Biblia Brzeska

Biblia Brzeska - 1563
Biblia Brzeska (nazwa pochodzi od miejsca wydania; inne nazwy: Biblia Radziwiłłowska – od
nazwiska fundatora i Biblia Pińczowska – od miejsca dokonania tłumaczenia) – drugi (po
katolickiej Biblii Leopolity) przekład całości Pisma Świętego na język polski, dokonany przez
polskich kalwinów w 1563.
Jest to jednocześnie jeden z pierwszych na świecie nowożytnych przekładów całej Biblii z
języków oryginalnych: hebrajskiego i greckiego (posiłkowano się także wersją łacińską).
Wcześniej od Biblii Brzeskiej powstały np. Biblia Lutra (1534) czy Biblia genewska (1560).
Jest zatytułowana:
Biblia święta, tho iest, Księgi Starego y Nowego Zakonu, właśnie z Żydowskiego Greckiego y
Łacińskiego, nowo na Polski ięzyk, z pilnością y wiernie wyłożone.
Ma wymiary 255 na 401 mm, zawiera starannie wykonane drzeworyty na stronie tytułowej i w
części starotestamentowej. Tekst jest drukowany dużymi gotyckimi czcionkami, a przypisy i
objaśnienia (na brzegach i na dole stron)- drobniejszą czcionką .
Rozpoczyna się dedykacją dla króla Zygmunta II Augusta , która zawiera pochwałę
studiowania Biblii, informacje o przekładzie, streszczenie, spis treści oraz tablicę, wskazującą
jak czytać Biblię przez cały rok. Po raz pierwszy podaje numerację wersetów.
Przekład jest staranny i precyzyjny, wierny oryginałowi (zastosowano nowatorską metodę
oddawania sensu zdań, a nie tłumaczenia "słowo w słowo"). Napisana jest piękną XVI-wieczną
polszczyzną o wysokim poziomie artystycznym i literackim. Język jej jest zwięzły, potoczysty i
bogaty literacko.
Krytyka tekstu Biblii Brzeskiej opierała się na fakcie, że do przekładu posłużono się również
łacińską Wulgatą a także przekładem francuskim (stąd udział w tłumaczeniu Thenaudusa).
1/3
Biblia Brzeska - 1563
Zgodnie z zaleceniem Jana Kalwina, Biblia musiała być czytana w języku ojczystym. Z tego
powodu również polscy protestanci potrzebowali własnego tłumaczenia Biblii. Nowy Testament
wydany w 1552 przez Jana Seklucjana w Królewcu był niewystarczający. Mało dokładna (bo
oparta na średniowiecznym przekładzie) była katolicka Biblia Leopolity (Szarffenbergów) z
1561.
Problemem nowego polskiego przekładu zajął się w 1557 ewangelicki synod małopolski we
Włodzisławiu, gdzie powołano w tym celu specjalną komisję. Na synodzie w Pińczowie głównym ośrodku Reformacji polskiej, w roku 1559 wyznaczono jako tłumaczy wybitnych
teologów:
-
Grzegorza Orszaka , rektora szkoły pińczowskiej,
Pierre Statorius'a z Thionville
Jean Thenaudus'a z Bourges we Francji. W 1560 r. dołączyli do nich:
Jan Łaski ,
Jerzy Szoman ,
pastor-poeta Jakub Lubelczyk,
Szymon Zacjusz,
Andrzej Trzecieski,
Marcin Krowicki ,
Grzegorz Pawełtach,
Franciszek Stankar
i inni.
Po 3 latach (od 1557) ukończono przekład Pięcioksięgu, a po następnych 3 latach prace
zakończono.
Prace nad przekładem od maja 1560 finansował książę Mikołaj Radziwiłł Czarny (koszt
wyniósł około 3000 czerwonych złotych), a patronował im właściciel Pińczowa Mikołaj Oleśnicki
.
Wydrukowana w Brześciu Litewskim w nakładzie około 500 egzemplarzy przez Bernarda
Wojewódkę 4 września 1563. Stała się podstawowym dziełem w zborach ewangelickich na
terenie Litwy i Korony (było wówczas 720 zborów, z tego 251 reformowanych i 64 braci
czeskich). Nie wydano jej ponownie w całości; częściowe wznowienia wydano w 1564 w
Brześciu (Psałterz), 1580 i 1593 w Wilnie (Nowy Testament) oraz 1585 w Toruniu (Ewangelie i
Dzieje Apostolskie).
Inne polskie tłumaczenia całości Biblii ukazały się dopiero znacznie później (ariańska Biblia
Nieświeska
Szymona Budnego w 1572 i katolicka
Biblia Wujka
w 1599).
2/3
Biblia Brzeska - 1563
Jednak syn fundatora Biblii Brzeskiej, konwertowany przez jezuitów na katolicyzm Mikołaj
Krzysztof Radziwiłł (Sierotka), jako pokutę za "grzechy ojca-heretyka" postanowił wykupić i
zniszczyć wszystkie egzemplarze Biblii Brzeskiej. Mimo wydania na ten cel ogromnej sumy
5000 czerwonych złotych, udało mu się zniszczyć nie wszystkie, ale większość biblii, które
uroczyście spalił na rynku w Wilnie. Pozostałe egzemplarze zostały zniszczone w okresie
kontrreformacji; ocalało zaledwie 20 do 40 sztuk.
W 1926 r. jeden egzemplarz przekazano do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie; inne
(uszkodzone w różnym stopniu) obecnie znajdują się w muzeach lub bibliotekach
uniwersyteckich (Archiwum Główne Akt Dawnych, Muzeum Ziemi Wieluńskiej (Dział Historii),
Muzeum Podlaskie w Białymstoku (Biblioteka), Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego,
Uniwersytet w Poznaniu, Ossolineum we Wrocławiu), Wojewódzka i Miejska Biblioteka
Publiczna w Rzeszowie oraz w zbiorach kościelnych i prywatnych.
W 2003 r. Kalwin Publishing wydał uwspółcześnioną transkrypcję Biblii Brzeskiej. Przed
publikacją całości, w 2000 r., w Wydawnictwie Duch Czasów opublikowano Brzeski Nowy
Testament.
http://www.literatura.hg.pl/brzeska/brzeska.htm
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=2752&from=&dirids=1
http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=41030&s=1
3/3