PRACA W POLSCE w pytaniach i odpowiedziach. Poradnik dla
advertisement
Copyright by Aleksandra Wróblewska - Zgórzak Copyright for this edition by Stowarzyszenie Vox Humana Aleksandra Wróblewska-Zgórzak PRACA W POLSCE w pytaniach i odpowiedziach. Poradnik dla cudzoziemców. Poradnik został przygotowany w ranach realizacji projektu „Imigranci w polskiej szkole c.d” współfinansowanego przez Europejski Fundusz na rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich oraz Budżet Państwa. Patronat medialny Stowarzyszenie Vox Humana ul. Promyka 5 lok.162, 01-604 Warszawa www.voxhumana.org.pl, [email protected] 1 1. Jaki jest polski rynek pracy? W samym tylko pierwszym półroczu 2010 r. wydano w Polsce ponad 15 000 zezwoleń na pracę dla cudzoziemców przybyłych do Polski z krajów niebędących członkami Unii Europejskiej, z czego niecałe 9 000 w województwie mazowieckim.1 Obywatele Wietnamu, otrzymali w Warszawie oraz na terenie całego stołecznego województwa 1131 dokumentów pozwalających podjąć legalną pracę, co na tle całego kraju stanowi liczbę zdecydowanie największą. 284 osoby pochodzące z tego kraju, znalazło zatrudnienia jako kadra kierownicza, doradcy i eksperci w różnych dziedzinach. Zdecydowanie największa ilość obywateli Wietnamu, wykonuje w Polsce pracę w charakterze robotników kwalifikowanych: drogowych, budowlanych, gastronomicznych, rolniczych. Niewielka część osób (20) zatrudniła się do wykonywania prostych prac w sferze usług oraz handlu. Władze Województwa nie odnotowały przypadków ubiegania się o zezwolenia na pracę w celu praktykowania zawodów medycznych, prawniczych czy artystycznych. Rynek legalnej pracy imigrantów w Polsce jest bardzo wąski. Statystyki mówią, iż cudzoziemcy pochodzący spoza krajów należących do Unii Europejskiej mają udział w rynku pracy na poziomie 0,2 %, w przeciwieństwie do państw Europy Zachodniej, gdzie zatrudnienie znajduje dużo większa liczba imigrantów. 2 Polska dopiero staje się krajem, który w świadomości osób przybywających do Europy w celu poszukiwania zatrudnienia, oferującym atrakcyjne warunki w tej dziedzinie. Jak wygląda rynek pracy w Polsce? Jacy pracownicy są poszukiwani? Co piąte przedsiębiorstwo w Polsce poszukuje obecnie pracowników. Największe szanse mają osoby z wyższym wykształceniem. Łatwiej pracę znaleźć w dużym mieście aniżeli w małym i na wsi. Cały czas najbardziej poszukiwani są pracownicy w sektorach budowlanych, produkcji i usługach. 1 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Cudzoziemcy pracujący w Polsce-statystyki, www.mpips.gov.pl z dnia 10.09.2010 r. 2 Michał Polakowski, Raporty i Analizy: Imigranci z krajów trzecich na polskim rynku pracy, Centrum Stosunków 2 Rynek budowlany potrzebuje pracowników stałych i tymczasowych. Przeglądając oferty można zauważyć, iż pracodawcy poszukują pracowników wysoko wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych . W związku z tym że uczelnie techniczne wysyłają na rynek pracy cały czas zbyt mało absolwentów, widoczne jest wysokie zapotrzebowanie na inżynierów. Przedsiębiorstwa stale powiększają swoje działy handlowe. Sektor usług z roku na rok, mimo kryzysu, powiększa się. Szczególnie poszukiwani są menedżerowie posiadający kwalifikacje do zarządzania projektami. Warto zwrócić uwagę na powiększającą się strefę usług gastronomicznych i hotelarskich. Bardzo optymistycznie, z punktu widzenia możliwości zatrudnenia, wyglądają też sektory publiczny ubezpieczeniowy, logistyka, łączność, transport. Branża finansowa, z powodu niedawnego, globalnego kryzysu, raczej nie poszukuje obecnie nowych pracowników. W sektorze rolniczym, poszukuje się zazwyczaj pracowników jedynie do prac sezonowych. Edukacja państwowa i prywatna poszukuje ciągle nowych nauczycieli, szkoleniowców i lektorów. Zwłaszcza prywatne szkoły językowe, w związku ze zwiększającym się zapotrzebowaniem na naukę nowych, egzotycznych (zwłaszcza dalekowschodnich) języków, oferują atrakcyjne warunki zatrudnienia dla osób, dla których język nauczania jest mową ojczystą. Bez większych problemów powninni w Polsce znaleźć pracę hydraulicy, cieśle, elektrycy, zbrojarze, betoniarze, stolarze, operatorzy CNC, operatorzy maszyn i urządzeń oraz spawacze. W firmach z kapitałem zagranicznym pracownicy mogą zazwyczaj oczekiwać wyższych pensji. Jak szukać pracy w Polsce? Pracę u polskich pracodawców można znaleźć w powiatowych urzędach pracy (http://www.praca.gov.pl/index.php?page=units). Oferty są ogłaszane na tablicach 3 informacyjnych urzędu oraz wprowadzane do internetowej bazy "e-PULS" http://www.epuls.praca.gov.pl/ Dodatkowo w Polsce zarejestrowanych jest ponad 1000 agencji pośrednictwa pracy. Agencje dyponują często ofertami z różnych branż zatrudnienia. Na stronie http://www.kraz.praca.gov.pl/StronaGlowna.aspx odnaleźć można pełen ich wykaz. W ostatnim czasie jednak najłatwiej znaleźć zatrudnienie przez Internet. W ostatnich latach powstało bardzo wile serwisów z ofertami. Najważniejsze z nich to: - www.praca.pl - www.praca.gazeta.pl - www.praca.interia.pl - www.pracuj.pl - www.jobid.pl - www.praca.wp.pl - www.praca.onet.pl - www.praca.gratka.pl - www.jobs.pl - www.jobpilot.pl Pracę tymczasową najłatwiej znaleźć w ogłoszeniach w prasie lokalnej jak np. dodatek poniedziałkowy w Gazecie Wyborczej Przy poszukiwaniu pracy przez Internet bardzo ważne jest CV i list motywacyjny. Warto sprawdzić jakie panują obecnie trendy. Na szczęście z pomocą przychodzi nam również Internet. Prawie każda z powyższych witryn posiada informacje o tym jak najlepiej napisać swoje CV i list motywacyjny. Jak uchronić się przed fałszywymi pośrednikami? Kto żąda od cudzoziemca korzyści majątkowej w zamian za podjęcie działań zmierzających do uzyskania zezwolenia na pracę lub innego dokumentu uprawniającego do wykonywania pracy, podlega karze grzywny nie niższej niż 3.000 zł (art. 120 ust. 4 ustawy). 4 Kto za pomocą wprowadzenia w błąd, wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania doprowadza inną osobę do powierzenia cudzoziemcowi nielegalnego wykonywania pracy, podlega karze grzywny do 10.000 zł (art. 120 ust. 5 ustawy) Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne dla cudzoziemców pracujących w Polsce. Czy cudzoziemcy podlegają w Polsce ubezpieczeniu społecznemu? Regulacje dotyczące powszechnych ubezpieczeń społecznych, zawarte w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, nie dokonują rożróżnienia na obywateli i nieobywateli. Dotyczą wszystkich kategorii osób, które znajdują się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i spełniają określone kryteria, od których uzależniony został obowiązek przystąpienia do powszechnego systemu ubezpieczeń.3 Prawo mówi wprost, iż objęte ubezpieczeniem społecznym muszą być osoby, które zawarły z polskim podmiotem stosunek pracy bądź inną umowę, która, zgodnie z obowiązującym prawem, niesie ze sobą obowiązek odprowadzenia składki na ubezpieczenie społeczne i która wykonuje w ramach tej umowy pracę na terytorium Polski. Jeżeli zatemobywatel państwa, nienależącego do Unii Europejskiej, posiada zezwolenie na pracę oraz wizę wydaną w celu wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub też przebywa w tym kraju na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, a jednocześnie faktycznie wykonuje pracę, jest obowiązkowo zgłoszony do ubezpieczenia społecznego.4 Z tego obowiązku wykluczone są jedynie cudzoziemcy, którzy zatrudnieni są w przdstawicielstwach dyplomatycznych i nie przebywają w Polsce na stałe oraz te osoby, które wprawdzie zawarły umowę z polskim pracodawcą, ale wykonują pracę poza granicami kraju (np. w polskiej fabryce na Ukrainie). Co to jest ubezpieczenie społeczne? 3 Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887 z późn. zm. 4 Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Ubezpiecznia społeczne i ubezpieczenia zdrowotne Polaków zatrudnionych za granicą oraz cudzoziemców pracujących w Polsce.Poradnik, Warszawa 2009 r. 5 Ubezpieczenia społeczne obejmują: ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa (chorobowe), ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (wypadkowe). Ubezpiecznie emerytalne polega na comiesięcznej wypłacie określonej przepisami prawa kwoty osobom, które regularnie odprowadzały składki w czasie, kiedy pozostawały w stosunku pracy, po osiągnięciu przez nie wieku emerytalnego (w Polsce, co do zasady: kobiety 60 lat, mężczyźni: 65 lat). Ubezpieczenie rentowe (renta inwalidzka), chroni osoby, które na skutek wypadku lub choroby, stały się całkowicie lub częściowo niezdolne do pracy. Polega ono także na comiesięcznych wypłatach, określonych przez specjalną komisję, kwot pieniędzy. Renta rodzinna, jest świadczeniem wypłacanym przez państwo członkom rodziny (wdowom/wdowcom, sierotom oraz rodzicom) zmarłych osób, które pobierały lub były uprawnione do pobierania emerytury bądź renty. Kto podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu? Zgodnie z polskim prawem5, osobami ubezpieczonymi w Narodowym Funduszu Zdrowia są wszystkie osoby nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej, przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na postawie wizy w celu wykonywania pracy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się oraz zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich. Obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ich także ubezpieczeniami społecznymi, tj. osoby świadczące w Polsce pracę na podstawie zawartej umowy o pracę, osoby prowadzące działalność gospodarczą, która nie stanowi działalności rolniczej, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej oraz umowy zlecenia (czy też świadczące usługi na podstawie innej umowy, do której prawo każe stosować przepisy Kodeksu Cywilnego dotyczące umowy zlecenia). Umowa nie rodzi obowiązku poddania się ubezpieczeniu zdrowotnemu! 5 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz.U. 2004 nr 210 poz. 2135 6 3. Prawa pracownika w Polsce Kiedy zostaje zawarty stosunek pracy? Jakie warunki muszą być spełnione? Polskie przepisy prawa pracy6 określają warunki, przy zaistnieniu których możemy stwierdzić, iż stosunek pracy pomiędzy pracownikiem i pracodawcą został zawarty. Dzieje się to kiedy pracownik zobowizuje się do wykonywania pracy okreoelonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Muszą zatem zostać jednocześnie spełnione następujące przesłanki: pracownik musi: być podporządkowany (znajdować się pod nadzorem i kierownictwem) przełożonego, otrzymywać konkretnie, z góry określoną zapłatę za wykonywaną pracę, wykonywać pracę osobiście, w powtarzalnych odstępach czasu oraz w określonym przez pracodawcę miejscu czasie oraz we wskazany przez niego sposób. Uwaga! ! Przy spełnieniu powyższych warunków, zatrudnienie jest stosunkiem pracy, niezależnie od nazwy umowy ! Nie można zastąpić umowę o pracę umową cywilnoprawną (umową o dzieło, umową zalecenia czy umową agencyjną) przy spełnieniu wymienionych warunków ! Pracownikiem może być osoba, która ukończyła 18 rok życia, z pewnymi wyjątkami. Prawo zezwala na zatrudnianie „młodocianych”, tj. osoby, które ukończyły 15 lat, ale nie przekroczyły 18, pod warunkiem, iż zakończyły one co najmniej naukę w gimnazjum oraz przedstawią świadectwo od lekarza, iż dana praca nie zagraża ich zdrowiu. Jeśli młodociany nie posiada kwalifikacji zawodowych, można zatrudnić go tylko w celu przygotowania zawodowego (np. na praktykę lub staż zawodowy).7 ! Umowa o pracę musi zostać zawarta w formie pisemnej 6 art. 22 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141 z późn. zmianami) 7 art. 191 Kodeksu pracy 7 Czym różni się umowa o pracę od umów cywilnoprawnych (umowa o dzieło, umowa zlecenia, umowa agencyjna)? Kiedy się je zawiera? Rodzaj zawieranej umowy zależy od zawierających ją stron. Dana umowa musi jednak być zgodn z charakterem wykonywanej pracy oraz harmonizować z celem, w jakim została zawarta. Generalną różnicę stanowi fakt, iż każda umowa o pracę podlega regulacjom szeroko pojętego prawa pracy (Kodeks Pracy, rozporządzenia, dyrektywy Unii Europejskiej), co wiąże się z obowiązkiem, zarówno pracownika, jak i pracodawcy przestrzegania przepisów tego prawa. Pracownika zatrudnionego na podstawie takiej umowy chronią instytucje nadzorujace przestrzeganie prawa pracy, takie Państwowa Inspekcja Pracy, a wszelkie konflikty związane z zawarciem takiej umowy rozstrzygają sądy pracy. Umowy cywilnoprawne, tj. umowa o dzieło, umowa zlecenia oraz umowa agencyjna są zaś umowami regulowanymi przez Kodeks Cywilny8. Podlegają więc pod zbiór regulacji, które normują zdecydowaną większość „normalnych” umów, zawieranych między różnymi podmiotami. Wszelkie spory wynikłe z zawarcia tego typu umów rozstrzygane są przez sądy cywilne. Umowa o dzieło9: Jej przedmiotem, czyli tym, do czego zobowiązuje się pracownik, jest wykonanie, określonego z góry „dzieła”. Strony umawiają się, iż dzięki poczynionym staraniom, wykonowaca dzieła uzyska określony rezultat oraz przekaże go, w odpowiedniej formie, zamawiającemu. W tego rodzaju umowie liczy się czy dane „dzieło” zostało wykonane zgodnie z umową. Przykładem takiej umowy może być zobowiązanie do namalowania obrazu, napisania opracowania, naprawienia zepsutego sprzetu, wykonania remontu, itp. Przekazanie dzieła przez pracownika, a przyjęcie go przez zamawiającego jest równoznaczne z wypełnieniem warunków umowy i stwarza po stronie zamawiającego („pracodawcy”) obowiązek zapłaty ustalonego wynagrodzenia. Strony mogą ustalić, iż materiały potrzebne do wykonania „dzieła” (np. farby do odmalowania mieszkania itp.) będą dostarczone przez zamawiającego.10 8 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późniejszymi zmianami) 9 art. 627 i następne Kodeksu Cywilnego art. 633 Kodeksu Cywilnego 10 8 Odbiór dzieła może nastąpić w częściach, tj. „na raty”- w takich przypadkach wynagrodzenie za kolejne części dzieła powinno być wypłacone wraz z ich przekazaniem zamawiającemu. Uwaga! ! Jeśli wykonawca dzieła opóźnia się z jego rozpoczęciem lub zakończeniem w sposób, który każe przypuszczać, iż nie ukończy go na czas, Zamawiający może odstąpić od umowy. Umowa zlecenia Umowa zlecenia różni się od umowy o pracę przede wszystkim brakiem podporządkowania pracownika pracodawcy.11 Zleceniobiorca („pracownik”) zobowiązuje się w treści takiej umowy do świadczenia odpowiednich usług lub dokonania różnych czynności prawnych bez poddania się kierownictwu, czy nadzorowi osoby zlecającej. Umowa ta w przeważającej ilości przypadków przewiduje wypłatę wynagrodzenia Zleceniobiorcy, lecz może również być zawarta jako umowa nieodpłatna. W takim przypadku, dany zapis musi znaleźć się w treści umowy. Umowa zlecenia określana jest jako umowa starannego działania, co oznacza, iż Zleceniobiorca („pracownik”) nie jest zobligowany do dostarczenia konkretnego rezultatu (dzieła), ale zobowiązany jest do działania w sposób określony w umowie, z zachowaniem odpowiedniej staranności i rzetelności. Uwaga! ! Nie ma znaczenia forma zawarcia umowy zlecenia: może ona zostać zawarta zarówno w formie ustnej jak i pismenej ! W stosunku do osoby, świadczącej usługi na podstawie umowy zlecenia, nie mają zastosowania normy dotyczące urlopu wypoczynkowego, przerw w pracy itp. Mogą one jednak zostać określone w samej treści umowy ! Umowa zlecenia może zostać w każdym momencie wypowiedziana przez jedną ze stron. Jeśli zrobi to Zleceniodawca, jest zobowiązany wypłacić zleceniobiorcy wynagrodzenie za te czynności, które ten już zdąrzył wykonać.12 11 12 art. 734 i następne Kodeksu Cywilnego art. 746 Kodeksu Pracy 9 W przypadku umowy zlecenia, obowiązkowe jest odprowadzanie przez pracodawcę (zleceniodawcę) składek emerytalno-rentowych do ZUS (więcej, patrz: „Ubezpieczenia społeczne”). Składki na ubezpieczenie zdrowotne są dobrowolne, jednak, dla dobra pracownika, powinny one być odprowadzane, jeśli nie ma on żadnego innego tytułu ubezpieczenia. Jakie są rodzaje umów o pracę? Polskie prawo przewiduje następujące rodzaje umów o pracę: umowa na czas określony, umowa na czas nieokreślony, umowa na czas wykonania określonej pracy, umowa na zastępstwo. Przed zawarciem każdej z wymienionych powyżej umów, pracodawca może podpisać z pracownikiem umowę na okres próbny, w celu „sprawdzenia” pracownika na określonym stanowisku. Umowa taka nie może przekraczać okresu 3 miesięcy. Umowa na czas określony Jak wynika z nazwy, jest to umowa zawarta na czas określony w jej treści, której zakończenie wiąże się z nastaniem pewnej daty lub zdarzenia (np. zakończenie projektu). Pomimo tak określonych ram czasowych, możliwe jest wcześniejsze rozwiązanie takiej umowy, ale tylko w przypaku, kiedy została ona zawarta na okres powyżej 6 miesięcy lub w przypadku, kiedy pracodawca ogłosi upadłość („zbankrutuje”) lub zakład pracy zostanie zlikwidowany. Jeżeli pracodawca zawarł z pracownikiem dwie kolejne umowy na czas określony, a przerwa między nimi nie była dłuższa niż jeden miesiąc, następna, trzecia umowa zostaje automatycznie zawarta na czas nieokreślony. W przypadku, kiedy umowa na czas określony, zawarta z pracownicą, która w trakcie trwania umowy zaszła w ciążę, kończyłaby się po upływie 3 miesiąca ciąży, również ulega automatycznemu przekształceniu w umowę na czas nieokreślony (więcej, patrz: Co to jest pracownik chroniony?) Umowa na czas nieokreślony W samej treści umowy nie jest wskazany czas jej trwania, ani termin zakończenia stosunku pracy. Daje ona pracownikowi największą, z wymienionych tu, ilość uprawnień, a jej zakończenie związane jest ze spełnieniem, zarówno przez pracodawcę, jak i pracownika, określonych warunków (więcej, patrz: Jak dochodzi do rozwiązania umowy o pracę?) 10 Umowa na zastępstwo (na czas zastępstwa nieobecnego pracownika) Umowa na zastępstwo jest odmianą umowy na czas określony. Jej przedmiotem jest zatrudnienie innej osoby na miejsce nieobecnego pracownika (np. przbywającego na przedłużającym się urlopie zdrowotnym lub urlopie macierzyńskim lub wychowawczym). Ten rodzaj umowy nie ulega przedłużeniu, w przypadku, gdy zatrudnioną jest kobieta w ciąży, a umowa miałaby ulec rozwiązaniu po upływie 3 miesiąca ciąży. Jest to rodzaj stosunku pracy, który może zostać rozwiązany na mocy porozumienia pracodawcy z pracownikiem lub bez wypowiedzenia, jeśli zajdą okoliczności, które by to uzasadniały- takie jak powrót zastępowanego pracownika do swoich obowiązków. Umowa taka może również zostać rozwiązana za wypowiedzeniem, jednak jest to wypowiedzenie wyjątkowo krótkie, trwające bowiem 3 dni robocze. Umowa na czas wykonania określonej pracy Jest to rodzaj umowy terminowej, która przewiduje zatrudnienie pracownika na okres przewidziany dla wykonania pewnego z góry zaplanowanego zadania, jak np. wybudowanie domu, wykonanie remontu, zbiórka owoców w sadzie, itp. Nie ma możliwości wcześniejszego rozwiązanie takiej umowy o pracę, chyba, że pracodawca zostanie zlikwidowany lub ogłosi swoją upadłość. Umowy te doskonale sprawdzają się w sezonie letnim, w związku ze zbiorem plonów w gospodarstwach rolnych oraz zapotrzebowaniem na robotników tzw. „sezonowych”. Umowa na okres próbny Umowa taka najczęściej poprzedza, zawieraną w dalszej kolejności, umowę na czas nieokreślony lub na okres próbny. Służy możliwości zapoznania się stron z warunkami wykonywanej pracy, a pracodawcy pozwala ocenić, czy dany pracownik jest odpowiednią osobą na powierzonym mu stanowisku. Stosunek pracy zawarty na podstawie takiego kontraktu, może wiązać się w wypłatą niższego wynagrodzenia, niż to, które jest przewidziane dla pracownika na tym samym stanowisku, zatrudnionego na podstawie umowy długoterminowej. Tego typu kontrakt jest jednak formą przejściową i nie może być zawarty na okres dłuższy niż 3 miesiące. 11 Jakie są obowiązki pracownika przy zawieraniu umów o pracę? Pracodawca ma przede wszystkim obowiązek zawrzeć z pracownikiem umowę na piśmie. Jeśli tego nie uczyni, jest zobligowany, najpóżniej w dniu rozpoczęcia pracy, potwierdzić pracownikowi na piśmie, rodzaj umowy oraz jej podstawowe warunki warunków (czas i miejsce wykonywania pracy, wysokość wynagrodzenia itp.). Uwaga! ! Jeśli umowa z pracodawcą nie została zawarta na piśmie, tzn. pracodawca sporządził dwie kopie umowy, jedną dla pracownika, a drugą dla niego samego, które zostały podpisane przez obie strony, nie oznacza to automatycznie, że stosunek pracy nie powstał! Jeśli pracownik wykonywał pracę zgodnie z ustnymi ustaleniami z pracodawcą, ma prawo żądać od niego wynagrodzenia, a, w razie odmowy, skierować sprawę do sądu (w celu tzw. „ustalenia istnienia stosunku pracy”) i domogać się wszystkich związanych z tą umową uprawnień. Pracodawca jest zobowiązany do określenia takich składników umowy jak rodzaj pracy, czas i miejsce pracy, wymiar etatu (tj. na czały etat, na pół etatu itd.) oraz wynagrodzenie za pracę. Wszystkie te ustalenia, powinny być sformułowane w taki sposób, który nie pozwala pracownikowi mieć wątpliwości co do charakteru zadań, należnego uposażenia oraz innych okoliczności wykonywania pracy. Pracodawca jest również zobowiązany do dokładnego, niebudzącego wątpliwości określenia, kiedy pracownik ma rozpocząć pracę. Przykładowa (uproszczona) umowa o pracę wygląda następująco13: Umowa o pracę zawarta na czas nieokreślony zawarta w dniu 01.10.2010 r. w Warszawie pomiędzy: Poziomka Sp. z.o.o. z siedzibą przy ul. Pańskiej 8 w Warszawie, zwanym dalej Pracodawcą, reprezentowane przez : Jana Kowalskiego- Prezesa Zarządu a 13 w oparciu o wzór z www.umowy.wieszjak.pl 12 Panem Borysem Ivanow, zamieszkałym przy ul. Białostockiej 6/13 w Warszawie, zwanym dalej Pracownikiem. o następującej treści: §1 Pracodawca zatrudnia Pracownika na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony na stanowisku administratora w dziale administracji w pełnym wymiarze czasu pracy i powierza obowiązki określone w zakresie zadań i czynności stanowiących załącznik do niniejszej umowy. §2 Pracownik obowiązany jest wykonywać powierzoną pracę w siedzibie Pracodawcy, tj. w pomieszczeniach biurowych Pracodawcy, mieszczących się przy ul. Pańskiej 8 w Warszawie, począwszy od dnia 01.11.2010 r. §3 W czasie trwania umowy o pracę Pracownik będzie otrzymywał wynagrodzenie płatne na warunkach przewidzianych w niniejszej umowie składające się z: 1) wynagrodzenia zasadniczego – 2 500 zł 2) premii miesięcznej w wysokości 5 % wynagrodzenia zasadniczego RAZEM BRUTTO: 2 825. zł (słownie: dwa tysiące osiemset dwadzieścia pięć złotych). §4 Inne warunki umowy: W czasie trwania umowy Pracownik ma prawo korzystać ze służbowego samochodu, a także otrzymuje do dyspozycji telefon komórkowy. §5 Nieniejsza umowa sporządzona została w dwóch egzemplarzach, po jednej dla każdej ze stron ………………………………….. 13 Podpis Pracodawcy Oświadczam, że egzemplarz niniejszej umowy otrzymałem i po zapoznaniu się z jej treścią zaproponowane warunki pracy i wynagrodzenia przyjmuję. ………………………………….. Podpis Pracownika Kwoty wynagrodzenia określone w umowie o pracę są tzw. kwotami brutto, co oznacza, iż są comiesięcznie pomniejszane przez odprowadznienie przez pracodawcę składek na ubezpieczenie społeczene, podatek oraz ubezpieczenie zdrowotne. ! Uwaga ! Język zawarcia umowy: Językiem urzędowym w Rzeczypospolitej Polskiej jest język polski, co oznacza, iż wszystkie dokumenty powinny być sporządzone w języku polskim. Cudzoziemiec może jednak zażądać od pracodawcy sporządzenia tłumaczenia umowy (lub zrobić to we własnym zakresie u tłumacza przysięgłego) i ubiegać się u pracodawcy również o podpisanie umowy sporządzonej w rodzimym języku ! Przedstawiane w procesie rekrutacji dokumenty poświadczające wykształcenie oraz doświadczenie zawodowe, również powinny być sporządzone w języku polskim, tak, aby pracodawca mógł się z nimi skutecznie zapoznać oraz włączyć je do akt pracowniczych osoby zatrudnionej, gdyż akta te stanowią oficjalne dokumenty. ! Umowa powinna być zawsze sporządzona w dwóch egzemplarzach, po jednej dla każdej ze stron. 14 ! W celu obliczenia należnej kwoty netto (wynagrodzenie „na rękę”, które po odliczeniu wszystkich składek pracownik faktycznie otrzymuje), można skorzystać z tzw. „kalkulatora wynagrodzeń” na stronie http://www.infor.pl/kalkulatory/wynagrodzenia.html: żródło: http://www.infor.pl/kalkulatory/wynagrodzenia.html Jak dochodzi do rozwiązania umowy o pracę? Według polskiego prawa pracy, istnieje kilka sposobów na rozwiązanie stosunku pracy. 14 Jest to zamknięty katalog sposobów, co oznacza, iż nie można dokonać rozwiązania umowy o pracę w żaden inny, nawet umówiony z pracodawcą sposób. Umowę z pracownikiem można rozwiązać: 14 art. 30 § 1 kodeksu pracy 15 • Na mocy porozumienia stron Jest to zakończenie trwania umowy przy obopólnej zgodzie pracownika oraz pracodawcy. Każda ze stron może wystąpić z taką propozycją, nie ma znaczenia, która ze stron wystąpiła z taką propozycją. Pracodawca, w porozumieniu z pracownikiem sporządza wtedy pisemne porozumienie, w którym ustalają warunki zakończenia trwania stosunku pracy, wraz z określeniem daty rozwiązania umowy oraz innymi ważnymi kwestiami z tym związanymi. • Poprzez oświadczenie jednej ze stron ( z zachowaniem okresu wypowiedzenia) Ten sposób stanowi oświadczenie woli zakończenia stosunku pracy z inicjatywy jednej ze stron- pracownika lub pracodawcy. Strona, która chce wypowiedzieć umowę o pracę musi zakomunikować swoją wolę w sposób zrozumiały. Uwaga! ! W przypadku wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę nie jest istotne, czy pracownik wyraża zgodę na rozwiązanie stosunku pracy. Jeśli pracodawca przedstawia pracownikowi oświadczenie o wypowiedzeniu umowy na piśmie, podpisanie, a nawet samo zapoznanie się przez pracownika z takim dokumentem nie jest istotne dla ważności takiej czynności pracodawcy. Istotne z punktu widzenia prawa jest jedynie to, że pracodawca miał realną możliwość zapoznania się z treścią okazanego mu dokumentu i, nawet jeśli z tej możliwości nie skorzystał, wypowiedzenie umowy jest ważne,a termin wypowiedzenia zaczyna biec od momentu ogłoszenia woli pracodawcy. Wypowiedzenie umowy o pracę na czas nieokreślony ma ściśle oznaczoną długość, która zależy od okresu trwania stosunku pracy z danym pracodawcą i wynosi: -2 tygodnie, jeśli pracownik przepracował mniej niż 6 miesięcy - 1 miesiąc, jeśli pracownik przepracował więcej niż 6 miesięcy - 3 misiace, jeśli pracownik był zatrudniony przez co najmniej 3 lata. Pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za pracę aż do momentu upływu okresu wypowiedzenia, czyli zakończenia umowy o pracę. 16 • Poprzez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia • Z upływem czasu, na który umowa o pracę była zawarta Ten sposób rozwiązania umowy o pracę dotyczy w oczywisty sposób umów zawartych na czas określony. Rozwiązanie umowy następuje z nadejściem terminu, który został przez strony wskazany w samej jej treści, nie wymaga zatem dodatkowego oświadczenia woli ze strony pracodawcy czy pracownika. Uwaga! ! Rozwiązanie umowy zawartej na czas określony nawet wtedy, gdy pracownik korzysta ze szczególnej ochrony stosunku pracy (patrz: Kto to jest pracownik chroniony?) Umowa zawarta na czas określony może w swojej treści, ustalonej przez pracodawcę wspólnie z pracownikiem, przewidywać okres 2-tygodniowego wypowiedzenia, jeśli pracownik był zatrudniony przez okres powyżej 6 miesięcy. W oświadczeniu pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę na czas nieokreślony lub rozwiązaniu jej bez wypowiedzenia powinno koniecznie znaleźć się uzasadnienie tego zdarzenia, tj. podanie przyczyny, dla której pracodawca zdecydował się zakończyć trwanie stosunku pracy.15 Powody, dla których pracodawca decyduje się zwolnić pracownika muszą być wyrażone na piśmie i znaleźć się w samej treści przedmiotowego oświadczenia. Muszą być szczegółowe i konkretne- odwoływać się do konkretnie określonych zdarzeń lub okoliczności. Takimi przyczynami mogą być na przykład naruszenie dyscypliny pracy, utrata zaufania pracodawcy do pracownika na podstawie konretnych zarzutów, wywołanie przez pracownika konfliktu na terenie zakładu pracy, który utrudnia wykonywanie innym pracownikom wykonywanie ich 15 art. 30 § 4 kodeksu pracy 17 obowiązków itp. Samo określenie przyczyny jako „niespełnienie oczekiwań pracodawcy” jest określeniem zbyt ogólnym. Uwaga! ! Jeżeli wskazana przez pracodawcę przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę jest niezgodna z prawdą, niekonkretna lub pozorna, pracownik jest uprawniony do wystąpienia do sądu pracy i podważenie legalności takiego wypowiedzenie i wnieść o przywrócenie go do pracy (kiedy to po przeprowadzeniu rozprawy, sąd pracy może zadecydować, iż pracownik zostaje przywrócony na swoje stanowisko a pracodawca nie może się temu sprzeciwić) lub o wypłatę przez pracodawcę odpowiedniego odszkodowania pieniężnego.16 Kiedy pracodawca może z pracownikiem rozwiązać umowę o pracę w trybie dyscyplinarnym? Kodeks pracy mówi przede wszystkim o rozwiązaniu umowy o pracę w trybie natychmiastowym (bez wypowiedzenia) z winy pracownika, gdy ten dopuści się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych17, popełni w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwi dalsze zatrudnianie go na danym stanowisku (kiedy przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu)18 lub gdy pracownik utraci uprawnienia konieczne do wykonywania pracy (np. utrata prawa jazdy przez zawodowego kierowcę autobusu)19 Cp do zasady, pracodawca jest także uprawniony do rozwiązania umowy w tym trybie, jeżeli pracownik pozostaje przez bardzo długi czas (ponad 182 dni w ciągu roku) na zwolnieniu lekarskim. W praktyce, najczęsciej można spotyka się następujące przyczyny dyscyplinarnego rozwiązania umowy o pracę: - kradzież na szkodę pracodawcy -przebywanie na terenie zakładu pracy w stanie nietrzeźwym 16 art. 45 i dalsze kodeksu pracy art. 52 § 1 pkt 1 kodeksu pracy 18 art. 52 § 1 pkt 2 kodeksu pracy 19 art. 52 § 1 pkt 3 kodeksu pracy 17 18 - nieusprawiedliwione nieobecności w pracy, bezzasadne opuszczenie miejsca pracy, powtarzające się notorycznie nieusprawiedliwione spóźnienia -ciężkie naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, które mogły spowodować zagrożenia życia lub zdrowia pracowników - oszustwa, fałszowanie dokumentów, podpisów, nieprawdziwe oświadczenia w dokumentach Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy? Pracodawca, jako strona „silniejsza” w stosunku pracy od pracownika, jest zobowiązana przez przepisy prawa pracy do spełnienia wielu obowiązków, a są to:20 • obowiązek zaznajamiania pracowników z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz z ich podstawowymi uprawnieniami • obowiązek zorganizowania pracownikowi pracy w sposób, który pozwala mu na pełne wykorzystanie czasu pracy oraz pozwalający mu na wykorzystanie swoich umiejętności i kwalifikacji w celu osiągnięcia należytej jakości pracy • obowiązek takiego zorganizowania pracy, aby nie była ona uciążliwa, zwłaszcza jeśli jest to praca z natury monotonna lub wymagająca utrzymania jednostajnego tempa • obowiązek przeciwdziałania dyskryminacji pracowników ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy !!! • obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz systematycznego szkolenia pracownika w tym zakresie !!! • obowiązek terminowego i prawidłowego wypłacania pracownikowi wynagrodzenia za pracę !!! 20 qart. 94 kodeksu pracy 19 • obowiązek ułatwiania pracownikowi rozwoju zawodowego i podnoszenia kwalifikacji • obowiązek zaspokojenia, w miarę możliwości, socjalnych potrzeb pracowników • obowiązek stosowania uczciwych, obiektywnych i sprawiedliwych sposobów oceniania pracowników i ich pracy • obowiązek prowadzenia pisemnej dokumentacji związanej ze stosunkiem pracy od momentu jej nawiązania do momentu zakończenia oraz dbania o akta pracownika i tę dokumentację, tak aby nie uległa ona zniszczeniu • obowiązek kształtowania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego oraz przeciwdziałania mobbingowi i molestowaniu Co to jest płaca minimalna? Jak kształtuje się wynagrodzenie za pracę? W Polskim systemie prawa pracy, sposób wynagradzania pracownika jest kształtowany przez samego pracodawcę. To on, w drodze postanowień umowy o pracę, określa system rozliczenia za wykonaną pracę. Najczęściej jest to uzależnione od rodzaju wykonywanej pracy oraz jej specyfiki. Najbardziej popularnymi sposobami wynagradzania pracowników jest: • Wynagrodzenie według czasu pracy: przyjmuje się, iż za przepracowaną jednostkę czasu (jeden dzień, miesiąc, tydzień lub określona ilość godzin), przysługuje określone wynagrodzenie. Najbardziej z nich rozpowszechnionym sposobem wynagradzania jest pensja wypłacana za miesiąc pracy z góry. Uwaga! ! Pracodawca nie może wypłacić pracownikowi sumy mniejszej, niż ustalone przez Państwo tzw. minimalne miesięczne wynagrodzenie za pracę. W 2010 r. roku wynosi ono 1317 zł21 Minimalne wynagrodzenie za pracę to ustawowo gwarantowane pracownikowi wynagrodzenie za pełny miesięczny wymiar czasu pracy, niezależnie 21 obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z 24.7.2009 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2010 r. (M.P. 2010 r. Nr 48, poz. 709) 20 od rodzaju wykonywanej pracy, kwalifikacji, ilości i rodzajów składników wynagrodzenia.22 ! Polski system prawa przewiduje również maksymalny, tygodniowy czas pracy, który wynosi 40 godzin pracy tygodniowo (8 godzin dziennie, przy 5-dniowym tygodniu pracy) w okresie rozliczeniowym 4 miesięcznym. W rolnictwie i hodowli zwierząt możliwa jest elastyczność czasu pracy w okresie 6-miesięcznym. Liczba godzin nadliczbowych dla jednego pracownika nie może być wyższa, niż 50 godzin pracy w danym roku kalendarzowym. Jeśli pracownik zostaje w pracy po godzinach, przysługuje mu dodatkowe wynagrodzenie (tzw. dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych) w wysokości: 50 % stawki godzinowej w robocze dni tygodnia (poniedziałek-piątek) oraz 100 % tej stawki za pracę w godzinach nadliczbowych w nocy, w niedzielę i święta, które nie są dla pracownika umownymi dniami pracy.23 • Wynagrodzenie akordowe (na akord): polega ono na obliczaniu wynagrodzenia pracownika na podstawie wyników pracy, które z kolei mierzy się ilością wyprodukowanych w określonym czasie towarów lub ich zgromadzenia, w przypadku zbiorów owoców, warzyw, kwiatów, grzybów itp. Przyjmuje się wtedy, iż, dla przykładu kilogram zebranych truskawek jest wart 40 gr., zszycie jednego pluszowego misia z dostarczonych elementów 3 zł, a pomalowanie jednego porcelanowego kubka-12 zł. • Wynagrodzenie premiowe (inaczej zwane prowizyjnym): stosowane najczęściej w stosunku do przedstawicieli handlowych oraz w sprzedaży obwoźnej. Wynagrodzenie jest ustalane jako procent od wartości sprzedanego przez danego pracownika towaru czy też od wartości zawartych przez niego umów. Kto jest pracownik chroniony? 22 23 http://www.ekspertkadrowy.pl/wskazniki/minimalne-wynagrodzenie-za-prace-w-2011-r/ http://www.agri-info.eu/polski/t_worktime.php#pl 21 Pracownikiem chronionym jest osoba, która, ze względu na szczególną sytuację w jakiej się znajduje (najczęściej przemijającą), nie może zostać zwolniona z pracy w czasie trwania tej sytuacji. Kodeks pracy przewiduje następujące okoliczności, które sprawiają, iż pracodawca nie może rozwiązać z pracownikiem umowy o pracę. • Usprawiedliwiona nieobecność w pracy24 Usprawiedliwioną nieobecnością w pracy jest najczęściej, przewidziany przez przepisy prawa pracy, urlop danego pracownika. Jest to zarówno urlop wypoczynkowy, w wymiarze przysługującym pracownikowi na podstawie norm kodeksowych, a także urlop zdrowotny (na podstawie zwolnienia lekarskiego), urlop macierzyński, urlop dla ojca oraz urlop wychowawczy, urlop okolicznościowy ( z tytułu śmierci członka rodziny, przeznaczony na opiekę nad dzieckiem-2 dni robocze w ciągu roku). Wyjątek stanowi tu okres urlopu zdrowotnego (powyżej 182 dni w roku), po którego upływie pracodawca może zwolnić pracownika bez zachowania okresu wypowiedzenia (patrz: Kiedy pracodawca może z pracownikiem rozwiązać umowę o pracę w trybie dyscyplinarnym?). Ochrona ta nie przysługuje pracownikom także wtedy, gdy zakład pracy znajduje się w stanie upadłości lub likwidacji. ! Uwaga ! W razie choroby, pracownik może zgłosić się do lekarza w celu uzyskania zwolnienia lekarskiego25. Jest to zaświadczenie wydane na formularzu ZUS ZLA26 wystawiane przez lekarza, który podpisał umowę z ZUS, w celu usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy, z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby, ale także konieczności zapewnienia opieki choremu członkowi rodziny.27 Pracownik jest zobowiązany dostarczyć pracodawcy ten formularz w terminie 7 dni w celu 24 art. 41 Kodeksu Pracy Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ( t. jedn. Dz. U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.) 25 26 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzoru zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. (Dz. U. z dnia 9 sierpnia 1999 r.) 27 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecnooeci w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnieñ od pracy (DzU nr 60, poz. 281). 22 skutecznego usprawiedliwienia swojej nieobecności w pracy. Zaświadczenie to jest potocznie zwane formularzem L4 ! W czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim, pracownik otrzymuje jedynie 80 % swojego regularnego wynagrodzenia. ! Dostarczenie pracodawcy zwolnienia lekarskiego za dany dzień nie chroni przed rozwiązaniem umowy o pracę, jeśli pracodawca zdążył już (przed otrzymaniem zwolnienia) oświadczyć pracownikowi wolę zakończenia stosunku pracy. Druk formularza ZUS ZLA można pobrać pod adresem internetowym lub w siedzibie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jednak każdy lekarz, posiadający odpowiednie uprawnienie, powinien sam uzupełnić i wydać pacjentowi-pracownikowi taki formularz. • Wiek przedemerytalny Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę osobie, której pozostały do przepracowania 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, z wyjątkiem sytuacji w których danemu pracownikowi nie przysługuje emerytura po osiągnięciu tego wieku, lub gdy uzyska on rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.28 Uwaga! ! Wiek emerytalny (tj. wiek, po osiągnięciu którego pracownik ma prawo przejść na emeryturę), wynosi w Polsce 60 lat dla kobiety oraz 65 lat dla mężczyzny. ! Jeżeli między Polską a krajem pochodzenia danego cudzoziemca, który był zatrudniony w Polsce i w Polsce nadal mieszka, nie jest zawarta żadna umowa, jest on uprawniony do emerytury na takich samych zasadach, co obywatele polscy. Oznacza to, że jeśli jest to osoba urodzona przed 1 stycznia 1949 roku, to dotyczą jej zasady „starego systemu emerytalnego”. Warunkiem otrzymywania emerytury w tym przypadku jest wejście w wiek emerytalny oraz przepracowanie odpowiednio długiego okresu (okres składkowy i nieskładkowy). Minimalny okres składkowy i nieskładkowy wynosi: 25 lat dla mężczyzny, 20 lat dla kobiet. Jeśli natomiast osoba ta urodziła się po 31 grudnia 1948 r., jest objęta nowymi zasadami. W tym przypadku 28 art. 39 i dalsze Kodeksu Pracy 23 jedyny wymóg to osiągnięcie wieku emerytalnego. Jednak prawo podwyższenia emerytury do poziomu emerytury minimalnej mają jedynie te osoby, które udowodnią 20-letni (dla kobiet) lub 25-letni (dla mężczyzn) okres składkowy i nieskładkowy. Jeśli osoby te pracowały krócej, będą otrzymywały emeryturę, lecz bardzo niską. Warto też wiedzieć, że w przypadku osób urodzonych po 1968 roku część ich składek emerytalnych jest obowiązkowo odkładana do Otwartych Funduszy Emerytalnych (osoby urodzone między rokiem 1949 a 1968 mogą wybierać OFE, jeśli chcą – jest to nieobowiązkowe). Fundusz taki wybiera samodzielnie osoba ubezpieczona. Aby otrzymywać emeryturę, należy złożyć wniosek do organu rentowego właściwego dla miejsca zamieszkania. We wniosku przedstawia się dokumenty: − o okresach podlegania ubezpieczeniom społecznym; − o wysokości zarobków – wydaje je pracodawca (druk ZUS rp-7). Może być to też legitymacja ubezpieczeniowa lub umowa o pracę, gdzie określona jest kwota wynagrodzenia. 29 • Okres ciąży i macierzyństwa Pracodawca nie ma prawa zwolnić pracownicy w ciąży, zatrudnionej na umowę o pracę na czas nieokreślony lub przebywającej na urlopie macierzyńskim. Wyjątek może stanowić jedynie sytuacja, w której zaszły okoliczności uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia (zwolnienie dyscyplinarne), a organizacja związku zawodowego (jeśli funkcjonuje na terenie danego zakładu pracy) wyrazi na to zgodę. Kolejny wyjątek stanowi także sytuacja, w której pracownica została zatrudniona na okres próbny krótszy niż miesiąc. W przypadku, kiedy dana kobieta jest zatrudniona na czas określony lub na okres próbny przekraczający czas jednego miesiąca, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, musi zostać automatycznie przedłużona do dnia porodu. Uwaga! ! Jeśli na urlopie „macierzyńskim” przebywa ojciec dziecka, przysługuje mu w tym okresie taka sama ochrona przed zwolnieniem z pracy jak matce. ! Przepisów tych nie stosuje się w przypadku grupowych zwolnień pracowników 29 http://www.migrant.info.pl/pl/wiadczeniaodzinnebezpiecze/ubezpieczenia_spoleczne/merytura/ 24 Jak można dochodzić swoich praw? Jakie instytucje stoją na straży praw pracowniczych? • Sądy pracy Podstawową instytucją stojącą na straży praw pracowników są polskie sądy pracy. Cudzoziemcom, przebywającym legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przysługuje, na równych prawach z obywatelami polskimi, prawo do wystąpienia do sądu pracy z pozwem przeciwko pracodawcy. W zależności od rodzaju naruszeń ze strony pracodawcy. Kodeks pracy przewiduje odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie prawa przez pracodawcę, który:30 • zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę, • nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę, • wypowiada lub rozwiązuje z pracownikiem stosunek pracy bez wypowiedzenia • stosuje wobec pracowników inne kary niż przewidziane w przepisach prawa pracy o odpowiedzialności porządkowej pracowników, • narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych • nie prowadzi dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników, • pozostawia dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe • nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia przysługującego pracownikowi albo uprawnionemu do tego świadczenia członkowi rodziny pracownika, wysokość tego wynagrodzenia lub świadczenia bezpodstawnie obniża albo dokonuje bezpodstawnych potrąceń, • nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnie obniża wymiar tego urlopu, • 30 nie wydaje pracownikowi świadectwa pracy, art. 281 do 283 Kodeksu Pracy 25 • będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. ! Uwaga ! W praktyce bardzo często spotyka się sytuację, w których cudzoziemiec, posiadający uprawnienia do podjęcia pracy na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej bez zezwolenia, zawiera ustną umowę z pracodawcą i faktycznie zaczyna świadczyć stosunek pracy na jego rzecz. Jeśli pracodawca okaże się być nieuczciwy, nie wypłaca takiej osobie wynagrodzenia, broniąc się, iż umowa o pracę nie zastała zawarta w sensie prawnym i pracownik nie ma podstaw ubiegać się o zapłatę wynagrodzenia. W takich przypadkach, należy zwrócić się do sądu pracy z pozwem o ustalenie istnienia stosunku pracy, powołując się na odpowiednie dowody w tej sprawie. W momencie ustalenia istnienia stosunku pracy w rozumieniu przepisów kodeksu pracy, pracownik zyskuje pełne prawo do skutecznego ubiegania się o zwrot zaległego wynagrodzenia za wykonaną pracę. • Państwowa Inspekcja Pracy Pracownik, którego prawa pracownicze zostały przez pracodawcę naruszone, ma prawo do złożenia oficjalnej skargi do Okręgowego Inspektoratu Pracy, będącego jednostką Państwowej Inspekcji Pracy31. Skarga taka musi zawierać datę sporządzenia, dane pracownika (imię, nazwisko, stanowisko), dane i adres zakładu pracy, treść skargi (opis sytuacji- nie musi zawierać przytoczenia konkretnych przepisów kodeksu pracy, może być sporządzony „własnymi słowami”) oraz podpis pracownika. Skarga musi być sporządzona w języku polskim (może być tłumaczeniem przysięgłym) oryginalnego pisma. Przykład skargi do OIP można odnaleźć pod adresem: http://prawocywilne.blox.pl/2010/03/Skarga-do-PIP-wzor.html Ogólnopolską listę Okręgowych Inspektoratów Pracy można znaleźć pod adresem: 31 Ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. Nr 89, poz. 589) 26 http://www.pip.gov.pl/html/pl/html/06000000.htm Skarga może zostać wysłana w dowolny sposób- faksem, mailem, tradycyjnie pocztą (dobrze wtedy uzyskać potwierdzenie nadania pisma) lub może zostać złożona osobiście w siedzibie OIP. W przypadku uznania zasadności skargi, Państwowa Inspekcja Pracy wysyła do zakładu pracy inspektora, który ma uprawnienia do przeprowadzenia kontroli przestrzegania przez pracodawcę prawa pracy. W przypadku wykrycia naruszeń, Inspektor wyegzekwuje, przewidzianymi przez prawo metodami, przestrzeganie przepisów i poprawę zaistniałej sytuacji. Uwaga! ! Pracownik nie musi się obawiać iż złożenie skargi do Państwowej Inspekcji Pracy sprowadzi na niego negatywne konsekwencje ze strony pracodawcy. PIP zapewnia bowiem wnioskodawcom pełną anonimowość. ! Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi również bezpłatne porady prawne. Dokładne godziny i miejsca przyjęć interesantów (także cudzoziemców) można odnaleźć pod adresem: http://www.bip.pip.gov.pl/pl/bip/porady_wszystkie. Warto zgłosić się po poradę z tłumaczem języka polskiego! • Policja i Prokuratura Policja oraz Prokuratura, które statutowo powołane są do ścigania czynów łamiących prawo karne, mają również możliwość wszczęcia dochodzenia przeciwko pracodawcy, który wykonując czynności w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, złośliwie lub uporczywie narusza prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego.32 Jeśli zatem pracodawca dopuszcza się w miejscu pracy lub ogólnie przeciwko pracownikowi naruszeń prawa pracy w sposób szczególnie złośliwy lub uporczywy, można ten fakt zgłosić do najbliższej jednostki policji lub prokuratury. 32 art. 218 Kodeksu Karnego 27 Do przestępstwa tego może dojść poprzez np.33: brak wypłaty wynagrodzenia za pracę przez dłuższy okres czasu lub wypłata wynagrodzenia o zaniżonej wysokości. Musi to być jednak działanie zamierzone, złośliwe, mające na celu sprawienie pracownikowi przykrości bądź dolegliwości albo uporczywe, tzn. trwające przed dłuższy okres czasu. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za naruszenia wymienione w kodeksie pracy (patrz: lista wyżej), które spełniają wymóg uporczywości i złośliwości. Jednostki Policji z całej Polski można odnaleźć pod adresem: http://www.policja.pl/palm/pol/39/749/Jednostki_Policji.html Sprawca tego typu ciężkich naruszeń może podlegać karze grzywny, karze ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do lat 2. Co to jest dyskryminacja, mobbing i molestowanie w miejscu pracy? Jakie prawa przysługują pracownikom przeciwko tym zjawiskom? Dyskryminacja w stosunkach pracy w stosunkach pracy jest nierówne traktowanie pracowników w zakresie nawiązywania i rozwiązywania umów o pracę, warunków zatrudnienia, przydzielania zadań i rozliczania z nich, organizacją pracy, premiowania postępów, zapewnienia możliwości dostępu do szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe itp. ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, a także ze względu na posiadaną podstawę zatrudnienia (umwa na czas określony/umowa na czas nieokreślony/ umowa na zastępstwo itp.) Pracownikowi, wobec którego naruszono zasady równego traktowania w zatrudnieniu należy się odszkodowanie, które może zasądzić sąd pracy. Osoba, wobec której pracodawca naruszy zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej minimalne wynagrodzenie za pracę. Ciężar udowodnienia przed sądem, iż pracodawca dyskryminował pracownika w miejscu pracy nie spoczywa na tym pracowniku, co oznacza, iż musi on jedynie uprawdopodobnić zaistnienie takich praktyk. W pozwie lub skardze do Państwowej 33 T.Bojarski, A.Michalska-Warias, Kodeks Karny, Warszawa 2009 r. 28 Inspekcji Pracy opisuje on dokładnie, jakie działania i zachowania pracodawcy uznał on za dyskryminację, a zadaniem pracodawcy jest dowiedzenie, iż przytoczone okoliczności nie miały charakteru bezprawnego różnicowania, ale wynikały z obiektywnych przyczyn. . Co to jest wypadek przy pracy? Wypadek określany jest przez przepisy polskiego prawa jako zdarzenie nagłe, wywołane przez przyczynę zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z wykonywaną pracą. Z wypadek przy pracy uznaje się wszelkie urazy powstałe podczas wykonywania lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych oraz innych działań na terenie zakładu pracy wykonywanych nawet bez polecenia, ale także w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania pracy. Śmiertelny wypadek to taki, w wyniku którego nastąpił zgon pracownika w okresie 6 miesięcy od dnia wypadku. Aby ubiegać się o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, dany pracownik musi być zatrudniony na podstawie umowy o pracę, lub na podstawie umowy zlecenia, tj. być objętym ubezpieczeniem społecznym z tytułu wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych. Za ciężki wypadek przy pracy uznaje się wypadek, na skutek którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej, inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie, trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Świadczenia z ubezpieczenia powypadkowego nie przysługują, gdy wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia (umyślnie lub powstałe wskutek rażącego niedbalstwa), ubezpieczony, będąc w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających 29 lub substancji psychotropowych przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Wypadek przy pracy należy bezzwłocznie zgłosić pracodawcy. 3. Legalizacja pobytu na podstawie pracy. Czy praca w Polsce może stanowić wyłączną podstawę legalnego pobytu? Zdecydowanie tak. W Polsce można legalnie przebywać, posiadając wizę wydaną w związku z wykonywaniem pracy, w całym okresie pobytowym wskazanym na wizie. Przed końcem okresu ważności wizy, można ubiegać się w Polskim Konsulacie swojego kraju ojczystego, bądź w tymże Konsulacie innego kraju, o wydanie kolejnej wizy o tej samej podstawie lub, pozostając w Polsce, aplikować o uzyskanie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony z tytułu wykonywania pracy. Uzyskanie legalnego tytułu pobytowego od Wojewody, wiąże się, rzecz jasna, ze spełnieniem szeregu wymogów formalnych. Jakie formalności muszą zostać spełnione w celu uzyskania wizy na pracę w Polsce? Jak można uzyskać zezwolenie na pracę w Polsce? Kto jest zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia na pracę w Polsce? Z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę zostali zwolnieni cudzoziemcy będący obywatelami państw graniczących z Rzeczpospolitą Polską oraz Państw, z którymi Rzeczpospolita Polska współpracuje w zakresie migracji zarobkowych w ramach partnerstwa na rzecz mobilności, ustanowionego między tymi państwami a Unią Europejską, wykonujących pracę w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, jeżeli otrzymają oni oświadczenie polskiego pracodawcy o zamiarze powierzenia wykonywania pracy, zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę składającego oświadczenie.34 34 § 2 pkt. 27 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30sierpnia 2006r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (Dz. U. z 30 Warunkiem wykonywania legalnej pracy na zasadach określonych na powyżej opisanych zasadach jest wcześniejsze uzyskanie wizy w celu wykonywania pracy. Oświadczenie jest rejestrowane w celu przedłożenia przez cudzoziemca ubiegającego się o wydanie wymaganej wizy w polskiej placówce dyplomatycznokonsularnej w miejscu stałego zamieszkania. Oświadczenie musi zawierać dane jednoznacznie identyfikujące pracodawcę, cudzoziemca oraz wyrażać zamiar zatrudnienia w określonym czasie na warunkach określonych w - 2 pkt. 27 ww. rozporządzenia. Pracodawca zamierzający zatrudnić cudzoziemca na okres do 6 miesięcy składa w Urzędzie Pracy (właściwym ze względu na siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności gospodarczej) wypełniony formularz oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi - obywatelowi Białorusi, Mołdowy, Rosji lub Ukrainy plik .pdf plik .doc wraz z kserokopią paszportu osoby zatrudnianej (pierwsza strona ze zdjęciem). Formularz dostępny jest w siedzibie Powiatowego Urzędu Pracy w Legionowie przy ul. Sikorskiego 11, piętro III, pokój 314 lub na stronie internetowej www.puplegionowo.pl w menu Dokumenty. Urząd Pracy umieszcza na oryginale i kopii oświadczenia wzmiankę o rejestracji. Oryginał oświadczenia pracodawca powinien przekazać cudzoziemcowi. Jakie formalności muszą być spełnione w celu uzyskania zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z podjęciem pracy? W celu uzyskania zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zwanym potocznie „pobytem czasowym”, należy spełnić określone przez ustawę o cudzoziemcach wymogi formalne. 2006r., nr 156, poz. 1116 i z 2007r. nr 120, poz. 824, z 2008r. nr 17, poz.106, z 2009r. Nr 21, poz. 114) 31 W pierwszej kolejności należy wyraźnie podkreślić, iż skuteczne złożenie wniosku o udzielenie tego typu zezwolenia zależy od jego terminowego złożenia, tj. nie później niż 45 dni przed upływem terminu ważności dotychczasowego dokumentu pobytu (karty pobytu lub wizy). Jakiekolwiek opóźnienie w tym aspekcie powoduje, iż cudzoziemcowi, na okres trwania procedury nie przysługuje tzw. „wiza proceduralna”, a zatem, po upływie okresu ważności poprzedniego dokumentu, pobyt takiej osoby przestaje być legalny. Aby uniknąć tego typu konsekwencji, należy wyjechać z Polski w celu ponownego ubiegania się o wizę na ponowny wjazd. Trzeba pamiętać, iż jakiekolwiek opóźnienie, choćby nawet jednodniowe, powoduje powyżej opisane skutki i żadne okoliczności (zdrowotne, rodzinne itp.) nie są w stanie ich uchylić, jako, iż wymóg terminowego złożenia wniosku został zawarty w przepisach ustawy, która nie przywiduje wyjątków. Uwaga! ! Jeśli ze względu na okoliczności, cudzoziemiec nie zdąży złożyć wniosku o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony w ostatnim dniu terminu (tj. pierwszego z 45 dniu pozostałych do upływu terminu ważności wizy) w siedzibie Wydziału do Spraw Cudzoziemców Urzędu Wojewódzkiego, pozostaje możliwość nadania wniosku wraz z załącznikami drogą pocztową (do północy ostatniego dnia terminu). Należy w takim przypadku koniecznie uzyskać potwierdzenie nadania, z potwierdzeniem daty wysłania przesyłki. Taka sytuacja jest jednak o tyle ryzykowna, iż w przypadku zagubienia przesyłki przez Pocztę Polską, nadane oryginały dokumentów trudne będą do odzyskania w krótkim czasie. Rozwiązanie takie, pozwala jednak zachować termin administracyjny nałożony przez ustawę o cudzoziemcach. 32 Pozostałe wymogi formalne wniosku o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które powinny zostać złożone w Wydziale do Spraw Cudzoziemców Urzędu Wojewódzkiego, są następujące35: • 4 egzemplarze wypełnionego zgodnie z pouczeniem wniosku o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej Urząd wymaga 4 kopii wypełnionego wniosku z określonych powodów, wyszczególnionych przez ustawę o cudzoziemcach. Poszczególne kopie trafiają bowiem do innych organów publicznych, w celu weryfikacji sytuacji prawnej danego cudzoziemca. Policja, Straż Graniczna oraz Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, mają bowiem prawo wypowiedzieć się co do aplikanta, zwłaszcza w kontekście zagrożenia z jego strony dla polskiego porządku publicznego czy bezpieczeństwa narodowego. Jeśli jednak cudzoziemiec nie był wcześniej karany za poważne przestępstwa i nie miał „zatargów”, poświadczonych odpowiednimi dokumentami lub decyzjami administracyjnymi, z wymienionymi władzami, ani też nie jest poszukiwany międzynarodowym listem gończym, procedura ta pozostaje czystą formalnością. W przeważającej ilości przypadków, procedura przekazania kopii wniosku innym instytucjom państwowym wymienionym wyżej, pozostaje bez wpływu na rozpatrzenie wniosku cudzoziemca o udzielenie karty pobytu. 35 http://www.mazowieckie.pl/poradnik/poradnik_klienta_cudzoziemcy.html 33 • 4 aktualne kolorowe fotografie o wymiarach 4,5 x 3,5 cm, przedstawiające osobę bez nakrycia głowy i okularów z ciemnymi szkłami, w taki sposób, aby ukazywały lewy półprofil z widocznym lewym uchem z zachowaniem równomiernego oświetlenia twarzy Dołączenie dodatkowej fotografii (potrzebnej do karty pobytu) zdecydowanie usprawnia procedurę. Zdjęcia powinny zostać naklejone, w oznaczonym miejscu, na formularz wniosku. • Ważny dokument podróży (3 kserokopie + oryginał do wglądu) Dokument podróży, tj. paszport, powinien zostać skopiowany w całości, a nie tylko w części, gdzie podane zostały dane osobowe. Organ administracyjny w ramach postępowania o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, ma bowiem za zadanie zbadać ilość, a także długość pobytów danego cudzoziemca w Polsce. Odbywa się to na podstawie badania pieczątek Straży Granicznej w dokumencie podróży, które potierdzają każdorazowe przekroczenie granicy zewnętrznej państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Zadeklarowane w formularzu wniosku daty wjazdów do Polski i pobytów na jej terytorium, powinny być zgodne ze stanem faktycznym i pokrywać się z poświadczonymi w paszporcie stemplami Straży Granicznej. • Potwierdzenie zameldowania czasowego Pobytem czasowym jest przebywanie bez zamiaru zmiany miejsca pobytu stałego w innej miejscowości pod oznaczonym adresem lub w tej samej miejscowości, lecz pod innym adresem. 36 Co do zasady, osoba zameldowana na pobyt czasowy i przebywająca w tej samej miejscowości nieprzerwanie dłużej niż 2 miesiące jest obowiązana zameldować się na pobyt stały, chyba że zachodzą okoliczności wskazujące na to, iż pobyt ten nie utracił charakteru pobytu czasowego, a za okoliczności uzasadniające zameldowanie na pobyt czasowy trwający ponad 2 miesiące uważa się w szczególności wykonywanie pracy poza 36 art. 7 Ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych z dnia 10 kwietnia 1974 (Dz.U. z 1974r. Nr 14, poz. 85) 34 miejscem pobytu stałego.37 W praktyce jednak, cudzoziemcowi jest niezwykle ciężko zameldować się na pobyt stały, nawet, jeśli przebywa w Polsce, pod danym adresem, z zamiarem stałego osiedlenia się. Zameldowania dokonuje się w wydziale zajmującym się obsługą mieszkańców, Urzędzie Dzielnicy, w której zamieszkuje dany cudzoziemiec. Podstawowy zestaw dokumentów, jaki powinien dostarczyć cudzoziemiec, w celu zameldowania się na pobyt czasowy, to: - wypełniony druk ze stwierdzeniem przez wynajmującego, najemcę, osobę której przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu lub właścicieli lokalu (budynku) faktu pobytu osoby meldującej się (można także udać się do Urzędu wraz z wynajmującym bądź użyczającym lokal) - dokument poświadczający tytuł prawny do lokalu: akt notarialny, wyciąg z księgi wieczystej, umowa najmu itd. - wypełniony druk "zgłoszenie pobytu czasowego trwającego ponad 2 miesiące" - paszport W przypadku wystąpienia okoliczności, w których cudzoziemiec nie może dokonać zameldowania w normalnym trybie - np. gdy wynajmujący znajduje się w dalekiej podróży i nie może zgłosić się z cudzoziemcem do urzędu ani napisać dla niego stosownego oświadczenia, gdy organ administracyjny nie podaje przyczyn odmowy dokonania zameldowania lub, gdy cudzoziemiec jest małżonkiem obywatela polskiego, właściciela mieszkania, który nie wyraża zgody na zameldowanie go itd. - możliwe jest zameldowania się w formie wydania decyzji administracyjnej. 38 W tym celu należy złożyć w Urzędzie podanie/ wniosek o zameldowanie w formie decyzji tego organu z umotywowanym wyjaśnieniem, dlaczego wnioskodawca nie mógł zameldować się w drodze czynności materialno-technicznej. Dodatkowo, należy dołączyć wypełniony przez osobę ubiegającą się o zameldowanie formularz meldunkowy zgodnie z zamieszczonymi rubrykami, do wglądu, jeśli osoba jest w posiadaniu, dokument potwierdzający tytuł prawny do lokalu, w którym zameldowanie ma nastąpić oraz 37 art. 8 Ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych z dnia 10 kwietnia 1974 (Dz.U. z 1974r. Nr 14, poz. 85) 38 art. 47 Ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych z dnia 10 kwietnia 1974 (Dz.U. z 1974r. Nr 14, poz. 85) 35 zaświadczenie o wymeldowaniu z poprzedniego miejsca pobytu stałego (w sytuacji ubiegania się o stałe zameldowanie).39 • Tytuł prawny do lokalu Tytuł prawny do lokalu oznacza podstawę prawną, która zezwala danej osobie na zamieszkiwanie w lokalu. Jest to przede wszystkim umowa najmu lokalu, podpisana przez cudzoziemca oraz osobą wynajmującą. Aby właściwy dla sprawy Organ administracyjny (Wojewoda) mógł uznać daną umowę za spełniającą wymogi zawarte w ustawie, musi być w niej określony okres wynajmu lokalu (tzw. umowa najmu na czas określony lub umowa najmu na czas nieokreślony), osoba wynajmującego, oraz koszty wynajmu. Istnieją sytuacje, gdy cudzoziemiec zamieszkuje w lokalu, który na podstawie umowy wynajmuje inna osoba (np. znajomy cudzoziemca). Aby skutecznie ubiegać się o udzielenie zezwolenia na czas oznaczony, dołączywszy do wniosku tego typu umowę należy upewnić się, że posiada ona aneks (załącznik) stwierdzający, iż, za zgodą Wynajmującego (czyli właściciela lokalu), osoba najemcy podnajmuje lokal osobom trzecim. W samej treści takiej umowy musi się również znaleźć zapis, iż tzw. podnajem jest możliwy za uprzednią zgodą Wynajmującego. Uwaga! ! Bardzo istotne jest określenie w umowie najmu sposobu rozliczania się pomiędzy Najemcą (cudzoziemcem) a Wynajmującym (właścicielem mieszkania) za bieżące, comiesięczne opłaty eksploatacyjne (wodę, gaz, prąd, internet, telefon, wywóz nieczystości, itp.). Strony mogą postanowić, iż opłaty licznikowe zawarte są w kwocie czynszu. Ułatwia to postępowanie Organom rozstrzygającym sprawę w kwestii ustalania, czy dany cudzoziemiec spełnia wymóg posiadania odpowiednich środków finansowych na pokrycie kosztów utrzymania w Polsce. Od generowanych przychodów cudzoziemca, odliczana jest wtedy tylko wysokość czynszu, bez konieczności dostarczenia Urzędowi rachunków za zużycie poszczególnych mediów (tj. prądu, wody, itp.) Za tytuł prawny do lokalu uznaje się również umowę użyczenia, której treścią jest oddanie w bezpłatne użytkowanie lokalu, do którego osoba użyczającego posiada 39 http://www.mswia.gov.pl/wai/pl/362/4524/Zameldowanie_w_drodze_decyzji_administracyjnej.html 36 tytuł prawny na określony okres czasu. Użyczającym może być jedynie osoba najbliższa cudzoziemcowi, który będzie w danym mieszkaniu zamieszkiwał, czyli jego dziecko, rodzic, rodzeństwo lub małżonek. Jeżeli sam użyczający wynajmuje przedmiotowy lokal, w treści jego umowy najmu musi znaleźć się zapis, iż właściciel lokalu wyraża zgodę (najczęściej każdorazowo wyrażona na piśmie) na użyczenie danego lokum osobom z rodziny Najemcy. Umowa użyczenia zawarta między osobami niespokrewnionymi bądź małżonkami, nie jest traktowana przez Organ włściwy do udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony jako odpowiedni tytuł prawny do lokalu. • Zezwolenie na pracę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za okres pobytu na podstawie zezwolenia lub wizy lub przedłużenie tego zezwolenia Patrz: Jak można uzyskać zezwolenie na pracę w Polsce?, str. …. • Umowę o pracę /zlecenia, o dzieło/ Patrz: • PIT–37 za poprzedni rok Formularz PIT-37 jest przeznaczony dla podatników, którzy w danym roku podatkowym z tytułu wynagrodzeń i innych przychodów ze stosunku służbowego, stosunku pracy (w tym spółdzielczego stosunku pracy) itp.40 Formularz PIT 37 można pobrać ze strony: http://www.pit.pl/att/deklaracje/2009/pit_37_v14.pdf Jeśli cudzoziemiec wygenerował w danym roku podatkowym jakikolwiek dochód, zobowiązany jest złożyć deklarację podatkową do właściwego według jego mieksca zamieszkania Urzędu Skarbowego. W procedurze ubiegania się o kolejną kartę czasowego pobytu (zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), wnioskodawca zobowiązany jest dołączyć do wniosku formularz PIT 37 za ostatni rok rozliczeniowy. 40 http://www.pit.pl/pit-37/index.php 37 Dane teleadresowe Urzędów Skarbowych w Województwie Mazowieckim można odnaleźć na stronie internetowej : http://www.urzad-skarbowy.pl/ • Zaświadczenie o wywiązywaniu się cudzoziemca z zobowiązań podatkowych wobec Skarbu Państwa wydane przez właściwy urząd skarbowy W celu uzyskania zaświadczenia o niezaleganiu w podatkach z tytułu uzyskanych wynagrodzeń za pracę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, należy zwrócić się do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania Urzędu Skarbowego. Trzeba mieć na uwadze, iż Urząd Skarbowy, zwłaszcza taki, zwłaszcza działający na terytorium dużej dzielnicy i obsługujący dużą ilość klientów, może potrzebować czasu na wydanie tego typu zaświadczenia. Warto zatem postarać się o uzyskanie niniejszego dokumentu zawczasu, tak aby nie dopuścić do sytuacji, w której Organ (Wojewoda) wzywa stronę postępowania o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, do uzupełnienia wniosku o przedmiotowe zaświadczenie, dając na to, zgodnie z przepisami postępowania administracyjnego, 7 dni, po upływie których decyzja jest wydawana przez ten organ na podstawie posiadanych przezeń dokumentów. Może to skutkować wydaniem przez Urząd decyzji negatywnej. • Dokumenty potwierdzające posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego lub potwierdzenie pokrycia przez ubezpieczyciela kosztów leczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej Jeżeli cudzoziemiec znajduje się w stosunku zatrudnienia, który generuje po stronie pracodawcy obowiązek odprowadzenia od składek na ubezpieczenie zdrowotne, dowodem posiadania ubezpieczenia może być sama umowa. 38 Niezależnie od ubezpieczenia z tytułu wykonywania pracy na terytorium Polski, cudzoziemiec może skorzystać z innych opcji zapewnienia sobie ubezpieczenia zdrowotnego: wykupienie polisy ubezpieczeniowej u prywatnego ubezpieczyciela (w firmie ubezpieczeniowej) lub dołączenie do ubezpieczenia w Narodowym Funduszu Zdrowia na zasadzie dobrowolności.41 Osoba ubiegająca się o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym powinna przedstawić dokument tożsamości oraz dokument potwierdzający ostatni okres ubezpieczenia. Może to być np. zaświadczenie z zakładu pracy potwierdzające opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne, potwierdzenie dowodu wpłaty ostatniej składki na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej, zaświadczanie potwierdzające fakt ubezpieczenia z Urzędu Pracy itp. Ponadto należy wypełnić wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym i podpisać dwa egzemplarze umowy. Umowa zawierana jest na czas nieokreślony.42 Po zawarciu umowy ubezpieczony powinien udać się do oddziału lub inspektoratu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), aby dokonać zgłoszenia do ubezpieczenia poprzez złożenie druku ZUS ZZA (Zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego). W celu zgłoszenia członków rodziny należy złożyć druk ZUS ZCNA. Druk zgłoszenia do ZUS stanowi integralną część umowy. Dowodem ubezpieczenia dla osoby, która podpisała umowę, jest egzemplarz umowy wraz z drukiem zgłoszenia do ZUS i dowodem opłacenia składki za ostatni miesiąc. Uwaga! ! Ubezpieczenie zdrowotne powinno obejmować cały okres na który strona wnioskuje o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony • Dokumenty potwierdzające wysokość kosztów zamieszkania Koszty zamieszkania cudzoziemca, czyli stałe opłaty, które dana osoba pokrywa comiesięcznie z tytułu czynszu za mieszkanie (czynszu najmu, czynszu odprowadzanego do spółdzielni w przypadku lokalu posiadanego na własność) oraz opłat eksploatacyjnych takich jak za dostawę wody, prądu, gazu, wywozu 41 art. 68 ust.1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 42 http://www.nfz.gov.pl/new/index.php?katnr=2&dzialnr=1&artnr=1443 39 nieczystości, funduszu remontowego, telefonu stacjonarnego, internetu, telewizji kablowej itp.) konieczne są właściwemu Organowi administracyjnemu w celu ustalenia, iż cudzoziemiec spełnia wymóg posiadania stabilnych i regularnych dochodów, pozwalających mu na utrzymanie się w Polsce. Dochody generowane co miesiąc przez wnioskodawcę, ubiegającego się o udzielenie mu zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Polski, są, w trakcie dokonywania takiej kalkulacji, pomniejszane o wydatku z tytułu, opisanych powyżej, kosztów zamieszkania. Cudzoziemiec, chcący uzyskać w Polsce pobyt czasowy, powinien wykazać, iż posiada stabilne i regularne źródła dochodu, które pozwoli na pokrycie kosztów utrzymania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z obowiązującym prawem, kwota pozwalająca na stwierdzenie, iż dany wnioskodawca spełnia ten obowiązek stanowi 477 zł miesięcznie dla osoby samotnej lub 365 zł miesięcznie na osobę w rodzinie, po odliczeniu, opisanych wyżej, kosztów utrzymania. Koszty utrzymania cudzoziemca może pokrywać członek rodziny obowiązany do jego utrzymania, który zamieszkuje na terytorium RP i ma możliwość wywiązania się z tego obowiązku. Na dowód powyższych okoliczności, osoba, która deklaruje się utrzymywać cudzoziemca w kraju, ma obowiązek złożenia na piśmie odpowiedniego oświadczenia w tej sprawie. Dodatkowo, warto dołączyć dokument dowodzący wywiązywania się przez deklarującego z tego obowiązku, np. w postaci wyciągu (wyciągów) z konta bankowego, potwierdzających dokonywanie regularnych wpłat na rachunek cudzoziemca lub przekazów pocztowych. Spełnienie obowiązku posiadania stabilnego i regularnego dochodu może polegać także na przedstawieniu Organowi dowodów na posiadanie znacznych oszczędności, które pozwolą na spełnienie wymogu posiadania co miesiąc określonej kwoty pieniędzy na utrzymanie się w Polsce. Zadeklarowaną, i potwierdzoną wyciągiem z konta bankowego, sumę pieniędzy, dzieli się przez ilość miesięcy pobytu określoną przez zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony ( z reguły 1 rok) i sprawdza, czy środki przypadające na każdy miesiąc tego pobytu spełniają określone przez prawo kryterium (np. przy oszczędnościach rzędu 12 000 zł, należy podzielić tę sumę przez 12, tj. liczbę odpowiadającą ilości miesięcy pobytu, oraz każdorazowo odjąć koszty zamieszkania. 12 000 zł/ 12= 1000 zł. 1000 zł – 450 zł = 550 zł. W powyższym przykładzie organ zapewne stwierdziłby, iż dany 40 cudzoziemiec spełnia wymóg posiadania stałego i regularnego dochodu pozwalającego na utrzymanie się w Polsce). Należy jednak stwierdzić, iż powyższa metoda nie znajduje zastosowania w przypadku, gdy cudzoziemiec generuje przychody w tytułu pracy w Polsce. Może jednak stanowić uzupełnienie, jeśli uzyskiwany dochód nie spełnia przesłanek ustawowych. Jakie inne tytuły pobytowe uprawniają cudzoziemca do podjęcia pracy w Polsce? Cudzoziemiec, małżonek obywatela Polskiego, lub obywatela Państwa Członkowskiego Unii Europejskiej, ma prawo wykonywać w Polsce pracę bez obowiązku posiadania zezwolenia na pracę ani spełnienia jakichkolwiek innych wymogów prawnych. 43 Uwaga! ! Brak obowiązku posiadania zezwolenia na pracę dla cudzoziemców- małżonków obywateli polskich związany jest z udzieleniem takiemu cudzoziemcowi zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Innymi słowy, sam fakt zawarcia związku małżeńskiego nie generuje przedmiotowego uprawnienia- zwolnienie z obowiązku ubiegania się o zezwolenie na pracę jest ściśle związane z otrzymaniem pozytywnej decyzji w postępowaniu o udzielenie zgody na pobyt czasowy. Nie zostało wprost określone, czy ustawodawca wymaga, aby cudzoziemiec legitymował się kartą pobytu, czy jedynie posiadał zezwolenie na pobyt czasowy wyrażone w postaci decyzji administracyjnej, a zatem można założyć, iż mamy do czynienia z tą drugą sytuacją. Od momentu wydania pozytywnej decyzji w sprawie udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas określony w Polsce cudzoziemiec – małżonek Polaka ma prawo zawierać umowę o pracę, czy też podjąć zatrudnienie na podstawie umowy cywilnoprawnej (umowy zlecenia, umowy o dzieło) na zasadach ogólnych. 43 Art. 87 ust. 2 pkt 2, ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r., Nr 99, poz. 1001) 41 Podobne uprawnienia wiążą się z posiadaniem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tytułu pobytowego w postaci zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich oraz zezwolenia na osiedlenie sięzwanych potocznie „pobytem stałym”. Jakie uprawnienia przysługują cudzoziemcowi w procedurze udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w związku z pracą? Polski kodeks postępowania administracyjnego przewiduje szereg uprawnień, przysługujących wnioskodawcom, jako stronom postępowania o udzielenie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony. Najważniejsze z nich to: • Prawo do odwołania się od negatywnej decyzji organu44: Od momentu otrzymania negatywnej decyzji (liczy się moment skutecznego doręczenia decyzji), strona ma 14 dni na odwołanie się od niej. Pismo zawierające3 odwołanie nie musi spełniać żadnych specyficznych wymogów formalnych, zwłaszcza szczegółowego uzasadnienia, wystarczy jedynie, że z samej treści dowołania wynika, że strona nie jest zadowolona z wydanej decyzji.45 Istnieje możliwość odwołania się od decyzji pozytywnej, np., kiedy okres zezwolenia na zamieszkanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest, zdaniem strony postępowania, zbyt krótki, można złożyć odwołanie od tego typu decyzji, wnioskując o zmianę tego rozstrzygnięcia w części dotyczącej okresu zezwolenia na pobyt. Odwołanie od decyzji składa się do organu wyższej instancji, w stosunku do organu, który tę decyzję wydał (dla Wojewody, w sprawach dotyczących cudzoziemców, jest to Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców). Pismo składa się za pośrednictwem organu, który jest autorem pierwszej decyzji, dając w ten sposób sposobność tej jednostce do zmiany lub uchylenia jwydanej przez siebie decyzji, w razie uznania zasadności odwołania. Złożenie odwołania jest bezpłatne. Czas oczekiwania na rozstrzygnięcie odwołania to minimum 30 dni (w praktyce- do kilkunastu miesięcy). • Prawo do informacji:46 44 art. 127 i dalsze ustawy kodeks postępowania administracyjnego, dalej: k.p.a. art. 128 k.p.a. 46 art. 45 42 Strona postępowania administracyjnego jest uprawniona do bycia w sposób należyty i wyczerpujący poinformowana o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków. Cudzoziemiec ma prawo do otrzymania niezbędnych wyjaśnień i wskazówek, tak, aby nie poniósł on szkody z powodu nieznajomości prawa. Rażące naruszenie tego uprawnienia strony przez organ administracyjny prowadzący postępowanie, może stać się podstawą złożenia odwołania lub stać się przedmiotem skargi na organ. Istotną kwestią wydaje się, w świetle tego uprawnienia, kwestia języka, w jakim informacje powinny być cudzoziemcowi przekazane, tak, aby można było je uznać za należyte i wyczerpujące. Wydaje się oczywiste, iż informacji powinny być przekazane cudzoziemcowi w języku dla niego zrozumiałym. W praktyce urzędowej, byłoby jednak niezwykle skomplikowane zapewnienie możliwości komunikowania się w wielu językach jednocześnie. • Prawo do czynnego udziału w postępowaniu47 Z punktu widzenia strony, jest to jedno z najważniejszych uprawnień jej przysługujących. Polski ustawodawca zapewnia bowiem cudzoziemcowi sposobność aktywnego uczestniczenia w każdym stadium postępowania administracyjnego, m.in. poprzez umożliwienie wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań przed wydaniem decyzji. Wnioskodawca może zatem, przez cały okres postępowania przed Organem, składać wyrażone na piśmie stanowisko w co do poszczególnych ustaleń poczynionych przez Organ administracyjny i dowodów w sprawie. Może w ten sposób prostować stwierdzenia Urzędu, polemizować z wyciąganymi przez organ wnioskami oraz uzupełniać materiał dowodowy o dodatkowe stwierdzenia bądź wyjaśnienia. Sporządzenie stanowiska w sprawie, nie jest sformalizowane, wystarczy wskazać na sygnaturę danego postępowania (znajduje się ona zawsze w lewym górnym rogu na każdym oficjalnym dokumencie sporządzonym przez organ w danej sprawie), określić swoje stanowisko w danej kwestii oraz złożyć takie pismo do akt sprawy ( w danej instytucji). Organ nie ma prawa odmówić przyjęcia takiego dokumentu. 47 art. 10 § 1 k.p.a. 43 Z prawem czynnego udziału w postępowaniu wiążą się bardzo ściśle dwa inne, niezwykle istotne z punktu widzenia strony, uprawnienia: do przedstawiania dowodów w sprawie48 oraz do przeglądania akt sprawy49. Zgodnie z polskim prawem, jako dowód, organ administracyjny prowadzący postępowanie w danej sprawie, ma obowiązek dopuścić jako dowód wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny. Istnieje zatem możliwość zarówno samodzielnego przedstawienia organowi dowodów w sprawie, które mogą być dla niej istotne, lub też do wystąpienia do organu administracyjnego o przeprowadzenie konkretnego dowodu, np. z zeznania innej osoby („świadka”). Przez cały okres postępowania, strona, ma prawo do przedstawiania dowodów na okoliczności istotne dla sprawy- może na przykład poprosić daną osobę o napisanie oświadczenia w danej sprawie i podpisania się pod takim oświadczeniem (np. jeśli organ błędnie ustali, że dany cudzoziemiec wykonuje pracę w innym miejscu niż było to zadeklarowane w zezwoleniu na pracę, osoba taka może poprosić współpracownika, z którym dzieli miejsce pracy, jako świadka, o napisanie oświadczenia o faktycznym miejscu świadczenia pracy przez tego cudzoziemca). Organ nie ma prawa odmówić przyjęcia W każdym stadium postępowania, strona ma także prawo poprosić Organ administracyjny o umożliwienie jej przejrzenia akt sprawy. Należy zwrócić się z takim wnioskiem na piśmie, a następnie ustalić z danym Urzędem dokładną datę wizyty w siedzibie tego urzędu i, pod nadzorem wydelegowanego do tego urzędnika, przejrzeć akta sprawy. Strona może sporządzać notatki z akt, robić zdjęcia oraz kserokopie, a także może wystąpić do organu o uwieżytelnienie (tj. poświadczenie zgodności z oryginałem oraz legalności) danej kserokopii, uzasadniając swój ważny interes w sporządzeniu takiego uwierzytelnienia. • Prawo do skargi:50 48 art. 75 § 1 k.p.a. art. 73 § 1 k.p.a. 50 art. 221 i dalsze k.p.a. 49 44 Prawo do złożenia skargi na działania organów administracyjnych jest najsilniejszym uprawnieniem strony – jest zagwarantowane w samej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przedmiotem skargi może być w szczególności zaniedbanie lub nienależyte wykonywanie zadań przez właściwe organy lub przez ich pracowników., naruszenie interesów danej osoby lub przewlekłe lub zbyt biurokratyczne załatwianie sprawy.51 Skargę na działanie organu w danym postępowaniu, można złożyć (kierując ją do tego organu) zarówno w trakcie tego postępowania jak i po jego zakończeniu Z praktyki działania organów wynika, iż jednym z najbardziej podstawowych zarzutów w stosunku do sposobu załatwiania spraw przez urzędu publiczne jest długość postępowania, tj. przekraczanie kodeksowych terminów na rozstrzygnięcie sprawy. W następstwie złożenia skargi na przewlekłość postępowania, organ jest zobowiązany do udzielenia wyjaśnienia na temat przyczyn opóźnienia, oraz poinformowania skarżącego o planowanym terminie zakończenia sprawy. Prawo do skargi łączy się również w bardzo istotną gwarancją dla strony, iż nie może ona być narażona na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu złożenia skargi, jeśli nie jest ona niezgodna z prawem.52 Złożenie skargi nie może wpływać na rozstrzygnięcie sprawy. Jakie konsekwencje grożą cudzoziemcowi za wykonywanie pracy niezgodnie z przepisami ? Na terytorium Polski wciąż zwiększa się liczba nielegalnie zatrudnianych cudzoziemców: w 2009 r. zwiększyła się aż dwukrotnie w porównaniu z poprzednim rokiem i wyniosła ponad 10 tys.53 Nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemca54 oznacza wykonywanie pracy przez cudzoziemca, który nie posiada ważnej wizy lub innego dokumentu uprawniającego go do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, lub którego 51 art. 227 k.p.a. art. 225 § 1 k.p.a. 53 http://praca.gazetaprawna.pl/artykuly/420236,rosnie_liczba_nielegalnie_zatrudnianych_cudzoziemcow.html 54 art. 2 ust. 1 pkt 14 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 52 45 podstawa pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie uprawnia do wykonywania pracy lub który wykonuje pracę bez zezwolenia, w przypadkach gdy jest ono wymagane lub na innych warunkach lub na innym stanowisku niż określone w zezwoleniu na pracę lub bez zawarcia wymaganych umów o pracę albo umów cywilnoprawnych. Do kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców uprawnieni są zarówno inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy, jak i, od stycznia 2009 r., funkcjonariusze Straży Granicznej. W przypadku wykrycia faktu nielegalnego wykonywania pracy przez cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z poważnymi konsekwencjami natury prawnoadministracyjnej (związanej z zalegalizowaniem pobytu w Polsce), prawno pracowniczej oraz prawno karnej, muszą liczyć się zarówno taki Cudzoziemiec jak i osoba, która mu pracę powierzyła. ! Uwaga ! Należy wyraźnie zaznaczyć, iż w przypadku kontroli ze strony inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy lub Straży Granicznej, która będzie miała swój rezultat w postaci stwierdzenia, iż doszło do niezgodnego z prawem zatrudnienia cudzoziemca (tj,iż nie posiadał on zezwolenia na pracę lub oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy lub też, iż wykonywał pracę niezgodną z zadeklarowaną w zezwoleniu na pracę) niezwykle ciężko jest wykazać (np. w drodze odwołania od decyzji), iż faktycznie nie doszło do wykonywania pracy. Niestety, w przeważającej większości przypadków, powoływanie się na okoliczności, iż osoba zastana przez funkcjonariuszy na wykonywaniu pracy (np. w polu, przy zbieraniu truskawek, przy gotowaniu potraw w kuchni restauracyjnej, czy na budowie) była tam w celu udzielenia pomocy znajomej osobie, przysposobienia zawodowego, znalazła się tam „przypadkowo”, itp, nie odnosi pożądanego skutku. Argumenty tego typu nie pozwalają na wzruszenie negatywnej decyzji w drodze odwołania lub przy składaniu wyjaśnień. • 55 Konsekwencje na gruncie ustawy o promocji zatrudnienia i rynku pracy55 art. 120 ust. 1-2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 46 Konsekwencją stwierdzenia wyżej wymienionych nieprawidłowości w trakcie inspekcji odpowiednich służb, pracodawca, czyli osoba nielegalnie powierzająca pracę Cudzoziemcowi, musi liczyć się z konsekwencją w postaci skierowania przeciw niemu wniosku o nałożenie kary pieniężnej, w wysokości co najmniej 3000 zł. 56 Sam cudzoziemiec, może zostać obciążony obowiązkiem zapłaty grzywny w wysokości 1000 zł. • Konsekwencje prawno administracyjne O naruszeniu przepisów prawa, Państwowa Inspekcja Pracy powiadamia inne organy, takie jak inspektor pracy, okręgowy inspektor pracy57, Policja lub Straż Graniczna, Wojewoda, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz organy administracji skarbowej 58 Powiadomienie Straży Granicznej lub Policji może zaowocować wydaniem decyzji zobowiązującej cudzoziemca do opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej59 lub skierowaniem do wojewody wniosku o wydalenie nielegalnie zatrudnionego pracownika.60 Od powyższych decyzji administracyjnych przysługuje odwołąnie w normalnym trybie to jest w ciągu 14 dni. Należy jednak pamiętać, iż w decyzji zobowiązującej do opuszczenia Polski, termin na realizację tego obowiązku to 7 dni, co oznacza, iż w praktyce Cudzoziemiec musi oczekiwać na decyzję już poza granicami Polski. Obie decyzje skutkują wpisaniem danych cudzoziemca do Systemu Informacyjnego Schengen i do Rejestru osób niepożądanych na okres odpowiednio roku i 3 lat, co skutkuje odmową wjazdu dla cudzoziemca lub odmową wydania wizy w przewidzianym okresie. Koszt wydalenia ponosi pracodawca. Poinformowanie właściwego Wojewody o wykroczeniu może sprawić, iż podejmie on decyzję o uchyleniu zezwolenia na pracę cudzoziemca. 56 por. art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, Dz. U. Nr 89, poz. 589 ze zm. 57 art. 37 ust. 2 pkt 3 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy 58 (§ 1 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 28 grudnia 2007 r. w sprawie trybu i form współdziałania niektórych organów z Państwową Inspekcją Pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz legalności zatrudnienia 59 art. 97 ust. 1 oraz art. 98 ust. 1 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach, Dz. U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 ze zm. 60 art. 88 ust. 1 pkt 2 , art. 92 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach 47 Osobom, które organizują cudzoziemcom nielegalne zatrudnienie za pomocą wprowadzenia cudzoziemca w błąd, wyzyskania błędu, wykorzystania zależności służbowej lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania doprowadza cudzoziemca do nielegalnego wykonywania pracy, grozi kara grzywny do 10.000 zł61 art. 120 ust. 3 ustawy Jakie uprawnienia przysługują pracownikowi, który chce podnosić kwalifikacje zawodowe? Pracownik, który już pozostaje w stosunku zatrudnienia, może podnosić swoje kwalifikacje zawodowe (czyli, wg. definicji kodeksu pracy, zdobywać lub uzupełniać wiedzę i umiejętności) za zgodą wyrażoną przez pracodawcę. Pracodawca jest, zgodnie z polskim prawem, zobowiązany wspierać pracownika w wysiłkach skierowanych na podnoszenie kompetencji, jeśli zatem nie istnieją żadne poważne przeszkody, powinien on wyrazić potrzebną zgodę. Co więcej, powinien także sam inicjować szkolenia, treningi oraz wspomagać dostępnymi sposobami rozwój zawodowy swojego pracownika. Podnoszeniem kwalifikacji zawodowych jest także dokształcanie w ramach szkół ponad gimnazjalnych, studiów licencjackich, magisterskich, podyplomowych oraz doktoranckich. W związku z obowiązkiem po stronie pracodawcy zapewnienia pracownikowi dostępu do szkoleń itp., osobie zatrudnionej przysługują następujące uprawnienia: • Urlop szkoleniowy62 W celu uzyskania urlopu na potrzeby szkolenia, pracownik może zwrócić się do pracodawcy z wnioskiem urlopowym, podając dokładne szczegóły dotyczące miejsca i zakresu szkolenia. Istotne jest, aby szkolenie, w którym Cudzoziemiec ma zamiar 61 62 art. 120 ust. 3 ustawy art. 1032 § 1 kodeksu pracy 48 wziąć udział, pozostawały w związku z wykonywanymi przez niego zadaniami w ramach stosunku zatrudnienia. Urlop szkoleniowy nie jest tożsamy z urlopem wypoczynkowym, a dni wykorzystane na zdobywanie dodatkowych kwalifikacji nie powinny być odliczane z urlopu przeznaczonego na wypoczynek63. Przysługuje on w określonym przez prawo wymiarze dni roboczych (limit dotyczy dni pracy przypadających w danym roku akademickim: 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych, 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego, 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego. • Zwrot kosztów Pracownik może r wnosić o częściowe lub całkowite pokrycie kosztów szkolenia, jeśli pracodawca przeznaczył na to odpowiednie środki. Pracodawca może również zdecydować się pokryć opłaty związane ze zdobyciem dodatkowego wykształcenia (opłaty za czesne, opłaty egzaminacyjne), refundować pomoce naukowe i materiały dydaktyczne, takie jak np. podręczniki do nauki czy programy komputerowe. Dość rozpowszechnione jest także zwracanie przez zatrudniającego kosztów kursów językowych, co może być szczególne korzystne dla cudzoziemców, w świetle nauki języka polskiego, którego znajomość wydaje się niezwykle istotna dla dalszego awansu i rozwoju zawodowego. Zakład pracy może również wspomóc swojego pracownika w kwestii zwrotu kosztów dojazdu na zajęcia, lub wręcz samemu zorganizować taki transport, nakładem własnych środków. Uwaga! ! Jeżeli pracownik, który uzyskał od pracodawcy pomoc finansową przeznaczoną na dokształcanie lub podnoszenie kwalifikacji zawodowych, jeśli nie podejmie nauki lub 63 art. 1032 § 2 kodeksu pracy 49 ją przerwie, lub jeśli pracodawca rozwiąże z nim umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w trakcie lub w ciągu 3 lat od zakończenia szkolenia, będzie musiał zwrócić firmie koszty szkolenia w wysokości proporcjonalnej do czasu pracy po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub czasu pracy w czasie ich podnoszenia. Do zwrotu kosztów zostanie zobowiązany także pracownik, który w ciągu 3 lat wypowie umowę (za wyjątkiem sytuacji, gdy przyczyną wypowiedzenia jest mobbing) lub rozwiąże ją bez wypowiedzenia mimo braku przyczyn określonych w przepisach. • Zwolnienia z części dnia pracy Jeżeli na terenie zakładu pracy lub w miejscu od niego oddalonym, odbywa się w ciągu dnia pracy obowiązkowe szkolenie pracownika, powinien on zostać zwolniony na odpowiednią ilość godzin w ciągu dnia (wraz z doliczonymi godzinami na dojazd), aby móc w nim uczestniczyć. Pracodawca nie powinien wymagać od pracownika dodatkowego odpracowania tak wykorzystanych godzin. Pracownikowi przysługuje za te godziny pełne wynagrodzenie za pracę. Czy dzieci cudzoziemców mogą korzystać z systemu edukacji w Polsce? Dzieci Cudzoziemców przebywających na terytorium Polski mają prawo do korzystania z nauki i opieki w państwowych szkołach podstawowych, a także w gimnazjach na takich samych zasadach jak dzieci obywateli Polskich. Nie ma w tym przypadku znaczenia tytuł pobytowy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej rodziców dziecka. Niezależnie od ich statusu prawnego (pobyt czasowy, pobyt stały, a nawet pobyt nieuregulowany, zwany „nielegalnym”) małoletni korzystają na terytorium Polski ze wszystkich placówek edukacyjnych na poziomie przedszkola, szkoły podstawowej oraz gimnazjum. Podstawa prawna pobytu rodziców lub opiekunów małoletniego cudzoziemca ma znaczenie w momencie, kiedy dziecko zakończy edukację w gimnazjum i będzie chciało kontynuować naukę na poziomie szkoły ponad gimnazjalnej. Odmiennie kształtuje się sytuacja cudzoziemców, którzy chcą uczęszczać do szkoły ponad gimnazjalnej. 50 Na warunkach dotyczących obywateli polskich korzystają z nauki w publicznych szkołach ponad gimnazjalnych: z darmowej, powszechnej edukacji mogą korzystać, na warunkach identycznych z dziećmi obywateli Polski, synowi i córki osób posiadających zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej udzielone w celu połączenia z rodziną64, osób, którym udzielono zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Polski oraz posiadającym zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich. Pozostali, mogą kontynuować naukę w szkołach ponad gimnazjalnych za odpłatnością, jeżeli są stypendystami i otrzymują stypendium przyznane przez Ministra Edukacji Narodowej oraz jako stypendyści otrzymujący stypendium przyznane przez organ prowadzący szkołę lub dyrektora szkoły. Stawki za naukę obliczane są według kosztów kształcenia w danej placówce, nie mogą być jednak wyższe niż 1200 euro, tj. ok. 4500 zł w szkole ponad gimnazjalnej, 1500 euro, tj. ok. 6000 zł w szkole policealnej za rok nauki. Wymagane dokumenty, wraz z wnioskiem o przyjęcie do szkoły ponad gimnazjalnej oraz ponad licealnej składa się w wybranej placówce dydaktycznej. Są to: - świadectwo ukończenia szkoły w swoim kraju pochodzenia, wraz z tłumaczeniem na język polski - zaświadczenie od lekarza, potwierdzające możliwość uczęszczania do wybranej szkoły (poświadczenie braku przeciwwskazań zdrowotnych). Decyzję w sprawie przyjęcia dziecka do szkoły podejmuje każdorazowo dyrektor placówki. Aleksandra Wróblewska-Zgórzak- prawnik, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Studium Praw i Wolności Człowieka Instytutu Nauk Prawnych PAN. Specjalizuje się w prawie o cudzoziemcach. Doświadczenie zdobywała w takich organizacjach jak Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych (UNHCR) oraz w Ośrodku dla Uchodźców Podkowa-Leśna Dębak. Obecnie udziela porad prawnych w Centrum Informacyjnym dla Cudzoziemców Stowarzyszenia Interwencji Prawnej. Wiceprezes Stowarzyszenia VOX HUMANA. 64 art. 53 ust 1 pkt 7 ustawy z 2003 roku o cudzoziemcach 51
