1 - bip.jaroslaw.u

1.3. Środowisko naturalne i jego ochrona
Region jarosławski leży we wschodniej części Kotliny Sandomierskiej, a dokładnie na obszarze
Pogórza Rzeszowskiego i Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, które przecina Dolina Dolnego Sanu. Pogórze
Rzeszowskie, zwane w tej części niekiedy Pogórzem Jarosławskim, obejmuje południowo-zachodnią część
regionu. Tworzy je obszar łagodnych wzniesień stanowiących pewnego rodzaju teren przejściowy pomiędzy
Kotliną Sandomierską a Pogórzem Dynowskim. Pogórze Rzeszowskie zbudowane jest z kilku pasm
wzniesień sięgających do około 230 m. n.p.m. W wielu miejscach wzniesienia rzeźbią charakterystyczne dla
obszarów lessowych głębokie wąwozy zwane tu wądołami.
Środkiem regionu z południowego wschodu na północny zachód przewija się piękna rzeka San, wzdłuż
której ukształtowało się szerokie obniżenie tworzące mezoregion nazywany Doliną Dolnego Sanu, a dawniej
również Nadsaniem.
Na wschód od doliny Sanu, aż po wał Roztocza rozpościera się Płaskowyż Tarnogrodzki. Powierzchnię tego
mezoregionu kształtują obszerne faliste płaskowyże (wysoczyzny) wyniesione 220-280 m n.p.m. oraz
rozległe obniżenia.
Urodzajne mady nadsańskie oraz lessy Pogórza Rzeszowskiego sprawiają, że większość regionu
jarosławskiego jest od dawna objęta intensywną gospodarką rolną. Krajobraz posiada tu charakter wybitnie
kulturowy, a środowisko przyrodnicze zatraciło w dużej mierze swoje naturalne cechy. Główny jego element
stanowią użytki rolne oraz zbiorowiska roślinne.
Region jarosławski leży niemal w całości w obrębie środkowoeuropejskiej prowincji nizinnowyżynnej. Cała środkowa część regionu pozbawiona jest lasów. W zależności od charakteru podłoża i
poziomu rosną na tym terenie w niedużych skupiskach lasy mieszane, posiadające drzewostan
wielogatunkowy złożony z sosny, dębu i buka z domieszką innych gatunków drzew liściastych i
szpilkowych. Osobliwe środowiska przyrodnicze tworzą tu starorzecza. Rośnie tu tatarak zwyczajny i trzcina
pospolita, grzybień biały i grążel żółty. Na łąkach Nadsania, oprócz pospolitych dla tego środowiska
gatunków traw i roślin można spotkać gatunki rzadkie i chronione.
W zależności od stopnia zalesienia i intensywności gospodarki rolnej występuje różnorodność
i bogactwo fauny.
Teren, na którym położone jest miasto nie należy do zasobnych w surowce naturalne. Występują
tu kruszywa naturalne - piaski i żwir w dolinie Sanu, złoża lessowe - na całym terenie miasta, surowiec
budowlany do produkcji cegły ceramicznej i gaz ziemny. Gleby należą do typu czarnoziemów, zaliczane są
do I-II klasy bonitacyjnej.
Klimat Jarosławia kształtowany jest pod wpływem nizinnej strefy klimatycznej Pogórza Karpackiego,
charakteryzuje się średnią temperaturą roku 7-8°C. Wielkość opadów podobnie jak na terenie województwa
podkarpackiego waha się od 6,5 mm w październiku do 170,60 mm w lipcu. Amplituda temperatur 21-22°C
wskazuje na znaczny kontynentalizm klimatu, uwarunkowany odległością od morza oraz brakiem większych
zbiorników wodnych śródlądowych.
Dominują wiatry z kierunków zachodnich, średnie zachmurzenie około 63% pokrycia nieba.
Ciśnienie atmosferyczne średnie wynosi 1017 hPa. Miasto położone jest w przedziale wysokości 170 - 220
m n p m.
W granicach miasta na długości 5 km przepływa rzeka San. Jest ona źródłem zaopatrzenia mieszkańców
Jarosławia w wodę pitną, ale także odbiornikiem ścieków komunalnych. Eksploratorem ujęcia wody dla
miasta
Jarosław
jest
Przedsiębiorstwo
Wodociągów
i
Kanalizacji
w
Jarosławiu
Sp. z o.o.
Od 2004 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie prowadzi monitoring wód
powierzchniowych płynących wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do
spożycia. W 2006 roku badaniami objęto m.in. punkt pomiarowo-kontrolny położony powyżej i poniżej
głównego ujęcia Jarosławia.
Wykres 3. Klasyfikacja ogólna wód rzeki San w 2006 r.
78,40%
III klasa
11,00%
II klasa
10,60%
IV klasa
Źródło: WIOŚ Rzeszów
Tabela 2. Klasyfikacja ogólna jakości wód w zlewniach Sanu w Jarosławiu badanych w 2006 r.
Punkt pomiarowo - kontrolny
LP
Klasa jakości wód
Rzeka
Nazwa
Km
2004
2005
2006
1
San
Powyżej Jarosławia
124,8
III
III
III
2
San
Poniżej Jarosławia
109,8
III
IV
III
Źródło: WIOŚ Rzeszów
Monitoring wód Sanu w okolicach Jarosławia w 2006 r. wykazał, że zarówno w punkcie Powyżej
jak i Poniżej Jarosławia woda osiągnęła trzeci, tj. zadowalający stopień jakości. Oznacza to, że spełnione są
wymagana dla zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia po jej uprzednim wysokosprawnym uzdatnieniu
chemicznym i fizycznym. W stosunku do lat poprzednich poziom zanieczyszczenia wód uległ obniżeniu.
PWiK w Jarosławiu- jednostka Urzędu Miasta zarządza oczyszczalnią ścieków, która została z
modernizowana w latach 2005-06 celem dostosowania jej do standardów unijnych oraz zwieszenia
przepustowości
z
14.500
m3
do
20.400
m3.
Umożliwi
to oczyszczanie ścieków nie tylko z terenu miasta Jarosławia ale również z gmin położonych wzdłuż rzeki
San. Pozwoli to na pełne wykorzystanie mocy oczyszczalni, której rezerwa wynosi obecnie
ok. 50%.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie bada także zanieczyszczenie powietrza
atmosferycznego. W Jarosławiu punkt pomiarowy dwutlenku siarki i dwutlenku azotu znajduje się przy ulicy
Grunwaldzkiej. W 2006 roku stężenie dwutlenku siarki w powietrzu atmosferycznym kształtowało się na
poziomie 5,5 μg/m3, co oznacza, że nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnej normy 24-godzinnej.
Wykres 4. Stężenia dwutlenku siarki w wybranych miastach woj. podkarpackiego w 2006 r.
16
14
12
10
8
6
4
2
Tarnobrzeg Św.
Barbary
Dębica Parkowa
Jarosław
Grunwaldzka
Nisko
Szklarniowa
Mielec
Grunwaldzka
Jasło Floriańska
Sanok Jana
Pawła II
Rzeszów
Szopena
Przemyśl Plac
Dominikański
Sanok
Jezierskiego
Krosno
Lewakowskiego
0
Źródło: WIOŚ Rzeszów
Wskaźnik zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem azotu w punkcie pomiarowym w Jarosławiu był w 2006
r. najwyższy w skali województwa i wynosił 32,6 μg/m3. Zgodnie z kryterium ochrony zdrowia stężenia
średnioroczne NO2 na stacji w Jarosławiu mieściły się w górnej granicy dopuszczalnej normy (81,5%).
Wykres 5. Stężenia dwutlenku azotu w wybranych miastach woj. podkarpackiego w 2006 r.
35
30
25
20
15
10
5
Sanok
Jezierskiego
Mielec
Grunwaldzka
Dębica Parkowa
Sanok Jana
Pawła II
Jasło Floriańska
Rzeszów
Szopena
Krosno
Lewakowskiego
Przemyśl Plac
Dominikański
Nisko
Szklarniowa
Tarnobrzeg Św.
Barbary
Jarosław
Grunwaldzka
0
Źródło: WIOŚ Rzeszów
Badania powietrza atmosferycznego prowadzone w 2006 roku, podobnie jak analiza wyników w
ocenie rocznej za 2006 rok dowiodły, że największy problem spośród wszystkich zanieczyszczeń, które
objęto pomiarami w województwie podkarpackim, stanowi pył zawieszony PM10. Ocena zanieczyszczenia
powietrza atmosferycznego pyłem PM10 prowadzona była w układzie strefowym. Jarosław należący do
strefy jarosławsko-lubaczowskiej określono na podstawie danych o emisji pyłu oraz wyników dwuletnich
pomiarów PM10 jako rejon, gdzie istnieje duże prawdopodobieństwo przekroczenia dopuszczalnych
wartości.
Do głównych emitorów zanieczyszczeń na terenie Jarosławia zaliczają się kotłownie komunalne, środki
transportu oraz zakłady przemysłowe tj.:
 Huta Szkła Owens Illinois Polska
 Sokołów S.A. Oddział Zakłady Mięsne Jarosław.
 Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej S.A
 Spółdzielnia Mieszkaniowa Jarosław
 Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A.
Dla poprawy jakości powietrza atmosferycznego konieczna jest modernizacja kotłowni osiedlowych,
zarządzanych przez Spółdzielnię Mieszkaniową Jarosław i Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej sp. z o.o. w Jarosławiu wraz z przejściem na paliwo ekologiczne. Dla obniżenia
zanieczyszczeń w centrum miasta koniecznym jest zmniejszenie natężenia ruchu samochodowego, poprzez
wybudowanie obwodnicy i odciążenia centrum miasta od ruchu tranzytowego, który systematycznie się
zwiększa.
Szereg problemów związanych z gromadzeniem i unieszkodliwianiem odpadów komunalnych
znalazło
rozwiązanie
w
ustawie
o
utrzymaniu
czystości
w
gminach,
obowiązującej
od
1 stycznia 1997 roku. Ustawa ta wprowadza powszechny obowiązek gromadzenia i unieszkodliwiania
odpadów przez właścicieli nieruchomości poprzez posiadanie stosownych umów z Zakładem Oczyszczania
Miasta lub innymi właściwymi jednostkami. Wprowadzenie ustawy wpłynęło na zmniejszenie ilości dzikich
wysypisk w mieście. Nie oznacza to jednak braku problemów z utylizacją odpadów.
Aby
usprawnić
działania
nakierowane
na
ochronę
środowiska
władze
miasta
uchwaliły,
a obecnie wdrażają Program Ochrony Środowiska dla Miasta Jarosławia na lata 2004-2011.
Przedsięwzięcia związane z ochroną środowiska zapisane w programie obejmują przede wszystkim poprawę
stanu środowiska, racjonalne gospodarowanie zasobami, w tym ograniczenia materiałochłonności,
wodochłonności, energochłonności i emisji zanieczyszczeń.
Strategicznym celem polityki ekologicznej jest ograniczanie szkodliwych czynników wpływających na
zdrowie i zapobieganie zagrożeniom zdrowia. Dlatego bardzo duże znaczenie ma poprawa stanu powietrza
atmosferycznego, ochrona przed chemicznym zanieczyszczeniem gleb i wód gruntowych, odpady
komunalne i przemysłowe, hałas, promieniowanie elektromagnetyczne, zapobieganie nadzwyczajnym
zagrożeniom środowiska.
Istotną częścią środowiska naturalnego w mieście jest zieleń. Zieleń miejską można pogrupować na trzy
sfery:
 parki miejskie i tereny rekreacyjne,
 zieleń w pasach drogowych ulic i zieleń izolacyjna,
 zieleń na obszarach pozostających we władaniu osób fizycznych.
Istotnym zadaniem władz miasta jest utrzymanie Parku Miejskiego im. Bohaterów Monte Casino,
położonego w kwaterach ulic Bandurskiego, Konfederackiej, Raszyńskiej, Kraszewskiego. Park Miejski
wpisany do rejestru zabytków.
W związku z rozprzestrzenianiem się zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej w rejonie parku, został on w
ostatnich
latach
poważnie
zdewastowany.
Stary
drzewostan
wymaga
stałej
pielęgnacji
i odnawiania. Zabezpieczeń wymaga stary drzewostan w zabytkowej alei. Systematycznie dosadza się
drzewa. W ramach utrzymania parku wykonuje się pielęgnację zieleni, alejek, ławek.
Drugim parkiem w mieście, o znacznie mniejszej powierzchni, jest park przy ul. Czesławy Puzon ps.
„Baśka”. Systematycznie dokonuje się tu dosadzeń drzew, pielęgnacji zieleni, ławek i fontanny.
Utrzymaniem i konserwacją zieleni w pasach drogowych zajmują się zarządcy dróg.
1.4. Walory historyczno – kulturowe
W kategorii zabytkowych układów urbanistycznych i ośrodków kulturotwórczych Jarosław sprawuje
niekwestionowany prymat obok Łańcuta, Przemyśla, Krosna, Sanoka czy Rzeszowa. Charakterystyczne jest
czytelne średniowieczne rozplanowanie zabudowy połączone z cechami miast nowożytnych i kameralną
zabudową willową.
Ratusz
Potwierdzony źródłowo w XV wieku, zapewne drewniany, gotycki. Według niepełnych badań
architektonicznych obecnie istniejącego obiektu, najstarsza jego część pochodzi z pocz. XVII wieku. Po
pożarze w 1625 roku przebudowany jako piętrowa barokowa budowla.
Rysunek 5. Ratusz w Jarosławiu
Źródło: www.wikipedia.pl
Znacznie zdewastowany w czasie użytkowania na magazyny wojskowe. W 1852 roku został wykupiony
przez miasto od rządu austriackiego i odnowiony. Gruntowna przebudowa miała miejsce w latach 1895-96
według projektów Dolińskiego i Kotłowskiego w charakterze neorenesansowym, zachowanym do dziś. W
1900 roku od strony wschodniej dobudowano areszt miejski, a w 1909 skrzydło zachodnie, kopiujące
istniejący wygląd zewnętrzny.
Kamienica Orsettich
Jedna z najpiękniejszych kamienic mieszczańskich w Polsce z XVI - XVII wieku. Usytuowana przy rynku,
stanowi
dziś
jedno
z
cenniejszych
muzeów
wnętrz
zabytkowych.
i zmieniająca swych właścicieli, zatrzymała jednak dominujące piętno późnego renesansu.
Przebudowywana
Rysunek 6. Muzeum - Kamienica Orsettich w Jarosławiu
Źródło: Urząd Miasta Jarosławia 2008
Nazwa Kamienica Orsettich datuje się od czasów zasadniczej jej przebudowy oraz nadania cech późnego
renesansu manierystycznego, jako dominanty, przez ówczesnego właściciela Wilhelma Orsettiego, kupca i
bankiera krakowskiego.
Cerkiew
Jednym z najważniejszych zabytków Jarosławia jest Cerkiew konkatedralna pw. Przemienienia Pańskiego –
relikt murowanego budownictwa cerkiewnego. Znajduje się na terenie Zamku Tarnowskich i Jarosławskich z
XV wieku.
Rysunek 7. Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego w Jarosławiu
Źródło: www.wikipedia.pl
Zbudowana w latach 1717 - 1747, głównie z fundacji Wapińskich, mieszczan jarosławskich. Przebudowana
w
latach
1911
-
1912
przez
Mieczysława
Dobrzańskiego
na
trzynawową,
w charakterze pseudobizańtyńskim. Na elewacji frontowej znajduje się rzeźba Orkusiewicza Ukrzyżowanie.
Klasztor Sióstr Benedyktynek
Kościół p.w. św. Mikołaja i Stanisława biskupa, budowany w latach 1614 - 1624. Jednonawowy na planie
krzyża, przez dobudowę kaplic i wież zamknięty na rzucie prostokąta. Portal z 1621 roku przeniesiony z
elewacji zachodniej po 1635 roku. Z dawnego wnętrza pozostała bardzo bogata dekoracja sztukatorska.
Rysunek 8. Kościół św. Mikołaja i Stanisława Biskupa w Jarosławiu
Źródło: www.wikipedia.pl
Skrzydło północne Klasztoru budowane było równolegle z kościołem. Zespół klasztorny opasany został
murami z 8 basztami i wieżą bramną. Kasata józefińska objęła również w 1782 roku opactwo pp.
benedyktynek. Kościół zamieniony został na magazyn, klasztor na koszary. Wspaniałe wyposażenie kościoła
i majątek klasztorny uległy konfiskacie. W czasie I wojny światowej zespół znacznie zniszczony,
odbudowany w okresie międzywojennym. W czasie II wojny światowej teren opactwa był miejscem straceń.
Kolegiata Bożego Ciała
Zbudowany w latach 1582 - 1594 prawdopodobnie według planów Józefa Bricciusa, przy budowie czynny
był Stefan Murator z Jarosławia. Renesansowy, pierwotnie jednonawowy z transeptem, przebudowany po
pożarach 1600 i 1625 roku. Dobudowa kaplic i kruchty miała miejsce w latach 1616 - 1628. W 1722 roku
przed kościołem ustawiono rzeźby Tomasza Huttera (obecnie kopie). Niezwykle bogate wyposażenie
kościoła
uległo
konfiskacie
po
kasacji
zakonu
jezuitów.
Po zamknięciu kolegiaty w 1804 roku jest to kościół parafialny. Przeniesione z kolegiaty zabytkowe
wyposażenie uległo zniszczeniu w wyniku pożaru w 1862 roku.
Rysunek 9. Kolegiata Bożego Ciała w Jarosławiu
Źródło: www.wikipedia.pl
Dawne Kolegium Jezuitów - budowę rozpoczęto w 1580 roku, pracami kierował Józef Briccius. Pierwotnie
był to związany z kościołem czworobok, dwukondygnacyjnymi krużgankami otwarty na wewnętrzny
dziedziniec. Po kasacie zakonu budynki kolegium zajęte zostały na magazyny wojskowe i koszary. Spalone
w czasie II wojny światowej trzy skrzydła rozebrano. Obecnie z dawnych zabudowań pozostało jedno
skrzydło mieszczące parafię.
Pozostałe cenne zabytki Jarosławia to m.in.:
 Kamienica Królowej Marysieńki (Rynek 11)
 Kamienica Rydzikowska (Rynek 14) z Podziemną Trasą Turystyczną
 Kamienica mieszczańska Rynek 6
 Synagoga (Pl. Bóżnic)
 Relikty Bramy Krakowskiej i murów obronnych z XVI wieku (ul. Grodzka)
 Kościół św. Ducha (ul. Grunwaldzka 10)
 Kościół i Klasztor Reformatów (ul. Jana Pawła II 14)
 Dawny gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół" (Pl. Mickiewicza 6).
 Miejska wiata targowa (ul. Grodzka 1)
 Kaplica i Klasztor Sióstr Niepokalanek (ul. Głęboka).
 Bazylika Matki Bożej Bolesnej i Klasztor Dominikanów (ul. Dominikańska 25).
 Stary Cmentarz (ul. Cmentarna).
Władze miejskie planują w roku 2008 rozpoczęcie inwestycji związanej z modernizacją płyty Rynku.
Koncepcja modernizacji jest opracowana i zatwierdzona przez Konserwatora Zabytków. Wykonane zostaną
takie prace jak: wymiana nawierzchni na materiały naturalne, zmiana oświetlenia i uzbrojenie podziemne.