1 - Republika WWW

1. trend sekularny – zmiany w rozwoju kolejnych pokoleń, zmiany ukierunkowane, długofalowe. Zmiany w
procesach rozwojowych. Zmiany nie ewolucyjne, mają charakter fenotypowy. Przyczyną jest polepszanie się
warunków życia, lepsza opieka medyczna. Wyraża się on w osiąganiu wyższych wskaźników rozwoju przez dzieci i
młodzież, niż ich równolatki z poprzednich pokoleń (akceleracja). Obserwujemy go w następujących cechach: masa,
wysokość ciała; sprawność, wydolność i siła fizyczna; wymiary czaszki; wytrzymałość, dojrzewanie płciowe.
2. fazy rozwoju prenatalnego – jaja płodowego: 2 tygodnie od zapłodnienia; zarodka: 3-8 tydzień od zapłodnienia;
płodu: od 9 tygodnia do porodu.
3. nieprawidłowości okresu dojrzewania – w pierwszej fazie okresu pokwitania: asymetria morfotyczna – nierówne
rośnięcie poszczególnych układów i narządów, co prowadzi do zmiany proporcji ciała; zaburzenie równowagi i
płynności ruchów; obniżenie wydolności organizmu; falujące stany emocjonalne.
4. kto wcześniej dojrzewa - chłopcy czy dziewczęta – dziewczęta: w życiu płodowym o 2 miesiące, w wieku
dojrzewania o 2 lata
5. menarche – pierwsza miesiączka u dziewcząt, występuje średnio w wieku 12,8 lat dla dziewcząt miejskich i 13,4
dla dziewcząt wiejskich.
6. teratogeny – czynniki ryzyka okołoporodowego: niedotlenienie podczas porodu, zapętlenie pępowiny,
zachłyśnięcie wodami płodowymi, niezgodność czynnika Rh matki i ojca, mikro uszkodzenia spowodowane
uciskiem, krwiaki.
7. ekosensytywność – wrażliwość na czynniki środowiskowe; największa w okresie występowania gwałtownych
zmian w organizmie: okres zarodkowy i płodowy, poród, pierwsze miesiące życia, okres odstawienia od piersi, faza
pokwitania, starość; jest uwarunkowana genetycznie.
8. adaptabilność - osobnicza zdolność do przystosowania się do zmian środowiskowych; uwarunkowana
genetycznie. Przystosowanie w obronie homeostazy. Skutkiem są zmiany środowiskowe, nieodwracalne. Jako nabyte
w ontogenezie nie są dziedziczne.
9. adjustacja – zmiany zachodzące w organizmie pod wpływem warunków zewnętrznych; odwracalne.
10. tolerancja – przyzwyczajenie do danego bodźca, obniżenie progu wrażliwości.
11. dymorfizm płciowy – różnice w rozwoju pomiędzy chłopcami a dziewczętami. Przejawia się w morfologii
ogólnej, jak i różnicach poszczególnych układów anatomicznych. Znaczne są w przypadku szkieletu, widoczne w
zakresie tkanki tłuszczowej, barwy głosu, owłosienia, psychiki.
12. omocznia – błona płodowa otaczająca zarodek, wytwarza naczynia krwionośne, zrośnięta z kosmówką tworzy
pępowinę.
13. kosmówka – powstaje z trofoblastu, pokryta kosmkami, zrasta się błoną śluzową macicy tworząc łożysko.
14. higiena snu i pracy ucznia – dzieci młodsze powinny spać 9-10 godzin dziennie, starsze nie mniej niż 8 godzin.
Pomieszczenie powinno być dobrze wietrzone, powinna tam panować temperatura ok. 19 st. Materac powinien być
elastyczny i leżeć na twardym podłożu. Dziecko powinno mieć dopasowane do wieku meble, odpowiednie
oświetlenie i odizolowany kącik do odrabiania lekcji. Praca domowa powinna być robiona o tej samej porze, z
przerwami 30-45 minutowymi.
15. somatotyp – typ konstytucjonalny danego osobnika opisany na podstawie udziału trzech składników: endomorfii,
ektomorfii i mezomorfii.
16. genotyp – zespół genów odpowiedzialny za fenotyp człowieka. Zespół wszystkich genów, warunkujący
właściwości dziedziczne danego organizmu. Każdy żywy organizm ma swój indywidualny zestaw genów, różny od
genotypów innych osobników tego samego gatunku.
17. menopauza – ostatnie krwawienie cykliczne miesiączkowe, przypada na 49 rok życia (plus/minus cztery lata)
18. klimakterium – kilkuletni okres przed i po ostatniej miesiączce, zespół objawów uwarunkowany hormonalnie.
19. skala Apgar – 10-cio punktowa skala, według której tuż po urodzeniu sprawdza się stan noworodka. Bierze się
pod uwagę: czynność serca, oddychanie, napięcie mięśni, barwa skóry, reakcja na bodźce. Każdą z tych funkcji
życiowych punktuje się od 0 do 2. Ocena od 8 do 10 punktów świadczy o bardzo dobrym stanie noworodka, od 5 do7
o średnim, od 0 do 4 o ciężkim.
20. miernik rozwoju biologicznego – wiek zębowy, wiek kostny, ocena rozwoju II-rzędowych cech płciowych
według skali Tannera.
21. co rośnie u człowieka całe życie- włosy i paznokcie
22. skok pokwitaniowy – skokowy przyrost wymiarów ciała. Podlegają mu wszystkie cechy morfologiczne i
większość cech fizjologicznych. Jako pierwsze szczyt wzrastania osiągają kończyny dolne, najpóźniej długość
tułowia i masa ciała. U dziewcząt ma miejsce około roku przed wystąpieniem menarche.
23. implantacja zarodka – zagnieżdżenie w macicy
24. kiedy pojawia się serce płodu – w 4 tygodniu od poczęcia pojawia się pęcherzyk sercowy, który w 11 tygodniu
przekształca się w serce.
25. łożysko – wytwarza się z tkanek płodu i matki w drugim miesiącu ciąży. Dostarcza produktów odżywczych z
krwi matki, usuwa produkty przemiany materii płodu do krwi matki, dostarcza przeciwciał z krwi matki, wytwarza
progesteron i estrogen oraz prolaktynę łożyskową, chroni płód przed drobnoustrojami, wymiana gazowa między
płodem a matką.
26. embrion – (gr. émbryon ‘zarodek’). Wczesne stadium rozwoju osobniczego człowieka obejmujące okres od
początku podziałów zapłodnionej komórki jajowej do opuszczenia organizmu macierzystego.
27. czas wyżynania zębów mlecznych i stałych –
zęby mleczne (w miesiącach)
pierwsze siekacze
drugie siekacze
kły
pierwsze trzonowe
drugie trzonowe
zęby stałe (w latach)
pierwsze siekacze
drugie siekacze
kły
pierwsze przedtrzonowe
drugie przedtrzonowe
pierwsze trzonowe
drugie trzonowe
trzecie trzonowe
szczęka
6–8
8 – 11
16 – 20
10 – 16
20 – 30
żuchwa
5-7
7 – 10
16 – 20
10 – 16
20 – 30
7–8
6–7
8–9
7–8
11 – 12 9 – 11
10 – 11 10 – 12
10 – 12 11 – 13
6–7
6–7
12 – 13 12 – 13
17 - 22 17 - 22
28. waga noworodka – donoszony waży od 2500 do 4500 gramów (średnio 3500); wcześniak poniżej 2500 gramów.
29. wiek dojrzewania płciowego – między 11 a 16 rokiem życia
30. co należy uwzględnić w planie zajęć szkolnych – godziny największej aktywności dziecka: pomiędzy 8 a 13,
następnie 16 a 19; najtrudniejsze przedmioty powinny odbywać się rano.
31. otyłość – masa ciała przekraczająca górną granicę należnej masy. Może być powodowana różnymi czynnikami:
spożywaniem większej ilości kalorii, niż wynosi zapotrzebowanie organizmu, czynniki genetyczne, niewłaściwe
odżywianie, niewłaściwy tryb życia, uwarunkowania społeczne. Prowadzi do cukrzycy, miażdżycy, nadciśnienia,
chorób wątroby, bólów stawów i kręgosłupa z powodu nadmiernego obciążenia.
32. czy wady kolan mogą wpływać na prawidłową sylwetkę – mogą np. szpotawość, koślawość wpływają na
kształtowanie się stopy.
33. skrzywienie boczne to - skolioza
34. kiedy formułują się listki zarodkowe – w fazie zarodka (embrionu), między 3 a 8 tygodniem od poczęcia.
35. który typ budowy dojrzewa wcześniej: endomorf, ektomorf czy mezomorf - endomorf
36. akceleracja jest szybsza u chłopców czy u dziewcząt – u chłopców
37. do jakiego okresu w ontogenezie można zastosować normy dotyczące dojrzałości płciowej np. skalę Tannera –
do końca dojrzewania płciowego, czyli do około 15 roku życia.
38. kiedy występuje i czym się charakteryzuje tzw. wczesny okres pokwitaniowy – wiek biologiczny jest starszy od
kalendarzowego,
39. norma reakcji – możliwości adaptabilne osobnika uwarunkowane genetycznie.
40. norma docelowa – norma opracowana na licznej próbie dzieci i młodzieży z bardzo dużego miasta i bardzo
dobrych warunków życia. Charakteryzuje się najwyższymi wartościami wskaźników rozwojowych.
41. adaptacja – nabyte drogą ewolucji przystosowanie się do życia w danym środowisku, utrwalone w puli
genetycznej tej populacji.
42. rozwój harmonijny – pozycja centylowa masy ciała znajduje się w tym samym lub sąsiednim kanale, co pozycja
wysokości.
43. ocena noworodka donoszonego – poród nastąpił między 37 a 42 tygodniem, masa ciała średnio 3500 gramów,
długość ok. 50 cm, obwód głowy średnio 33,6 cm, obwód klatki piersiowej ok. 33,4 cm, tętno od 100 do 180 na
minutę, od 8 do 10 punktów w skali Apgar.
44. ontogeneza - całokształt procesów morfologicznych i fizjologicznych trwających od momentu zapłodnienia do
śmierci osobnika.
45. czym mierzy się proporcje ciała – taśmą krawiecką, antropometrem, cyrkiel liniowy, cyrkiel kabłąkowy, waga
lekarska.
46. kiedy ekosensytywność jest zmniejszona – kiedy nie występują gwałtowne zmiany w organizmie.
47. kiedy ekosensytywność jest zwiększona – w okresie występowania gwałtownych zmian w organizmie
48. wiek morfologiczny sylwetki – ocena rozwoju sylwetki, na podstawie masy, wysokości, obwodów ciała.
49. typ budowy ciała według Wanka - klasyfikacja oparta na cechach wyznaczających proporcje ciała, a obliczanych
na podstawie wskaźników wyznaczających stosunek szerokości barków, bioder, klatki piersiowej, masy ciała,
długości tułowia do wysokości:
 A – długi tułów, wąskie barki, miednica szeroka, duża masa ciała, beczkowata klatka piersiowa.
 I – słaba budowa, wąskie barki, płaska klatka piersiowa, mała masa ciała.
 V – krótki tułów, szerokie barki, wąska miednica, u mężczyzn duża masa ciała, u kobiet mała.
 H – krótki tułów, szerokie barki i miednica.
50. kiedy dziewczęta są wyższe od chłopców – w okresie dojrzewania, w czasie skoku pokwitaniowego.
51. poniżej jakiej temperatury odwołuje się zajęcia w szkołach – temperatura w pomieszczeniu musi wynosić poniżej
15 stopni Celsjusza.
52. płeć rozwija się – w drugim miesiącu rozwijają się gruczoły i narządy płciowe, płeć można określić pod koniec
okresu embrionalnego (8 tydzień).
53. nagłe przyspieszenie rośnięcia – skok pokwitaniowy, szczyt skoku występuje w wieku 11,7 lat.
54. akceleracja – przyspieszenie procesów rozwojowych w stosunku do poprzednich pokoleń.
55. AIDS - Acquired Immune Deficiency Syndrome, zespół nabytego niedoboru odporności, choroba wywołana
przez zakażenie wirusem HIV (skrót od angielskiego Human Immunodeficiency Virus), które następuje głównie
trzema drogami: drogą płciową (homo- i heteroseksualną), przez krew, wskutek wstrzyknięcia dokonanego
strzykawką zanieczyszczoną krwią chorego (np. w narkomanii) lub podczas transfuzji krwi, bądź preparatów
krwiopochodnych uzyskanych od chorego dawcy, oraz drogą łożyskową z chorej matki na płód. Inne możliwości
zakażenia (np. pracowników służby zdrowia od chorych) są niewielkie. AIDS wykryto na początku lat 80-tych XX
wieku (wirus HIV został wyizolowany w 1983). Obecnie epidemia tej choroby obejmuje różne kraje na wszystkich
kontynentach. ONZ oceniało w czerwcu 2000, że do tego czasu na AIDS zmarło już 19 mln ludzi, a 34 mln są
seropozytywne. Objawy chorobowe zespołu, będące następstwem spadku liczby pomocniczych limfocytów T,
mających podstawowe znaczenie dla ludzkiej odporności, niszczonych przez mnożące się w nich wirusy, rozwijają
się po różnym (zwykle kilkuletnim) okresie utajenia.
56. zmienność między osobnicza – różnice pomiędzy poszczególnymi osobnikami
57. czas trwania ciąży – około 266 dni od owulacji, około 280 dni od ostatniej miesiączki.
58. typy budowy według Kretchmera –
 leptosomiczny – smukły; mała masa; długa, wąska twarz; długie nogi. Skłonność do gruźlicy i schizofrenii. Dojrzewa
najpóźniej.
 atletyczny – silna budowa; mocny szkielet i mięśnie; szeroka twarz i klatka piersiowa. Skłonność do migreny i astmy.
 pykniczny – budowa przysadzista, duża masa ciała; słabo rozwinięte mięśnie, gruba podściółka tłuszczowa.
Skłonność do cukrzycy, miażdżycy, chorób układu naczyniowego. Dojrzewa najwcześniej.
59. typy budowy według Sheldona –
 ektomorf – przewaga układu nerwowego, słaby rozwój mięśni i kośćca i tkanki tłuszczowej. Powściągliwy,
wyostrzona uwaga, nadmiernie szybkie reakcje.
 mezomorf – przewaga mięśni i kośćca. Energiczny, aktywny, mało wrażliwy
 endomorf – przewaga układu trawiennego, silny rozwój tkanki tłuszczowej. Pogodny, ekstrawertyk.
60. wiek zębowy – liczy się ilość wyrżniętych zębów i sprawdza z normą dla danego wieku kalendarzowego. Można
stosować od 5 miesiąca do 2,5 roku życia, następnie od 6 do 14 roku życia.
61. wiek kostny – wykonuje się zdjęcie RTG i porównuje z atlasem; można stosować od urodzenia do zakończenia
procesów kostnienia i wzrastania.
62. histogeneza – różnicowanie tkanek
63. zakres wąskiej normy – od 25 do 75 centyla; plus/minus jedno odchylenie standardowe.
64. krzywa Gaussa – jest to graficzne przedstawienie rozkładu prawdopodobieństwa wystąpienia określonej wartości
zmiennej, przyjmujące kształt dzwonu:
68,26
odchyl.
standartowe
odchyl.
standartowe
34,13
34,13
13,59
13,59
2,15
-3
65.
66.
67.
68.
69.
2,15
-2
-1
0
1
2
3
rozwój progresywny – rozwój człowieka od poczęcia do osiągnięcia pełnej dojrzałości.
rozwój regresywny – starzenie poszczególnych narządów i całego organizmu.
modyfikatory – zewnętrzne wpływy środowiskowe.
czynniki egzogenne – działające z zewnątrz
czynniki endogenne – wewnętrzne
70. okres najmniejszego przyrostu wysokości – od 5 do 10 roku życia.
71. pierwsze wytryski – zmazy nocne, polucje, wytrysk nasienia podczas snu, spowodowany erotycznymi
marzeniami sennymi. Występują najczęściej u chłopców w okresie dojrzewania płciowego (pokwitania) i z różną
częstością pojawiają się do czasu unormowania życia płciowego, chociaż polucje mogą wystąpić po dłuższym
okresie wstrzemięźliwości seksualnej.
72. metoda punktowa Wolańskiego – ocenia się 8 cech w skali od 0 do 2: ustawienie głowy, barków, kształt klatki
piersiowej, ustawienie łopatek, krzywizny boczne, ustawienie brzucha, ustawienie kolan, wysklepienie stopy.
73. trofoblast – pierwsza błona embrionalna, utworzona z zewnętrznego rzędu komórek blastuli.
74. wpływ rodziców na rozwój dziecka – zapewnienie jak najlepszych warunków rozwoju, stymulacja do rozwoju,
ograniczanie negatywnych wpływów zewnętrznych, obciążenie genetyczne, wiek i wykształcenie rodziców,
dojrzałość społeczna i biologiczna do roli rodziców.
75. jak odżywia się płód – przez łożysko, za pomocą pępowiny.
76. jak oblicza się wiek płodowy – od dnia ostatniej miesiączki odejmuje się trzy miesiące, dodaje rok i siedem dni –
obliczanie daty porodu.
77. okresy rozwojowe dziecka – (faza jaja płodowego, embrionu, płodu), noworodkowy, niemowlęcy,
poniemowlęcy, przedszkolny, młodszy wiek szkolny, dojrzewanie, młodzieńczość.
78. co wpływa na wzrost dziecka – odpowiednie warunki rozwoju, brak czynników zakłócających.
79. prawidłowa postawa – proste „trzymanie się”
80. kiedy noworodek jest zdolny do samodzielnego oddychania – w 25 tygodniu życia płodowego
81. czynniki para genetyczne – wiek rodziców, kolejność ciąży, wpływ typu metabolizmu matki, wpływ genów
działających przez łożysko.
82. co inicjuje poród – wzmożone wydzielanie pod koniec ciąży estrogenu powodującego skurcze macicy.
83. objawy zmęczenia fizycznego – obniżona sprawność intelektualna, znużenie, brak koncentracji.
84. płaskostopie – fizjologiczne, występuje do 4-5 roku życia. Następnie na prawidłowe kształtowanie stopy wpływa
m.in. rodzaj noszonego obuwia, formowanie się okolicy kolan. Płaskostopie nabyte, to brak prawidłowego
wysklepienia stopy – ukształtowania się łuków podłużnego i poprzecznego.
85. czym różni się wzrastanie od dojrzewania – wzrastanie to zmiany ilościowe, powiększanie wymiarów i masy
ciała. Dojrzewanie to zmiany jakościowe, doskonalenie morfologiczne i funkcjonalne.
86. plusy karmienia piersią – pokarm zdrowej, dobrze odżywiającej się matki zawiera w odpowiednich proporcjach
wszystkie składniki niezbędne do dalszego prawidłowego rozwoju dziecka. Zapewnia ochronę immunologiczną. Nie
powoduje uczuleń. Jest jałowy, zawsze świeży i o odpowiedniej temperaturze. Zapewnia bezpośredni i bliski kontakt
z matką, daje dziecku poczucie bezpieczeństwa, wytwarza silną więź.
87. okres krytyczny – w pierwszym trymestrze ciąży jest największa wrażliwość na czynniki szkodliwe. Do 25
tygodnia dziecko nie jest zdolne do samodzielnego oddychania.
88. konflikt serologiczny – jeżeli płód ma krew Rh+, a matka Rh-, to podczas ciąży w skutek przenikania niewielkich
ilości krwinek czerwonych płodu do krwi matki mogą powstać u niej przeciwciała przeciwko krwinkom Rh+. Nie
wywołuje to większych powikłań w czasie pierwszej ciąży.
89. jakie uszkodzenia powoduje różyczka – uszkodzenie mózgu i nerwów czaszkowych, wady serca, głuchotę i
ślepotę. Najgroźniejsza jest w pierwszym trymestrze ciąży.
90. rezystencja – brak tolerancji na czynniki środowiskowe, może powodować śmierć osobnika.
91. sterylność – bezpłodność
92. norma biologiczna – zakres wartości danej cechy w odniesieniu do grupy osób.
93. typ kifotyczny – przewaga kifozy piersiowej nad lordozą lędźwiową u dzieci starszych.
94. typ podatny na wady sylwetki – typy o smukłej budowie – przewaga czynnika ektomorficznego.
95. proporcje budowy ciała – stosunek długości poszczególnych kończyn i tułowia.
96. neurohormony – wydzielane przez podwzgórze. Wydzielanie regulowane jest przez mechanizm sprzężenia
zwrotnego, z drugiej strony przez ośrodki ponadwzgórzowe. Mają działanie pobudzające lub hamujące wydzielanie
innych hormonów
97. wiek wtórnych cech płciowych – drugorzędowe cechy płciowe, rozwijają się
98. co przestaje rosnąć po porodzie – kosteczki słuchowe
99. co wpływa na upośledzenie wzrostu – środowisko, odżywianie, stres.
100. kiedy dochodzi do zatrzymania wzrostu – po skoku pokwitaniowym
101. średni wiek rozpoczęcia dojrzewania – 11-12 do 17-18 roku życia
102. co wpływa na ostateczny wzrost – uwarunkowanie genetyczne i czynniki środowiskowe
103. drugorzędowe cechy płciowe – dziewczęta: jajowód, macica, pochwa, wzgórek łonowy, łechtaczka, wargi
sromowe, przedsionek pochwy, gruczoły przedsionkowe, gruczoły piersiowe.
chłopcy: nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy, prącie.
104. kiedy kształtuje się kifoza piersiowa – dominuje w 4-6 roku życia, ostatecznie kształtuje się po skoku
pokwitaniowym.
105. kiedy są najmniejsze różnice dymorficzne – do okresu dojrzewania.
106. dlaczego trend sekularny zaznacza się bardziej u mężczyzn – płeć męska jest bardziej ekosensytywna.
107. które z kryteriów dojrzałość biologicznej można stosować najdłużej – wiek sylwetki (morfologiczny)
108. co to jest kifoza – tylne skrzywienie kręgosłupa
109. co to jest lordoza – skrzywienie kręgosłupa ku przodowi
110. jaką metodą bada się cechy płciowe – według skali Tannera
111. chłopiec ma 9 lat, a jego wiek kostny to 8 lat. Co można powiedzieć o jego rozwoju – prawidłowy
112. dziewczynka ma 4 lata, waży 18 kg, mierzy 96 cm. Co można powiedzieć o jej rozwoju (na podstawie siatki
centylowej) – rozwój dysharmonijny, zbyt duża masa w stosunku do wysokości.
113. jakie warunki muszą spełniać meble szkolne – muszą być dostosowane do wieku i wzrostu dziecka, spełniać
normy Instytutu Wzornictwa.
114. na czym polega sprawdzanie wieku kostnego – zrobienie zdjęcia RTG i porównanie go z atlasem odpowiednim
do wieku badanego.
115. do czego służy skala Tannera – badania rozwoju cech płciowych
116. co to jest grupa dyspanseryjna i do czego służy – grupy różnych zaburzeń rozwojowych u dzieci.
117. dziecko ma 15 lat i 22 zęby: czy wiek zębowy jest odpowiedni do kalendarzowego - nie