Opracowanie na Socjologię Wychowania

Temat 2. Współczesne koncepcje wychowania: antypedagogika, pedagogika alternatywna, pedagogika
montessoriańska, pedagogika waldorfska, pedagogika humanistyczna.
Hubertus von Schoenebeck „Antypedagogika. Być i wspierać zamiast wychowywać”
Podstawowym założeniem Antypedagogika jest odrzucenie roszczenia do wychowywania („ambicji
pedagogicznej”). Nowe stosunki międzyosobowe, propagowane przez antypedagogikę, zakładają, że osoba starsza
często nie wie, co jest najlepsze dla dziecka, dlatego nie może narzucać mu własnych poglądów. Postulowane jest
równouprawnienie dla dzieci, z czego wynika propagowanie przyznania młodym ludziom wszelkich praw i
przywilejów, jakie przysługują dorosłym. W stosunku do dziecka trzeba być przyjacielem a nie wychowawcą. Aby
dobrze spełniać to zadanie, należy sobie przypomnieć jak to jest być dzieckiem, gdyż w przeciwnym razie nie zrozumie
się młodego pokolenia.
Emocjonalny aspekt nowej relacji opiera się na 3 podstawowych wartościach:
1) autentyczność (kongruencja) – „staram się być tym kim jestem”
2) akceptacja – „pozwalam ci być takim jakim jesteś i jakim chcesz być”
3) współodczuwanie (empatia) – „otwieram się na twoje uczucia i odczuwam wraz z tobą”
Należy odrzucić postawę eksperta. Relacje między ludźmi zmieniają swą orientację z hierarchicznej typu „góra-dół” na
relację współistnienia równouprawnionych. To już nie jest wychowanie, lecz wolne od niego wspieranie, którego
podstawę tworzy szacunek i które może zaowocować przyjaźnią z dzieckiem. Główny postulat antypedagogiki:
wspierać a nie wychowywać! W nowej relacji z dzieckiem nie jest najważniejsze byśmy zawsze i wszędzie zgadzali
się ze sobą, ponieważ równorzędna relacja wymaga przyzwolenia na różnice stanowisk. Wolne od wychowywania,
pełne szacunku, samostanowienia o sobie, równoprawne i przyjazne współistnienie opiera się zawsze na wsparciu
wspomagającej energii. Należy pozwolić dziecku przyjąć odpowiedzialność za swe czyny i uczyć się na błędach (to nie
jest tylko czcze gadanie – w książce podane jest wiele przykładów jak to autor w życie wcielał postulaty
antypedagogiki; przytoczona jest m.in. sytuacja jak to był on na wycieczce z grupą ok. 13-letnich dziewczynek. Na
miejscu poznały one grupę chłopców i zadecydowały, że będą u nich nocować. Schoenebeckowi bardzo się to
oczywiście nie podobało, ale przecież nie mógł odmówić…). Trzeba pozwolić dziecku na samostanowienie, a nie
decydować za nie. Nie można narzucać czegoś dzieciom.
Wychowanie następuje wówczas, kiedy pojawia się ktoś przekonany, że lepiej niż wychowanek wie, co jest
dla niego dobre (to tzw. „roszczenie wychowawcze”). Antypedagogika odrzuca wychowanie. Celem wychowania jest
zawsze zmuszenie drugiej osoby do robienia tego, co się jej narzuca. Wychowanie jest w tym ujęciu nierozłączne od
sprawowania władzy. Sprawowanie władzy oznacza podporządkowanie sobie drugiej osoby. Sprawowanie władzy nie
musi być związane z wewnętrznym przekonaniem, że moje polecenia mają na celu dobro drugiej osoby. Oznacza
jedynie, że chcę by coś się działo zgodnie z moją wolą, nieważne czy dla mojego czy dla cudzego dobra (np. nakaz
rodziców „odrób lekcje!” nie musi być skierowany na dobro dziecka, a na przykład na chęć uniknięcia wizyty u
nauczyciela, gdy dziecko tych lekcji nie odrobi). Wmawia się dziecku, że to, co się mu nakazuje, jest dla niego dobre,
że takie, jakie jest nie może być kochane. Roszczenie wychowawcze jest o wiele bardziej niebezpieczne niż nastawione
wyłącznie na realizację swoich potrzeb czyste sprawowanie władzy. Jest groźne społecznie, gdyż blokując miłość
własną dziecka, narusza, a czasem niszczy zdolność kochania innych. Dziecko w jego wyniku może stać się
nieprzystosowane społecznie.
Błędem jest żądać, by to, co ja uważam za dobre dzieci też uważały za dobre.
Zaufanie jest podstawową wartością nowej relacji. W przyjaźni z dziećmi wzajemne zaufanie stale się rozwija i rośnie,
jeśli go jednak brakuje, przyjaźń nie może się narodzić. Nowa relacja jest bardziej realistyczna niż stare pedagogiczne
związki. W nowej relacji uczestnicy postrzegają swoje prawdziwe uczucia i pragnienia widząc się nawzajem takimi,
jacy są naprawdę. Im bardziej dorośli stają się uczciwi wobec dzieci, tym lepiej mogą je zrozumieć i zobaczyć jakimi są
w rzeczywistości. Jeżeli szanujemy dzieci, uważając je za pełnoprawnych ludzi, możemy pozwolić im, aby były takimi,
jakie są i jakimi pragną być. Nie ma w nas wtedy roszczenia do decydowania za nie, ani też żądania, aby informowały
nas o swoich czynach i myślach. Szanuję życzenia dziecka, nie zabraniam mu ich, ma ono prawo do swoich życzeń.
Jednak jeśli ich realizacja wywołuje mój opór, komunikuję to wyraźnie nie ingerując przy tym w prawo dziecka do
posiadania pragnień (innymi słowy, jeśli nie podoba mi się coś w zachowaniu dziecka, informuję go o swoim zdaniu i
podaję argumenty za tym stanowiskiem, ale nie narzucam mojego rozwiązania i nie twierdzę, że jest ono jedynym
właściwym; decyzję pozostawiam dziecku, gdyż to ono ma decydować za siebie). Nowa relacja wolna jest od zaburzeń,
których przyczyna leży w lekceważeniu prawdziwej natury drugiego człowieka. Możemy być tacy, jakimi mamy
ochotę być i to samo dotyczy również dzieci.
Każdy człowiek od chwili narodzin ma też prawo sam decydować o tym, czego pragnie się uczyć, tzn. ma
prawo samodzielnie określać, co go ciekawi, czego chce się dowiedzieć, co jest dla niego godne poznania. Prawo
samodzielnego decydowania w sprawach nauki mają więc również dzieci. Starsi nie powinni pragnąć niczego wpoić
dziecku, nie mogą traktować go jak układ, do którego należy wprowadzić odpowiednią ilość informacji, aby
prawidłowo działał, lecz powinni „przybliżać” dziecku pewną wiedzę. „Przybliżyć” oznacza, że winni informować
wyczerpująco o danej sprawie, ale nie oczekiwać i nie wymagać jej przyswojenia. Nie ma tu ingerencji w sprawy
drugiego człowieka, ani roszczenia pedagogicznego. Szkoły naruszają prawo dzieci do samodzielnego wyboru tego,
czego chcą się uczyć; to błąd, że powstały. Szkoła lekceważy godność młodego człowieka; to instytucja, w której
nauka jest przymusem, gdy tymczasem rzeczywista nauka odbywa się bez przymusu. Rezultaty osiągane przez szkołę,
a nie są one zbyt imponujące, mogą zaistnieć jedynie dlatego, że dzieci, pomimo nieustannej walki przeciwko
1
przymusowi szkolnemu, poniżeniu i lekceważeniu, pozostały ciekawe i żadne wiedzy.
Przyjaźń dziećmi ma stać się nową normą społeczną, która zastąpi starą zasadę „góra-dół”. Dziecku
przyznajemy odpowiedzialność za siebie już od chwili narodzin. Wskutek tego przyznajemy dziecku prawo
swobodnego dobierania przyjaciół – tworzy to przestrzeń dla prawdy, uczciwości i wzajemnej komunikacji (tylko gdy
dziecko nie będzie się bało opowiedzieć nam o swoich przyjaciołach, możemy dowiedzieć się o nich – i wskutek tego o
dziecku – prawdy). Wpływom, którym nie chcę pozwolić oddziaływać na moje dziecko, mogę przeciwstawić inne:
mnie samego, moje informacje, uczucia. Nie można też zabronić dzieciom palenia, picia czy brania narkotyków; należy
przedstawić swoje zdanie, ale nie zabraniać. Wyłącznie do dzieci należy też poznawanie i doświadczanie własnej
seksualności. Nie ma tu żadnych reguł określających, co jest dobre, a co złe. Dziecku nie wolno też zabronić
samobójstwa, jeśli postanowi je popełnić, jako że przyznając drugiemu człowiekowi prawo samostanowienia o sobie,
nie mogę zabronić mu decydowania czy chce żyć czy nie. Nowa relacja szanuje decyzje innych ludzi także w tej
sprawie, nawet, jeśli podejmują je dzieci. Nie narzucamy też poglądów religijnych dziecku; przedstawiamy mu naszą
wiarę, wybór jednak zostawiamy jemu. Dla dziecka zostawiamy też wybór przedszkola i to, czy w ogóle do niego
pójdzie.
Okrucieństwem jest wychowywanie dzieci upośledzonych w odrębnych instytucjach. W nowej relacji
otwieramy się na inny sposób postrzegania tych dzieci i nigdy nie poddajemy w wątpliwość ich wartości. Jeśli czegoś
nie potrafią bądź nie umieją, nie znaczy to, że nie mogą nawiązać z nami relacji, która jest równie piękna i szczęśliwa
jak relacja z „normalnymi” dziećmi. Jest to trudniejsze, ale przecież możliwe i otwiera przed nami nowe perspektywy.
Ludzie od chwili narodzin są w konstruktywny sposób istotami społecznymi. Potrzebujemy życzliwości,
wspólnoty, w której żyjemy (rodziców, przyjaciół, partnerów). Dbamy o dobro drugiego człowieka, gdyż jego
zadowolenie dobrze na nas oddziaływuje. Jesteśmy w sposób konstruktywny społecznymi istotami dla naszego
własnego dobra. Jednak kiedy miłość własna ludzi jest zaburzona, tak jak dzieje się to jeśli są wychowywania na
„prawdziwych” ludzi zgodnie z twierdzeniami tradycji pedagogicznej, to brakuje im oczywistego zrozumienia, że we
wszystkich okolicznościach musimy działać dla naszego własnego dobra. Miłość własna jest przeciwieństwem egoizmu
i stanowi klucz do prospołecznej postawy człowieka.
W sytuacjach konfliktowych należy nie przełamywać opór dziecka a działać z empatią, słuchając sercem.
Jestem w stanie odczuć na ile ważna jest dla drugiego człowieka dana sprawa. W tym właśnie tkwi różnica do relacji
pedagogicznej. Empatia staje się środkiem stosowanym we wzajemnych relacjach. Również dziecko może odczuć, na
ile ważna jest dla mnie moja sprawa i to także różni się zasadniczo od komunikacji w relacji pedagogicznej. Może się
wówczas zdarzyć, że jedno z nas przeforsuje swoje zdanie, ale z reguły pozwalamy temu, dla którego jest to
ważniejsze, zrobić to, czego pragnie.
______________________________________________________________________________________________
Małgorzata Miksza „Zrozumieć Montessori”
Na początek przedstawię wam skrót ze wstępu do tej książki, gdyż są w nim zawarte wszystkie najważniejsze
pojęcia odnoszące się do koncepcji wychowawczej Marii Montessori. Nie przejmujcie się, że na razie nic z tego nie
będziecie rozumieli. Potem pojęcia te będą przybliżone lepiej, bardziej logicznie i zrozumiale.
Maria Montessori (1870-1952) jako pierwsza kobieta we Włoszech studiowała medycynę (w latach 1892-96).
W 1896 uzyskała doktorat z psychiatrii. W 1907 otwarto przedszkole (Casa dei Bambini – Dom Dziecięcy), którym ona
kierowała. Początkowo Montessori chodziło o to, by sprawdzić jak dzieci reagują i zajmują się pomocami
rozwojowymi. Już po kilku tygodniach eksperymentu i obserwacji zauważyła w zachowaniu się podopiecznych duże
zmiany. Z rozkojarzonych początkowo, dzieci stawały się powoli zdolne do coraz dłuższej, wytężonej pracy. Coraz
więcej było ładu wewnętrznego i ciszy – odkrycie zjawiska polaryzacji uwagi, polegającym na głębokiej,
skoncentrowanej pracy, szczególnym skupieniu na zajęciu. Odkrycie to stało się kluczem do jej pedagogiki, swoistym
odkryciem dziecka. Z przeżycia polaryzacji uwagi doszła Montessori do pojęcia normalizacji, czyli osiąganej przez
dziecko równowagi wewnątrzpsychicznej i równowagi z otaczającym światem. Pytanie jak wywołać i podtrzymać
polaryzację uwagi tak cenną dla osiągania normalizacji, poprowadziło myśl i praktykę autorki do opracowania
specyficznej koncepcji środowiska wychowawczego. W odniesieniu do poglądów Montessori chodziło tu o tzw.
przygotowane otoczenie. W nim były zawarte empirycznie opracowane pomoce rozwojowe, odpowiednio
wyposażone szkoły i przedszkola. Specyficznego znaczenia nabrała tu rola nauczyciela.
Metodyczna obserwacja dzieci doprowadziła dalej autorkę do pojęcia wrażliwych faz, czyli szczególnych
momentów zachodzących w rozwoju dziecka, będących odpowiedzią na impulsy z otoczenia. Gdy we wrażliwej fazie
dojdzie do polaryzacji uwagi, dziecko bardzo efektywnie uczy się.
Obok wyróżnionych pojęć coraz częściej pojawia się termin absorbujący duch (absorbująca psychika) –
charakterystyczna forma rozwoju dziecka w okresie od 0 do 3 roku życia.
Z koncepcją wychowania nierozerwalnie wiążą się też używane przez autorkę pojęcia: horme, czyli energia
witalna, plan rozwoju zawarty w duchowym/psychicznym zarodku, nebula jako wrodzona gotowość uczenia się
oraz mneme – pamięć witalna.
W drodze do pedagogiki coraz wyraźniej zauważyć można u Montessori specyficzne znaczenie ciszy i
milczenia, które wraz z fenomenem polaryzacji uwagi, koncepcją wczesnego dzieciństwa, znaczeniem ruchu w
rozwoju małego dziecka oraz teorią wychowania kosmicznego, religijnego i dla pokoju charakteryzują teorię
wychowania Włoszki jako głębokie połączenie momentu aktywnego (działanie, ruch, praca) z kontemplacyjnym
(normalizacja).
2
Według Montessori „każda niepotrzebna pomoc jest przeszkodą w rozwoju”. Wychowanie ma 2 cele:
biologiczny i społeczny. W sensie biologicznym chodzi o wspieranie naturalnego rozwoju jednostki, a w społecznym –
o przygotowanie jej do życia w społeczeństwie. Wychowanie to więc pomoc dawana dziecku od urodzenia w jego
psychiczno-duchowym rozwoju; to pomoc, a nie urabianie, kształtowanie. Dzieciństwo to nie etap przejściowy do
dorosłości; dziecko to pełnoprawna istota ludzka. Musi nastąpić „odnowa dorosłych”, by można mówić o wychowaniu.
Muszą się oni pozbyć dumy, pychy, gniewu i nauczyć się skromności, by odnaleźć miłość – podstawową energię
prowadzącą do rozwoju człowieka i świata.
Montessori uważała, że Wszechświat i człowiek rozwijają się ewolucyjnie według planu nakreślonego przez
Boga. Porządek świata powinien odzwierciedlać się w porządku duchowego rozwoju człowieka. Natura musi stanowić
podstawę, na której zbudowana będzie kultura i cywilizacja – „supernatura”. To koncepcja wychowania kosmicznego.
Zawiera ona powiązaną ze sobą wiedzę o Wszechświecie, Ziemi i Człowieku łącząc je wyraźnie ze światopoglądem
katolickim. Osoba dorosła (nauczyciel) wprowadza dziecko (ucznia) w „supernaturę” przy respektowaniu praw natury,
pamiętając o takich wartościach jak dobro, piękno, prawda.
Dziecko jest swym własnym „budowniczym” nie tylko w sensie biologicznym, ale i duchowym. Fakt, iż
dziecko staje się swoistym „architektem społeczeństwa” związany jest z istnieniem w dziecku wrodzonej aktywności,
siły rozwojowej, energii witalnej, którą autorka określiła mianem horme. To właśnie horme prowadzi dziecko ku
rozwojowi. W każdym dziecku tkwi plan psychologiczno-duchowego rozwoju. Dlatego wychowanie ma być
rozpoznaniem i wspieraniem tego planu, a nie zmienianiem go. Zawarty w dziecku plan budowy i horme stanowią
klucz do indywidualnego istnienia. Te prawa określające rozwój i wzrost tworzą „tajemnicę dziecka”, która należy
wyłącznie do niego.
Montessori mówiła o 2 okresach embrionalnych u dziecka: o prenatalnym i postnatalnym. Tak jak istnieje
zarodek (embrion) w sensie biologicznym, tak i istnieje zarodek (embrion) psychiczno-duchowy. Właśnie w tym
duchowym zarodku zawarty jest plan budowy.
Do biopsychicznych przesłanek ludzkiego rozwoju należą tzw. Nebule. Nebula to wrodzona gotowość do
opanowania umiejętności czy sprawności typowo ludzkich, np. w nebuli mowy złożona została wrodzona możność
przyswojenia języka.
Mneme to forma witalnej pamięci u dziecka; ono nie zapamiętuje tego, co widzi, ale wszystko staje się
częścią jego psychiki. Ono inkarnuje rzeczy, które widzi i słyszy.
Absorbujący duch (absorbująca psychika) to duchowa siła intensywnego zwrócenia się do świata, poznania
go. Siła ta okazuje się duchową przez to, że może wyraźnie odbierać to, co jest przez ducha uzasadnione, jak: mowa,
zachowania społeczne, religia. Nigdy powtórnie w życiu człowiek nie może uczyć się tak lekko, owocnie i bez strat, jak
w czasie absorbującego ducha. Siła ta jest nieuświadomiona, oddziałuje najbardziej na dziecko w wieku 0-3 lat.
Po urodzeniu, nebule (mowy, ruchu itd.) uaktywniają się we wrażliwych fazach. Są to etapy rozwojowe
ekstremalnej chłonności w uczeniu się i nabywaniu konkretnych kompetencji. Montessori uporządkowała
chronologicznie wrażliwe fazy i określiła ich treść:
4) od narodzin do 6 roku życia – faza na język (mówiony i pisany), na ruch, zachowania społeczne i porządek.
Należy przy tym pamiętać o szczególnym okresie życia pomiędzy 0 a 3 rokiem życia, gdy działają prawa
absorbującego ducha
5) przedział wiekowy 7-12 lat – gdy do głosu coraz bardziej dochodzi świadomość, pojawia się wrażliwa faza na
moralność, sprawiedliwość, dobro i zło, uczucia religijne, różne dziedziny nauki („studiowanie całości przez
badanie detalu”). Dlatego też w szkołach Montessori dla dzieci w tym wieku ważne jest Wychowanie
Kosmiczne, które łączy w sobie różne nauki o Ziemi: geologię, astronomię, biologię, geografię, historię itd.
Wychowanie Kosmiczne w tym wieku ma też ścisły związek z rozwojem moralnym
6) okres od 13 do 18 roku życia – występuje uwrażliwienie na godność osobistą, odpowiedzialność i wiarę we
własne siły. Jest to czas oddalania się od rodziców, szukania własnych systemów wartości i norm,
poszukiwania sensu życia.
Uwzględnienie wrażliwych faz powinno być podstawą konstruowania programów szkolnych. Zatem każde dziecko
miało uczyć się indywidualnie (pod mądrym kierownictwem nauczyciela) zgodnie z pojawiającymi się okresami
wrażliwości.
Najważniejszy impuls twórczości tkwił w przeżyciu polaryzacji uwagi – ogromnej koncentracji na pracy.
Trójfazowy cykl aktywności, w którym dochodzi się do polaryzacji uwagi:
1) faza ćwiczenia
2) faza wielkiej pracy
3) faza kontemplacji
W fazie ćwiczenia dziecko jest zajęte wyborem przedmiotu; jest to moment szukania, który sprawia wrażenie braku
koncentracji. Dziecko ogląda różne zabawki, podchodzi raz do jednej, raz do drugiej. W fazie wielkiej pracy uwaga
dziecka wiązuje się z przedmiotem, którym się zajmuje i to zajmuje aktywnie, w głębokim skupieniu i oddaniu. Faza ta
kończy się, gdy dziecko czuje się tą aktywnością „nasycone”. Dla fazy tej charakterystyczne jest powtarzanie zajęcia.
Nie musi w tym miejscu zostać osiągnięty cel zewnętrzny. Liczy się cel wewnętrzny, a więc sama radość z
wykonywania czynności, która pośrednio prowadzi do zdobycia nowych umiejętności. W fazie kontemplacji dziecko
studiuje siebie we własnych celach i nawiązuje relację z innymi ludźmi i z otoczeniem. Jako towarzyszące polaryzacji
uwagi fenomeny pojawiają się cierpliwość, wytrwałość (uporczywość), aktywność i radość. Po trzeciej fazie
aktywności dochodzi w rezultacie do „nawrócenia”, do osiągnięcia harmonii (integracji) wewnątrzpsychicznej i z
otoczeniem. Stan ten nazwała Montessori normalizacją. Osiąganie tego stanu stanowiło osiąganie syntezy osobowości
w pozytywnym, kreacyjnym znaczeniu. Był to swoisty cel rozwoju, a zarazem cel pomocy wychowawczej. Nie ma
3
ideału „dziecka znormalizowanego”. Każde dziecko na własną miarę ma osiągać swe optimum rozwoju.
Charakterystyczne jednak jest, że dziecko „znormalizowane” staje się „inne” – lepsze moralnie, „nawrócone”. Dziecko
staje się pracowite, spokojne, zdyscyplinowane, pragnące z miłością zastosować w otoczeniu swe zdobycze. Zjawisko
polaryzacji uwagi zwykło się później określać fenomenem Montessori.
Wychowanie było rozumiane przez Montessori jako wspieranie, pomoc w indywidualnym rozwoju. Osoby
dorosłe miały za zadanie respektować rolę polaryzacji uwagi oraz zważać na cel rozwoju – normalizację. Istotą
wychowania miało być doprowadzenie dziecka do samodzielności, niezależności od dorosłych, odpowiedzialności i
miłości do świata. Tak rozumiane wychowanie miało mieć charakter pośredni. Stąd zadaniem rodziców i nauczycieli
jest organizowanie takiego otoczenia w domu, przedszkolu i szkole, aby wspierać rozwój dziecka. W otoczeniu zawarte
być powinny „impulsy” odpowiadające wrażliwym fazom, pobudzające do działania, a tym samym umożliwiające jak
najczęstszą polaryzację uwagi. Otoczenie stanowi tu tło prawdziwego, wewnętrznego rozwoju. Środowisko
wychowawcze ma co najmniej podwójne odniesienie:
1) może być rozpatrywane od strony rozwoju dziecka i wtedy należy wyróżnić przygotowane otoczenie dla
absorbującej psychiki (0-3 rok życia), dla okresu od 3 do 6 lat, 7-12 lat i 13-18 lat
2) można je rozpatrywać bardziej integralnie w:
a) aspekcie materialnym:
 budynek przedszkolny lub szkolny – musi być przyjazny dziecku
 znajdujące się w nim sprzęty
 pomoce rozwojowe Montessori (napiszę o nich za chwilę)
 inne pomoce dydaktyczne wspierające rozwój dziecka
b) strukturalno-dynamiczny aspekt otoczenia określony jest przez pedagogicznodydaktyczne zasady, które dotyczą norm budowy przygotowanego otoczenia, zasad, które dotyczą norm budowy
przygotowanego otoczenia, zasad pracy z pomocami rozwojowymi oraz zasady porządku i wolności, która spina
wszystkie składniki teorii wychowania Montessori
Przygotowane otoczenie miało być „mikroświatem makroświata”.
Dziecku przysługuje wolność:
 z perspektywy biologicznej – przyzwolenie na wyrażanie spontanicznych potrzeb; umożliwienie dziecku
rozwijania się według jego wewnętrznych praw, odpowiadających jego potrzebom i wrażliwym fazom
 z perspektywy społecznej – „uwalnianie się” od pierwotnego związku pomiędzy dzieckiem a dorosłym
 z perspektywy pedagogicznej – pomoc dziecku udzielana przez dorosłych w osiąganiu niezależności („pomóż
mi samemu to zrobić”)
 z perspektywy moralnej – wraz ze wzrastającym stopniem podejmowanych samodzielnie decyzji, wzrasta
stopień autonomii. Jednostka staje się odpowiedzialna za siebie i świat. Coraz bardziej przybliża się do celu
rozwoju – normalizacji. Dziecko uczy się odróżniać dobro od zła, respektowania norm moralnych
akceptowanych w społeczeństwie. W okresie dojrzewania zacznie budować własny system moralny, mając na
uwadze nie tylko własne dobro, ale dobro innych ludzi i świata. W poczynaniach człowieka przejawi się
miłość do świata połączona z rozwiniętym zmysłem porządku, dyscypliny i samokontroli. Jest to wyraz
doskonałej wolności
 z perspektywy metodycznej – wolność realizuje się w placówkach w tzw. pracy wolnej, gdy dziecko samo
wybiera przedmiot pracy, decyduje o tempie (czasie) jej wykonania oraz miejscu
a) osobowy aspekt przygotowanego otoczenia tworzy wymieszana wiekowo grupa dzieci, rodzice,
personel pomocniczy oraz nauczyciel. Montessori zalecała, aby grupy przedszkolne i szkolne
składały się z dzieci co najmniej trzech roczników – pozwalało to uczyć się zgodnie z pojawiającymi
się wrażliwymi fazami i bardziej przypominało naturalną grupę np. rodzinną. Zalecała organizację
szkoły w następujących grupach wiekowych: 3-6,7-9, 10-12.
Konieczna jest współpraca z rodzicami – chodzi bowiem o to, aby rodzina i przedszkole (szkoła) starały się wspólnymi
siłami prowadzić dziecko ku normalizacji. Stąd w domu powinno dziecko mieć „przygotowane otoczenie” do zabawy i
nauki, a rodzice i najbliżsi krewni poprzez miłość i troskliwą pomoc by mogli wprowadzać je w skomplikowany świat
kultury i cywilizacji. Nauczyciel powinien natomiast przezwyciężyć przeszkody powodujące niezrozumienie dziecka
oraz popełniane błędy we wzajemnych relacjach – musi pozbyć się pozycji twórcy i chęci urabiania. Powinien być
pokorny, cierpliwy, opanowany, spokojny, skromny, pełny „mądrej rezerwy”, odpowiedzialny za rozwój dziecka.
Nauczyciel jeśli chce dawać wsparcie, musi iść za dzieckiem, swoje własne poczynania, postępowanie uzależnić od
dziecka, nie odwrotnie. Nie może więc oddziaływać na dzieci bezpośrednio, lecz pośrednio poprzez stworzenie
otoczenia o charakterze "bodźcującym". Dziecko potrzebuje do prawidłowego rozwoju środowiska społecznego i
kulturowego. Rodzice, a potem nauczyciele muszą się stać dla dziecka „łącznikiem, tłumaczem i interpretatorem
skomplikowanego świata kultury”. Nauczyciel jest zarazem „żywotnym” elementem przygotowanego otoczenia, a
zarazem jego twórcą. Nauczyciel:
1) ma zadbać o ład i porządek wśród przedmiotów
2) musi nauczyć dzieci korzystania z przedmiotów
3) ma być aktywny, kiedy wprowadza dziecko w związki z otoczeniem, ale pasywny, kiedy relacja ta już się
nawiązała
4) musi spieszyć tam, dokąd go dziecko wzywa
5) musi okazać szacunek:
4
 dziecku wykonującemu pracę i nie przerywać mu
 dziecku, które popełnia błędy i nie poprawiać go
 dziecku, które odpoczywa i nie zmuszać go do pracy
6) musi niestrudzenie próbować dziecku, które popełnia błędy, podsuwać przedmioty, które ono już raz
odrzuciło
7) musi dać odczuć swą obecność dziecku, które szuka, a skryć się przed tym, które znalazło
Nauczyciela ma charakteryzować postawa miłości; głęboka, autentyczna i mądra miłość do dziecka jest wyznacznikiem
jego osobowości i relacji z dzieckiem. Poprzez miłość ukazywane mogą być dziecku prawda, dobro i piękno. Bycie
wychowawcą to ciągły wymóg pracy nad sobą, zwłaszcza w obszarze wyzbycia się „dumy, pychy i gniewu”.
Prawdziwe ukochanie dziecka, pogłębiona obserwacja i pomoc w rozwoju to podstawowe zadanie pedagoga. Miłość i
pokora wychowawcy jako wyznaczniki jego osobowości mają prowadzić wychowanka do osiągnięcia ładu moralnoduchowego tak w sobie jak i w świecie. Człowiek samodzielny, odpowiedzialny za siebie i świat, potrafiący kochać i
dawać miłość to ideał wychowawczy Montessori.
Montessori zalecała korzystać z przedmiotów, które miały za zadanie rozwijać umiejętności dziecka. Miały
one znajdować się zawsze „pod ręką”, w przygotowanym otoczeniu, aby dziecko zawsze miało do nich dostęp, jako że
dzięki nim uczyło się. Do pomocy rozwojowych Montessori zaliczyła m.in.:
 do kształcenia zmysłów – wieże, walce, bryły geometryczne, barwne tabliczki, dzwonki,
pojemniki smakowe i węchowe
 do edukacji matematycznej – wrzecionka do przeliczania, kółeczka, perełki, karty
liczbowe
 do nauki pisania – ruchomy alfabet, przedmioty z podpisami, obrazki z podpisami
 do wychowania kosmicznego – globusy, puzzle (na obrazku np. obrazy ze świata), kącik
religijny z krzyżem, świecą, Biblią
Dziecku należy wskazywać odpowiednie przedmioty i nie przeszkadzać, gdy zacznie się zajmować którymś z nich,
gdyż dzięki temu się uczy.
Teresa Olearczyk „Zalety i wady antropozofii Rudolfa Steinera”
Rudolf Steiner (1861-1925) to twórca szkoły Waldorfowskiej. Opowiadał się on za stopniowym wyzwalaniem
jednostki z więzów, jakie nakłada na nią społeczeństwo, które jest chaosem. To właśnie państwo i społeczeństwo mają
się podporządkować interesom jednostki i służyć jej swobodnemu rozwojowi i zaspokajaniu potrzeb. Podzielił życie
społeczne na 3 części: gospodarcze, prawne i duchowe. Aby była harmonia, każde z nich, zachowując swoją odrębność,
musi współdziałać z pozostałymi. Trójczłonowy świat można poznać tylko dzięki jednej nauce. Jest nią antropozofia,
według której drogą ponadzmysłowego poznania, poprzez medytację, można osiągnąć pełnię człowieczeństwa. Poznać
istotę rzeczywistości absolutnej. Czynnikiem sprzyjającym postępowi jest wychowanie oparte na prawdziwym
poznaniu człowieka. Steinerowska antropozofia wyróżnia w tym poznaniu 4 istotne składniki człowieka: ciało fizyczne,
eteryczne, astralne i ciało „ja”. Odpowiadają one 4 szczeblom poznania: zmysłowo-materialnemu, imaginacyjnemu,
inspiracyjnemu oraz intuicyjnemu.
Ciało fizyczne składa się z substancji nieorganicznych, które rozkładają się po śmierci. Odpowiadającym mu
sposobem ujmowania świata jest zimne i jasne myślenie abstrakcyjno-pojęciowe. Ciało eteryczne (życiowe) ma
człowiek wspólne z fauną i florą. Odpowiadającym mu sposobem ujmowania świata są obrazy i rytmiczność Zapewnia
odżywianie się, wzrost, rozmnażanie, nawyki i pamięć. Ciało astralne jest nosicielem bólu, przyjemności i popędów.
Odpowiadającym mu sposobem ujmowania świata są dźwięki Ciało „ja” to miejsce samoświadomości,
indywidualności i moralności. Jest ono nosicielem duszy człowieka, która uszlachetnia pozostałe trzy ciała.
Odpowiadającym mu sposobem ujmowania świata jest miłość. Człowiek złożony jest z tych samych elementów i
podlega tym samym prawom, co wszechświat.
Poglądy Steinera na temat czterech ciał człowieka znalazły odbicie w alternatywnych szkołach typu Waldorf.
Rozwój każdego człowieka dokonuje się skokowo. Każda z 4 faz trwa 7 lat. Co 7 lat mają następować narodziny
kolejnych ciał. Do 7 roku życia rozwojowi podlega ciało fizyczne. Dziecko poznaje świat za pośrednictwem zmysłów,
uczy się przez naśladownictwo i przykład, stopniowo ćwiczy swoją wolę. Od 7 do 14 roku życia rozwija się przede
wszystkim ciało eteryczne. Oznaką dojrzałości szkolnej ma być zmiana uzębienia. Nauka szkolna dokonuje się przez
oddziaływanie na dziecko tego wszystkiego, co ma charakter poglądowy. Poprzez obrazy i przykłady wsparte fantazją i
oddziaływaniem sztuki, dziecko ma rozwinąć w sobie ochotę do twórczości i dojść do przekonania, że świat jest piękny
oraz ukształtować własny charakter.
Steiner traktował szkołę za czynnik sprzyjający odradzaniu się kultury i powstawania nowego ładu
społecznego – jednak nie szkołę zależną od gospodarki i państwa, lecz wolną i autonomiczną. Pierwszą taką szkołę
powołano do życia w Stuttgarcie w 1919 roku. Uzyskała ona nazwę Freie Waldorfschule (Wolna Szkoła typu
Waldorf). Program nauczania szkoły opracowany został przez Steinera. Wyróżnił on 3 grupy przedmiotów nauczania:
1) przedmioty główne – język ojczysty, matematyka, historia, biologia, geografia, fizyka i chemia
2) przedmioty artystyczne – plastyka, muzyka, eurytmia, różne formy teatralne
3) zajęcia praktyczne – szycie, gotowanie, stolarstwo, garncarstwo, oprawa książek, wikliniarstwo,
kamieniarstwo, kowalstwo, ogrodnictwo
5
Wybór tych zajęć zależy do wieku i zainteresowań dzieci. Wymienione wyżej trzy grupy przedmiotów uzupełnia
gimnastyka, religia i dwa nowożytne języki obce. W szkole Waldorfowskiej wszystkie przedmioty główne w klasach IVIII nauczane są przez jednego nauczyciela. Wiedzę z zakresu przedmiotów głównych przekazuje się w tzw. Epokach.
Organizacja nauczania epokowego polega na tym, że w okresie od dwóch do czterech tygodni, każdego dnia w czasie
dwóch godzin uczy się jednego tylko przedmiotu głównego. Uczniowie nie posiadają podręczników, lecz tzw. Zeszyty
epokowe. Wyrocznią w przekazywaniu wiedzy jest nauczyciel. Nauczane w systemie epokowym przedmioty główne
obejmują dwie pierwsze godziny pobytu ucznia w szkole (8-10). Kolejne dwie (10-12) przeznaczone są na nauczanie
ćwiczeniowe. W tym systemie nauczane są przedmioty wymagające stałego powtarzania, np. Języki obce. W godzinach
popołudniowych (12-14 i 15-17) odbywają się zajęcia praktyczne, także realizowane w systemie epokowym.
W szkole Waldorfowskiej dla każdej klasy przewidziana jest 2-3 tygodniowa wycieczka, podczas której
uczniowie pogłębiają swoją wiedzę. Klasy są stosunkowo liczne, nie tylko ze względu na popularność pedagogiki
steinerowskiej, ale także dlatego, iż w większym zespole niepowtarzalność każdego z uczniów ma się ujawnić w całej
pełni. Jest to szkoła, a której nie stawia się stopni oraz nie pozostawia się uczniów na drugi rok w tej samej klasie.
Zamiast tego, po ukończeniu każdej klasy, uczeń otrzymuje świadectwo opisowe. Wraz z ukończeniem ostatniej,
dwunastej klasy, oprócz takiego świadectwa można otrzymać (na własne życzenie) świadectwo zawierające cyfrowe
oceny z każdego przedmiotu. W prawie każdej szkole Waldorfowskiej organizuje się jeszcze jedną trzynastą klasę
przygotowującą do egzaminu dojrzałości.
Po drugiej wojnie światowej podjęto próby stworzenia specyficznego rodzaju tej szkoły, a mianowicie szkoły
typu Hibernia (Hiberniaschule). Jest to szkoła, która zachowując wszystkie właściwości merytoryczne i organizacyjne
szkoły waldorfowskiej, przygotowuje także do pracy zawodowej.
Kontrowersyjnym problemem dotyczącym tej szkoły jest sposób wyjaśniania przez Steinera zaburzeń w
rozwoju i zachowaniu dziecka. Według niego to, że dany człowiek ma takie a nie inne cechy fizyczne i psychiczne oraz
taki a nie inny los, zależy od praw dziedziczenia, którym podlega ludzkie ciało oraz karmy, czyli czynów duchowej
istoty człowieka w poprzednich wcieleniach, które to czyny każdorazowo kształtują duszę. Odwołując się więc do
reinkarnacji, karmy i dziedziczenia można wyjaśnić zaburzenia dziecięce w rozwoju i podjąć odpowiednie środki,
zmierzające do ich usunięcia lub osłabienia. Co dziwne, szkoła Waldorfowska odnosi w tym zakresie spore sukcesy.
Przyczyną tego jest jednak duże zaangażowanie nauczycieli.
Zaletą szkoły Waldorfowskiej jest wspieranie rozwoju władzy sądzenia i intelektu. Uczeń powinien zdobywać
wiedzę nie na podstawie abstrakcyjnych definicji, lecz na podstawie własnych obserwacji i eksperymentów. Wszystkie
treści nauczania powinny być ze sobą ściśle skorelowane i tworzyć konkretną całość. Służy temu nauczanie epokowe.
Przy nauce języków obcych, które wprowadza się już w pierwszej klasie, wykorzystuje się silnie u dziecka rozwinięty
zmysł naśladowania.
Według założeń twórcy, szkoła typu Waldorf jest „wolna”, tzn. nie podlega państwu ani gospodarce. O
wszystkim, co dotyczy funkcjonowania szkoły decyduje samorząd złożony z nauczycieli, którzy w swej pracy winni
kierować się motywami pedagogicznymi, mając na względzie harmonijny i optymalny rozwój każdego dziecka. Szkoła
nie ma dyrektora, wszystkie decyzje podejmują nauczyciele podczas cotygodniowych konferencji. Głos rodziców i
uczniów nie jest brany pod uwagę. Decyzje zapadają nie większością głosów, ale przyjmowane są jednogłośnie,
ponieważ antropozoficzna nauka o duchu dostarcza prawd absolutnych i ostatecznych. Jedynym punktem odniesienia
przy rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych są nauki mistrza, z którymi zgodzić się musi każdy.
Zasada wolności ma więc ograniczone zastosowanie. Duch Steinera włada niepodzielnie w każdej szkole, o czym
przypominają portrety założyciela wiszące w każdej klasie.
Nauczyciel nie jest jedynie wychowawcą. Jest również lekarzem, kapłanem, artystą. Steiner uważał, podobnie
jak Rousseau, że człowiek jest z natury dobry. Współczesna cywilizacja zniekształca tę naturę człowieka.
Wychowawca nie może się ograniczyć do pielęgnacji, musi posunąć się do „leczenia” tego, co zostało zepsute. Uznanie
przez ucznia autorytetu nauczyciela pozostaje w ścisłym związku z uznaniem przez nauczyciela ludzkiej godności i
niepowtarzalności każdego ucznia. Zewnętrznym wyrazem tego uznania jest fakt, że przed wejściem do klasy
nauczyciel wymienia z każdym uczniem uścisk dłoni.
Dużym plusem szkoły jest położenie ogromnego nacisku na własną aktywność i twórczość dzieci i młodzieży.
Różnorodne formy tej aktywności: plastyczna, muzyczna, teatralna, zaspokajają naturalną potrzebę działania.
Wszystko w szkole Waldorfowskiej ma być na miarę rozwoju dziecka: wielkość i proporcje pomieszczeń,
akustyka, barwy ścian, elementy dekoracyjne, gra świateł i cieni. Dal przykładu, ponieważ każdemu wiekowi życia
odpowiada określona barwa, uczniowie co roku uczą się w klasie o innym kolorze Światła. Kolor ten zmienia się jak w
widmie światła – od czerwonego w klasie pierwszej do fioletowego w klasie dwunastej.
Krytycy dowodzą, że większość twierdzeń pedagogiki steinerowskiej pozostaje w sprzeczności z ustaleniami
współczesnej nauki i było jawnym anachronizmem już na początku XX wieku. Antropozoficzny obraz świata nie jest
obrazem naukowym, lecz mitycznym. Każda zaś próba ujęcia mitu w kategoriach nauki prowadzi do jego
unicestwienia. Zarzuca się szkole Waldorfowskiej, iż nie tylko kształtuje mityczny obraz świata, ale również w nim
uczestniczy. Ten fakt sprawia, że mity tracą swą moc wychowującą.
Teresa E. Olearczyk „Zalety i wady antropozofii Rudolfa Steinera\
Rudolf Steiner – szkoła Waldorfowska
6
Podstawy filozofii:
- wyzwolenie jednostki z więzów, jakie nakłada na nią społeczeństwo, które jest chaosem
- państwo i społeczeństwo powinno podporządkować się jednostce
Podzielił życie społeczne na trzy części:
a) gospodarcze
b) prawne
c) duchowe
Każdy z systemów musi zachowując odrębność współdziałać z innymi, aby była równowaga.
Trójczłonowy świat można poznać tylko za pomocą antropozofii – osiągnąć człowieczeństwo poprzez
medytację; w poznaniu świata powinna dominować intuicja – znacznie hamuje to poznanie materializm.
Wychowanie powinno się opierać na prawdziwym poznaniu człowieka – antropozofia wyróżnia cztery składniki
człowieka: ciało fizyczne, eteryczne, astralne i ciało-„ja”, które odpowiadają czterem szczeblom poznania: zmysłowomaterialnemu, imaginacyjnemu, inspiracyjnemu, intuicyjnemu.
Ciało
Poznanie ciała
Przynależność
Fizyczne
Zmysłowomaterialne
Królestwo
minerałów
Eteryczne
Imaginacyjne
Królestwo roślin
Astralne
Inspirujące
Królestwo zwierząt
Ciała-„ja”
Intuicyjne
Nośnik
Sposób ujmowania
świata
Substancje
Zimne
i
jasne
nieorganiczne
myślenie
abstrakcyjnopojęciowe
Odżywianie
się, Obrazy
i
wzrost,
siedlisko rytmiczność
nawyków i pamięci
Ból, przyjemność i Dźwięki
popędy
Samoświadomość,
Miłość
indywidualność,
moralność
Ciało-„ja” uzupełnia wszystkie ciała.
Rozwój człowieka dokonuje się skokowo – każda faza (4) trwa 7 lat. Co siedem lat następują narodziny kolejnych ciał.
Do siódmego roku życia rozwija się ciało fizyczne – dziecko poznaje poprzez zmysły świat, uczy się przez
naśladownictwo, ćwiczy swoją wolę. Od 7 do 14 roku rozwija się ciało eteryczne – poprzez obrazy i przykłady i przy
współudziale sztuki, dziecko ma rozwinąć w sobie ochotę do twórczości, wrażliwość na piękno i ukształtować
charakter.
Szkoła typu Waldorf
Wychowanie to integralna część kultury. Jej odrodzeniu sprzyja powstanie wolnej od polityki i gospodarki szkoły.
Podzielił przedmioty na główne (język ojczysty, matematyka, historia, biologia, geografia, fizyka i chemia), artystyczne
(plastyka, muzyka, eurytmia) i praktyczne (szycie, gotowanie, stolarstwo, garncarstwo, oprawa książek, wikliniarstwo,
kamieniarstwo, kowalstwo, ogrodnictwo). Wybór zależał od wieku i zainteresowań dzieci. Uzupełniła te przedmioty
gimnastyka, religia i dwa nowożytne języki obce.
W klasach I-VIII ten sam nauczyciel.
Wiedzę z zakresu przedmiotów głównych przekazuje się w tzw. Epokach - - w okresie 2-4 tygodni, każdego dnia w
czasie dwóch godzin uczy się jednego przedmiotu głównego. Zamiast podręczników zeszyty epokowe – źródłem
wiedzy jest nauczyciel-wyrocznia. W godzina 8-10 odbywa się nauczanie przedmiotów głównych, od 10 do 12
nauczanie ćwiczeniowe (wymagające stałego powtarzania np. języki) a 12-14 i 15-17 zajęcia praktyczne też w systemie
epokowym.
Dla każdej klasy przewidziana jest 2-3 tygodniowa wycieczka, aby poszerzyli swą wiedzę. Duże klasy – w zespole
ujawnia się niepowtarzalność. Brak stopni – świadectwo opisowe. Na koniec XII klasy na życzenie świadectwo ze
stopniami.
Powstała taka szkoła w Stuttgarcie w 1919 – (Freie Waldorfschule) Wolna Szkoła typu Waldorf.
Wady:
- brak twórczej adaptacji – Steiner przeniósł do XX w neoplatońską metafizykę w niezmienionej formie – utopia
- sposób wyjaśniania zaburzeń w wychowaniu i zachowaniu dziecka – odwoływał się do reinkarnacji, karmy i
dziedziczenia
- jedyny punkt odniesienia dla słuszności są nauki mistrza
- Antropozoficzny obraz świata jest mityczny a nie naukowy
Zalety:
- ogromnie zaangażowani nauczyciele
- wspieranie rozwoju władzy sądzenia i intelektu – uczeń powinien zdobywać wiedze na podstawie własnych
7
obserwacji i eksperymentów a nie uczenia się regułek
Szkoła jest autonomiczna względem polityki i gospodarki – nie ma dyrektora, decyzje są podejmowane przez
nauczycieli na cotygodniowych konferencjach. Rodzice i uczniowie nie mają nic do powiedzenia. Decyzje zapadają
tylko jednogłośnie.
- tylko jeden nauczyciel – łatwo staje się autorytetem – jest wychowawcą, lekarzem, kapłanem i artystą.
- nauczyciel uznaje godność i niepowtarzalność każdego ucznia – uścisk dłoni na powitanie
- położenie nacisku na aktywność i twórczość
Teresa Kukołowicz „Nowe koncepcje wychowania”
Antypedagogika wyrosła z zawiedzionych nadziei w moc wychowania, jakie objawił wiek XX. Poszukiwanie
przyczyn tego stanu doprowadziły do wniosku, że każde intencjonalne działanie wobec wychowanka jest jego
okaleczeniem. Człowiek jest o urodzenia w pełni wartościowy, autonomiczny, potrafi decydować o sobie i swoim
wychowaniu. Istotne jest tylko tworzenie warunków dla spontanicznego, niczym nieograniczonego rozwoju.
Praktycznym wyrazem antypedagogiki jest tworzenie między innymi szkół alternatywnych, zakładających swobodny,
niczym nieograniczany rozwój, bezstresowość.
Inną propozycję pedagogiki zaproponował B. Suchodolski. Jest nią pedagogika humanistyczna. Nawiązuje
ona do racjonalizmu krytycznego K. Poppera. Jej zasadnicze idee są następujące: otwartość na świat, umiejętność
myślenia i działania globalnego, służebność wobec świata i człowieka, oparcie o miłość, powrót do prawdziwej natury,
do człowieczeństwa. W nawiązaniu do tych wartości proponowany jest następujący model kształcenia innowacyjnego,
opartego na procesach antycypacji i uczestnictwa w warunkach społeczeństwa globalnego. Jest to pedagogika, w której
mocno brzmią akcenty przekroczenia kultury narodowej i regionalnej na rzecz globalizmu. Pedagogika humanistyczna
niestety nie definiuje wyraźnie wartości, postuluje etykę niezależną, która w rzeczywistości nie istnieje, opowiada się
za kosmopolityzmem w postaci globalizmu.
Pedagogika R. Steinera opiera się na antropozofii. Według niej ludzie mają tę samą naturę, co Bóg, który nie
istnieje poza nimi, ale jest immanentny wobec świata. Bóg nie wspiera człowieka łaską, nie wysłuchuje jego modlitwy.
Wiedzę człowiek zdobywa szczególną intuicją tajemną. Sam z natury jest dobry, ale w rozwoju natrafia na zło, które
jest zagrożeniem. Wychowanie to przeciwstawianie się zagrożeniom, stąd pedagogika jest terapią. Uwzględnia ona
następujące aspekty: wychowanie estetyczne, ogólne i zawodowe, religijno-moralne. W wychowaniu religijnomoralnym chodzi o ukształtowanie ogólnej pobożności, rozumianej jako postawy czci wobec mądrości, piękna i dobra
w świecie i ludziach. Pedagogika Steinera, z uwagi na swoje założenia filozoficzne, jest obca kulturze polskiej.
Temat 3. Wychowanie chrześcijańskie: Wychowanie w świetle dokumentów Kościoła katolickiego. Wychowanie
chrześcijańskie wychowaniem personalistycznym - godność osoby fundamentem i dyrektywą wychowania. Spotkanie i
dialog - wymiary wychowania chrześcijańskiego.
Gravissimum educationis. Deklaracja Soboru Watykańskiego II o wychowaniu chrześcijańskim.
Katechizm Kościoła Katolickiego
-Płodność miłości małżeńskiej obejmuje także owoce życia moralnego, duchowego i nadprzyrodzonego, jakie przez
wychowanie rodzice przekazują swoim dzieciom. Rodzice są głównymi i pierwszymi wychowawcami swoich dzieci.
W tym sensie podstawowym zadaniem małżeństwa i rodziny jest służba życiu.
-Płodność miłości małżeńskiej nie ogranicza się jedynie do przekazywania życia dzieciom, lecz powinna obejmować
ich wychowanie moralne i formację duchową. Wychowawcze oddziaływanie rodziców jest tak ważne, że trudno je
czymkolwiek zastąpić. Rodzice mają pierwszorzędne i niezbywalne prawo oraz obowiązek wychowania.
-Rodzice, jako pierwsi odpowiedzialni za wychowanie swoich dzieci, mają prawo wybrać dla nich szkołę, która
odpowiada ich własnym przekonaniom. Jest to podstawowe prawo. Rodzice – w takiej mierze, w jakiej to możliwe –
mają obowiązek wyboru szkół, które najlepiej pomogą im w wypełnieniu ich zadania wychowawców chrześcijańskich.
Władze publiczne mają obowiązek zagwarantować to prawo rodzicom i zapewnić konkretne warunki jego
urzeczywistnienia.
O. Feliks Wojciech Bednarski „Wychowanie młodzieży dorastającej”
Samowychowanie to usprawnienie swojego ciała, umysłu, uczuciowości, a przede wszystkim woli – w dążeniu do
osiągnięcia jak największej doskonałości w życiu osobistym i społecznym. Wychowanie zaś to pomaganie innym w
tym samowychowaniu, czyli usprawnianie ciała i ducha. Warunkiem zaś usprawnienia jest znajomość podstawowych
czynników, wpływających na fizyczny i psychiczny rozwój człowieka.
I. Cele oraz ideały wychowawcze
Samowychowanie i wychowanie jest działalnością praktyczną i dlatego oddając się mu, należy wiedzieć, do czego się
dąży. Celem najogólniej jest to, do czego działanie zmierza.
A. Paidocentryzm - cel wychowania w samym dziecku a)hedonizm- życie przyjemne; b)racjonalizm- wartości
umysłowe; c)witalizm- rozwijająca się płodność życia jedn.
B. Heterocentryzm (totalizm) – cel wychowania poza wychowankiem, najczęściej w dobru ogółu (np. państwo)
8
C. Teocentryzm chrześcijański- cel wychowania – osiągnięcie pewnej doskonałości każdego wychowanka, polegająca
na bezpośrednim zjednoczeniu z Bogiem, który nie jest czymś zewnętrznym w stosunku do człowieka.
A) Bóg jest celem ostatecznym
Bezwzględnie ostatecznym celem człowieka jest osiągnięcie pełnej doskonałości przez zjednoczenie z Bogiem, jest
nim przede wszystkim sam Bóg, bo tylko w Nim człowiek osiąga pełne zaspokojenie swych potrzeb zgodnie ze swą
rozumną naturą.
B) Usprawnienie w kulturze jako bezpośredni cel wychowania
Zespół wartości wytworzonych rozumną i społeczną współpracą ludzi z naturą celem jej udoskonalenia stanowi
kulturę. Istnieje konieczność podporządkowania kultury gosp.-technicznej kulturze fizycznej, a jednej i drugiej kulturze
duchowej, z tym, że kultura umysłowa i artystyczna, w granicach pewnej właściwej im autonomii, winne być
podporządkowane kulturze moralnej, bo tylko przez nią człowiek staje się zasadniczo dobrym.
D. Ideały wychowawcze
Wyobrażenie, jakie sobie człowiek wyrabia o najdoskonalszym wzorze postępowania, nazywamy ideałami.
Ideałów nie należy mieszać z celami, gdy ż cele to rzeczywistość lub pozorne dobra, wyzwalające energię ludzką i
nadające jej odpowiedni kierunek w działaniu, podczas gdy ideały to wyobrażenia pewnych wartości wskazujących
drogi do owych celów lub wzory osób, które je osiągnęły. Młodzież dorastająca niechętnie przyznaję się do
naśladownictwa. Jezus Chrystus to nie mit, ale żywy ideał, w którym zawiera się cała pełnia wszystkich ideałów, a to
dzięki zjednoczeniu natury boskiej i ludzkiej w jednej osobie.
II. Wychowawcy oraz środowisko rodzinne
Pierwszym i głównym wychowawcą jest sam Bóg, gdyż będąc źródłem wszelkiego życia, jest także praźródłem
ojcostwa i macierzyństwa naszych rodziców, będącego odblaskiem ojcostwa Bożego. Po Bogu pierwszym
wychowawcą jest sam wychowanek w stosunku do siebie samego. Wychowanie, bowiem polega na usprawnianiu
człowieka: jego ciała, jego zewnętrznych i wewnętrznych zmysłów, jego uczuciowości, umysłu i woli. Z natury swej
do wychowania w szczególny sposób powołani są rodzice, gdyż wychowanie jest jakby dalszym ciągiem procesu
rodzenia biologicznego. Natomiast zawodowymi wychowawcami są ludzie, którym społeczność państwowa lub
Kościół zleca zadanie kształtowania osobowości innych ludzi.
A. Osobowość wychowawcy
Dobry wychowawca powinien:
-być dobrze wychowanym i pełnym człowiekiem, -posiadać szereg zalet,
-ostrożny i uważny, by swym zachowaniem nie zgorszyć wychowanków,
-przyjacielem wychowanków, współdziałającym z nimi w dążeniu do ich udoskonalenia,
-odznaczać się roztropnością, -pokora, -cierpliwość, wyrozumiałość, stałość i wytrwałość.
B. Rola rodziny w wychowaniu młodzieży
Rodzina jest pierwszymi podstawowym środowiskiem rozwoju osobowości ludzkiej. Stanowi bowiem sprzęgło więzi
biologicznych, uczuciowych, kulturalnych, a w pewnym sensie nawet gosp., jednoczących się w zespole czynników,
wyzwalających najbardziej twórcze siły i najgłębsze przeżycia dzieci, młodzieży i dorosłych.
Wychowanie jest zasadniczym obowiązkiem rodziców.
C. Kryzys współczesnej rodziny a wychowanie
Już w okresie międzywojennym niektórzy socjologowie przepowiedzieli nieuchronność rozkładu rodziny i zaniku jej
wpływu wychowawczego w warunkach społeczeństw uprzemysłowionych i wielkomiejskich. Atmosfera miłości i
wzajemnego zrozumienia rodziców stanowi żyzne podłoże prawidłowego rozwoju dzieci i zasadniczy warunek ich
zdrowego wychowania. Na wychowanie nie tylko małych, ale także dorastających dzieci niekorzystnie wpływa praca
zawodowa matki poza domem w godzinach, kiedy one są w domu, gdyż tego rodzaju praca uniemożliwia matce
całkowite oddanie się coraz bardziej złożonym sprawom i wymaganiom młodocianym.
D. Miłość rodzicielska w służbie wychowania.
Nie ma wychowania bez zdrowej miłości ku dzieciom, czyli bez stałej woli, rozgrzanej uczuciem, by wszystkim
dzieciom czynić to co dla nich naprawdę dobre, czyli to co je doskonali. Dzieci od pierwszych dni po urodzeniu
instynktownie odczuwają tę miłość i potrzebują jej do swego rozwoju na równi z pokarmem. Miłość rodzicielska
wymaga współpracy obojga rodziców w dziele wychowania oraz unikania rozbieżności. Rodzice mogą własnym
przykładem nauczyć dzieci ofiarności, wzajemnego szacunku, poczucia odpowiedzialności.
E. Rola dziadków
W rodzinie nie tylko rodzice wychowują, ale wszyscy wszystkich. Po rodzicach jednak największy wpływ
wychowawczy mają dziadkowie, szczególnie wtedy, gdy rodzice pracują poza domem, dziadkowie zaś, jako emeryci,
pozostają w domu i mogą zając się dziećmi.
III. Metody i środki wychowawcze
A. Metody wychowawcze
Ponieważ metoda to rozważny dobór prawidłowych sposobów i środków do osiągnięcia świadomie zamierzonego celu,
różne systemy pedagogiczne, zależnie od tego, co uznają za naczelny cel wychowania, zalecają różne metody
wychowawcze.
Systemy paidocentryczne - zalecają nie narzucać dzieciom żadnych wzorów czy zasad.
Systemy heterocentryczne - żądają przekazywania dzieciom określonych treści kulturowych, skierowanych do celów,
wyznaczonych przez społeczeństwo.
9
Metoda wychowawcza, zalecana przez teocentryzm chrześcijański, a szczególniej przez uniwersalizm św. Tomasza z
Akwenu, polega na sprzężeniu wychowania i samowychowania. Zdaniem św. Tomasza rola wychowawcy w stosunku
do wychowanka jest pomocnicza, wspierająca, wtórna, a nie główna i zasadnicza.
B. Środki wychowawcze
Kierunki pajdocentryczne- środki, które by przede wszystkim ujawniły i zaspokajały potrzeby samych dzieci bez
niepotrzebnego wtrącania się dorosłych do ich świata, a nawet bez podporządkowania się Bogu.
Kierunki heterocentryczne- karność i nauka szkolna w duchu panującego ustroju.
Pedagogika chrześcijańska wychodzi z założenia św. Tomasza z Akwenu, że środków należy używać stosownie do
warunków samego wychowania zarówno w dziedzinie wychowania umysłowego jak i moralnego.
Środki wychowawcze:
1.Nadzór, 2. Zabawy i gry, 3. Praca, 4.Środki społecznego przekazu: a)prasa, b)telewizja, kino, teatr 5.Karność
Nagrody obiecywane i dawane za dobre zachowanie lub za dobre stopnie w nauce, podobnie jak i kary, nie należą do
najbardziej wychowawczych środków.
IV. Wychowanie fizyczne
Ciało ludzkie jest nie tylko najwyższej klasy narzędziem, ale dzięki zjednoczeniu z niematerialnym współczynnikiem,
który je ożywia, zwanym duszą nieśmiertelną, stanowi tworzywo osobowości ludzkiej. Ciało nasze jest organicznym
zespołem tysięcy najrozmaitszych mechanizmów, ściśle z sobą zespolonych i współdziałających.
A. Podłoże genetyczne
Jednym z najbardziej zdumiewających zjawisk w przyrodzie jest psychofizyczny rozwój człowieka, poczynając od
mikroskopijnego zarodka, powstałego z wniknięcia ojcowskiego plemnika do jajowej komórki matki. Opierając się na
zdobyczach współczesnej genetyki, można przyjąć, że ogół zarówno fizycznych jak i psychicznych cech człowieka jest
wypadkową oddziaływania trzech zasadniczych czynników: a)podłoża genetycznego, b)środowiska, c) osobistej pracy
nad sobą dziecka czy młodzieńca.
B. Rozwój fizyczny
Normalny rozwój człowieka na skutek swoistej budowy jego organizmu, a zwłaszcza mózgu, wymaga niewspółmiernie
długiego dzieciństwa w stosunku do przeciętnej długości życia w porównaniu do zwierząt. Dzieciństwo bowiem
człowieka, tzn. okres do osiągnięcia dojrzałości płciowej, obejmuje czwartą lub piątą część jego życia, podczas gdy u
zwierząt od 10 do 18-tej. Dzieci wiejskie oraz niedożywione dojrzewają później, niż dzieci miejskie i dobrze
odżywione.
C. Kultura fizyczna
Zespół takich sprawności, jak zdrowie, zwinność, siła i piękność ciała, wytworzonych współpracą ludzi z naturą celem
udoskonalenia tegoż ciała nazywamy kulturą fizyczną. Konieczność tej kultury fizycznej jeszcze bardziej uwidacznia
się, gdy rozważymy stosunek ciała ludzkiego do celu, jaki powinien przyświecać każdemu człowiekowi, a mianowicie
do osiągnięcia pełnej doskonałości.
1.Odżywianie. Trzeba zachować złoty umiar, który w tym wypadku polega na tym, by jeść i pić tyle, ile trzeba dla
zdrowia i spełnienia swych obowiązków.
2.Sen i odpoczynek. Człowiek nie może bezustannie pracować,. Organizm bowiem ulega zmęczeniu, które jest
zjawiskiem fizjologicznym, chroniącym organizm przed całkowitym wyczerpaniem.
3. Higiena osobista. Ogromnie ważną rolę odgrywa higiena zarówno środowiska (np. czystość mieszkania, świeże
powietrze, dobre oświetlenie, należyte ogrzewania mieszkania itd.) jak i osobista, w której szczególne znaczenie ma
czystość ciała.
4. Ćwiczenia fizyczne. Nieodłączną częścią wychowania są ćwiczenia fizyczne takie jak gimnastyk, gry, i sporty.
V. Kształcenie umysłowe oraz estetyczne
Rozwój fizyczny wpływa na kształtowanie się i doskonalenie narządów poszczególnych zmysłów, warunkujących
działalność wyższych władz psychicznych, takich jak zdolność spostrzegania, uwaga, pamięć, wyobraźnia, zdolność
zmysłowej oceny. Jeśli jednak środowisko nie dostarczy dziecku odpowiednich bodźców, kształtujących działalność
powyższych uzdolnień psychicznych, rozwój ich ulegnie zahamowaniu, a nawet uwstecznieniu.
A. Wychowanie szkolne
Szkoła przejęła wiele zadań wychowawczych z rodziców dzieci na siebie. Nauczyciele to prawie zawsze ludzie, którzy
z całego serca kochają młodzież i dlatego wybrali zawód nauczania w szkole, mało popłatny, a wymagający nie tylko
wieloletniego przygotowania naukowego w szkołach średnich i wyższych, ale także bardzo odpowiedzialny i
najbardziej wyczerpujący nerwowo.
B. Współdziałanie rodziców ze szkołą
Bardzo się mylą rodzice, którzy sądzą, że nie ponoszą odpowiedzialności za postępowanie swych dzieci w szkole, gdyż
między rodziną a szkoła musi być jak najściślejsza współpraca, także odnośnie młodzieży dorastającej. Rodzice
powinni stworzyć w domu jak najlepsze warunki dla swych dzieci odnosicie do uczęszczania dzieci do szkoły.
C. Szkolnictwo polskie na uchodźstwie
W szczególnie trudnym położeniu jest polskie nauczycielstwo i polskie szkolnictwo na uchodźstwie, gdyż coraz mniej
młodzieży polskiego pochodzenia uczęszcza do polskich szkół. Rodzice nie ucząc dzieci języka swej pierwszej
ojczyzny, wyrządzają im niepowetowaną krzywdę, gdyż zamykają przed nimi skarby kultury ojczystej.
D. Kształtowanie światopoglądu młodzieży
Pod wpływem nauczania szkolnego, rozmów z rodziną oraz rówieśnikami, a także osobistego czytania książek i
10
czasopism, oglądania telewizji i filmów, powoli rozwijają się podstawowe zręby światopoglądu młodzieżowego.
Rozwój ten uwydatnia się szczególnie po przejściu okresu pokwitania, kiedy organizm młodzieńczy odzyskuje
zachwianą w owym okresie równowagę. (myślenie o wyborze stanu i zawodu)
E. Wychowanie estetyczne
W ścisłym związku z kształceniem umysłu, a zwłaszcza ze szkolnymi lekcjami literatury, śpiewu, robót ręcznych i
gimnastyki, pozostaje wychowanie estetyczne, które polega na usprawnianiu wrażliwości młodzieży na piękno oraz
rozwijaniu i doskonaleniu jej uzdolnień artystycznych, czyli tworzeniu dzieł pięknych.
VI. Wychowanie religijne
Religia jest naturalną potrzebą duszy ludzkiej do tego stopnia, że nawet sami krzewiciele ateizmu usiłują stworzyć
namiastkę religii w postaci kultu jakiegoś człowieka (takiego jak Hitler, Stalin czy Mao) lub jakiegoś systemu.
Wychowanie religijne polega na dopomożeniu młodzieży w jej usprawnieniu się w wierze, w nadziei, w miłości, w
oddaniu Bogu należnej Mu czci, w czynnym uczestnictwie w życiu kościoła.
A. Rozwój i kryzys życia religijnego młodzieży
Uczucia religijne budzą się w dziecku bardzo wcześnie, jeśli rodzice, a zwłaszcza matka, są religijni, modlą się i
opowiadają mu o Bogu. Ale prawdopodobnie i bez naśladowania rodziców dziecko stworzyłoby sobie samorzutnie
religię na wzór ludzi pierwotnych. Najlepsze wychowanie religijne dziecka to religijne życie całej rodziny. Znaczna
większość młodzieży dorastającej chce początkowo przeciwstawić tradycyjnym przekonaniom i wierzeniom swe
własne ostrze krytyki. Podchodzi więc do zagadnień religijnych w ten sam sposób jak do zagadnień metafizycznych i
społecznych, stosując także do religii swój radykalizm i racjonalistyczne doktrynerstwo. Tak więc w wyniku
przesilenia religijnego w okresie dojrzewania wytwarzają się wśród młodzieży trzy rodzaje stosunków do religii:
a)niewierzący i niepraktykujący, b)oportuniści: niewierzący ale praktykujący; wierzący ale niepraktykujący, c)wierzący
i praktykujący.
B. Pogłębienie wiary wśród młodzieży
Młodzieży dorastającej należy pomóc w wyborze i w przezwyciężeniu przesilenia religijnego przez wzorowy przykład
prawdziwej i zdrowej religijności otoczenia a zwłaszcza domu rodzinnego. Tam gdzie istnieje w pobliżu wzorowo
prowadzona szkoła katolicka, należy do niej wysyłać dzieci, a gdzie jej nie ma, należy przeciwdziałać antyreligijnemu
nastawieniu szkoły, jeśli by takie miało miejsce.
C. Wychowanie ku nadziei i miłości nadprzyrodzonej
Wychowanie religijne nie ogranicza się do pomagania młodzieży w kształtowaniu i pogłębianiu nadprzyrodzonej
wiary. Niemniej ważne jest udzielenie jej pomocy w doskonaleniu się we wszystkich innych sprawnościach moralnych,
a szczególnie – odnośnie do religii – w nadziei chrześcijańskiej, w miłości do Boga i bliźniego oraz w pobożności.
Nadzieja chrześcijańska to sprawność wzmacniająca naszą wolę w dążeniu do dóbr nadprzyrodzonych (których
pragnienie wzbudziła w nas wiara), by nie cofać się przed przeszkodami i nie zniechęcać się trudnościami.
D. Wychowanie liturgiczne
Jednym z podstawowych sposobów urzeczywistnienia oraz okazywania miłości ku Panu Bogu jest oddanie Mu
należnej czci, do czego przysposabia nas cnota pobożności szczególnie za pośrednictwem liturgii czyli społecznej
służbie Bożej odprawianej w imieniu Kościoła w sposób określony przez tenże Kościół.
VII. Wychowanie charakteru i woli
Wychowanie religijne, wskazując człowiekowi jego bezwzględnie ostateczny cel oraz drogę, która wiedzie do jego
osiągnięcia, jest podstawą wychowania moralnego. Moralność bowiem to zgodność dobrowolnego postępowania nie
tyle z przyjętymi w danej społeczności zwyczajami czy normami, gdyż te mogą być niemoralne – ale z rozumną naturą
człowieka właściwie nastawionego do prawdziwego ostatecznego celu życia.
Religia jest podstawą życia moralnego, ale dobrowolność postępowania jest jego zasadniczym warunkiem.
A. Rozwój woli
Wola, jako zdolność chcenia budzi się w dziecku już około trzeciego roku życia, a mianowicie wtedy, gdy dziecko na
podstawie zdobytych uprzednio spostrzeżeń i wyobrażeń, potrafi wytworzyć sobie pierwsze umysłowe pojęcia dóbr,
czyli bezobrazowe przedstawienia tego co jest lub wydaje się nam wartością. Przedmiotem woli bowiem może być
tylko to co nam jakoś odpowiada, zaspokajając jakąś naszą potrzebę, czyli dobro.
B. Rozdroża obyczajowe młodzieży
Wykolejenie się młodzieży z właściwych dróg życia moralnego jest cofaniem się w rozwoju i pewnego rodzaju
rozpadem osiągniętych wartości osobowych i dlatego zwie się dezintegracją, która jest przeciwstawieniem tzw.
integracji czyli scalenia się dodatnich cech osobowości. Najczęściej ta dezintegracja występuje u młodzieży źle
wychowanej w dzieciństwie. Młodociani przeciwstawiają się na każdym niemal kroku tradycyjnym przekonaniom
starszego pokolenia, a nie mając jeszcze własnych zasad postępowania, łatwo ulegają wykolejeniu w wieku podrastania
mimo nawet najbardziej starannego wychowania w dzieciństwie i jak najbardziej przykładnego życia rodziców.
C. Samowychowanie charakteru
Moralna dojrzałość, będąca celem wychowania moralnego, to stałość w roztropnym i wytrwałym dążeniu ku
właściwemu celowi życia przez wierne i staranne spełnienie obowiązków mimo zewnętrznych przeszkód i
wewnętrznych trudności. Innymi słowy to charakter, będący duchowym obliczem człowieka. Na charakter składają się
głównie trzy czynniki: 1)usposobienie czyli temperament jako tworzywo charakteru; 2)skierowanie życia ku
właściwemu celowi; 3)sprawności moralne, a szczególni stałość, wytrwałość i roztropność spełnianiu obowiązków. w
kształtowaniu charakteru główną rolę odgrywa nie plan czy choćby najlepszy pomysł, ale wola. Wychowanie
charakteru wymaga stałego i wytrwałego ćwiczenia się w coraz doskonalszym i sprawniejszym wykonywaniu
11
cnotliwych czynności.
VIII. Wychowanie uczuć i popędu seksualnego
A. Rozwój i wychowanie życia uczuciowego młodzieży
Niema od trzeciego roku życia zachowanie się dziecka ma wybitnie charakter odruchowy, czyli opiera się na swoistej
dla żywego ciała pobudliwości i przewodnictwie podrażniania, wywołanego przez jakąś zewnętrzną lub wewnętrzną
podnietę i przechodzącego z neuronów czuciowych na ruchowe. Łańcuch odruchów, powiązanych ze sobą tak, iż
wywołanie jednego powoduje z nieprzepartą siła wystąpienie następnych, o ile nic nie stoi na przeszkodzie, zwiemy
instynktem. Popęd zasadniczy i zdobywczy. Uczucia to siłą żywiołowa, umożliwiająca człowiekowi podjęcie
największego nawet wysiłku dla zwalczenia groźnego zła lub zdobycia tego co naprawdę jest dobre.
B. Dojrzewanie płciowe
Przynależność do jednej z dwu płci i fakt, że w każdej komórce ciała ludzkiego istnieje chromosom płciowy, pociąga
za sobą szczególną wrażliwość seksualną i odpowiadający jej popęd płciowy. Nie ulega jednak wątpliwości, że
płciowość jest siła żywą i czynną już w dzieciństwie, skoro warunkuje występowanie różnic fizycznych i psychicznych
między chłopcami i dziewczętami już w pierwszych latach ich życia. Płeć więc działa w dziecku tylko jako twórcza
siła, organizująca swoiste cechy przyszłej osobowości.
C. Opanowanie popędu płciowego
Popęd płciowy jest siłą żywiołową, zdolną natchnąć człowieka do podjęcia się najśmielszych i najbardziej szlachetnych
dzieł, zmobilizować wszystkie jego siły w kierunku, ich urzeczywistnienia, rozpalić w jego sercu trwały płomień
zapału, wzbudzić w duszy najgorętsze zrywy do bohaterstwa – ale pod warunkiem, że popęd ten zostanie należycie
skierowany, opanowany i wychowany. Jeśli natomiast zostanie pozostawiony sam sobie, wówczas zdruzgocze
szczęście, a nieraz i życie człowieka, który zaniedbał wychowanie tego instynktu, czasami zaś także innych osób, jak o
tym świadczą tak częste samobójstwa i morderstwa na tle seksualnym.
Celem pedagogiki seksualnej jest przede wszystkim czystość moralna, zwana niekiedy powściągliwością.
IX. Wychowanie społeczne i narodowe
Wychowanie społeczne zmierza do tego celu, by młody człowiek umiał we właściwy sposób ustosunkować się do
dobra ogółu społeczności, w której żyje.
A. Rozwój uczuć społecznych
Uczucia społeczne budzą się dziecku już w niemowlęctwie równocześnie z rozwojem mowy. Postać wykolejenia się z
właściwych dróg życia społecznego, a mianowicie chuligaństwo, czyli bezsensowna przestępczość, nie mająca ani
rozumowej pobudki, ani nie dająca przestępcy rzeczywistej korzyści.
B. Usprawnianie się młodzieży w cnotach społecznych
Wychowanie społeczne musi oprzeć się na wymaganiach natury człowieka jako istoty rozumnej i dlatego społecznej i
wyposażonej w wolną wolę, dzięki której ludzie są zdolni do podjęcia pracy dla dobra ogółu społeczności, do której
przynależą. Dalszy, zadaniem wychowania społecznego jest szacunek dla własności tak prywatnej jak i publicznej oraz
dla pracy. Pozytywne wychowanie społeczne młodzieży w dziedzinie mowy to usprawnienie w prawdomówności i
szczerości, których przeciwieństwem jest kłamstwo oraz obłuda.
C. Wychowanie narodowe
Rodzina to podstawowa komórka tego wielkiego organizmu jakim jest naród i Kościół. Ojczyzna to kraj, w którym
urodziliśmy się i wychowaliśmy się – lub w jakim stale przebywamy wraz z narodem, który ten kraj zamieszkuje i
którego kulturą duchowo żyjemy. W szerszym znaczeniu ojczyzną jest także kraj, z którego pochodzą nasi przodkowie,
gdyż oni przez wychowanie, a nawet w pewnej mierze przekazem związków dziedzicznych, gromadzonych
doświadczenia wielu pokoleń, wyposażyli nas w zarzewie kultury swego kraju.
X. Wychowanie harcerskie
Stowarzyszeniem najbardziej wszechstronnie rozwijającym charakter młodzieży i wychowującym ją narodowo,
społecznie, moralnie, fizycznie, religijnie a nawet w pewien sposób umysłowo - jest Związek Harcerstwa Polskiego.
A. Historia oraz ideologia harcerstwa
Związek Harcerstwa Polskiego jest odgałęzieniem międzynarodowego skautingu, którego organizatorem był prawnuk
słynnego admirała angielskiego, Nelsona, generał Baden Powell. W myśl założeń Baden Powella skauting ma być
twórczą grą o zdobycie duchowej i cielesnej sprawności w służbie Boga i Narodu w walce o zwycięstwo braterstwa i
radości w pożyciu między ludźmi przy pomocy (metoda harcerskiego wychowania): a)współżycia z przyrodą,
b)systemu zastępowego c)zdobywania sprawności.
B. Współczesna praca wychowawcza harcerstwa polskiego
O prężności i żywotności ruchu harcerskiego świadczy fakt istnienia już od 80 lat harcerskich drużyn, hufców i
chorągwi za granicą. Dziś niestety jest ich za granicą kilka razy mniej, zwłaszcza w Europie zachodniej.
Stanisław Dziekański „Wychowanie w nauczaniu Kościoła. Od XIX w. do Soboru Watykańskiego II”
Wstęp
Prawo Kościoła do wychowania zarówno religijnego, jak też w sensie czysto ludzkim, jest na ogół przyjmowane przez
chrześcijan bez cienia wątpliwości. Istnieją dość liczne publikacje polskich autorów, dotykające szczegółowych
zagadnień wychowania w nauczaniu Kościoła. Przede wszystkim należy tu wskazać na bardzo cenne opracowania J.
12
Tarnowskiego oraz M. Majewskiego, które poruszają kwestię ewolucji w zakresie wychowawczej myśli Kościoła,
poddając analizie encyklikę Piusa XI „O chrześcijańskim wychowaniu młodzieży” oraz nauczanie Ojców Soboru,
zawarte głównie w Deklaracji o wychowaniu chrześcijańskim.
I. Rozumienie pojęcia „wychowanie”
Określenie to można odnieść zarówno do działania wychowawczego, czyli czynności wychowawców, jak też do
procesu samorzutnego rozwoju wychowanka.
A. Wychowanie jako „urabianie”
Nauczanie Kościoła od początku wieku XIX do Soboru Watykańskiego II definiuje wychowanie jako „urabianie” i
włącza się w nurt obrony tradycyjnego systemu wychowania oraz ostrej polemiki z „nowym wychowaniem”.
B. Wychowanie jako integralnie rozumiana formacja
W okresie pontyfikatu Piusa XII wybujałości nowego wychowania zostają więc niwelowane nowym kierunkiem
pedagogicznym, który łączy aktywność w wychowaniu z celem wychowania, przedmiot z podmiotem, funkcjonalność
z prawdą, wychowanie indywidualne ze społecznym. Tym samym w wychowawczym nauczaniu Kościoła określenie
wychowania jako „urabianie” ewoluuje w kierunku definiowania go jako integralnej formacji.
C. Wychowanie jako wprowadzenie do samowychowania
Integralna formacja wychowanka zawiera w sobie elementy charakterystyczne dla wychowania określonego jako
wprowadzenie do samowychowania bądź też samorealizacji. Uwidoczniło się to szczególnie w wypowiedziach Piusa
XII, których konkluzją jest następujące stwierdzenie: „Każde zdrowe wychowanie zmierza stopniowo do tego, aby
zmniejszyć wpływ wychowawcy i we właściwych granicach zwiększyć autonomię wychowywanego”.
Deklaracja WCH stwierdza, że każdemu człowiekowi przysługuje prawo do wychowania, które winno być
dostosowane do właściwości wrodzonych wychowanka, różnicy płci, kultur, ojczystych tradycji.
II. Podmioty wychowania
W tradycyjnym pojmowaniu wychowania, będącym działaniem świadomym, podmiotem wychowującym jest sam
wychowawca, który określa szczegółowo cele i środki wychowania oraz organizuje cały jego proces. Wychowanek
natomiast jest tutaj postrzegany jako przedmiot wychowania. Jednakże pozycja wychowawcy jako podmiotu
wychowującego ulega modyfikacji, gdy wychowanie przyjmuje postać swobodnego rozwoju wychowanka, który sam
staje się głównym realizatorem wychowania Wówczas sytuacjami wychowawczymi są wewnętrzne warunki
wychowania, a samo wychowanie staje się procesem niezależnym wprost od osoby wychowującej i jej
wychowawczego urabiania.
A. Od przedmiotowego do podmiotowego traktowania wychowanka
Przedpoborowe nauczanie, akcentujące w szczególny sposób element „urabiania”, określa wychowanka jako przedmiot
wychowania. Z kolei w nauczaniu Soboru Watykańskiego II staje się on podmiotem wychowania i głównym jego
realizatorem.
B. Od wychowawcy „tresera” do wychowawcy wspomagającego rozwój wychowanka
Wychowawca, którego przedstawiają przedpoborowe dokumenty Kościoła, jest prezentowany przede wszystkim jako
główny podmiot wychowania i przyjmuje w pewnym sensie postawę ”tresera”.
Wspomagająca rola wychowawcy w rozwoju wychowanka, postulowana częściowo w wypowiedziach Piusa XII i Jana
XXIII, jest w całej pełni prezentowana w wypowiedziach Soboru Watykańskiego II.
III. Ewolucja celów wychowania
Pojęciem „cele wychowania” określa się stany rzeczy, których osiągnięcie jest postulowane poprzez zabiegi
wychowawcze. Stąd też cele wychowania obejmują najrozmaitsze dyspozycje i cechy osobowościowe, które pragnie
się rozwinąć w wychowanku. Jednakże specyficzny charakter wychowania wymaga zgodności poszczególnych celów
między sobą. Ta z kolei jest zapewniona wówczas, jeśli wspomniane cele przenika jedna główna idea, która stanowi
zarazem treść ideału wychowania. Ideał wychowania jest więc najwyższym i nadrzędnym celem.
A. „Dobry chrześcijanin” i „uczciwy obywatel” jako cel wychowania do Vaticanum II
„Dobry chrześcijanin” i „uczciwy obywatel” był określony jako naczelny cel wychowania w dokumentach Kościoła od
początku wieku XIX do Soboru Watykańskiego II. Był to czas kończącego się wieku Oświecenia, a którym został
zapoczątkowany proces sekularyzacji kultury i rozpoczęcia epoki pozytywizmu oraz wielkich ruchów społ. wieku XIX
i początku XX stulecia. Wg encykliki Divini illius Magistra „dobry chrześcijanin” jest użyteczny dla życia
gospodarczego. Uczestniczy w życiu społecznym i nie usuwa się od czynnej współpracy z innymi.
B. Integralne połączenie rozwoju osobowego z chrześcijańskim w nauczaniu Vaticanum II
Deklaracja Wychowania Chrześcijańskiego zwraca uwagę, że „wychowanie to zdąża nie tylko do pełnego rozwoju
osoby ludzkiej, ale ma na względzie przede wszystkim to, aby ochrzczeni, wprowadzani stopniowo w tajemnicę
zbawienia, stawali się z każdym dniem coraz bardziej świadomi otrzymanego daru wiary”.
Przedstawiony ideał wychowania w DWCH, odnoszący się zarówno do wychowania przysługującego wszystkim
ludziom, jak też do wychowania chrześcijan, zawiera w sobie podwójny cel: indywidualny i społeczny.
IV. Realizacja celów wychowawczych
Przyjęcie poglądu, że cele wychowania wpływają na wybór środków prowadzi do podzielenia do na dwie główne
części.
A. Środki wychowania „dobrego chrześcijanina” i „uczciwego obywatela”
1.Środki służące wychowaniu „uczciwego obywatela”. Leon XII – metody wychowania powinny być dostosowane do
13
celu wychowania, którym jest urobienie „dobrego chrześcijanina” i „uczciwego obywatela”: tworzenie atmosfery
miłości i wzajemnego zaufania; dobry przykład wychowawcy; indywidualne traktowanie wychowanka; współpraca
wychowanka z wychowawcą.
2.Środki służące wychowaniu „dobrego chrześcijanina”:
wprowadzenie wychowanka w życie modlitwy i sakramentów (środki łaski nadprzyrodzonej);
ukazywanie wychowankowi wzorów osobowych – jaki daje sam Chrystus i święci.
B. Metody służące integralnemu połączeniu osobowego rozwoju wychowanka z rozwojem chrześcijańskim
Ideał wychowawczy Soboru Watykańskiego II łączy w sobie dwie bardzo wyraźnie zarysowane płaszczyzny
wychowania – naturalną i chrześcijańską. Naturalna – zajmuje się środkami wychowania koniecznymi do osiągnięcia
przez wychowanka pełnego rozwoju osobowego. Chrześcijańska – przedstawia środki prowadzące chrześcijanina ku
doskonałości, która wyraża się w służbie Kościołowi i chrześcijańskiej przemianie świata.
1. Realizacja celów wychowawczych związanych z osobowym rozwojem człowieka
wytworzenie atmosfery miłości i zaufania; dawanie dobrego przykładu w wychowaniu; indywidualne traktowanie
wychowanka; współdziałanie wychowanka i wychowawcy.
2. Realizacja celów wychowania należnego ochrzczonym
Dokumenty Vaticanum II, w wychowaniu należnym chrześcijanom, mocno akcentują konieczność pogłębienia formacji
chrześcijańskiej, która powinna iść przede wszystkim w trzech kierunkach: wychowanie pełnej świadomości wiary;
żywej więzi ze wspólnotą Kościoła, powiązaną ze wspólnotą społeczną i ogólnoludzką; wychowania do świętości,
która właściwie ukierunkowuje aktywność ludzką i kulturę, prowadząc równocześnie do odnawiania i uświęcania
świata.
Temat 4. Koncepcje (szkoły) wychowania chrześcijańskiego: Wychowanie jezuickie, lasaliański system
wychowawczy, system prewencyjny Św. Jana Bosko, program "powściągliwości i pracy" ks. Bronisława Markiewicza.
Cian L., System zapobiegawczy św. Jana Bosko i jego charakterystyka”
„Ksiądz Bosko i jego system wychowawczy” red. J. Niewęgłowski
Ksiądz Bosko był nie tylko wielkim wychowawcą, ale również stworzył system wychowania, który został nazwany
prewencyjnym. System powstał jako odpowiedz na potrzeby wychowawcze związane z konkretnym środowiskiem
ubiegłego wieku, we Włoszech, które stawały się jednym narodem.
Bosko” System represyjny nie uczynił nikogo lepszym”
System prewencyjny = system zapobiegawczy.
Bosko mówił że istnieją 2 przeciwstawne systemy stosowane w wychowaniu młodzieży: zapobiegawczy i represyjny.
!.System represyjny polega na tym że podwładnym ogłasza się prawo, a potem pilnuje się tylko by wykryć przestępców
i wymierzyć zasłużoną karę. Według tego systemu słowa i postawa powinny być zawsze surowe, a nawet groźne, a sam
przełożony powinien unikać wszelkiej zażyłości z podwładnymi.
2.Zupełnie inny wręcz przeciwstawny jest system zapobiegawczy. Polega on na tym, że podwładnych zaznajamia się z
przepisami i regulaminem, a następnie roztacza się nad nimi taką opiekę że wychowankowie znajdują się zawsze pod
czujnym okiem dyrektora lub wychowawców, którzy jak kochający ojcowie przemawiają do nich, służą im za
przewodników, udzielają im rad i upominają z miłością.
System ten opiera się całkowicie na rozumie, religii i na miłości wychowawczej
Tzn. Bóg ma być na pierwszym miejscu i trzeba zmierzać w wychowywaniu dziecka do „całkowitego” jego zbawienia.
Bosko przed śmiercią powiedział do swego następcy „Powiedz chłopcom, że oczekuje ich wszystkich w niebie”(czyli
wychowanie ma przybliżać do Boga).A do swego następcy wyszeptał” Spraw aby Cię kochali”. Te 2 myśli zawierają
ducha jego koncepcji wychowawczej”
System ten w praktyce opiera się całkowicie na słowach św. Pawła: ”Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Wszystko
znosi, we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzyma.” Dlatego tylko chrześcijanin może z powodzeniem
stosować system zapobiegawczy(prewencyjny).
Tutaj w ty systemie wychowawczym ważne są m.in.:
1.osobowość każdego z wychowanków: każdy z osobna wymaga czasu, niezbędnego do prywatnej rozmowy z
wychowawcą(Bosko zawsze miał czas, aby wysłuchać swoich podopiecznych i udzielić im cennych rad)
2.Proces wychowawczy polega na zachęcaniu, dawaniu propozycji i otwieraniu możliwości wychowankom.
3.Ważna jest braterska obecność wychowawcy” asystenta”, którego rolą jest „zapobieganie”: w postaci oddalania
niebezpiecznych okazji, doświadczeń ciężkich czy zdecydowanie negatywnych. Jest to rodzaj podpory dla
wychowanka który może liczyć na radę jak należy postępować. Wychowawca jest przyjacielem, który woli, aby zło
zatrzymywać z dala niż naprawiać je, kiedy już zaistniało.
Wychowawcę ma cechować:
-cierpliwość
-życzliwość do drugiej osoby
-popieranie czyjegoś rozwoju
-miłość do wychowanków i tego co robi
-ma zapobiegać złym wypadkom i wydarzeniom.
-nie stosuje przymusu, ale próbuje doprowadzić do zrozumienia przez wychowanka co jest dla niego dobre.
-Wychowawca to osoba całkowicie poświęcająca się dla dobra swoich uczniów
14
4.Najważniejszym środowiskiem wychowawczym jest środowisko rodzinne, gdy tego „gniada rodzinnego” zabraknie,
należy według Bosko ofiarować młodzieży takie „środowisko rodzinne” w każdej instytucji.
5.System prewencyjny budził uczucie przyjaźni u ucznia, który w wychowawcy widział dobroczyńcę, który go
upomina, pragnie jego dobra, chce uchronić go od przykrości, kar i hańby (tak jak prawdziwy ojciec).
6.Cel wychowania w systemie prewencyjnym był wspólny z innymi systemami, mianowicie najpełniejszy rozwój
osobowości..
Czesław Kustra „Oratoria jako forma opieki wychowawczej we współczesnej parafii”
Wstęp
Tradycyjne duszpasterstwo się nie sprawdza, bo obejmuje i tak tych, którzy z własnej woli przychodzą do Kościoła.
Ludzie nie rozumieją Kościoła, sakramentów, nie umieją się modlić. Rodziny polskie w jakimś procencie stają się
chore moralnie.
Nowa rola duszpasterza, proboszcza parafii obejmuje m.in.:
7) Uczyć jak kochać Jezusa w konkretnej rzeczywistości, nawiązać z nim dialog.
Oratorium- łac. Miejsce modlitwy lub utwór wokalno- instrumentalny. A w znaczeniu pedagogicznym: miejsce,
gdzie wychowuje się człowieka przez modlitwę, pracę (umysłową, fizyczną, duchową), godziwą rozrywkę, gdzie
człowiek wsłuchuje się w słowo Boże (katecheza, liturgia), miejsce wspólnoty, etc.
Inicjatorzy tej formy wychowawczej: św. Filip Nereusz (XVI w.), Św. Jan Bosko (XIX w.), ks. Bronisław Markiewicz.
Rozwija się od XVI wieku.
SZKOŁY NAUKI KATOLICKIEJ- mnich Castellino de castello, region Como we Włoszech, zakłada pierwsze takie
oratorium, przejęty moralno - religijnymi problemami zaniedbanych chłopców.
Wyznacza 2 kierunki pracy:
4) katecheza wśród niższych warstw społecznych.
5) nauka czytania i pisania.
ŚW. FILIP NEREUSZ
Poprzez naukę prawd wiary oraz rozrywkę i śpiew chciał przywrócić Kościołowi młodzież i dorosłych, którzy odeszli
od praktykowania cnót chrześcijańskich.
1841- JAN BOSKO, Turyn, zakłada oratorium. Charakteryzuje się charyzmą, indywidualizmem, wyróżnia się jego
dobry sposób traktowanie chłopców.
KS. BRONISŁAW MARKIEWICZ, pocz. XX w, Galicja, zakłada Towarzystwo „Powściągliwość i Praca”
przekształcone później w Zgromadzenie św. Michała Archanioła. W swe pracy nawiązywał do dokonań Jana Bosko.
Obecnie takie przykładowe oratorium w Polsce znajduje się w zgromadzeniu św. Michała Archanioła, Oratorium Sługi
Bożego ks. Markiewicza w Toruniu na Rybakach;
8) 70 dzieci i młodzieży
9) prowadzony jest dialog z rodzinami dzieci
10) azyl dla dzieci z rodzin patologicznych
11) spokojne miejsce do odrabiania lekcji, rozrywki, socjalizacji z innymi dziećmi
12) zajęcia dodatkowe: gotowanie, szycie, tańce, plastyka, etc.
13) Zatrudnia pedagogów szkolnych
14) Organizuje konkursy, wycieczki, spektakle teatralne.
Zasada dobrego dziecka- wyznawana na wszystkich etapach wychowania. Interes, korzyść, własne dobro,
bezpieczeństwo, wszechstronny rozwój dziecka są głównym motywem dla działań wychowawcy.
Pożądane cechy osobowe wychowawcy:
3) Dobroć
4) Cierpliwość
5) Empatia
6) Bezinteresowność
7) Radosne uosobienie
8) Pracowitość
System prewencyjny- jest przeciwstawieniem systemu restrykcyjnego; wychowanie przez łagodność, przyjazną
zachętę w przestrzeganiu prawa, wychowanie we wspólnocie.
15
Ksiądz Bronisław Markiewicz - człowiek czynu, miłości i poświęcenia
Jeden z najwybitniejszych Polaków przełomu XIX i XX wieku - kapłana, pedagoga, działacza społecznego i
oświatowego, założyciela dwóch zgromadzeń zakonnych: księży michalitów i sióstr michalitek oraz zakładów
wychowawczych dla ubogiej i osieroconej młodzieży.
Miejsce Piastowe to wioska leżąca na Podkarpaciu. Miejscowość ta ma ponad 630-letnią historię. Dzieje Miejsca
Piastowego sięgają czasów Kazimierza Wielkiego. Wtedy to osada nosiła nazwę Miestce. Dopiero po przyjeździe ks.
Bronisława Markiewicza nazwa została rozszerzona. Miejscu dodano przymiotnik Piastowe. Bronisław Markiewicz,
dodając to określenie, nawiązywał do Kazimierza III Wielkiego, ostatniego Piasta oraz do opieki i wychowania,
piastowania W związku z tym, w styczniu 1895 r. starostwo krośnieńskie obwieściło specjalnym pismem, że wieś ta
będzie odtąd się nazywała Miejsce Piastowe. Począwszy od tego czasu, postać ks. Bronisław Markiewicza jest ściśle
związana z tą miejscowością.
Ks. Bronisław Markiewicz urodził się 13 lipca 1842 r. w Pruchniku koło Jarosławia na ziemi małopolskiej. Był
jednym z jedenaściorga rodzeństwa. Pochodził z rodziny mieszczańskiej, która zajmowała się częściowo rzemiosłem
i handlem. Początkowo uczył się w szkole elementarnej w Pruchniku, później uczęszczał do gimnazjum w Przemyślu.
Po ukończeniu gimnazjum, jesienią 1863 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Przemyślu i po czteroletnich
studiach teologicznych, 15 września 1867 r., otrzymał święcenia.
Jako młody kapłan podjął pracę wikariusza w parafii Harta koło Dynowa. 20 lutego 1876 r. przeniesiono go na
wikariusza przy katedrze przemyskiej. Tutaj pracował jako katecheta szkolny, kapelan więzienny i wojskowy.
Szczególną troską otaczał dzieci, odwiedzał szpitale i chorych, zwłaszcza, gdy w 1872 r. wybuchła w Przemyślu
epidemia cholery. Po wygaśnięciu epidemii, za zgodą ordynariusza podjął w latach 1873-1874 studia filozoficzne na
Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, a jesienią 1874 r. przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński do Krakowa,
gdzie studiował filozofię, pedagogikę, literaturę i historię. Na polecenie kurii przemyskiej przerwał studia i wrócił do
diecezji, obejmując w październiku 1875 r. ekspozyturę Gać w parafii Kańczuga koło Przeworska. W 1877 r., po
dwóch latach pracy duszpasterskiej w Gaci, otrzymał nominację na probostwo parafii Błażowa, w której pracował
ponad siedem lat.
Za pracę wśród nizin społecznych, trud włożony w działalność społeczną, kapłańską i pedagogiczną oraz za
osiąganie doskonałych rezultatów biskup Hirschler mianował go wice dziekanem strzyżowskim. Ponadto od jesieni
1882 r. był profesorem teologii i prefektem kleryków w Seminarium Duchownym w Przemyślu. Funkcję tę pełnił do
listopada 1885 r., gdy niespodziewanie opuścił to stanowisko. 10 listopada 1885 r. wyjechał z Polski do Włoch, by
podjąć nauki u ks. Jana Bosko, założyciela Zgromadzenia Salezjanów w Turynie. Zgromadzenie to zajmowało się
dziećmi wykolejonymi moralnie, opuszczonymi i bezdomnymi, a naukę i pracę łączono w nim z przygotowaniem
zawodowym w zakresie różnych rzemiosł.
Ks. Bronisław Markiewicz oficjalnie rozpoczął nowicjat w zgromadzeniu salezjańskim 1 stycznia 1886 r. Głównym
jego celem była chęć przeszczepienia na ziemie polskie idei ks. Jana Bosko. Tutaj zapoznał się z systemem
wychowawczym księży Salezjanów, a po odbyciu nowicjatu 25 marca 1887 r. złożył na ręce przełożonego śluby
zakonne.
20 marca 1892 r., po załatwieniu formalności między generałem zgromadzenia a kurią w Przemyślu i otrzymaniu od
Jana Trzecieskiego pieniędzy na powrót, ks. Markiewicz wraca do kraju.
28 marca 1892 r. ks. Markiewicz, przyjechał na stację kolejową Iwonicz (obecnie Targowiska), by udać się do parafii
Miejsce i rozpocząć tym samym swoje dzieło. Na nowej placówce zastał starą i ubogą plebanię, w której brakowało
podstawowego wyposażenia. W tym samym czasie, na wiadomość o przyjeździe salezjanina, do Miejsca różnymi
drogami trafiają bezdomni chłopcy. Pod koniec l892 r. było ich już trzynastu. Ponadto przybywa tutaj również
młodzież dorosła, która pracuje bezinteresownie, ucząc dzieci rzemiosła i opiekując się nimi.
Pod koniec 1893 r. liczba dzieci wzrosła do 20, a ośrodek otrzymał nazwę "Zakład ks. Bosko w Miejscu". Nazwa ta
przetrwała do jesieni 1897 r. Jednocześnie ks. Markiewicz tworzył dla swojego zakładu system opiekuńczowychowawczy. Jego celem było pomóc doświadczonym przez los dzieciom i zapewnić im choćby minimalną szansę
życiową. System ten opierał się na dwóch cnotach chrześcijańskich: powściągliwości i pracy. Przez te cnoty ks.
Markiewicz chciał prowadzić młodzież do pełnego rozwoju osobowości, wskazywał drogę do sukcesu, wychowując
sieroty i opuszczone dzieci oraz przygotowując je do takich warunków, w jakich przyjdzie im żyć w przyszłości.
Najważniejszym zadaniem, które realizował, było kompensowanie braku naturalnej rodziny oraz zapewnienie
wychowankom pełnej opieki - aż do całkowitego usamodzielnienia się. W ten sposób łączył naukę z pracą i
praktykami religijnymi, dając wychowankom pełne przygotowanie w zakresie wybranego zawodu i wychowując
swoich podopiecznych na ludzi oszczędnych i pracowitych.
16
W celu dalszego rozwoju zakładu, przełożeni z Turynu skierowali do pomocy ks. Markiewiczowi trzech kleryków.
Dzięki takiemu poparciu zakład rozwijał się i zyskiwał coraz większy rozgłos na Podkarpaciu. W 1894 r. liczył już 30
wychowanków. W tym czasie powstały zarysy warsztatów szkolnych, w których miały zdobywać zawód przyszłe
pokolenia. W miarę potrzeb powstały: warsztat krawiecki, szewski, a później pracownia stolarska, bednarska,
koszykarska, kowalska, ślusarska, introligatorska i inne. Oprócz tego młodzież uczyła się rolnictwa, sadownictwa,
ogrodnictwa, warzywnictwa, pszczelarstwa itp., gdyż ks. Markiewicz pracę na roli stawiał na pierwszym miejscu.
Jesienią 1894 roku otworzył pierwsze klasy gimnazjalne. Młodzież, oprócz modlitwy, nauki i pracy na roli, aktywnie
uczestniczyła w różnych kółkach zainteresowań i formach spędzenia czasu wolnego, m.in. grając w przedstawieniach
teatralnych, w orkiestrze czy też uczestnicząc w chórze kościelnym. Pomimo tych trudnych warunków zakład się
rozwijał. W 1897 r. ks. Markiewicz przystąpił do rozbudowy drewnianego domu, a w 1898 r. do budowy tzw. białego
domu -murowanego, dla 100 podopiecznych. Głównymi robotnikami byli, oczywiście, wychowankowie.
Ze względu na różnicę poglądów co do sposobu prowadzenia zakładów wychowawczych, ks. Markiewicz w grudniu
1897 r. powziął decyzję o odłączeniu się od salezjanów, gdyż jego zdaniem, zgromadzenie to zmieniło pierwotną
regułę ks. Jana Bosko, w szczególności w zakresie ubóstwa. W związku z tym zdecydował się na założenie nowego
zgromadzenia zakonnego trzymającego się pierwotnej reguły ks. Jana Bosko. Projekt ten nie uzyskał jednak aprobaty
władz kościelnych. W tej sytuacji ks. Markiewicz przystąpił do prawnego usankcjonowania swego dzieła od strony
kanonicznej oraz ustaw państwowych. Powołał towarzystwo pod nazwą "Powściągliwość i Praca", którego głównym
zadaniem było m.in. zakładanie i utrzymywanie w Galicji i w Wielkim Księstwie Krakowskim domów i przytułków
zapewniających zdobywanie zawodu i pracy. Zakłady te miały się zajmować wychowaniem i kształceniem dzieci
osieroconych, ubogich i zaniedbanych moralnie. Statut towarzystwa dopuszczał też wydawanie książek i czasopism.
1 maja 1898 r. doszło do pierwszego walnego zebrania towarzystwa. Na jego czele stanął ks. Bronisław Markiewicz,
który w dwa miesiące później - w lipcu 1898 r. - wydał miesięcznik "Powściągliwość i Praca".
Zakłady typu markiewiczowskiego nadal się rozrastały, gromadząc coraz to większe rzesze dzieci i młodzieży. W
1899 r. książę Michał Radziwiłł poprosił o pomoc w prowadzeniu i kierowaniu sierocińcem "Nazaret" w Warszawie.
Przełożony zdecydował się pomóc i wysłał swoich współpracowników do pracy w tej placówce. Cztery lata później
powstał nowy zakład w Pawlikowicach koło Krakowa. W tym czasie w zakładzie w Miejscu Piastowym było
otoczonych opieką ponad 200 wychowanków. Wzrastała również liczba dziewcząt, mających stać się z czasem
fundamentem nowego żeńskiego zgromadzenia zakonnego. Były to dziewczyny proste, ubogie i bezdomne; które
bezinteresownie pracowały w gospodarstwie zakładu. Oprócz tego prowadziły ochronkę na wsi oraz opiekowały się
chorymi i ubogimi w parafii.
ks. Markiewicz, chory i wyczerpany, w grudniu 1911 r. zdecydował się przesłać prośbę bezpośrednio do
Stolicy Apostolskiej, wprost na ręce Ojca Świętego, Piusa X, o zatwierdzenie nowego "Zgromadzenia Zakonnego św.
Michała Archanioła". Prośba ta została spełniona dopiero 29 września 1921 r., w 9 lat po śmierci jego założyciela.
Wkrótce po tym ks. Markiewicz doznał wylewu krwi do mózgu Zmarł w aurze świętości 29 stycznia 1912 r.
pozostawiając dzieło, które trwa po dzień dzisiejszy.
Owocem jego myśli i czynów było wychowanie 1514 podopiecznych. Jeżeli dodać do tego dziewczęta i chłopców,
którzy się przewinęli przez zakłady wychowawcze typu Markiewiczowskiego od śmierci ich założyciela do wybuchu
II wojny światowej, to wykształciły one około 13000młodychludzi.
Temat 5. Jan Paweł II o wychowaniu: Osobocentryzm, normatywizm i perfekcjonizm - cechy filozofii wychowania
Karola Wojtyły. Moralny wymiar człowieka osią systemu wychowawczego Jana Pawła II. Społeczno-kulturowa i
religijna perspektywa wychowania.
Stanisław Chrobak: " Koncepcja wychowania personalistycznego w nauczaniu Karola Wojtyły"
Rozdz. I
Antropologiczne podstawy koncepcji wychowania personalistycznego
Myśl filozoficzna JPII wyrasta z tomizmu( św. Tomasz z Akwinu i jego kontynuatorzy) czyli ujęcie człowieka w jego
aktywności, przeżyciu personalnym.
Personalizm jak podkreślił JPII nie oznacza jakiejś teorii osoby, czy teoretycznej nauki o osobie a chodzi tu o osobę
jako podmiot i przedmiot działania, jako podmiot uprawnień
1) CZŁOWIEK JEST OSOBĄ
JPII definiując osobę odwołuje się do słów Boecjiusz, zgodnych także ze św. Tomaszem
Osoba to konkretny byt rozumny i wolny, zdolnym do wszystkich działań, do których tylko rozumność i wolność
dysponuje. Jest bytem substancjalnym, wewnętrznie jednym, samoistnym (samoistność dotyczy dwóch płaszczyznistnienia i działania). Posiada także naturę rozumną tylko dzięki duszy duchowej, która stanowi formę substancjalna
ciała.
17
Osoba jest podmiotem działania, które ją uzewnętrznia, jest jednostka rozumna zdolną do twórczego myślenia,
poznania prawdy i autonomicznego i rozumnego działania.
jedność i tożsamość człowieka jest możliwa dzięki transcendencji.
2)Ważnym elementem współkonstruującym podmiotowość człowieka jest jego ŚWIADOMOŚĆ siebie. Świadomość
posiada dwie funkcje
a) f. odzwierciedlania
b) f. refleksyjną
3) U podstaw wiedzy o człowieku stoi zawsze DOŚWIADCZENIE. Czyny jak pisze JPII są szczególnym momentem
doświadczalnego poznania osoby. Bo czyn jest faktem w którym człowiek najpełniej się wyraża. tu doświadczenie
zostaje ujmowane jako czynność zmysłowo- intelektualna.
4) WOLNOŚĆ stanowi integralną część człowieka. Najwłaściwiej uzewnętrznia się przez czyny i zdolności
wybierania. Wolność zawiera w sobie zależność od prawdy, która uwydatnia się w sumieniu.
5) SAMOSTANOWIENIE jest istotą wolności i podstawą tworzenia się osoby. w pojęciu samostanowienia człowiek
jest sprawca swoich czynów, a także przez te czyny jest twórca samego siebie. Poprzez samostanowienie człowiek
przeżywa to, że jest osobą i to, że jest podmiotem.
Rozdz. II
W wychowaniu Jana Pawła II chodzi o to by człowiek coraz bardziej był człowiekiem i o to by BYŁ ( także dla innych)
niż miał.
Wychowanie ma podstawowe znaczenie dla kształtowania stosunków międzyludzkich i społecznych.
1) PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA WYCHOWANIA
Podstawą są:
-osoba wychowanka (jako podmiot i cel procesu wychowania)
-osoba wychowująca ( jest pomocnikiem, stwarza warunki do procesu wychowania i mniej lub bardziej ten rozwój
osoby wychowywanej umożliwia, ma pomagać w odkrywaniu talentów, uczyć dokonywać wyborów, wychowawca
musi umieć odczytywać znaki czasu, dostrzegać pojawiające się wartości, które pociągają młodzież.)
Sam proces wychowania jawi się jako relacja wychowanek-wychowawca lub wychowanek- środowisko.
cechy wychowania personalistycznego
a) Wychowanie ma charakter osobowyjest to "twórczość o przedmiocie najbardziej osobowym" bo wychowuje się zawsze tylko osobę.
Wychowanie jak stwierdza JPII służy " uczłowieczaniu człowieka. Człowiek....stopniowo uczy się być człowiekiem",
on zawsze dąży do pełniejszego rozwoju, doskonalenia się.
Przedmiotem wychowania jest konkretny człowiek w aspekcie indywidualnym i społecznym, byt cielesno - duchowy,
niepowtarzalny, potencjalny, aktualizujący się w sferze przyrodzonej, jak i nadprzyrodzonej.
To wychowanie ma kształtować osobę ze względu na jej cel i darzenia społeczeństwa, rozwijać jego zdolności,
poczucie odpowiedzialności, panowania nad własną wolnością.
Takie wychowanie ma się dokonywać przez współdziałanie, uczestnictwo, przez wykonywanie wolności, pobudzaniem
wychowanka do współtworzenia i stwarzanie mu warunków w których może rozwijać się wolność osoby.
Ważnym zagadnieniem jest podmiotowy charakter samego procesu wychowania. czyli odpowiedni dobór sposobów
wychowania, by sprzyjało rozwojowi, a nie tylko kształciło.
Stad proces wychowania powinien zmierzać do przygotowania osoby do życia w rodzinie,, społeczeństwie, państwie,
uczestnictwa w dziedzictwie kultury i wartości, uzdalniać do rozwoju samego siebie i kształtowania świadomości
podmiotu znającego swe prawa i obowiązki.
b) Osoba w relacji do Boga.
Bóg jest pierwszym wychowawcą,
Wychowanie katolickie jest głoszeniem Jezusa. to właśnie wychowanie inspirowane Ewangelia zdaniem JPII najpełniej
odpowiada naturze człowieka. To wychowanie ma zmierzać do najwyższego celu- Zbawienia.
c) wychowanie we wspólnocie
Papieskie rozumienie wychowania wyraża się i realizuje we wspólnocie.
"Człowiek nie jest sam, żyje z drugimi, przez drugich, dla drugich. Cała ludzka egzystencja ma wymiar wspólnotowy i
wymiar społeczny. Ten wymiar nie może oznaczać redukcji osoby ludzkiej, jej talentów, jej możliwości, zadań.
Właśnie z punktu widzenia wspólnoty społ. musi być dość przestrzeni dla każdego... przestrzeń osoby w życiu społ. jest
warunkiem dobra wspólnego".
ograniczanie jednostek jest przeciw społeczeństwu.
Człowiek jest powołany do życia we wspólnocie, dzięki niej rozwija się i dojrzewa jako człowiek. ale do wychowania
potrzebne są różne wspólnoty.
Pierwsza i podstawową wspólnotą wychowującą jest RODZINA, cała reszta działa niejako w imieniu rodziców,
posiadając ich zgodę.
Prawo-obowiązek rodziców do wychowania dzieci jest oparte na powołaniu rodziców do współpracy z Bogiem.
Wychowawcze zadania rodziców są niezbywalne, nie można ich przekazać innym, ani przez innych zawłaszczone.
Rodzinę jako podstawową komórkę wychowawczą wspiera Kultura.
18
Inną wychowawczą komórkę stanowi NARÓD-ma bronić i umożliwiać rozwój.
Naród jest wychowawcą z którym jesteśmy związani jednością kultury, języka i historii (on ma dłuższą historię niż
człowiek i rodzina.)
Aby rodzina mogła prawidłowo wypełniać swoje zadania potrzebuje PAŃSTWA. Zwłaszcza w dziedzinie wychowania
i oświaty. Pomoc państwa wyraża się poprzez instytucje mające na celu zabezpieczenie wszelkiej pomocy
gospodarczej, społ. politycznej, kulturalnej. Państwo winno być gwarantem bezpieczeństwa, jednakowego traktowania
wszystkich obywateli.
Pomocny rodzinie w procesie wychowania może być także KOŚCIÓŁ
wychowanie we wspólnocie zmierza do przygotowania do życia w społ. i świecie, oparte jest na zasadzie
pomocniczości, solidarności i służby dobru wspólnemu. Jest to wychowanie związane z wartościami, z kulturą i
tradycją, a dokonuje się przez rodzinę, naród, państwo i Kościół. Wychowanie ma się odbywać w atmosferze miłości,
prawdy i wolności.
Żaden z wymiarów życia społ. nie może rozwijać się kosztem osoby ludzkiej Str. 67
Katarzyna Olbrycht. - Ojciec Św. - wychowawca młodzieży
1) Wielkim darem jest możliwość wychowania się przy mistrzu, szansa takiego kontaktu to „obserwacja
uczestnicząca”. Takim pedagogiem jest Ojciec Św. dla młodych.
2) Papież jako namiestnik Chrystusa jest powołany nie tylko do wychowania katolików.
3) Papież przez swe nauki wzbudza w młodych entuzjazm, zaufanie, jest dla nich osobą wiarygodną. Pokazuje
jak dążyć do prawdy o człowieku i jak być wiernym tej prawdzie. To młodzi mają przenieść orędzie
ewangeliczne do XXI w.
4) Papież swą nauka zachęca młodych do kontaktu z mądrymi ludźmi, przestrzega by nie być obojętnym na
zagrożenia, jak również przed nadmiernym krytycyzmem i sceptycyzmem wobec tradycyjnych wartości.
5) Papież nigdy nie mówi o młodzieży źle, nie gani jej, nie oskarża, tylko dzieli się troską o nią (np. troska o
młodzież z kraj ów komunistycznych)
6) Papież stawia młodzieży odpowiedzialne zadania, rozpala chęć czynienia dobra.
7) Pełna akceptacja, aż do wielkiej miłości i zrozumienia.
8) Papież głosząc Słowo Boże udowadnia jego wagę i uwiarygodnia je.
9) Papież nie ułatwia i nie uprzyjemnia trudnych tematów, ale pomaga młodym w pełni uczestniczyć w tym,
co mówi, przez co słowa nabierają żywiej treści.
10) Odmawiając modlitwy z młodzieżą nadaje im na nowo blasku- wyjaśni je.
11) Staje razem z młodzieżą wobec Boga i Matki.
12) Wymaga od młodych dumy z tego, że są dziećmi Bożymi.
13) Wymaga niezależności
14) Prosi o wspólną modlitwę za świat.
15) Uwrażliwia młodzież na potrzeby twórcze
16) Mówi, że ciągle uczy się od młodzieży, uważa, że ona jest nadzieją świata i prosi ją o modlitwę za siebie.
17) Odrzuca sztywne formy kontaktu, jeśli tylko utrudniają one dialog.
18) Wymaga wyzbycia się strachu przed czynieniem dobra i miłości.
19) Żąda brania odpowiedzialności za swoje ojczyzny.
20) Prosi o utrzymanie porządku, prawdy i wartości, prosi też o nonkonformizm.
21) Krytykuje tych współczesnych pedagogów, którzy wzbraniają się przemówieniem do młodych przez
pryzmat historii
Co sprawia, że papież jest tak doskonałym pedagogiem?
- wyraźna prawda życia
- dojrzała miłość do drugiego człowieka
- otwartość na kontakty
- gotowość ofiarowania czasu
- dzielenia z drugim człowiekiem jego przeżyć i przychodzenie mu z pomocą
- optymizm
-odpowiedzialność za słowa i czyny
-wiara w możliwość i skuteczność działania
- pozostawienie wolności w kwestii dokonywania własnych życiowych wyborów
Ważny jest też oczywiście sam sposób kontaktu, ton rozmowy Jana Pawła II z młodzieżą. Papieżowi przyznają rację
nawet antypedagodzy, którzy swoją role widzą jedynie w obronie praw dziecka.
Papież daje nadzieję dla nauczycieli, że jest możliwość bycia skutecznym i dobrym pedagogiem. Młodzież natomiast
ma szansę na odnalezienie w Janie Pawle II prawdziwego pedagoga- prawdziwego autorytetu.
19
Katarzyna Wrońska „O możliwościach zbudowania teorii wychowania personalistycznego Karola Wojtyły” w:
„Poza kryzysem tożsamości. W kierunku pedagogiki personalistycznej” red. F. Adamskiego
Człowiek i wartości to pojęcia immanentnie (trudne słowo) ze sobą związane i łącza się nierozerwalnie z
pedagogiką. Podstawą pedagogiki staje się więc budowanie podstaw wiedzy o kształtowaniu dojrzałej osobowości
człowieka. Natomiast osobowość ta powstaje przez kontakt z wartościami. W tej sytuacji pedagogika dokonuje
wyboru:
1. określonej koncepcji człowieka.
2. pewnej koncepcji wartości.
Kluczowymi pojęciami, którymi w swojej teorii na temat wychowania, posługuje się Karol Wojtyła jako filozof są:
1. OSOBA -to świadoma siebie przyczyna działania. Byt przedmiotowy najściślej kontaktujący się z całym światem
(zwłaszcza zewnętrznym).
2. ŚWIADOMOŚĆ - jest to odzwierciedlenie wszystkiego co w człowieku się dzieje i co czyni. Dzięki świadomości
człowiek potrafi również przeżywać siebie jako osobę.
3. DOŚWIADCZENI - pełne, mające charakter procesu, obcowanie podmiotu, z przedmiotem poznania. Jest to
kluczowe pojęcie w filozofii Karola Wojtyły, gdyż według niego to dzięki doświadczeniu jesteśmy w stanie dotrzeć i
ogarniać wszelkie aspekty życia człowieka.
4. CZYN - poprzez czyn odkrywamy osobę i jej wartości. Każdy czyn posiada wartość moralna.
5. WARTOŚĆ - jest to wszystko w kierunku czego człowiek się otwiera ku czemu dąży. K.W. dzieli wartości na:
duchowe i materialne. Moralne u Wojtyły są ważniejsze.
6. WYCHOWANIE - "jest rodzajem twórczości o przedmiocie najbardziej osobowym". Wychowanie jest ciągłym
stwarzaniem osobowości. Jego owocem natomiast, pełny duchowy rozwój osoby ludzkiej. - to bardzo ważne u K.W.
Na podstawie jego rozważań na temat wychowania próbowano stworzyć koncepcję wychowania personalistycznego.
Podstawowe pojęcia niezbędne do rozważań na temat wycofania to osoba i wartości.
Osoba nie może być tylko środkiem działania, środkiem do celu, gdyż wówczas gwałci się jej godność. Toteż osoba
jest zawsze celem. - ta zasada ma ważna rolę do spełnienia w procesie wychowawczym.
Osoba realizuje siebie i swoje wartości przez czyn. Spełniając swój czyn działa z innymi. Więc osoba nie jest tylko
członkiem wspólnoty, ale dodatkowo zaznacza tam swoją obecność. Wspólnota w takiej sytuacji ma swój wymiar
podmiotowy.
Osoba jest panem samego siebie, sama stanowi o sobie (wolna wola daje możliwość podejmowania niezależnych
działań).
Wartość w rozważaniach antropologicznych K.W. pojawia się nie jako wartość sama w sobie, ale zawsze w połączeniu
z człowiekiem. Tylko człowiek występuje jako wartość, jak i jako podmiot wartości, tzn. jej sprawca.
Każdy czyn posiada swoja wartość moralną. W przeciwieństwie do Maxa Schelera i I. Kanta, Wojtyła twierdzi, że
najpierw coś trzeba "chcieć", trzeba to najpierw "poznać", wydać o tym sąd wartości.
K. W. stworzył wersje etyki normatywnej, opartej na przeżyciu wartości. Dlatego nie możliwe staje się oparcie etyki
jedynie na szacunku do prawa, lub na samym odczuciu i przeżyciu emocjonalnym wartości.
Pedagogika rozwija całą swoja teorię wychowania, przyjmując określony model człowieka. Ideał wychowania, zgodny
z zastosowana koncepcja człowieka, następnie daje cały zestaw celów-wartości, jaki ma służyć wychowanie.
Wychowanie w ujęciu personalistycznym
1. Wychowanek jako osoba - prawdziwy podmiot wychowania. Wychowanek nie może być środkiem do celów. W
procesie wychowania ma kształtować swoja osobowość i psychikę w oparciu o własne predyspozycje i możliwości
rozwojowe. Każdy wychowanek musi być traktowany odrębnie.
2. Ideał wychowania = ideał doskonałości osobowej. Każdy ideał musi odnaleźć swoje ucieleśnienie, tak by mógł się
stać wzorem osobowym - zgodnie z zasada naśladowania.
3. Wychowawca nie może być niczyim narzędziem. Sam musi widzieć gdzie leży prawdziwe dobro wychowanka.
Wychowawca powinien być nosicielem wartości dobra, tak by być dla wychowanka przykładem i autorytetem.
4. Wychowywanie w duchu personalistycznym, jest wychowaniem do miłości, wolności i odpowiedzialności.
5. Wychowanie ma na celu rozwój osobowy wychowanka zawsze w odniesieniu do wspólnoty. Musi pozostawać w
ścisłym związku z nią. Musi on odkrywać zarówno dobro własne jak i dobro wspólne.
Wychowanie personalistyczne stoi w opozycji do nurtów wychowania marksistowsko-leninowskiego, które pojawiło
się w Polsce powojennej, jak i do wszystkich modeli antywychowawczych (negujących samą wartość procesu
wychowawczego).
20
Temat 6. Rodzina: Polska rodzina między doświadczeniem totalitaryzmu a ułudą liberalizmu. Socjalizacja i
wychowanie na tle innych funkcji rodziny. Wychowanie religijne w rodzinie.
PAEDAGOGIA CHRISTIANA
Bronisław Mierzwiński – „Antropologiczne aspekty funkcji ojca w rodzinie”
W większości społeczeństw nastąpiła przemiana istniejącego od wieków modelu ojca jako patriarchy wielkiej rodziny
wielopokoleniowej o niekwestionowanym, despotycznym wręcz autorytecie.
Dawny model ojcostwa usunięty, a nowego jeszcze nie wypracowano.
Współczesny kryzys ojcostwa. Przyczyny:
1) szybki rozwój przemysłu i urbanizacji (rozbicie rodziny wielopokoleniowej)
2) ruchy feministyczne (atakowanie dominującej roli mężczyzny, praca zawodowa kobiet, niezależność od
męża)
3) otwarty bunt ze strony młodego pokolenia przeciw wszelkim autorytetom
4) rozwój psychoanalizy (zaatakowanie religii, uważając że pojęcie Boga jako ojca alienuje człowieka)
5) rozwój tzw. „wolnych związków” czy też „małżeństw na próbę”
6) gwałtowny rozwój homoseksualizmu
Dawniej ojciec – „głowa rodziny”, utrzymanie rodziny i jej ochrona, karanie dzieci
Dziś termin „partnerstwo”- nowy styl relacji wewnątrzrodzinnych.
Ojciec rezygnuje z dominującej roli, staje się partnerem i przyjacielem żony i dzieci.
Rola ojca w procesie formowania się rodziny:
- funkcja prokreacyjna najmniej ucierpiała z biegiem czasu
- maż musi mieć świadomość swej odpowiedzialności za wybór poczęcia dziecka
- stała troska o żonę w okresie ciąży, porodu, dalsza opieka
Dziś ojciec dzieli funkcję wychowawczą z żoną i instytucjami wychowawczymi.
Niebezpieczeństwo w obowiązku wychowania dzieci przez ojca:
1) brak czasu (przeciążenie praca zawodowa, nieobecność w domu)
2) brak kwalifikacji (np. niedojrzałość psychiczna ojca)
3) brak chęci
Obecność ojca w procesie wychowania jest nie tylko ważna i konieczna, ale praktycznie niemożliwa do zastąpienia.
Radość i duma ojca z posiadania potomka, troska o nawiązanie realnego kontaktu z niemowlęciem. W następnych
latach ojciec dostosowuje formy oddziaływania do płci i wieku dziecka.
syn-ojciec przerzuca na niego swoje pragnienia i oczekiwania, synowi ma być w życiu lepiej
-ojciec powinien dążyć do jasnych wypowiedzi, postaw i zachowań, mieć ustalony światopogląd i system etyczny,
uczyć tego syna i samemu realizować
-ojciec musi poznawać swego syna, jego psychikę
córka-osoba ojca niezbędna, by właściwie uformować swoją kobiecość, by w przyszłości podjąć zadania żony i matki
Utrzymywanie i ochrona rodziny.
Ojciec często przestaje być jedynym żywicielem rodziny.
Praca zawodowa kobiet, często zarabiają więcej, co może prowadzić do kompleksu niższości u mężczyzny,
uszczuplenia autorytetu ojcowskiego w oczach dzieci.
Głównie ojciec powinien nauczyć swoje dzieci szacunku dla własnej pracy, dla pracy innych ludzi.
Bezrobocie –kluczowy i bolesny problem mężczyzn w wielu krajach
Ochrona rodziny przez ojca:
1) obrona żony i dzieci przed agresją zewnętrzną
2) ochrona przed różnymi wpływami destrukcyjnymi na płaszczyźnie moralnej, społecznej, politycznej
Niebezpieczeństwo dla członków rodziny – przyjęcie modelu konsumpcyjnego
Cel główny – większe zarobki, awans ekonomiczny
Zadanie ojca – rola maszyny produkującej pieniądze
21
PAEDAGOGIA CHRISTIANA
Katarzyna Węgrzyn „Rodzina podstawowym terenem socjalizacji”
Rodzina wg Cooley’a:
1) grupa pierwotna, wzajemna współpraca, bezpośrednie, bliskie kontakty
2) stanowi podstawową rolę w kształtowaniu się wnętrza jednostki
3) wspólne cele, więzi sympatii
4) instytucja społeczna
Grupa rodzinna:
1) wspólne zamieszkanie członków
2) wspólne nazwisko
3) wspólna własność
4) ciągłość biologiczna
5) wspólna kultura duchowa
Podstawowe funkcje rodziny wg Szczepańskiego:
1) utrzymywanie ciągłości biologicznej
2) utrzymywanie ciągłości kulturalnej
3) nadawanie pozycji społecznej dzieciom
4) zaspokojenie potrzeb emocjonalnych
5) kontrola nad postępowaniem członków rodziny
6 funkcji instytucjonalnych rodziny wg F. Adamskiego:
1) prokreacyjna albo biologiczna
2) ekonomiczna
3) opiekuńcza
4) socjalizacyjna
5) stratyfikacyjna
6) integracyjna
oraz 3 funkcje osobowe (dot. potrzeb emocjonalnych):
a) pomiędzy małżonkami
b) pomiędzy rodzicami a dziećmi
c) pomiędzy rodzeństwem
WYCHOWANIE:
1) proces celowy, intencjonalny, zamierzony
2) cel-stawianie ideałów, wartości jako wzorów postępowania
3) krytyczny stosunek do ideałów, celów i wartości obecnych w kulturze oraz wybór oparty na odpowiednich
kryteriach
4) zawiera teoretyczny program, działania są zaplanowane
SOCJALIZACJA:
1) proces automatyczny, bezrefleksyjny
2) cel (nieuświadomiony)- dopasowanie jednostki do społeczeństwa, przekazywanie dziedzictwa kulturowego,
internalizowanie go
3) proces bezkrytyczny, najczęściej konserwatywny
4) nie zawiera teoretycznego programu, oparta na działaniach praktycznych, brak planu-działanie spontaniczne
Szczepański – wychowanie jest częścią procesu socjalizacji
socjalizacja:
1) proces poznawania i przyjmowania przez jednostkę tradycji, norm, wartości i wzorów kultury
2) proces, który prowadzi do przejęcia „wzorów” społecznego zachowania oraz do przystosowania się do nich
Socjalizacja nie może być rozumiana „jednokierunkowo”, ale też jako wpływ pokolenia młodszego na starsze.
We współczesnym społeczeństwie rodzina nie ma już monopolu na funkcję socjalizacyjną.
Coraz większa rola wyspecjalizowanych instytucji, środków masowego przekazu, rówieśników.
Równolegle do socjalizacji – kulturalizacja -wprowadzenie jednostki w kulturę społeczeństwa
Kulturalizacja – wpływ systemów symbolicznych na kształtowanie osobowości, realizowanie elementów tych
systemów przez jednostkę (tu rola środków masowego przekazu, dóbr kultury).
22
Funkcja socjalizacyjna rodziny rozpoczyna się od najwcześniejszego okresu życia i ma miejsce w kilku sferach
jednocześnie:
 sferze biologiczno-popędowej
 sferze psychiczno-uczuciowej
 sferze społeczno-kulturowej
 sferze świadomościowo-moralnej
Rodzina stanowi główny teren przede wszystkim tzw. socjalizacji pierwotnej, odbywającej się we wczesnym
dzieciństwie.
Moment zakończenia socjalizacji pierwotnej – pojawienie się „uogólnionego innego”.
Dalej socjalizacja wtórna.
Konkretne typy oddziaływań rodziny na polu socjalizacji:
1) niezamierzone, obojętne z wychowawczego punktu widzenia
2) niezamierzone, instrumentalne, pozytywne lub negatywne
3) niezamierzone, sytuacyjne pozytywne lub negatywne
4) zamierzone wychowawcze
5) regularne działania rodziny selekcjonujące oddziaływania czynników pozarodzinnych
Mechanizmy socjalizacji wg F. Adamskiego:
1) naśladownictwo
2) interioryzacja
3) kontrola społeczna
Rodzina - tu świadomość przynależności grupowej, solidarności, poczucie wspólnoty celów
-poczucie bezpieczeństwa
Rola matki – w niej spoczywa główny ciężar wychowania, w pierwotnych latach potomstwa
Praca zawodowa kobiet – ograniczenie funkcji socjalizacyjnej rodziny, instytucje wychowawcze – przedszkola, szkoły,
organizacje
Obniżenie poziomu dzietności – mniejsza liczba dzieci pozwala na większe skupienie uwagi na ich wychowaniu.
Dziecko – dobro, „centralne” miejsce w rodzinie, dbanie o jego wykształcenie, utrzymanie.
Zmiana metod wychowawczych – nacisk na elementy emocjonalne i intelektualne.
Autonomia jednostki, dążenie do niezależności.
Dziadkowie odgrywają też ważną rolę w procesie socjalizacji. Chcą mieć udział w opiece nad wnukami. Pomagają
rodzicom. Ich wpływ – zarówno pozytywny jak i negatywny (np. nadopiekuńczość)
Dziecko:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
jego przyjście zmienia relacje małżonków
nowe role ojca i matki, odpowiedzialność, obowiązki
oddziałuje twórczo na osobowość rodziców
zmusza do pracy nad sobą, doskonaleniem się
wyzwala miłość
rodzice odkrywają z nim na nowo świat
Socjalizacja religijna – przekazywanie kultury religijnej i wdrażanie w nią, wprowadzanie w określone wzory
zachowań, praktyk religijnych. Jest ona traktowana obecnie jako mniej istotna, zostawiana katechetom.
U rodziców – często niewiedza religijna
3 formy przenoszenia wartości religijnych i wzorów zachowań z rodziców na dzieci:
 stosowanie odpowiednich nakazów, zakazów, kar i pochwał, w celu kształtowania pożądanych
zachowań u dzieci
 przekazywanie wartości religijnych i wzorów zachowań poprzez demonstrację, czyli dostarczanie
dzieciom modeli – wzorów życia rodziców
 pośredniczenie rodziców w nawiązywanych przez dzieci kontaktach z zewnętrznymi podmiotami
socjalizacji, takimi jak Kościół, szkoła, rówieśnicy
23
CHRZEŚCIJANIN W ŚWIECIE
Bronisław Mierzwiński
„Rodzina katolicka środowiskiem wychowania.
Dyskusja redakcyjna”
Rodzina - podstawowe środowisko wychowawcze; miejsce, w którym młode pokolenie przygotowuje się do dojrzałego
życia
Katolicka koncepcja rodziny.
3 kryteria wyróżniające katolicką rodzinę:
a) formacja religijna rodziny
b) zespół funkcjonujących w rodzinie, zintegrowanych z całością doktryny katolickiej, norm moralnych
c) kryterium obyczajowe, nadające swoistą atmosferę rodzinie katolickiej (np. modlitwa związana z dzieleniem
się opłatkiem przed wieczerzą wigilijną)
Elementy rodziny katolickiej:
1) dziecko ma prawo do urodzenia się w rodzinie
2) dziecko ma prawo do wzrostu duchowego w rodzinie
3) rodzina katolicka u swoich podstaw ma małżeństwo zawarte sakramentalnie
Rodzina katolicka to rodzina czująca na sobie miłujące spojrzenie Boga, który ją kocha, i w duchu zwracająca się do
Niego.
Relacja rodziny do Boga. Ważne odniesienie do Boga.
Spełnia ona funkcje właściwe dla Kościoła. Otwarcie na Kościół.
Więź z Bogiem integruje rodzinę i chroni ją przed zewnętrznymi zagrożeniami.
Czy katolicka rodzina wychowuje do życia w rodzinie katolickiej?
Czy przekazuje prawdę o rodzinie katolickiej?
Przekaz wartości w rodzinie.
Wśród cenionych najwyżej wartości rodzina jest na pierwszym miejscu. To świadczy o efektywności przekazywania tej
wartości.
Bóg. wiara, ojczyzna – też przekazywane.
Ważne rozwijanie życia wewnętrznego rodziców, troska rodziców o wzajemną więź męża i żony. Dbanie o kształt
swojego życia duchowego.
Rozdźwięk między starszym i młodszym pokoleniem.
Przekazywane wartości młodemu pokoleniu przez współdziałanie rodziny, Kościoła i szkoły.
Ważny – dialog w rodzinie, kultura rozmowy.
wartości religijne - integrują rodzinę
-pełnią funkcję obronną (np. ochrona przed „inwazją” mass-mediów)
Przekaz wartości jest we współczesnej Polsce utrudniony przez międzypokoleniowe dystanse. Poszczególne pokolenia
wychowywały się i wychowują w różnych warunkach.
2 fundamentalne typy wartości:
1) autoteliczne
2) instrumentalne
Ważna relacja rodzice-dzieci.
Duża waga budowania więzi dziecka z Bogiem (klękanie do wspólnej modlitwy od małego).
Trudności w przekazywaniu prawdy o rodzinie:
1) katoliccy rodzice nie bardzo wiedzą, co młodemu pokoleniu przekazać
2) braki w kwestii potrzeby świadectwa rodziny
3) ograniczona relacja rodziny i Kościoła katolickiego, sprowadzająca się do zawarcia ślubu Kościelnego i
posyłania dzieci na katechizację (psychiczna opozycja rodzin wobec Kościoła)
4) ignorancja katolickich rodzin w zakresie nauczania Kościoła o rodzinie
5) wybiórczość w akceptowaniu modelu katolickiej rodziny
Kościół wobec rodziny.
24
W jaki sposób i w jakiej mierze duszpasterstwo rodzin pomaga rodzinie w przygotowaniu młodego pokolenia do życia
w rodzinie katolickiej?
1) podczas kazań trudno usłyszeć o takich sprawach jak więź małżeńska, wierność, zaufanie, etyka seksualna
2) nie łatwo przenieść piękno czytanych dokumentów na pracę życia codziennego
3) potrzebna praca z rodziną, otwarcie na problemy
4) dobrze zorganizowane są spotkania narzeczonych w poradni rodzinnej i katechizacja przedmałżeńska
A jaka jest rola ruchów małżeńskich? rodzinnych?
( „Rodzina Rodzin”, „Przymierze Rodzin”, „Ruch Rodzin Nazaretańskich”, ruch rekolekcyjny „Spotkania
Małżeńskie”)
1) ruchy rodzinne ulegają coraz silniejszej formalizacji
2) w owych ruchach trudno jest rozdzielić przygotowanie uczestników do życia rodzinnego od ich przygotowania
w ogóle do życia chrześcijańskiego
3) te ruchy są w jakimś sensie elitarne – zagrożenie w postaci zamykania się, izolowania ruchów
4) ruchy te swoim bogactwem powinny promieniować na całą wspólnotę parafialną
5) wychodzenie ruchów na zewnątrz, ich obecność w mass-mediach – to bardzo wartościowe
6) ruchy są bardzo potrzebne – jako wspólnoty dające rodzinom oparcie w ich zabiegach o wierność zasadom
katolickiej etyki
Jaka jest rola prasy katolickiej? mass-mediów?
1) sporo jest o tym, jak powinno być, jak poradzić sobie w różnych trudnych sytuacjach
2) brakuje pozytywnych ilustracji sposobów rozwiązywania trudnych problemów rodzinnych. Ważne są
świadectwa, a nie tylko artykuły pokazujące powinności katolickiej rodziny
3) brak ogólnopolskiego, wysokonakładowego katolickiego czasopisma dla rodzin
4) mass-media nie pomagają rodzinie, a wręcz utrudniają jej przekaz wartości
5) telewizja – brak tu rodziny jako pozytywnego podmiotu
6) brak pozytywnego wzorca rodziny
7) mało o rodzinie w audycjach dla dzieci
Czy faktycznie polityka rodzinna władzy politycznej w latach 1989-1993 promowała katolicką koncepcję rodziny?
zadanie państwa – dowartościowywanie tego fundamentalnego doba, jakim jest rodzina
Osiągnięcia:
1) zapis artykułu i ustawy „O planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności
przerywania ciąży” (ta ‘dopuszczalność’ jedynie nie do przyjęcia)
2) przygotowywany projekt ustawy adopcyjnej
3) przygotowywany projekt regulacji dotyczącej lekarza domowego
4) powrót katechizacji do szkół
5) stworzenie możliwości do powstania szkół innych niż państwowe
6) zarządzenie wprowadzające do szkoły szerzej niż dotąd problematykę wychowania. Szkoła nie może
wychowywać bez kontaktów z rodzina
7) korzystniejsze niż dawniej warunki do życia stowarzyszeniowego
8) przewidywana obecność w szkole wychowania seksualnego
Zjawiska niepokojące:
1) zła sytuacja demograficzna, ubożenie rodzin, bezrobocie
2) deprawacja młodego pokolenia, które te zjawiska obserwuje
3) nierozwiązana sprawa mieszkań dla rodzin
4) problem podatków oraz własności prywatnej
5) rola mass-mediów
Państwo nie musi szczególnie dbać o rodzinę katolicka, ale o rodzinę w ogóle.
Państwo ma respektować naturalne prawa rodziny do bycia razem, do mieszkania, do zaspokojenia potrzeb bytowych,
itd.
Cała polityka powinna być nakierowana ku rodzinie, jako podstawowej komórce społecznej.
Poszczególne działy życia publicznego funkcjonują jak gdyby nie zauważając rodziny.
25
„Rodzina środowiskiem życia” pod redakcją K Klauza
Abp Kazimierz Majdański „Rodzina w roku rodziny”
1994 r – Międzynarodowy Rok Rodziny
Osaczanie rodziny – rozmiar i źródła.
 Przeciw Bogu życia (niszczenie w najsłabszym istnieniu ludzkim obrazu Bożego, który już w nim jaśnieje)
 Przeciw Bogu miłości (przeciw godności człowieka; potężna fala „wychowania seksualnego”, zaplanowanej
deprywacji dzieci i młodzieży; fala pornografii; hedonizm jako program życiowy)
 Przeciw podstawowym wartościom
 Za cywilizacją śmierci – demograficzny spadek ludności
Ocalenie –fundamenty i źródła.
1) Wiedza
2) Świadectwo rodzin
3) Kościół ubogich
4) Nauka i Kultura – prawdziwe wartości
5) Przypisanie rodzinie odpowiedniej rangi
6) Wysiłki Kościoła, potrzeba duszpasterstwa
7) Podstawowa wartość – religijność
8) Pontyfikat Jana Pawła II
Franciszek Adamski „Sytuacja społeczno - moralna rodziny u zarania
III Rzeczypospolitej”
1) podważanie tradycyjnych i upowszechnianie przeciwstawnych systemowi katolickiemu wartości
2) współczesna rodzina polska coraz bardziej upodabnia się do rodzin krajów zachodnich (pod względem
wzorów zachowań, wyznawanych modeli życia małżeńsko-rodzinnego). Polskę wyróżnia gorsze położenie
ekonomiczne mieszkańców.
1.Położenie materialne rodziny
1) rośnie bezrobocie
2) wysoki wskaźnik zatrudnienia kobiet zamężnych, matek; wzrost wykształcenia kobiet
3) przemęczenie kobiet (95% kobiet pracuje na pełny etat), zniechęcenie do życia domowego, dziecka
4) pozytywne – większy udział w życiu domowym mężczyzn
5) pozycja gospodyni domowej uległa deprawacji
6) duża rozpiętość płac poszczególnych grup ludności – to rodzi rozgoryczenie
7) problem mieszkania
2.Dzietność rodziny polskiej
1) rodzina poszerzona (kilka pokoleń pod jednym dachem) dziś w skali szczątkowej
2) zmniejszenie się wielkości gospodarstwa domowego, maleje liczba osób zamieszkałych pod wspólnym
dachem)
3) spadek liczby urodzeń
4) rodzina małodzietna – przede wszystkim zjawisko miejskie w Polsce, ale ten model rozszerza się też na wsi
5) korelacja między poziomem wykształcenia rodziców a liczbą posiadanych dzieci
6) najczęstszy – model rodziny 1-2 –dzietnej
7) 1956 r. – zalegalizowanie ustawy proaborcyjnej dopuszczającej przerywanie ciąży ze względu na tzw. warunki
społeczne
8) upowszechnianie na siłę środków antykoncepcyjnych
9) 1993 – zakazanie ustawy proaborcyjnej z 1956r.
10) nadal batalia, walka o prawo do aborcji trwa
3.Trwałość małżeństwa
1) od początku lat 50-tych – małżeństwa coraz mniej trwałe
2) 1946 r. – laicyzacja prawa małżeńskiego
3) rośnie współczynnik rozwodów (rozwody to w Polsce zjawisko w zasadzie miejskie)
4) spadek stopy zawierania związków małżeńskich
5) środki masowego przekazu, kultura masowa nic nie czynią dla umocnienia małżeństwa
4.Przygotowanie do małżeństwa i rodziny
1) przygotowanie do małżeństwa i rodziny to niemal wyłącznie troska Kościoła; nie znajduje on jednak wsparcia
w programach szkolnych ani w kulturze masowej
2) tzw. „programy rodzinne” w TV są ubogie w treści wychowawcze
3) w kulturze masowej występuje rozumienie wolności jako wyzwolenia od wszystkiego; upowszechnianie
26
wiedzy na temat „bezpiecznego seksu”, itd.
4) upowszechniane idee: równouprawnienia „mniejszości seksualnych”, „kochania inaczej”
5) brak w kulturze masowej wzorów pozytywnej miłości i wierności, trwałego małżeństwa
Maria Sawicka
„Bariery rozwoju polskiej rodziny”
Polityczne bariery (których następstwa powodują moralne, biologiczne, intelektualne i ekonomiczne niszczenie polskiej
rodziny i całego narodu):
1) prześladowania w czasie zaborów, walka z Kościołem
2) prawa sprzyjające rozluźnieniu więzi rodzinnych
3) 1946 r.- prawo małżeńskie (ustawa ta dała możliwość rozwiązywania małżeństw zawartych w
najtrudniejszych warunkach okupacyjnych)
4) 1956 r. – ustawa o dopuszczalności przerywania ciąży
5) ustawa o wychowaniu w trzeźwości
Bariery ekonomiczne i kulturowe:
1) postępująca inflacja
2) ubożenie większości społeczeństwa
3) rosnące bezrobocie
4) pogarszające się warunki mieszkaniowe i ekologiczne
5) naśladowanie zachodniego stylu życia
Kazimierz Cieślik
„Panorama inicjatyw wspomagających rodzinę”
3 grupy:
1) ruchy rodzinne (szczególnie katolickie)
2) różnego rodzaju instytucje, fundacje mające jako główny cel swego istnienia wspomaganie rodzin
3) najnowsze inicjatywy na rzecz rodziny, które dopiero wkraczają (np. Stowarzyszenie Rodzin Katolickich)
Kilka katolickich ruchów rodzinnych:
1) „Rodzina Rodzin” – jeden z pierwszych powojennych ruchów, powstały z inspiracji Prymasa Wyszyńskiego
w 1952 r. (duch wspólnoty wyrażający się w pracy, modlitwie i więzi)
2) „Kościół Domowy” – powstały w 1973 r. (Oaza Rodzin), główny cel – pogłębienie duchowości małżeńskiej
3) „Przymierze Rodzin” – główny cel – praca formacyjna z rodzicami i dziećmi
4) „Ruch Rodzin Nazaretańskich” – powstały w 1985 r., główny cel – pragnienie świętości i ewangelizacja
rodziny
5) „spotkania Małżeńskie” – ruch rekolekcyjny, główny cel – pogłębienie więzi małżeńskiej
Ruchy obrony życia.
Ich działalność przebiega w 4 równoległych nurtach:
1) ratowanie życia – odnajdywanie kontaktu z kobietami wahającymi się czy urodzić
2) udzielanie bezpośredniej opieki i pomocy matkom brzemiennym, ich dziecku i ich rodzinie
3) działania profilaktyczne – kształtowanie pozytywnych postaw wobec poczętego życia
4) modlitwa, post i ofiara
Główny reprezentant tych ruchów – Polska Federacja Ruchów Obrony Życia
Wanda Półtawska, Andrzej Półtawski: Filozofia Karola Wojtyły a rodzina”
1) problematyka człowieka, całość ludzkiej osoby
2) „wolność” – możliwość panowania nad sobą, zdolność decydowania o tym, co uczynię
3) uczestnictwo – zdolność osoby do działania z innymi, do przyjmowania za własne działań podjętych wraz z
innymi oraz celów, do których dąży społeczność, w której ta osoba żyje
4) najprostsza ludzka wspólnota – małżeństwo i rodzina
5) wzajemna akceptacja, swój własny wspólny zespół wartości
6) rozumienie współżycia małżeńskiego jako dobrowolnego, bezwarunkowego daru z siebie, ofiarowania się
drugiej sobie
7) wzrost w miłości
8) perfektioryzm – upatrywanie sensu życia ludzkiego w doskonaleniu się
9) miłość realizuje się w sposób pierwotny i podstawowy w małżeństwie
10) szczególna rola zjednoczenia cielesnego
11) nauka Jana Pawła II o małżeństwie wynika z humanizmu, z głębokiego przemyślenia zagadnienia wolności i
27
jej integralności, z pełnej, całościowej wizji człowieka
Ks. Jerzy Bajda
„Podstawy etyki małżeńskiej”
Etyka małżeńska jest możliwa i konieczna w oparciu o następujące prawdy:
a) Dogmat o stworzeniu
b) Prawda o płciowości ludzkiej (płodności tylko w małżeństwie)
c) Dogmat o pochodzeniu małżeństwa od Boga
Szczególna wspólnota osób mężczyzny i kobiety, odznaczająca się cechami wyłączności, nieodwołalności i absolutnej
niepodzielności.
Męskość i kobiecość ukierunkowują osobę ku drugiej osobie i prowadzi to do powstania relacji międzyosobowej.
Małżeństwo nie realizuje jedynie dobra społecznego, lecz dobro osoby jako takiej.
Filozofia personalistyczna – umożliwiała odkrycie wewnątrzosobowego świata wartości
Sformułowanie tzw. normy personalistycznej, określającej ludzki osobowy sens wzajemnej relacji mężczyzny i
kobiety.
Miłość – afirmacja osoby dla niej samej, w sposób bezinteresowny
Trwanie w postawie służby dla kogoś, dla jego dobra.
Gotowość wzięcia odpowiedzialności za doskonałe dobro tej osoby.
Małżeństwo jako obraz Boży może być tylko dziełem Stwórcy.
Rodzicielstwo należy do istoty małżeństwa.
Alicja Grześkowiak „Rodzina wg Karty Praw Rodziny Stolicy Apostolskiej”
„Karta Praw Rodziny” wydana przez Stolicę Apostolską 22 października 1983 r.
„Karta” zawiera:
1) model i punkt odniesienia do opracowania ustawodawstwa i polityki rodzinnej dla programów działania
2) katalog praw rodziny
Rodzina opisana w „Karcie” – rodzina powszechna, a jej model uniwersalny i odwieczny. Podstawy daje mu bowiem
prawo naturalne.
Cel „Karty” – wskazanie praw należnych rodzinie, ujętych w usystematyzowany katalog
Rodzina – wspólnota osób zbudowana na miłości, otwarta na przekazywanie życia, oparta na solidarności, wzajemnym
szacunku i pomocy, mająca własną godność i podmiotowość.
W rodzinie człowiek się poczyna, wzrasta, kształtuje.
Rodzina ma określoną, sobie tylko właściwą strukturę. Początek jej daje małżeństwo, to konieczny element rodziny. Od
niego zaczyna się historia rodziny.
Rodzinę zakładają małżonkowie, ale jej głównym twórcą jest dziecko.
Niedopuszczalna jest aborcja i homoseksualizm.
Wychowanie dziecka to prawo-obowiązek rodziców.
Inne przedmioty np. państwo odgrywają pomocniczą rolę. Państwo musi wspierać rodzinę (popieranie i ochrona
instytucji rodziny)
Rodzice nadają zbyt małą rangę sprawie wychowania seksualnego dzieci.
Rodzina – instytucja naturalna, wspólnota osób
Bp Stanisław Stefanek „Dokumenty Kościoła o rodzinie”
Leon Dyczewski OFM Cour „Rodzina katolicka twórcą kultury alternatywnej”
Wzajemne zależności między kulturą rodziny i kulturą narodu.
Z osłabieniem rodziny jednostka traci swoistą osłonę przed różnego rodzaju ideologiami, politykami, przed wpływem
mass-mediów, itd.
Rodzina –ważny regulator stosunków pomiędzy jednostką i społeczeństwem i jego sektorami, przed państwem.
Kontroluje, by układało się harmonijnie.
28
Czy dzisiejsza rodzina polska może nie tylko bronić się skutecznie przed wieloma zjawiskami negatywnymi dzisiejszej
laicyzującej kultury, lecz także, czy może tworzyć i przekazywać własną kulturę? Jeśli tak to jaką? Jakie zawierałaby
idee, wartości, wzory?
Nowoczesne społeczeństwa – w ich kierunku zmiana.
Społeczeństwo polskie – tworzy nową kulturę --- konsumpcjonizm, liberalizm moralny, przeciętność, zmysłowość,
ekonomizm, itd.
Katolicy muszą tworzyć nową kulturę chrześcijańską. Powinna byś ona kulturą alternatywną w stosunku do dzisiejszej
kultury dominującej.
Katolicka kultura alternatywna to całościowy styl życia. Składają się na niego:
1) Przyjęcie personalistycznej wizji człowieka i życia społecznego jako paradygmatu
2) Przekonanie, że Bóg jest Stwórcą życia i jego Panem, rodzina zaś aktywnie uczestniczy w powstawaniu i
rozwoju każdej ludzkiej osoby
3) Poszukiwanie sensu życia, prowadzenie refleksji nad światem i samym sobą, obrona przed pustą egzystencją
4) Kształtowanie otwartej postawy wobec innych oraz zdobywanie umiejętności nawiązywania i pogłębiania
więzi międzyludzkich
5) Kształtowanie otwartej i twórczej postawy wobec nowych problemów
6) Działalność kompensacyjna polegająca na ciągłym uzupełnianiu wiedzy i wychowania
7) Kształtowanie predyspozycji do poszukiwania i tworzenia nowych wizji przyszłości
8) Wszechstronne poznawanie nowych problemów i nowych metod działania oraz umiejętne łączenie ich z całą
tradycją rodzinną i społeczną
9) Społeczny optymizm wypływający z głębokiego przekonania o zwycięstwie dobra nad złem, z wiary w
zmartwychwstanie Chrystusa
10) Umiejętność zachowania umiaru w zdobywaniu dóbr i wygód „tego świata”
11) Doskonalenie zadań praktycznych i czynności dnia codziennego, estetyczne i funkcjonalne urządzenie domu
12) Rodzina kształtuje wśród swoich członków umiejętność dokonywania oceny faktów, selekcji wartości, norm i
wzorów zachowań
13) Rodzina katolicka dba o atmosferę świętowania w niedzielę i dni uroczyste
14) Rodzina katolicka tworzy domowy Kościół, w którym atmosfera żywej miłości przybliża wszystkich do
pełniejszego poznania i lepszego miłowania Boga, w którym dominuje wspólna modlitwa, rozważanie słowa
Bożego
„Seminarae”
Ks. S. Dziekoński „Religijne wychowanie w rodzinie”
Religijne wychowanie w rodzinie w przedsoborowym nauczaniu Kościoła obejmowało kwestie:
a) Rodzina chrześcijańska jako szczególna instytucja kościoła skierowana ku religijnej socjalizacji. Jest
ona zobowiązana do religijnego wychowania – bo są zagrożenia z zewnątrz, a np. szkoła wychowuje
po „świecku”.
b) Podporządkowanie rodziny jurysdykcji kościoła.
Obowiązek religijnego wychowania nadany jest przez kościół. Podporządkowanie wynikało z ówczesnych przemian
polityczno-społeczno- kulturalnych. (np. laicyzacja małżeństwa, upowszechnienie rozwodów).
c) rola matki w religijnym wychowywaniu dziecka była najważniejsza- matka ma największy wpływ na
dziecko i to ona powinna kierować je ku Bogu
d) Rodzina jako „Mały Kościół”
Tego sformułowania po raz pierwszy użył Pius XII na podstawie życia Jana Bosko – w jego domu rodzinnym matka
modliła się z dziećmi, przygotowywała je do uczestnictwa we Mszy Św. udzielała lekcji katechizmu itp.
1.
2.
Rodzina jako „domowy Kościół” w nauczaniu vaticanum II
Tematykę rodziny jako „małego Kościoła” podjął też sobór Watykański II → rozważania „ o poparciu
należnym godności małżeństwa i rodziny”
a) Rodzina chrześcijańska społecznością zbawienia, przez co identyfikuje się z Kościołem będąc
„domowym Kościołem”
b) Rodzina chrześcijańska miejscem działalności apostolskiej.
„Ludzie stają się potężnymi głosicielami wiary jeśli z życiem z wiary niezachwianie łączą wyznanie
wiary”
„Ewangelia to głoszenie Chrystusa świadectwem życia i słowem”.
 apostolstwo wewnątrz rodzinne
Każda z osób w rodzinie ma zadania wynikające z chrześcijańskiego powołania. Rodzice- pierwsi
zwiastunowie wiary. Dzieci też przyczyniają się do „uświęcania” rodziców.
Rodzina jest też powołana do pielęgnowania powołań misyjnych wśród córek i synów. „Cała
29

rodzina i wspólne jej życie stać się winny niejako praktyczną szkołą apostolstwa”.
apostolstwo środowiskowe
Rodzina powinna dzielić się z innymi rodzinami swoim bogactwem duchowym.
Rodzaje apostolstwa rodzinnego:
 adoptowanie opuszczonych dzieci.
 Gościnne przyjmowanie przybyszów
 Pomoc w prowadzeniu szkół
 Służenie radą i pomocą materialna młodzieży
 Pomaganie narzeczonym
 Udział w katechizacji
 Wspieranie małżonków
 Zapewnienie starcom dobrobytu
Posłannictwem rodziny chrześcijańskiej jest bycie „pierwszą żywotną komórką społeczeństwa”
3.
Próba całościowego spojrzenia na dokonaną analizę dokumentów od XIX w. Do Soboru Watykańskiego II.
Rodzina przestaje być instytucja w rękach Kościoła, zaczyna być ukazywana jako „Kościół
domowy”, który realizuje apostolska misje Kościoła Powszechnego.
„Communio” – międzynarodowy przegląd teologiczny ks. B. Mierzwiński
„Rola ojca w rodzinie. Aspekty teologiczno-pastoralne”.
1. Ojcostwo w świetle badań empirycznych.
a) zanik dawnego modelu
Kiedyś był jasny „model ojca”, a dziś jest ten, ze nie mówimy, jaki ojciec powinien być, tylko, jaki być nie
powinien.
b) przyczyny kryzysu ojcostwa:
- szybki rozwój przemysłu i urbanizacji
- ruch emancypacyjny kobiet
 Bunt młodego pokolenia
 Rozwój psychoanalizy, hasło, „aby stać się wolnym i dojrzałym trzeba zabić własnego ojca” (w sensie
przenośnym)
 Rozwój wolnych związków czy małżeństw „na próbę”
 w niektórych krajach zamiast wolności kobiet wprowadzono dyskryminacje mężczyzn, zwłaszcza ojca
c) ewolucja funkcji ojcostwa
Kiedyś ojciec był „głowa rodziny” dziś popularne jest partnerstwo w małżeństwie.
d) funkcja ojca w rodzinnie
-w procesie formowania rodziny- prokreacyjna
-wychowawcza
-utrzymanie i ochrona rodziny
2.
Sugestie pastoralne
a)
adnotacja apostolska Jana Pawła II „Familiaris cousorito” (22.XI.1981 r.)
Jan Paweł II zwracał szczególną uwagę na rolę rodziny.
 ma charakter sumy pastoralnej i doktrynalnej na temat małżeństwa i rodziny (nr.25 poświecony
jest roli ojca i męża)
Mężczyzna dzięki swej miłości do żony i dzieci... bla bla bla – taki mąż musi się opiekować dbać itd.
Boże ojcostwo to wzór dla mężczyzn
 odpowiedzialność za dziecko
 wraz z żona wychowanie dziecka
 praca, która scala rodzinę
 dawanie świadectwa dojrzałego życia chrześcijańskiego
Do tych funkcji trzeba przygotowywać chłopca od najmłodszych lat.
b) wychowanie do ojcostwa dzieci i młodzieży.
Naśladowanie ojca – jako sposób wychowania.
Ważna jest tu również szkoła i instytucje kościelne (głownie katechizacja).
Trzeba uczyć chłopców poskramiania wrodzonej agresji. Uczyć delikatności i szacunku wobec kobiet.
c) Praca wśród narzeczonych
30
ukazanie mężczyźnie specyfiki psychiki kobiety na tzw. Kursach przedmałżeńskich.
d) „Narodziny” i rozwój ojcostwa.
Etapy w dojrzewaniu do ojcostwa:
 okres wychowania chłopca, do chwili ślubu
 okres od ślubu do momentu zajścia przez kobietę w ciąże
 czas ciąży i narodzin
 okres wychowania dzieci
e) Rola i zadania ojca w wychowywaniu dzieci
Wszystkie instytucje wychowawcze powinny pomagać rodzinom gdzie nie ma ojca.
Wychowanie bez miłości jest tresura – ojciec winien kochać.
Ojciec powinien mieć autorytet u dzieci.
Skuteczność w wychowaniu zależy od harmonii miedzy małżonkami.
f)
Specyficzna rola ojca w religijnym wychowaniu dzieci.
Ojciec powinien robić wszystko, by wiara jego dzieci była głęboka i prawdziwa.
„Katecheta”
M. Strzelec „Wpływ rodziny na religijność dzieci”
Czy u człowieka będzie dojrzewała religijność zależy m.in. od stopnia wartości religijnych i moralnych rodziców, (bo
dziecko obserwuje zachowania dorosłych, głownie rodziców i wchłania je jak gąbka)
Autorka przeprowadziła badania na uczniach klas podstawowych w zakresie praktyk religijnych w rodzinie.





Młodsze dzieci częściej się modliły, większą uwagę w ich domach przykładano do religii.
Na wsi jest większa religijność niż w mieście.
Najczęściej wychowywaniem religijnym zajmuje się matka.
Pismo Św. czyta się bardzo rzadko lub w ogóle.
Wspólne, rodzinne modlitwy odmawiane są bardzo rzadko, ewentualnie w Wielkanoc, Adwent, Boże
Narodzenie
 Jeśli rodzice chodzą z dziećmi na Msze Św. To dzieci później też już chodzą (same, z własnej woli).
 Rodzina w mniejszym stopniu niż dawniej wpływa na religijność swoich dzieci.
 Obecnie wychowanie religijne stanowi rzadziej część oddziaływań, którym dziecko poddawane jest w domu
rodzinnym.
 Zaangażowanie matek w rozwój religijny dziecka jest większe niż ojców.
Rodzice interesują się praktykami religijnymi swoich dzieci. Ale w ograniczonym stopniu współuczestniczą w tych
praktykach.
Temat 7. Sąsiedztwo i grupa rówieśnicza – lokalne środowiska wychowawcze: Strategie społecznego istnienia:
wieś i miasto. Ewolucja wychowawczej funkcji sąsiedztwa w warunkach rozpadu społeczności lokalnej. Grupy
rówieśnicze jako grupy pierwotne i wtórne. Organizacja, struktura i funkcje grupy rówieśniczej. Formy uczestnictwa a
wiek dziecka. Rodzice a rówieśnicy dziecka.
1) Dzięcioł B „Poza kontrolą. Funkcjonowanie kontroli społecznej wobec dziecka w wielkim mieście”.
kontrola społeczna- to system nacisków wywierane przez grupy ludzkie wobec swoich
członków w celu wymuszenia konformizmu ich zachowań.
Funkcje kontroli społecznej:
1) Jest konstytutywną i najważniejszą cechą każdej grupy społecznej, gwarantuje jej spójność, a w efekcie jej
przetrwanie.
2) Zapewnia bezkolizyjny przebieg interakcji społecznych wewnątrz grupy.
3) Odpowiada za właściwy przebieg całego szeregu zjawisk i procesów społecznych  procesy uspołeczniania i
wychowania.
Celem tej książki jest przede wszystkim ukazanie diagnozy funkcjonowania kontroli społecznej wobec dziecka w
kulturowo zaniedbanym rejonie wielkiego miasta.
31
Kontrola społeczna rozpatrywana jest w 2 perspektywach:
1)Perspektywa systemu- wykorzystywana w socjologicznych badaniach makrostruktur społ. analizowane w
okresie stabilizacji lub zmian.
2)Perspektywa jednostki- dotyczy badań związanych z sytuacją społeczną jednostki ludzkiej uwikłanej w relacje
charakterystyczne dla makrostruktur społecznych.
Pionierem refleksji nad kontrolą społeczną jest Edward A. Ross  to on ukuł pojecie kontroli społecznej. Wg. Rossa
kontrola społeczna jest systemem reakcji na zachowania dewiacyjne.
Kontynuatorami jego myśli byli: Landis, Ogburn, Nimkoff. Wg. tych dwóch ostatnich kontrola społeczna to suma
procesów i środków, za pomocą których dewiacje od norm społecznych są odgraniczone przez grupę.
Drugim z pionierów (jeśli może być dwóch hehe) jest Sumner zwraca uwagę na istniejące w społecznej świadomości
wzorce i normy, które stanowią podstawę oceny ludzkiego zachowania przez grupę.
Kontynuatorami myśli Sumnera: Homans, Manheim, Parsons, Szczepański, Sztompka, Gurvtsch.
Wg. Znanieckiego kontrola społeczna nie jest zespołem działań stricte represyjnych. Kontrola społ. jest „
konformizacją konformistów”  rola oddziaływań kontrolnych dla ingerencji systemu kontroli społecznej.
Wg. autora najbardziej odpowiednią definicją kontroli społecznej wobec dziecka dorastającego w kulturowo
zaniedbanym rejonie wielkiego miasta jest następująca def:
Kontrola społeczna to usystematyzowany zbór reakcji sankcjonujących (nagradzających lub każących) tych członków
swojej grupy społecznej, którzy w swoich zachowaniach odchylają się od przyjętego przez grupę wzorca zachowań.
Rozumienie wąskie kontroli społecznej tu przedmiotem kontroli społecznej jest osoba dewiant.
Rozumienie szerokie kontroli społecznej tu przedmiotem jest jednostka oraz niektóre elementy jej społecznej
sytuacji (np. przynależność do określonych gr. społecznych)
Podmiot kontroli  funkcje tą pełnią grupy społeczne, ujmujące zarówno duże zbiorowości (państwo, naród) jak
niewielkie grupy (rodzina).

tu kontrola nie działa w sposób bezpośredni tzw. kontrola skupiona, tylko poprzez
wyspecjalizowane instytucje kontrolne takie jak sąd, policja itd.
W małych grupach takich jak rodzina, szkoła, sąsiedztwo, grupa rówieśnicza, kontrola podejmowana jest w
zróżnicowanym stopniu przez wszystkich członków tych zbiorowości tzw. kontrola rozproszona.
W przypadku dorastającego dziecka większość procesów kontroli zachowań odbywa się w podstawowych grupach
RODZINA, SZKOŁA i GRUPY RÓWIEŚNICZE.
Procesy kontroli realizowanej wobec dziecka przez inne grupy społeczne urzeczywistniają się pośrednio przez:
1) instytucje bezpośredniej kontroli społecznej, społeczności lokalnej ( policja, straż miejska, sądy itd.)
2) kościół katolicki i inne grupy wyznaniowe.
3) grupy sportowe, samokształceniowe, hobbystyczne, harcerstwo itd.
4) media elektroniczne
32
5) młodzieżowe grupy subkulturowe i kontrkulturowe (o charakterze aspołecznym i antyspołecznym).
permisywizm od permission czyli pozwolenie - to ogół zjawisk związanych z
niewystarczającym pod względem nasilenia lub częstości sankcjonowaniem
zjawisk dewiacyjnych. Przyczyną powstania tego zjawiska są zmiany
kulturowe i strukturalne jakie miały miejsce w Polsce po ’89.
Wielkie miasto jako płaszczyzna funkcjonowania kontroli społecznej wobec dziecka
W środowisku mieszkalnym wielkiego miasta silnie zaznaczają się cechy kształtującej się cywilizacji industrialnej,
takie jak:

eksplozja demograficzna

urbanizacja

nagromadzenie zmian technologicznych dostęp do informacji itd.

postępująca złożoność struktur społecznych  specjalizacje zawodowe, podział pracy itd.

powyższe zjawiska powodują:

relatywnie większą ilość wolnego czasu

większe możliwości wyboru drogi życiowej

rozluźnienie kontroli społecznej na skutek współistnienia różnych wzorów
normatywnych

w sferze funkcjonalnej kontroli - zdecydowana przewaga procesów kontroli
instytucjonalnej (skupionej) realizującej się w formalnie ustanowionych
instytucjach

rozluźnienie więzi społecznych poza rodziną brak grup charakteryzujących się intymnością więzi
społecznych

swobodny wybór w zakresie stosunków społecznych

emancypacja rodziny jako całości oraz poszczególnych jej członków

sprzyjanie wytwarzaniu się osobowości schizoidalnej podatnej na nerwowe załamania, popadanie w kolizję
z kodeksem prawnym i moralnym w stopniu większym niż w innych społecznościach terytorialnych

indyferencje w stosunkach międzyludzkich

depersonalizacja ról społecznych

laicyzacja
Wyżej wymienione zjawiska społeczne charakterystyczne dla wielkiego miasta wyjaśniają również niektóre teorie
społecznej dewiacji.
Rola kontroli w wielkim mieście polega przede wszystkim na konstruowaniu płaszczyzn normatywnych jako podstawy
formułowania struktury pozycji i ról społecznych w mieście, oraz na konformizowaniu zachowań bardziej obciążonych
cechą dewiacyjnośći.
Na specyfikę kontroli społecznej w wielkim mieście zwracają uwagę twórcy popularnej w latach ’20-tych teorii
ekologii społecznej PARK I BURGES

CHICAGOWSKA SZKOŁA SOCJOLOGII MIASTA
Park „ przestrzeń (terytorium) miasta ulega utowarowieniu i proces ten jest wynikiem naturalnej walki o przestrzeń
zbiorów ludzkich.

33
konkluzja- miejsce przyjścia na świat, dorastanie i życie jednostki w wielkim mieście
warunkuje typ funkcjonującej wobec niego kontroli społecznej
Przedstawiciele poznańskiego kierunku badań problemów wielkiego miasta prowadzą poszukiwania oparte na
paradygmacie społeczności lokalnych i założeniach ekologii ludzkiej sprecyzowanej przez Znanieckiego miasto jest
produktem ujednolicenia się „wartości przestrzennych” różnych grup ludzkich.
Znaniecki nazywa koncepcje „przestrzennego ośrodka skupienia” zespołów ludzkich „zespołami lokalnymi”.
Wg. Znanieckiego wszystkie grupy w wielkim mieście, wykształcające „zespoły lokalne” są zdolne do tworzenia
„ponadlokalnych pozycji ekologicznych”. W efekcie wspomniane zbiory lokalne, mają utrudniony dostęp do
korzystania z kultury wielkiego miasta, co z czasem może wywołać ich powolną ale systematyczną pogłębiającą się
marginalizację.
WNIOSKI
1) procesy urbanizacji maja ze sobą szereg zagrożeń społecznych przede wszystkim w płaszczyźnie dewiacji
zachowań przeradzających się różnego rodzaju patologie społeczne
2) wielkie miasto jest areną walki o przestrzeń zapewniającą najlepsze zaspokajanie potrzeb, prowadzonej przez
różne grupy, wnoszące własne wartości kulturowe
3) problemy społeczne posiadają największą reprezentację w rejonach najbardziej zaniedbanych co posiada
silny związek z specyfiką istniejącej na tych obszarach kontroli społecznej
CZĘŚĆ II: ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZE
Słomińska Janina „Mechanizmy i funkcje grup młodzieżowych”, Warszawa 1986
I). WSTĘP
Jakie czynniki nadają kształt osobowości społecznej człowieka?
II). OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA
Struktura osobowości społecznej jest złożona, można wyróżnić 3 elementy:
1.
elementy biogenne, np. płeć, wygląd fizyczny, stan zdrowia
2.
elementy psychogenne, np. temperament, inteligencja, pamięć
3.
elementy socjogenne - uwarunkowane środowiskiem, w której żyje jednostka i jego kulturą, wpływ tych
elementów decyduje, jak człowiek wykorzysta swoje możliwości fizyczne i psychiczne. Do nich zaliczamy:

kulturowy ideał osobowości- model, według którego środowisko chciałoby kształtować jednostkę

role społeczne- pewne systemy zachowań oczekiwanych przez otoczenie a przebiegających według
przyjętych wzorów

jaźń subiektywna- zespół sądów o sobie (rozwija się we wczesnym dzieciństwie pod wpływem
oddziaływań najbliższego otoczenia)

jaźń odzwierciedlona- domniemany obraz własny w oczach innych ludzi, ma wpływ na zachowanie
jednostki.
Osobowość społeczna jest rzeczywistością dynamiczną, kształtuje się przez cale życie. Jej zręby powstają zasadniczo w
młodości i w dzieciństwie.
Według Znanieckiego 3 kręgi społeczne maja szczególny wpływ na kształtowanie się osobowości człowieka:
1.
kręgi wychowawcze typ człowieka dobrze wychowanego
2.
kręgi pracy typ człowieka pracy
3.
kręgi zabawy typ człowieka zabawy
34
Osobowość religijna rozwija się w podobny sposób jak osobowość społeczna i są one ściśle ze sobą związane.
Osobowość społeczna i religijna maja charakter społeczny, ponieważ:

jest uwarunkowana przez społeczeństwo i jego kulturę

wyraża się w rożnego typu działaniach społecznych
III). CZY I KOMU SĄ POTRZEBNE MAŁE GRUPY?
Jednostka potrzebuje społeczeństwa i społeczeństwo potrzebuje jednostki. Społeczeństwo jest organizmem, w
którym istotna role pełnią większe i mniejsze grupy, w ramach których żyją i współdziałają poszczególni lidzie. To w
tych grupach i poprzez nie rozwijają się grupy i społeczeństwa.
1). Młodzież potrzebuje malej grupy
Ta potrzeba jest widoczna w młodszym wieku szkolnym, który nacechowany jest socjocentryzmem
przejawiającym się w chętnym poddawaniu się grupie i jej przywódcy.
W okresie dorastania potrzeba ta występuje jeszcze ostrzej. Składa się na to szereg przyczyn:
 młody człowiek dostrzega swoja odrębność, a chęć bycia sobą prowadzi do, częściowo przynajmniej, odrzucenia
przyjmowanych dotąd w sposób bezrefleksyjny wzorów, norm, autorytetów  izolacja od rodziny, pojawia się
nieufność, dystans  prowadzi to do pustki społecznej, młody człowiek dostrzega niekonsekwencje i błędy świata
dorosłych oraz poczucie własnej słabości psychicznej i moralnej  potrzeba oparcia o osoby, które nie byłyby
zagrożeniem dla autonomii jednostki: grupą odniesienia staje się mała grupa rówieśników.
Funkcje małej grupy:
1.
zaspokaja potrzeby psychiczne ( wartości, normy, wzory zachowania regulujące życie jednostki)
2.
pozwala na rozwój pożądanych cech osobowości społecznej ( jednostka posiada swój status społeczny i pełni
określone role społeczne)
3.
jednostka zaspokaja w niej aktywność, samodzielność, odpowiedzialność, umiejętność współdziałania i
współżycia z innymi
Prawidłowy rozwój osobowości religijnej domaga się uczestnictwa w grupie, w której wartości religijne będą
miały charakter wartości podstawowych i będą motywowały postawy i działania członków grupy.
To, co najbardziej oddziaływuje na człowieka, zwłaszcza młodego, to nie teoretyczne zasady, ale wzory zachowań
wypływające z tych zasad, z którymi można się spotkać na co dzień.
2). Społeczeństwo i Kościół potrzebują małych grup
Proces socjalizacji (wprowadzenie jednostki do udziału w życiu i kulturze danego społeczeństwa) dokonuje się w
małych grupach.
Małe grupy:
1.
pierwotne- rodzina, sąsiedztwo, grupy rówieśnicze
2.
wtórne- tworzone dla określonych celów, np. zespól badawczy, drużyna sportowa.
Małe grupy przekazują swoim członkom kulturę wielkich grup społecznych, w skład których wchodzą. Przez
uczestnictwo w małych grupach realizuje się uczestnictwo jednostki w życiu wielkich grup. By proces socjalizacji
młodego pokolenia przebiegał zgodnie z dążeniami wielkich grup (takich jak naród, państwo) tworzą one specjalne
grupy o charakterze wychowawczym- np. szkoła.
35
III.) STRUKTURA I FUNKCJONOWANIE GRUPY
1). Cechy grupy
Grupa ma miejsce wtedy, gdy zaistnieje:

poczucie przynależności- świadomość „my” cechująca członków

zasada odrębności powodująca, ze inni są określani w kategoriach „oni”, „wy”

wspólne wartości i wypływające z nich normy

wewnętrzna organizacja grupy
W malej grupie dodatkowa cecha są stosunki face to face.
2). Cele grupowe:
Cele zoperacjonalizowane = zadania, czyli droga, program, środki prowadzące do zamierzonego celu.
Realizacja zadań grupowych daje członkom poczucie sensu istnienia grupy oraz poczucie własnej wartości i
zadowolenie z przyczyniania się do wspólnego dzieła.
Geneza celów grupowych:

grupa sama je sobie stawia

wyznaczane są przez nadrzędna grupę i następuje internalizacja tych celów
3).Przynależność do grupy:
2 rodzaje przynależności do grupy:

obiektywna- sam fakt bycia w grupie, włączania w strukturę i organizację grupy

subiektywna- akceptacja wartości uznawanych przez grupę, solidarność z jej członkami, przywiązanie
emocjonalne.
Poczucie przynależności jest sprawą zasadniczą i dla funkcjonowania grupy i dla prawidłowego rozwoju osobowości.
4). Struktura grupy:
STRUKTURA FORMALNA:
Konstrukcja składająca się z różnorodnych ale wzajemnie sobie przyporządkowanych i powiązanych funkcjonalnie
elementów.
Podstawowymi elementami małej grupy są:

członkowie i role przez nich pełnione, wyznaczane przez wartości, przez cele i normy przyjęte w grupie

zwyczaje

wzory wzajemnych oddziaływań i stosunków

instytucje regulujące te stosunki

sankcje pozytywne i negatywne

symbole

środki materialne
Nawet grupa nieformalna wytwarza pewna strukturę formalną.
Struktura formalna ma charakter oficjalny i zobowiązujący, jest:

czynnikiem koordynującym działania grupy

zapewnia członkom i całej grupie poczucie bezpieczeństwa

rodzi zaufanie do przyszłości
Przepływ informacji decyduje o stopniu, w jakim każdy członek grupy ma dostęp do informacji. Występują różne
układy kanałów komunikacyjnych: np. układ szprychowy, bezpośredni, kołowy, łańcuchowy, scentralizowany.
36
STRUKTURA NIEFORMALNA:
Powstaje na bazie postaw jednych członków do drugich. W postawie istnieje:

element poznawczy (jak się widzą)

element emocjonalno- oceniający

element behawioralny (jak reagują na siebie uczuciowo, do jakich zadań są skłonni wobec drugich itd.)
5). Spójność i „duch” grupy:
Spójność zależy w dużo większym stopniu od struktury nieformalnej grupy. Fundamentem spójności jest głęboko
zakorzenione poczucie przynależności.
Grupa jest spójna wtedy, gdy:

łączą je wspólne wartości i normy, wspólny cel

zaspokajane są potrzeby i oczekiwania członków

istnieją pozytywne postawy pomiędzy członkami (tzw. wzajemna atrakcyjność)

zaakceptowane są przez wszystkich role pełnione przez poszczególne osoby
Relacja spójność- cel:

wspólny cel zwiększa spójność grupy

spójność grupy wpływa na efektywność działań prowadzących do celu
6).Dobre i złe konflikty:
Konflikty:

pozytywne- twórcze, ich brak prowadzi do wyjałowienia grupy, do zastoju, do rutynizacji

negatywne- ukryte napięcie o charakterze uczuciowym, które paraliżuje grupę
Typy napięć negatywnych:

wywołane niepokojem, trwogą, brakiem bezpieczeństwa milczenie, zaniechanie działań, próby
odwrócenia uwagi, ucieczka w działania zastępcze

wywołane głuchym sprzeciwem grupy wobec kierownika

wywołane tłumionym niezadowoleniem i irytacją
Aby rozwiązać konflikt trzeba najpierw znaleźć jego źródło.
7). Zdrowa i chora grupa:
Dobre lub złe funkcjonowanie grupy na 3 etapach podejmowania zadania: 1.dyskusja nad problemem 2.podejmowanie
decyzji 3. realizacja zadania.
1 etap: postawy właściwe to tolerancja i otwartość
2 etap: postawy właściwe to obiektywizm i dalekowzroczność
3 etap: postawy właściwe to twórczość i szacunek dla innych
IV) KIEROWNIK GRUPY:
1). Style kierowania grupą
3 style kierowania:
AUTOKRATYCZNY- osoba kierująca sama wyznacza cel działania oraz środki do niego prowadzące. Zadaniem
członków jest wykonywanie poleconych im czynności, nie mają oni żadnego wpływu.
DEMOKRATYCZNY- członkowie mają wpływ, np. poprzez określenie celów pośrednich oraz dróg do nich
prowadzących
ANARCHICZNY- kierownik nie interesuje się działalnością grupy, jest niekompetentny, grupa jest zdezorganizowana.
2). Funkcje i typy kierowników:
5 funkcji:

organizowanie grupy i jej działalności w ten sposób by mogła osiągnąć cel
37

uświadamianie sobie sytuacji, w jakiej znajduje się grupa

zwracanie uwagi na stosunki wewnątrzgrupowe i na spójność grupy

ukazywanie wartości, zasad, idei grupy

reprezentowanie grupy w jej stosunkach z innymi
Typy kierowników:

zorientowani na zadania grupy

zorientowani na stosunki społeczno- emocjonalne
3). Rola kierownika grupy opartej na wartościach chrześcijańskich:
Musi być człowiekiem dialogu i musi innych do dialogu nawoływać. Musi być nastawione na przede wszystkim rozwój
duchowy społeczności, zgodnie z duchem Ewangelii. Jego rola w grupie jest wtórna (tym, który istotnie działa w grupie
jest Duch Święty).
V). MAŁE GRUPY PRZYSZŁOŚCIĄ KOŚCIOŁA:
Jan Paweł II w Adhortacji Apostolskiej „Catechesi tradendae” wskazuje na rolę, jaką pełnią małe grupy w zakresie
katechezy, na którą składa się:

poznanie słowa bożego

sprawowanie tajemnic wiary w życiu codziennym

wyznawanie wiary w życiu codziennym
Mówi o kręgach biblijnych, podstawowych wspólnotach, o grupach młodzieżowych, o Akcji Katolickiej, o grupach
charytatywnych itd.
„Grupy te stanowią dla Kościoła jutra wielka nadzieję”.
1). Czy można uniknąć niebezpieczeństw grożących małym grupom?
Sama świadomość odrębności i własnej wartości nie jest niczym złym. Zło rodzi się wtedy, gdy grupa zaczyna się
wywyższać, krytykować innych, w sposób niezdrowy rywalizować z innymi zamiast współpracować. To jaka będzie
grupa zależy od niej samej, od kierownika, od proboszcza.
Niebezpieczeństwa dotyczące życia całej grupy:

grożące całej grupie

grożące poszczególnym członkom
2). Co daje mała grupa?
Małe grupy powinny wypełniać próżnię społeczna pomiędzy jednostką a Kościołem. Znaczenie:

włączają jednostkę w życie Kościoła, jako podmiot działania

umożliwiają przedyskutowanie różnych problemów

ułatwiają przejście od zasad ogólnych do osobistych decyzji

pomagają w rozwoju wiary

inspirują do apostolstwa

pozwalają na zoperacjonalizowanie ogólnych celów przez wytyczanie konkretnych zadań.
3). Jaka powinna być grupa działająca w Kościele?

Otwarta na ludzi

Musi akceptować swoich członków

Musi dużo wymagać od swoich członków

Musi umieć współpracować z innymi

Fundamentem: świadoma łączność z Bogiem
38

Musi mieć nastawienie apostolskie (potrójna misja: prorocka, kapłańska, królewska)

Pogłębianie intelektualne w zakresie wiary
4). Perspektywy rozwoju grup młodzieżowych:
Najważniejsze jest tworzenie środowiska, w którym młodzież znalazłaby autorytety i ideały rola małych grup jest
bardzo duża. Należy:

Popierać istniejące i działające grupy

Przekształcać te, które tylko z nazwy są grupami

Tworzyć nowe
5). Jak uświadamiać znaczenie małych grup?
O małych grupach należy mówić.
VI). ZAKOŃCZENIE
Jan Paweł II w liście apostolskim „Do młodych całego świata” napisał:
„Do Was należy odpowiedzialność za to, co kiedyś stanie się z teraźniejszością (...) od Was zależy przyszłość (...) Nie
trwajcie w bezczynności”.
Kryczka P. „Społeczność osiedla mieszkaniowego w wielkim mieście. Ideologie i rzeczywistość.”, Warszawa
1981, s. 113- 167
ROZDZIAŁ III
STOSUNKI SĄSIEDZKIE.
Definicja tradycyjna sąsiedztwa:
Ma miejsce w tradycyjnej społeczności lokalnej typu wiejskiego i jest instytucja wyposażoną w rozbudowany arsenał
środków nagradzania i karania, normującą pewne zachowania, które wynikają z uznania, że przestrzenna bliskość
zamieszkiwania rodzi określone wzajemne zobowiązania. Realizuje się w postaci bezpośrednich kontaktów i
stosunków, których przedmiotem są różnego rodzaju świadczenia.
Definicja współczesna sąsiedztwa:
Sąsiedztwo w dużych zbiorowościach miejskich zatraca swój instytucjonalny charakter. Obejmuje ono układ
względnie trwałych powiązań i zależności pomiędzy osobami, wynikającymi z bliskości zamieszkiwania, a
wyrażającymi się na zewnątrz w postaci unormowanych czynności, które zakładają określone obowiązki i uprawnienia
obu stron.
Dlatego można wyróżnić 6 typów stosunków sąsiedzkich:
1.
sąsiedztwo ograniczające
2.
sąsiedztwo poinformowane
3.
sąsiedztwo konwencjonalne
4.
sąsiedztwo świadczeniowe
5.
sąsiedztwo solidarnościowe
6.
sąsiedztwo o charakterze towarzysko- przyjacielskim
1). SĄSIEDZTWO ŚWIADCZENIOWE:
Jest to sąsiedztwo typowe dla tradycyjnych społeczności lokalnych, charakteryzuje się bezpośrednimi i zażyłymi
stosunkami wszystkich członków wspólnoty. Jednakże na terenie miejskich jednostek mieszkaniowych ten typ jest
podwójnie ograniczony:
39

nie jest tak powszechne jak na tradycyjnej wsi, czy w tradycyjnym małym mieście.

Nawet te osoby i rodziny, które angażują się w ten typ powiązań, z reguły ograniczają je do niewielkiej liczby
sąsiadów.
Czynnikiem różnicującym zasięg sąsiedztwa świadczeniowego jest przede wszystkim typ jednostki mieszkaniowej
wyznaczony przez rodzaj administracji względnie rozszerzone sąsiedztwo występuje częściej na terenie osiedli
spółdzielczych,
a
sąsiedztwo
ograniczone
w
osiedlach
komunalnych
(spółdzielcza
forma
budownictwa
mieszkaniowego stwarza relatywnie korzystniejsze warunki rozwoju stosunków sąsiedzkich, mniejsza przypadkowość
doboru mieszkańców w osiedlach spółdzielczych, sposób zasiedlania budynków spełniający rolę swoistej inicjacji do
przyszłego współżycia sąsiedzkiego). Sytuacje sprzyjające kontaktom sąsiedzkim o charakterze świadczeniowym:

Właściciele samochodów, parkujący swoje pojazdy przed blokiem

Osoby zajmujące się pielęgnacją niemowląt, sprawujący opiekę nad małymi dziećmi

Rodzice, których dzieci uczęszczają do tej samej szkoły, klasy

Posiadanie psa

Oczekiwanie na windę, wspólna jazda w windzie

Place rekreacyjne

Sieć usług, przede wszystkim punkty handlowe
Zasięg stosunków sąsiedzkich typu świadczeniowego zależy także od samych ludzi, od ich cech, np. od pochodzenia,
od okresu zamieszkiwania w danym miejscu, od wysokości dochodów:
 najsilniejsza tendencja izolacyjna występuje wśród osób, które wychowały się lub najdłużej mieszkały w dużych
miastach, powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Tendencję do względnie rozszerzonego sąsiedztwa świadczeniowego
obserwuje się u osób związanych przedtem ze zbiorowościami małomiasteczkowymi.
 ludzie lepiej usytuowani częściej wchodzą w bardziej zażyłe, polegające na wymianie przysług, stosunki sąsiedzkie.
Obecnie zmienia się charakter świadczeń: z tradycyjnych świadczeń o charakterze ekonomicznym zaczynają
dominować drobne przysługi, wymiana informacji i opinii, stosunki towarzyskie.
Niechęć w podejmowaniu stosunków sąsiedzkich o charakterze świadczeniowym można tłumaczyć tym, że
stłoczenie dużej liczby mieszkańców w bloku tworzy sytuację nacisku społecznego, przymusu obcowania z innymi i
uruchamia reakcje obronne. Stanisław Ossowski: „Czynnikiem destrukcyjnym w stosunkach społecznych jest przymus
(...) potrzeba towarzystwa idzie w parze z potrzebą sporadycznej izolacji”.
Cechy społecznej selektywności sąsiedztwa:

Tendencja do pomijania przy nawiązywaniu bliższych kontaktów niżej stratyfikowanych społecznie kategorii
mieszkańców

Mieszkańcy nawiązujący świadczeniowe stosunki mają zwykle podobne wykształcenie
2). SĄSIEDZTWO OGRANICZAJĄCE:
Tutaj, sąsiedztwo to bliskość przestrzenna powiązana z dostrzeżeniem drugiego człowieka, jego uprawnień,
zobowiązań, wynikających z bliskości zamieszkiwania. W praktyce oznacza to liczenie się z sąsiadem za ścianą, w
sąsiednim mieszkaniu czy w sąsiednim domu. Większość tych zachowań polega na zaniechaniu takich czynności, które
mogłyby się spotkać z negatywną oceną sąsiada.
3). SĄSIEDZTWO KONWENCJONALNE:
Bliskość przestrzenna wymusza niejako pewne unormowane czynności i działania. Z reguły nie wychodzą one poza
formę konwencjonalnej wymiany ukłonów i pozdrowień. To sąsiedztwo ma zasięg powszechny. Pojawia się tu
„milcząca kontrola społeczna”.
40
4). SĄSIEDZTWO POINFORMOWANE:
Bliskość przestrzenna, częste styczności itd. prowadzi z czasem do nagromadzenia różnego typu informacji. Zwykle po
kilku latach wspólnego zamieszkiwania stopień wzajemnego poinformowania jest wystarczająco duży, aby można było
mówić o nowej jakości w dziedzinie społecznych powiązań mieszkańców. Występować on może niezależnie od
sąsiedztwa konwencjonalnego czy ograniczającego.
5). SĄSIEDZTWO SOLIDARNOŚCIOWE:
Charakteryzuje się pewną zapisana w świadomości mieszkańców formą poczucia jedności i wspólności interesów ze
względu na wspólną sytuację, którą stwarza bliskość zamieszkiwania. Na zewnątrz objawia się ona w postaci działań
grupy mieszkańców na rzecz wspólnego dobra. Angażuje większą liczbę mieszkańców, a przedmiot działania bywa
definiowany jako nadrzędny, wspólny dla przynajmniej pewnej części mieszkańców bloku czy osiedla.
6). SĄSIEDZTWO TOWARZYSKO- PRZYJACIELSKIE:
Typ sąsiedztwa o najwyższym stopniu zaangażowania osobistego. Ich zewnętrznym wyrazem jest odwiedzanie się w
domu, wspólne spędzanie wolnego czasu, uczestnictwo w uroczystościach rodzinnych itd. W praktyce ten typ
sąsiedztwa ściśle się łączy z sąsiedztwem świadczeniowym, wzajemne drobne przysługi i świadczenia są bowiem jego
nieodłączną cechą. Tworzy nieformalne kręgi w miejscu zamieszkania, które staja się ośrodkami kształtowania lokalnej
opinii i kontroli społecznej.
7).POŻĄDANY MODEL SĄSIEDZTWA I JEGO WYZNACZNIKI:
Realizowany model sąsiedztwa a ten, który mieszkańcy uważają za pożądany nie pokrywają się ze sobą. Powoduje to
względnie niższą identyfikację z miejscem zamieszkania, poczucie tymczasowości.
ROZDZIAŁ IV
ZASIĘG OSIEDLOWEJ KONTROLI SPOŁECZNEJ
Ze zjawiskiem sąsiedztwa bardzo blisko wiąże się lokalna kontrola społeczna- stosunki sąsiedzkie stanowią jej
podstawę. Opinia publiczna jest strukturą niesformalizowaną, nadzwyczaj skuteczną.
1). OPINIA OSIEDLOWA: Każdy liczy się z presja opinii publicznej.
2). SPOŁECZNOŚĆ OSIEDLOWA JAKO UKŁAD ODNIESIENIA NORMATYWNEGO:
3). ZASIĘG OCZEKIWAŃ WZGLĘDEM SĄSIADÓW:
Daleko idącym oczekiwaniom w stosunku do sąsiadów towarzyszą konformistyczne postawy mieszkańców wobec
zasad zgodnego współżycia sąsiedzkiego.
Podsumowanie:
Osiedlowa forma budownictwa mieszkaniowego stała się szkolą internalizowania zasad zgodnego współżycia,
normowanego przez wykształcony na terenie osiedli system nieformalnych sankcji, nieodwołujący się do formalnych
sankcji, a mimo to nadzwyczaj efektywny w codziennym działaniu.
41
Wawro F. W. „Znaczenia grup rówieśniczych w procesie wychowywania młodzieży”, Roczniki Nauk
Społecznych, 1986, z.2
Obok rodziny, wiodącą rolę w kształtowaniu postaw młodzieży mają kręgi koleżeńsko- rówieśnicze. Ich główną cechą
jest specyficzny rodzaj relacji i więzi, jaką łączy uczestników grupy. Są to kontakty bezpośrednie, osobowe, połączone
z silną więzią emocjonalną jest grupą pierwotną. W niej jednostka zaspokaja swoje podstawowe potrzeby związane z
jej rozwojem pycho - społecznym:

potrzeby filiacyjne (potrzeba przynależenia do grupy, potrzeba akceptacji, poczucie bezpieczeństwa)
potrzeba autorytetu, wzoru do naśladowania
Gdy jednostka wchodzi w okres dojrzewania, rodzina przestaje być jedynym układem odniesienia. Następuje kryzys
autorytetu rodziców. Jednostka odczuwa potrzebę usytuowania siebie w rzeczywistości, w związku z tym poszukuje
osobników w tej samej sytuacji psycho - społecznej, osób w podobnej fazie rozwoju- rówieśników, których status
społeczny jest również nieokreślony, którzy stają wobec podobnych problemów, podobnych potrzeb samookreślenia,
podobnej potrzeby statusu osoby niezależnej. W ten sposób grupa rówieśnicza jest postrzegana jako układ odniesienia
najpierw dla własnych problemów a potem dla wzorów i norm zachowań. Potrzeba przynależenia do grupy
homogenicznej związana jest mocno z potrzeba bycia akceptowanym w takiej grupie. Grupa rówieśnicza, zapewniając
jednostce możliwość zaspokojenia swoich potrzeb wymaga od niej lojalności, która w rzeczywistości oznacza
konformizm. W rezultacie grupa ta dysponuje silnymi sankcjami.
Schemat M. Mead:
1.
I faza: post- figuralna- młodzi uczą się i wzorują na starszych
2.
II faza: konfiguralna - wszyscy uczą się od swoich rówieśników
3.
III faza: prefiguralna - starsi naśladują styl młodzieży
Temat 8. Szkoła i nauczyciel: Szkoła a społeczność lokalna. Społeczna rola nauczyciela i jej przemiany. Status ucznia.
Aktualne przeobrażenia polskiego systemu oświaty.
GOTARD, CZERSKI I SZYMANIAK NIE WYSŁALI
Temat 9. Kultura i wychowanie: Pojęcie kultury. Społeczny wymiar kultury. Tworzenie i rozwój kultury. Kultura
masowa i kultura medialna – jej charakter i zasięg: Wzory kulturowe zachowań dzieci i młodzieży.
MARIA BRAUN- GAŁKOWSKA
II. „Oddziaływanie obrazów przemocy na psychikę” w: Ethos, 1997, nr 40
Autorka wykorzystała badania przeprowadzone przez OBOP w lutym 1997 r.
92% respondentów uważało, że brutalne sceny filmowe przyczyniają się do wzrostu okrucieństwa wśród dzieci
78% że wpływają na rozwój psychiki dziecka.
AGRESJA-działanie zmierza do wyrządzenia krzywdy osobie do której jest skierowane
AGRESYWNOŚĆ – stałe tendencje do zachowań agresywnych
-fizyczna, słowna
- kształtuje się pod wpływem środowiska- społeczne uczenie się w
grupach rówieśniczych lub przez mass media
Wpływ TV na odbiorców
-zarówno na dorosłych i na dzieci (reklama, propaganda)
-Dziecko- człowiek w okresie najszybszego rozwoju; kształtuje się jego osobowość poprzez
 czynniki wewnętrzne
 czynniki zewnętrzne-nieosobowe (przyroda, kultura)
-osobowe (rodzina, szkoła, mass media)
Oddziaływanie TV na 3 sposoby:
1.czas poświęcony TV odebrany innym zajęciom np. czytanie książek
42
2.sposób przekazu- nie wymaga żadnej aktywności fizycznej
-sprzyja bierności i lenistwu umysłowemu
3.przekazywanych treści
Oddziaływanie:
 słowne
 podawanie wzorów postępowania, które wywołują chęć naśladowania
 nadawanie znaczeń- wiązanie emocji z określonymi zdarzeniami
 trening- powtarzanie czynności powodujące wyuczenie się ich i przyzwyczajenie do ich wykonywania
 prowokacja sytuacyjna- brak stwarzania sytuacji wymagających samodzielnego rozwiązania i aktywności
wychowanka
Nieznane widzom oddziaływanie TV
Różne opinie o wpływie TV
Część mechanizmów oddziaływania pozostaje poza świadomością.
Odpowiedzialność TV za programy dla dzieci
TV powinna wspierać rozwój dziecka-ukazywać pozytywne wzory postępowania
-wartości wyższe
-pobudzanie zainteresowań i aktywności
Badanie opinii publicznej wykazało zależność cyrkulacyjną:
Oczekiwania

gusty widzów

rodzaj program

przyzwyczajenia

Wynika z tego, że TV ponosi częściową odpowiedzialność za to jakie jest młode pokolenie,
Rodzice odpowiedzialni są za pilnowanie tego, żeby dzieci oglądały programy dla nich przeznaczone, a TV
odpowiedzialna za ich wartość.
Całościowe oddziaływanie programów TV
Na dzieci/dorosłych ma wpływ suma oddziaływań poszczególnych programów, filmów.
Wpływ obrazów przemocy w świetle literatury przedmiotu
Szczególny wpływ obrazów zawierających agresję i przemoc- ich wpływ przez społeczne uczenie się.
Wpływ na elementy:
 poznawczy- nie pokazuje normalnego świata; nad reprezentacja agresji w stosunku do stanu rzeczywistego
 emocjonalny- zobojętnienie na przemoc, agresję, przemoc staje się czymś normalnym
 behawioralny- dzieci naśladują agresywność, „modele”, ale również wymyślają jego nowe formy
Kształtowanie postaw następuje pod wpływem oddziaływania na wszystkie te trzy elementy. Wpływ ten jest tym
skuteczniejszy gdy oddziaływanie na te elementy zmierza w tym samym kierunku.
III. M. Chłopowiec „Telewizja w procesie wychowania dziecka” [w] Horyzonty wiary
1. aspekty psycho – społeczne
interesujące seriale…gromadzą przed ekranami cale rodziny
pozostawiają swoje ślady wspomagając wysiłki wychowawcze lub utrudniając (destrukcja)
- dzieci mało kochane – chcą wypełnić pustkę uczuciowa oglądają TV
- oglądalność TV wzrasta wraz z obniżaniem się statusu społecznego ich rodziców(jak ojciec ma wyższe
wykształcenie, to rzadziej oglądają), nie maja pieniędzy na zorganizowanie wolnego czasy dzieciom
- w społeczeństwach industrialnych rozgraniczenie miejsca zamieszkania od pracy – powoduje to znudzenie
paraliżujące organizacje czasu – a to łatwo dostępne „atrakcje” w TV
Sytuacja społeczna rodziny – a korzystanie z TV – nie przesadza całkowicie
- trudność w znalezieniu towarzyszy zabaw spowodowana spadkiem przyrostu naturalnego
V kablowa – zagrożenie, bardzo atrakcyjna dla wszystkich członków rodziny, mniej czasu wychowawcom na
omówienie programów
- pokusa traktowania TV jako środka łagodzącego frustracje
Stad wynikają nowe jakości zachowań: postrzeganie prawdy, rzeczy i wydarzeń
„panoramiczne” postrzeganie rzeczywistości w aspekcie czasowym i przestrzennym
(w rożnych dzielnicach przebywają dzieci – jeśli je komuś powierzamy…)
Skrócone zestawy informacji - dlatego dzieci musza ciągle porządkować i systematyzować obrazy łączone z miejscami
43
i wydarzeniami, by mieć całość. Dla dzieci to jest trudne
- TV – dramatyzacja ludzkiego losu – pozwala uczestniczyć w wartościach, ideałach i stawianych do osiągnięcia celach
Gwiazdy filmowe – role postaci sztandarowych
- staja się symbolami przyjętymi przez członków rodziny
STYMULOWANA PRZEZ MEDIA EWOLUCJA RODZINY
2, aspekty psychologiczne
Przyjąć za cel wychowanie w pełni ukształtowanej osoby
Trzeba widzieć dziecko w perspektywie rozwoju: kolejno uczy się odczytywania obrazu TV, łączenia scen w
sekwencje i interpretacji
 pierwsze 2 lata – dziecko nie odczytuje treści
 wiek przedszkolny – posługuje się językiem mówionym
 do 6 lat – pierwszeństwo reakcji emocjonalnych (ważne dźwięki…) nad logiką akcji
 wiek szkolny – rozum wyprzedza uczucia (możliwe odróżnienie fikcji od rzeczywistości)
siła przeżyć wzrasta w odwrotnej proporcji do wieku
zagrożenie: TV obrazy maja niekwestionowana wiarygodność, bo wiadomości posiadają dokumentacje w formie zdjęć,
a opinie im przeciwne – rodziców, nauczycieli – SA oparte o słabsze przesłanki
płeć- różnice
K: dziewczynki: preferują programy o tematyce rodzinnej, przyjaźni, wrażliwość na cierpienie, instynkt macierzyński
M: chłopcy: szukają napięcia, akcji, przygody, walki, bardziej tolerują przemoc, rzadko wartościuje
Dziecko mało inteligentne przywiązuje się do TV z wewnątrz. Potrzeby komunikacji – grozi to izolacja poza tym, ze
TV będzie generatorem fałszywych moralnie postaw
U dzieci mało popularnych( to samo) oraz konstrukcja świata zastępczego; identyfikuje się z fałszywymi bohaterami
Na osobowość dziecka najbardziej wpływają przekazywane treści o sposób ich prezentowania: przemoc i reklama
Zależy od: stop0nia identyfikacji z ofiara
Czyn o cechach obiektywnie negatywnych pochwalony przez starszych otrzymuje wartość pozytywna
Aspekty: wieku, płci, poczucia własnej wartości, rodzinnego środowiska - ODDZIALYWANIE TV
A także czynniki:
- nerwowość, senne niepokoje, skłonność do agresji, trudności w koncentracji, nadpobudliwość
Trudności w dochodzeniu do piękna jez. mówionego, powikłania w kontaktach z innymi
|___________________________
IV. Mariusz M. Czarniecki – W niewoli mediów. Przewodnik dla odbiorców prasy, radia





telewizji, kina, video.
Autor pisze o tzw. MEDIA OBCEGO DUCHA (MOD) – są to środki masowego przekazu, radia, prasy,
telewizji – które pod dyktando swoich sponsorów i opiniotwórczych salonów usilnie pracują nad tym, ażeby
Polska przestała być krajem, narodem, państwem o jednoznacznej tożsamości. Media postpeerelowskie służą
antypolskiej, obcej duchowi naszej kultury ideologii, obcemu stylowi i obyczajom. Atakują zasady uznawane
przez istotną większość społeczeństwa, naginając je po swojemu lub odrzucając.
Jednym z MOD jest, wg autora, Gazeta Wyborcza, która:
-kładzie nacisk na liberalny punkt widzenia świata i człowieka
-jest antyklerykalna
-opacznie wmawia ludziom sens takich pojęć, jak: tolerancja, postęp, wolność, demokracja, państwo
prawa
-celowo eksponuje mniejszości światopoglądowe, obyczajowe, narodowościowe, seksualne, religijne,
-społeczno – polityczne (teza, że mniejszości w Polsce muszą mieć więcej praw, niż większość –
wtedy dopiero będzie można mówić o prawdziwej demokracji w Polsce)
-obsesyjnie demaskuje „polskie wady”
DZIENNIKARZE OBCEGO DUCHA W POLSCE: ludzie, którzy „lepiej wiedzą”, bo mają kontakty z
wszystko wiedzącą górą – wywyższają się ponad inne zawody
NOWOMOWA MOD (ich Słownik Przewrotny): (def.): nowomowa mass – medialna, wyrazy i znaczenia
używane w opacznych znaczeniach przez MOD. Nadają wypaczone znaczenia takim pojęciom, jak: miłość,
poświęcenie, dar, osoba, wolność – nie wyrażają już tego, co pierwotnie znaczyły. Najbardziej dla Polski
szkodliwe są: dobre wychowanie, przyzwoity człowiek, krzyż w miejscu publicznym, religia w szkole,
patriotyzm i moralność, dobry smak. Ideałem byłaby Europa bez narodów i tradycji.
NIE BĄDŹ MEDIOTĄ! (IDIOTĄ MEDIÓW) – człowiekiem pozbawionym własnych myśli, umiejętności,
własnej interpretacji zdarzeń i oceny ludzi, własnej koncepcji człowieka i kultury – mediota to postać
44





tragiczna.
CZŁOWIEK MEDIALNY: człowiek jest tym, czym czynią go media
MEDIA POLSKIEGO DUCHA: wiara katolicka to nasz najbardziej charakterystyczny element kultury –
katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości
Obserwujemy dziś w Polsce zniewolenie medialne. Brak obejmującego cały kraj medialnego prasowo –
radiowo – telewizyjno – patriotycznego, prawdziwie polskiego forum wymiany opinii – jedynie Radio Maryja
może być tu przykładem...
NASI DZIENNIKARZE: winni być pełni pokory, bo dziennikarstwo to PROFESJA i MISJA; mają być także
doskonale przygotowani zawodowo i wiedzieć, że służą dobru wspólnemu. Jedynym cenzorem dziennikarza
winien być Bóg.
PODSUMOWUJĄC: należy zwrócić uwagę na nieodzowną potrzebę rozpoznania i demaskowania MOD oraz
na czyn (nie kupowanie gazet, nie słuchanie audycji, nie oglądanie programów telewizyjnych, które są w
sidłach MOD. Autor zachęca do dystansu i krytycyzmu.
VIII. Ks. ZBIGNIEW SAREŁO SAC
„Mass media- źródło dezintegracji tożsamości osoby” w: Communio 1995 nr 6
Autor w artykule porusza kwestie etyczne w zakresie społecznego komunikowania
 godność osoby
 tożsamość osoby- destruktywny wpływ mediów na proces kształtowania i umacniania samoświadomości
Niszczenie tożsamości osoby przez:
1.rozwój środków masowego przekazu szybki przepływ informacji, ale jednostka nie jest w stanie przyswoić ich
wszystkich, ponieważ nie każdy ma dobrze rozwinięty system koordynacji do którego można włączyć lub odnieść
nowe informacje.
Informacje które nie są przypisane do odpowiedniego systemu koordynacji mogą być:
 nie zapamiętane
 źle zinterpretowane
2. Brak kontroli systemu przekazu
-nie powinno być informacji pozbawionych kontekstu
-nieskoordynowany, chaotyczny przepływ informacji
Dwustopniowy mechanizm zabezpieczający przed zbędnymi informacjami:
 eliminowanie pewnych treści lub ograniczenie ich obiegu np. program szkolny
 weryfikacja w momencie odbioru informacji- odrzucanie informacji niezgodnych z własnym obrazem świata
Mechanizm ten funkcjonuje gdy poglądy jednostki są mocno ugruntowane np. religijne.
3.
Niszczenie
internet.
mechanizmów
obrony
przed
niechcianą
informacją
np.
TV,
magnetowid,
Wielu odbiorców jedynie konsumuje ofertę mass mediów i przez to zatraca świadomość tego co dobre, słuszne i
prawdziwe.
IX. WOWRO F. W.
„ Selektywność recepcji mass mediów u młodzieży szkół średnich i środowiskowe czynniki kształtujące jej poziom”
w: Roczniki Nauk Społecznych, 1996, z.2
Mass media- istotny element środowiska wychowawczego. Obraz, dźwięk powodują bierność wobec
przekazywanych treści, bezrefleksyjność. Tu leży zadanie dla wychowawców- utworzyć barierę selekcyjna.
ZMIENNE OKRESLAJĄCE WYCHOWAWCZY WPŁYW ŚRODOWISKA MASOWEGO
PRZEKAZU NA ODBIORCĘ
Zmienne niezależne- bodziec
Zmienna zależna- reakcja
Zmienne pośredniczące-predyspozycje osobowościowe, bezpośrednie kontakty międzyludzkie, autorytet przywódcy,
wychowawczy wpływ środowiska.
Na recepcję mass mediów największy wpływ ma rodzina, grupa rówieśnicza, Kościół i szkoła. Istotne jest również
samowychowanie.
I.
W pedagogice 2 kierunki stosowania dialogu i dyskusji:
1.analityzno- krytyczny- analiza walorów artystycznych i językowych
2.moralno- społeczny- zdolność oceny moralnej postawy bohatera
II.
SELEKTYWNOŚC RECEPCJIMEIÓW
45
SELEKTYWNOŚĆ- złożony proces, określony i kształtowany przez różnorakie czynniki natury psychologicznej lub
środowiskowej; cecha jakościowa odbioru.
Recepcja1.- bierna
-czynna –aktywne ustosunkowanie się do treści; wybór  akceptacja
2. - powierzchowna
- dogłębna- zaangażowanie emocjonalne i intelektualne
3 wymiary selektywności recepcji wg Chrapka:
1.częstotliwość odbioru – odbiorca kontroluje korzystanie z mediów
2.kierownaie się własnymi potrzebami i zainteresowaniami
3. ukierunkowana akceptacja
Najczęściej preferowanym środkiem masowego przekazu jest TV. Średnio dzieci spędzają 2-3 do 4 godzin dziennie
przed TV. Średnio 14 godzin tygodniowo
Pochodzenie, typ szkoły miejsce zamieszkania, płeć – te czynniki maja decydujący wpływ na wybór programów
telewizyjnych przez dzieci.
Potwierdziły to badania przeprowadzone w maju 1994 r.. najrzadziej Tv oglądają licealiści w porównaniu z uczniami
techników i szkół zawodowych.
Dominuje konsumpcyjny typ upodobań- treści nie wymagające refleksji- programy rozrywkowe, filmy
Młodzież z liceów wykazuje wyższy poziom selektywności niż pozostała młodzież
Na selektywność recepcji maja wpływ:
1. Częstotliwość recepcji poszczególnych środków przekazu
2. Upodobania programowe i treściowe
3. Akceptacja treści i wzorów osobowych przekazywanych przez media
4. Udział rodziny, szkoły, katechety oraz środowiska rówieśniczego w kształtowaniu tej
selektywności
X. A. Zwoliński „Backward Masking, czyli o manipulacji w mass mediach”[w] Homo Dei
1.czlowiek – rzeczywistością dynamiczną
Natura ludzka jest darem od Boga, powołaniem człowieka- rozwijanie wszystkich otrzymanych darów
Z posiadania wolnej woli wynika zadanie dążenia do dobra, które jest realizowane w procesie wychowania, do podjęcia
obowiązku i wzięcia odpowiedzialności za siebie, innych i cały świat
3 etapy rozwoju świadomości moralnej:
a) e. prekonwencjonalny (dzieci przedszkolne) – utylitarna i pragmatyczna argumentacja bez liczenia się z normami
otoczenia
b) e. konwencjonalny (młodzież w wieku szkolnym) – uznaje się za dobre to, co jest akceptowane przez grupę, objęte
zwyczajem
c) poziom postkonwencjonalny (młodzież dorastająca, starsi) – do norm ogólnych i trwałej hierarchii wartości
2. wpływ sytuacji społeczno-politycznej na moralność
Każdy władca ( lub władza jako zespół decydentów politycznych) kreuje pewne wzorce zachowań, stwarza system
modeli i ideałów społecznych mający swe odniesienie także do życia moralnego
Państwo nowoczesne – szereg mechanizmów, aby utrzymać obywateli w posłuszeństwie i jednocześnie mających
wpływ na ich moralność: odpowiedzialność zbiorowa, centralizacja władzy, biurokratyzacja życia
Mass media – najczęściej w rękach państwa – wpływ na zachowania polityczne, gospodarcze i społeczne. Mogą
wspomagać rozwój, doskonalenie lub deprawować ludzkie sumienia
3. kultura masowa a system społeczno-polityczny
Mass media zaspokajają potrzeby człowieka: poznawcze i rekreacji
Agitacja, edukacja, reklama, propaganda, rozrywka – formy treściowe występujące w mass mediach
Systemy totalitarne – deprawacja sumień ludzkich w XX w. Wykorzystywali media do głoszenia propagandy
politycznej i indoktrynacji społeczeństw; terror i propaganda stały się narzędziem władzy
W państwie komunistycznym moralność jednostki absolutnie podporządkowana ideologii
Propagowana w komunizmie idea wychowania „nowego człowieka” – fiasko
Ta idea związana z usunięciem antysocjalistycznych zjawisk: pijaństwo, chuligaństwo, bumelanctwo, łapownictwo
: degeneracja życia duchowego jednostek, utrata sensu życia, zanik sumienia
Ta degeneracja społeczeństwa za pomocą oddziaływania państwa na kulturę narodowa, a poprzez nią na sumienie
obywateli: przejecie przez państwo sieci kin, teatrów, cenzura prewencyjna, monopol na pocztę, telekomunikację, TV,
model oświaty sterowany przez państwo (wyznacznikami: kolektywizm, kierownicza rola wychowawcy,
intelektualizm, upolitycznienie wychowania), zaatakowanie autonomii uczelni i godności środowiska akademickiego
przez jego celowa demoralizacje[usuniecie nauczycieli cieszących się autorytetem, ograniczenie wydawania
materiałów źródłowych, usuniecie łaciny, greki, filozofii ogólnej, logiki]
46
4. sytuacja Polski dzisiejszej (po 1989)
Już nie socjalizm, ale jeszcze nie kapitalizm – „okres przejściowy”
Mentalność – zmienia się powoli
Moralne zagrożenia płynące z „postkomunistycznych” mass mediów, a nowe hasła, idee – nowe zagrożenia
„antykapitalistyczne”
Ciągle nierówne SA szanse obecności w mass mediach podmiotów życia społecznego – jest elita dysponentów
mediami (oni maja wpływ na moralność i działalność społeczna)
5. zagrożenia postkomunistyczne
-obecność w mediach dziennikarzy, którzy byli narzędziami totalitaryzmu komunistycznego: brak uszanowania
odbiorcy, uczuć narodowych i religijnych, sumienia i przekonań
Metody:
 odwołanie się do rzekomej większości społeczeństwa, a prezentuje się poglądy nielicznej grupy
 wygaszanie popularności pewnych osób, idei, haseł
 nieprawdziwe wnioski, interpretacja faktów na własną korzyść
 szantaż uczuciowy, odwoływanie do uczuć powszechnie oddziałujących w społeczeństwie
 wieloznaczność (np. klerykalizacja społeczeństwa)
specyficzne wykorzystanie mediów – zagrożenie uczestnictwa w kłamstwie całego społeczeństwa przez prosta
repetycje oraz podjecie proponowanych zachowań publicznych jako wynik propagandowych idei. W rezultacie
prowadzi to do derywacji sumień
6. zagrożenia antykapitalistyczne
Okrągły stół. Obawa przed manipulacja i skompromitowaniem przez komunistów wszelkich autorytetów społecznych,
zrodziła tendencje szybkiego przyjmowania reguł życia społeczeństwa kapitalistycznego. Polskie media miedzy
polityka a rynkiem – one (te 2 siły) kształtują obraz mediów.
Treści niosące zagrożenie moralne:
 arbitralne pojmowanie wolności człowieka
 nadmierna indywidualizacja - wychowuje do egoizmu
 brak wyraźnego określenia koncepcji niezbywalnych praw człowieka – powoduje poszerzenie sfer wolności i
rozbicie pojęcia odpowiedzialności wobec społeczeństwa
 próba racjonalizacji wszystkich sfer życia – stad „heretycy” nieuświadomieni (Piwowarski)
komercjalizacja mediów jest wynikiem prywatyzacji wielu przedsiębiorstw zajmujących się kultura masowa
zbyt płytkie i jednostronne podejmowanie tematów bardzo ważnych dla życia społecznego i jednostek – powoduje
zagrożenia
7. wychowanie do odbioru mass mediów
Sobór watykański II – sumienie jest dynamiczne: wybór dobra a odrzucenie zła
Pochwala dobra i ukazywanie zła drzemiącego w publikatorach przez podmioty wychowawcze – uwrażliwia sumienia
Wychowywać: rodzina katolicka, parafia, szkoły, ośrodki kultury i wychowania
Jan Paweł II, 1986, orędzie na Światowy Dzień środków Społecznego Przekazu
Znaczenie wytwarzania moralnej, zdrowej opinii publicznej w sprawach: wartości ludzkiego życia, rodziny, pokoju,
sprawiedliwości i solidarności, moralności i religijności
XI Adam Lepa „Świat manipulacji”
Dzisiejszy świat to świat manipulacji – jest ona obecna wszędzie – w mediach, w kręgach rodzinnych, sąsiedzkich,
koleżeńskich, pracowniczych.
Media praktykują antykatolicką propagandę.
Manipulacja ma wpływy konkurencyjne dla pedagogii – jest ponadto realizowana skrycie – poza kontrolą opinii
społecznej.
Manipulacja – celowe i skryte działanie, przez które narzuca się jednostce lub grupie ludzi fałszywy obraz pewnej
rzeczywistości.
Skrytość decyduje o skuteczności  sprzężenie zwrotne  utrzymywana konsekwentnie skrytość działań prowadzi do
bardziej jeszcze skutecznego fałszowania obrazu rzeczywistości  manipulacja ma zawsze wymiar pejoratywny – nie
ma dobrej manipulacji.
Manipulacja zdemaskowana przestaje być manipulacją.
Dwa podstawowe elementy manipulacji:
- słowo
- obraz
Obecnie mamy do czynienia z wszechobecnością słowa wzmacnianego funkcjonowaniem mediów – prasy, radia i
telewizji.
Dwa znaczenia manipulacji słowem:
- za pomocą tekstu (treści)  kłamstwo, kamuflaż, insynuacja, demagogia
47
- za pomocą określonych cech wyrazu lub struktury gramatycznej – liczy się wywoływane wrażenie (np. dobra
atmosfera) a nie treść
Rozwój mediów audiowizualnych sprzyja manipulacji obrazem.
Zło moralne jest tym większe im szersze kręgi zatacza manipulacja. Pedagogia powinna uwzględniać fakt manipulacji
będącej zagrożeniem dla osobowego rozwoju człowieka.
Ze względu na zakres oddziaływań dzielimy manipulację na wielką (obejmuje całe społeczeństwo, lub jego część –
komunikat władz PRL w 1965/66 – mieszanie się Kościoła w politykę po liście do biskupów niemieckich) i małą
(obejmuje kręgi rodzinne, sąsiedzkie, koleżeńskie, zespoły pracownicze)
Ze względu na osobę manipulowania:
- manipulacja sobą (pełna akceptacja doznawanego przezeń manipulowania ze strony innych ludzi)
- manipulacja drugim człowiekiem
- manipulacja grupą ludzi
Manipulacja ma dwa etapy: najpierw realizowane są cele bezpośrednie, które mogą (lecz nie muszą) prowadzić do
zrealizowania celów głównych – np. podważenie autorytetu prezydenta, aby zmniejszyć liczbę jego wyborców.
Jeśli manipulacja osiąga skutek przeciwny do zamierzonego to jest to manipulacja z efektem bumerangowym.
Manipulacja tradycyjna – tradycyjne techniki w obrębie prasy, radia, filmu, telewizji, plakatu, ulotki
Manipulacja najnowsza – przekaz podprogowy („wsteczny zapis”, „jedna klatka”)
Mechanizmy manipulacji:
- środki manipulacji
- techniki manipulacji
- systemy manipulacji
Środki manipulacyjne:
a) stereotyp - najczęściej stosowany; wykorzystuje tendencje psychiki ludzkiej do uogólnień i niechęć do
weryfikacji wiedzy)
b) mit – pogląd, który nieistniejącym wydarzeniom nadaje pozory niewzruszonej prawdy („w Polsce rządzi
Kościół”)
c) potajemne przekazywanie niesprawdzonych informacji, które działają na niekorzyść kogoś trzeciego – bardzo
niebezpieczna, kompromituje
d) działanie polega na maskowaniu się, wprowadzaniu w błąd innych ludzi
Środki manipulowania podświadomością:
a) słowo
b) obraz
c) muzyka
Techniki manipulacji:
a) fragmentacji – wybiórcze pokazywanie rzeczywistości (kościół pokazywany z pominięciem pierwiastka
nadprzyrodzonego i z podkreśleniem warstwy instytucjonalnej; reklama – wybrane walory produktu
przesłaniające wady; zakaz aborcji jako jedna z naczelnych wartości chrześcijańskich).
b) natychmiastowości w informowaniu – wiąże się z wielością i częstotliwością przekazywania informacji.
Prowadzi do 3 rezultatów:
- wzmaga siłę wyselekcjonowanych wiadomości („na żywo”, „z ostatniej chwili”)
- dezaktualizuje inne informacje (odwraca tez uwagę od innych)
- obniżanie stopnia wrażliwości
Wszystko pod pozorem troski o dobre poinformowanie społeczeństwa
c) ingracjacji – zaskarbienie sobie łask u adresata (uznanie, sympatia) + zwiększenie własnej atrakcyjności, aby
wzbudzić pozytywne postawy (kampanie wyborcze – kokieteria, obietnice) – posługują się osoby, których nie
stać na autorytet osobowy, kompetencje itp.
d) manipulacji za pośrednictwem cliche – wybiórcze potraktowanie rzeczywistości – przedstawienie w
kategoriach negatywnych przy przesłonięciu cech pozytywnych
e) sugestii – wykorzystanie funkcji impresywnej słów („kura domowa”); hasłowe operowanie słowami
f) oddziaływania na podświadomość – techniki podprogowe
Systemy manipulacji - powiązane środki i techniki manipulacji:
a) system dezinformacji społeczeństwa – wprowadzanie w błąd, okłamywanie
b) system kreowania wroga (Kułak – bogaty chłop, „czarny reakcjonista” – ksiądz)
c) zatrucie informacyjne – sprawy ważne ukazuje się celowo jako niewiele znaczące albo bez żadnej wartości –
olbrzymie znaczenie dla wychowania  zmienia hierarchię wartości; zmienianie znaczenia wyrazów:
chrześcijański  uniwersalny, „miłość bliźniego”  tolerancja, dialog; lekceważenie i ośmieszanie wartości
chrześcijańskich; wprowadzanie negatywnych nacechowań pewnych słów (ksiądz); wprowadzanie
antywartości (w sposób atrakcyjny i sugestywny) – apoteoza eutanazji, aborcji; ośmieszanie mediów
katolickich – maleje prestiż i ich przekaz jest słabszy; rozpowszechnianie nowych wartości za pomocą
autorytetów intelektualnych
d) system S-M-S – odpowiednio dozowana eskalacja sensacji, muzyki i seksu --? Np. w reklamie
Cele manipulacji antykościelnej:
a) marginalizacja Kościoła
b) skłócenie wiernych z kościołem hierarchicznym (Kościół – Krezus)
48
c) doprowadzenie ewangelizacji w Polsce do działań nieskutecznych a nawet ze skutkiem bumerangowym
d) zdezawuowanie wartości chrześcijańskich
e) odwrócenie uwagi od spraw najważniejszych dla Kościoła i narodu
Skutki bezpośrednie:
a) pozbawienie ludzi wiedzy z określonej problematyki
b) niezrozumienie faktów i zjawisk w ich właściwym przesłaniu
c) poczucie chaosu w życiu publicznym (gospodarczym i politycznym)
d) dezinformacja adresatów
e) odwrócenie uwagi od spraw ważnych w życiu narodu i państwa
f) skutki w życiu emocjonalnym – niechęć, uprzedzenia
Trwałe ślady manipulacji:
a) zaufanie osób manipulowanych do „własnych” mass mediów
b) niwelowanie indywidualności odbiorców przez kulturę masową
c) oportunizm, kolaboracja – negatywne postawy
d) bierność
e) postawa zgody na manipulację
f) automanipulacja
g) stworzenie podatnego gruntu do dalszej manipulacji
Manipulacja jako wyzwanie dla pedagogiki:
a) utrudnia prawidłowy rozwój osobowości
b) powoduje w obrębie osobowości niekorzystne zmiany (uległość wobec manipulacji)
c) problemy moralne i pedagogiczne wynikające z działań manipulatorów
d) negatywny wpływ na skuteczność ewangelizacji
Zadania dla pedagogiki:
a) opracowanie teorii wychowania do mass-mediów (do prawidłowego obcowania z prasą, telewizją, radiem)
b) wskazanie na zagrożenia osobowości płynące z działań manipulatorskich
c) ocena postaw rodzących się w wyniku manipulacji
d) opracowanie teorii postaw pozytywnych, które powinny być formowane u wychowanków w odpowiedzi na
zjawisko manipulacji
e) inspirowanie tworzenia mass mediów, które byłyby alternatywnymi środkami wychowania
f) podjęcie badań pedagogicznych na mniejszością
Temat 10. Reklama jako technika społecznych oddziaływań: Gospodarka rynkowa i marketing. Funkcje i rodzaje
reklamy. Środki reklamy i kryteria ich doboru. Efektywność reklamy.
REKLAMA
Jest to przypadek graniczny- dokładnie pomiędzy działaniami komunikacyjnymi a marketingowymi. Jej celem jest
zaspakajanie pragnień ale tez ich kreowanie!!!
To działanie promocyjne, które wyróżnia to iż jest płatna i jest pośrednią
formą kontaktu z klientem
Związana jest wiec z komunikacją masową i bazuje na komunikatach perswazyjnych
Dostarcza człowiekowi informacji = czegoś w stylu „samokształceniowego pakietu”
oraz uruchamia ludzkie mechanizmy poznawcze
Harris wyróżnia 3 typy reklamy
a)mające skłonić do działania
b)mające zmodyfikować nastawienie odbiorcy
c)wspomagające rozpoznanie marki
by reklama była skuteczna potrzebne są następujące etapy
a)musi zostać dostrzeżona
b)musi zostać zapamiętana =musi być tak skonstruowana byśmy z niej
zapamiętali właśnie produkt
c)musi zostać zrozumiana
d) oceniona
e)pozyskana informacja musi zostać umieszczona w pamięci trwałej by człowiek
w razie potrzeby mógł łatwo do niej wrócić
f)ma umożliwić podjęcie decyzji która skłoni nas do działania
reklamy odwołują się do pewnych schematów które pozwalają odbiorcom na łatwiejszą ich interpretacje
dodatkowo sama w sobie reklama nie przekazuje za dużo informacji na raz wiec człowiek te braki informacyjne
uzupełnia sobie sam odwołując się do indywidualnego doświadczenia schematów dostarcza nam nie tylko nasze
49
doświadczenie ale też wcześniej oglądane przez nas reklamy, a ciągłe spotykanie się z tymi samymi schematami
sprzyja łatwiejszemu zapamiętywaniu
gdy reklama skierowana jest do szerokiego grona odbiorców powinna być ona prosta bo wtedy łatwiej nawiązuje
kontakt z niewymagającymi odbiorcami
produkty o wyraźniejszym wizerunku wymagają bardziej zindywidualizowanej strategii która uwzględnia specyfikę
grupy docelowej produktu
by być skuteczną reklama musi posługiwać się prostym ale jednocześnie atrakcyjnym przekazem
często odwołuje się do emocji ponieważ emocje ograniczają nasz krytycyzm i aktywność procesów myślowych oraz
zwiększają możliwość zapamiętania sytuacji i kojarzenia sytuacja(emocje)-produkt
emocje mają większe znaczenie w reklamach produktów które kupujemy impulsywnie (czyli dość tanich – bo towary
luksusowe wybieramy z namysłem i tam lepiej sprawdzają się reklamy oparte na argumentacji) + reklama często
imituje sytuacje z jaka zetkniemy się podczas kupowania produktu w społ. kapitalistycznym b. ważną role odgrywa
marka która nie tylko zaspokaja potrzeby ale tez wartości (emocje)
najprostszy sposób wywołania emocji to odwołanie się do znanej odbiorcy sytuacji
ogółem reklamy posługują się zasadą „jeśli produkt związany jest z emocjami to należy je przedstawić w reklamie”
w reklamach używa się tez negatywnych emocji np. lęku ale robi się to b. rzadko i to zazwyczaj w tzw. reklamach
społecznych np. kampania przeciwko narkomanii
(choć czasami tez w komercyjnych np. reklamy polis na życie)
jak dobiera się formę reklamy?
Najważniejszy podział dotyczy płci
Inaczej konstruuje się reklamy dla kobiet a inaczej dla mężczyzn
Reklama dla kobiet
Dla reklamy bardzo ważnym obszarem jest podatność na perswazję
A kobiety są na nią zdecydowanie bardziej podatne –są one bardziej podatne na czynniki zewnętrzne gdyż umieją
przetwarzać większą ilość informacji na raz niż mężczyźni
Reklamy adresowane do nich częściej posługują się „strategią rekomendacji” ( a w szczególności jej odmianą =
„poradą „ której udziela zazwyczaj mężczyzna!!!)
W reklamach dla kobiet można przedstawić naraz całą gamę produktów
Reklamy skierowane do nich są bardziej złożone w treści
Reklama dla mężczyzn
Mężczyźni postrzegają informacje selektywnie
Wolą dlatego prostsze reklamy które posługują się czytelną argumentacją
Nie należy w nich przedstawiać za dużo produktów na raz
PROPAGANDA
Jest ona zaprzeczeniem wychowywania
Istnieje antynomia propaganda-pedagogika
Człowiek może się z nią zetknąć w mass mediach
Wychowanie- to proces wszechstronnego rozwijania człowieka urzeczywistniany dzięki działalności wychowawcy
(osoba jest przedmiotem działań wychowawczych)
Rezultatem ma być wytworzenie dojrzałej osobowości człowieka
Wychowanie ma zintegrować jednostkę ze społeczeństwem i doprowadzić do jej udoskonalenia
Wychowawca zakłada odrębność i niepowtarzalność każdego swojego wychowanka i bacznie obserwuje rozwój
osobowości każdego z nich(zwraca uwagę na cechy osobowe i postawy moralne)
Katolickie wychowanie bazuje na miłości i prawdzie (propaganda na wyrachowaniu i zakłamaniu)
Propaganda -chce jedynie zdobyć nowych zwolenników dla określonych haseł
Ona człowieka depersonalizuje + lekceważy prawa jednostki
Negatywne skutki propagandy to: ideowe zniewolenie, brak niezależności myślenia,
nieumiejętność oceny i selekcji informacji
nie interesuje się ona człowiekiem jako konkretną osobą, nie interesuje jej indywidualna osobowość (chyba że jest
możliwa do wykorzystania w realizowaniu celów propagandy)
głównym adresatem propagandy jest masa ludzka
używa ona czasem pewnych elementów przymusu
zabiega o to by dostarczyć jednostce iluzji autonomii
propaganda często wywołuje zjawisko „zatrucia informacyjnego” które jest bardzo niekorzystne z punktu widzenia
50
wychowania a polega na tym iż mało ważne informacje są przez media przedstawiane jako ważne a jednocześnie
bardzo ważne informacje spychane są do rangi nieistotnych.
taki zabieg prowadzi często do zniekształcenia hierarchii wartości jakie posiada człowiek!!!
„zatrucie inf.” objawia się również w preferowaniu pewnych opcji i stanowisk (np. nadmierne eksponowanie w prasie
laickiej niechlubnych poczynań księży)
propaganda często wykorzystuje też „element wroga” który jest dobrym motorem politycznym ale uczy tez wrogości,
nienawiści niechęci, uprzedzeń itp. do pewnej grupy
propaganda to antypedagogia i stanowi duży problem dla wychowawców (np. telewizja)
propaganda staje się działalnością antypedagogiczną gdy utrudnia lub uniemożliwia rozwój osobowy człowieka
do którego jest adresowana –dzieje się tak zwłaszcza wtedy gdy propaganda używa manipulacji
manipulacja –to celowe i skryte kształtowanie w świadomości człowieka fałszywego obrazu
rzeczywistości, zabiegi manipulatorskie najczęściej dotyczą jakiegoś
wybranego wycinka rzeczywistości otaczającej człowieka. By manipulacja
była skuteczna musi być niedostrzegalna!!!
najczęściej stosuje ona fragmentaryzację (wybiórcze postrzeganie
rzeczywistości) natychmiastowość informacji, ingracjację (przymilanie się
i swoistą kokieterię)
manipulacja jest często formą zastępczą dla działań wychowawczych =gdy brak jest zabiegów wychowawczych to
często rekompensuje się je manipulacją
* w wychowaniu chodzi o konkretną osobę, jej dobro i rozwój jej osobowości
* manipulacja odnosi się do czegoś poza człowiekiem, jej celem jest zdobycie człowieka i dowolne nim dysponowanieczłowiek staje się środkiem do osiągnięcia dobra, które nie jest jego dobrem
Zachowania rynkowe młodych konsumentów
Reklama jako determinanta zachowań
Izabela Sowa
Proces podejmowania decyzji zakupu
Rozróżniamy:
1) prosty proces zakupów- zakupy dokonywane z impulsu bez rozwagi, według codziennej rutyny
2) Złożony proces zakupu – charakteryzuje go długi namysł, porównywanie cech użytkowych produktu, korzyści
z nabycia go. Postępowanie nabywców
W złożonym procesie zakupu składa się z 5 faz:
1) Rozpoznanie potrzeby: dokonanie zakupu wiąże się z uświadomieniem potrzeb; potrzeby wyrażają
cele, np. określony standard życia
2) Poszukiwanie informacji: istnieją różne kanały informacyjne dotyczące danego produktu np. osobiste,
handlowe, publiczne, praktyczny kontakt z produktem
3) Ocena możliwości wyboru; obejmuje wartościowanie możliwości wyboru z punktu widzenia
konieczności rezygnacji z jednego dobra na rzecz drugiego; ujawniają się preferencje konsumenta,
jego hierarchia wartości i pilności potrzeb
4) Decyzja zakupu: zasadniczy moment w procesie zakupu- ostateczny wybór dobra, czasu, miejsca
5) Odczucie po zakupie- wynik oczekiwań po zakupie- może prowadzić do dysonansu podecyzyjnego
Czynniki determinujące zachowania konsumenta
Dzielimy je na:
1) czynniki ekonomiczne
- dochód
- cena – wskaźnik jakości produktu
- podaż- ukazuje konsumentowi możliwości zaspokajania potrzeb
- usługi handlowe, instrumenty marketingowe
- reklama- adresowana do masowego odbiorcy forma przekazywania informacji rynkowych, zachęca do zakupu
danego produktu
- sprzedaż osobista- sprzedaż za pomocą osobistych kontaktów interpersonalnych, argumentacja i postawa
sprzedającego wpływa na decyzje o zakupie
- promocja dodatkowa- np. obniżki cen, bezpłatne próbki, kupony upoważniające do zniżki, konkursy, loterie
- propaganda marketingowa- tworzenie atrakcyjnego wizerunku firmy, pozyskanie klienta przez zrozumienie
- czas wolny
51
2)czynniki pozaekonomiczne
Klasyfikacja Ph. Kotlera
- czynniki kulturowe –kultura, subkultura, kl. Społeczne
- czynniki społeczne- grupa społeczne, grupy odniesienia, status społeczny, rodzina
- czynniki osobiste- wiek, płeć, poziom wykształcenia, aktywność zawodowa, wykonywana praca, styl życia
- czynniki psychologiczne preferencje, postawy, przekonania, opinie, uczenie się, nawyk
Zachowania dzieci i młodzieży zdeterminowane są przez podobne czynniki i uwarunkowania jak zachowania osób
dorosłych. Istnieją jednak pewne różnice wynikające z faktu specyficzności tej grupy np. niższe dochody, odmienne
kierunki wydatkowania dochodów, odmienne postawy, potrzeby, motywy
Inne czynniki wpływające na zachowania konsumenckie dzieci i młodzieży to czynniki demograficzne, sytuacja
rodzinna.
Zachowania te próbuje się opisać za pomocą modeli, czyli uproszczonych odzwierciedleń rzeczywistości:
Młodzież jako konsumentów można scharakteryzować wg następujących 4 grup:
1) stawiający najwyżej sport
2) preferujący życie towarzyskie
3) zorientowanych na modną odzież i wygląd
4) pasywnych
Obserwując modele zachowań konsumentów wśród młodzieży polskiej i zachodniej można wywnioskować, że polska
młodzież upodabnia się do zachodniej.
Dotyczy to głównie preferowania tych samych marek, podobnych miejsc zakupów.
Istota reklamy i sposoby jej oddziaływania na zachowania nabywcze dzieci i młodzieży
Funkcjonowanie dzieci i młodzieży na rynku wiąże się z koniecznością traktowania ich jako pełnoprawnych
uczestników.
Reklama powoduje u dzieci kształtowanie się postaw i przyzwyczajeń.
Reklama- ważna w procesie komunikowania się z odbiorcą; o sprawności komunikowania się z odbiorcą decyduje
umiejętne przekazanie informacji wybranemu odbiorcy oraz prawidłowe nadanie przekazu.
Reklama działa, gdy:
- przyciąga uwagę
- wzbudza zainteresowanie
- wywołuje pragnienie
- doprowadza do działania
Aby była skuteczna musi prowadzić do natychmiastowego zakupu.
Czynniki zwiększające efektywność przekazu
1) źródło przekazu- wzbudzanie sympatii przez osoby atrakcyjne,
2) charakter przekazu- oddziaływanie na pamięć, emocje, podświadomość
3) cechy audytorium- poziom samooceny, poprzednie doświadczenia
Reklamom dal dzieci stawia się wiele zarzutów np. lansowanie nieodpowiednich nawyków żywieniowych, używanie
erotyzmu, opieranie się na agresji, konsumpcyjny styl życia
Analizując polskie reklamy pod wg wywierania wpływu zauważamy następujące sposoby postępowania:
-
wywoływanie poczucia sympatii
sugestia w reklamie
oddziaływanie na pamięć, emocje, podświadomość
zasada kontrastu( prezentacja wyższej i niższej ceny produktu)
reguła wzajemności(rozdawanie próbek)
zaangażowanie i konsekwencja, np. zbieranie "pokemonów"
niedostępność(ograniczona ilość dóbr do nabycia)
łączenie reklamy z filmami dla dzieci
Reklama dla dzieci i młodzieży jest skuteczna, bo uwzględnia ich upodobania i możliwości percepcyjne. Twórcy
reklam wykorzystują środki, które najlepiej przekazują młodemu odbiorcy zamierzone treści wykorzystując ich
cechy charakterystyczne.
Np., preferowanie bohaterów pozytywnych, zamiłowanie do komiksów
Oddziaływanie reklamy na zachowania dzieci i młodzieży;
52
-
reklama wpływa na zachowanie dzieci i młodzieży
dzieci dużo częściej oglądają reklamy, większa skuteczność reklamy wśród dzieci niż dorosłych
niektóre reklamy powodują niemożliwość rozróżnienia rzeczywistości od fantazji
polskie dziecko spędza 3 h/24 przed telewizorem, daje to ok. 600 reklam w ciągu miesiąca
istnieją różnice w preferencjach reklamowych wśród chłopców i dziewczynek
reklama docierając do młodego konsumenta, oddziaływuje na niego co jest powodem akceptacji danego
produktu również przez rodziców tego dziecka
Zachowania młodych konsumentów na rynku
Z badań wynika, że dzieci i młodzież na rynku są jego pełnoprawnymi, aktywnymi uczestnikami
- mają środki do dokonywania zakupów
- udział młodzieży wiejskiej
- kieszonkowe zazwyczaj zaspokajają dobra wyższego rzędu- hobby, przyjemności
- zróżnicowanie wydatków w zależności od płci
- młodzi pełnią rolę doradców dla dorosłych( specjalizacja młodzieży w określonych towarach)
Dzieci odgrywają szczególną rolę w podejmowaniu decyzji w gospod. Domowych- nie jest ta rola jednolita, decyduje o
tym charakter rodziny, rodzice.
Jednakże należy zaznaczyć, że dzieci w dużym stopniu wpływają na zachowania konsumpcyjne rodziców. Dzieci
pełnią rolę inicjatora zakupów(decyduje ono o miejscu zakupów, czasie transakcji, wyborze marek i ilości)
Młodzież doradza w zakupach swoich znajomych. Ważne jest zaznaczenie tego, że dzieci dokonują autonomicznych
zakupów.
Młodzież oddziaływuje na zachowania nabywcze obcych konsumentów, np. przez popularyzowanie młodzieżowej
mody.
Należy jednak podkreślić, że dzieci mimo to pozostają w sferze konsumpcji uzależnieni od rodziny.
Od kilku lat zauważ się, że spada skuteczność działań marketingowych, a rośnie rola czynników społecznych, ważne są
względy subiektywne
Istnieją nadal różnice w nabywaniu dóbr u młodzieży wiejskiej i miejskiej
Jednak należy zaznaczyć, że na zachowania rynkowe młodych konsumentów nadal duży wpływ mają media i
rówieśnicy, w dalszym stopni pozostają inne czynniki.
Reklama J. Krall
Reklama- jeden z kilku instrumentów, jakimi posługuje się firma w celu poinformowania klientów o swojej ofercie
oraz zachęcanie ich do wyboru właśnie tej oferty.
Reklama to proces komunikowania się z klientami
Nadawca---------------------------------------------------------Odbiorca
3cechy charakteryzujące nadawcę reklam
- wiarygodność
- atrakcyjność
- władza
4 sposoby przestrzegania przekazu reklam
- odbiór reklamy
- dekodowanie
- interpretacja
- reakcja na nią
Funkcje reklamy
1) Reklama przyciąga nowych klientów
2) Rozprasza wątpliwości tych, którzy już są klientami firmy(redukuje dysonans poznawczy)
Istnieją 4 typy reklam;
1) informacyjna- dotyczy takich dóbr, których wybór przez mocno zaangażowanego konsumenta opiera się
na przesłankach racjonalnych, obiektywnych np. aparat fotograficzny,
2) emocjonalna- produkty wyrażające w pewnym sensie osobowość odbiorcy np. perfumy, biżuteria, modne
ubrania
Celem takiej reklamy jest wywarcie wrażenia na odbiorcy
3) tworząca nawyk- odnosi się do prozaicznych produktów, kupowanych często na zasadzie rutyny, np.
artykuły spożywcze
Celem tych reklam jest przypomnienie, utrwalanie marki w świadomości klientów
4) dająca satysfakcję- dotyczy papierosów, piwa, napojów chłodzących,
Celem takiej reklamy jest przyciągnięcie uwagi odbiorcy po to, aby wytworzyć w nich wyróżniający
wizerunek reklamowanej marki
53
Rozróżniamy 5 grup konsumentów:
1) Lojalni wobec jednej marki
2) Zmieniający marki
3) Korzystający z okazji(np. cenowych)
4) Kierujący się ceną
5) Nie kupujący danej kategorii produktów
Celem reklamy jest wpływanie na wielkość realizowanej sprzedaży.
Sacrum na sprzedaż- Andrzej Turek
Znaczenie funkcji i symboli
Symbolizm-najbardziej pierwotny i naturalny dla zachowań ludzkich. Jego rola w procesie kształtowania i rozwijania
się człowieczeństwa jest niezastępowalna. Dzięki zdolności tworzenia symboli człowiek jest człowiekiem.
Życie symboliczne wyróżnia człowieka ze świata przyrody.
Symbolizm towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. Człowiek zarówno jako istota duchowa jak i cielesna wyraża się
za pomocą symboli. Człowiek jako istota społeczna potrzebuje symboli i znaków, aby kontaktować się z innymi za
pośrednictwem języka, gestów, czynności.
Symbol przynależy więc do istoty człowieka, nie może bez niego się obejść.
Istnieją symbole uniwersalne dla wszystkich kultur, np. światło i ciemność, woda i ogień
Jedną z najistotniejszych funkcji, jaką pełni symbol jest pośredniczenie między człowiekiem i transcendencją.
Symbolika uniwersalna nie jest antagonizmem dla symboliki chrześcijańskiej.
Symbolikę chrześcijańską wykorzystuję się w niektórych reklamach.
Przykłady:
1) Kochaj i rób co chcesz- hasło św. Augustyna zastało użyte jako slogan reklamowy komedii przedstawiającej
miłosne perypetie młodzieży.
2) Reklama telefonu komórkowego Nokia - dwie wyciągnięte do siebie ręce można łatwo skojarzyć ze słynną
sceną stworzenia człowieka namalowanego w Kaplicy Sykstyńskiej.
3) Reklama wódki Absolut- w religii mianem absolutu określany jest często Bóg, jako istota najwyższa i
najdoskonalsza
4) Reklama wódki Smirnoff- strzeżcie się fałszywych proroków, którzy przychodzą do was w owczej skórze.
Na reklamie widzimy wilka wyłaniającego się za butelki Smirnoffa w tłumie owiec.
Była to grupa reklam, gdzie symbolika chrześcijańska została wprowadzona nieświadomie
Inna grupa reklam to takie, gdzie celowo zostały wykorzystane postacie bądź motywy religijne np.
1) Agfa- na plakacie reklamowym widnieje zdjęcie Jan Pawła II i napis „Film dla pielgrzymów”
2) Sekret mnicha
Reklamy charytatywne, społeczne typu
Ks. Twardowski- Spieszmy się kochać ludzi tak szybko odchodzą.
Symbol w służbie informacji:
Filmy takie jak:
- Ksiądz
- Brat naszego Boga
- Zabić Sekala
- Grzech miłości
Specjaliści od reklamy wiedzą, że najlepiej "zaelektryzować" odbiorcę idąc po linii prezentacji zakazanej miłości
Wywołanie szoku przez reklamę
Inne formy prezentacji symboli chrześcijańskich w reklamie może się odbywać na wesoło lub w formie skandali, np.
Skandalista Larry Flint albo Stygmaty
Obecna w reklamie i promocji symbolika chrześcijańska odgrywa bardzo ważna rol. Od zwykłego komunikatu poprzez
poczucie humoru, żartu, ironii, obiecywania pełnego szczęścia na ziemi aż po wywoływanie szoku, bluźnierstwo.
Są tu elementy obojętne i negatywne, trudno więc o jednoznaczną identyfikację.
Reklamowa modyfikacja tożsamości chrześcijańskiego symbolu wywiera duży wpływ na samą religię, kulturę i
religijną wrażliwość społeczeństwa.
Symbole chrześcijańskie, zawłaszczone przez marketing i odpowiednio przetransformowane, najczęściej tracą swą
54
pierwotną więź ze sferą religijnego uniwersum- zostają one wprzęgnięte w służbę szeroko pojętej komercji.
Wnioski:
1) Za pomocą motywów chrześcijańskich można reklamować dosłownie wszystko
2) Użyty w reklamie motyw zyskuje nową, zupełnie odmienną od pierwotnej areligijną tożsamość
3) Symbol w reklamie to znak
4) Reklamy szokujące zachowują najwyraźniej swą pierwotną, religijną tożsamość – budują napięcie związane z
oddzieleniem sacrum od profanum
5) Istnieje duży związek z kulturą. Cechą jej istotną jest egalitaryzm- nie odzwierciedla gustów ludzi, tylko je
prostuje
6) Umasowienie i głęboka desakralizacja – cechy współczesnej kultury sprawiają, że mało jest reklam religijnych
a te które są mają niewiele wspólnego z symboliką chrześcijańską
_______________________________________________________________________________________
Temat 11. Kontrowersje wokół wychowania seksualnego: Sytuacja prawna szkolnej edukacji seksualnej. Rodzina i
szkoła jako podmioty wychowania seksualnego. Inne instytucje zaangażowane w wychowanie seksualne.
„Paedagogia christiana”
Józef Augustyn „Wychowanie seksualne w rodzinie i w szkole”
Prawa i obowiązki rodziców w wychowaniu dzieci
Wg Jana Pawła II prawo- obowiązek rodziców do wychowania ma pierwszeństwo w stosunku do zadań
wychowawczych innych osób.
Prawo to w sposób szczególny odnosi się do wychowania seksualnego.
Rodzice powinni zwracać szczególną uwagę na wychowanie seksualne zwłaszcza przez wzgląd na klimat ‘banalizacji’
płciowości w kulturze. Powinni dbać, aby była w pełni osobowa.
Rodzice często są zapracowani i nie poświęcają wystarczająco dużo czasu na zadania wychowawcze. Tym bardziej
powinni aktywnie włączyć się w tworzenie właściwego klimatu wokół wychowania seksualnego.
Towarzyszenie przez rodziców rozwojowi dziecka
Ważnym zadaniem rodziców jest towarzyszenie rozwojowi fizjologicznemu dzieci.
Należy rozróżnić sposoby towarzyszenia ze względu na płeć:
- z dziewczynkami należy mówić o cyklach płodnych, pomóc przyjąć i zrozumieć rozwój kobiecości; na wyraźne
pytania rozmawiać o ‘zjednoczeniu małżeńskim’
- z synami mówić o zrozumieniu etapów rozwoju fizycznego i fizjologicznego organów płciowych, zanim otrzymaliby
te informacje od rówieśników lub osób niewłaściwych
- dzieci należy też, w miarę możliwości, informować o płci odmiennej, ku czemu zdąża ich ciekawość.
Aby prawidłowo wypełniać te zadania, rodzice muszą stworzyć z dziećmi więź zaufania, szczerości i otwartości.
Wychowanie seksualne w szkole
Kościół nie jest przeciwny wychowaniu seksualnemu w szkole.
[co za ulga]
Zajęcia te nie mogą być jednak traktowane jako zwolnienie od tego zadania rodziców.
Zadania wychowania seksualnego
Ukazanie integralnego spojrzenia na człowieka
Wychowanie seks nie może skupiać się jedynie na sferze fizycznej człowieka.
Jednym z najważniejszych celów jest więc uwrażliwienie młodzieży na łączenie sfery fizycznej z ludzką miłością i
odpowiedzialnością- za siebie, drugą osobę i za nowe życie.
Wychowanie seksualne powinno dokonywać się w szerokim kontekście wychowania do miłości małżeńskiej i
rodzicielskiej.
Wszystkie przekazywane młodym informacje i wyjaśnienia, powinny mieć przede wszystkim ‘wymiar moralny’.
Wychowanie do życia w rodzinie
Zasadniczym celem wychowania seks. Jest przygotowanie do życia małżeńskiego i rodzinnego.
Istnieje niebezpieczny trend do oddzielania sfer seksualnych od życia w małżeństwie.
W procesie wychowania seks powinny być podkreślone dwa cele ludzkiej seksualności: małżeńska jedność i płodność.
Wychowanie do życia w rodzinie łączy się w ścisły sposób z pobudzaniem młodych do odpowiedzialnego traktowania
własnej sfery seksualnej oraz relacji z bliźnimi
[słowem- rączki na kołderce i nie bawić się w doktora]
Rodzice powinni przede wszystkim dawać temu świadectwo własnym postępowaniem.
55
Otwarcie na powołanie do celibatu
Nie można pomijać faktu, że niektórzy młodzi ludzie odkrywają w sobie powołanie do celibatu konsekrowanego.
Nie należy fałszywie ukazywać celibatu jako zubożania osobowości człowieka.
W przypadku takiego powołania nie należy zaprzestawać wychowania seksualnego, bo tylko w pełni świadome
wyrzeczenie się płciowości ludzkiej dla królestwa niebieskiego ma sens.
Uniknąć niebezpieczeństwa represji
Wychowanie seks nie może polegać na represji potrzeb i pragnień seksualnych dzieci i młodzieży.
Represje seksualne zniekształcają spojrzenie na ludzkie ciało i jego rolę w przeżywaniu miłości oraz na więzi
międzyosobowe; uniemożliwiają harmonijny rozwój emocjonalny i duchowy.
Jednym z objawów tłumienia potrzeb emocjonalnych i seksualnych jest skrajny legalizm w relacjach z Bogiem- religia
utożsamiana jest jedynie z obowiązkiem, lękiem i karą. Rodzi to konflikt wewnętrzny i oddala od Boga.
Wskazówki i rady w wychowaniu seksualnym powinny być odpowiednio umotywowane i przekonujące. Odwoływanie
się do lęku i zagrożenia rodzi skutki przeciwne do zamierzonych.
Wychowanie do czystości
Wychowanie seksualne powinno być także wychowaniem do czystości. Warunkiem dojrzałej ludzkiej miłości jest
czystość.
Czystość nie jest ślepym wyrzeczeniem, ale przezwyciężaniem tych odruchów sfery emocjonalno- seksualnej, które
skierowane są ku sobie i przeciwko drugiej osobie.
Trzy cele wychowanie dzieci do czystości:
- zachowanie w rodzinie klimatu prawdziwej miłości, łagodności, pokoju i szacunku dla daru życia;
- stopniowe pomaganie dzieciom w wartości ludzkiej płciowości;
- udzielanie dzieciom pomocy w odkryciu własnego powołania do małżeństwa lud do celibatu.
Pobudzanie młodych do szukania pomocy
Szkoła i Kościół powinny zapewnić młodym ludziom możliwość korzystania z kompetentnej pomocy w
rozwiązywaniu problemów seksualnych poprzez rozmowy indywidualne.
Rozmowa dawałaby młodym możliwość podzielenia się z osobą zaufaną ciężarem związanym z dojrzewaniem
seksualnym.
Obrona dziecka przed deprawacją seksualną
Najlepszą formą obrony dziecka jest zbudowanie między nim a rodzicami głębokiej więzi uczuciowej, w której
istniałoby wielkie wzajemne zaufanie.
Rodzice powinni przestrzegać dzieci przed możliwością nadużyć i deprawacji. Należy to jednak czynić w sposób
bardzo rozważny i delikatny, aby nie wzbudzać w dziecku lęku przed rówieśnikami czy przed wszystkimi dorosłymi.
Metody wychowania seksualnego
Indywidualny dialog z dzieckiem
Najważniejszą metodą wychowania seksualnego pozostaje zawsze metoda indywidualnej rozmowy, czyli bezpośredni
dialog syna z ojcem i córki z matką.
Ponieważ jednak takich rozmów najczęściej brakuje, wychowanie seksualne w szkole może stanowić ważną pomoc w
wychowaniu dzieci. Ale nawet wówczas, rodzice nie powinni czuć się zwolnieni z obowiązku indywidualnego dialogu.
Wymagana jest delikatność, wyczucie i dyskrecja.
Metoda wykładu
Ważną metodą w szkole jest met. wykładu.
Dobrze prowadzony, może prostować i wzbogacać informacje zw. z rozwojem emocjonalno- seksualnym człowieka.
Metoda ta nie może być narzucaniem informacji młodzieży.
Młodzież może podsuwać tematy w uprzednio przeprowadzanych ankietach.
Ewentualny gość- prelegent, powinien respektować światopogląd i zasady dzieci, wychowawców i rodziców.
Metoda pracy w małych grupach
Met. wykładu nie jest wystarczająca.
W małych grupach, młodzi mogliby prowadzić bardziej bezp. dialog z wychowawcą i między sobą.
Aby praca w grupach była owocna, musi być rzetelnie przygotowana.
Praca w grupach daje młodzieży możliwość nie tylko poszerzania wiedzy, ale także spotkania się z doświadczeniem
56
innych, rozumienia ich czy wreszcie nauki wzajemnego szacunku i akceptacji.
Korzystanie z książek, filmów i programów audiowizualnych
Wychowawca powinien podczas lekcji prezentować co wartościowsze programy/ publikacja dla młodzieży.
Potem następowałaby dyskusja- ocena, ewentualna krytyka.
Metody nadużyć w edukacji seksualnej
Nie wolno:
a) ‘dramatyzować’ i odgrywać ‘ról’, które opisują kwestie rozrodcze lub erotyczne;
b) Wykonywać tego rodzaju ilustracji, obrazów, etc.;
c) Domagać się informacji z zakresu osobistych spraw dot. zagadnień seksualnych;
d) Egzaminować z zagadnień rozrodczych lub erotycznych.
Nie można także prezentować dzieciom i młodzieży żadnych materiałów erotycznych bez względu na wiek.
Potrzebna jest ścisła współpraca między rodzicami, wychowawcami szkolnymi i duszpasterzami.
Wszyscy oni, a zwłaszcza rodzice, powinni czynni włączyć się we wspomaganie dzieci w rozwoju psychoseksualnym.
„Ethos”
Krystyna Czuba „Problem rodziny w nauczaniu i wychowaniu szkolnym”
Główny udział w procesie nauczania i wychowania mają dwie instytucje: rodzina i szkoła.
Pierwszeństwo mają z natury rodzice. Nie są jednak w stanie wypełnić całego procesu wychowawczego.
Relacje pomiędzy rodzicami a szkołą
Rodzice często nie widzą lub nie potrafią dostrzec w nauczycielu partnera realizacji swych zadań.
Z drugiej strony, wielu rodziców trwa w przekonaniu, że to szkoła powinna ich odciążyć od obowiązku wychowania
dzieci.
Rodzice powinni głęboko zaangażować się w nawiązywanie serdecznego i czynnego kontaktu z nauczycielami i
kierownictwem szkoły.
Na czym polega wychowanie w relacji rodzina- szkoła?
Powinnością szkoły jest wychowanie człowieka w oparciu o zasady prawdy i miłości.
Jednakże w praktyce, w rodzinie jak i w szkole, postulat ten jest różnie realizowany.
Zaangażowanie w przekazywanie wiedzy i wychowanie są współzależne i zwrotne.
Wychowanie może również zmierzać do naturalizmu lub socjologizmu pedagogicznego, który usiłuje
podporządkować człowieka społeczeństwu czy państwu.
Wobec tych modeli rodzice często pozostają bezradni. Wypływa to z faktu, że nie są dostatecznie zainteresowani
własnymi dziećmi lub nie mają dostatecznych argumentów intelektualnych.
Jednak nie może to być usprawiedliwieniem.
Wychowanie jest przede wszystkim obdarzaniem się człowieczeństwem- obdarzaniem dwustronnym.
Jeśli kontakt rodzice- dzieci jest zredukowany do minimum, zostaje wzajemnie utracona szansa na to obdarzenie.
Podobnie rzecz ma się w relacji nauczyciel- uczeń.
Należy przekazywać świat prawdy i wartości.
Wychowanie prorodzinne w szkole
Naukę i wychowanie do życia w rodzinie, dzieci powinny otrzymywać przede wszystkim we własnej rodzinie. Często
nie dzieje się tak z powodu bezradności rodziców.
W związku z tym parlament szeregiem ustaw zobowiązał ministra edukacji do wprowadzenia elementów wiedzy o
życiu w rodzinie do programu szkolnego.
Czego nauczać
Zadania w związku z celem wychowania prorodzinnego można podzielić na 4 bloki tematyczne:
1. Życie seksualne człowieka.
2. Przygotowanie do świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa.
3. Wiedza o tym, czym jest małżeństwo i rodzina.
4. Relacje interpersonalne w wychowaniu prorodzinnym.
57
Ad.1
Ma być integralną częścią wychowania człowieka. Powinno być przygotowane do prawidłowego kierowania własnym
życiem płciowym.
Ad.2
Należy ukazać właściwa miarę popędu seksualnego i właściwy kierunek jego działania.
Ad.3
Zadaniem nauczającego jest ukazać, że początkiem wspólnoty rodzinnej i jej fundamentem jest małżeństwo.
Ad.4
Wychowawca ma pomóc w zrozumieniu, że rodzina jest właściwym miejscem tworzenia się elementarnych więzi
międzyludzkich.
Wg Jana Pawła II rodzice, nawet gdy powierzają zadania wychowawcze instytucjom kościelnym i szkołom, nadal i w
sposób czynny powinni pełnić rolę wychowawczą.
Prawa rodziców zagwarantowane są w ustawodawstwie polskim i międzynarodowych konwencjach, ratyfikowanych
przez Polskę.
Jak nauczać i wychowywać?
Wychowanie człowieka to planowe oddziaływanie, które ma na celu ‘świadome urzeczywistnianie wartości w kimś’ (
J. Kerschensteiner).
‘Urzeczywistnianie’ nie może oznaczać narzucania wartości. Wychowanie nie może być treningiem czy nawet
kształtowaniem osobowości, zgodnie z zamierzonym celem i przyjętymi z góry, nawet najlepszymi, metodami.
Celem wychowania jest prawo do bycia człowiekiem.
Działalność wychowawcza ma zmierzać do ułatwienia aktu wyboru, a nie do jego narzucenia.
Należy odróżnić pojęcie wychowania seksualnego od pojęcia uświadomienia seksualnego.
Uświadomienie wiąże się z biologicznym i fizjologicznym punktem widzenia. A to nie wystarcza.
Wychowanie oznacza pomoc w zrozumieniu istoty problemów zw. z życiem człowieka.
Metodologia nauczania ma 3 cykle:
1. nauczanie początkowe w klasach 1-3 szkoły podst.
2. nauczanie systematyczne w klasach 4- 8
3. nauczanie w szkole ponadpodstawowej
Kolejne cykle poszerzają zakres wiadomości, ugruntowują podstawy i nawyki.
Wychowawcy i rodzice nie mogą izolować tych, których wychowują od wielości tego, co wartościowe.
58