostki badania opinii społecznej. Mierniki społecznych efektów programu są wielkościami wolnozmiennymi. Są wynikiem badań opinii społecznej i specjalistycznych opracowań służących jakościowej ocenie udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru przez społeczeństwo efektów programu przez ilość i jakość interwencji zgłaszanych do Starostwa, Urzędu Miasta , Wojewody, WIOŚ. W oparciu o analizę wskaźników grupy A i grupy B będzie możliwa ocena efektywności realizacji „Programu ochrony środowiska” a w oparciu o tą ocenę - aktualizować program. 7.2.3. Harmonogram wdrażania Programu W tabeli 40 przedstawiono harmonogram wdrażania „Programu Ochrony Środowiska”. Harmonogram ten ujmuje cyklicznie prowadzone działania opisane wcześniej. Należy jednak zaznaczyć, iż możliwe są modyfikacje tego harmonogramu w zależności od oceny postępów w zakresie osiągania celów i zmieniających się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych. 148 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 37 Harmonogram wdrażania "Programu ochrony środowiska " 2020 2021 2019 2018 2017 2016 Lp. 2015 2014 Rok x x Zadania Program ochrony środowiska powiatu gorlickiego i 10 gmin 1 Cele do 2021 roku i kierunki działań 2 Monitoring 3 Monitoring stanu środowiska Do Do 2021 2025 x x x x x x Monitoring polityki środowiskowej 4 Ocena realizacji listy przedsięwzięć x Ocena realizacji celów do 2017 x x 7.2.4. Główne działania w ramach zarządzania Programem W oparciu o poprzednie paragrafy niniejszego rozdziału w tabeli 41 przedstawiono najważniejsze działania w ramach następujących zagadnień: wdrażanie "Programu ochrony środowiska" (koordynacja, weryfikacja celów ekologicznych, strategii ich i listy przedsięwzięć, współpraca z różnymi jednostkami), edukacja i komunikacja ze społeczeństwem (w tym system informacji o środowisku), systemy zarządzania środowiskiem, monitoring stanu środowiska. Dla każdego zagadnienia wskazano instytucje uczestniczące w realizacji wyszczególnionych działań. 149 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Tabela 38 Najważniejsze działania w ramach zarządzania środowiskiem Lp. 1 Wdrażanie i realizacja "Programu ochrony środowiska ..." Instytucje uczestniczące Główne działania w latach 2002 – 2015 Zagadnienie • • • • koordynacja wdrażania "Programu ..." współpraca z różnymi jednostkami Zarząd Powiatu, ocena wdrożenia przedsięwzięć ( 2016, 2018) Samorządy gminne, ocena realizacji i weryfikacja celów Inne jednostki ekologicznych i kierunków działań ( 2018) wdrażające • raporty o wykonaniu Programu Program (2016, 2018) • 2 Edukacja ekologiczna, komunikacja ze społeczeństwem, System informacji o środowisku 3 Systemy zarządzania środowiskiem 4 Monitoring stanu środowiska rozwój różnorodnych form edukacji ekologicznej w oparciu o instytucje zajmujące się tym zagadnieniem, • realizacja ustawy o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko, • większe wykorzystanie mediów (prasa, Zarząd Powiatu, telewizja, internet) w celach informowania Zarządy gmin, społeczeństwa o podejmowanych i Zarząd województwa planowanych działaniach z zakresu ochrony WIOŚ, Organizacje środowiska, w tym realizacji programów pozarządowe • stosowanie systemu "krótkich informacji" o środowisku (wydawanie ulotek i broszur informacyjnych), • szersze włączenie organizacji pozarządowych w proces edukacji ekologicznej i komunikacji ze społeczeństwem, Wspieranie i promowanie zakładów / instytucji wdrażających system zarządzania środowiskiem Zgodnie z wymaganiami ustawowymi Informacje o stanie środowiska w powiecie Zarząd Powiatu, Marszałek, Wojewoda Fundusze celowe WIOŚ, WSSE, Zarząd Powiatu 7.3. Współpraca w ramach wdrażania Programu Niezależnie od istniejących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarządzania i zakresu odpowiedzialności uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo ważnym czynnikiem sukcesu Programu jest dobra i szeroko pojęta współpraca między różnymi partnerami, uczestnikami Programu. 150 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Współpraca powinna uwzględniać następujące zasady: • swobody działania - poszczególne podmioty mają swobodę działania według posiadanych przez nie kompetencji. Realizują one własne cele zapisane w statutach; mają własne struktury, procedury, techniki działania zapisane w dokumentach organizacyjnych i regulaminach, • dobrowolności i równości, • efektywnego użycia środków (zasobów), • wykorzystania prostych rezerw - priorytetem w polityce krótko-i średniookresowej powinny być działania przynoszące duże efekty ekologiczne przy stosunkowo niskich nakładach. Do tych działań należą wszelkie działania prewencyjne, poprawa organizacji zarządzania, • wprowadzanie zasad czystszej produkcji, • poszanowanie energii i surowców oraz edukacja ekologiczna i działania na rzecz podniesienia świadomości ekologicznej, • pomocniczości i solidarności - wszyscy uczestnicy Programu są zobowiązani do współpracy w realizacji Programu, . Postępowanie wszystkich uczestników programu zgodnie z tymi zasadami gwarantuje: • uspołecznienie decyzji, • współdziałanie, • równość podmiotów uczestniczących w zarządzaniu, • swobodę przepływu informacji. Wśród najważniejszych partnerów włączonych zarówno w proces opracowania Programu, jak i jego wdrażania należy wymienić: • Jednostki szczebla wojewódzkiego (Marszałek i jego służby, administracja rządowa), • Sąsiednie powiaty, • Gminy powiatu i związki gmin, • Inspekcję Ochrony Środowiska (WIOŚ), • Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW w Warszawie, WFOŚiGW w Krakowie), • Podmioty gospodarcze, • Organizacje pozarządowe. Współpraca z jednostkami szczebla wojewódzkiego Środki finansowe na realizację programu będą pochodziły także z budżetu Państwa i z budżetu województwa małopolskiego. Zgodnie z art. 17 ust. 2 Poś, projekt programu musi być opiniowany przez Zarząd Województwa. Współpraca z sąsiednimi powiatami Zagrożenia dla środowiska mogą mieć pochodzenie lokalne, ale także mogą wynikać zanieczyszczeń pochodzących spoza obszaru powiatu. Oznacza to także możliwość oddziaływania zanieczyszczeń 151 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku pochodzących z obszaru powiatu na obszary powiatów sąsiednich. Stąd wynika potrzeba rozwiązań tych problemów w oparciu o współpracę z nimi. Współpraca ta powinna dotyczyć przede wszystkim: • poprawy stanu czystości wód powierzchniowych, • poprawa jakości powietrza, • systemu powiązań komunikacyjnych: budowa i modernizacja głównych korytarzy transportowych, • wdrażania systemu Natura 2000, • modernizacji infrastruktury i urządzeń melioracyjnych, • modernizacji i utrzymania systemu ochrony przeciwpowodziowej, • poprawy gospodarowania odpadami komunalnymi. Współpraca z samorządami gminnymi i związkami gmin Realizacja przedsięwzięć na rzecz ochrony środowiska w znacznym stopniu zależy od efektywnej współpracy z gminami, która jest konieczna na każdym etapie polityki ochrony środowiska. Wiele działań musi być wdrażanych na poziomie lokalnym, bądź co najmniej wymaga udziału gmin. Do nich należą przede wszystkim zadania z zakresu: gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami komunalnymi, zbiórki odpadów niebezpiecznych. Bardzo ważnym tematem będzie edukacja ekologiczna, gdzie udział gmin będzie ściśle sprecyzowany poprzez zdefiniowanie form współpracy zarówno z władzami powiatu, województwa, jak i z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. Na terenie powiatu gorlickiego działa Związek Gmin Ziemi Gorlickiej, w skład którego obecnie wchodzą 8 gmin: Miasto Gorlice, Biecz, Bobowa, Ropa , Moszczenica, Sękowa, Lipinki, Uście Gorlickie . Najbliższe planowane działania Związku to: realizacja projektów z zakresu ochrony środowiska ( budowa przydomowych oczyszczalni ścieków), termomodernizacji budynków użyteczności publicznej, rozwój miast. Inspekcja Ochrony Środowiska -Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska kontroluje respektowanie prawa przez podmioty gospodarcze w zakresie korzystania ze środowiska oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. W okresie wdrażania programu zostanie zintensyfikowana współpraca, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji i wiedzy. Informacje zdobyte przez WIOŚ w trakcie kontroli zakładów przemysłowych mogą być podstawą weryfikacji pozwoleń wydawanych przez Starostę. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest bardzo ważnym warunkiem wdrożenia programu ochrony środowiska. W niniejszym dokumencie omówiono potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć zdefiniowanych w Programie. Niektóre działania mogą być realizowane przy wsparciu środków pochodzących z przedmiotowych funduszy. Są to: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i 152 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie (WFOŚiGW). Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się o dobrą współpracę między beneficjentami środków a Narodowym i Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak największe efekty dla środowiska i zdrowia człowieka. Należy zaznaczyć, że w perspektywie długoterminowej udział środków pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (narodowego, wojewódzkiego) w inwestycjach na rzecz ochrony środowiska będzie malał, co wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów. Współpraca z pozarządowymi organizacjami ekologicznymi (POE) Organizacje pozarządowe coraz częściej biorą udział w pracach nad programami ochrony środowiska, a przede wszystkim w działaniach związanych z edukacją i informacją ekologiczną. Oczekuje się, że organizacje ekologiczne wykażą inicjatywę ukierunkowaną na mieszkańców i placówki edukacyjne w celu podniesienia świadomości ekologicznej a także w celu wdrażania projektów pilotażowych i specjalnych programów realizowanych w ścisłej współpracy z samorządami. W układzie sił -pozarządowe organizacje ekologiczne mają swoją określoną pozycję (tworzą oddzielną siłę). Dlatego też należy jeszcze bardziej wzmocnić dotychczasową współpracę w zakresie edukacji ekologicznej pomiędzy Ligą Ochrony Przyrody, a Starostem Powiatowym w Gorlicach. Inne instytucje i organizacje Do instytucji, z którymi władze powiatu będą współpracować należy zaliczyć: • Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, • Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną, • Nadleśnictwa, • Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie, • Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Krakowie, • Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, • Spółdzielnie Mieszkaniowe i Zarządcy Budynków, • Polski Związek Wędkarski, • Związek Spółek Wodnych w Gorlicach. Wszystkie te jednostki zajmują ważne miejsce na polu ochrony środowiska i ich doświadczenia będą wykorzystane przy realizacji niniejszego programu ochrony środowiska. 153 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 8. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Realizacja zadań „Programu Ochrony Środowiska” wymaga zabezpieczenia i uzyskania środków budżetowych jak i pozabudżetowych. Wdrażanie Programu powinno być możliwe między innymi dzięki stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska, w którym podstawowymi źródłami finansowania są fundusze ekologiczne, programy pomocowe, środki własne inwestorów oraz budżet państwa, województwa, powiatu i gmin. Fundusze celowe Środki zgromadzone w funduszach są przeznaczane na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej i służą realizacji zasad zrównoważonego rozwoju. Na realizację zadań zawartych w niniejszym Programie istnieje możliwość ubiegania się o pomoc w finansowaniu zadań w zakresie ochrony środowiska z poniżej wymienionych źródeł: Narodowy i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska - zasady funkcjonowania przedmiotowych funduszy określa ustawa Prawo ochrony środowiska. Rolą funduszy ochrony środowiska jest wspieranie finansowe przedsięwzięć proekologicznych, a podstawowym źródłem ich przychodów są: wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz administracyjne kary pieniężne. W związku z poprawą stanu środowiska rola opłat i kar za korzystanie ze środowiska, jako instrumentu finansowania inwestycji proekologicznych, będzie malała. Stąd tak ważne jest to, że NFOŚiGW oraz wojewódzkie fundusze, dzięki posiadaniu osobowości prawnej, generują przychody między innymi poprzez udzielanie pożyczek oprocentowanych na zasadach preferencyjnych i częściowo umarzalnych. Zwiększa to pulę środków dyspozycyjnych, które przeznacza się na finansowanie w formie bezzwrotnej (dotacje, umorzenia pożyczek i dopłaty do odsetek od kredytów bankowych) oraz finansowanie zwrotne (pożyczki, preferencyjne linie kredytowe) przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska. Pomoc WFOŚiGW przyznawana jest wnioskodawcom realizującym zadania inwestycyjne i pozainwestycyjne, zgodnie z rokrocznie przygotowywaną listą przedsięwzięć priorytetowych, opierając się na ściśle określonych „Zasadach udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania dotacji ze środków WFOŚiGW w Krakowie”. Jedynie w szczególnie newralgicznych obszarach ochrony środowiska i gospodarki wodnej na realizację przedsięwzięć udzielane są dotacje. Bank Ochrony Środowiska S.A., który istnieje od 1991 roku. BOŚ jest uniwersalnym bankiem komercyjnym, specjalizującym się w finansowaniu przedsięwzięć służących ochronie środowiska i współpracuje z organizacjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska, tj. NFOŚiGW, WFOŚiGW oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank współfinansuje szerokie spektrum zadań z zakresu: ochrony wody i gospodarki wodnej, ochrony atmosfery, ochrony powierzchni ziemi. EkoFundusz, którego zadaniem jest dofinansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także wpływają na 154 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe przez społeczność międzynarodową w skali europejskiej, a nawet światowej. EkoFundusz wyklucza możliwości dofinansowania przedsięwzięć, których celem jest rozwiązywanie jedynie lokalnych problemów. Zadaniem EkoFunduszu jest ponadto ułatwienie transferu na polski rynek najlepszych technologii z krajów donatorów, a także stymulowanie rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska. Fundusze strukturalne Unii Europejskiej W wyniku akcesji do Unii Europejskiej rozszerzyły się możliwości wykorzystania funduszy zagranicznych, które w najbliższych latach będą pełnić ważną rolę w finansowaniu ochrony środowiska, zwłaszcza w kierunku mobilizowania środków krajowych i funduszy własnych podmiotów realizujących inwestycje w celu uzupełniania montażu finansowego. Tym niemniej skuteczne wykorzystanie środków UE wymagać będzie spełnienia kilku warunków. Pierwszeństwo w finansowaniu mają przedsięwzięcia niezbędne dla realizacji środowiskowych zobowiązań Traktatu Akcesyjnego. Programy z których mogą być finansowane zadania to: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Małopolski Regionalny Program Operacyjny, Norweski Mechanizm Finanów/Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Środki Unii Europejskiej w latach 2014-2020 Na ukończeniu jest wdrażanie programów operacyjnych związanych z alokacją środków Unii Europejskiej w okresie programowania 2007-2013 w tym sensie, iż zasadnicze konkursy na najważniejsze działania infrastrukturalne w dziedzinie ochrony środowiska zostały zakończone. Powstanie realnych możliwości ubiegania się o środki UE w latach 2014-2020 wymaga szeregu działań organizacyjnych, których uwieńczeniem będzie przedstawienie konkretnych procedur wdrażania. Na obecnym etapie ważnym jest bieżące monitorowanie kluczowych w tym zakresie serwerów internetowych odpowiednich instytucji publicznych i finansowych. 155 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku 9. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Przedmiotem niniejszego opracowania jest Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego. Zasadniczym zadaniem, jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów, priorytetów i w konsekwencji działań w dziedzinie ochrony środowiska na terenie powiatu gorlickiego. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań naszego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz, w znacznej mierze wynikającej z Polityki Ekologicznej Państwa. Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na powiat przez ustawę z 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska Podstawę opracowania niniejszego opracowania stanowi szereg dokumentów oraz informacji, pochodzących z następujących jednostek: • Starostwo Powiatowe w Gorlicach, • Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, • Główny Urząd Statystyczny, • RZGW, MZMiUW, ZSW, Spółki Wodne, • Urzędy Gmin i inne jednostki i podmioty gospodarcze. Program Ochrony Środowiska musiał powstawać w ścisłej współpracy Konieczne było bowiem uwzględnienie zadań planowanych przez gminę, która będzie realizowała jako własne, zarządców budynków, dróg itp.. Zwracając się o udostępnienie danych, Wykonawca miał świadomość, że pewne rejestry nie są prowadzone, albo są niekompletne. Nieliczne braki zostały w Programie uwidocznione gdyż i taka jest jego rola. Program składa się z kilku części charakteryzujących poszczególne komponenty środowiska, z analizą istniejącego stanu Powiatu odnośnie ochrony przyrody, gospodarki leśnej, ochrony gleb, zasobów kopalin, wód powierzchniowych i podziemnych, jakości powietrza, wykorzystanie energii odnawialnej, oddziaływanie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego. W programie zawarte są również problemy wynikające z prowadzonej działalności człowieka oraz zagrożenia środowiska, jak również przewidywane kierunki zmian, jakie nastąpią z uwzględnieniem rozwoju zrównoważonego. Aktualizacja programu to nadewszystko przedstawienie zadań, które zaplanowane zostały do realizacji w najbliższych ośmiu latach w celu zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego powiatu i tworzenia podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Planowane nakłady na realizację zadań zostały określone szacunkowo. 156 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gorlickiego na lata 2014- 2017 z perspektywą 2021 roku Dzięki wyznaczeniu i identyfikacji problemów możliwe jest określenie celów, do jakich należy dążyć w ciągu najbliższych ośmiu lat wdrażania Programu. Najważniejszymi problemami ekologicznymi na terenie powiatu są: • zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego ( niska emisja), • zanieczyszczenie wód powierzchniowych, • zły stan dróg, • niska świadomość ekologiczna mieszkańców. Kształtowanie świadomości ekologicznej społeczeństwa, biorącego aktywny udział w procesie dbania o środowisko to cenne i długoterminowe zadanie, które niejednokrotnie trzeba prowadzić na bieżąco i ciągle. Edukacja ekologiczna jest procesem, którego głównym celem jest ukształtowanie aktywnej i odpowiedzialnej postawy mieszkańców powiatu. Program powinien być realizowany poprzez uwzględnienie zapisów wynikających z dokumentów rządowych, zwłaszcza wynikających z listy przedsięwzięć własnych i koordynowanych. Ponadto wszelkie działania winny wynikać z przedsięwzięć zawartych w opracowaniach na szczeblu regionalnym (Programy wojewódzkie, Strategia wojewódzka) i lokalnym zwłaszcza z Programu powiatowego oraz z dokumentów, koncepcji władz powiatu, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców. Dodatkowo niektóre z przedsięwzięć zostały zaproponowane przez zespół opracowujący Program. Zhierarchizowana lista przedsięwzięć, odnośnie każdego komponentu środowiska przyrodniczego została zawarta w tabelach. Przy opracowywaniu programu, duży nacisk położono na ochronę wód oraz powietrza. Realizacja zadań zaproponowanych w niniejszej aktualizacji przyczyni sie do zwiększenie aktakcyjności powiatu, polepszenia warunków życia i zdrowia mieszkańców, a talże poprawy jakości walorów środowiskowycch i skuteczniejszej ochrony terenów prawnie chronionych oraz tych o walorach przyrodniczych i rekreacyjno – wypoczynkowych. Niniejszy dokument opracowano w Wydziale Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego w Gorlicach jako pracę zbiorową. 157
