Filip Mleczek ”High water marks” - projekt kartowania znaków
advertisement
POLITECHNIKA KRAKOWSKA im. Tadeusza Kościuszki Wydział Inżynierii Środowiska Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej Filip Mleczek ”High water marks” - projekt kartowania znaków wielkiej wody w OpenStreetMap Praca magisterska Studia Stacjonarne II stopnia Kierunek studiów: Inżynieria środowiska Specjalność: Hydrotechnika i Geoinżynieria Praca wykonana pod kierunkiem: dr inż. Robert Szczepanek Recenzent: dr hab.inż. Wiesław Gądek, prof.PK Ocena pracy: ........................ Nr pracy: 2725 Kraków, 2016 Oświadczenie kierującego pracą Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że spełnia ona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego. ............................. data ............................. podpis kierującego pracą Załącznik do zarządzenia Nr 37 Rektora PK z dnia 31 października 2006r. Oświadczenie Ja, niżej podpisany(a) Filip Mleczek, student(ka) Wydziału inżynierii Środowiska oświadczam, że przedkładaną pracę dyplomową magisterska pt.: ”High water marks” - projekt kartowania znaków wielkiej wody w OpenStreetMap wykonałem(am) samodzielnie, tzn. nie zlecałem(am) opracowania pracy dyplomowej, ani jej części osobom trzecim, jak również nie odpisywałem pracy dyplomowej, ani jej części od innych osób. Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że w przypadku stwierdzenia popełnienia przeze mnie czynu polegającego na przypisaniu sobie autorstwa istotnego fragmentu lub innych elementów cudzej pracy lub ustalenia naukowego, właściwy organ stwierdzi nieważność postępowania w sprawie nadania mi tytułu zawodowego (art. 193 ustawy z dnia 27 lipca 2005r – Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. Nr 164 poz. 1365, z późniejszymi zmianami). ............................. data ............................. podpis Pracę tę dedykuję mojej Karolinie oraz moim rodzicom za wsparcie, bez którego ta praca by nie powstała. Spis treści Spis treści i 1 Wstęp 1.1 Cel pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Zakres pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3 Podstawowe pojęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 1 2 2 Materiały i metody 4 3 Hydrografia Krakowa i powodzie historyczne 3.1 Położenie hydrograficzne Krakowa . . . . . . . 3.2 Zmiany hydrografii . . . . . . . . . . . . . . . 3.3 Główne dopływy Wisły w Krakowie . . . . . . 3.3.1 Lewobrzeżne . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2 Prawobrzeżne . . . . . . . . . . . . . . 3.4 Powodzie historyczne w Krakowie . . . . . . . . . . . . 6 6 6 8 8 9 9 . . . . . . . 11 11 11 13 13 14 14 15 . . . . . 18 18 18 20 20 22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Uzupełnienie bazy danych projektu OpenStreetMap 4.1 Rodzaj zbieranych danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 Procedura uzgadniania tagów do opisu znaków wielkiej wody 4.3 Tagi użyte do opisania znaków wielkiej wody . . . . . . . . . 4.3.1 Tagi stałe: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.2 Tagi zmienne: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.3 Tworzenie strony opisu dla tagu high water mark . . 4.4 Filtrowanie tagów i eksport danych do formatu GeoJSON . . 5 Powodzie w Krakowie na znakach wielkich wód 5.1 Powódź z 1593 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.1 Klasztor Norbertanek, ul. Tadeusza Kościuszki 88 5.2 Powódź z 1670 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1 Parafia Wojskowa pw. św. Agnieszki, ul. Dietla 30 5.3 Powódź z 1671 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.3.1 Parafia Wojskowa pw. św. Agnieszki, ul. Dietla 30 . . . . . . . . Powódź z 1697 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4.1 Klasztor Norbertanek, ul. Tadeusza Kościuszki 88 . . . . . . . . Powódź z 1813 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.1 Klasztor Norbertanek, ul. Tadeusza Kościuszki 88 . . . . . . . . 5.5.2 Kościół Bożego Miłosierdzia, ul. Smoleńsk/ul. Felicianek . . . . 5.5.3 Róg Plac na Groblach/ul. Powiśle . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.4 Kościół Ojców Bernardynów ul. Bernardyńska 2 . . . . . . . . . 5.5.5 Budynek ul. Koletek 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.6 Apartamenty Angel Wawel, ul. Dietla 36 . . . . . . . . . . . . . Powódź z 1876 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6.1 Róg Plac na Groblach/ul. Powiśle . . . . . . . . . . . . . . . . . Powódź z 11 lipca 1899 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.7.1 Klub Sportowy Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, ul. Piłsudskiego 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Powódź z 1903 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.8.1 Róg Plac na Groblach/ul. Powiśle . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.8.2 Klub Sportowy Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, ul. Piłsudskiego 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.8.3 Klasztor Ojców Bernardynów ul. Bernardyńska 2 . . . . . . . . 5.8.4 Budynek ul. Sokolska 13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.8.5 Budynek ul. Kącik 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.8.6 Budynek ul. Dekerta 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.8.7 Budynek ul. Zabłocie 13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mapa znaków wielkiej wody w Krakowie . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Znaki wielkiej wody w innych miejscowościach w Polsce 6.1 Powódź z lipca 1867 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.1 Zamek w Baranowie Sandomierskim . . . . . . . . . . . 6.2 Powódź z lipca 1997 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.1 Wrocław pl. Wróblewskiego 51 . . . . . . . . . . . . . . 6.2.2 Wrocław - róg ul. Komuny Paryskiej 68 i ul. Mierniczej . . . . . . . . 28 . . . . . . . . . . . . . . . 22 23 23 24 25 26 27 29 31 33 35 35 36 36 38 39 40 41 42 43 45 46 50 51 51 51 53 53 55 7 Podsumowanie i wnioski 57 Bibliografia 59 Spis rysunków 63 ii Rozdział 1 Wstęp 1.1 Cel pracy Celem niniejszej pracy jest inwentaryzacja, opisanie i prezentacja znaków wielkiej wody z Krakowa oraz ich wdrożenie do OpenStreetMap. 1.2 Zakres pracy Na podstawie dostępnej literatury opisano zachowane do dziś znaki i tablice powodziowe, sporządzono ich dokumentację fotograficzną i zebrano współrzędne GPS. Stworzono schemat tagowania znaków wielkiej wody i naniesiono w OpenStreetMap. Rozdział pierwszy jest krótkim wprowadzeniem do tematu pracy i opisem podstawowych pojęć często używanych w pracy. Rozdział drugi jest opisem zebranych materiałów oraz metod jakich użyto przy zbieraniu i przetwarzaniu dych danych. Rozdział trzeci opisuje hydrografię Krakowa i jej zmiany oraz zawiera listę znanych powodzi historycznych w Dorzeczu Górnej Wisły. Rozdział czwarty opisuje schemat wprowadzania danych do OpenStreetMap oraz użyte do tego narzędzia. Rozdział piąty jest opisem powodzi upamiętnionych na znakach wielkiej wody w Krakowie wraz ze wynikiem inwentaryzacji tych znaków: fotografiami, opisem oraz tagami OpenStreetMap użytymi do wprowadzenia ich do projektu. Zawiera także mapę ze wszystkimi znakami wielkiej wody w Krakowie. Rozdział szósty jest opisem przykładowych powodzi i znaków z innych części kraju. Rozdział siódmy stanowi podsumowanie pracy oraz wnioski końcowe autora. 1 1.3 Podstawowe pojęcia Powódź według Dyrektywy Powodziowej [1] oznacza czasowe pokrycie terenu wodą, który normalnie nie jest przez nią pokryty. Definicja obejmuje powodzie wywołane przez: rzeki, potoki górskie, śródziemnomorskie okresowe cieki wodne i powodzie sztormowe na wybrzeżu. Może jednak nie uwzględniać powodzi wywołanych przez systemy kanalizacyjne. Rodzaje powodzi – powodzie są zjawiskami mającym różne, czasami całkiem odmienne, przyczyny. Mogą się przy tym różnić lokalizacją, zasięgiem, porą powstawania, przebiegiem, także sposobami przewidywania. Ich jedną wspólną cechą jest nadmierny przybór wody [2]. Na podstawie genezy dzielimy powodzie na 4 zasadnicze typy [2]: • Powodzie opadowe – genezą których są gwałtowne opady. Możemy je podzielić na nawalne i rozlewne, różniące się przyczynami i zasięgiem terytorialnym. Powodzie opadowe nawalne mają zwykle charakter lokalny, o największym nasileniu w lipcu i sierpniu. Rozlewne są na większym obszarze, wywołane deszczami frontalnymi i występują najczęściej od czerwca do września. • Powodzie roztopowe – genezą jest gwałtowne topnienie śniegów dodatkowo zasilane deszczami, jednocześnie przy zamarzniętej powierzchni gruntu. Najczęściej pojawiają się w marcu. • Powodzie sztormowe – których przyczyną są silne sztormy, występują na wybrzeżu morskim w grudniu i styczniu. • Powodzie zimowe – powstałe na skutek nasilenia zjawisk lodowych. Można je podzielić na śryżowe, występujące przy gwałtownym spadku temperatury (głównie w grudniu i styczniu) oraz zatorowe powstałe w wyniku spiętrzenia wody na zatorach lodowych, które występują głównie w marcu. Znak wielkiej wody – jest precyzyjną informacją hydrologiczną, obejmującą miejsce, czas i rzędną kulminacji wezbrania [3]. Prof. Bogdan J. Wosiewicz podaje definicję wysokościowego znaku powodziowego i tablicy powodziowej [4]: • Wysokościowy znak powodziowy (znak powodziowy) - oznaczenie wysokościowego zasięgu wezbrania, zawierające wyraźne i jednoznaczne wskazanie maksymalnego poziomu wody (linia, strzałka, krawędź znaku, itp.), umieszczone bezpośrednio po powodzi i w sposób trwały zabezpieczone. Znak powinien być uzupełniony informacją, jakiej powodzi dotyczy (na znaku lub w dodatkowym źródle). Dla jego wiarygodności, jako świadectwa zasięgu powodzi, nie powinien być przenoszony, co najwyżej wymieniony na nowy (w tym samym miejscu z ewentualnym świadectwem wymiany). 2 • Tablica powodziowa – trwała płyta lub tafla z tekstem (krótszym lub dłuższym) dotyczącym konkretnej powodzi. Może zawierać informacje o samej powodzi, przestrogę albo ostrzeżenie o jej ekstremalnym zasięgu i stratach, może także upamiętniać fundatora tablicy lub restauratora zniszczeń powodziowych itp. Tablica powodziowa może pełnić funkcję wysokościowego znaku powodziowego (znaku wielkiej wody) jeśli jest na niej wskazany poziom wody w sposób bezpośredni. OpenStreetMap – globalny projekt mający na celu stworzenie darmowej oraz swobodnie odstępnej mapy świata. Może być ona używana i edytowana przez każdego zarejestrowanego użytkownika. Edycja może odbywać się na podstawie map, śladów GPS, zdjęć satelitarnych oraz wiedzy użytkownika [5]. Tagi (zwane czasem znacznikami, atrybutami lub etykietami) - informacje w OpenStreetMap służące opisowi elementów czyli punktów, linii lub obszarów oraz służące do rejestru zmian. Tag składa się z klucza oraz wartości [5]. Mogą mieć one dowolne wartości, ale w praktyce jest porozumienie użytkowników w jaki sposób są używane dla większości typowych zastosowań. Każdy tag składa się z tylko jednego klucza oraz opisujących go wartości. Tagi w dokumentacji OpenStreetMap są zapisywane w formie Klucz=Wartość [6]. 3 Rozdział 2 Materiały i metody W przygotowaniu pracy pierwszym etapem było zgromadzenie materiałów źródłowych: książek, artykułów i stron internetowych. Cennym źródłem informacji była książka ”Materiały do historii powodzi w dorzeczu Górnej Wisły” autorstwa Adama Kazimierza Bielańskiego [7]. Pozycja zawiera szczegółowe opisy powodzi oraz historycznych znaków wielkiej wody w Krakowie. Dużo cennych informacji zawierała także wydana przez Urząd Miasta Krakowa broszura edukacyjna ”Taki Kraków - Tablice powodziowe” [8]. Dużo bezpośrednich informacji o znakach wielkiej wody w Krakowie uzyskano podczas wizji lokalnych. W ramach pracy udano się kilkukrotnie do Krakowa celem zbadania i opisania zachowanych tablic powodziowych. W teren udano się z następującym sprzętem: • cyfrowy aparat fotograficzny w smartfonie, celem sfotografowania znaków wielkiej wody i ich najbliższej okolicy, • odbiornik GPS Garmin 60CSx (deklarowana dokładność 2-5 m), celem zapisywania współrzędnych tablic powodziowych, ewentualnie wejść do budynków w których znajdują się znaki wielkiej wody, • tablet zawierający materiały pomagające odnaleźć znaki wielkiej wody, • taśmę mierniczą celem zmierzenia wymiarów i położenia tablic powodziowych, • notatnik i długopis, • kartki z numerem telefonu oraz adresem email autora jako ewentualny kontakt. W wyniku wizji lokalnej zebrano materiały w formie kilkudziesięciu zdjęć, kilkunastu współrzędnych GPS oraz notatek. Przeprowadzono kilka rozmów z zarządcami budynków, gdzie znajdowały się znaki wielkiej wody. Zbadano wszystkie tablice powodziowe na terenie Krakowa, które były opisane w zebranych materiałach. 4 Dane z odbiornika GPS zaimportowano za pomocą programu GPSBabel. Po ustawieniu parametrów pliku wejściowego i wyjściowego, program przekonwertował pliki GBN z odbiornika na pliki GPX. Następnie plik otwarto jako warstwa w programie JOSM - edytora OpenStreetMap napisanego w Javie. Program umożliwia pobranie mapy OpenStreetMap z serwera jako warstwy. Dzięki mapie i danym z odbiornika GPS dokładnie zlokalizowano znaki wielkiej wody. Lokalizacje zaznaczono jako punkty. Następnie należało opisać punkty za pomocą tagów - informacji, które będą je identyfikować i opisywać. W OpenStreetMap nie było tagów stworzonych do opisu znaków wielkiej wody. W związku z tym zaproponowano nowe tagi i skonsultowano je na forum oraz liście dyskusyjnej OpenStreetMap. Dzięki sugestiom i poradom stworzono ostateczną listę tagów, które posłużą do identyfikacji i opisu znaków wielkiej wody. Dokładny proces uzgadniania tagów został opisany w rozdziale 3. niniejszej pracy. Zaznaczone punkty opisano za pomocą tagów i następnie przesłano na serwer OpenStreetMap. Niniejsza praca ma upublicznione zdalne repozytorium w języku angielskim. Dzięki temu międzynarodowa społeczność OpenStreetMap mogła obserwować kolejne etapy pracy oraz jej ewentualne kierunki rozwoju. Repozytorium jest dostępne pod adresem: https://gitlab.com/dyplomy-2016/High-water-marks. 5 Rozdział 3 Hydrografia Krakowa i powodzie historyczne 3.1 Położenie hydrograficzne Krakowa Położenie hydrograficzne odgrywało bardzo ważną rolę od początków istnienia Krakowa. Sieć rzeczna w tym regionie w naturalny sposób sprzyjała rozwojowi pierwszych osad, mimo dużego zagrożenia powodziowego. Kraków położony jest na granicy trzech jednostek morfostrukturalnych: Pogórza Karpackiego, Wyżyny Krakowskiej oraz Kotliny Sandomierskiej, dzięki czemu miasto od dawna było miejscem wymiany produktów między tymi ośrodkami. W lokalizacji i rozwoju Krakowa bardzo pomagało istnienie węzła hydrograficznego Wisły oraz jej dopływów: Rudawy, Prądnika i Wilgi. W obrębie Krakowa największa rzeka Polski płynęła kilkoma odnogami, co umożliwiało łatwe przebrodzenie i transport towarów. Dodatkowo liczne bagna i mokradła umożliwiały obronę przed nieprzyjacielem osad położonych na wapiennych wzniesieniach połączonych groblami. Rzeki były również źródłem zaopatrzenia w wodę dla mieszkańców, były także wykorzystywane do poruszania licznych młynów. Nazwy wielu ulic i placów świadczą o ważnej roli rzek w dawnym Krakowie, jak np. Starowiślna, Wiślna, Wenecja, Dolne Młyny, Na Groblach [9]. 3.2 Zmiany hydrografii Wisła w obrębie Krakowa ma długość 41,2 km, w tym na długości 18 km jest granicą miasta. Ma dość kręty bieg, rozwinięcie rzeki wynosi 1,34. Pierwotnie Wisła była bardzo kręta i dzieliła się na kilka ramion tworząc liczne wyspy, na których zakładano osady. Wawel, Skałka, Okół, Kleparz były otoczone wodą i mokradłami. Od średniowiecza zaczęto stopniowo zmieniać przebieg Wisły. Pod koniec XII wieku odcięto groblami zakole rzeki, która płynęła przez Błonia. Później pozbawiono wody odnogi Wisły między Wawelem i Okołem. Główne koryto Wisły biegło tzw. Starą Wisłą, wzdłuż obecnego 6 ciągu ul. Dietla i Al. Daszyńskiego. W XV w. woda została poprowadzona dzisiejszym korytem Wisły, zwanej Nową Wisłą albo Zakazimierką. Stara Wisłą od drugiej połowy XVII w. zaczęła zanikać wskutek odcięcia wody z Prądnika. Później w czasie powodzi w 1813 r. koryto Starej Wisły uległo zamuleniu i stało się siedliskiem bakterii, co przyczyniło się do epidemii cholery w latach 1849-1873. Ostatecznie Starą Wisłę zasypano w 1877 roku [9]. Rysunek 1: Zespół osad krakowskich przed lokacją na tle dawnej sieci wodnej i szlaków handlowych. [9]. l - osada, 2 - dawny bieg rzek, 3 - współczesny bieg rzek, 4 - podmokłości, 5 — szlaki handlowe. W 1830 roku rozpoczęto prace regulacyjne na Wiśle. W latach 1848-1850 wykonano trzy przekopy między Krakowem i Niepołomicami doprowadzając do skrócenia rzeki o 33,8% na tym odcinku. Doprowadziło to do zwiększenia spadku i co za tym idzie nasilenia erozji wgłębnej. Rzędna dna koryta rzeki obniżyła się w latach 1817-1960 o ok. 3,5 m. Następnie po drugiej wojnie światowej skrócono koryto rzeki w obrębie miasta 7 o ok. 4 km, ścinając zakola przekopami [10]. Dlatego celem m.in. powstrzymania erozji dennej zagrażającej stateczności bulwarów i filarów mostów krakowskich wybudowano w latach 1949-1961 stopnie wodne „Przewóz” i „Dąbie” w Krakowie oraz „Łączany” w Skawinie. Potem w ramach Programu Wisła 2000 w latach 1976-2003 wybudowano stopnień wodny „Kościuszko” w Krakowie oraz stopnie wodne „Smolnice” i „Dwory” przed Krakowem. Kaskada Górnej Wisły umożliwia żeglugę na długość 72 km jednostkom pływającym do 1000 ton [11]. 3.3 Główne dopływy Wisły w Krakowie Rysunek 2: Rzeki i zbiorniki wodne Krakowa [12]. W granicach miasta Wisła ma kilka dopływów [9] [13]: 3.3.1 Lewobrzeżne • Rudawa – dopływ o długości 36 km o powierzchni zlewni 318 km2 . Źródła rzeki znajdują się na Wyżynie Olkuskiej z połączenia Krzeszówki i Racławki. Ujście znajduje się na Salwatorze obok Klasztoru Norbertanek. Pierwotne ujście było na terenie dzisiejszych Błoń, gdzie znajdowało się stare zakole Wisły. Rzeka odgrywała w średniowieczu bardzo ważną funkcję w życiu Krakowa, zasilała m.in. fosę wokół miasta. • Prądnik (Białucha) – dopływ o długości 33,4 km i powierzchni zlewni 195,8 km2 . W obrębie miasta znajduje się 8,7 km rzeki (26% całkowitej długości), na odcinku 5,4 km jest uregulowany. Pierwotnie uchodził do Starej Wisły, w okolicy kościoła 8 św. Mikołaja, na Blichu. Obecnie ujście do Wisły znajduje się w rejonie Olszy. Prądnik podobnie jak Rudawa również pełnił ważną funkcję gospodarczą w średniowiecznym Krakowie. • Dłubnia – rzeka o długości 49 km, mająca źródło niedaleko Olkusza. Powierzchnia dorzecza wynosi 272 km2 . Pierwotnie nie znajdowała się w granicach Krakowa, dlatego jej koryto nie ulegało zmianom do połowy XX w. Obecnie 8,5 km długości rzeki (17,3% całkowitej długości) znajduje się w obrębie Nowej Huty, a na odcinku 2 km rzeka jest obwałowana. • Potok Kościelnicki – ostatni lewobrzeżny dopływ Wisły w obrębie miasta, stanowiący na odcinku granicę administracyjną Krakowa. 3.3.2 Prawobrzeżne • Wilga – dopływ Wisły płynący przez Kraków na długości 11,5 km (54% długości). Odcinek ujściowy pierwotnie był silnie meandrujący, obecnie jest wyprostowany i obwałowany. • Drwina Długa – rzeka będąca dopływem Serafy, która uchodzi do Wisły poza Krakowem. Sama Drwina Długa prawie w całości płynie przez miasto. Od 1957 roku stanowi kanał odprowadzający ścieki komunalne i przemysłowe Krakowa. 3.4 Powodzie historyczne w Krakowie Spis lat wszystkich powodzi z wyróżnionymi powodziami upamiętnionymi na znakach wielkiej wody [7]: • X w.: 988 • XI w.: 1097 • XII w.: 1118, 1125 • XIII w.:1221, 1270, 1281 • XIV w.: 1312, 1359, 1376 • XV w.: 1427, 1451, 1468, 1470, 1475 • XVI w.: 1515, 1528, 1533, 1534, 1541, 1542, 1549, 1557, 1562, 1570, 1571, 1580, 1593, 1598 • XVII w.: 1605, 1621, 1650, 1652, 1655, 1656, 1662, 1670, 1671, 1687, 1697 • XVIII w.: 1736, 1774, 1775 9 • XIX w.: 1813, 1816, 1818, 1826, 1830, 1834, 1839, 1843, 1844, 1845, 1867, 1876, 1884, 1894, 1899 • XX w.: 1903, 1906, 1908, 1912, 1915, 1919, 1920, 1925, 1931, 1934, 1937, 1939, 1940, 1948, 1951, 1958, 1960, 1962, 1997, 2010 10 Rozdział 4 Uzupełnienie bazy danych projektu OpenStreetMap 4.1 Rodzaj zbieranych danych Danymi potrzebnymi do umieszczenia znaków wielkiej wody na OpenStreetMap były: • współrzędne GPS znaków wielkiej wody albo wejść do budynków gdzie się znajdują, zbierane za pomocą odbiornika GPS, • wysokość wody powodziowej na danym znaku wielkiej wody, mierzonej jako wysokość od powierzchni ziemi w miejscu znaku, • data powodzi opisanej na danym znaku wielkiej wody, • tekst jaki jest umieszczony na znaku wielkiej wody. Prawie wszystkie dane dotyczące istniejących znaków wielkiej wody w Krakowie zostały zebrane osobiście przez autora pracy. Jedynie w przypadku znaku wielkiej wody w Klasztorze Ojców Bernardynów posiłkowano się opisem z literatury - z powodu obowiązującej klauzuli klasztorej autor pracy nie został wpuszczony w pobliże tablicy powodziowej. 4.2 Procedura uzgadniania tagów do opisu znaków wielkiej wody Pierwszym krokiem było zbadanie, czy na OpenStreetMap są już umieszczone tagi opisujące znaki wielkiej wody. Znaleziono tag flood marker, który był użyty do opisu tylko jednego obiektu, będącego prawdopodobnie łatą wodowskazową. Dlatego 11 zdecydowano opisywać znaki tagiem high water mark, który będzie zrozumiały dla społeczności międzynarodowej, ponieważ jest oficjalnym tłumaczeniem znaku wielkiej wody według Międzynarodowego Słownika Hydrologicznego [3]. Wstępnie zdecydowano się także dodatkowo skorzystać ze wcześniej wspominanego tagu flood marker, ponieważ znaki wielkiej wody na wielu stronach internetowych i publikacjach są opisywane jako flood marks. Ważną informacją pomagającą odnaleźć tablicę powodziową jest określenie, czy znajduje się ona wewnątrz czy na zewnątrz budynku. Do opisu położenia znaku wielkiej wody zaproponowano istniejący tag location. Tag jest używany w szerokim kontekście do określenia położenia różnych obiektów np. czy znajduje się nad czy pod ziemią, lub do zlokalizowania ich w stosunku do takich obiektów jak dachy, mosty czy budynki [14]. Zaproponowano wartości: indoor (wewnątrz budynku) outdoor (na zewnątrz) wall (na ścianie, na murze) Istniejący tag height będzie służył do opisu wysokości zalania nad poziomem gruntu w miejscu znaku. Kolejny, już używany w OpenStreetMap, tag flood date będzie opisywał datę powodzi opisanej na znaku. Propozycje tagów przesłano do skonsultowania na polskiej części forum OpenStreetMap ( http://forum.openstreetmap.org/viewtopic.php?id=55164) oraz przesłano mailem do zarządu Stowarzyszenia OpenStreetMap ([email protected]) z zapytaniem, gdzie należałoby skonsultować nowe tagi oprócz forum. Na polskim forum OpenStreetMap zaproponowano dodanie istniejącego tagu inscription, który służył już do opisu m.in. tekstów na pomnikach czy budynkach [15]. Zaproponowano również zmianę tagu height na height water:heigh, będący opisem wysokości zalewu analogicznie do wysokości dachu opisanej tagiem roof:heigh. Zaproponowano również dodanie istniejącego tagu historic=memorial będącego oznaczeniem mniejszych miejsc pamięci i pomników [16] oraz tag memorial:type=plague opisującego miejsce pamięci jako tablicę pamiątkową [17]. Zaproponowano także stworzenie nowej wartości do klucza historic opisującego znak wielkiej wody jako tag historic=highwater mark. Tag tourism=attraction ma za zadanie opisywać znak wielkiej wody jako ogólną atrakcję turystyczną [18]. Za radą Zarządu OpenStreetMap Polska napisano wiadomość e-mail do szefa projektu OpenSeaMap - projektu zbierającego dane przestrzenne o morzach i rzekach, głównie związane z transportem morskim. Niestety nie uzyskano odpowiedzi. Celem przedstawienia społeczności międzynarodowej OpenStreetMap propozycji tagów zapisano się na listę dyskusyjną [email protected]. Służy ona do dyskutowania nad używanymi tagami w OpenStreetMap, jak mogę być one rozwijane i edytowane [6]. Na liście dyskusyjnej zaproponowano dodanie tagów opisujących na którym brzegu rzeki znajduje się znak wielkiej wody, odległości od rzeki oraz do którego cieku 12 wodnego jest przypisany. W dyskusji wyjaśniono, że nie ma potrzeby dodawania takich danych, ponieważ OpenStreetMap jest zbiorem informacji przestrzennych i przy użyciu odpowiednich narzędzi każdy może sam takie dane odczytać z mapy. W dyskusji jeden z użytkowników zaproponował użycie tagu monitoring:water level. Jednak jak wyjaśnili inni użytkownicy, użycie tego tagu byłoby błędem, ponieważ opisuje on obiekty służące do monitoringu stanu wód, np. łat wodowskazowych. Znaki wielkich wód nie spełniają definicji monitoringu stanu wód, ani w j. polskim [19], ani w j. angielskim [20], ponieważ nie jest to stała obserwacja procesów lub zjawisk. Potwierdzono słuszność użycia tagów określającą wartość historyczną znaków wielkiej wody. Zaproponowano tag memorial:type=high water mark, który gromadziłby wszystkie rodzaje znaków związanych z wysoką wodą, zarówno na obiektach pochodzenia naturalnego, jak i antropogenicznego. Powstała ostateczna lista tagów służących opisowi znaków wielkiej wody. 4.3 Tagi użyte do opisania znaków wielkiej wody Tagi zostały podzielone na dwie grupy: • stałe, identyczne dla wszystkich znaków wielkiej wody, • zmienne, opisujące szczegóły konkretnego znaku wielkiej wody. 4.3.1 Tagi stałe: Tagi stałe powinny zostać użyte do opisu każdego znaku wielkiej wody. Oprócz głównego tagu opisującego punkt jako znak wielkiej wody, inne mają na celu podkreślić jego znaczenie historyczne i turystyczne. • high water mark=yes Główny tag opisujący znaki wielkiej wody. Dla tagu została założona strona na OpenStreetMap Wiki: wiki.openstreetmap.org/wiki/Key:high_water_mark • historic=memorial Tagi określające wartość historyczną znaków wielkiej wody. Powyższy tag ma swoją ikonę na OpenStreetMap i w ten sposób są widoczne znaki wielkiej wody. • memorial:type=high water mark • tourism=attraction Dodatkowy tag określający znak wielkiej wody jako atrakcję turystyczną. 13 4.3.2 Tagi zmienne: • location= =indoor (wewnątrz budynku) =outdoor (na zewnątrz) =wall (na ścianie, na murze) Zebrane współrzędne znaków odnoszą się także do położenia wejść do budynków, w którym znaki się znajdują. Wprowadzono tag „location” opisujący, czy dana tablica znajduje się na zewnątrz (outdoor) albo wewnątrz (indoor) budynków. • high water:height [m] Poniższy tag określa wysokość wody powodziowej na danym znaku. • flood date Rok danej powodzi. • inscription Tekst zapisany na znaku albo jego początek, jeżeli długość przekracza 255 znaków. 4.3.3 Tworzenie strony opisu dla tagu high water mark W OpenstreetMap stworzono w języku angielskim stronę opisu dla głównego tagu znaków wielkiej wody high water mark pod adresem: wiki.openstreetmap.org/ wiki/Key:high_water_mark. Zakładając stronę skorzystano z szablonu do opisu tagów. Znajdują się tam następujące informacje: • Krótka definicja znaku wielkiej wody. • Jakie obiekty mogą być opisywane tym tagiem (wyłącznie punkty). • Inne przydatne tagi do równoczesnego użycia z głównym tagiem wraz z ich krótkim opisem. • Status tagu i liczba obiektów nim opisanych. • W jaki sposób oznaczać tag na mapie. • Link do publicznego repozytorium niniejszej pracy. Dzięki stronie wiki każdy użytkownik zainteresowany tagiem będzie mógł się szybko dowiedzieć do czego służy, jakich innych tagów warto użyć, aby wzbogacić opis znaku wielkiej wody oraz jaka była podstawa stworzenia tego tagu - wraz z linkiem do repozytorium oraz niniejszej pracy. 14 4.4 Filtrowanie tagów i eksport danych do formatu GeoJSON Overpass turbo jest narzędziem dostępnym pod adresem overpass-turbo.eu służącym do eksploracji danych OpenStreetMap. Dzięki konsoli API możemy tworzyć zapytania do bazy danych przestrzennych OpenStreetMap i od razu otrzymywać wyniki na interaktywnej mapie. Dane możemy następnie eksportować do różnych formatów plików. Dzięki narzędziu możemy np. odfiltrować wszystkie znaki wielkiej wody na danym obszarze. Należy kliknąć przycisk ”Kreator” na górnej belce, wpisać interesujący nas klucz tagu znaku wielkiej wody high water mark=* i stworzyć kwerendę Overpass. Narzędzie utworzy nam kod JavaScript, który zapyta bazę danych OpenStreetMap. Po kliknięciu ”Uruchom” ukażą nam się znaki wielkiej wody na danym obszarze mapy. Rysunek 3: Filtrowanie głównego tagu znaków wielkiej wody z danych przestrzennych OpenStreetMap za pomocą narzędzia Overpass. 15 Rysunek 4: Odfiltrowany tag high water mark=* ukazujący znaki wielkiej wody na obszarze Krakowa. Możemy także bardziej zawęzić filtrowanie i ukazać na mapie wszystkie znaki wielkiej wody z datą powodzi 1903-07-12. 16 Rysunek 5: Odfiltrowane punkty zawierające tag high water mark=* oraz tag flood date=1903-07-12. Ukazują się nam na mapie znaki wielkiej wody z powodzi z 12 lipca 1903 roku na obszarze Krakowa. Klikając ”Eksport” możemy eksportować dane do różnych formatów, np. plików geoJSON - formatu wymiany danych przestrzennych Systemu Informacji Geograficznej, bazujący na JavaScript Object Notation [21]. Wyeksportowane dane można użyć do kolejnych projektów np. stworzenia interaktywnej mapy albo do pracy z tymi obiektami wektorowymi w programie QGIS. 17 Rozdział 5 Powodzie w Krakowie na znakach wielkich wód 5.1 Powódź z 1593 roku Powódź z 1593 roku została opisana w dzienniku spraw domu zakonnego prowadzonego przez księdza Jana Wielewickiego. Zapisał on, że 1 lipca 1593 r. zaczął intensywnie padać deszcz, który trwał nieprzerwanie przez dwie doby [7]. Trzeciego dnia zasłał zerwany most kazimierski i skawiński. Powódź zalała także kościół i klasztor ojców Bernardynów na półtorej wzrostu mężczyzny. Biorąc pod uwagę średni wzrost mężczyzny w okresach nowożytnych (166,9 cm) [22], dawało wysokość zalania ok. 2,5 m. 5.1.1 Klasztor Norbertanek, ul. Tadeusza Kościuszki 88 Założony w 1162 roku [23] Klasztor Norbertanek znajduje się nad Wisłą, tuż obok obecnego ujścia Rudawy. Zespół budynków jest otoczony murami obronnymi wraz z basztami. Dwie tablice powodziowe umieszczone są po lewej stronie bramy znajdującej się od strony centrum Krakowa i ujścia Rudawy. Dojście do tablic uliczką biegnącą wzdłuż Rudawy w stronę Wisły. Znaki wielkiej wody na murze klasztoru świadczą o powodziach z 1593, 1697 i 1813 roku. Górna tablica, umieszczona 2,30 m nad ziemią, informuje o powodziach z lipca 1593 i sierpnia 1697 roku. Umieszczono na niej napis: „Dla wiadomości w r. 1593 w miesiącu lipcu w roku 1697 w miesiącu sierpniu wylew wody był większy o 20 cali nad wylew dnia 26 sierpnia r. 1813 zdarzony pomnikiem poniżej położonym opisany” Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark 18 Rysunek 6: Brama do Klasztoru Norbertanek od strony centrum Krakowa i Prądnika. 2 tablice powodziowe widoczne po lewej stronie bramy. (fot. autora) Rysunek 7: Tablice powodziowe na murze Klasztoru Norbertanek. (fot. autora) tourism=attraction location=outdoor high water:height=2.3 flood date=1593-07 inscription=Dla wiadomości w r. 1593 w miesiącu lipcu w roku 1697 w miesiącu sierpniu wylew wody był większy o 20 cali nad wylew dnia 26 sierpnia r. 1813 zdarzony pomnikiem poniżej położonym opisany 19 Rysunek 8: Górna tablica powodziowa na Klasztorze Norbertanek informująca o powodziach z 1593 i 1697 roku. (fot. autora) 5.2 Powódź z 1670 roku Powódź została upamiętniona tablicą powodziową przy kościele św. Agnieszki. 5.2.1 Parafia Wojskowa pw. św. Agnieszki, ul. Dietla 30 Historia kościoła św. Agnieszki sięga XV wieku, od 1658 roku istnieje w obecnym kształcie. Do 1783 roku była to świątynia klasztorna ss. Bernardynek [24]. Kościół znajduje się obecnie przy ul. Dietla 30, gdzie pierwotnie płynęła Stara Wisła, co sprzyjało powodziom. Od strony południowo-zachodniej kościoła Parafii Wojskowej pw. św. Agnieszki znajduje się fragment byłego klasztoru bernardynek wraz z murem. Od strony obecnych apartamentów Angel Wawel i parkingu znajdowała się do niedawna najstarsza tablica powodziowa w Krakowie. Była umieszczona na wysokości ok. 80 cm i zawierała dwa znaki wysokości wód powodziowych – niższy z roku 1670 i wyższy z 1671 roku. Zawierała ona następujący napis: 1671 XX Juli MAGDALIS ARDENTI DUM TRAYCIT AETHERA RORE APPLAUDIT ALTUM VISTULA ATTOLENS CAPUT SCIRE AERAM ROCITAS CHRONICOS EN COLLICE ELENCHO SIS DILVVIUM STITIT MOX ANNO REDEVIT ET VMET VIOLENTIO AMNIS CERNIS DESVPER INDICEM 20 Rysunek 9: Parafia Wojskowwa pw. św. Agnieszki (fot. Lucas - fotopolska.eu [25]). Tłumaczenie na język polski: 1671, 20 lipca Gdy dzień św. Magdaleny gorącą rosą napełnia powietrze, cieszy się Wisła podnosząc głowę. Chcesz widzieć kiedy to było, szukaj w kronikach Tu wylew zatrzymał się. Niebawem w rok potem wznosi się woda jeszcze gwałtowniej Zobacz górny wskaźnik Rysunek 10: Tablica powodziowa na murze św. Agnieszki (fot. Google Street View listopad 2009). 21 Poszukiwania tablicy podczas wizji lokalnej zakończyły się niepowodzeniem. Według informacji uzyskanych od parafii została ona prawdopodobnie zatynkowana albo stłuczona podczas ostatniego remontu. Tablica jest jeszcze widoczna na zdjęciach Google Street View z listopada 2009 roku. Użyte tagi OpenStreetMap: Zdecydowano się uwzględnić znak wielkiej wody z Kościoła św. Agnieszki w niniejszej pracy ponieważ tablica powodziowa została zniszczona stosunkowo niedawno. W projekcie OpenStreetMap wyłącznie istniejące obiekty, dlatego znak nie został prowadzony na mapy. 5.3 Powódź z 1671 roku Powódź wystąpiła 20 lipca, została upamiętniona na tej samej tablicy powodziowej przy kościele św. Agnieszki, co powódź z 1670 roku. 5.3.1 Parafia Wojskowa pw. św. Agnieszki, ul. Dietla 30 Powódź z roku 1671 oprócz wcześniej wymienionej tablicy była także upamiętniona na filarze na rogu muru w pobliżu kościoła św. Agnieszki. Zostały tam ponadto zaznaczone powodzie z lat 1736, 1813 i 1826. Niestety ten cenny znak wielkiej wody został zniszczony podczas przebudowy muru w 1960 roku. Rysunek 11: Nieistniejący słup kamienny w pobliżu kościoła św. Agnieszki [7]. Dzięki informacjom zawartym na słupie kamiennym możemy w przybliżeniu określić poziom powodzi z 1670 i 1671 roku. W wyniku niwelacji wykonanej w 1855 roku, znakowi wielkiej wody z 1736 roku odpowiadała rzędna 204,516 m n.p.m.. Wartość tą obliczono wnioskująćc, że znak wznosił się nad zerem wodowskazu obok mostu podgórskiego o 14 stóp, 4 cale, 5 linii, co odpowiadało wysokości ok. 454 cm [7]. Znak wielkiej wody z 1671 roku wznosił się nad zerem wodowskazu o 17 stóp, 6 cali, 9 linii. 22 1 stopa wiedeńska wynosiła 0,3161 m, 1 cal wiedeński 0,0264 m, a 1 linia 0,0022 m [? ]. Dzięki temu możemy obliczyć rzędną powodzi z 1671 roku, która wynosiła ok. 205,53 m n.p.m.. Znak wielkiej wody z 1670 na tablicy powodziowej na murze kościoła św. Agnieszki znajdował się ok. 21 cm niżej, co odpowiadało rzędnej 205,32 m n.p.m.. Użyte tagi OpenStreetMap: Działanie identyczne jak w przypadku powodzi z 1670 roku. 5.4 Powódź z 1697 roku Górna tablica powodziowa przy Klasztorze Norbertanek oprócz powodzi z lipca 1593 roku wspomina także o powodzi z sierpnia 1697 roku. Obie powodzie miały porównywalny poziom i były według Andrzeja Kędziora o 53 cm wyższe od powodzi w roku 1813 [7]. 5.4.1 Klasztor Norbertanek, ul. Tadeusza Kościuszki 88 Rysunek 12: Górna tablica powodziowa informująca o powodziach z 1593 i 1697 roku. (fot. autora) Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=2.3 flood date=1697-08 inscription=Dla wiadomości w r. 1593 w miesiącu lipcu w roku 1697 w miesiącu sierpniu wylew wody był większy o 20 cali nad wylew dnia 26 sierpnia r. 1813 zdarzony pomnikiem poniżej położonym opisany 23 5.5 Powódź z 1813 roku Powódź z 26 sierpnia 1813 roku była jedną z większych w dorzeczu Górnej Wisły i w Krakowie. Została spowodowana długotrwałymi opadami w Małopolsce i na Śląsku, szczególnie na Podkarpaciu. Deszcze trwały przez lipiec i drugą połową sierpnia [26]. Przebieg powodzi relacjonowała Gazeta Krakowska. Opisuje wylew Wisły jako niezwykle szybki i gwałtowny, który zalał okoliczne domy aż do dachów. Klęska żywiołowa spowodowała wielkie straty, woda porywała domy razem z ludźmi i zwierzętami, zniszczyła wiele budynków, w tym murowanych. Zalane zostało Podgórze, Stradom, Kazimierz. Zerwany został most drewniany na palach na Starej Wiśle pomiędzy Stradomiem i Kazimierzem oraz most drewniany pomiędzy Kazimierzem i Podgórzem. Mgr inż. Jan Fiszer z Zarządu Miejskiego w Krakowie, kierownik m.in. akcji przeciwpowodziowej w 1940 roku [27], opisał dość szczegółowo przebieg i zasięg powodzi z 1813 roku. Rzędna wodowskazu wg. materiałów wykonanych po 1903 roku wyniosła 203,93 m n.p.m. przy rzędnej zera 198,963 m n.p.m.. Powódź z 1813 roku została upamiętniona wieloma znakami wielkiej wody na terenie Krakowa, 5 z nich zachowało się do dziś. Rysunek 13: Plan poglądowy zasięgu zalewu Krakowa z roku 1813 (ze zbiorów Jana Fiszera [7]) . 24 5.5.1 Klasztor Norbertanek, ul. Tadeusza Kościuszki 88 Na murze Klasztoru Norbertanek znajduje się druga tablica, znajdująca się 30 cm poniżej tej informującej o powodziach z 1593 i 1697 roku. Zawieszona jest 2 m nad ziemią i wspomina powódź z 1813 roku: Eufemia z Jaxów Otffinowska xieni konwentu zwierzynieckiego potomności iż wylew wody dnia 26-go sierpnia 1813 był do tego punktu Rysunek 14: Dolna tablica powodziowa na Klasztorze Norbertanek informująca o powodzi z 1813 roku. (fot. autora) Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=2.0 flood date=1813-08-26 inscription=Eufemia z Jaxów Otffinowska xieni konwentu zwierzynieckiego potomności iż wylew wody dnia 26-go sierpnia 1813 był do tego punktu 25 5.5.2 Kościół Bożego Miłosierdzia, ul. Smoleńsk/ul. Felicianek Rysunek 15: Kościół Bożego Miłosierdzia na rogu ul. Smoleńsk i Felicjanek. (fot. autora) Na rogu ul. Smoleńsk z ul. Felicjanek znajduje się niewielki, zabytkowy Kościół Bożego Miłosierdzia. W środku, na prawej ścianie obok ołtarza znajduje się metalowa tablica o wymiarach 26 na 21 cm, powieszona na wysokości 60 cm. Jest na niej napisane: Wylew wody był wielki Dnia 26. Sierpnia 1813 r. do punktu wskazującej ręki. Rysunek 16: Ołtarz w Kościele Bożego Miłosierdzia. Po prawej stronie zaznaczona lokalizacja tablicy powodziowe. (fot. autora) 26 Rysunek 17: Tablica powodziowa w Kościele Bożego Miłosierdzia. (fot. autora) Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=indoor high water:height=0.6 flood date=1813-08-26 inscription=Wylew wody był wielki Dnia 26. Sierpnia 1813 r. do punkty wskazującej ręki. 5.5.3 Róg Plac na Groblach/ul. Powiśle Niedaleko Wawelu znajduje się były browar królewski, obecnie budynek należy do Hotelu Sheraton. Na rogu Placu na Groblach i ul. Powiśle, od strony zamku znajdują się 3 tablice powodziowe, z roku 1813, 1876 oraz 1903. Najwyżej, 2,15 m od ziemi znajduje się tablica świadcząca o klęsce żywiołowej z 1813 roku. Ma następującą treść: PAMIĘTNIK WYLEWU WODY Z RZEKI WISŁY W ROKU 1813 DNIA 26 SIERPNIA DO PUNKTU TU WSKAZUIĄCY RĘKI UMIESZCZONY PRZEZ KUPCÓW POD TEN CZAS TRUDNIĄCYCH SIĘ CHANDLEM DRZEWA 27 Poniżej tekstu znajduje się dłoń wskazująca poziom zalewu. Rysunek 18: Tablice powodziowe na rogu Placu na Groblach i ul. Powiśle. Zaznaczona tablica powodziowa świadcząca o powodzi z 1813 roku. (fot. autora) Rysunek 19: Znak wielkiej wody z 1813 roku z rogu Placu na Groblach i ul. Powiśle. (fot. autora) 28 Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=2.15 flood date=1813-08-26 inscription=PAMIĘTNIK WYLEWU WODY Z RZEKI WISŁY W ROKU 1813 DNIA 26 SIERPNIA DO PUNKTU TU WSKAZUIĄCY RĘKI UMIESZCZONY PRZEZ KUPCÓW POD TEN CZAS TRUDNIĄCYCH SIĘ CHANDLEM DRZEWA 5.5.4 Kościół Ojców Bernardynów ul. Bernardyńska 2 U stóp Wawelu, u zbiegu aktualnych ulic Stradom i Bernardyńskiej, powstał w 1453 roku pierwszy klasztor i kościół bernardynów w Polsce. Budynki zostały zniszczone podczas potopu szwedzkiego, a konsekracja nowej świątyni nastąpiła w 1680 roku [28]. Ze względu na m.in. bliskość Wisły, klasztor i kościół wielokrotnie doświadczał powodzi [8]. Rysunek 20: Kościół Ojców Bernardynów na ul. Bernardyńskiej 2. (fot. autora) W obiekcie zachowały się pamiątki powodzi z 1813 i 1903 roku. Znak wielkiej wody świadczący o starszej powodzi znajduje się w kościele. Wchodząc do świątyni, na pierwszym filarze po prawej stronie znajduje się tablica powodziowa o wymiarach 26 na 24 cm, wykonana z czarnego marmuru. Jest umieszczona na wysokości ok. 1,5 m i zawiera wyryty napis: 29 R.P. 1813. DNIA 26 SIERPNIA BYŁA POWÓDŹ NIEPAMIĘTNA KOŚCIÓŁ TEN WODA ZALAŁA w WYSOKOŚCI PÓŁTORA ŁOKCIA A KLASZTOR ŁOKCI PÓŁTRZECIA Rysunek 21: Wnętrze Kościoła Ojców Bernardynów. Po prawej stronie zaznaczona tablica powodziowa z 1813 roku. (fot. autora) Rysunek 22: Tablica powodziowa z powodzi w 1813 roku w Kościele Ojców Bernardynów. (fot. autora) 30 Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=indoor high water:height=1.5 flood date=1813-08-26 inscription=R.P. 1813. DNIA 26 SIERPNIA BYŁA POWÓDŹ NIEPAMIĘTNA KOŚCIÓŁ TEN WODA ZALAŁA w WYSOKOŚCI PÓŁTORA ŁOKCIA A KLASZTOR ŁOKCI PÓŁTRZECIA 5.5.5 Budynek ul. Koletek 9 Ks. kanonik Mateusz Dubiecki (1760-1845) był prałatem i oficjałem generalnym krakowskim oraz poetą łacińskim [29]. Na pamiątkę powodzi z roku 1813 ufundował on tablicę powodziową na murze swojego dworu przy ul. Koletek 9. Ma ona wymiary 69 na 40 cm, znajduje się ona na wysokości 1,66 m pomiędzy oknami po prawej stronie od wejścia do budynku. Poziom wody powodziowej wyznacza dolna krawędź tablicy. Rysunek 23: Dawny dwór Mateusza Dubieckiego na ul. Koletek 9. Zaznaczona tablica powodziowa z 1813 roku. (fot. autora) 31 Rysunek 24: Tablica powodziowa z 1813 roku na budynku przy ul. Koletek 9. (fot. autora) Napis jest w języku łacińskim: ANNO DNI 1813 DIE 26 MENSE AUGUSTO/ VANDALUS ABONDANTIU IMBRIUM HORAS 72 CADENTIUM/ AD HUJUS LAPIDIS LINEAM INFIMAM IN TUMUIT MARMOR IN HORTO OPPOSITO/ (MIMOREM EXUNDANTIAM MEMORAT 1671mo/ MOC INFELIX MONUMENTUM OB STRAGES HORRENDAS/ HOMINIBUS PECORIBUS AEIDIBUS SEGETIBUS PONTIBUS/ FAKTAS QUAS NEMO SALIS PLORAVERIT/ MATHAUS DUBIECKI CANCELLARIUS CATHEDR. CRACOV./ DOMUS ET HORTI HAERES POSUIT/ UT MODERNIS DAMNIS EDOCTI PLUS POSTERI SAPIANT/. Tłumaczenie na j. polski wg. „Materiałów do historii powodzi w dorzeczu Górnej Wisły”[7]: Roku Pańskiego 1813, dnia 26 sierpnia niezmierna obfitość deszczów, 72 godzin padających, do dolnej linii tego kamienia wezbrała. Marmur w ogrodzie przeciwległym mniejszą powódź z 1671 roku przypomina. Jest to nieszczęsna pamiątka strasznej klęski, ludzi, bydło, budynki, zasiewy i mosty dotykającej, a którą nikt opłakać nie mógł. Mateusz Dubiecki, kanclerz katedry, właściciel domu i ogrodu, ufundował, aby potomkowie byli na przyszłość mądrzejsi. Tablica w trakcie inwentaryzacji była słabo czytelna, pomazana farbą (liczba „1860”) i miała na sobie pozostałości po naklejkach. Nie istnieje tablica powodziowa z 1671 roku wspominana przez Mateusza Dubieckiego na powyższym znaku wielkiej wody. 32 Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=1.66 flood date=1813-08-26 inscription=ANNO DNI 1813 DIE 26 MENSE AUGUSTO/ VANDALUS ABONDANTIU IMBRIUM HORAS 72 CADENTIUM/ AD HUJUS LAPIDIS LINEAM INFIMAM IN TUMUIT MARMOR IN HORTO OPPOSITO/ (MIMOREM EXUNDANTIAM MEMORAT 1671mo/ MOC INFELIX MONUMENTUM OB STRAGES HORRENDAS/ HOMINIBUS PECORIBUS 5.5.6 Apartamenty Angel Wawel, ul. Dietla 36 Po drugiej stronie ulicy Koletek znajdował się klasztor Tercjanek pod wezwaniem św. Kolety oraz kaplica. Podobnie jak kościół Bernardynów, budynki zostały zniszczone podczas potopu szwedzkiego, następnie odbudowane. Klasztor został rozwiązany w 1789 roku, a w zespole budynków znajdowało się m.in. schronisko dla sierot, browar czy siedziba Towarzystwa Dobroczynności [8]. Do 2008 roku znajdowała tam się siedziba dyrekcji, administracji i pracownie krawieckie Opery Krakowskiej [30]. Znak wielkiej wody w formie tablicy powodziowej znajdował się w najstarszej części obiektu, we wnęce zamurowanych drzwi prowadzących z kaplicy do sali klasztornej. W 2003 roku budynki i okoliczny teren aż do ul. Dietla zostały zakupione przez spółkę Angel Wawel. Firma wybudowała tam luksusowe apartamenty otwarte w 2015 roku. Budynki zostały przebudowane zgodnie z wytycznymi Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków [31]. Zabytkowa tablica powodziowa o wymiarach 25 na 30 cm została zachowana i jest obecnie zamontowana w pobliżu pierwotnego miejsca. Znajduje się aktualnie we wschodniej części budynku, na dziedzińcu, umieszczona od strony ul. Dietla na wysokości ok. 160 cm nad poziomem tarasu jednego z apartamentów. Na tablicy umieszczony jest napis: Miara Wody Wylany w Roku 1813 dnia 26 Sierpnia Fundatorka Wiktoryia Galli. 33 Rysunek 25: Dziedziniec apartamentów Angel Wawel. Zaznaczona tablica powodziowa. (fot. autora) Rysunek 26: Znak wielkiej wody z 1813 roku w apartamentach Angel Wawel. (fot. autora) Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=1.6 flood date=1813-08-26 inscription=Miara Wody Wylany w Roku 1813 dnia 26 Sierpnia Fundatorka Wiktoryia Galli. 34 5.6 Powódź z 1876 roku Powódź z 21 i 22 lutego 1876 roku jest jedyną powodzią zatorową uwiecznioną na znaku wielkiej wody w Krakowie. Krakowski dziennik „Czas” [7] podawał, że 14 lutego 1876 roku gwałtowne, trwające przez kilka dni ocieplenie spowodowało topnienie lodów na Wiśle, wskutek czego zaczęły się tworzyć zatory. 21 lutego około godziny 18. kra lodowa zablokowała przepływ pod mostem podgórskim, co spowodowało spiętrzenie wód i zalanie wsi Rybaki, Groble, Zwierzyńca, Błoń pod Krakowem oraz ul. Dietlowskiej, ul. Blich, części ulicy Starowiślnej i domów w pobliżu Wawelu. Zalany został również Placu Groble, gdzie później została umieszczona pamiątka po tej powodzi. 5.6.1 Róg Plac na Groblach/ul. Powiśle Świadectwo klęski żywiołowej z 1876 roku w formie tablicy powodziowej umieszczone jest na wysokości 66 cm nad chodnikiem z napisem: Wylew wody d: 21 i 22 lutego 1876 r. Rysunek 27: Tablica powodziowa z 1876 roku na budynku na Placu na Groblach. (fot. autora) 35 Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=0.66 flood date=1876-02-21 inscription=Wylew wody d: 21 i 22 lutego 1876 r. 5.7 Powódź z 11 lipca 1899 roku Powódź zalała w Krakowie ówczesną ul. Wolską (dzisiejsza ul. Piłsudskiego) wraz z sąsiednimi ulicami. Stan Wisły w Krakowie wyniósł 372 cm. Powódź została upamiętniona znakiem wielkiej wody na budynku krakowskiego ”Sokoła”. 5.7.1 Klub Sportowy Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, ul. Piłsudskiego 27 Na ul. Piłsudskiego 27 znajduje się wybudowany w 1885 roku budynek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Od strony ulicy, na wysokości 10 cm nad ziemią znajduje się znak wielkiej wody o treści: Wylew wody dnia 11. Lipca 1899 roku Poniżej napisu jest linia przedstawiająca poziom wody. Rysunek 28: Tablice powodziowe z 1899 i 1903 roku na budynku Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół”. (fot. autora) 36 Rysunek 29: Znak wielkiej wody z 1899 roku na budynku Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół”. (fot. autora) Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=0.1 flood date=1899-07-11 inscription=Wylew wody dnia 11. Lipca 1899 roku 37 5.8 Powódź z 1903 roku Zima 1902/1903 była łagodna, w lutym stan wód był wyższy niż normalny z powodu topniejących śniegów [7]. Opady w marcu były niskie, a okresowe deszcze w kwietniu, maju u czerwcu spowodowały podwyższenie się stanu wód gruntowych. Opady w następnych dwóch miesiącach miały już charakter klęski żywiołowej. Największe skumulowanie opadów miało miejsce od 7 do 11 lipca w obszarach górskich. W dorzeczu Małej Wisły, Soły i Skawy zanotowano na stacjach ulewne deszcze. Opady miały następujące wysokości: • Dorzecze Małej Wisły: Wisła 107,8 mm, Sędziliny 128 mm • Dorzecze Soły: Korbielów 123 mm • Dorzecze Skawy: Sucha 110 mm • Dorzecze Raby: Trzemieśnia 71 mm, Dobczyce 41 mm • Dorzecze Dunajca: Kościelisko 72 mm, Zakopane 68 mm, Kamienica 60,8 mm Poniżej ujścia Skawy w Smolnicach zsumowały się fale powodziowe z Soły i Małej Wisły. Dwie fale po dojściu do Zatora napotkały falę pochodzącą ze Skawy. W Smolnicach na wodowskazie zanotowano stan +684 mm. Trzy skumulowane fale 12 lipca dotarły do Krakowa, gdzie zanotowano stan 452 (952) mm o godzinie 17:30. Rzędna wody powodziowej wyniosła 203,483 m. Czas przepływu kulminacyjnej fali powodziowej trwał 23 godz. 20 min. Przepływ maksymalny wynosił 2250 m3/s, dla porównania w 1813 roku wyniósł 3300, a w 2010 2480 m3/s [32]. Jan Fiszer podaje [7]: Powódź spowodowała ogromne szkody w Krakowie. Zostały zalane dzielnice Nowy Świat, część dzielnicy Piasek, Nowa Wieść, Czarna Wieś, Półwsie Zwierzynieckie, Łobzów, Zwierzyniec, Błonia, Dąbie, część Podgórza i Płaszów. Pod wodą były ulice: Czarnowiejska, Dolnych Młynów, Gancarska, ulica Wolska (dzisiaj Piłsudskiego), Smoleńsk. Woda dotarła aż do wylotu ulicy Zwierzynieckiej i Plant. W okolicach Wawelu zalany został plac na Groblach, ulica Powiśle, część ul. Podzamcze, a także część ul. Koletek i ul. Skawińska. Powódź objęła prawie całkowicie dzielnice Grzegórzki oraz Dąbie. W Płaszowie woda przerwała wał przeciwpowodziowy i zalała cały Płaszów, Rybitwy, Przewóz i część Bieżanowa. Ogółem w Krakowie zalane zostało 1240 budynków prywatnych, 40 zakładów przemysłowo-handlowych, 15 fabryk i 5 zakładów miejskich. Skutki wielkiej wody z 1903 roku zostały oznaczone wieloma tablicami i znakami na różnych budynkach w Krakowie. 38 Rysunek 30: Ul. Zwierzyniecka zalana w 1903 roku [7]. Rysunek 31: Powódź w 1903 roku na ul. Wolskiej (aktualnie Piłsudskiego) [7]. 5.8.1 Róg Plac na Groblach/ul. Powiśle Trzecia tablica na budynku byłego browaru królewskiego na Placu na Groblach upamiętnia powódź z 1903 roku. Umieszczona jest na wysokości 130 cm na chodnikiem i zawiera krótką informację: WYLEW 12-13 LIPCA R 1903 39 Rysunek 32: Tablica powodziowa z 1903 roku na Placu na Groblach. (fot. autora) Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=1.3 flood date=1903-07-12 inscription=WYLEW 12-13 LIPCA R 1903 5.8.2 Klub Sportowy Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, ul. Piłsudskiego 27 Drugi znak wielkiej wody został umieszczony na budynku „Sokoła” po powodzi w 1903 roku. Tablica znajduje się po prawej stronie znaku z 1899 roku, na wysokości ok. 125 cm nad ziemią. Wykonana jest w podobnym stylu jak starsza tablica i również zawiera krótki napis: Wylew wody dnia 12. Lipca 1903. Poniżej napisu jest linia przedstawiająca poziom wody powodziowej. 40 Rysunek 33: Tablica powodziowa z 1903 roku budynku Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół”. (fot. autora) Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=1.25 flood date=1903-07-12 inscription=Wylew wody dnia 12. Lipca 1903. 5.8.3 Klasztor Ojców Bernardynów ul. Bernardyńska 2 Kolejna z tablic informująca o powodzi z 1903 roku znajduje się na dziedzińcu wewnętrznym klasztoru oo. Bernardynów o treści: WYLEW WISŁY 12/7 1903R. Jeszcze jednym znakiem świadczącym o powodzi są otwory w części przyziemnej muru budynku muru klasztornego, które posłużyły do odprowadzenia wody i osuszenia korytarzy po zalaniu budynków. Niestety ze względu na klauzulę klasztorną nie udało się zinwentaryzować znaków wielkiej wody u oo. Bernarynów. Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark 41 tourism=attraction location=outdoor high water:height= flood date=1903-07-12 inscription=WYLEW WISŁY 12/7 1903R. 5.8.4 Budynek ul. Sokolska 13 Podgórze do 1915 roku było samodzielnym Wolnym Królewskim Miastem Podgórze, w latach 1915-1991 roku było dzielnicą administracyjną Krakowa, obecnie jest podzielone na 6 dzielnic samorządowych [33]. Powódź w 1903 roku zalała znaczną część Podgórza [7]. Po klęsce żywiołowej do dzisiaj zachowało się 4 znaki wielkiej wody. Pamiątka po powodzi z 1903 roku znajduje się na ścianie Domu Kultury Podgórze przy ulicy Sokolskiej 13. Budynek znajduje się bezpośrednio za bulwarami wiślanymi, obok mostu im. Piłsudskiego. Kamienna tablica powodziowa znajduje się po prawej stronie od głównego wejścia do budynku, od strony mostu. Wmurowana jest na wysokości 93 cm od chodnika i zawiera poziomą kreskę oznaczającą poziom wody powodziowej oraz napis: W. WISŁY w 1903R. D.12/7” Rysunek 34: Budynek przy ul. Sokolskiej 13. Zaznaczona tablica powodziowa. (fot. autora) 42 Rysunek 35: Tablica powodziowa z 1903 roku budynku Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół”. (fot. autora) Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=0.93 flood date=1903-07-12 inscription=W. WISŁY w 1903R. D.12/7 5.8.5 Budynek ul. Kącik 9 Kolejny znak wielkiej wody na Podgórzu znajduje się na budynku prywatnym przy ulicy Kącik 9, niedaleko mostu Powstańców Śląskich i Placu Bohaterów Getta. Tablica znajduje się 88 cm nad chodnikiem, jest podobna w wyglądzie do innych tablic na Podgórzu z powodzi w 1903 roku. Pozioma linia na tablicy wyznacza poziom wylewu. Znajduje się na niej napis: W. Wisły D. 12/7 w 1903 43 Rysunek 36: Budynek przy ul. Kącik 9. Zaznaczona tablica powodziowa.(fot. autora) Rysunek 37: Znak wielkiej wody z 1903 roku na budynku na ul. Kącik 9.(fot. autora) 44 Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=0.88 flood date=1903-07-12 inscription=W. Wisły D. 12/7 w 1903 5.8.6 Budynek ul. Dekerta 7 Na ulicy Jana Dekerta, pomiędzy dwoma wiaduktami kolejowymi, pod numerem 7. znajduje się niewielki parterowy budynek jednorodzinny. Na wysokości 95 cm, we wnęce, znajduje się tablica powodziowa o identycznej treści jak ta z ul. Kącik 9. W. WISŁY D. 12/7 w 1903 R. Rysunek 38: Budynek przy ul. Dekerta 7. Zaznaczona tablica powodziowa. (fot. autora) 45 Rysunek 39: Znak wielkiej wody z 1903 roku na budynku na ul. Dekerta 7.(fot. autora) Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location= outdoor high water:height=0.95 flood date=1903-07-12 inscription=W. Wisły D. 12/7 w 1903 5.8.7 Budynek ul. Zabłocie 13 Ostatni znany znak wielkiej wody na Podgórzu znajduje się bezpośrednio za wałami przeciwpowodziowymi przy ul. Zabłocie 13. Kamienna tablica powodziowa zamontowana jest od stronu ulicy na wysokości ok. 20 cm od chodnika, na budynku byłej rzezalni miejskiej wybudowanej w 1881 roku. Znak jest odrestaurowany, pasujący do elewacji i umieszczonej wyżej tablicy z opisem historii wybudowania rzezalni. Obecnie znajduje się tutaj restauracja „Zabłocie 13”. Na tablicy znajduje się linia wskazująca poziom wody oraz napis: W. WISŁY w 1903 R D 11/6 46 Rysunek 40: Budynek na ul. Zabłocie 13. Zaznaczona tablica powodziowa.(fot. autora) Rysunek 41: Tablica powodziowa i historyczna o historii budynku na ul. Zabłocie 13. (fot. autora) 47 Rysunek 42: Znak wielkiej wody z 1903 roku na budynku na ul. Zabłocie 13. (fot. autora) Na znaku wielkiej wody znajduje się data 11 czerwca 1903 roku, co nie pokrywa się z żadną ze znanych powodzi w Krakowie. Tablica została wykonana w podobnym stylu co inne na Podgórzu z datą 12 lipca, co pozwala wywnioskować, że tablica została odrestaurowana z niewłaściwą datą. Tablica była wcześniej bardzo zniszczona, a dzień i miesiąc wylewu Wisły był nieczytelny. Dodatkowo na poniższym zdjęciu widać, że znak wielkiej wody znajdował się niżej niż obecnie. Rysunek 43: Wygląd tablicy powodziowej przed remontem budynku. (fot. Stowarzyszenie Podgórze.pl [34]) 48 Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location= outdoor high water:height=0.2 flood date=1903-07-12 inscription=W. WISŁY w 1903 R D 11/6 49 5.9 Mapa znaków wielkiej wody w Krakowie Rysunek 44: Mapa znaków wielkiej wody w Krakowie. 50 Rozdział 6 Znaki wielkiej wody w innych miejscowościach w Polsce 6.1 Powódź z lipca 1867 roku Powódź w lipcu 1867 roku obejmowała swoim zasięgiem dorzecza Raby, Skawy, Białki, Dunajca i Wisłoki. Klęska żywiołowa spowodowała wiele strat gospodarczych, niszcząc mosty drogowe i kolejowe. Stan wody na Wiśle w Krakowie był wysoki i wynosił 263 cm, ale nie spowodował wylewu [7]. 6.1.1 Zamek w Baranowie Sandomierskim Zamek w Baranowie Sandomierskim położony jest w powiecie tarnobrzeskim, niedaleko prawobrzeżnego brzegu Wisły. Jego początki sięgają końca XVI w., obecnie jest renesansową budowlą trzykondygnacyjną wzniesioną na planie prostokąta [35]. Dziedziniec zamku znajduje się na wysokości pierwszego piętra – co jest tłumaczone częstymi wylewami Wisły, które docierały pod zamek [36]. Na murze południowowschodniej baszty, od strony potoku Babulówka znajduje się tablica powodziowa. Wykonana jest z marmuru i powieszona na wysokości ok. 2,1 m. Znajduje się na niej napis: WYLEW WISŁY 10 Lipca 1867 r. Mk Sokołowski Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor 51 Rysunek 45: Mur południowo-wschodniej baszy zamku w Baranowie Sandomierskim. Widoczna tablica powodziowa. (Google Street View) Rysunek 46: Tablica powodziowa na murze zamku w Baranowie Sandomierskim. (fot. Tomasz Mleczek) high water:height=2.1 flood date=1867-07-10 inscription=WYLEW WISŁY 10 Lipca 1867 R. Mk SOKOŁOWSKI 52 6.2 Powódź z lipca 1997 roku Powódź z lipca 1997 roku była największym wezbraniem Odry w poprzednim stuleciu. Wystąpiła na terenie Republiki Czeskiej, Polski, Niemiec, Austrii i Słowacji i spowodowała największe straty gospodarcze spośród wszystkich klęsk żywiołowych na całym świecie w 1997 roku [37]. Główną przyczyną powodzi były dwie fale intensywnych opadów następujące po sobie w krótkim czasie, szczególnie na terenie Beskidów Morawsko-Śląskich i Jesioników. Ulewne deszcze były spowodowane zetknięciem się dwóch mas powietrza o ekstremalnie dużej różnicy temperatur: wilgotnej i ciepłej znad wschodniej części Morza Śródziemnego i Morza Czarnego oraz chłodnej znad Bałtyku. Intensywne opady trwały od 4 do 9 lipca i doprowadziły do wzrostu stanów wody na dopływach Odry: Nysie Kłodzkiej, Bystrzycy, Kaczawie, Bobrze i Nysie Łużyckiej. Przybór wody na Odrze rozpoczął się 5 lipca. Fala powodziowa w kolejnych dniach przewyższyła wszystkie znane dotychczas maksymalne stany wody. Na wodowskazie Trestno przed Wrocławiem poziom wody wyniósł 724 cm, a objętość opływu kulminacyjnego wyniosła 3650 m3/s. Przepływ o prawdopodobieństwie przekroczenia 1% w przekroju wodowskazu wynosi 2109 m3/s. Jak podaje Gazeta Wrocławska [38]: Fana powodziowa dochodzi do Wrocławia wczesnym rankiem 12 lipca. Zalana zostają wsie we wschodniej części Wrocławia, osiedla Swojczyce i Sołtysowice, przerwana zostaje droga Wrocław-Oława. Około godziny 9. w okolicy Mostu Osowickiego zostaje przerwany wał przeciwpowodziowy. Przed godziną 12. podtopione jest osiedle Kozanów. Około godziny 14. zostaje zalana ul. Opolska, równocześnie z ruchu wyłączono 7 mostów. O godzinie 15. przerwany został wał na Swojczycach. Po południu woda sięgnęła mostów w centrum miasta. O 18:20 zalany zostaje Zakład Produkcji Wody Na Grobli, co pozbawia miasto wody pitnej. Wieczorem zostaje zalane Stare Miasto. Nocą powódź obejmuje osiedla Zacisze i Zalesie. W niedzielę 13 lipca ok. 30% miasta jest pod wodą. Woda stopniowo opada dopiero od poniedziałku. Druga fala powodziowa doszła do Wrocławia 25 lipca i ponownie zalała kilka osiedli. 6.2.1 Wrocław pl. Wróblewskiego 51 Plac Wróblewskiego jest skrzyżowaniem dwóch ważnych ulic: ul. generała Kazimierza Pułaskiego będącej jedną z ważniejszych arterii komunikacyjnych w kierunku północ-południe we Wrocławiu [39] oraz ul. Romualda Traugutta, głównej ulicy Przedmieścia Oławskiego [40]. W południowej części placu, przy przystanku tramwajowym „pl. Wróblewskiego” w kierunku Starego Miasta znajduje się toaleta publiczna. Na południowo-zachodniej ścianie budynku znajduje się szklana tablica powodziowa. Jest na niej napisane: 53 Powódź, lipiec 1997 Flood, July 1997 200 cm poziom wody / water-level Rysunek 47: Toaleta na placu Wróblewskiego we Wrocławiu. Widoczna tablica powodziowa 1997 roku. (fot. Tomasz Mleczek) Rysunek 48: Tablica powodziowa z 1997 r. na budynku toalety na pl. Wróblewskiego we Wrocławiu. (fot. Tomasz Mleczek) 54 Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=2.0 flood date=1997-07 inscription=Powódź, lipiec 1997 Flood, July 1997 200 cm poziom wody/water-level 6.2.2 Wrocław - róg ul. Komuny Paryskiej 68 i ul. Mierniczej 28 Ulice Miernicza i Komuny Paryskiej położone są na Przedmieściu Oławskim - osiedlem położonym w dzielnicy Krzyki we wschodniej części Wrocławia. Ul. Miernicza jest jedną z nielicznych Wrocławskich ulic, gdzie w całości została zachowana zabudowa sprzed II wojny światowej [41]. Na rogu ul. Mierniczej i ul. Komuny Paryskiej znajduje się tablica powodziowa przedstawiająca „zatopiony” rok 1997 i napis „powódź”. Rysunek 49: Róg ul. Komuny Paryskiej i ul. Mierniczej. Zaznaczona tablica powodziowa z 1997 roku. (Google Street View) 55 Rysunek 50: Tablica powodziowa z 1997 roku na rogu ul. Komuny Paryskiej i ul. Mierniczej. (fot. Tomasz Mleczek) Użyte tagi OpenStreetMap: high water mark=yes historic=memorial memorial:type=high water mark tourism=attraction location=outdoor high water:height=1.7 flood date=1997 inscription=1997 powódź 56 Rozdział 7 Podsumowanie i wnioski • Znaki wielkich wód w Krakowie to temat szeroko opisywany w wielu publikacjach. Wiele z nich opierało się jednak wyłącznie na innych źródłach pisanych, nie na bezpośredniej inwentaryzacji tych znaków wraz ze sprawdzeniem ich aktualnego stanu. • Brakuje publicznego programu inwentaryzacji, ochrony i renowacji znaków wielkiej wody w Krakowie. Od czasu ostatniej takiej inicjatywy, połączonej z wydaniem broszury ”Taki Kraków - Tablice powodziowe,” znak wielkiej wody przy ul. Koletek 7 został pomazany farbą i jest nieczytelny, a tablica powodziowa obok kościoła św. Agnieszki została najprawdopodobniej zniszczona. Niektóre tablice powodziowe zostały wyremontowane z inicjatywy właścicieli budynków, np. w apartamentach Angel Wawel przy ul. Dietla albo na budynku restauracji przy ul. Zabłocie. • Tablica powodziowa na murze w kościele św. Agnieszki była ostatni raz opisywana w artykule ”Z badań nad znakami powodziowymi w dolinie Wisły” w czasopiśmie Gospodarka Wodna nr 2/2014. Znajdujące się w publikacji zdjęcie znaku wielkiej wody nie było zrobione przez autorów artykułu, tylko pochodzi z archiwum Katedry Hydrologii i Gospodarki Wodnej UMK w Toruniu. Ostatnie znane zdjęcie tablicy jest z 2009 roku na Google Street View. Od tego czasu w kościele św. Agnieszki było wykonywane kilka remontów [24], podczas których tablica mogła zostać zniszczona albo zatynkowana. • Nie istniał żaden schemat zbierana i udostępniania informacji o znakach wielkich wód na OpenStreetMap. Opisany w niniejszej pracy sposób zbierania informacji oraz zestaw tagów uzgodnionych ze społecznością OpenStreetMap, powinien pozwolić na dodawanie kolejnych znaków wielkiej wody w podobny sposób. W samej Polsce jest do dodania na mapę co najmniej kilkadziesiąt znaków wielkiej wody. • OpenStreetMap może być edytowana przez każdego zarejestrowanego użytkownika, ale istnieje zestaw tzw. dobrych praktyk w formie standardów m.in. doda57 wania nowych tagów do opisu obiektów. Społeczność OpenStreetMap jest bardzo zaangażowana i włączała się w dyskusję uzgadniania właściwych tagów do opisu znaków wielkich wód. • Po uzgodnieniach z społecznością OpenStreetMap stworzono w języku angielskim stronę opisu dla tagu high water mark, głównego tagu opisującego znaki wielkiej wody. Dzięki temu każdy użytkownik będzie mógł się dowiedzieć do czego on służy. • Jest wiele miejsc na których można uzgadniać użycie tagów: forum OpenStreetMap wraz z subforami w różnych językach, lista dyskusyjna, bezpośrednie emaile z innymi użytkownikami, można to także robić na OpenStreetMap Wiki czy na grupach na portalu Facebook. Mnogość platform komunikacyjnych tworzy lekki chaos, ale lista dyskusyjna [email protected] była najważniejsza w procedurze uzgadniania tagów. Zrzesza ona społeczność międzynarodową dyskutującą tylko o tagowaniu. • OpenStreetMap jest bardzo dobrym narzędziem do lokalizowania znaków wielkiej wody na mapie w formie danych przestrzennych i jednocześnie stosunkowo łatwym w użyciu. • Znaki wielkiej wody w Krakowie mogą być ciekawą i nietypową atrakcją turystyczną. Historia Krakowa jest nierozerwalna z Wisłą i jej dopływami, a także licznymi powodziami nawiedzającymi miasto od czasów jego założenia. Warto wykorzystać potencjał turystyczny tych wielu zachowanych tablic powodziowych i np. stworzyć nową broszurę turystyczno-historyczną albo szlak łączący znaki wielkiej wody w Krakowie. Opisane w tej pracy wszystkie znaki wielkiej wody w Krakowie wraz z ich lokalizacją na OpenStreetMap mogą pomóc w stworzeniu z nich oryginalnej atrakcji turystycznej. • Dane przestrzenne o znakach wielkich wód zebrane w OpenStreetMap mogą posłużyć do tworzenia kolejnych projektów np. dynamicznych map zawierającymi wszystkie znaki w Polsce czy na świecie. 58 Bibliografia [1] Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej. Dyrektywa 2007/60/we parlamentu europejskiego i rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim. L 288/27. [2] Julian Lambor. Klasyfikacja typów powodzi i ich przewidywanie. Gospodarka Wodna, R. 14(4):129–132, 1954. [3] Artur Magnuszewski i Urszula Soczyńska. Międzynarodowy Słownik Hydrologiczny. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. [4] Bogdan J. Wosiewicz. Historycne znaki i tablice powodziowe na terenie poznania, 2001. IV Poznański Festiwal Nauki i Sztuki. [5] OpenStreetMap Polska. O openstreetmap. dostęp: 10.08.2016, 2016. http:// openstreetmap.org.pl/o-openstreetmap. [6] Lists OpenStreetMap. Tagging - tag discussion, strategy and related tools. dostęp: 10.09.2016, 2016. https://lists.openstreetmap.org/listinfo/tagging. [7] Adam Kazimierz Bielański. Materiały do historii powodzi w dorzeczu Górnej Wisły. Politechnika Krakowska, 1997. [8] Wacław Wojciechowski. Referat Ochrony Przed Powodzią Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Krakowa. Taki kraków tablice powodziowe. dostęp: 10.08.2016, 2016. https://www.bip.krakow.pl/plik. php?zid=107069&wer=0&new=t&mode=shw. [9] Joanna Pociask-Karteczka. Przemiany stosunków wodnych na obszarze krakowa. Zeszyty naukowe Uniwersystetu Jagiellońskiego, 1(96), 1994. [10] Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Transport wodny. dostęp: 10.08.2016, 2016. http://www.malopolska.pl/urzad-marszalkowski/ departamenty/departament-transportu-i-komunikacji/transport-wodny. 59 [11] RZGW w Krakowie. Droga wodna górnej wisły. dostęp: 10.08.2016, 2016. http://www.krakow.rzgw.gov.pl/index.php?option=com_content& view=category&id=42&Itemid=274&lang=pl. [12] Przyroda Krakowa i jej ochrona. Mapy: Rzeki i zbiorniki wodne krakowa. dostęp: 30.08.2016, 2016. http://www.eko.uj.edu.pl/przyrodakrakowa/mapy/mapa6. htm. [13] RZGW w Krakowie. Ważniejsze dopływy górnej wisły. dostęp: 10.08.2016, 2016. http://www.krakow.rzgw.gov.pl/download/doplywy_Wisly.pdf. [14] OpenStreetMap Wiki. Key:location. dostęp: 10.09.2016, 2016. http://wiki. openstreetmap.org/wiki/Key:location. [15] OpenStreetMap Wiki. Key:inscription. dostęp: 10.09.2016, 2016. http://wiki. openstreetmap.org/wiki/Key:inscription. [16] OpenStreetMap Wiki. Tag:historic=memorial. dostęp: 10.09.2016, 2016. https: //wiki.openstreetmap.org/wiki/Pl:Tag:historic%3Dmemorial. [17] OpenStreetMap Wiki. Key:memorial. dostęp: 10.09.2016, 2016. https://wiki. openstreetmap.org/wiki/Key:memorial. [18] OpenStreetMap Wiki. Tag:tourism=attraction. dostęp: 10.09.2016, 2016. http: //wiki.openstreetmap.org/wiki/Tag:tourism%3Dattraction. [19] Słownik języka polskiego PWN. monitoring - definicja, synonimy, przykłady użycia. dostęp: 10.09.2016, 2016. http://sjp.pwn.pl/slowniki/monitoring.html. [20] Dictionary.com. Define monitoring. dostęp: 10.09.2016, 2016. dictionary.com/browse/monitoring. http://www. [21] Wikipedia the free encyklopedia. Geojson. dostęp: 15.09.2016, 2016. https: //en.wikipedia.org/wiki/GeoJSON. [22] W. Lorkiewicz H. Stolarczyk. Wysokość ciała ludności terytorium polski od neolitu do współczesności. Miscellanea archaeologica Thaddaeo Malinowski dedicata, pages 325–340, 1993. [23] Parafia Najświętszego Salwatora w Krakowie. Historia parafii. dostęp: 10.08.2016, 2016. http://www.parafiasalwator.pl/kosciol-sw.-jana-chrzciciela-isw.-augustyna,41.html. [24] Parafia Wojskowa św. Agnieszki w Krakowie. Historia parafii. dostęp: 10.08.2016, 2016. http://swagnieszka.wp.mil.pl/pl/2.html. [25] Lucas fotopolska.eu. Kościół św. agnieszki. dostęp: 30.08.2016, 2012. http: //krakow.fotopolska.eu/293217,foto.html. 60 [26] RZGW w Krakowie. Powodzie w polsce i małopolsce. dostęp: 10.08.2016, 2016. http://www.krakow.rzgw.gov.pl/index.php?option=com_content&view= article&id=1055:powodzie-w-polsce-i-malopolsce&catid=103&Itemid= 252&showall=1&limitstart=&lang=pl. [27] Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK. Józef fiszer - moje korzenie. dostęp: 30.08.2016, 2016. http://www.kedyw.info/wiki/J%C3%B3zef_Fiszer_ -_Moje_korzenie. [28] Klasztor i kościół oo. Bernardynów pw. św. Bernardyna ze Sieny. Historia kościoła i klasztoru. dostęp: 10.08.2016, 2016. http://www.bernardyni.com.pl/historia_ kosciola_i_klasztoru.html. [29] Katalog polskich zamków pałaców i dworów. Kraków - dwór kanonika dubieckiego. dostęp: 10.08.2016, 2016. http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/7719/ Krakow_-_Dwor_kanonika_Dubieckiego/. [30] Encyklopedia Teatru Polskiego. Kraków - przeprowadzka do nowej opery. dostęp: 10.08.2016, 2016. http://www.encyklopediateatru.pl/artykuly/51043/ krakow-przeprowadzka-do-nowej-opery. [31] muratorplus.pl budowlany serwis dla profesjonalistów. Angel wawel. apartamenty w krakowie z widokiem na wawel. dostęp: 10.08.2016, 2016. http://www.muratorplus.pl/inwestycje/inwestycje-mieszkaniowe/ angel-wawel-apartamenty-w-krakowie-z-widokiem-na-wawel_79612.html. [32] Urząd Miasta Krakowa. Raport po powodzi z maja i czerwca 2010r., 2010. [33] Dzielnica XIII Podgórze. Historia podgórza. dostęp: 10.08.2016, 2016. http: //www.dzielnica13.krakow.pl/o-dzielnicy. [34] Podgorze.pl stowarzyszenie. Tablice powodziowe. dostęp: 30.08.2016, 2016. http: //podgorze.pl/tablice-powodziowe/. [35] Baranów Sandomierski Zespół Zamkowo-Parkowy Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. Muzeum i historia zamku. dostęp: 15.08.2016, 2016. http://www.baranow. com.pl/zamek-i-muzeum/historia. [36] Zamki Polskie. Serwis historyczno krajoznawczy. Baranów sandomierski. renesansowy bastionowy zamek magnacki. dostęp: 15.08.2016, 2016. http://zamki.res. pl/baranow.htm. [37] Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem. Dorzecze odry. powódź 1997, Wrocław 1999. [38] Gazeta Wrocławska. Rocznica powodzi: 15 lat temu wrocław był pod wodą. dostęp: 15.08.2016, 2016. http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/616219, 61 rocznica-powodzi-15-lat-temu-wroclaw-byl-pod-woda-zdjecia-filmy, id,t.html. [39] Wikipedia. Wolna encyklopedia. Ulica gen. kazimierza puławskiego we wrocławiu. dostęp: 15.08.2016, 2016. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ulica_gen. _Kazimierza_Pu%C5%82askiego_we_Wroc%C5%82awiu. [40] Wikipedia. Wolna encyklopedia. Ulica gen. romualda traugutta we wrocławiu. dostęp: 15.08.2016, 2016. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ulica_gen. _Romualda_Traugutta_we_Wroc%C5%82awiu. [41] Fotopolska.eu. Wrocław - przedmieście oławskie - ul. miernicza. dostęp: 15.08.2016, 2016. http://wroclaw.fotopolska.eu/Wroclaw/u149529,ul_ Miernicza.html. [42] Donald Fenna. Jednostki Miar. Świat Książki, 2004. [43] OpenStreetMapWikiTagi. Tagi. dostęp: 30.08.2016, 2015. openstreetmap.org/wiki/Pl:Tagi. 62 http://wiki. Spis rysunków 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Zespół osad krakowskich przed lokacją na tle dawnej sieci wodnej i szlaków handlowych. [9]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rzeki i zbiorniki wodne Krakowa [12]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 8 Filtrowanie głównego tagu znaków wielkiej wody z danych przestrzennych OpenStreetMap za pomocą narzędzia Overpass. . . . . . . . . . . . . . . . 15 Odfiltrowany tag high water mark=* ukazujący znaki wielkiej wody na obszarze Krakowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Odfiltrowane punkty zawierające tag high water mark=* oraz tag flood date=190307-12. Ukazują się nam na mapie znaki wielkiej wody z powodzi z 12 lipca 1903 roku na obszarze Krakowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Brama do Klasztoru Norbertanek od strony centrum Krakowa i Prądnika. 2 tablice powodziowe widoczne po lewej stronie bramy. (fot. autora) . . . . Tablice powodziowe na murze Klasztoru Norbertanek. (fot. autora) . . . . Górna tablica powodziowa na Klasztorze Norbertanek informująca o powodziach z 1593 i 1697 roku. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parafia Wojskowwa pw. św. Agnieszki (fot. Lucas - fotopolska.eu [25]). . . Tablica powodziowa na murze św. Agnieszki (fot. Google Street View listopad 2009). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nieistniejący słup kamienny w pobliżu kościoła św. Agnieszki [7]. . . . . . Górna tablica powodziowa informująca o powodziach z 1593 i 1697 roku. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plan poglądowy zasięgu zalewu Krakowa z roku 1813 (ze zbiorów Jana Fiszera [7]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dolna tablica powodziowa na Klasztorze Norbertanek informująca o powodzi z 1813 roku. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kościół Bożego Miłosierdzia na rogu ul. Smoleńsk i Felicjanek. (fot. autora) Ołtarz w Kościele Bożego Miłosierdzia. Po prawej stronie zaznaczona lokalizacja tablicy powodziowe. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tablica powodziowa w Kościele Bożego Miłosierdzia. (fot. autora) . . . . . 63 19 19 20 21 21 22 23 24 25 26 26 27 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 Tablice powodziowe na rogu Placu na Groblach i ul. Powiśle. Zaznaczona tablica powodziowa świadcząca o powodzi z 1813 roku. (fot. autora) . . . . Znak wielkiej wody z 1813 roku z rogu Placu na Groblach i ul. Powiśle. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kościół Ojców Bernardynów na ul. Bernardyńskiej 2. (fot. autora) . . . . . Wnętrze Kościoła Ojców Bernardynów. Po prawej stronie zaznaczona tablica powodziowa z 1813 roku. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tablica powodziowa z powodzi w 1813 roku w Kościele Ojców Bernardynów. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dawny dwór Mateusza Dubieckiego na ul. Koletek 9. Zaznaczona tablica powodziowa z 1813 roku. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tablica powodziowa z 1813 roku na budynku przy ul. Koletek 9. (fot. autora) Dziedziniec apartamentów Angel Wawel. Zaznaczona tablica powodziowa. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Znak wielkiej wody z 1813 roku w apartamentach Angel Wawel. (fot. autora) Tablica powodziowa z 1876 roku na budynku na Placu na Groblach. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tablice powodziowe z 1899 i 1903 roku na budynku Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół”. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Znak wielkiej wody z 1899 roku na budynku Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół”. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ul. Zwierzyniecka zalana w 1903 roku [7]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Powódź w 1903 roku na ul. Wolskiej (aktualnie Piłsudskiego) [7]. . . . . . Tablica powodziowa z 1903 roku na Placu na Groblach. (fot. autora) . . . Tablica powodziowa z 1903 roku budynku Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół”. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Budynek przy ul. Sokolskiej 13. Zaznaczona tablica powodziowa. (fot. autora) Tablica powodziowa z 1903 roku budynku Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół”. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Budynek przy ul. Kącik 9. Zaznaczona tablica powodziowa.(fot. autora) . . Znak wielkiej wody z 1903 roku na budynku na ul. Kącik 9.(fot. autora) . Budynek przy ul. Dekerta 7. Zaznaczona tablica powodziowa. (fot. autora) Znak wielkiej wody z 1903 roku na budynku na ul. Dekerta 7.(fot. autora) Budynek na ul. Zabłocie 13. Zaznaczona tablica powodziowa.(fot. autora) . Tablica powodziowa i historyczna o historii budynku na ul. Zabłocie 13. (fot. autora) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Znak wielkiej wody z 1903 roku na budynku na ul. Zabłocie 13. (fot. autora) Wygląd tablicy powodziowej przed remontem budynku. (fot. Stowarzyszenie Podgórze.pl [34]) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mapa znaków wielkiej wody w Krakowie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mur południowo-wschodniej baszy zamku w Baranowie Sandomierskim. Widoczna tablica powodziowa. (Google Street View) . . . . . . . . . . . . . . 64 28 28 29 30 30 31 32 34 34 35 36 37 39 39 40 41 42 43 44 44 45 46 47 47 48 48 50 52 46 47 48 49 50 Tablica powodziowa na murze zamku w Baranowie Sandomierskim. (fot. Tomasz Mleczek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toaleta na placu Wróblewskiego we Wrocławiu. Widoczna tablica powodziowa 1997 roku. (fot. Tomasz Mleczek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tablica powodziowa z 1997 r. na budynku toalety na pl. Wróblewskiego we Wrocławiu. (fot. Tomasz Mleczek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Róg ul. Komuny Paryskiej i ul. Mierniczej. Zaznaczona tablica powodziowa z 1997 roku. (Google Street View) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tablica powodziowa z 1997 roku na rogu ul. Komuny Paryskiej i ul. Mierniczej. (fot. Tomasz Mleczek) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 52 54 54 55 56
