POLSKA 2010 GOSPODARKI

MINISTERSTWO GOSPODARKI
POLSKA 2010
RAPORT O STANIE
GOSPODARKI
WARSZAWA 2010
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Opracowanie:
Ministerstwo Gospodarki
Departament Analiz i Prognoz
Agnieszka Albrecht, Tomasz Chałupa, Michał Drobniak, Andrzej Grabarczyk, Agnieszka Kalisiewicz,
Monika Krupa-Leończyk, Diana Łukaszek-Rozpendowska, Małgorzata Mendyk, Kazimierz Miszczyk,
Marcin Mucha, Maria Szkutnicka-Pieniążek, Elżbieta Szułczyńska, Michał Szymczuk, Jakub Świetlik,
Monika Walczak, Krzysztof Wójtowicz, Marcin Zelman
we współudziale departamentów:
Energetyki, Energetyki Jądrowej, Funduszy Europejskich, Gospodarki Elektronicznej, Górnictwa,
Instrumentów Wsparcia, Polityki Handlowej, Regulacji Gospodarczych, Ropy i Gazu, Rozwoju
Gospodarki, Spraw Europejskich
pod kierunkiem:
Anety Piątkowskiej – Dyrektora Departamentu Analiz i Prognoz
ISSN 1429-3005
2
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Spis treści
SYNTEZA ________________________________________________________________________7
CZĘŚĆ I POLSKA I ŚWIAT _________________________________________________________21
1.
GŁÓWNE TENDENCJE W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ ___________________________21
1.1. OGÓLNY OBRAZ SYTUACJI W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ W 2009 R. _____________ 21
1.2. SYTUACJA GOSPODARCZA NA WAŻNIEJSZYCH RYNKACH ŚWIATOWYCH _________ 22
1.2.1.
Stany Zjednoczone __________________________________________________ 22
1.2.2.
Japonia ___________________________________________________________ 23
1.2.3.
Europa ____________________________________________________________ 24
1.2.4.
Rozwijające się rynki azjatyckie _________________________________________ 26
1.2.5.
Wspólnota Niepodległych Państw _______________________________________ 27
1.3. REALNY WZROST GLOBALNEGO HANDLU TOWAROWEGO W 2009 ROKU__________ 28
1.4. UWARUNKOWANIA CENOWO – KURSOWE GLOBALNYCH OBROTÓW TOWAROWYCH
W 2009 ROKU _____________________________________________________________ 30
1.4.1.
Zmiany cen światowych _______________________________________________ 30
1.4.2.
Zmiany kursowe_____________________________________________________ 32
1.4.3.
Zmiany obrotów towarowych w głównych regionach _________________________ 32
1.5. PERSPEKTYWY ROZWOJU HANDLU ŚWIATOWEGO W 2010 ROKU ________________ 34
1.6. GLOBALNE FINANSE PUBLICZNE ____________________________________________ 35
2.
POLSKA W UNII EUROPEJSKIEJ _____________________________________________39
2.1. POLSKA NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ_________________________________________ 39
2.1.1.
Produkt Krajowy Brutto _______________________________________________ 39
2.1.2.
Przemysł __________________________________________________________ 40
2.1.3.
Budownictwo _______________________________________________________ 41
2.1.4.
Rynek pracy________________________________________________________ 42
2.1.5.
Inflacja ____________________________________________________________ 42
2.2. UE W OBLICZU KRYZYSU GLOBALNEGO ______________________________________ 42
2.2.1.
Pakiet działań_______________________________________________________ 42
2.2.2.
Kwestie fiskalne _____________________________________________________ 44
2.3. STRATEGIA GOSPODARCZA UE _____________________________________________ 45
2.3.1.
Strategia Lizbońska __________________________________________________ 45
2.3.2.
Prace nad nową strategią gospodarczą – Strategią Europa 2020 _______________ 48
2.3.3.
Strategia zrównoważonego rozwoju _____________________________________ 49
2.4. RYNEK WEWNĘTRZNY _____________________________________________________ 50
2.4.1.
Swobodny przepływ towarów i usług _____________________________________ 50
2.4.2.
Swobodny przepływ osób _____________________________________________ 54
2.4.3.
Horyzontalna polityka przemysłowa______________________________________ 55
2.4.4.
Pakiet energetyczno-klimatyczny________________________________________ 57
2.4.5.
Dostosowanie w zakresie energetyki _____________________________________ 58
2.4.6.
Rynek wewnętrzny a stosunki z krajami trzecimi ____________________________ 59
2.5. ABSORPCJA FUNDUSZY UNIJNYCH __________________________________________ 62
2.5.1.
Perspektywa finansowa 2004-2006 ______________________________________ 62
2.5.2.
Perspektywa finansowa 2007-2013 ______________________________________ 64
3.
KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI ________________________________69
3.1. MIĘDZYNARODOWE RANKINGI KONKURENCYJNOŚCI __________________________ 69
3.2. POLSKA NA TLE KRAJÓW UE _______________________________________________ 72
3
MINISTERSTWO GOSPODARKI
CZĘŚĆ II ROZWÓJ GOSPODARCZY POLSKI W 2009 R. _________________________________75
4.
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO _______________________________________________75
4.1. DYNAMIKA PKB I CZYNNIKI WZROSTU ________________________________________ 75
4.2. POPYT WEWNĘTRZNY______________________________________________________ 79
4.3. WPŁYW INWESTYCJI NA DYNAMIKĘ PKB______________________________________ 81
4.4. WPŁYW EKSPORTU NA DYNAMIKĘ PKB_______________________________________ 82
4.5. ROLA SEKTORÓW W TWORZENIU PKB _______________________________________ 84
4.6. WPŁYW KRYZYSU NA GLOBALNYM RYNKU FINANSOWYM NA TEMPO WZROSTU
GOSPODARCZEGO W 2009 ROKU ____________________________________________ 85
4.7. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO PER CAPITA W POLSCE NA TLE INNYCH KRAJÓW ___ 87
5.
RYNEK PRACY ____________________________________________________________89
5.1. PRACUJĄCY ______________________________________________________________ 89
5.2. BEZROBOCIE I STOPA BEZROBOCIA _________________________________________ 91
5.3. STRUKTURALNE NIEDOPASOWANIA NA RYNKU PRACY_________________________ 92
5.4. ZAGRANICZNE WYJAZDY ZAROBKOWE_______________________________________ 95
6.
HANDEL ZAGRANICZNY ____________________________________________________99
6.1. SYTUACJA W POLSKIM HANDLU ZAGRANICZNYM W 2009 ROKU _________________ 99
6.2. STRUKTURA GEOGRAFICZNA OBROTÓW HANDLU ZAGRANICZNEGO ____________ 101
6.3. ZMIANY STRUKTURY PRZEDMIOTOWEJ OBROTÓW TOWAROWYCH______________ 105
6.4. HANDEL ZAGRANICZNY W I PÓŁROCZU 2010 ROKU ___________________________ 109
6.5. UWARUNKOWANIA KURSOWE I ICH WPŁYW NA OBROTY TOWAROWE ___________ 111
7.
INFLACJA I POLITYKA PIENIĘŻNA ___________________________________________113
7.1. CENY ___________________________________________________________________ 113
7.1.1.
Ceny towarów i usług konsumpcyjnych __________________________________ 114
7.1.2.
Ceny produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej _____________________ 116
7.2. POLITYKA PIENIĘŻNA _____________________________________________________ 117
7.2.1.
Podstawowe uwarunkowania realizacji polityki pieniężnej____________________ 117
7.2.2.
Realizacja celu polityki pieniężnej w roku 2009 ____________________________ 118
7.2.3.
Instrumenty realizacji polityki pieniężnej _________________________________ 118
8.
FINANSE PUBLICZNE______________________________________________________121
8.1. BUDŻET PAŃSTWA _______________________________________________________ 121
8.2. FINANSE PUBLICZNE______________________________________________________ 124
8.3. SPEŁNIENIE KRYTERIÓW TRAKTATU Z MAASTRICHT __________________________ 126
9.
PRZEMYSŁ ______________________________________________________________129
9.1. DYNAMIKA I STRUKTURA PRODUKCJI SPRZEDANEJ PRZEMYSŁU _______________ 129
9.1.1.
Dynamika produkcji przemysłowej ______________________________________ 129
9.1.2.
Kwartalna dynamika produkcji w przemyśle przetwórczym ___________________ 132
9.1.3.
Struktura produkcji sprzedanej w sekcjach i działach przemysłu _______________ 133
9.1.4.
Produkcja wybranych wyrobów ________________________________________ 135
9.1.5.
Dynamika produkcji w I półroczu 2010 roku_______________________________ 136
4
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
9.2. GŁÓWNE PROBLEMY PRZEMYSŁU. SYTUACJA W WYBRANYCH SEKTORACH _____ 136
9.2.1.
Horyzontalne polityki przemysłowe _____________________________________ 136
9.2.2.
Polityki sektorowe __________________________________________________ 138
9.2.2.1.
Sytuacja w sektorze górnictwa węgla kamiennego ........................................... 138
9.2.2.2.
Przemysł motoryzacyjny.................................................................................... 140
9.2.2.3.
Sektor hutnictwa żelaza i stali ........................................................................... 141
9.2.2.4.
Sektor przemysłu chemicznego (łącznie z farmaceutycznym) .......................... 143
9.2.2.5.
Przemysł lekki ................................................................................................... 145
9.2.2.6.
Sektory oparte na drewnie ................................................................................ 146
9.2.2.7.
Przemysł stoczniowy......................................................................................... 148
10.
BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE POLSKI _________________________________151
10.1. SYTUACJA NA RYNKU PALIWOWO – ENERGETYCZNYM ________________________ 151
10.1.1. Bezpieczeństwo krajowego systemu elektroenergetycznego _________________ 151
10.1.2. Sytuacja sektora elektroenergetycznego w 2009 roku_______________________ 151
10.1.3. Odnawialne źródła energii (OZE)_______________________________________ 152
10.1.4. Efektywność użytkowania energii w gospodarce ___________________________ 155
10.1.5. Europejski system handlu emisjami gazów cieplarnianych ___________________ 158
10.1.6. Energetyka jądrowa _________________________________________________ 160
10.1.7. Bezpieczeństwo sektora naftowego_____________________________________ 161
10.1.8. Bezpieczeństwo sektora gazowego _____________________________________ 163
10.2. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ _______________________________________________ 165
11.
BUDOWNICTWO __________________________________________________________167
11.1. WARTOŚĆ DODANA BRUTTO I PRODUKCJA SPRZEDANA BUDOWNICTWA ________ 167
11.1.1. Makroekonomiczne uwarunkowania dynamiki i wielkości produkcji budownictwa __ 167
11.1.2. Dynamika i struktura produkcji budowlano-montażowej______________________ 168
11.2. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE ___________________________________________ 169
11.2.1. Ogólna sytuacja budownictwa mieszkaniowego ___________________________ 169
11.2.2. Budownictwo mieszkaniowe w 2009 roku ________________________________ 170
11.3. OCENA FUNKCJONOWANIA SEKTORA BUDOWNICTWA ________________________ 170
12.
SEKTOR USŁUG __________________________________________________________173
12.1. WARTOŚĆ DODANA (USŁUGI RYNKOWE I NIERYNKOWE)_______________________ 173
12.2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SEKTORA USŁUG _____________________________ 173
12.3. HANDEL I NAPRAWY ______________________________________________________ 175
12.4. HANDEL ELEKTRONICZNY _________________________________________________ 177
12.5. TRANSPORT, GOSPODARKA MAGAZYNOWA I ŁĄCZNOŚĆ ______________________ 178
12.6. OGÓLNE PROBLEMY SEKTORA USŁUG ______________________________________ 179
5
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.
PRZEDSIĘBIORSTWA______________________________________________________181
13.1. STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA I PRZEKSZTAŁCENIA WŁASNOŚCIOWE
PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH ________________________________________ 181
13.1.1. Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych_________________ 182
13.1.1.1.
Liczba przedsiębiorstw objętych przekształceniami własnościowymi oraz liczba
sprywatyzowanych podmiotów gospodarczych................................................ 183
13.1.1.2.
Przychody z prywatyzacji i dochody budżetowe z tytułu dywidend ................... 186
13.1.1.3.
Przekształcenia własnościowe w 2010 roku...................................................... 186
13.1.2. Rozwój małej przedsiębiorczości _______________________________________ 187
13.2. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW _________________________________ 189
13.2.1. Przychody, koszty i wyniki z poszczególnych rodzajów działalności ____________ 189
13.2.2. Nakłady inwestycyjne i możliwości ich samofinansowania____________________ 192
13.2.3. Zadłużenie, należności, płynność finansowa ______________________________ 193
13.2.4. Sytuacja finansowa w sekcjach gospodarki ______________________________ 194
13.2.5. Sytuacja finansowa w sektorach własnościowych __________________________ 197
13.2.6. Sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach wg wielkości _____________________ 198
13.3. NAKŁADY INWESTYCYJNE I POLSKIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE ______________ 202
13.3.1. Nakłady inwestycyjne________________________________________________ 202
13.3.2. Polskie inwestycje zagraniczne _____________ ___________________________ 206
13.4. NAPŁYW BIZ DO POLSKI ___________________________________________________ 208
13.4.1. Rola i znaczenie firm z udziałem kapitału zagranicznego ____________________ 208
13.4.2. Napływ BIZ do Polski ________________________________________________ 210
13.4.3. BIZ wg krajów pochodzenia kapitału ____________________________________ 212
13.4.4. Struktura sektorowa napływu BIZ ______________________________________ 214
13.5. INNOWACYJNOŚĆ POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW I ICH OTOCZENIA _____________ 216
13.5.1. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw _________________________________ 216
13.5.2. Otoczenie instytucjonalne polskich przedsiębiorstw ________________________ 220
13.6. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I BARIERY ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI _____________ 223
13.6.1. Reforma regulacji gospodarczych ______________________________________ 223
13.6.2. Bariery rozwoju przedsiębiorczości _____________________________________ 225
13.6.3. Instrumenty wsparcia przedsiębiorczości_________________________________ 229
13.6.3.1.
Działania wspierające przedsiębiorstwa w czasie kryzysu ................................ 229
13.6.3.2.
Instrumenty wspierające innowacyjność przedsiębiorstw.................................. 232
13.6.3.3.
Instrumenty wspierania eksportu....................................................................... 235
13.6.3.4.
Finansowe wspieranie inwestycji....................................................................... 239
13.6.3.5.
Specjalne strefy ekonomiczne........................................................................... 241
13.6.3.6.
Pomoc publiczna............................................................................................... 242
13.6.3.7.
Instrumenty rozwoju sieci instytucji otoczenia biznesu...................................... 245
6
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
SYNTEZA
W 2009 roku polska gospodarka funkcjonowała w warunkach globalnego kryzysu ekonomicznego.
Szczególnie silne oddziaływanie kryzysu było odczuwalne w II półroczu 2008 roku oraz w I półroczu
2009 roku. W kolejnych miesiącach 2009 roku sytuacja stopniowo się poprawiała.
Sytuacja gospodarki w I półroczu w znacznej mierze zdeterminowała wyniki makroekonomiczne
minionego roku. W 2009 roku wszystkie wskaźniki makroekonomiczne uległy pogorszeniu. Nastąpiło
spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego, odnotowano bezwzględne spadki popytu krajowego i
nakładów brutto na środki trwałe oraz znaczące spowolnienie tempa wzrostu spożycia. Zmniejszyła się
produkcja przemysłowa. Istotnemu obniżeniu uległo tempo wzrostu w usługach rynkowych. Sektor usług
stał się tym segmentem gospodarki, który zdecydował o wzroście PKB. Nastąpił drastyczny spadek
obrotów z zagranicą. Tempo spadku eksportu było mniejsze od tempa spadku importu, co skutkowało
poprawą salda bilansu handlowego. Na relację między tempem spadku eksportu i importu decydujący
wpływ miała deprecjacja złotego, z jednej strony ograniczająca tempo spadku eksportu (wzrost
konkurencyjności cenowej), a z drugiej podwyższająca koszty importu. W takich warunkach eksport
netto stał się głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego. Sytuacja na rynku pracy kształtowała się
niejednoznacznie. Zwiększyła się liczba pracujących, zmniejszyła się liczba zatrudnionych w sektorze
przedsiębiorstw. Wzrosła liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia. Istotnemu ograniczeniu uległo tempo
wzrostu wynagrodzeń.
Znacznie pogorszyła się sytuacja finansów publicznych. Zwiększył się deficyt budżetu państwa. Deficyt
sektora instytucji rządowych i samorządowych w sposób istotny przekroczył poziom referencyjny.
Komisja Europejska ponownie otworzyła wobec Polski procedurę nadmiernego deficytu. Dług publiczny
zwiększył się do poziomu sięgającego 50% PKB.
Przyczyną istotnego spowolnienia gospodarczego w Polsce był światowy kryzys ekonomiczny. O ile
jednak w Polsce nastąpiło spowolnienie, to w gospodarkach rozwiniętych odnotowano recesję. Spadki
PKB sięgnęły kilku procent, a spadki produkcji przemysłowej wyrażały się liczbami dwucyfrowymi. W
gospodarkach tych odnotowano także znacznie głębsze niż w Polsce spadki popytu wewnętrznego i
inwestycji.
Efektem wzrostu gospodarczego w Polsce, przy jednoczesnym spadku PKB w krajach Unii Europejskiej
było zmniejszenie różnicy w poziomie rozwoju gospodarczego. Wskaźnik PKB na mieszkańca Polski
wzrósł z poziomu 56% średniej dla krajów UE-27 w roku 2008 do 61% w roku 2009. Jednak w dalszym
ciągu występuje istotna różnica w poziomie rozwoju Polski i przodujących krajów unijnych. W celu jej
zlikwidowania niezbędne jest stworzenie przyjaznego otoczenia dla rozwoju przedsiębiorczości oraz
zapewnienie efektywnego gospodarowania środkami publicznymi przez sprawne instytucje publiczne.
Realizacja tego celu spowoduje wzrost konkurencyjności oraz zapewni wysoki i zrównoważony wzrost
gospodarczy.
UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE. Sytuacja w gospodarce globalnej w 2009 roku kształtowała się w
znacznej mierze pod wpływem światowego kryzysu gospodarczego. W IV kwartale 2008 roku recesja
dotknęła największe rozwinięte gospodarki, a następnie osłabienie koniunktury przeniosło się na rynki
wschodzące. Po koniec 2008 roku pogłębiły się spadki popytu w krajach rozwiniętych, co wpłynęło na
obniżenie się jego dynamiki w krajach rozwijających się. W konsekwencji wolumen handlu
międzynarodowego zaczął się zmniejszać i w całym 2009 roku obniżył się o ok. 12%.
7
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W efekcie znacznego osłabienia popytu wewnętrznego oraz głębokiego załamania światowych obrotów,
w 2009 roku – według Międzynarodowego Funduszu Walutowego – odnotowano spadek globalnego
PKB o 0,6%.
Załamanie wzrostu gospodarczego dotknęło większość regionów świata, w szczególności kraje
rozwinięte oraz WNP. Spadek PKB w Europie wyniósł 4% wobec wzrostu na poziomie 1% w roku 2008.
Wśród krajów rozwiniętych głęboka dekoniunktura wystąpiła również w Japonii, w której PKB zmniejszył
się o 5,2%. PKB Stanów Zjednoczonych zmniejszył się o 2,4%.
W ramach podejmowanych działań mających na celu neutralizowanie skutków kryzysu światowego, w
wielu gospodarkach władze wprowadziły pakiety instrumentów antykryzysowych. Głównym ich
zamierzeniem było zahamowanie spadków popytu wewnętrznego i prywatnej konsumpcji. Jakkolwiek
działania te skutkowały pewnym wyhamowaniem spadków popytu, to jednak znacząco wpłynęły na
kondycję finansów publicznych w wielu krajach, co przejawiało się rosnącymi deficytami budżetowymi i
powiększaniem się poziomu długu publicznego.
W obliczu światowego kryzysu finansowego i gospodarczego globalny napływ bezpośrednich inwestycji
zagranicznych zmniejszył się z rekordowo wysokiego poziomu blisko 2 bln USD w 2007 roku do ok. 1
bln USD w 2009 roku.
KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI. Konkurencyjność gospodarki odzwierciedla
sytuację i znaczenie kraju na arenie międzynarodowej. Jest pojęciem bardzo złożonym, opisywanym
przez wiele wskaźników cząstkowych dotyczących makro- i mikroekonomicznych aspektów
prowadzenia działalności gospodarczej. W rankingach konkurencyjności Polska wypada niekorzystnie,
zajmując odległe pozycje, mimo iż w ostatnich latach odnotowuje poprawę pozycji rankingowych. W
każdym zestawieniu Polskę wyprzedza większość państw należących do UE-27.
Do słabych stron gospodarki Polski zalicza się niekorzystne warunki rozpoczynania działalności
gospodarczej (choć w tym obszarze w ostatnim czasie nastąpiła istotna poprawa), trudność płacenia
podatków i długi czas dochodzenia należności z umów. Ponadto zła pozycja naszego kraju wynika ze
słabo rozwiniętej infrastruktury, braku innowacji oraz stabilności makroekonomicznej (wysoki deficyt
budżetowy, poziom długu oraz inflacja). Negatywnie ocenia się niską elastyczność rynku pracy, niską
stopę zatrudnienia, niewystarczający stopień liberalizacji rynków sieciowych czy politykę zmian
klimatycznych.
Pozytywny wpływ na ocenę konkurencyjności polskiej gospodarki ma łatwość uzyskania kredytu, dobrej
jakości szkolnictwo wyższe i szkolenia, szkolnictwo podstawowe oraz duży rynek. Podobnie jak w
poprzednich latach wysoko oceniany jest obszar polityki handlowej oraz monetarnej.
WZROST GOSPODARCZY. Okres silnego wzrostu gospodarczego zapoczątkowany w 2004 r.
wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej kontynuowany był do połowy 2008 r. Wzmożona aktywność
gospodarcza osiągnęła maksimum w roku 2007, kiedy to wzrost PKB w skali roku wyniósł 6,8%. W
drugim półroczu 2008 r. nasza gospodarka zaczęła odczuwać negatywne skutki światowego kryzysu
ekonomicznego. W III kwartale tempo wzrostu spowolniło do 5,2%, a w IV kwartale do 3,2% (wobec
ok.6% w pierwszym półroczu). Ostatecznie w 2008 r. odnotowano wzrost PKB o 5,1%.
Negatywne tendencje obserwowane w drugim półroczu 2008 r. były kontynuowane w ciągu trzech
kwartałów roku 2009. W ostatnim kwartale wzrost gospodarczy przyspieszył do 3,0%, co pozwoliło na
uzyskanie w całym 2009 r. wzrostu PKB o 1,8%. Mimo istotnego spowolnienia, Polska jako jedyna
spośród unijnych gospodarek zdołała utrzymać się na ścieżce wzrostu gospodarczego.
8
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W latach dobrej koniunktury motorem wzrostu był popyt krajowy, napędzany przyrostem zatrudnienia i
wynagrodzeń realnych, a także dynamicznym wzrostem inwestycji. W 2009 r. sytuacja uległa
zasadniczej zmianie. Na skutek dostosowania zapasów do ograniczonego poziomu aktywności
gospodarki, akumulacja brutto zmniejszyła się o ponad 10%, w tym nakłady brutto na środki trwałe o
0,8%. Zmniejszyło się także zatrudnienie, a tempo wzrostu wynagrodzeń realnych spadło z 5,9% w roku
2008 do 2,1%. W takiej sytuacji głównym stymulatorem wzrostu stał się popyt zagraniczny. Mimo
istotnego spadku obrotów towarowych z zagranicą, silna deprecjacja złotego spowodowała wzrost
konkurencyjności polskich towarów w eksporcie i jednocześnie przyczyniła się do zmniejszenia
opłacalności importu – skutkując poprawą salda bilansu handlowego. Wkład popytu krajowego we
wzrost gospodarczy w 2009 r. był ujemny (1,1 pkt. proc.), a wkład popytu zagranicznego dodatni (2,8
pkt. proc.).
Wartość dodana brutto zwiększyła się o 1,9% (5,1% przed rokiem). W usługach rynkowych wartość
dodana wzrosła o 2,5% (przed rokiem o 5,9%), w usługach nierynkowych o 3,1% (wobec 1,9%), a w
przemyśle spadła o 1,0% (przed rokiem wzrosła o 6,8%). O wzroście wartości dodanej brutto ogółem w
2009 roku zdecydował sektor usług, którego udział w wartości dodanej zwiększył się z 64,7% do 66,5%.
INWESTYCJE. Inwestycje odzwierciedlają stan gospodarki oraz jej perspektywy rozwojowe. Wzrost
wydatków inwestycyjnych firm, w połączeniu z napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych,
wskazuje na dobry stan gospodarki i korzystne perspektywy jej rozwoju, umożliwiające
przedsiębiorstwom osiąganie zysków. Z kolei zły stan gospodarki i nie rokujące poprawy prognozy jej
dalszego rozwoju powodują zahamowanie procesów inwestycyjnych oraz odpływ inwestycji do bardziej
perspektywicznych regionów świata. Poziom inwestycji warunkuje właściwy rozwój gospodarki i jest
niezbędny do wzrostu jej konkurencyjności. Wzrost inwestycji w park maszynowy i urządzenia
produkcyjne przyczynia się w zasadniczy sposób do unowocześnienia m.in. sektora przemysłu,
zwiększając efektywność procesów produkcyjnych oraz poprawiając jakość produktów.
Od 2003 roku następował systematyczny wzrost wydatków na przedsięwzięcia inwestycyjne. Istotne
zwiększenie nastąpiło w 2007 roku (o 20,4%). W roku 2008, w związku z dekoniunkturą globalną, tempo
inwestowania obniżyło się do 10,7%. Natomiast w roku 2009 nakłady inwestycyjne spadły o 0,1%, do
221 mld zł.
W strukturze inwestycji zwiększył się udział nakładów na budynki i budowle, kosztem nakładów na
maszyny, urządzenia i środki transportu. Głównym źródłem finansowania inwestycji, podobnie jak w
latach poprzednich, były środki własne przedsiębiorców.
Lata 2008 i 2009 pod względem napływu BIZ do Polski odzwierciedlały kryzysowe tendencje
obserwowane w tym zakresie w gospodarce globalnej. Po rekordowym 2007 roku kiedy do Polski
napłynęło 16,7 mld EUR, w roku 2008 wartość BIZ wyniosła 10,0 mld EUR, a w 2009 roku 8,3 mld EUR
Spadek wartości inwestycji zagranicznych był wynikiem utrzymującej się ogólnej dekoniunktury w
światowej gospodarce. Obserwowane w ostatnim okresie trudności, zwłaszcza w branżach, których
produkcja kierowana jest w zdecydowanej większości na eksport, wpływały niekorzystnie na wyniki
finansowe tych firm, a co za tym idzie na ich możliwości finansowania nowych inwestycji, w tym w
Polsce.
Pomyślne wyniki uzyskane przez Polskę w 2009 r. na tle gospodarek europejskich (wzrost PKB wobec
spadku w większości krajów) stwarzają realne szanse na ponowny wzrost zainteresowania inwestorów
zagranicznych polskim rynkiem w najbliższych latach.
9
MINISTERSTWO GOSPODARKI
PRZEMYSŁ. W 2007 roku tempo wzrostu produkcji sprzedanej przemysłu wyniosło 10,7% Dość
wysokie, aczkolwiek malejące tempo wzrostu notowano także w I półroczu 2008 roku (ponad 7%). W II
półroczu 2008 roku globalny kryzys ekonomiczny zaczął negatywnie oddziaływać na naszą gospodarkę.
W skali roku nastąpił wzrost o 3,6%. Tendencja spadkowa była kontynuowana także w I półroczu 2009
roku. W III kwartale głębokie spadki produkcji wyhamowały, a w IV kwartale odnotowano już wzrost o
5,5%. Ostatecznie w roku 2009 odnotowano spadek o 3,5%. Obserwowany od IV kwartału 2009 roku
wzrost produkcji jest kontynuowany w tempie przyspieszonym w roku 2010. W I półroczu produkcja
wzrosła o 10,6%.
Zmiany produkcji w 2009 roku w sekcjach przemysłu były różnokierunkowe. W największej sekcji,
przetwórstwie przemysłowym, determinującej sytuację całego przemysłu, produkcja zmniejszyła się o
3,0%. Najgłębszy spadek dotyczy górnictwa i wydobywania (o 12,8%). W wytwarzaniu i zaopatrywaniu
w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę odnotowano spadek o 4,9%. Jedyną sekcją mogącą
pochwalić się wzrostem produkcji (o 2,5%) jest dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami,
rekultywacja.
W przemyśle przetwórczym na 22 badane działy wzrost produkcji w 2009 roku odnotowano w siedmiu
(w 2008 roku działów takich było jedenaście). Najbardziej wzrosła produkcja komputerów, wyrobów
elektronicznych i optycznych (o 10,6%) oraz wyrobów farmaceutycznych (o 7,3%). Działy te zaliczane
są do działów wysokiej techniki. Natomiast najgłębszy spadek produkcji odnotowano w produkcji metali
oraz produkcji pojazdów samochodowych.
Na roczną dynamikę produkcji w 2009 roku w działach przemysłu przetwórczego decydujący wpływ
miała sytuacja w I półroczu.
Departament Analiz i Prognoz wyselekcjonował dwanaście największych działów (spośród 22), których
udział w produkcji przemysłu przetwórczego przekracza 80%. Wśród tych dwunastu działów spadek
produkcji w I kwartale odnotowano w jedenastu, a w II kwartale w dziewięciu. W największym stopniu
zmniejszyła się produkcja metali oraz produkcja samochodów.
Wydajność pracy mierzona produkcją sprzedaną na jednego zatrudnionego w przemyśle wzrosła o
2,8% wobec 0,3% przed rokiem. Wzrost wydajności odnotowano jedynie w przemyśle przetwórczym (o
4,8%). W 2009 roku dynamika wydajności w przemyśle wyprzedzała dynamikę wynagrodzeń realnych o
1,7 pkt. proc. ( w 2008 roku wynagrodzenia wzrosły szybciej od wydajności o 5,5 pkt. proc).
BUDOWNICTWO. Rok 2009 był trudny dla budownictwa. Po kilku latach wysokiego wzrostu produkcji
budowlano-montażowej (15,5% w 2007 roku i 12,1% w 2008 roku) dynamika wyhamowała, produkcja
wzrosła o 2,5%. Analizując wyniki budownictwa należy mieć na względzie kształtowanie się nakładów
na inwestycje, z którymi produkcja budownictwa jest mocno skorelowana. W roku 2007 odnotowano
ponad 20% wzrost inwestycji, w roku 2008 – ponad 10%, natomiast w roku 2009 nastąpił bezwzględny
spadek.
W 2009 roku oddano do użytku ponad 160 tys. mieszkań, o 3,1% mniej niż w roku 2008 roku (wówczas
wzrost wyniósł 23,6%). W budownictwie indywidualnym, którego udział stanowił w 2009 roku 45,0%
ogólnej liczby mieszkań oddanych do użytkowania, liczba oddanych mieszkań zmniejszyła się o 13,4%.
Podobnym udziałem co budownictwo indywidualne charakteryzowały się mieszkania przeznaczone na
sprzedaż lub wynajem. W tej formie budownictwa odnotowano wzrost liczby oddanych mieszkań o
8,1%.
10
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
HANDEL ZAGRANICZNY. Pierwsze trzy kwartały 2008 r. nie zapowiadały zmiany sytuacji w handlu
zagranicznym. Eksport Polski rósł w tym okresie dynamicznie. Załamanie nastąpiło dopiero w IV
kwartale 2008 r. Roczny eksport zamknął się kwotą 116,2 mld EUR wyższą o 14,1% niż w 2007 roku.
Negatywna tendencja zapoczątkowana w IV kwartale 2008 r. była kontynuowana w okresie trzech
kwartałów 2009 roku, kiedy to spadek eksportu wynosił ok. 20% kwartalnie. Dopiero w IV kwartale ta
niekorzystna tendencja wyhamowała, eksport zmniejszył się o 0,4%. W roku 2009 eksport ukształtował
się w wysokości 98,3 mld EUR wykazując spadek o 15,5%.
Podobna sytuacja jak po stronie eksportu występowała także po stronie importu. W skali 2008 roku
import (142,4 mld EUR) wzrósł o 18,3%, o 4,2 pkt. proc. szybciej od eksportu. W okresie trzech
kwartałów 2009 roku następował spadek importu o 25-30% kwartalnie. W IV kwartale tempo spadku
zmniejszyło się do ok. 15%. Ostatecznie w roku 2009 wartość importu wyniosła 107,5 mld EUR, o
24,5% mniej niż rok wcześniej.
Głęboka deprecjacja złotego nie zdołała zrekompensować skutków załamania koniunktury na rynkach
światowych. Pozwoliła jednak na ich złagodzenie, zarówno poprzez swoje oddziaływanie proeksportowe
(wzmocnienie konkurencyjności cenowej i poszerzenie marginesu opłacalności eksportowanych
towarów), jak i poprzez hamujące oddziaływanie na import (szok cenowo-kosztowy wywołany ostrą
deprecjacją złotego). Obok negatywnych konsekwencji dla polskiej gospodarki i kondycji handlu
zagranicznego kryzys przyczynił się do wyraźnej redukcji wyjątkowo wysokiego i dynamicznie
narastającego w ostatnich kilku latach deficytu obrotów towarowych.
Dominującym obszarem polskiego eksportu są rynki krajów gospodarczo rozwiniętych. Ich udział w
ogólnym eksporcie Polski wyniósł w 2009 roku 85,6%. Wśród tej grupy państw największym odbiorcą
polskich towarów była Unia Europejska, na którą w 2009 roku przypadło 79,7% całkowitego polskiego
eksportu. Partycypacja krajów WNP w naszym eksporcie wyniosła 7,3%. Główną pozycję w krajowym
imporcie zajmuje Unia Europejska z udziałem 61,9%. Znaczący udział dotyczy też Rosji i Chin (łącznie
17,9%). Najwyższy deficyt w dalszym ciągu generowany jest w wymianie z Chinami i Rosją,
odpowiednio 8,9 mld EUR oraz 5,6 mld EUR. W wymianie z krajami Unii Europejskiej w roku 2009
odnotowano dodatnie saldo w wysokości 11,8 mld EUR.
W polskich obrotach towarowych z zagranicą dominującą pozycję zajmują wyroby elektromaszynowe,
które w 2009 roku stanowiły 44,8% eksportu oraz 39,1% importu. Eksport tych towarów zmniejszył się o
11,8%. Głębszy spadek (o 23,2%) odnotowano po stronie importu. Drugą pod względem wartości grupą
towarową są wyroby przemysłu chemicznego, stanowiące 12,1% eksportu i 17,1% importu ogółem.
Eksport tych towarów zmniejszył się o 14,9%, ich import zaś o 19,2%. Relatywnie mniejsze spadki
eksportu odnotowano w handlu towarami stosunkowo wyżej przetworzonymi i charakteryzującymi się
wyższym stopniem zaawansowania technologicznego. Towary te okazały się mniej podatne na wahania
koniunktury niż towary nisko przetworzone. Udział wyrobów elektromaszynowych – najwyżej
przetworzonych w polskiej ofercie eksportowej – wzrósł w 2009 roku o 1,9 pkt. proc. Zwiększył się
również udział artykułów rolno-spożywczych o 1,7 pkt. proc., do 11,8%. Artykuły te charakteryzowały się
największą odpornością na kryzys, ich eksport zmniejszył się o 1,2% (import o 9,5%), a nadwyżka
bilansowa wzrosła do 2,3 mld EUR.
RYNEK PRACY. Do najistotniejszych czynników koniunkturalnych kształtujących sytuację na rynku
pracy należy zaliczyć tempo wzrostu gospodarczego oraz dynamikę inwestycji. Sytuacja na rynku pracy
w 2009 roku nie była jednoznaczna Wzrostowi liczby pracujących towarzyszyło zmniejszenie liczby
zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw (o 1,2%). Stopa bezrobocia rejestrowanego wzrosła z 9,5%
na koniec roku 2008 do 11,9%.
11
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2009 r. wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-64 lat wyniósł 50,4% i utrzymał się na poziomie z
roku poprzedniego. Wskaźnik zatrudnienia w Polsce pozostaje jednym z niższych w Unii Europejskiej.
Najniższy poziom zatrudnienia notowany był w grupie wiekowej 45-59/64 lat. W roku 2009 nastąpiło
załamanie się pozytywnych tendencji wzrostowych zatrudnienia ludzi młodych. Młodzi ludzie wchodząc
na rynek pracy w warunkach spowolnienia gospodarczego i generalnego spadku popytu na siłę roboczą
napotykali w 2009 r. większe niż w latach poprzednich trudności ze znalezieniem miejsca pracy.
Niedopasowanie struktury popytu i struktury podaży pracy oraz niski wskaźnik zatrudnienia są istotnymi
problemami utrudniającymi rozwój polskiej gospodarki. W Polsce od wielu lat występuje nadwyżka
podaży pracowników o niskich kwalifikacjach i niedobór pracowników o wyższych kwalifikacjach.
Znaczną część długotrwale bezrobotnych stanowią osoby niewykwalifikowane, na których pracę wskutek postępu technologicznego - popyt spada. Podobnie jak w latach poprzednich, w 2009 r.
najniższe wartości wskaźnika zatrudnienia i najwyższa stopa bezrobocia dotyczyły osób z
wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym. Ta grupa społeczna najsilniej odczuła skutki
spowolnienia gospodarczego i spadku popytu na rynku pracy. Pomimo spowolnienia popyt na
pracowników z wykształceniem wyższym i średnim ogólnokształcącym zwiększył się.
Strukturalne niedopasowanie na rynku pracy jest m.in. wynikiem niezgodności popytu na pracę z
podażą pracy według zawodów, a także stosunkowo niskiej mobilności siły roboczej. Przejawia się to
wysokim bezrobociem wśród pewnych grup zawodowych i niedoborach pracowników w innych
zawodach. Główną przyczyną jest stosunkowo niewielka elastyczność systemu kształcenia i polskiego
systemu płac. Niewielka skala migracji wewnętrznych z obszarów o niskim popycie do obszarów o
wysokim popycie przyczynia się do przestrzennej koncentracji bezrobocia. Regiony słabiej rozwinięte,
gdzie popyt na pracę jest mniejszy, są obszarami najwyższego bezrobocia w skali kraju. Niedobory
pracowników występują natomiast najczęściej w dynamicznie rozwijających się regionach, w
szczególności w dużych aglomeracjach miejskich.
CENY. Rok 2009 pod względem intensywności oraz kierunku zmian cen w polskiej gospodarce
charakteryzował się podtrzymaniem silnego trendu wzrostowego, znacznie przekraczającego poziom
celu inflacyjnego NBP. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły średniorocznie o 3,5% (4,2% w
roku 2008). W kierunku wzrostu inflacji oddziaływały przede wszystkim wyższe ceny towarów
importowanych (silna deprecjacja złotego), a także wzrost cen regulowanych. Zarówno spowolnienie
przyrostu popytu krajowego w skali roku, jak i spadek presji płacowej, towarzyszące ograniczeniu
zatrudnienia, nie były w stanie w wystarczającym stopniu skompensować wzrostu poziomu wskaźnika
cen dóbr i usług konsumpcyjnych.
Średnioroczne ceny produkcji sprzedanej przemysłu wzrosły w 2009 roku o 3,4%, w szybszym tempie
niż w 2008 r. (2,2%). Wzrost cen zanotowano we wszystkich sekcjach. Najwyższy towarzyszył produkcji
sprzedanej w sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę
(15,9% wobec 8,8% w 2008 r.). Ceny produkcji budowlano-montażowej wzrosły o 0,2% (w 2008 r.
o 4,8%).
POLITYKA PIENIĘŻNA. W Założeniach polityki pieniężnej na rok 2009 za główny cel przyjęto
utrzymanie inflacji w pobliżu średniookresowego celu inflacyjnego (2,5%). Dążąc do osiągnięcia tego
celu, ale mając też na uwadze zagrożenie ogólnoświatową dekoniunkturą - Rada Polityki Pieniężnej w
drugiej połowie 2008 r. rozpoczęła serię obniżek stóp procentowych, a brak wyraźnej poprawy sytuacji
skłonił Radę do dalszego luzowania polityki pieniężnej również w 2009 r. W drugim półroczu RPP nie
zmieniła podstawowych stóp procentowych uznając dotychczas dokonane zmiany za wystarczające, a
tym samym sprzyjające powrotowi polskiej gospodarki na ścieżkę potencjalnego tempa wzrostu. Na
koniec 2009 roku stopa referencyjna wynosiłą 3,5%.
12
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
FINANSE PUBLICZNE. Kryzys globalny, który dotarł do Polski w II półroczu 2008 wywarł niezwykle
negatywny wpływ na sytuację sektora finansów publicznych. Deficyt sektora instytucji rządowych i
samorządowych wzrósł do 3,7% PKB, a dług sektora do 46,9% PKB.
W 2009 r. sytuacja uległa dalszemu pogorszeniu. Tempo wzrostu gospodarczego jeszcze spowolniło, a
jednocześnie nastąpiła obniżka skali podatkowej podatku PIT, skutkująca zmniejszeniem dochodów
budżetu. Według wstępnego szacunku deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2009 r.
wzrósł do 7,1%, a dług sektora do 49,8% PKB. W związku z przekroczeniem referencyjnego poziomu
deficytu finansów publicznych, w czerwcu 2009 r. Komisja Europejska ponownie otworzyła wobec Polski
procedurę nadmiernego deficytu.
23 stycznia 2009 roku Sejm RP uchwalił ustawę budżetową na rok 2009. Budżet na rok 2009 został
skonstruowany przy założeniu tempa wzrostu PKB na poziomie 3,7%. Realizacja budżetu w I półroczu
wykazała, że założenia co do tempa wzrostu PKB były zbyt optymistyczne. W pierwszym półroczu 2009
r. skala załamania aktywności w gospodarce światowej i związane z nią pogorszenie sytuacji bieżącej
oraz perspektyw dla polskiej gospodarki okazały się znacznie silniejsze niż wskazywały wcześniejsze
prognozy. Znalazło to odzwierciedlenie w pogorszeniu sytuacji budżetu państwa, przede wszystkim po
stronie dochodowej. Skala powyższych zmian skutkowała koniecznością nowelizacji ustawy budżetowej
na 2009 r., którą Sejm RP przyjął 17 lipca 2009 r. Według znowelizowanej ustawy deficyt budżetowy
wzrósł o 9,0 mld zł, do poziomu 27,2 mld zł. Realizacja budżetu okazała się korzystniejsza – rok 2009
został zamknięty deficytem 23,8 mld zł.
Wg stanu na koniec czerwca 2010 r. dochody budżetu państwa wyniosły 114,2 mld zł, co stanowi
45,9% rocznych dochodów przyjętych w ustawie budżetowej na rok 2010. Zaawansowanie wydatków
jest wyższe i stanowi 50,1% (151,0 mld zł). Deficyt budżetowy po pierwszych sześciu miesiącach
wyniósł 36,8 mld zł, co stanowi 70,5% wielkości deficytu przyjętego w ustawie budżetowej na rok 2010.
STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA GOSPODARKI. Okres transformacji ustrojowej to początek przemian
w strukturze własnościowej przedsiębiorstw. Od początku transformacji postępował intensywny proces
prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. W połowie lat 90 sektor prywatny uzyskał pozycję
dominującą, a jego przewaga nad sektorem państwowym nadal się powiększa. W roku 2008 udział
sektora prywatnego w wartości dodanej brutto wyniósł 77%. W latach 1990-2009 zakończono procesy
przekształceń własnościowych wobec 3.608 przedsiębiorstw.
22 kwietnia 2008 roku Rada Ministrów przyjęła Plan prywatyzacji na lata 2008-2011, który obejmował
realizację projektów dla 740 spółek. 10 lutego 2009 roku przyjęta została aktualizacja Planu, lista spółek
została rozszerzona do 802. Ponadto, 11 sierpnia 2009 roku Rada Ministrów przyjęła dokument
Kluczowe spółki do prywatyzacji w latach 2009-2010 – Aktualizacja Planu prywatyzacji na lata 20082011, w którym wskazano 54 wyselekcjonowane kluczowe podmioty do prywatyzacji w okresie 18
miesięcy tj. w II półroczu 2009 r. i 2010 r.
Działania prywatyzacyjne uwarunkowane są sytuacją makroekonomiczną oraz koniunkturą na rynkach
światowych i na rynku krajowym. Recesja gospodarcza obniża możliwości skutecznej realizacji
przekształceń własnościowych. Procesy prywatyzacji w roku 2009 prowadzone zatem były w złożonych
warunkach ekonomicznych, szczególnie miało to miejsce w pierwszej połowie roku. W wielu
przypadkach sytuacja ekonomiczno-finansowa spółek przewidzianych do prywatyzacji uległa
pogorszeniu, co miało wpływ na przesunięcie terminów realizacji poszczególnych projektów. Od 1991 r.
do 2009 roku przychody z prywatyzacji przekroczyły 100 mld zł.
13
MINISTERSTWO GOSPODARKI
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ. Przedsiębiorczość umożliwia uzyskanie efektywności pozwalającej na
bieżące funkcjonowanie przedsiębiorstwa i stwarza podstawy jego rozwoju. Jest zdeterminowana przez
różnorodne warunki otoczenia biznesu, takie jak przepisy prawne, system podatkowy, koszty pracy,
infrastrukturę drogową i telekomunikacyjną, system finansowy oraz sądowniczy.
Otoczenie regulacyjne wciąż pozostaje w katalogu czynników hamujących wzrost przedsiębiorczości w
Polsce. Zbyt skomplikowane i niezrozumiałe prawo jest wymieniane w sondażach publicznych jako
bariera do rozpoczynania działalności gospodarczej. Jeżeli już uda się przebrnąć przez labirynt
formalności okazuje się, że często prawo nakłada na przedsiębiorców nadmierne obowiązki, powodując
po ich stronie nieuzasadnione koszty – takie z reguły są doświadczenia przedsiębiorców.
Przedsiębiorstwa ze swej natury nie są przygotowane na ryzyko regulacyjne, dlatego też częste zmiany
prawa postrzegają jako działania wymierzone przeciwko nim.
Ministerstwo Gospodarki dostrzega problem wysokiej skali reglamentacji oraz dużej liczby obciążeń
regulacyjnych, niewspółmiernej do potrzeb wynikających z bezpieczeństwa konsumenta, obrotu
gospodarczego, bezpieczeństwa państwa i innych uwarunkowań społeczno-gospodarczych.
Przeprowadzone analizy potwierdziły, że pole do redukcji reglamentacji jest bardzo duże. W związku z
tym w 2009 roku kontynuowano działania, które w głównej mierze mają uprościć prawo. Realizacja
powyższych celów prowadzana jest przede wszystkich w ramach Pakietu na rzecz przedsiębiorczości.
Głównym celem Pakietu zawierającego ponad 20 nowelizacji ustaw, dotyczących głównie szeroko
pojętego prawa gospodarczego oraz podatkowego jest ułatwienie podejmowania i prowadzenia
działalności gospodarczej. Likwidowanie zbędnych bądź dublujących się, nierzadko sprzecznych
przepisów, zmniejszanie reglamentacji, zwiększanie swobody działalności gospodarczej oraz poprawa
przejrzystości i jednoznaczności obowiązujących przepisów mają przyczynić się do stworzenia
otoczenia regulacyjnego przyjaznego obywatelom i przedsiębiorcom. Do tej pory wprowadzono w życie
szesnaście ustaw z Pakietu.
Aby lepiej identyfikować bariery w rozwoju, a następnie je przezwyciężać, dokonuje się okresowej
oceny sytuacji gospodarczej w oparciu o ankietowanie przedsiębiorców. Badania ankietowe
prowadzone w Ministerstwie Gospodarki pokazują, że w 2009 roku przedsiębiorcy odczuli skutki
spowolnienia gospodarczego. Miało to wpływ na zgłaszane przez nich bariery rozwoju
przedsiębiorczości, jak również ocenę prowadzonej polityki gospodarczej.
Podobnie jak w poprzednich badaniach, również w 2009 r. przedsiębiorcy wymienili wysokość podatków
i opłat oraz skomplikowanie przepisów prawnych jako najważniejsze bariery rozwoju. Czynnikami, które
w poprzednich latach były mniej istotne, okazały się niższe obroty oraz konkurencja ze strony małych i
dużych przedsiębiorstw. Do takich odpowiedzi skłoniły przedsiębiorców skutki ogólnoświatowego
kryzysu. Mniej dotkliwe w sytuacji spowolnienia gospodarczego są dla firm koszty siły roboczej oraz
problemy odpowiednich kwalifikacji pracowników.
INNOWACYJNOŚĆ. W międzynarodowym ujęciu porównawczym, innowacyjność polskiej gospodarki
jest niska. Potwierdzają to różne badania i raporty, z których jednym z najistotniejszych jest raport pt.
Europejska Tablica Wyników w zakresie Innowacji (European Innovation Scoreboard – EIS).
Wg najnowszej edycji raportu (styczeń 2010 r.) Polska, podobnie jak przed rokiem została
sklasyfikowana na 23 miejscu wśród państw UE. Jednak dzięki zwiększeniu wskaźnika innowacyjności
awansowała z grupy krajów doganiających do grupy umiarkowanych innowatorów. Zgodnie z wynikami
badania, Polska charakteryzuje się niższym niż przeciętna dla wszystkich państw Unii Europejskiej
poziomem Sumarycznego Wskaźnika Innowacyjności (Sumary Innovation Index – SII), ale wyższym niż
średnia dla UE tempem wzrostu tego wskaźnika.
14
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Monitoring wskaźników oceniających innowacyjność polskiej gospodarki nie daje jednoznacznej
odpowiedzi na temat postępu w tym zakresie. Ich zmiany nie są jednokierunkowe. Do tych sugerujących
pozytywne tendencje w gospodarce można zaliczyć dynamikę nakładów na innowacje. Polskie
przedsiębiorstwa przeznaczają coraz więcej środków na innowacje. W 2008 r. nakłady na działalność
innowacyjną wzrosły o 25,7% w relacji do roku poprzedniego. Z kolei uwagę zwraca niski udział
nakładów na B+R (ok.0,6% PKB). Dodatkowo w Polsce mamy do czynienia ze stosunkowo niskim
udziałem środków podmiotów gospodarczych i relatywnie wyższymi nakładami publicznymi.
W 2008 r. nie nastąpiły istotniejsze zmiany w strukturze produkcji sprzedanej przedsiębiorstw według
poziomów techniki. Odnotować jednak należy spadek łącznego udziału wyrobów wysokiej i średniowysokiej techniki z 31,5% w roku 2007 do 31,1% w 2008 r., przy jednoczesnym wzroście udziału
wyrobów średnio-niskiej i niskiej techniki.
WYNIKI FINANSOWE PRZEDSIĘBIORSTW. W I półroczu 2009 roku w gospodarce były
kontynuowane negatywne tendencje, które ujawniły się w II półroczu 2008 roku. W porównaniu z I
półroczem 2008 roku zmniejszyły się wyniki finansowe na wszystkich rodzajach działalności. Łączny
wynik na działalności gospodarczej zmniejszył się prawie o 20%. W II półroczu 2009 roku nastąpiła
poprawa sytuacji. Wyniki na wszystkich rodzajach działalności wzrosły.
W skali roku 2009 odnotowano wzrost przychodów z całokształtu działalności o 0,9%. Wynik ze
sprzedaży wzrósł o 1,4 mld zł (o 1,2%), a wynik z pozostałej działalności operacyjnej zmniejszył się o
1,2 mld zł (o 16,0%). Zmiany tych wyników nie miały jednak zbyt dużego wpływu na przyrost wyniku na
działalności gospodarczej. O jego istotnej poprawie zdecydowała działalność finansowa. Poniesiona w
roku 2008 strata na tej działalności (22,0 mld zł) zmniejszyła się o ponad 75%, do 5,1 mld zł.
Bezwzględne zmniejszenie straty o 16,9 mld zł było podstawowym czynnikiem poprawy wyniku na
działalności gospodarczej.
Wynik finansowy brutto wyniósł 116,1 mld zł (wzrost o 17,1%), a wynik finansowy netto 95,8 mld zł
(wzrost o 22,0%). Wskaźniki rentowności wzrosły: rentowność ze sprzedaży do 5,2%, rentowność brutto
do 5,0%, a rentowność netto do 4,1%.
WYZWANIA. Rok 2009 został naznaczony wpływem ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego.
Z naszą gospodarką kryzys obszedł się łagodniej niż w przypadku innych krajów, choć o wzroście
gospodarczym z lat poprzednich nie mogło być mowy. Niemniej jednak 1,8-proc. wzrost PKB był
największy spośród gospodarek Unii Europejskiej. Duża w tym zasługa polskich przedsiębiorców, którzy
nie ulegli pesymistycznym nastrojom, choć na pewno w znacznie większym stopniu niż w poprzednich
latach przyjęli strategie defensywne, zwłaszcza jeśli chodzi o inwestycje. W warunkach spowolnienia
trudno jednak takiemu zachowaniu odmówić racjonalności.
Obecnie priorytetem dla polskiej gospodarki w krótkim i średnim horyzoncie jest poprawa stanu
finansów publicznych. Długotrwale utrzymujący się deficyt budżetowy prowadzi do narastania długu
publicznego i negatywnie wpływa na sytuację gospodarczą kraju. Pogorszenie sytuacji w tym zakresie
to efekt światowego kryzysu gospodarczego, ale jednocześnie nierównowaga finansów publicznych ma
przede wszystkim podłoże strukturalne i jest wynikiem zaniechania dostosowań w okresie dobrej
koniunktury w latach poprzednich. Polska, wykorzystując polepszającą się koniunkturę gospodarczą,
musi podjąć działania naprawcze w zakresie finansów publicznych, dążyć do poprawy struktury
wydatków i redukcji deficytu.
15
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Jednocześnie równoważeniu finansów publicznych powinno towarzyszyć wsparcie obszarów, które
stymulują potencjalne (długookresowe) tempo wzrostu gospodarczego, czyli: wzrost aktywności
zawodowej i poprawa funkcjonowania rynku pracy; pełne wykorzystanie jednolitego rynku; wzrost
kapitału ludzkiego (edukacja, B+R, innowacyjność). Rozwój tych obszarów powinien wspierać postęp
technologiczny oraz wzrost produktywności.
W długiej perspektywie wyzwania związane są z istniejącymi trendami światowymi i wypływającymi z
nich zagrożeniami. Czynniki w szczególności brane pod uwagę to: procesy globalizacyjne, wzmagające
presję konkurencyjną na gospodarki, przedsiębiorców i obywateli, czynniki demograficzne, w tym
głównie starzenie się społeczeństw i związana z tym konieczność zmiany modelu aktywności
zawodowej oraz migracje, a także wyzwania w zakresie niwelowania negatywnych skutków
oddziaływania człowieka na środowisko. Ważna część działań podejmowanych przez Polskę, a
mających skutki długofalowe, jest wynikiem integracji i zobowiązań wobec Unii Europejskiej.
W związku z upływem okresu realizacji Strategii Lizbońskiej, na jesieni 2009 r. Komisja Europejska
zainicjowała dyskusję nad nową strategią społeczno-gospodarczą Europa 2020. Ostateczny kształt
Strategii został przyjęty przez Radę Europejską 17 czerwca 2010 r. Zaproponowana nowa wizja rozwoju
jest propozycją społecznej gospodarki rynkowej XXI wieku, cechującej się stabilnym wzrostem
gospodarczym oraz zapewniającej wysoki poziom zatrudnienia. Podkreślona została potrzeba
wspólnego działania państw członkowskich na rzecz wychodzenia z kryzysu oraz wdrażania reform
umożliwiających stawienie czoła wyzwaniom związanym z globalizacją, starzeniem się społeczeństw,
czy rosnącą potrzebą racjonalnego wykorzystywania zasobów. Dla osiągnięcia powyższych celów
zaproponowano trzy podstawowe, wzajemnie wzmacniające się priorytety: wzrost inteligentny (ang.
smart growth) (rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach), wzrost zrównoważony (ang.
sustainable growth) (promowanie gospodarki zrównoważonej, efektywniej wykorzystującej zasoby,
bardziej zielonej, a zarazem konkurencyjnej) oraz wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (ang.
inclusive growth) (wzmacnianie gospodarki charakteryzującej się wysokim zatrudnieniem oraz
spójnością ekonomiczną, społeczną i terytorialną).
W ramach Strategii Europa 2020 zaproponowano następujące cele na poziomie Unii Europejskiej:
− dążenie do osiągnięcia wskaźnika zatrudnienia w wysokości 75% wśród kobiet i mężczyzn
w wieku 20–64 lat;
− łączny poziom inwestycji publicznych i prywatnych w sektorze B+R w wysokości 3% PKB;
− zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% (warunkowo 30%) w porównaniu z poziomami
z roku 1990; zwiększenie do 20% udziału energii odnawialnej w ogólnym zużyciu energii; oraz
dążenie do zwiększenia efektywności energetycznej o 20% (realizacja pakietu energetycznoklimatycznego);
− podniesienie poziomu wykształcenia, zwłaszcza poprzez dążenie do zmniejszenia poniżej 10%
odsetka osób zbyt wcześnie kończących naukę oraz poprzez zwiększenie do 40% odsetka osób
w wieku 30-34 lat mających wykształcenie wyższe lub równoważne;
− propagowanie włączenia społecznego, w szczególności przez obniżenie poziomu ubóstwa i
wydobycie co najmniej 20 mln osób z zagrożenia ubóstwem i wykluczeniem.
Kierując się tak określonymi wskaźnikami – każde z państw członkowskich, uwzględniając specyfikę ich
sytuacji ekonomiczno-społecznej, określiło własne cele
Następnym etapem w tym procesie będzie przygotowanie przez państwa członkowskie nowych
krajowych programów reform, które poza nowymi zintegrowanymi wytycznymi będą uwzględniać
ustalone w dialogu z KE krajowe cele Strategii Europa 2020 oraz bariery wzrostu zidentyfikowane dla
poszczególnych państw członkowskich.
16
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Podstawowym instrumentem realizacji Strategii Europa 2020 mają stać się projekty przewodnie (ang.
flagship initiatives), realizowane na poziomie UE, państw członkowskich, władz regionalnych i lokalnych:
− Unia
innowacji –
skoncentrowanie
działalności badawczo-rozwojowej
(B+R)
i innowacji na wyzwaniach, przed którymi stoi społeczeństwo, takimi jak zmiany klimatu,
poprawa efektywności energetycznej, zmiany demograficzne, ochrona zdrowia;
− Młodzież w drodze – poprawa jakości na wszystkich poziomach edukacji i szkoleń oraz
zwiększanie atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie międzynarodowej;
− Europejska agenda cyfrowa – osiągnięcie trwałych korzyści gospodarczych i społecznych z
jednolitego rynku cyfrowego opartego na dostępie do szerokopasmowego Internetu;
− Europa efektywnie korzystająca z zasobów – wsparcie zmiany w kierunku gospodarki
niskoemisyjnej i efektywniej korzystającej z zasobów środowiska oraz dążenie do
wyeliminowania zależności wzrostu gospodarczego od degradacji środowiska przyrodniczego
(ang. decoupling);
− Polityka przemysłowa w dobie globalizacji – poprawa warunków dla przedsiębiorczości,
zwłaszcza MSP oraz wsparcie rozwoju silnej bazy przemysłowej, zdolnej do konkurowania w
skali globalnej;
− Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia – stworzenie warunków do
unowocześnienia rynków pracy, przez ułatwienie mobilności pracowników i rozwój ich
umiejętności, w celu zwiększenia poziomu zatrudnienia oraz zapewnienie trwałości naszych
modeli społecznych;
− Europejski program walki z ubóstwem – zapewnienie spójności gospodarczej, społecznej i
terytorialnej poprzez pomoc osobom biednym i wykluczonym społecznie oraz umożliwienie im
aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym.
Zwiększeniu skuteczności programowania i wdrażania polityki rozwoju na szczeblu krajowym oraz
podniesieniu jakości funkcjonowania instytucji publicznych ma służyć model zarządzania
zaprezentowany w Założeniach systemu zarządzania rozwojem Polski.
Na podstawie Założeń… oraz przyjętego 24 listopada 2009 r. przez Radę Ministrów Planu
uporządkowania strategii rozwoju przygotowywana jest Długookresowa strategia rozwoju kraju z
horyzontem czasowym sięgającym 2030 roku oraz aktualizacja Średniookresowej strategii rozwoju
kraju. Jednocześnie przygotowywanych jest 9 nowych strategii rozwoju, realizujących średnioi długookresową strategię rozwoju kraju. Wśród nich znajdują się:
− Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki,
− Strategia rozwoju zasobów ludzkich,
− Strategia rozwoju transportu,
− Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko,
− Sprawne państwo,
− Strategia rozwoju kapitału społecznego,
− Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego – Regiony-miasta-obszary wiejskie,
− Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej,
− Strategia zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa.
Generalnie celem polityki gospodarczej jest stworzenie warunków do powrotu gospodarki na ścieżkę
szybkiego i jednocześnie zrównoważonego wzrostu, przy zapewnieniu optymalnego tempa konsolidacji
finansów publicznych i wysokiego poziomu inwestycji strukturalnych. Gospodarka wysoce
konkurencyjna – do jakiej dążymy – to gospodarka innowacyjna i efektywna, której uczestnicy są w
stanie skutecznie konkurować z innymi podmiotami na globalnym rynku, wykorzystując korzyści, jakie
daje współpraca i efektywne wykorzystanie zasobów (w tym wiedzy).
17
13.1
12.1
13.
10.
10.1
11.
11.1
12.
8.
9.
7.
6.1
6.
5.
3.2
4.
1.
2.
3.
3.1
Lp.
Wskaźnik rentowności obrotu brutto
- w tym przemysłu
Wskaźnik rentowności obrotu netto
- w tym przemysłu
Eksport towarów (wg SAD i od V.2004 r.
wg SAD i INTRASTAT)
Dynamika (rok poprzedni = 100)
Import towarów (wg SAD i od V.2004 r.
wg SAD i INTRASTAT)
Dynamika (rok poprzedni = 100)
Nakłady inwestycyjne ogółem (ceny stałe)
Mieszkania oddane do użytku
Produkcja budowlano-montażowa
Ceny produkcji sprzedanej przemysłu
(średnioroczne)
Ceny towarów i usług konsumpcyjnych
(średnioroczne)
Ceny towarów i usług konsumpcyjnych
(dynamika XII/XII)
Produkcja sprzedana przemysłu
Produkt krajowy brutto (ceny bieżące)
Produkt krajowy brutto (ceny stałe)
Popyt krajowy (ceny stałe)
Spożycie indywidualne z dochodów osobistych
(ceny stałe)
Nakłady brutto na środki trwałe (ceny stałe)
Wyszczególnienie
106,0
90,5
%
105,8
56.128,8
mln EUR
%
117,4
40.316,1
mln EUR
%
0,7
0,6
-0,3
-0,3
%
%
%
%
93,6
68,8
103,6
105,5
101,6
mld zł*
mld zł**
%*
%**
tys.
%
%
%
100,6
90,3
511,3
102,3
%
%
mld zł*
mld zł**
%*
%**
779,6
101,2
98,7
2001
Jedn.
miary
mld zł
%
%
103,7
58.211,8
107,5
43.229,9
0,8
1,2
-0,2
0,2
90,0
97,6
99,7
66,9
100,8
101,9
101,0
101,1
93,7
525,3
103,4
808,6
101,4
101,0
2002
103,4
60.182,8
109,5
47.398,7
2,8
3,8
1,7
2,5
100,6
162,7
100,9
67,5
101,7
100,8
102,6
108,3
99,9
564,6
102,1
843,2
103,9
102,8
2003
118,2
71.330,9
125,6
59.583,8
6,0
7,4
4,8
6,0
106,5
108,1
93,0
70,6
104,4
103,5
107,0
112,6
106,4
678,5
104,7
924,5
105,3
106,2
2004
113,8
81.156,0
119,6
71.380,8
4,9
6,0
3,9
4,8
107,7
114,1
78,6
82,5
101,5
100,7
102,1
100,7
106,5
698,7
687,8
103,7
102,1
983,3
103,6
102,5
2005
Tabela 1 Podstawowe wskaźniki sytuacji gospodarczej w latach 2001-2009 (układ dynamiczny, rok poprzedni = 100)
124,2
100.784,1
123,1
87.925,9
5,8
6,7
4,7
5,4
116,8
94,1
101,3
113,7
113,3
115,4
101,4
101,0
102,3
114,9
784,7
775,5
111,2
111,6
105,0
1.060,0
106,2
107,3
2006
119,5
120.389.5
115,8
101.838,7
6,1
7,0
5,0
5,9
120,4
118,3
125,9
117,4
117,8
133,7
104,0
102,5
102,3
117,6
885,0
873,5
111,2
110,7
104,9
1.176,7
106,8
108,7
2007
118,3
142.447,9
114,1
116.243,8
4,2
4,4
3,3
3,5
110,7
136,6
147,4
110,0
109,2
165,2
103,3
104,2
102,6
109,6
942,1
918,3
103,3
103,6
105,7
1.275,4
105,1
105,6
2008
75,5
107.528,9
84,5
98.274,5
5,0
5,8
4,1
4,8
99,9
102,2
160,0
148,0
103,5
103,5
103,4
96,5
912,7
99,2
102,3
1.344,0
101,8
99,0
2009
96,7
9.050,2
tys. osób
tys. osób
99,4
14.924
tys. osób
%
-2,8
-5.924
-15.812,8
2001
%
mln EUR
mln EUR
Jedn.
miary
-2,5
14.590
12.729
97,8
8.759,5
8.736,5
96,8
-5.924
-14.881,9
2002
99,1
8.661,7
99,5
12.663
-2,1
-4.878
-12.784,1
2003
99,7
8.640,2
99,6
12.615
-4,1
-8.166
-11.747,2
2004
101,7
8.786,7
100,9
12.728
-1,2
-3.016
-9.775,1
2005
102,0
8.965,9
101,2
12.880
-2,7
-7.445
-12.858,2
2006
104,7
9.387,7
102,4
13.334
-4,7
-14.696
-18.550,8
2007
104,9
9.850,8
102,8
13.713
-5,1
-18.302
-26.204,1
2008
99,4
9.786,8
b.d.
b.d.
-1,6
-5.005,0
-9.254,4
2009
Liczba bezrobotnych zarejestrowanych (na
tys. osób
3.115,1
3.217,0
3.175,7
2.999,6
2.773,0
2.309,4
1.746,6
1.473,8
1.893,0
koniec okresu)
18.1 Dynamika (rok poprzedni = 100)
%
115,3
103,3
98,7
94,5
92,4
83,3
75,6
84,4
128,4
19.
Stopa bezrobocia rejestrowanego (na koniec
18,0
%
17,5
20,0
19,0
17,6
14,8
11,4
9,5
11,9
roku)
20,0
20.
Przeciętne nominalne miesięczne
zł
2.045,1
2.097,8
2.185,0
2.273,4
2.360,6
2.475,9
2691,0
2.943,9
3.103,0
wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej
20.1 - w sektorze przedsiębiorstw
zł
2.203,1
2.277,4
2.341,5
2.438,6
2.515,8
2.643,9
2.888,2
3186,0
3325.0
21.
Przeciętne realne miesięczne wynagrodzenie
%
102,5
100,7
103,4
100,7
101,8
104,0
106,3
109,4
105,5
brutto w gospodarce narodowej
21.1 - w sektorze przedsiębiorstw
%
101,6
101,5
102,0
100,8
101,2
104,2
106,7
110,1
104,4
22.
Dynamika wydajności pracy (jako wartość
dodana brutto na 1 pracownika
%
101,9
103,6
104,1
105,6
102,4
104,7
104,2
102,0
b.d.
(rok poprzedni = 100)
23.
Saldo budżetu państwa
mln zł
-32.358
-39.403
-37.043
-41.417
-28.361
-25.063
-15.956
-24.591
-23.845
23.1 - w proc. PKB
%
-4,2
-4,9
-4,4
-4,5
-2,9
-2,4
-1,4
-1,9
-1,8
* dane wg PKD 2004; ** dane wg PKD 2007
Wskaźnik wolumenu produkcji oraz cen produkcji sprzedanej przemysłu od 2000 r. włącznie obliczono na podstawie cen bazowych. W roku 1995 - na podstawie cen producenta
Wskaźniki rentowności obrotu w gospodarce ogółem i przemyśle dotyczą podmiotów o liczbie pracujących powyżej 50 osób w górnictwie i kopalnictwie oraz przetwórstwie przemysłowym oraz
powyżej 20 osób w pozostałych sekcjach (w roku 1995 roku); dane za lata 2000 – 2009 dotyczą podmiotów o liczbie pracujących powyżej 49 osób we wszystkich sekcjach.
Dane w 2002 r. w dwóch ujęciach, tj. z uwzględnieniem pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie przy wykorzystaniu wyników Powszechnego Spisu Rolnego 1996 (licznik)
oraz Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 i Powszechnego Spisu Rolnego 2002 (mianownik)
Źródło: GUS i NBP oraz obliczenia DAP MG.
18.
17.1
16.1
17.
Dynamika (rok poprzedni = 100)
Saldo rachunku bieżącego
bilansu płatniczego
- w proc. PKB
Pracujący w gospodarce narodowej
(przeciętne w roku)
Dynamika (rok poprzedni = 100)
Przeciętne zatrudnienie w gospodarce
15.
15.1
16.
Saldo obrotów towarowych
Wyszczególnienie
14.
Lp.
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
CZĘŚĆ I
POLSKA I ŚWIAT
1. GŁÓWNE TENDENCJE W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ
1.1. Ogólny obraz sytuacji w gospodarce światowej w 2009 r.
Sytuacja w gospodarce globalnej w 2009 roku kształtowała się w znacznej mierze pod wpływem
światowego kryzysu gospodarczego. Po upadku Lehman Brothers we wrześniu 2008 roku kryzys
finansowy przełożył się na sferę realną, co spowodowało, że już w IV kwartale recesja dotknęła
największe rozwinięte gospodarki, a następnie osłabienie koniunktury przeniosło się na rynki
wschodzące. Pod koniec 2008 roku pogłębiły się spadki popytu w krajach rozwiniętych, co wpłynęło na
obniżenie się jego dynamiki w krajach rozwijających się. W konsekwencji wolumen handlu
międzynarodowego zaczął się zmniejszać i w całym 2009 roku obniżył się o ok. 12%.
W efekcie znacznego osłabienia popytu wewnętrznego oraz głębokiego załamania światowych obrotów,
w 2009 roku – według Międzynarodowego Funduszu Walutowego – odnotowano spadek globalnego
PKB o 0,6% (OECD szacuje, że spadek ten wyniósł 0,9%).
Tabela 2 Tempo wzrostu PKB w odniesieniu do roku poprzedniego w cenach stałych
2008
3,0
0,4
1,0
0,9
0,6
5,5
5,6
5,1
5,5
7,9
9,6
-1,2
7,3
1,8
Świat
Stany Zjednoczone
Europa
UE-27
Strefa euro
WNP
Rosja
Bliski Wschód i Północna Afryka
Afryka Subsaharyjska
Rozwijające się kraje Azji
Chiny
Japonia
Indie
Nowo uprzemysłowione gospodarki azjatyckie*
* Hong Kong, Republika Korei, Singapur, Tajwan
Źródło: DAP MG na podstawie danych IMF z kwietnia 2010
2009
-0,6
-2,4
-4,0
-4,1
-4,1
-6,6
-7,9
2,4
2,1
6,6
8,7
-5,2
5,7
-0,9
2010
4,2
3,1
1,3
1,0
1,0
4,0
4,0
4,5
4,7
8,7
10,0
1,9
8,8
5,2
W 2009 roku załamanie wzrostu gospodarczego dotknęło większość regionów świata, w szczególności
kraje rozwinięte oraz WNP. Spadek PKB w Europie wyniósł 4% wobec wzrostu na poziomie 1% w roku
2008. Podobna sytuacja wystąpiła w Unii Europejskiej oraz w strefie euro, gdzie spadek produktu
ocenia się na 4,1%. Wśród krajów rozwiniętych głęboka dekoniunktura wystąpiła również w Japonii, w
której PKB zmniejszył się o 5,2%.
21
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wyraźne załamanie koniunktury gospodarczej odnotowano w przypadku Wspólnoty Niepodległych
Państw, gdzie PKB w 2009 roku zmniejszył się o 6,6%. Obniżenie PKB było jeszcze większe w
dominującej w tej grupie gospodarce rosyjskiej (o 7,9%).
Relatywnie najkorzystniej sytuacja kształtowała się w rozwijających się krajach Azji, gdzie nie
odnotowano spadków PKB, lecz spowolnienie tempa wzrostu do 6,6%, czyli o 1,3 pkt. proc. w
porównaniu z rokiem 2008. Wzrost gospodarczy w Chinach w 2009 roku wyniósł 8,7% i okazał się o
niespełna 1 pkt. proc. wolniejszy niż przed rokiem. Gorzej sytuacja wyglądała w przypadku nowo
uprzemysłowionych gospodarek azjatyckich, gdzie spadek PKB wyniósł 0,9%.
Pogorszenie koniunktury odczuły też kraje Bliskiego Wschodu oraz Afryki. W krajach Bliskiego
Wschodu i Azji Północnej wzrost PKB wyhamował o 2,7 pkt. proc., do 2,4%, natomiast w regionie Afryki
Subsaharyjskiej o 3,4 pkt. proc. do 2,1%.
Zawirowania na rynku finansowym przełożyły się również na poziom światowych cen oraz kształtowanie
się kursów głównych walut. W ostatnich miesiącach 2008 roku odnotowano gwałtowne spadki cen
surowców, w tym przede wszystkim energetycznych i jednocześnie obserwowano umacnianie się
dolara. Z początkiem 2009 roku spadki cen zostały nieco wyhamowane. W tym czasie swoją pozycję
zaczęło powoli odbudowywać euro, które sukcesywnie umacniało się wobec dolara aż do wybuchu
kryzysu greckiego w grudniu 2009 roku. Od tego momentu rozpoczął się ponowny trend aprecjacyjny
dolara.
W ramach podejmowanych działań mających na celu neutralizowanie skutków kryzysu światowego, w
wielu gospodarkach władze wprowadziły pakiety instrumentów antykryzysowych. Głównym ich
zamierzeniem było zahamowanie spadków popytu wewnętrznego i prywatnej konsumpcji – przejawiało
się to m.in. w stosowaniu dopłat do zakupu dóbr trwałego użytku, w tym głównie samochodów.
Jakkolwiek działania te skutkowały pewnym wyhamowaniem spadków popytu, to jednak znacząco
wpłynęły na kondycję finansów publicznych w wielu krajach, co przejawiało się rosnącymi deficytami
budżetowymi i powiększaniem się poziomu długu publicznego.
W obliczu światowego kryzysu finansowego i gospodarczego globalny napływ bezpośrednich inwestycji
zagranicznych zmniejszył się z rekordowo wysokiego poziomu blisko 2 bln USD w 2007 roku do
niespełna 1,7 bln w roku 2008 (spadek o 14%). Spadkowa tendencja była kontynuowana również w
kolejnym roku – według wstępnych szacunków UNCTAD w całym 2009 roku globalny napływ BIZ mógł
obniżyć się do poziomu ok. 1 bln USD. Lekkie ożywienie jest spodziewane w 2010 roku, zaś wyraźna
poprawa sytuacji powinna nastąpić w roku 2011.
1.2. Sytuacja gospodarcza na ważniejszych rynkach światowych
1.2.1. Stany Zjednoczone
Po okresie głębokiej recesji, od drugiej połowy 2009 roku obserwuje się stopniowe ożywienie
amerykańskiej gospodarki, a co za tym idzie umiarkowany wzrost gospodarczy i pewną poprawę
podstawowych wskaźników makroekonomicznych. W znacznej mierze było to efektem serii rządowych
pakietów i działań stymulujących gospodarkę.
W 2009 roku PKB Stanów Zjednoczonych zmniejszył się o 2,4% wobec jego wzrostu o 0,4% w 2008
roku, przy czym w czwartym kwartale 2009 roku, w stosunku do analogicznego okresu roku
22
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
poprzedniego, odnotowano jego wzrost o 5,6%. Według szacunków OECD w roku 2010 wzrost
gospodarczy w Stanach Zjednoczonych wyniesie 3,2%.
Odnotowany w 2009 roku spadek PKB nastąpił głównie w konsekwencji radykalnego spadku krajowych
inwestycji brutto, tj. o 14,5%, czyli ponad 4-krotnie szybszego niż w roku 2008. Z kolei popyt
wewnętrzny spadł o 3,4% (wobec spadku o 0,7% rok wcześniej), a konsumpcja prywatna zmniejszyła o
0,6%.
Wskaźnik bezrobocia zwiększył się z poziomu 5,8% w roku 2008 do 9,3% w roku 2009, czyli do
poziomu najwyższego od pierwszej połowy lat 80. Przewiduje się, że w kolejnych latach - wraz ze
wzrostem popytu wewnętrznego - stopa bezrobocia w Stanach Zjednoczonych będzie się stopniowo
zmniejszać.
Tabela 3 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki USA (w relacji do roku poprzedniego) w %
2008
PKB
0,4
Popyt wewnętrzny
-0,7
Konsumpcja prywatna
-0,2
Nakłady brutto na środki trwałe
-3,6
Ceny konsumpcyjne
3,8
Stopa bezrobocia
5,8
Eksport (towary i usługi)
5,4
Import (towaru i usługi)
-3,2
Bilans na ROB (% PKB)
-4,9
Źródło: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2010.
2009
-2,4
-3,4
-0,6
-14,5
-0,3
9,3
-9,6
-13,9
-2,9
2010 pw
3,2
3,5
2,6
2,0
1,9
9,7
9,4
10,0
-3,8
2011 pw
3,2
3,4
2,7
8,8
1,1
8,9
7,9
8,4
-4,0
W 2009 roku eksport Stanów Zjednoczonych zmniejszył się znacznie łagodniej niż innych światowych
potęg handlowych, tj. o 9,6%, przy czym w trzecim kwartale 2009 roku wzrósł on o 17,8%, a w
czwartym już prawie o 23%. Z kolei import w tym okresie spadł o 13,9%, w tym w trzecim kwartale 2009
roku zwiększył się o 21,3%, a w kolejnym kwartale o 15,8%. Przełożyło się to na redukcję deficytu na
rachunku obrotów bieżących z 4,9% PKB w 2008 roku do 2,9% PKB w roku 2009.
Według prognoz OECD amerykański eksport zwiększy się w 2010 roku o 9,4%, a import o 0,6 pkt. proc.
szybciej czyli o 10%.
1.2.2. Japonia
Obserwowane w 2009 roku załamanie japońskiej gospodarki, w konsekwencji światowego kryzysu, było
najpoważniejsze w powojennej historii państwa. Japoński PKB w IV kwartale ubiegłego roku spadł o
1,4%, podczas gdy w całym 2009 roku zmniejszył się o 5,2%. Jednocześnie eksperci OECD
prognozują, że w 2010 roku tempo wzrostu gospodarki japońskiej wyniesie 3%.
Negatywne skutki kryzysu światowego były tak silnie odczuwalne w Japonii w dużej mierze ze względu
na stosunkowo silne uzależnienie jej gospodarki od handlu zagranicznego. W roku ubiegłym wolumen
eksportu zmniejszył się o 24%, a wolumen importu o 17%. Ocenia się, że to właśnie eksport będzie
główną siłą napędową ożywienia Japonii po kryzysie. Jakkolwiek w IV kwartale 2009 roku odnotowano
spadek jego wolumenu o 5%, to w I kwartale br. nastąpił jego wzrost o 34% (w ujęciu rok do roku),
pomimo istotnej aprecjacji jena. Wskazuje się, że wzrost japońskiego eksportu wynika głównie z dużego
popytu zgłaszanego z rynku chińskiego, który jest odbiorcą ok. ¼ łącznego wywozu z Japonii. Według
prognoz w 2010 roku należy spodziewać się dynamicznego wzrostu japońskiego eksportu – o 17,8%,
import zaś wzrośnie o 8,3%.
23
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Konsumpcja prywatna spadła w 2009 roku o 1%, przy czym w ostatnim kwartale ubiegłego roku
odnotowano jej wzrost o 1,1%. Utrzymanie jej na względnie stałym poziomie wynikało z wprowadzenia
przez rząd instrumentów fiskalnych takich, jak m.in. dopłaty do wybranych dóbr trwałego użytku, w tym
do zakupu samochodów. Ceny konsumpcyjne w Japonii spadły w 2009 roku o 1,4%, przy czym ceny
gruntów zmniejszyły się o ok. 5%.
Stopa bezrobocia w 2009 roku wyniosła w Japonii 5,1% i zwiększyła się o 1,1 pkt. proc. w porównaniu z
rokiem 2008. Wartość najwyższą osiągnęła ona w połowie roku 2009, kiedy to wyniosła 5,5%. Eksperci
OECD szacują, że stopa bezrobocia byłaby większa o ok. 1,5 pkt. proc., gdyby rząd nie wprowadził
dopłat do wynagrodzeń wypłacanych pracownikom firm, które nie dokonały redukcji zatrudnienia,
pomimo swoich pierwotnych planów. Słaba kondycja rynku pracy objawiła się również spadkiem
nominalnych wynagrodzeń o 4% na koniec 2009 roku.
Zastosowane przez państwo instrumenty fiskalne przyczyniły się do pobudzenia gospodarki, ale
jednocześnie wpłynęły na wzrost deficytu budżetowego z 3% PKB w 2007 roku do 9% PKB w roku
2009. Przewiduje się, że utrzyma się on na podobnym poziomie w latach 2010-2011, co w połączeniu z
brakiem reform fiskalnych będzie wpływać na powiększanie długu publicznego, którego obecny poziom
jest najwyższym notowanym wśród krajów OECD (na koniec 2009 r. wyniósł 217% PKB).
Tabela 4 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki japońskiej (w relacji do roku poprzedniego) w %
2008
PKB
-1,2
Popyt wewnętrzny
-1,3
Konsumpcja prywatna
-0,7
Nakłady brutto na środki trwałe
-2,6
Ceny konsumpcyjne
1,4
Stopa bezrobocia
4,0
Eksport (towary i usługi)
1,6
Import (towary i usługi)
0,9
Bilans na ROB (% PKB)
3,3
Źródło: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2010.
2009
-5,2
-4,0
-1,0
-14,3
-1,4
5,1
-24,0
-17,0
2,8
2010 pw
3,0
1,7
2,0
0,0
-0,7
4,9
17,8
8,3
3,3
2011 pw
2,0
2,0
1,2
4,6
-0,3
4,7
7,8
8,2
3,5
Niepewność co do ożywienia gospodarki japońskiej w dużej mierze powiązana jest z kształtowaniem
polityki fiskalnej oraz wpływem instrumentów fiskalnych na wzrost konsumpcji prywatnej. Ponadto,
jakkolwiek wzrost gospodarczy – w przypadku Japonii powiązany z rozwojem eksportu – jest silnie
uzależniony od skali ożywienia w światowym handlu, to duża i gwałtowna aprecjacja jena może
zahamować wzrost eksportu. Niemniej jednak ocenia się, że pobudzenie eksportu na skutek wzrostu
światowych obrotów przyczyni się do ożywienia inwestycyjnego oraz poprawy warunków na rynku
pracy.
1.2.3. Europa
W 2009 roku PKB w Europie zmniejszył się o 4% (w porównaniu ze wzrostem o 1% w roku 2008), przy
czym spadek produktu był większy w rozwiniętych krajach europejskich. W strefie euro PKB zmniejszył
się o 4,1%. W tej grupie państw największe spadki dotknęły Finlandię (7,8%), Słowenię (7,3%) oraz
Irlandię (7,1%), najmniejsze zaś Cypr (1,7%) i Maltę (1,9%). Tempo spadku u naszego głównego
partnera handlowego – Niemiec – wyniosło 4,9% wobec wzrostu o 1% w roku 2008.
Natomiast na tle grupy krajów zaliczanych przez MFW do grona rozwijających się państw Europy,
korzystnie wyróżniała się Polska, która była jedyną unijną gospodarką wykazującą dodatnie tempo
wzrostu gospodarczego w 2009 roku (1,8%). Wśród tych krajów najgłębsze załamanie gospodarcze
odnotowano w krajach bałtyckich - na Łotwie spadek PKB wyniósł 18%, na Litwie 15%, a w Estonii
24
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
14,1%. Głęboka dekoniunktura w państwach bałtyckich oraz m.in. w Bułgarii i Rumunii – czyli
rozwijających się krajach posiadających istotne deficyty na rachunku obrotów bieżących oraz silnie
uzależnionych od finansowania zewnętrznego – wynikała w dużej mierze właśnie ze znacznego
ograniczenia w dostępie do zewnętrznego finansowania.
Popyt wewnętrzny w 2009 roku w strefie euro, na skutek oddziaływania kryzysu, zmniejszył się o 3,3%,
natomiast konsumpcja prywatna spadła w tym czasie o 1%. Spośród krajów europejskich najgłębsze
załamanie popytu wewnętrznego nastąpiło w Islandii (20,1%), Irlandii (13,4%) i na Węgrzech (11,5%).
W przypadku Niemiec i Francji – najważniejszych gospodarek strefy euro – spadki popytu wyniosły
odpowiednio 2% i 2,4%. Głębsze załamanie odnotowano w Wielkiej Brytanii, gdzie popyt wewnętrzny
obniżył się o 5,3%.
Skutkiem globalnego spadku cen, w szczególności cen surowców oraz redukcji globalnego popytu było
zmniejszanie się poziomu inflacji w strefie euro (HICP), która w 2009 roku wyniosła 0,3% wobec 3,3% w
roku 2008. Nieco niższe tempo wzrostu cen odnotowano w gospodarce niemieckiej (0,2%) oraz
francuskiej (0,1%). EBC w celu przeciwdziałania wystąpieniu deflacji już od jesieni 2008 roku obniżał
stopy procentowe do poziomu 1% (od maja 2009 r.).
Wpływ kryzysu finansowego na realną sferę gospodarki europejskiej uwidocznił się również w rosnącej
stopie bezrobocia, która w 2009 roku w strefie euro wyniosła 9,4% wobec 7,5% rok wcześniej.
Największy wzrost bezrobocia odnotowano w Hiszpanii, gdzie osiągnęło ono poziom 18%, czyli o 6,7
pkt. proc. większy niż w roku 2008. Natomiast relatywnie niewielkie zwiększenie stopy bezrobocia (o 0,2
pkt. proc.) odnotowano w przypadku gospodarki niemieckiej, gdzie wyniosła ona 7,6%.
W rezultacie zastosowania w najważniejszych gospodarkach europejskich instrumentów fiskalnych –
głównie w celu wyhamowania spadków popytu wewnętrznego – deficyt budżetowy w strefie euro wzrósł
z 2% PKB w 2008 roku do 6,3% w roku 2009, a dług publiczny przekroczył poziom 78% PKB.
Tabela 5 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki strefy euro (w relacji do roku poprzedniego) w %
2008
PKB
0,5
Popyt wewnętrzny
0,5
Konsumpcja prywatna
0,3
Nakłady brutto na środki trwałe
-0,9
Ceny konsumpcyjne
3,3
Stopa bezrobocia
7,5
Bilans na ROB (% PKB)
-0,8
Źródło: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2010.
2009
-4,1
-3,3
-1,0
-10,7
0,3
9,4
-0,3
2010 pw
1,2
0,3
0,1
-2,2
1,4
10,1
0,3
2011 pw
1,8
1,1
1,0
2,2
1,0
10,1
0,8
Według prognoz OECD, w 2010 roku można spodziewać się umiarkowanego ożywienia koniunktury w
strefie euro – oczekuje się wzrostu PKB na poziomie 1,2%, przy czym skala ożywienia będzie
zróżnicowana w poszczególnych państwach. Wśród krajów strefy euro najszybszego wzrostu
gospodarczego eksperci spodziewają się na Słowacji (3,6%). Jednocześnie przewiduje się kontynuację
spadku PKB w takich krajach, jak Grecja (3,7%), Irlandia (0,7%) oraz Hiszpania (0,2%). Wychodzenie z
recesji przez te kraje będzie znaczniej wolniejsze głównie ze względu na brak wewnętrznej równowagi
fiskalnej i równowagi na rachunku obrotów bieżących.
Według prognoz MFW szybszy wzrost będzie dotyczył krajów wschodzącej Europy (2,9%), na czym
zaważyć ma dynamiczne tempo wzrostu gospodarczego w Turcji (5,2% wg MFW i 6,8% wg OECD) i
Polsce (2,7% wg MFW i 3,1% wg OECD). Jednocześnie ocenia się, że recesja i wychodzenie z kryzysu
najdłużej potrwa w krajach bałtyckich, gdzie w przypadku Litwy i Łotwy w 2010 roku prognozowane są
dalsze spadki PKB odpowiednio o 1,6% i 4%.
25
MINISTERSTWO GOSPODARKI
1.2.4. Rozwijające się rynki azjatyckie
Spowolnienie rozwoju światowej gospodarki w roku 2008, a także w pierwszej połowie 2009 roku stałyo
się mocnym fundamentem dla prognoz mówiących o znaczącym wyhamowaniu wzrostu PKB w krajach
azjatyckich w całym roku 2009. Według wstępnych danych MFW wśród państw tego regionu najgorzej
wyglądała sytuacja w Singapurze, Tajwanie, Hong Kongu, Republice Korei, Malezji oraz Tajlandii, gdzie
odnotowano spadki PKB.
Mimo tak negatywnych oczekiwań co do kształtowania się koniunktury w gospodarkach krajów
azjatyckich w 2009 roku, rzeczywistość ekonomiczna obrała zdecydowanie bardziej pozytywny kierunek
zmian. Wyniki osiągnięte przez analizowane wschodzące gospodarki były nie tylko lepsze od
pierwotnych prognoz, ale również – przykładowo w odróżnieniu od Europy – miały bardziej
zrównoważony charakter, tj. opierały się na nadal relatywnie wysokich poziomach popytu wewnętrznego
oraz zewnętrznego. Tendencję tą obrazuje przede wszystkim gospodarka Chin, będąca główną siłą
napędową rozwijających się państw Azji, która odnotowała wzrost PKB na poziomie 8,7% w 2009 roku
(według pierwotnej prognozy MFW miał on wynieść 6,5%) wobec 9,6% w roku 2008.
Istotnym czynnikiem spowolnienia negatywnych trendów, będących skutkiem globalnego kryzysu
gospodarczego, ‘importowanych’ niejako ze Stanów Zjednoczonych i dalej Unii Europejskiej, była w
przeważającej mierze szybka normalizacja sytuacji w handlu zagranicznym, w tym szczególnie w
eksporcie. Element ten pozwolił na podtrzymanie dynamiki produkcji analizowanych gospodarek, ale
także wyhamował w dużej mierze odpływ kapitału z regionu. Ponadto na tak dobre wyniki złożyły się
czynniki długookresowe jak m.in. niski poziom długu publicznego. Zrównoważona polityka
wydatkowania środków publicznych w poprzednich okresach pozwoliła w czasie globalnej recesji na
bardziej zdecydowane, ekspansywne wsparcie gospodarki środkami publicznymi.
Gospodarka Chin pomimo spowolnienia, nadal jest jedną z najprężniej rozwijających się gospodarek
regionu. PKB w 2009 roku wzrósł o 8,7%, a przewidywany wzrost PKB w roku 2010 wyniesie 10%.
Główną determinantą przyrostu PKB pozostaje tu popyt wewnętrzny. Ponadto pozytywnym sygnałem
dla długookresowego wzrostu gospodarczego w Chinach jest nadal szybko rozwijający się rynek pracy,
którego dynamika jest w dużej mierze pochodną rosnących inwestycji. Oczekuje się, że w 2010 roku, w
związku z narastającym ryzykiem przegrzania rynku nieruchomości, zarówno polityka monetarna, jak i
fiskalna Chin przybiorą bardziej neutralny kierunek. Możliwe jest również kontynuowanie działań
ukierunkowanych na ograniczenie akcji kredytowej.
W roku 2009 duży wpływ na kształtowanie koniunktury w Indiach, poza nadal utrzymującą się
niepewnością na rynku finansowym, miała również sytuacja wewnętrzna. Bardzo słaby wynik produkcji
w sektorze rolnym odpowiadającym za niemalże 20% PKB, skutecznie ograniczył dynamikę wartości
dodanej w gospodarce. Finalnie tempo wzrostu gospodarczego w Indiach wyniosło w 2009 roku 5,7%
wobec 7,3% wzrostu w roku 2008. W 2010 roku przewiduje się przyspieszenie do poziomu 8,8%.
Mimo znacznego spowolnienia dynamiki PKB w 2009 r. (wzrost o 1,7%, przy wzroście o 4,7% w roku
ubiegłym) perspektywy dla krajów należących do Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej
(ASEAN) na lata kolejne są pozytywne. Oczekuje się, że wraz z intensywnym przyrostem popytu
wewnętrznego, stymulowanym rosnącym zatrudnieniem, już w bieżącym roku wzrost gospodarczy
gospodarek wchodzących w skład ASEAN znacząco przekroczy poziom 5%. W 2009 roku na tle całej
grupy korzystnie wyróżnia się gospodarka Indonezji, której tempo wzrostu wyniosło 4,5%.
26
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 6 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych w % (w relacji do roku poprzedniego)
2008
9,6
7,3
2,0
6,0
2,5
3,8
4,6
6,2
2,3
0,7
2,1
1,4
PKB
2009 2010 pw
8,7
10,0
5,7
8,8
2,0
3,0
4,5
6,0
-2,3
5,5
0,9
3,6
-1,7
4,7
5,3
6,0
0,2
4,5
-1,9
6,5
-2,7
5,0
-2,0
5,7
2011 pw
9,9
8,4
4,0
6,2
5,5
4,0
5,0
6,5
5,0
4,8
4,4
5,3
Chiny
Indie
Pakistan
Indonezja
Tajlandia
Filipiny
Malezja
Wietnam
Republika Korei
Tajwan
Hong Kong
Singapur
Źródło: DAP MG na podstawie danych MFW z kwietnia 2010.
2008
5,9
8,3
12,0
9,8
5,5
9,3
5,4
23,1
4,7
3,5
4,3
3,8
Ceny konsumpcyjne
2009 2010 pw 2011 pw
-0,7
3,1
2,4
10,9
13,2
5,5
20,8
11,5
7,5
4,8
4,7
5,8
-0,8
3,2
1,9
3,2
5,0
4,0
0,6
2,0
2,1
6,7
12,0
10,3
2,8
2,9
3,0
-0,9
1,5
1,5
0,5
2,0
1,7
2,2
2,5
1,8
W prognozowaniu rozwoju sytuacji w regionie akcentuje się metody zwalczania kryzysu przez rządy
poszczególnych państw. Istnieje obawa, iż zbyt duża ekspansja fiskalna, przy jednoczesnym obniżaniu
podatków, spowoduje wzrost stóp procentowych wrażliwych dla sektora prywatnego, a w przyszłości
problemy związane ze spłatą zadłużenia sektora finansów publicznych. Jednocześnie utrzymująca się
recesja krajów rozwiniętych może spowodować, iż w dłuższej perspektywie kraje wschodniej Azji będą
coraz mniej opierać swoją gospodarkę na eksporcie do krajów Europy Zachodniej i Ameryki Północnej.
1.2.5. Wspólnota Niepodległych Państw
W 2009 roku w krajach WNP odnotowano obniżenie PKB o 6,6% wobec jego wzrostu o 5,5% w roku
wcześniejszym.
Znaczące pogorszenie koniunktury gospodarczej w państwach tego regionu nastąpiło szczególnie w
wyniku drastycznego załamania cen surowców energetycznych w 2009 roku, w tym przede wszystkim
ropy naftowej, jak również ze względu na zmniejszony dostęp do źródeł finansowania zewnętrznego.
Wśród państw tego regionu spadek PKB wystąpił w sześciu krajach, w tym największy na Ukrainie
(spadek o 15,1% wobec wzrostu o 2,1% w roku 2008) oraz w Armenii (spadek o 14,4% wobec wzrostu
o 6,8% w roku 2008). Z kolei najszybciej w tym czasie rozwijała się gospodarka Azerbejdżanu oraz
Uzbekistanu – w tempie odpowiednio: 9,3% i 8,1%. Na Białorusi natomiast odnotowano nieznaczny
wzrost PKB.
W WNP wskaźnik inflacji zmniejszył się z 15,6% w 2008 roku do 11,2% w 2009 roku, w tym w Rosji
wyniósł 11,7%, na Ukrainie 15,9%, a na Białorusi 13% wobec ich poziomów sprzed roku odpowiednio:
14,1%, 25,2% i 14,8%. W Uzbekistanie natomiast – jako jedynym państwie z tego regionu –
odnotowano zwiększenie wskaźnika inflacji z 12,7% w roku 2008 do 14,1% w 2009 roku, a w
Turkmenistanie deflację – 2,7%.
U najważniejszego partnera handlowego Polski z tego regionu – Rosji – PKB zmniejszył się o 7,9%
wobec jego wzrostu o 5,6% w roku 2008. W Rosji – podobnie jak w całej WNP – załamanie
gospodarcze było w szczególności rezultatem spadku cen surowców energetycznych. Ponadto na
ogólną złą sytuację gospodarczą wpłynęły spadek płac i dochodów realnych, a z tym związane
znaczące zmniejszenie popytu wewnętrznego i produkcji przemysłowej, spadek aktywności
inwestycyjnej, zwiększona aktywność państwa w zakresie ochrony rynku wewnętrznego oraz
ograniczenia w dostępie podmiotów gospodarczych do kredytów.
27
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Dane za ostatni kwartał 2009 roku, jak i za pierwsze miesiące br. wskazują na wychodzenie z recesji
państw WNP oraz na ich powolne ożywienie gospodarcze. Wpływ na to miało kilka zasadniczych
czynników, w tym przede wszystkim wzrost cen surowców energetycznych oraz nieznaczne
zwiększenie produkcji i zatrudnienia, normalizacja światowego handlu i przepływów kapitałowych oraz
programy wsparcia Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
Prognozuje się, że w 2010 roku gospodarka tego regionu będzie się rozwijać w tempie 4%, w tym
najważniejszych partnerów handlowych Polski – Rosji, Ukrainy i Białorusi – w tempie odpowiednio: 4%,
3,7% i 2,4%.
Tabela 7 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych w % (w relacji do roku poprzedniego)
PKB
2008
2009
2010 pw
2011 pw
WNP
5,5
-6,6
4,0
3,6
Rosja
5,6
-7,9
4,0
3,3
Ukraina
2,1
-15,1
3,7
4,1
Kazachstan
3,2
1,2
2,4
4,2
Białoruś
10,0
0,2
2,4
4,6
Turkmenistan
10,5
4,1
12,0
12,2
Armenia
6,8
-14,4
1,8
3,0
Azerbejdżan
10,8
9,3
2,7
0,6
Źródło: DAP MG na podstawie danych MFW z kwietnia 2010.
2008
15,6
14,1
25,2
17,1
14,8
14,5
9,0
20,8
Ceny konsumpcyjne
2009
2010 pw
11,2
7,2
11,7
7,0
15,9
9,2
7,3
7,3
13,0
7,3
-2,7
5,0
3,4
6,8
1,5
4,7
2011 pw
6,1
5,7
8,9
6,6
6,2
5,4
5,2
3,5
1.3. Realny wzrost globalnego handlu towarowego w 2009 roku
Wolumen światowego handlu towarami – według wstępnych szacunków WTO – obniżył się w 2009 roku
o 12,2% po stronie eksportu oraz o 12,9% po stronie importu, co było najgłębszym załamaniem obrotów
międzynarodowych od II wojny światowej.
Tabela 8 Tempo zmian światowego wolumenu wymiany handlowej w latach 2007-2009 (zmiana do roku
poprzedniego, ceny stałe z 2005 roku)
2007
6,4
4,8
6,7
3,3
4,2
4,0
7,5
4,8
4,5
11,7
19,8
9,4
14,4
9,0
Świat
Ameryka Północna
Stany Zjednoczone
Ameryka Południowa i Środkowa
Europa
UE-27
WNP
Afryka
Bliski Wschód
Azja
Chiny
Japonia
Indie
Nowo uprzemysłowione kraje Azji*
*Hongkong, Republika Korei, Singapur i Tajwan
Źródło: DAP MG na podstawie danych WTO z marca 2010.
Eksport
2008
2,1
2,1
5,8
0,8
0,0
-0,1
2,2
0,7
2,3
5,5
8,6
2,3
14,4
4,9
28
2009
-12,2
-14,4
-13,9
-5,7
-14,4
-14,8
-9,5
-5,6
-4,9
-11,1
-10,5
-24,9
-6,2
-5,9
2007
6,1
2,0
1,1
17,6
4,4
4,1
19,9
13,8
14,6
8,2
13,8
1,3
18,7
5,3
Import
2008
2,2
-2,4
-3,7
13,3
-0,6
-0,8
16,3
14,1
14,6
4,7
3,8
-1,3
17,3
3,5
2009
-12,9
-16,3
-16,5
-16,3
-14,5
-14,5
-20,2
-5,6
-10,6
-7,9
2,8
-12,8
-4,4
-11,4
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Spadek wolumenu obrotów towarowych odnotowano w 2009 roku we wszystkich regionach świata.
Realne załamanie eksportu w najbardziej rozwiniętych krajach okazało się większe od średniej
światowej. W Stanach Zjednoczonych wolumen eksportu obniżył się o 13,9%, w Unii Europejskiej o
14,8%, a w Japonii aż o 24,9%. Jednocześnie mniejsze spadki odnotowano w krajach rozwijających się.
Relatywnie najmniejszy spadek wolumenu eksportu odnotowano w regionie państw eksportujących ropę
naftową – na Bliskim Wschodzie, gdzie wyniósł on 4,9%. Natomiast wolumen importu obniżył się tu
ponad 2-krotnie szybciej, tj. o 10,6%.
Realny spadek importu w 2009 roku okazał się z kolei największy w przypadku WNP, gdzie załamanie
wyniosło 20,2%, podczas gdy tempo spadku wolumenu eksportu było dwa razy wolniejsze (9,5%). W
okresie przed kryzysem ta grupa rynków charakteryzowała się stosunkowo wysoką dynamiką importu –
w 2007 roku zwiększył się on o 19,9%, a w roku 2008 o 16,3% (pomimo pojawienia się objawów
dekoniunktury w II połowie roku).
Wolumen eksportu krajów Azji obniżył się o 11,1%, czyli o 3,2 pkt. proc. wolniej niż wolumen importu z
tego regionu. Dominującym rynkiem jest tu rynek chiński, gdzie realny spadek wywozu wyniósł 10,5%.
Chiny są jednocześnie gospodarką, w której w 2009 roku zwiększył się wolumen importu – o 2,8%. W
przypadku drugiego dużego azjatyckiego rynku – Indii – spadki wolumenu obrotów wyniosły 6,2% po
stronie eksportu oraz 4,4% po stronie importu. Wolniejsze tempo spadku niż średnia światowa
odnotowano również w grupie nowouprzemysłowionych krajów Azji, do których zalicza się Hongkong,
Republikę Korei, Singapur i Tajwan, gdzie wolumen eksportu obniżył się o 5,9%, zaś załamanie
wolumenu importu było głębsze i wyniosło 11,4%.
W 2009 roku realny eksport towarowy Ameryki Północnej zmniejszył się w tempie 14,4%, czyli o 2,2 pkt.
proc. szybciej niż eksport światowy. Natomiast w imporcie z tego regionu spadek wolumenu wyniósł
16,3% i okazał się o 3,4 pkt. proc. głębszy niż załamanie ogólnego światowego importu. Analogicznie
kształtowała się sytuacja w Stanach Zjednoczonych, gdzie wolumen obniżył się o 13,9% w eksporcie i
16,5% w imporcie.
Realne spadki obrotów w Europie również były jednymi z wyższych w porównaniu ze średnią światową.
W tym regionie wolumen eksportu zmniejszył się o 14,4%, a importu o 14,5%. Na podobnym poziomie
kształtowało się załamanie wolumenu obrotów wewnątrzunijnych – tu z kolei spadek po stronie eksportu
wyniósł 14,8%, a importu 14,5%.
Ameryka Południowa i Środkowa zmniejszyła swój realny eksport towarowy o 5,7%, czyli o 6,5 pkt.
proc. wolniej niż eksport światowy. Natomiast wolumen importu z tego regionu zmniejszył się o 16,3%,
czyli o 3,4 pkt. proc. szybciej niż globalny import.
Relatywnie wolniejsze tempo spadku wolumenu obrotów odnotowano w krajach afrykańskich, gdzie
zarówno po stronie eksportu, jak i importu odnotowano spadki po 5,6%.
29
MINISTERSTWO GOSPODARKI
1.4. Uwarunkowania cenowo – kursowe globalnych obrotów
towarowych w 2009 roku
1.4.1. Zmiany cen światowych
Na skutek światowego kryzysu w ostatnich miesiącach 2008 roku obserwowana była tendencja
spadkowa światowych cen towarów, które osiągnęły najniższy poziom w lutym 2009 roku, po czym
nastąpiło ich ponowne odbicie. Na koniec 2009 roku indeks cen towarów szacowany przez MFW wzrósł
o ponad 40% w stosunku do wartości tego wskaźnika z lutego 2009 roku. Główną tego przyczyną był
wzrost cen ropy naftowej (o ponad 70%) i cen metali (o ok. 60%). Pomimo lepszej sytuacji na rynkach
wartość tego wskaźnika jest nadal niższa o 25% od jego najwyższego poziomu z lipca 2008 roku.
Kształtowanie się cen na rynkach towarów konsumpcyjnych w czasie ostatniego kryzysu oraz w trakcie
stopniowego polepszenia koniunktury jest odmienne w porównaniu do poprzednich światowych
kryzysów. W tym przypadku doszło do znacznie szybszej poprawy sytuacji ekonomicznej. Wynika to z
szybszego od oczekiwań tempa wychodzenia z kryzysu światowej gospodarki oraz z powodu coraz
większej roli krajów rozwijających się w światowej wymianie. Szczególnie istotna była mniejsza
podatność na skutki kryzysu azjatyckich krajów rozwijających się, gdzie konsumpcja w ostatnich latach
zwiększała się najszybciej.
Ceny ropy naftowej, po odbiciu z kryzysowego poziomu w drugim kwartale 2009 roku, ustabilizowały się
na poziomie między 70 a 80 USD za baryłkę w I kwartale br. Główną przyczyną wzrostu cen było
wychodzenie światowej gospodarki z kryzysu, a zwłaszcza szybsze tempo poprawy sytuacji
ekonomicznej w krajach rozwijających się. Szacuje się, że kraje rozwijające się przyczyniły się
najbardziej do zwiększonego popytu na ropę naftową – w ok. 10-20%. Warto zaznaczyć, że najnowsze
dane Międzynarodowej Agencji Energetycznej wskazują na spadek ogólnoświatowego zapotrzebowania
na ropę o 1,3 miliona baryłek dziennie w 2009 roku, spowodowany głównie ograniczeniem popytu w
krajach OECD. Dla kontrastu, znacznie wzrosła konsumpcja ropy naftowej w krajach rozwijających się.
Kształtowanie się cen ropy w krótkim okresie zależy obecnie od tego, czy światowa gospodarka nadal
będzie przyspieszać w takim tempie, co spowoduje presję popytową na wzrost cen oraz od podaży tego
surowca, zwłaszcza od ustaleń w ramach organizacji OPEC. Wzrost cen tego surowca w kwietniu 2010
roku wynikał z przekonań, że gospodarka będzie się szybciej rozwijać niż wcześniej przewidywano.
Ewentualny wzrost cen powyżej poziomu 80 USD za baryłkę w krótkim okresie będzie zależał od tego,
czy kraje produkujące ropę zdecydują się na zmniejszenie wolnych mocy produkcyjnych.
Kształtowanie się cen w średnim okresie zależeć będzie od utrzymania stabilności relacji popytu i
podaży. Po stronie podaży obiecująco rokują poszukiwania nowych złóż surowca. W pierwszej połowie
2009 roku odnotowano nowe złoża, szacowane na ok. 10 miliardów baryłek (największe nowoodkryte
zasoby od 1990 roku). Po stronie popytu przewiduje się dalszy wzrost zapotrzebowania w krajach
rozwijających się, pomimo spadku energochłonności tych gospodarek. Wpływ na cenę ropy w dłuższym
okresie będzie miała również sytuacja na rynku surowców alternatywnych, takich jak gaz ziemny czy
węgiel.
Wzrost cen na rynkach metali był niewiele niższy od wzrostu zanotowanego na rynku ropy naftowej. Po
tym jak indeks cen metali szacowany przez MFW stracił ponad połowę przedkryzysowej najwyższej
30
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
wartości, notując najniższy poziom w lutym 2009 roku, a od tego momentu – do końca 2009 roku – jego
wartość podwoiła się. Głównym motorem wzrostu cen metali były miedź, ołów i cynk.
Do znacznej poprawy sytuacji na tym rynku przyczyniły się w głównym stopniu kraje rozwijające się. Po
stronie popytowej dominujące znaczenie miały Chiny, których zapotrzebowanie na metale wzrosło o ok.
24% na skutek wprowadzenia pakietu stymulacyjnego oraz inwestycji publicznych. W większości
gospodarek zanotowano jednak spadek zapotrzebowania na metale w 2009 roku. Po stronie podaży na
wzrost cen wpłynęły ograniczenia w produkcji oraz zahamowanie obniżki kosztów ich wytwarzania, co
było efektem zaostrzenia norm środowiskowych oraz sytuacji na rynku pracy. Na skutek silnego popytu
oraz ograniczonej podaży wewnętrznej import metali do Chin wzrósł gwałtownie w 2009 roku, w tym
przede wszystkim import niklu, cyny i ołowiu.
Biorąc pod uwagę relatywnie niską konsumpcję metali per capita w Chinach w porównaniu do innych
krajów rozwijających się oraz przewidywania co do kontynuacji silnego wzrostu zapotrzebowania na
metale ryzyko spowolnienia na ich rynku obecnie jest niewielkie. Analitycy spodziewają się dalszego,
stopniowego wzrostu cen metali, podobnie jak wszystkich surowców ogółem.
W przeciwieństwie do wielu innych towarów konsumpcyjnych, ceny żywności zanotowały jedynie
skromny wzrost w stosunku do najniższych poziomów z grudnia 2008 roku, chociaż należy też
pamiętać, że spadek ich cen w wyniku kryzysu był mniejszy niż w przypadku innych towarów
konsumpcyjnych, a przede wszystkim surowców.
Rok 2010 rozpoczął się spadkiem cen żywności. Wartość indeksu cen żywności według MFW obniżyła
się w stosunku do końca 2009 roku o 5%. Główną tego przyczyną był wzrost ich podaży. Przewiduje
się, że w ciągu kilku kolejnych lat wzrost podaży produktów pochodzących z upraw – m.in. kukurydzy,
ryżu, soi i pszenicy przewyższy ewentualny wzrost zapotrzebowania na nie.
Wyjątkami wśród towarów żywnościowych są kakao i cukier – w związku z negatywnymi szokami
podażowymi u kluczowych producentów ceny na te towary kształtują się na znacznie wyższych
poziomach.
Wzrost zapotrzebowania na towary żywnościowe może być wywołany przez rosnącą konsumpcję
żywności w krajach rozwijających się, czy też przez przeznaczanie upraw na biopaliwa. Kształtowanie
się cen towarów żywnościowych w przyszłych latach zależy również od podaży, której wzrost w latach
2005-2009 był znacznie wyższy niż w przeszłości.
W średnim okresie ceny żywności będą zależeć raczej od poprawy warunków upraw niż od zwiększania
obszarów uprawnych. Duży wpływ na zbiory będą mieć zmiany klimatyczne, jakość gleby, zasoby
wodne, nowe rozwiązania technologiczne (w tym stosowanie nawozów sztucznych i środków
owadobójczych) oraz postępująca urbanizacja.
Światowe ceny towarów zależą w dużym stopniu od tempa wychodzenia gospodarki globalnej z
kryzysu. Presja na wzrost cen towarów konsumpcyjnych na skutek zwiększającego się popytu na nie
może być większa, jeśli tempo wzrostu gospodarczego na świecie będzie wyższe niż się prognozuje.
Wśród innych istotnych czynników, które mogą mieć wpływ na niespodziewany, duży wzrost cen
wymienia się m.in. napięcia polityczne, ograniczenia podaży (np. zmniejszenie podaży ropy naftowej
przez państwa należące do OPEC), nagła chęć zwiększania przez przedsiębiorstwa zapasów oraz
niespodziewana deprecjacja dolara.
31
MINISTERSTWO GOSPODARKI
1.4.2. Zmiany kursowe
W 2009 roku miały miejsce - rozpoczęte już w 2008 roku – znaczące wahania kursowe, które w
szczególności dotknęły dwóch głównych walut – euro i dolara. O ile do połowy 2008 roku kurs euro stale
umacniał się wobec dolara, osiągając w lipcu 2008 roku rekordowo wysoki poziom – blisko 1,6 USD, to
w drugiej połowie 2008 roku doszło do odwrócenia tej tendencji.
Po upadku Lehman Brothers we wrześniu 2008 roku, czyli wraz z rozpoczęciem światowego kryzysu
finansowego, zaobserwowano zmiany w wykorzystaniu instrumentów przez inwestorów –
wyprzedawano wówczas akcje i poszukiwano bardziej bezpiecznych form lokowania kapitału.
Inwestorzy zaczęli masowo przewalutowywać swój kapitał na wyjątkowo słabego dolara, co w rezultacie
przełożyło się na zwiększenie popytu na walutę amerykańską oraz na umocnienie jej kursu. W
listopadzie 2008 roku średniomiesięczny kurs euro ukształtował się na poziomie ok. 1,3 USD.
Z kolei w 2009 roku znowu odnotowano odwrócenie sytuacji – kurs euro w okresie od lutego do
listopada 2009 roku umocnił się wobec dolara o ponad 16%. Aprecjacja europejskiej waluty nie trwała
jednak długo – od grudnia 2009 roku kurs euro zaczął radykalnie tracić na wartości. Było to w głównej
mierze rezultatem ujawnionej pod koniec 2009 roku dramatycznej sytuacji finansowej Grecji, a
następnie Hiszpanii i Portugalii.
W Azji sytuacja pod tym względem była zróżnicowana. O ile średniomiesięczny kurs dolara w 2009 roku
utrzymał się na względnie stabilnym poziomie wobec chińskiego juana, to wobec japońskiego jena
podlegał ciągłym wahaniom – w pierwszych czterech miesiącach 2009 roku kurs dolara umocnił się
wobec jena o 9,5%, po czym od kwietnia do listopada 2009 roku osłabił się o blisko 10%.
1.4.3. Zmiany obrotów towarowych w głównych regionach
W 2009 roku wartość światowych obrotów handlowych (wyrażona w dolarach) zmniejszyła się blisko 2krotnie szybciej niż wolumen obrotów, w tym eksport spadł o 23% (wobec wzrostu o 15% w 2008 roku),
a import o 24% (wobec wzrostu o 16% w 2008 roku).
W 2009 roku regionem o największym załamaniu obrotów towarowych była WNP, podczas gdy jeszcze
rok wcześniej odnotowano tu najwyższą dynamikę wymiany. WNP była również jednym z nielicznych
regionów gdzie spadek eksportu (o 36%) przewyższył spadek importu (o 33%). Jednocześnie
załamanie obrotów towarowych WNP okazało się znacznie głębsze od spadków obrotów światowych –
o 13 pkt. proc. po stronie eksportu oraz o 9 pkt. proc. importu. Przełożyło się to na zmniejszenie udziału
WNP w światowym eksporcie z 4,4% w roku 2008 do 3,7% w 2009 roku, a w światowym imporcie z
3,0% do 2,7% w 2009 roku.
Głęboki spadek eksportu odnotowano również w państwach Afryki, o 32% wobec wzrostu o 28% w roku
2008. Wśród państw tego regionu najbardziej załamał się eksport państw eksportujących ropę naftową,
tj. o 40%, podczas gdy jeszcze rok wcześniej wzrósł on o 34%.
W Ameryce Południowej i Środkowej spadek obrotów towarowych był nieznacznie większy niż
światowych obrotów, podczas gdy w roku 2008 odnotowano tu dynamiczny wzrost wymiany, znacznie
szybszy niż światowej wymiany. Eksport w tym regionie zmniejszył się o 24%, a import o 25%, wobec
wzrostów odpowiednio o 21% i 30% w roku wcześniejszym. Tempo spadku wymiany towarowej Brazylii,
na którą przypadło 33% obrotów tego regionu, wyniosło 23% po stronie eksportu i 27% po stronie
importu.
32
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 9 Obroty towarowe w handlu światowym w 2009 roku
Eksport
Lp.
Kraj
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Import
Lp.
Wartość
Udział (w
(mld USD)
%)
1.201,5
9,64
1.120,9
9,00
1.056,9
8,48
580,8
4,66
498,6
4,00
475,0
3,81
404,7
3,25
369,8
2,97
363,5
2,92
350,7
2,81
329,7
2,65
315,6
2,53
304,0
2,44
269,8
2,17
229,7
1,84
218,0
1,75
203,7
1,63
188,5
1,51
Chiny
Niemcy
Stany Zjednoczone
Japonia
Niderlandy
Francja
Włochy
Belgia
Republika Korei
Wlk. Brytania
Hong Kong
Kanada
Rosja
Singapur
Meksyk
Hiszpania
Taipei
Arabia Saudyjska
Zjedn. Emiraty
19. Arabskie
175,0
1,40
20. Szwajcaria
172,7
1,39
27. Polska
134,5
1,08
Świat
12.461,0
100,00
Źródło: DAP MG na podstawie danych WTO z marca 2010.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Kraj
Stany Zjednoczone
Chiny
Niemcy
Francja
Japonia
Wlk. Brytania
Niderlandy
Włochy
Hong Kong
Belgia
Kanada
Republika Korei
Hiszpania
Singapur
Indie
Meksyk
Rosja
Taipei
21. Polska
Świat
Wartość
Udział (w
(mld USD)
%)
1.603,8
12,68
1.005,7
7,95
931,4
7,36
551,1
4,36
550,7
4,35
479,9
3,79
445,8
3,52
410,4
3,24
352,7
2,79
351,0
2,78
330,3
2,61
323,1
2,55
290,2
2,29
245,8
1,94
243,6
1,93
241,5
1,91
191,9
1,52
174,7
1,38
146,6
12.647,0
1,16
100,00
W Europie spadki wymiany towarowej były zbliżone do spadków wymiany światowej i wyniosły 23% w
eksporcie i 25% w imporcie (wobec wzrostów odpowiednio o: 11% i 12% w roku 2008). Jednakowe
zmniejszenie obrotów odnotowano w Unii Europejskiej, co w rezultacie przełożyło się na ponad 2,5krotne zmniejszenie deficytu wymiany towarowej, do 147 mld USD.
W Ameryce Północnej eksport w 2009 roku zmniejszył się o 21%, czyli o 2 pkt. proc. wolniej niż
światowy eksport, a import o 25%, czyli o 1 pkt. proc. szybciej niż światowy import. Taka sama
tendencja spadku obrotów wystąpiła w Stanach Zjednoczonych, gdzie eksport zmniejszył się (o 18%)
łagodniej niż światowy eksport, a import głębiej (o 26%). Z kolei odwrotną sytuację odnotowano w
Kanadzie, gdzie eksport spadł o 8 pkt. proc. szybciej niż światowy eksport, czyli o 31%, a import o 3 pkt.
proc. wolniej niż światowy import, czyli o 21%. W rezultacie saldo obrotów towarowych tego pierwszego
rynku znacząco się polepszyło – redukcja deficytu o 335 mld USD, do 574 mld USD, a drugiego
pogorszyła – przekształcenie nadwyżki w wysokości 37 mld USD w deficyt na poziomie 14 mld USD w
2009 roku.
Eksport towarowy Azji zmniejszył się w 2009 roku o 18% wobec jego wzrostu o 15% w roku 2008, a
import o 21% wobec jego wzrostu o 21% rok wcześniej. Jednocześnie spadki te okazały się
łagodniejsze od spadków światowych obrotów. Przełożyło się to na wzrost nadwyżki obrotów
towarowych o 68 mld USD, do 221 mld USD w 2009 roku. Sytuacja w handlu poszczególnych krajów
była znacznie zróżnicowana. Wolniej od średniego spadku dla regionu zmniejszył się eksport m.in.
Hongkongu (o 11%), Korei (o 14%), Indonezji (o 14,2%), Tajlandii (o 14,2%) oraz Chin (o 16%). Z kolei
szybciej od średniego spadku dla państw Azji ogółem zmniejszył się eksport m.in. Japonii (o 26%),
33
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Singapuru (o 20,3%) i Indii (o 20%). Wśród wymienionych państw wolniejsze tempo spadku po stronie
importu odnotowano w przypadku Chin (o 11%) oraz Hongkongu (o 10,2%).
Udział Chin w ogólnym światowym eksporcie zwiększył się z 8,9% w roku 2008 do 9,9% w roku 2009, a
w imporcie z 6,9% do 8,1% w roku 2009.
1.5. Perspektywy rozwoju handlu światowego w 2010 roku
Pogorszenie sytuacji w gospodarce światowej w II połowie 2008 roku przełożyło się na wyhamowanie, a
następnie spadki globalnych obrotów handlowych. Według danych WTO w 2008 roku wolumen
światowego eksportu zwiększył się o 2,1% w porównaniu z 6,4% w 2007 roku. Natomiast import wzrósł
wówczas o 2,2% wobec wzrostu na poziomie 6,1% w roku 2007. Spadki obrotów obserwowano już od
IV kwartału 2008 roku. W całym 2009 roku wolumen eksportu zmniejszył się o 12,2%, importu zaś o
12,9%.
Z przewidywań WTO wynika, że globalna wymiana handlowa wzrośnie w 2010 roku realnie o 9,5%.
Eksperci spodziewają się wolniejszego tempa wzrostu eksportu w krajach rozwiniętych, które ma
wynieść 7,5%. Jednocześnie założono, że bardziej dynamicznie zwiększy się wolumen eksportu w
krajach rozwijających się (włącznie z WNP) – o 11%. Prognozuje się, że gdyby realny wzrost wymiany
utrzymał się we wskazanym tempie, to wielkości obrotów przekroczyłaby ich poziom z okresu przed
kryzysem w przypadku krajów rozwijających się w ciągu dwóch, a w przypadku rozwiniętych trzech lat.
Z kolei według OECD światowy wolumen handlu wzrośnie w 2010 roku o 10,6%, a w roku 2011 o 8,4%.
Eksperci wskazują, że od połowy 2009 roku obserwowane jest ożywienie w globalnym handlu, którego
wolumen w II połowie 2009 roku i I kwartale 2010 roku zwiększył się o ok. 10% (w ujęciu rocznym).
Jednocześnie poziom obrotów na koniec I kwartału br. pozostaje nadal o ok. 5-6% niższy niż w okresie
przedkryzysowym. Również według OECD szybsza odbudowa handlu nastąpi w krajach rozwijających
się, co będzie wynikało m.in. ze wzrostu popytu wewnętrznego w tych krajach, z ich specjalizacji w
produkcji proeksportowej oraz z kluczowej roli tych państw w globalnych łańcuchach produkcji.
Prognozowane tempo wzrostu eksportu i importu w wybranych gospodarkach przedstawia poniższa
tabela.
Tabela 10 Prognoza zmian obrotów handlowych w latach 2009-2011
2009
Eksport
Import
-14,2
-8,9
-10,9
-9,9
-19,1
-14,8
-10,6
-11,9
-8,2
-8,7
-9,6
-13,5
-9,6
-13,9
-24,0
-17,0
-4,7
-30,4
-10,1
4,7
-9,7
-6,4
Niemcy
Francja
Włochy
Wlk. Brytania
Niderlandy
Polska
Stany Zjednoczone
Japonia
Rosja
Chiny
Indie
*-prognoza
Źródło: DAP MG na podstawie danych OECD z maja 2010.
2010*
Eksport
Import
10,0
8,2
7,8
5,5
2,5
2,7
6,6
6,9
9,6
9,0
5,9
5,6
9,4
10,0
17,8
8,3
13,2
25,3
22,7
28,4
13,1
10,4
34
2011*
Eksport
Import
8,8
6,7
7,2
6,9
3,6
3,0
8,0
5,2
7,0
6,9
6,8
8,9
7,9
8,4
7,8
8,2
4,3
13,8
13,5
9,9
11,2
13,1
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
1.6. Globalne finanse publiczne
Światowy kryzys finansowy z lat 2008-2009 przyniósł poważne wyzwania dla polityki
makroekonomicznej, w tym fiskalnej. Pogarszająca się sytuacja ekonomiczna głównych gospodarek
świata, wymusiła na rządach poszczególnych państw wdrożenie bodźców fiskalnych. W tym miejscu
można mówić o dwóch rodzajach stymulowania fiskalnego, tj. o automatycznych stabilizatorach
fiskalnych oraz o pakietach antykryzysowych. Pierwszy rodzaj oddziaływania polityki fiskalnej na
gospodarkę realną wiąże się z automatyczną reakcją dochodów i wydatków na zmiany cyklu
koniunkturalnego. W czasach recesji spadają dochody państwa, a jednocześnie rosną wydatki, w tym o
charakterze socjalnym. Działania interwencjonistyczne, obejmujące m.in. pakiety antykryzysowe,
skutkują podobnie, tzn. zwiększają wydatki państwowe, np. inwestycyjne i/lub socjalne, oraz, poprzez
obniżki podatków, mających na celu pobudzenie popytu, obniżają dochody budżetowe. Efektem
powyższych zjawisk jest pogorszenie stanu finansów publicznych, początkowo w obrębie deficytu
budżetowego, a następnie w zakresie długu publicznego. W ostatnim okresie można było
zaobserwować na gruncie empirycznym negatywne relacje, które dotknęły główne gospodarki świata
m.in.: Unię Europejską, USA i Japonię, co zostało zaprezentowane poniżej w tabelach i na wykresach.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy wskazuje, że w najbardziej rozwiniętych gospodarkach w 2009
roku deficyt sektora finansów publicznych wyniósł 10% PKB w porównaniu z 4,7% w roku 2008. Deficyt
Stanów Zjednoczonych okazał się blisko 2-krotnie wyższy niż rok wcześniej. W strefie euro deficyt
finansów publicznych pogłębił się z poziomu 2% PKB w 2008 roku do 6,3% w roku ubiegłym, przy czym
w dominującej tu gospodarce niemieckiej wyniósł on 3,3% w porównaniu z występującą tu rok wcześniej
równowagą sektora. Również w Japonii deficyt zwiększył się do 7,2% PKB w roku 2009 wobec 2,1% rok
wcześniej.
Z analiz Komisji Europejskiej1 wynika, że w obrębie gospodarki unijnej głównym czynnikiem, który
zdeterminował znaczący wzrost deficytów był kryzys gospodarczy. Według dokonanych analiz
odpowiadał on w ponad połowie za pogorszenie stanu finansów publicznych. Natomiast, jeżeli chodzi o
dyskrecjonalną, interwencjonistyczną politykę fiskalną rządów, to odpowiada ona w blisko jednej
czwartej za tę negatywną sytuację.
Wykres 1 Wynik sektora finansów publicznych w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-11
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-2,6
-2,7
-3,1
-3,3
-2,0
-2,3
-2,1
-2,4
-2,8
-3,3
-4,0
-2,5
-2,5
-2,0
-0,6
-0,8
0,0
-1,3
-1,4
-1,6
-2,2
%
-12,0
Strefa euro 16
EU 27
Japonia
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i OECD.
1
European Economic Forecast, Autumn 2009.
35
-10,7
-11,0
-10,0
USA
-8,3
-8,9
-7,6
-6,3
-6,8
-7,2
-6,7
-8,0
-6,5
-6,0
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Deficyty fiskalne kumulują się w dług publiczny, co prowadzi przy niekorzystnych tendencjach do jego
stałego wzrostu. W 2009 roku obserwowano rosnący poziom długu publicznego, który w przypadku
Stanów Zjednoczonych zwiększył się do 83,2% PKB (z 70,6% w roku 2008), strefy euro do 78,3% (z
69,1%), a w przypadku Niemiec do 72,5% (z 65,9%). W gospodarce japońskiej tradycyjnie wysoki dług
publiczny pogłębił się do 217,6% PKB wobec 198,8% rok wcześniej. Eksperci MFW szacują, że poziom
deficytu sektora finansów publicznych w większości z tych rozwiniętych gospodarek nie zostanie istotnie
ograniczony w 2010 roku, ale jednocześnie wskazuje się potrzebę zreformowania finansów publicznych,
których kondycja została nadwyrężona przez obciążenia związane z działaniami antykryzysowymi.
Tabela 11 Wynik sektora finansów publicznych UE, USA i Japonii w latach 2005-11
Państwo / grupa
państw
grupa*
Procedura nadmiernego
deficytu
status**
termin
korekty
Wynik (nadwyżka / deficyt) sektora g.g. jako % PKB
2005
2006
2007
2008
2009
2010***
Austria
EA
EDP
2013
-1,7
-1,5
-0,4
-0,4
-3,4
-4,7
Belgia
EA
EDP
2012
-2,7
0,3
-0,2
-1,2
-6,0
-5,0
Bułgaria
D
R
1,9
3,0
0,1
1,8
-3,9
-2,8
Cypr
EA
R
-2,4
-1,2
3,4
0,9
-6,1
-7,1
Czechy
D
EDP
2013
-3,6
-2,6
-0,7
-2,7
-5,9
-5,7
Dania
ERM II / O
R
5,2
5,2
4,8
3,4
-2,7
-5,5
Estonia
ERM II / O
1,6
2,5
2,6
-2,7
-1,7
-2,4
Finlandia
EA
R
2,7
4,0
5,2
4,2
-2,2
-3,8
Francja
EA
EDP
2013
-2,9
-2,3
-2,7
-3,3
-7,5
-8,0
Grecja
EA
EDP
2014
-5,2
-3,6
-5,1
-7,7 -13,6
-9,3
Hiszpania
EA
EDP
2013
1,0
2,0
1,9
-4,1 -11,2
-9,8
Irlandia
EA
EDP
2014
1,6
3,0
0,1
-7,3 -14,3
-11,7
Litwa
ERM II / D
EDP
2012
-0,5
-0,4
-1,0
-3,3
-8,9
-8,4
Luksemburg
EA
R
0,0
1,4
3,6
2,9
-0,7
-3,5
Łotwa
ERM II / D
EDP
2012
-0,4
-0,5
-0,3
-4,1
-9,0
-8,6
Malta
EA
EDP
2011
-2,9
-2,6
-2,2
-4,5
-3,8
-4,3
Niderlandy
EA
EDP
2013
-0,3
0,5
0,2
0,7
-5,3
-6,3
Niemcy
EA
EDP
2013
-3,3
-1,6
0,2
0,0
-3,3
-5,0
Polska
D
EDP
2012
-4,1
-3,6
-1,9
-3,7
-7,1
-7,3
Portugalia
EA
EDP
2013
-6,1
-3,9
-2,6
-2,8
-9,4
-8,5
Rumunia
D
EDP
2012
-1,2
-2,2
-2,5
-5,4
-8,3
-8,0
Słowacja
EA
EDP
2013
-2,8
-3,5
-1,9
-2,3
-6,8
-6,0
Słowenia
EA
EDP
2013
-1,4
-1,3
0,0
-1,7
-5,5
-6,1
Szwecja
D
2,3
2,5
3,8
2,5
-0,5
-2,1
Węgry
D
EDP
2011
-7,9
-9,3
-5,0
-3,8
-4,0
-4,1
Wielka Brytania
O
EDP
2014/15
-3,4
-2,7
-2,8
-4,9 -11,5
-12,0
Włochy
EA
EDP
2012
-4,3
-3,3
-1,5
-2,7
-5,3
-5,3
Strefa euro 16
nie dot.
nie dot.
nie dot.
-2,5
-1,3
-0,6
-2,0
-6,3
-3,1
EU 27
nie dot.
nie dot.
nie dot.
-2,5
-1,4
-0,8
-2,3
-6,8
-3,3
Japonia
nie dot.
nie dot.
nie dot.
-6,7
-1,6
-2,4
-2,1
-7,2
-7,6
USA
nie dot.
nie dot.
nie dot.
-3,3
-2,2
-2,8
-6,5 -11,0
-10,7
Legenda: *EA - strefa euro
*ERM II - uczestnik ERM II
*D - państwo z derogacją
*O - państwo z klauzulą opt-out
**R - raport Komisji nt. nadmiernego deficytu
**EDP - rekomendacja Rady Ecofin ws. terminu likwidacji nadmiernego deficytu
*** - prognoza Komisji Europejskiej, Economic Forecast - Spring 2010, dla USA i Japonii - OECD
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i OECD.
36
2011***
-4,6
-5,0
-2,2
-7,7
-5,7
-4,9
-2,4
-2,9
-7,4
-9,9
-8,8
-12,1
-8,5
-3,9
-9,9
-3,6
-5,1
-4,7
-7,0
-7,9
-7,4
-5,4
-5,2
-1,6
-4,0
-10,0
-5,0
-2,6
-2,7
-8,3
-8,9
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 12 Dług sektora finansów publicznych UE, USA i Japonii w latach 2005-11
Państwo / grupa
Dług sektora general gevernment jako % PKB
2005
2006
2007
2008
2009
2010*
państw
Austria
63,9
62,2
59,5
62,6
66,5
70,2
Belgia
92,1
88,1
84,2
89,8
96,7
99,0
Bułgaria
29,2
22,7
18,2
14,1
14,8
17,4
Cypr
69,1
64,6
58,3
48,4
56,2
62,3
Czechy
29,7
29,4
29,0
30,0
35,4
39,8
Dania
37,8
32,1
27,4
34,2
41,6
46,0
Estonia
4,6
4,5
3,8
4,6
7,2
9,6
Finlandia
41,7
39,7
35,2
34,2
44,0
50,5
Francja
66,4
63,7
63,8
67,5
77,6
83,6
Grecja
100,0
97,8
95,7
99,2
115,1
124,9
Hiszpania
43,0
39,6
36,2
39,7
53,2
64,9
Irlandia
27,4
24,9
25,0
43,9
64,0
77,3
Litwa
18,4
18,0
16,9
15,6
29,3
38,6
Luksemburg
6,1
6,5
6,7
13,7
14,5
19,0
Łotwa
12,4
10,7
9,0
19,5
36,1
48,5
Malta
70,1
63,7
61,9
63,7
69,1
71,5
Niderlandy
51,8
47,4
45,5
58,2
60,9
66,3
Niemcy
68,0
67,6
65,0
66,0
73,2
78,8
Polska
47,1
47,7
45,0
47,2
51,0
53,9
Portugalia
63,6
64,7
63,6
66,3
76,8
85,8
Rumunia
15,8
12,4
12,6
13,3
23,7
30,5
Słowacja
34,2
30,5
29,3
27,7
35,7
40,8
Słowenia
27,0
26,7
23,4
22,6
35,9
41,6
Szwecja
50,8
45,7
40,8
38,3
42,3
42,6
Węgry
61,8
65,6
65,9
72,9
78,3
78,9
Wielka Brytania
42,5
43,5
44,7
52,0
68,1
79,1
Włochy
105,8
106,5
103,5
106,1
115,8
118,2
Strefa euro 16
70,1
68,3
66,0
69,4
78,7
84,7
EU 27
62,8
61,4
58,8
61,6
73,6
79,6
Japonia
191,1
190,1
187,7
198,8
217,6
227,3
USA
61,6
61,1
62,1
70,6
83,2
92,6
* - prognoza Komisji Europejskiej, Economic Forecast - Spring 2010, dla USA i Japonii – OECD.
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i OECD.
234,1
227,3
217,6
198,8
187,7
190,1
%
240,0
191,1
Wykres 2 Dług sektora finansów publicznych w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-11
88,5
83,8
84,7
79,6
78,7
73,6
69,4
61,6
66,0
58,8
68,3
61,4
80,0
70,1
62,8
160,0
0,0
2005
2006
2007
Strefa euro 16
2008
2009
EU 27
Japonia
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych Eurostat i OECD.
37
2010
2011
USA
2011*
72,9
100,9
18,8
67,6
43,5
49,5
12,4
54,9
88,6
133,9
72,5
87,3
45,4
23,6
57,3
72,5
69,6
81,6
59,3
91,1
35,8
44,0
45,4
42,1
77,8
86,9
188,9
88,5
83,8
234,1
97,4
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wzrost relacji długu do PKB w UE-27 w 2009 r. o 12 pp. jest największym przyrostem jednorocznym w
dotychczasowej historii wspólnej gospodarki. Na kolejne dwa lata (2010-2011) prognozowany jest
dalszy wzrost zadłużenia. W konsekwencji na koniec 2011 r. poziom długu UE-27 prawdopodobnie
wzrośnie do 83,8% PKB z 58,8% w 2007 r.
Według analiz przeprowadzonych przez Komisję Europejską, o dynamice długu gospodarki europejskiej
w relacji do PKB w latach 2007-2011 decydują głównie następujące czynniki: saldo pierwotne, czyli
dochody pomniejszone o wydatki, bez uwzględnienia odsetek obsługi długu (9,2 pp.) oraz przyrost
odsetek od zaciąganego nowego długu celem spłaty odsetek od starego długu (11,7 pp.).
Ostatni światowy kryzys gospodarczy przyczynił się do wystąpienia znaczących nierównowag w
globalnych finansach publicznych. Działania interwencjonistyczne rządów USA, Japonii oraz
gospodarek UE odegrały w tym znaczącą rolę. Należy jednak zaznaczyć, że sam kryzys nie był źródłem
skali obecnych problemów. Rozmiar pakietów fiskalnych, które wdrożono nie był bowiem adekwatny do
realiów współczesnej gospodarki światowej i stanu finansów publicznych w okresie bezpośrednio
poprzedzającym kryzys. Dla uzasadnienia tej opinii należy odwołać się do problemu kluczowego, jakim
są międzyokresowe ograniczenia fiskalne. Większość krajów rozwiniętych miała nadmierne deficyty i
zadłużenie publiczne już w chwili rozpoczęcia się recesji, czyli po okresie prosperity z połowy pierwszej
dekady XXI wieku. Świadomość trudnej sytuacji fiskalnej i oczekiwanie jej dalszego pogorszenia może
przyczynić się do tego, że podjęte działania interwencjonistyczne nie osiągną zamierzonych rezultatów2.
Ujawnienie się międzyokresowych ograniczeń budżetowych spowodowało konieczność szybkiego
dostosowania fiskalnego w większości gospodarek. W praktyce oznacza to konieczność przejścia od
antycyklicznej do procyklicznej polityki fiskalnej, tzn. jej restrykcji. W obecnej sytuacji, kiedy światowy
kryzys nie został w pełni przezwyciężony może to rodzić kolejne zagrożenia dla przyszłego wzrostu
gospodarczego3. Jednak z drugiej, w dłuższej perspektywie brak konsolidacji fiskalnej uniemożliwi
powrót na ścieżkę wysokiego wzrostu, ponieważ nadmierne potrzeby pożyczkowe sektora publicznego
będą absorbowały coraz większą część oszczędności prywatnych.
Większość krajów rozwijających się, w tym Polska, znajduje się w nieco lepszym położeniu ze względu
na niższy wyjściowy poziom długu publicznego w relacji do PKB oraz wyższą oczekiwaną dynamikę
wzrostu gospodarczego. Nie oznacza to, że w tej grupie nie nastąpiło istotne pogorszenie wskaźników
fiskalnych w stosunku do sytuacji sprzed kryzysu.
Część światowych gospodarek popadło w pułapkę zadłużenia. Wydaje się, że bez radykalnych reform
nie będzie możliwy powrót do stanu zdrowych finansów publicznych i zrównoważonego wzrostu
gospodarczego. Realna długoterminowa stopa procentowa jest wyższa niż obecne oraz prognozowane
tempo wzrostu PKB. Oznacza to, że bez dokonania odpowiednich zmian dług będzie przyrastał z
powodu samej konieczności jego obsługi. W rezultacie stan światowych finansów publicznych będzie w
najbliższych latach w istotny sposób determinował globalny rozwój gospodarczy.
2
Mowa w tym miejscu o efekcie ricardiańskim, tj. zwiększeniu stopy oszczędności w oczekiwaniu na wzrost obciążeń
fiskalnych w przyszłości, który mógłby zneutralizować skutki stymulacji fiskalnej i oczekiwanego efektu keynesowskiego.
3 Decydującą rolę odegra w tym miejscu właściwy czas oraz tempo zarówno wychodzenia z pakietów antykryzysowych, jak i
samej realizacji procesu zacieśniania polityki fiskalnej.
38
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
2. POLSKA W UNII EUROPEJSKIEJ
2.1. Polska na tle Unii Europejskiej4
Negatywne trendy zapoczątkowane w globalnej gospodarce w 2008 r., będące skutkiem załamania na
rynku instrumentów finansowych w Stanach Zjednoczonych, utrzymały swoje niekorzystne
oddziaływanie na gospodarkę Unii Europejskiej również w roku kolejnym. Awersja do ryzyka,
wymuszająca narastające obciążenia budżetów państwowych dążących do stymulacji pozbawionych
prywatnych środków gospodarek, wpłynęła na zwiększenie nierównowagi finansów publicznych państw
członkowskich Wspólnoty. Mimo osiągnięcia krótkookresowego celu w postaci ograniczenia
spowolnienia dynamiki rozwoju gospodarczego, w dłuższym okresie polityka ta może okazać się bardzo
ryzykowna. Z dużym prawdopodobieństwem w kolejnych okresach, dla podtrzymania wiarygodności
kredytowej, wymusi ona konieczność zbilansowania budżetów centralnych poprzez znaczące
ograniczenie ich strony wydatkowej. Z kolei to w dłuższym horyzoncie czasowym może negatywnie
wpłynąć na możliwości prowadzenia skutecznej ekspansywnej polityki fiskalnej, zwłaszcza w nadal
utrzymującej się w otoczeniu gospodarczym atmosferze niepewności i ryzyka.
2.1.1. Produkt Krajowy Brutto
W 2009 r. Polska, jako jedyna spośród unijnych gospodarek, zdołała utrzymać się na ścieżce wzrostu
gospodarczego. Przy szacowanym na 4,9% spadku PKB w 2009 r. w Unii Europejskiej, Polska
osiągnęła wynik o 6,7 pkt. proc. lepszy rozwijając się w tempie 1,8% w skali roku. Należy podkreślić, że
rezultat ten był zdecydowanie wyższy niż przewidywania Komisji Europejskiej, która szacowała w
kwietniowej prognozie (Economic forecast – Spring 2009) obniżenie PKB Polski w 2009 r. o 1,4%.
Wykres 3 Zmiana wielkości PKB w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %
5,0
1,8
%
-7,8
-7,8
-7,1
-7,1
-6,3
-5,1
-5,0
-5,0
-4,9
-4,9
-4,9
-4,7
-4,2
-4,1
-4,0
-3,6
-3,5
-3,4
-3,0
-2,6
-2,6
-2,0
-1,7
-1,5
0,0
-5,0
-20,0
-25,0
Łotwa
Litwa
Estonia
Słowenia
Finlandia
Irlandia
Rumunia
Węgry
Szwecja
Bułgaria
Włochy
Dania
Niemcy
Wlk Brytania
Słowacja
UE 27
Czechy
Niderlandy
Hiszpania
Austria
Luksemburg
Belgia
Francja
Portugalia
Grecja
Cypr
Malta
Polska
-15,0
-18,0
-14,8
-14,1
-10,0
Źródło: Eurostat
4
Dane: Eurostat
39
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Relatywnie dobry wynik polskiej gospodarki był efektem połączenia kilku czynników, zarówno endo- jak i
egzogenicznych, które wspólnie ograniczyły skutki globalnego kryzysu finansowego w kraju. Były to m.
in. deprecjacja złotego (wolniejszy spadek eksportu niż importu zwiększył kontrybucję eksportu netto we
wzrost PKB), relatywnie niski stosunek wartości eksportu do PKB (mniejsze uzależnienie od popytu
zagranicznego w tworzeniu wartości dodanej w gospodarce), elastyczna linia kredytowa (Flexible Credit
Line, FCL – pomogła w utrzymaniu wiarygodności Polski jako kraju wypłacalnego) czy też rządowy plan
antykryzysowy (wsparcie przedsiębiorstw oraz pracowników przy ograniczonym obciążeniu budżetu
państwa).
Tabela 13 Wartość eksportu towarów i usług Polski, wyrażonego w %PKB, na tle wybranych krajów UE
w latach 2005-2009
Strefa Euro
Republika Czeska
Węgry
Polska
Słowenia
Słowacja
Źródło: Eurostat STRIND.
2005
37,2
72,2
66,0
37,1
62,1
76,3
2006
39,6
76,4
77,2
40,3
66,5
84,4
2007
40,2
80,1
80,5
40,7
69,5
86,7
2008
41,2
77,1
82,1
39,9
67,7
83,0
2009
36,5
69,1
77,9
38,9
58,9
70,1
2.1.2. Przemysł
W 2009 roku w produkcji sprzedanej przemysłu w Unii Europejskiej odnotowano znaczące pogłębienie
spadków zapoczątkowanych w roku poprzednim. Pogorszenie koniunktury zarówno wewnątrz, jak i na
zewnątrz wspólnego rynku skutecznie ograniczyło popyt na produkcję przemysłową wytwarzaną przez
unijne gospodarki. Efektem tego było zmniejszenie produkcji sprzedanej przemysłu w Unii Europejskiej
w 2009 r. o 14,0% w skali roku.
Wykres 4 Produkcja sprzedana przemysłu w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %
0,0
-5,0
-10,0
-15,0
-20,0
-25,0
-30,0
Estonia -25,9
Finlandia
-21,2
-18,4
Włochy
-17,9
Szwecja
Słowenia
-17,5
Bułgaria
-17,4
Węgry
-17,3
Niemcy
-16,8
Hiszpania
-15,8
Luksemburg
-15,8
Łotwa
-15,8
Dania
-15,1
Litwa
-14,6
Słowacja
-14,1
UE 27
-14,0
Belgia
-13,9
Czechy
-13,1
-12,4
Malta
Francja
-12,2
Austria
-11,9
Wlk Brytania
-10,4
Grecja
-9,2
Cypr
-8,7
Portugalia
-8,6
-7,6
Niderlandy
Rumunia
-5,9
Irlandia
-4,2
-3,5
Polska
%
Źródło: Eurostat
Na tle Unii Europejskiej spowolnienie produkcji sprzedanej przemysłu w Polsce w 2009 r. było
zdecydowanie najmniejsze (spadek o 3,5% w skali roku). O mniejszej skali spadku niż w innych
gospodarkach zadecydowały chłonność naszego rynku wewnętrznego oraz ograniczany deprecjacją
złotego spadek eksportu.
40
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Zdecydowanie najgorszy pod względem wyników analizowanego sektora w Polsce okazał się być
pierwszy kwartał roku (Polska - spadek o 10,3%, UE - spadek o 17,4% r/r). W kolejnych miesiącach
sytuacja stopniowo się poprawiała. Zmniejszenie awersji do ryzyka oraz odradzający się popyt
zewnętrzny, głównie z racji silnej stymulacji fiskalnej, pozwoliły w ostatnim kwartale 2009 r. osiągnąć
polskiej gospodarce jako jedynej w UE wzrost produkcji sprzedanej przemysłu (Polska - wzrost o 4,7%,
UE - spadek o 7,1% r/r). Wznoszący trend wskaźnika kontynuowany był również w pierwszym kwartale
2010 r. (Polska – wzrost o 10,9%, UE – wzrost o 4,0% r/r). Tegoroczne wzrosty to efekt zarówno
poprawy koniunktury, jak i niskiej bazy statystycznej z analogicznego okresu roku ubiegłego.
2.1.3. Budownictwo
Bardzo dobre wyniki produkcji budowlanej w poprzednich latach, będące pochodną utrzymującego się
na wysokim poziomie popytu na nieruchomości oraz realizowanych inwestycji infrastrukturalnych w Unii
Europejskiej, kształtowały pozytywne oczekiwania co do koniunktury na rynku w przyszłości. Jednakże
przy gwałtownym wzroście awersji do ryzyka inwestycyjnego w 2009 r. skutkującego wycofaniem się
inwestorów z wcześniej zaplanowanych projektów oraz spowolnieniem dotychczas realizowanych,
wyniki sektora budowlanego unijnych gospodarek znacząco pogorszyły się. W porównaniu do roku
poprzedniego, w 2009 r. produkcja budowlana spadła w UE-27 o 8,7%.
Wykres 5 Produkcja budowlana w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %
-10,0
-20,0
-30,0
-40,0
-50,0
-60,0
-35,0
-28,4
-20,9
-20,4
-15,7
-15,2
-14,3
-13,3
-11,6
-11,4
-11,2
-11,0
-10,8
-8,7
-6,7
-6,6
-6,3
-5,5
-4,3
-3,5
-2,0
-1,9
-0,5
0,0
0,1
1,1
4,5
10,0
Litwa -48,5
Łotwa
Estonia
Słowenia
Grecja
Dania
Rumunia
Bułgaria
Finlandia
Wlk Brytania
Włochy
Słowacja
Hiszpania
Cypr
UE 27
Belgia
Portugalia
Niderlandy
Francja
Węgry
Szwecja
Malta
Austria
Czechy
Niemcy
Luksemburg
Polska
%
Źródło: Eurostat
Jedynym państwem członkowskim UE, którego gospodarka zdołała utrzymać w skali roku w każdym z
czterech kwartałów 2009 r. dodatnią dynamikę produkcji budowlanej była Polska. W całym roku 2009
sektor budowlany w kraju zwiększył produkcję o 4,5%, co wynikało głównie z zaawansowanych prac
przy realizacji inwestycji współfinansowanych ze środków UE oraz ograniczonego, lecz nadal
utrzymującego się popytu na nieruchomości. Początek 2010 r., wbrew oczekiwaniom, przyniósł
przerwanie tendencji wzrostowej. Bardzo niekorzystne warunki atmosferyczne w kraju skutecznie
ograniczyły aktywność przedsiębiorstw z branży budowlanej, redukując ich produkcję w pierwszym
kwartale o 15,4% r/r (UE – spadek o 7,8% r/r).
41
MINISTERSTWO GOSPODARKI
2.1.4. Rynek pracy
2009 rok był bardzo niekorzystny dla rozwoju sytuacji na rynku pracy w Unii Europejskiej. Znaczące
spadki produkcji przemysłowej oraz budowlanej skutkowały zarówno wzrostem bezrobocia, jak i
redukcją zatrudnienia. Średnioroczny poziom bezrobocia w UE w 2009 r. wyniósł 8,9% (zgodnie z
metodologią Eurostatu) przerywając tym samym trwającą od 2004 roku tendencję ograniczania stopy
bezrobocia. Poziom analizowanego wskaźnika w Polsce utrzymał się na stosunkowo niskim poziomie i
wyniósł 8,2%. Wskaźnik zatrudnienia w grupie wiekowej 15-64 lata (wg BAEL) w Polsce był w 2009 r.
niższy od średniej unijnej (64,6) i wyniósł 59,3.
2.1.5. Inflacja
Globalny kryzys finansowy poprzez stymulowanie niechęci do ryzyka oraz korektę nierównowagi na
rynkach finansowych w dużym stopniu ograniczył podaż pieniądza na rynku. Efektem tego, przy silnie
zredukowanym popycie wewnętrznym, był stosunkowo niewielki przyrost cen dóbr i usług w Unii
Europejskiej. Zharmonizowany wskaźnik cen dóbr i usług (HICP) w całym 2009 r. w państwach
należących do wspólnoty wyniósł średnio 1,0%. Należy tu zaznaczyć, że w przypadku większości
państw w badanym okresie w poszczególnych miesiącach ceny spadły (deflacja). W Polsce wskaźnik
inflacji HICP był jednym z najwyższych i średniorocznie w 2009 r. wyniósł 4,0%. Wynikało to m.in. z
utrzymującego się na dodatnim poziomie popytu wewnętrznego oraz wzrostu cen administrowanych i
akcyzy, które w sumie podtrzymały ceny na wysokich poziomach.
W związku z wygaśnięciem efektu bazy w pierwszych miesiącach 2010 r. inflacja mierzona w skali roku
w Polsce znacząco spadła i zbliżyła się do średniej unijnej (Polska – maj 2,3%, UE – maj 2,0%).
2.2. UE w obliczu kryzysu globalnego
2.2.1. Pakiet działań
Przyczyn ostatniego kryzysu gospodarczego należy doszukiwać się w istotnych zmianach kształtu
sektora finansowego oraz mechanizmów jego funkcjonowania, do jakich doszło na przełomie XX i XXI
wieku, głównie w USA. Negatywnym skutkiem tych zmian był istotny wzrost poziomu ryzyka
podejmowanego przez instytucje finansowe. Efektem niedoszacowania ryzyk (nie uwzględniano
zarówno dostatecznego ryzyka o niewypłacalności kredytobiorcy, jak i ryzyka makroekonomicznego
oraz systemowego) były transakcje przy udziale nadmiernej dźwigni finansowej. Stosunek kapitału
własnego, skorygowanego o wartość firmy, do pożyczonych środków (leverage ratio) osiągnął w USA w
szczytowym momencie wielkość ok. 1 do 305. Doprowadziło to do sytuacji, w której strata wynikająca ze
złych kredytów osiągnąwszy poziom ponad 3% wartości portfela, skutkowała stratą całości kapitałów
własnych takiej instytucji (np. Lehman Brothers, Bear Stearns).
Duża skala powiązań pomiędzy rynkami finansowymi, przejawiającą się m.in. faktem posiadania przez
banki filii w innych krajach, skutkowała szybko rozszerzającym się kryzysem także na światowe rynki
finansowe. Był to pierwszy z kanałów transmisji kryzysu poza USA. Z pewnym opóźnieniem, w połowie
2008 r., zaobserwowano także negatywną reakcję realnej sfery gospodarki unijnej.
5
Instytucje finansowe na jednego własnego dolara (USD) inwestowały ponad 30 USD ze środków obcych.
42
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W odpowiedzi na pojawiający się kryzys gospodarczy, 28 listopada 2008 r. Komisja Europejska
przedstawiła pakiet ratunkowy dla gospodarki UE.
Europejski Plan Naprawy Gospodarczej
Na realizację Planu postanowiono przeznaczyć 200 mld EUR, tj. 1,5% PKB UE. Na kwotę tę
przewidziano 170 mld EUR z budżetów państw członkowskich (ok. 1,2% PKB UE) oraz 30 mld EUR
pochodzących z funduszy UE (ok. 0,3% PKB UE). Do strategicznych celów Planu zaliczono w
szczególności:
− Szybkie stymulowanie strony popytowej oraz zaufania na rynku;
− Obniżenie kosztów społecznych kryzysu gospodarczego;
− Stworzenie korzystnych warunków dla gospodarki europejskiej w trakcie jej powrotu na
ścieżkę szybkiego i konkurencyjnego, w skali globalnej, wzrostu;
− Przyspieszenie przekształceń gospodarki unijnej w kierunku gospodarki niskoemisyjnej.
Proces wdrożenia Planu doprowadził do zwiększenia płynności w sektorze bankowym (działania
Europejskiego Banku Inwestycyjnego – EBI oraz Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju - EBOR).
W ramach Europejskiego Planu Naprawy Gospodarczej przewidziano również ułatwienie dostępu do
finansowania dla przedsiębiorstw. EBI przygotował pakiet 30 mld EUR przeznaczonych na pożyczki dla
MŚP, zmniejszenie obciążeń administracyjnych oraz wspomaganie przedsiębiorczości.
Powyższe działania prezentują jeden z dwóch podstawowych filarów działań, na którym oparto
realizację Planu, tj. komponent fiskalny. Jego celem stało się zwiększenie siły nabywczej oraz
wykreowanie dodatkowego popytu w gospodarce. Dodatkowo, gwarancje państwowe i operacje
dokapitalizowania instytucji finansowych pomogły zapobiec upadkowi tego sektora i przyczyniły się do
ochrony interesów deponentów. Za drugi główny komponent Planu, który miałby służyć ożywieniu i
utrzymaniu wzrostu gospodarczego UE, przyjęto działania z zakresu reform strukturalnych, służących
poprawie konkurencyjności i zatrudnienia. Spowolnienie gospodarcze, przyjmując w niektórych
przypadkach formę recesji, uwypukliło bowiem szczególne problemy gospodarek krajów UE. W
większości były to problemy strukturalne, które korespondowały z potrzebą realizacji odnowionej
Strategii Lizbońskiej. Skoncentrowanie uwagi na reformach strukturalnych ma dodatkowo tę zaletę, iż
wpływają one na długookresowe (potencjalne) tempo rozwoju gospodarczego, podnosząc jednocześnie
odporność gospodarek na zewnętrzne zaburzenia.
Strategie wyjścia
Ostatnia recesja i światowy kryzys gospodarczy wymusiły na rządach poszczególnych krajów UE
podjęcie radykalnych działań interwencjonistycznych. Główną, negatywną konsekwencją takich działań
jest wzrost deficytów budżetowych i w dalszej konsekwencji przyrost długu publicznego. Obecnie
czynniki te stają się kluczowe przy ocenie bieżącej sytuacji unijnej gospodarki. Dalsze narastanie długu
prowadzi w średnim i dłuższym horyzoncie czasu do ryzyka wystąpienia kryzysu finansów publicznych i
ewentualnej utraty zdolności do regulowania zobowiązań przez poszczególne kraje.
Aby móc możliwie wcześniej (ex ante) przeciwdziałać takiej sytuacji, Komisja Europejska zauważyła
konieczność stworzenie strategii wyjścia zarówno z dotychczas wdrożonych, jak i jeszcze planowanych
działań naprawczych i stymulujących. W swoich założeniach co do budowy strategii wyjścia Komisja
Europejska obecnie koncentruje się na określeniu celu, jakim powinno być równoważenie finansów
publicznych oraz wzmocnienie potencjalnego wzrostu gospodarczego. Obniżenie deficytów
budżetowych, czy wręcz generowanie w średnim okresie czasu nadwyżki budżetowej zdaje się być
kluczowe dla pomyślności procesu obniżania długu publicznego. Jednocześnie Komisja Europejska
zauważa potrzebę kierowania wsparcia w obszary, które stymulują potencjalne tempo wzrostu
gospodarczego. Do nich można zaliczyć: wzrost aktywności zawodowej i poprawę funkcjonowania
43
MINISTERSTWO GOSPODARKI
rynku pracy; pełne wykorzystanie jednolitego rynku; wzrost kapitału ludzkiego (edukacja, B+R,
innowacyjność). Rozwój tych obszarów powinien wspierać postęp technologiczny oraz wzrost
produktywności. Są to jedne z głównych celów Strategii Lizbońskiej, która powinna być nadal
implementowana po 2010 roku, jako element strategii wyjścia .
2.2.2. Kwestie fiskalne
W wyniku napiętej sytuacji fiskalnej części państw strefy euro, w tym głównie Grecji, w dniach 9-10 maja
2010 r. ministrowie finansów Unii Europejskiej uzgodnili pakiet antykryzysowy pn. Europejski
Mechanizm Stabilizacyjny (EMS). 12 maja 2010 r. Komisja Europejska przedstawiła propozycje
zacieśnienia koordynacji polityki gospodarczej w UE, zwłaszcza w strefie euro. Celem proponowanych
rozwiązań byłoby wzmocnienie mechanizmów, które skuteczniej zabezpieczałyby Unię Europejską
przez kryzysami fiskalnymi.
Ramka 1 Europejski Mechanizm Stabilizacyjny
Propozycje Komisji w zakresie pogłębienia koordynacji polityki gospodarczej, dotyczące przede wszystkim strefy
euro, zostały przedstawione krótko po decyzji Rady ECOFIN (9-10 maja 2010 r.) o stworzeniu europejskiego
mechanizmu stabilizacji finansowej. Mechanizm przyjął dualistyczny charakter zarówno, jeżeli chodzi o
podstawy prawne (art. 122 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz porozumienie
międzyrządowe państw strefy euro), jak i źródła finansowania. Część podstawową stanowią środki przyznawane
w formie pożyczki lub linii kredytowej przez Unię Europejską (w maksymalnej wysokości 60 mld EUR), które
mają pochodzić z pożyczek zaciąganych przez Komisję Europejską na rynkach finansowych (ich
zabezpieczeniem będzie margines dostępny w ramach pułapu zasobów własnych w budżecie Unii Europejskiej).
Uzupełniającą częścią jest system gwarancji (do 440 mld euro w okresie trzech lat), które mogą być udzielone
za pośrednictwem spółki celowej, utworzonej przez państwa strefy euro (proporcjonalnie do ich udziału w
kapitale Europejskiego Banku Centralnego) oraz przez pozostałe kraje UE na zasadzie dobrowolności.
Dodatkowe wsparcie w wysokości połowy wkładu europejskiego (do 250 mld EUR) ma zapewnić
Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Równolegle do działań Rady ECOFIN, Europejski Bank Centralny podjął
decyzję o rozpoczęciu skupowania obligacji skarbowych państw strefy na rynku wtórnym. Zainicjował także
dodatkowe operacje płynnościowe, w tym dostarczanie środków w USD (na mocy porozumienia swapowego z
amerykańskim Bankiem Rezerw Federalnych).
Propozycje przedstawione przez Komisję Europejską mają służyć wzmocnieniu ram nadzorczych na
poziomie unijnym. Proces ten ma minimalizować ryzyko występowania poważnych problemów
fiskalnych i strukturalnych w państwach członkowskich, zwłaszcza posiadających wspólną walutę.
Ważną rolę w procesie wypracowywania szczegółowych rozwiązań dotyczących pogłębienia
koordynacji gospodarczej w UE będzie pełnić specjalna grupa zadaniowa (pod kierunkiem
przewodniczącego Rady Europejskiej), która ma składać się z przedstawicieli państw członkowskich i
Europejskiego Banku Centralnego.
W myśl propozycji Komisji Europejskiej wzmocnieniu powinno ulec przestrzeganie Paktu Stabilności i
Wzrostu przez wszystkie państwa Unii Europejskiej. Pomóc temu powinien szybszy system
uruchamiania kolejnych etapów procedury nadmiernego deficytu. Zwiększone restrykcje powinny
znaleźć odzwierciedlenie w mobilizacji państw, objętych procedurą nadmiernego deficytu, do podjęcia
wymaganych działań konsolidacyjnych. Więcej uwagi ma być również poświęcane kryterium długu
publicznego. W zakresie planowanego zaostrzania sankcji za nieprzestrzeganie Paktu Stabilności i
Wzrostu Komisja Europejska proponuje zawieszanie płatności z Funduszu Spójności w sytuacji nie
podjęcia skutecznych działań redukujących deficyt. Przestrzeganie reguł Paktu miałoby docelowo
stanowić warunek przekazywania środków z budżetu Unii Europejskiej.
44
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Jedną z najbardziej przełomowych propozycji Komisji Europejskiej jest dokonywanie oceny projektów
budżetów poszczególnych państw na poziomie unijnym. Jakość danych budżetowych byłaby
równocześnie przedmiotem audytu dokonywanego przez Eurostat. W przypadku państw strefy euro,
taka ocena miałaby pogłębiony charakter i mogłaby zawierać rekomendacje dotyczące korekty projektu
budżetu, gdyby pojawiało się prawdopodobieństwo naruszenia kryteriów. Planowany proces oceny
projektów budżetowych byłby częścią tzw. europejskiego semestru , który obejmowałby cały cykl
programowania i monitoringu polityki gospodarczej (fiskalnej i strukturalnej) na poziomie unijnym,
synchronizując w czasie z krajowym cyklem przygotowywania budżetów. W jego ramach m.in. ocenie
poddawane byłyby programy stabilności i konwergencji oraz krajowe programy reform.
Proponowane zmiany mówią również o potrzebie pogłębienia nadzoru i koordynacji w zakresie polityki
gospodarczej, aby nie prowadziła ona do nierównowagi makroekonomicznej i spadku konkurencyjności.
Zmniejszenie nierównowagi makroekonomicznej w strefie euro ma być jedną z wytycznych, które
stanowić będą ramy programowania strategii Europa 2020 na poziomie krajowym. Komisja Europejska
proponuje stworzenie szczegółowego systemu monitoringu makroekonomicznego zarówno na poziomie
Unii Gospodarczej i Walutowej, jak i krajowym. Celem takiego monitoringu byłoby dokonywanie
zestawienia porównawczego, obejmującego m.in. wskaźniki dotyczące: kształtowania się obrotów
bieżących, produktywności, kosztów pracy, stóp procentowych, zadłużenia, co mogłoby służyć
wzmocnieniu podejścia krytycznego wobec poszczególnych gospodarek.
Ustanowienie europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej ma obecnie charakter tymczasowy pakiet antykryzysowy przewidziano na trzy lata. Komisja Europejska zauważa jednak potrzebę
utworzenia stałego mechanizmu, który w swych założeniach opierałby się na uzgodnieniach
dokonanych przez ECOFIN (9-10 maja 2010 r.). Z punktu widzenia Komisji Europejskiej, ważnym
wyzwaniem będzie stworzenie ram prawnych, które umożliwiałyby jednolity tryb podejmowania decyzji o
uruchamianiu środków pomocowych. Mając na uwadze skalę problemów fiskalnych w strefie euro,
propozycje założeń co do przyszłego zarządzania gospodarczego powinny uwzględniać ewentualność
restrukturyzacji długu w przypadku najbardziej zadłużonych państw.
Wdrożony pakiet antykryzysowy (Europejski Mechanizm Stabilizacyjny) oraz przedstawione przez
Komisję Europejską propozycje zmian to najgłębsza do tej pory próba przeprowadzenia reformy
sposobu zarządzania gospodarką unijną, szczególnie strefą euro, od początku jej powstania. Między
państwami tej grupy istnieje zgoda co do słuszności obranego kierunku działań i została ona
potwierdzona na szczycie przywódców państw strefy euro, który odbył się 7 maja 2010 r. Pojawiają się
jednak różnice zdań co do ich zakresu, zwłaszcza w odniesieniu do nadzoru fiskalnego. Nie powinno to
jednak negatywnie wpłynąć na powodzenie całej reformy. Obecna sytuacja prawdopodobnie
przyspieszy proces reformy zarządzania gospodarczego w obszarze unijnym.
2.3. Strategia gospodarcza UE
2.3.1. Strategia Lizbońska
Przyjęta przed 10 laty i odnowiona w 2005 r. Strategia Lizbońska przestanie obowiązywać wraz z
przyjęciem nowej strategii gospodarczej Europa 2020. Strategia Lizbońska, z którą wiązano duże
oczekiwania, przyniosła tylko częściową realizację zamierzonych celów gospodarczych i społecznych.
Źródło niepowodzenia nie wynika ze złej diagnozy gospodarczych wyzwań, przed jakimi stała i nadal
stoi Europa. Przyczyną niewypełnienia programu lizbońskiego był brak skupienia odpowiedniej uwagi i
podjęcia wysiłków na rzecz realizacji trudnych reform strukturalnych oraz nieadekwatny dobór
45
MINISTERSTWO GOSPODARKI
instrumentów wykorzystywanych do realizacji postawionych celów. Pomimo iż większość państw
członkowskich osiągnęła postęp w stosunku do 2000 r., to ich zaangażowanie we wprowadzanie reform
gospodarczych było dalekie od oczekiwań. Należy zaznaczyć powolne i nierówne tempo realizacji
reform, zbyt słabe powiązanie celów lizbońskich z instrumentami i środkami polityki gospodarczej
prowadzonej przez poszczególne państwa oraz słabość systemu zarządzania strategią. Warto jednak
podkreślić znaczenie Strategii Lizbońskiej dla osiągnięcia w UE stosunkowo szerokiego porozumienia
w sprawie potrzeby przeprowadzenia w krajach członkowskich reform strukturalnych służących
wzrostowi gospodarczemu i tworzeniu nowych miejsc pracy.
Funkcjonowanie Strategii przyniosło też pozytywny wpływ na obserwowany w ostatnim dziesięcioleciu
wzrost konkurencyjności gospodarki europejskiej oraz sprawiło, że stała się ona odporniejsza na skutki
trwającego kryzysu6.
Dla osiągnięcia celów odnowionej Strategii Lizbońskiej w Polsce w ostatnim cyklu jej wdrażania, Rada
Ministrów przyjęła 18 listopada 2008 r. Krajowy Program Reform na lata 2008-2011 na rzecz realizacji
Strategii Lizbońskiej (KPR), który jest kierunkowym dokumentem strategicznym, wyznaczającym
priorytety polskiej polityki społeczno-gospodarczej oraz kierunki działań na lata 2008-2011. W celu
sprawnej realizacji KPR, 19 maja 2009 r. Rada Ministrów przyjęła Dokument Implementacyjny
Krajowego Programu Reform na lata 2008-2011 na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej (DI), który jest
dokumentem operacyjnym, uszczegółowiającym działania określone w KPR.
KPR to strategiczny, średniookresowy program społeczno-gospodarczy, określający reformy
w obszarze polityki makroekonomicznej i budżetowej, polityki mikroekonomicznej i strukturalnej oraz
polityki rynku pracy, jakie Rząd Polski podejmuje na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, w celu
realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej.
Celem KPR jest stworzenie w Polsce najlepszych w Europie warunków do prowadzenia działalności
gospodarczej, przy jednoczesnym zapewnieniu możliwości rozwoju oraz wysokiego standardu życia
mieszkańcom. Reformy wprowadzane w ramach KPR mają tworzyć podstawy do trwałego rozwoju
społeczno-gospodarczego, wpływającego na poprawę standardu życia obywateli. Zasadą horyzontalną
przy konstruowaniu reform realizowanych w ramach KPR jest zrównoważony rozwój w zakresie
ekonomicznym, społecznym i środowiskowym, który z jednej strony pozwala na zachowanie
bioróżnorodności kraju, z drugiej strony sprzyja efektywnemu wykorzystaniu jego zasobów materialnych
i kapitału ludzkiego. Innymi zasadami horyzontalnymi, które leżą u podstaw reform KPR są: lepsze
stanowienie prawa, wsparcie dla przedsiębiorczości, rozwój innowacyjności, a także uwzględnienie
we wszystkich politykach ich oddziaływania na sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Polityki
o charakterze mikroekonomicznym powiązane są z realizacją działań zmierzających do zapewnienia
stabilności makroekonomicznej, mających jednocześnie na celu przygotowanie Polski do wstąpienia do
strefy euro w najbliższym możliwym terminie.
Dodatkowym wyzwaniem i jednocześnie bodźcem dla realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej jest
obecny kryzys gospodarczo-finansowy. Dlatego też w 2009 r. realizowano szereg działań
przewidzianych w Planie Stabilności i Rozwoju, które wraz z reformami strukturalnymi wdrażanymi w
ramach KPR służą łagodzeniu skutków dla Polski kryzysu gospodarczo-finansowego, jaki od jesieni
2008 r. dotknął gospodarkę światową.
6
Próbę ewaluacji Strategii Lizbońskiej zawiera opublikowany 2 lutego 2010 r. Dokument roboczy służb Komisji – Ocena
Strategii Lizbońskiej (SEK(2010) 114), wskazujący jej pozytywne elementy oraz niepowodzenia w jej realizacji, które warto
wykorzystać w pracach nad Strategią „Europa 2020”.
46
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Zapewnienie odpowiednich warunków dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju wymaga stworzenia
przyjaznego otoczenia dla rozwoju przedsiębiorczości oraz zapewnieniu efektywnego gospodarowania
środkami publicznymi przez sprawne instytucje publiczne. W związku z tym reformy w ramach KPR
przeprowadzone są w trzech obszarach priorytetowych:
1.
Aktywne społeczeństwo – realizacja działań w tym obszarze ma przyczyniać się
do zapewnienia odpowiednich warunków dla rozwoju społeczeństwa i obywateli, m.in. poprzez:
rozwój systemu edukacji, aktywne polityki rynku pracy, modernizację systemu zabezpieczenia
społecznego, zmiany w systemie ochrony zdrowia, stworzenie warunków dla rozwoju ekonomii
społecznej.
2.
Innowacyjna gospodarka – realizacja działań w tym obszarze ma pozwolić na rozwój sektorów i
gałęzi o dużej wartości dodanej oraz wysokiej innowacyjności, co ma istotny wpływ na
długofalowy wzrost gospodarczy. Działania te obejmują m.in. zapewnienie przyjaznego otoczenia
prawnego i instytucjonalnego dla przedsiębiorczości, innowacyjności i inwestycji; poprawę
konkurencyjności nauki, zapewnienie konkurencji w sektorach sieciowych, wykorzystanie
innowacyjnych rozwiązań w zakresie ochrony środowiska.
3.
Sprawne instytucje – efektywne wykorzystanie środków publicznych osiągnięte dzięki realizacji
działań w tym obszarze (bez dodatkowych obciążeń dla obywateli i przedsiębiorców) ma
umożliwić sprawną realizację polityk prorozwojowych i inwestycji publicznych, przy zapewnieniu
właściwego poziomu zabezpieczenia socjalnego. Reformy w ramach tego obszaru obejmują
przede wszystkim: rozwój nowoczesnej administracji publicznej, zwiększenie efektywności
funkcjonowania sektora finansów publicznych, decentralizację, stworzenie systemu promocji
Polski.
Najważniejsze obszary i reformy realizowane w ramach KPR, na których skupiono się w 2009 r.:
1.
Działania antykryzysowe.
2.
Działania w celu przyspieszenia wydatkowania środków UE poprzez uproszczenie procedur
na różnych poziomach zarządzania oraz pełniejsze powiązanie systemu funduszy UE z
systemem finansów publicznych i zapewnienie dodatkowych wpływów do budżetu państwa.
3.
27 sierpnia 2009 r. została uchwalona przez Sejm RP nowa Ustawa o finansach publicznych,
zawierająca szereg działań naprawczych oraz innowacyjnych instrumentów aktywnego
zarządzania finansami publicznymi.
4.
Przygotowywana była również śródokresowa aktualizacja strategii innowacyjności.
5.
W ciągu ostatniego roku weszły w życie regulacje usprawniające prowadzenie procesu
inwestycyjnego w dziedzinie infrastruktury transportowej. Wprowadzono nowy elastyczny
model finansowania inwestycji drogowych, zapewniający bardziej efektywne wykorzystanie
środków publicznych oraz zmiany zakładające przyspieszenie budowy, przebudowy i
modernizacji linii kolejowych.
6.
W lipcu 2009 r. weszła w życie nowelizacja ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz niektórych
innych ustaw, wprowadzająca prokonsumenckie zmiany dla użytkowników. Ponadto zwiększono
niezależność krajowego organu regulacyjnego.
7.
Kontynuowane były działania na rzecz opracowania aktywnej polityki rynku pracy zgodnie z
modelem flexicurity. Zasadnicze zmiany przyniosła nowelizacja Ustawy o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy, która wprowadza nowe instrumenty rynku pracy, ułatwia dostępność
usług szkoleniowych oraz zwiększa wielkość pomocy finansowej na rozwój kapitału ludzkiego.
8.
Podejmowane były działania w zakresie poprawy jakości edukacji. Wdrażana obecnie reforma
programowa prezentuje podejście oparte na efektach uczenia się, mające na celu zwiększenie
swobody organizacji procesu kształcenia oraz jego dostosowanie do indywidualnych potrzeb i
możliwości uczniów. Równolegle z implementacją zmian związanych z reformą programową
realizowane były działania mające na celu zwiększenie dostępności wysokiej jakości usług
edukacyjnych.
47
MINISTERSTWO GOSPODARKI
9.
Rząd podjął działania mające na celu zwiększenie potencjału partnerów społecznych oraz
ułatwienie partycypacji podmiotów dialogu społecznego w procesie uzgadniania polityk
publicznych (w ramach PO KL). Ponadto, w ramach działań w kierunku modernizacji systemu
oceny skutków regulacji (OSR), podjęto starania mające na celu poprawę jakości
przeprowadzania konsultacji społecznych, poprzez przygotowanie i wdrożenie dokumentu:
Zasady konsultacji przeprowadzanych podczas przygotowywania dokumentów rządowych.
Dokument wprowadza jasne reguły zasięgania opinii partnerów społecznych, które mogą
stanowić istotne wzmocnienie mechanizmu konsultacji, przyczyniając się do poprawy jakości
tworzenia prawa w Polsce. W ostatnim kwartale 2008 r. Rada Ministrów przyjęła Strategię
Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego na lata 2009-2015 oraz Program
Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2009-2013.
2.3.2. Prace nad nową strategią gospodarczą – Strategią Europa 2020
W ramach dyskusji na temat przyszłej strategii gospodarczej po 2010 r., która zastąpi obecną Strategię
Lizbońską, prowadzonej w 2009 r. na forach UE Polska przedstawiła dokument Partnerstwo dla
dobrobytu - Non-paper Polski na temat strategii gospodarczej UE po 2010 r., który został przyjęty przez
Komitet Europejski Rady Ministrów 22 września 2009 r., a następnie przedłożony Komisji i państwom
członkowskim. W dokumencie Polska postulowała, żeby fundamentalny cel reform, jakim jest
przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zwiększenie zatrudnienia w krajach UE, nie ulegał zmianie, a
strategia gospodarcza po 2010 r. stanowiła jednolitą odpowiedź na wyzwania globalne i wewnętrzne
(m.in. związane z kryzysem). Polska proponowała też, aby nowa strategia gospodarcza UE
koncentrowała się na trzech priorytetach, jakimi są: rozwój kapitału intelektualnego, pogłębienie rynku
wewnętrznego oraz rozwój infrastruktury. W dokumencie podkreślano również rolę polityki spójności,
która zdaniem Polski powinna pozostać głównym instrumentem realizacji celów strategii gospodarczej
UE po 2010 r.
3 marca 2010 r. Komisja Europejska opublikowała komunikat: Europa 2020 – Strategia dla Wzrostu
Inteligentnego, Zrównoważonego i Sprzyjającego Włączeniu Społecznemu, określający ramy przyszłej
strategii. Zaproponowana nowa wizja rozwoju jest propozycją społecznej gospodarki rynkowej XXI
wieku, cechującej się stabilnym wzrostem gospodarczym oraz zapewniającej wysoki poziom
zatrudnienia. Podkreślona została potrzeba wspólnego działania państw członkowskich na rzecz
wychodzenia z kryzysu oraz wdrażania reform umożliwiających stawienie czoła wyzwaniom związanym
z globalizacją, starzeniem się społeczeństw, czy rosnącą potrzebą racjonalnego wykorzystywania
zasobów. Osiągnięciu powyższych celów mają służyć trzy podstawowe, wzajemnie wzmacniające się
priorytety: wzrost inteligentny (ang. smart growth) (rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach),
wzrost zrównoważony (ang. sustainable growth) (promowanie gospodarki zrównoważonej, efektywniej
wykorzystującej zasoby, bardziej zielonej, a zarazem konkurencyjnej) oraz wzrost sprzyjający włączeniu
społecznemu (ang. inclusive growth) (wzmacnianie gospodarki charakteryzującej się wysokim
zatrudnieniem oraz spójnością ekonomiczną, społeczną i terytorialną).
Ważnym elementem nowej strategii będą też określone liczbowo cele UE, realizowane na poziomie
wspólnotowym oraz przełożone na odpowiadające im cele krajowe. Komisja w ww. komunikacie
zaproponowała 5 takich celów odnoszących się do: zatrudnienia, nakładów na badania i rozwój,
efektywności energetycznej, edukacji oraz włączenia społecznego.
48
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Jednym z instrumentów realizacji Strategii będzie 7 projektów przewodnich: Unia innowacji, Młodzież w
drodze, Europejska agenda cyfrowa, Europa efektywnie korzystająca z zasobów, Polityka przemysłowa
w dobie globalizacji, Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia, Europejski program walki z
ubóstwem. W tym kontekście kwestią niezwykle istotną będzie powiązanie planowanych powyższych 7
projektów przewodnich z opracowywanymi obecnie przez poszczególne resorty 9 krajowymi strategiami
rozwoju, aby w rezultacie prowadzanych w ich ramach działań osiągnąć efekt synergii.
Nowa Strategia Europa 2020 identyfikować też będzie główne bariery hamujące wzrost gospodarczy
(tzw. wąskie gardła – ang. bottlenecks) zarówno na szczeblu unijnym jak i krajowym, w tym przeszkody,
które są związane z działaniem rynku wewnętrznego i infrastruktury. Trwają prace nad określeniem
wąskich gardeł .
27 kwietnia 2010 r. Komisja Europejska przedstawiła propozycję 10 Zintegrowanych Wytycznych na
rzecz Wzrostu i Zatrudnienia (ang. Integrated Guidelines for Growth and Jobs), które wyznaczają ramy
nowej strategii gospodarczej UE – Strategii Europa 2020 i stanowić będą podstawę do sformułowania
nowych krajowych programów reform, określających realizacje założeń Strategii na poziomie
krajowym7. Nowe zintegrowane wytyczne odnoszą się zarówno do działań mających na celu walkę z
kryzysem i zapewnienie równowagi gospodarczej oraz stabilność rynków finansowych (szczególnie w
strefie euro), jak i do reform strukturalnych służących zwiększaniu konkurencyjności, produktywności,
potencjału wzrostu oraz konwergencji gospodarczej Europy, a także do działań mających prowadzić do
wzrostu poziomu zatrudnienia, ograniczenia bezrobocia strukturalnego, wzrostu kwalifikacji siły roboczej
oraz walki z ubóstwem.
Ostateczne konkluzje w sprawie Strategii Europa 2020, odnoszące się m.in. do: nowych
zintegrowanych wytycznych, wymiernych celów UE oraz głównych barier hamujących wzrost, zostały
przyjęte na posiedzeniu Rady Europejskiej 17 czerwca 2010 r. Następnym etapem w tym procesie
będzie przygotowanie przez państwa członkowskie nowych krajowych programów reform, które poza
nowymi zintegrowanymi wytycznymi będą uwzględniać ustalone w dialogu z KE krajowe cele Strategii
Europa 2020 oraz bariery wzrostu zidentyfikowane dla poszczególnych państw członkowskich.
2.3.3. Strategia zrównoważonego rozwoju
Strategia Zrównoważonego Rozwoju UE, przyjęta została w 2001 r. w Goeteborgu jako uzupełnienie
Strategii Lizbońskiej. W 2006 r. Strategia Zrównoważonego Rozwoju została odnowiona jako
dokument, który w większym stopniu ukierunkowany jest na osiąganie celów długookresowych m.in. w
obszarze ochrony środowiska przyrodniczego, spójności społecznej (w tym jakości życia), a także
realizacji zobowiązań UE w skali międzynarodowej. Za główne wyzwania w zakresie zrównoważonego
rozwoju, przed którymi stoją państwa członkowskie UE, uznano zmiany klimatu i kwestie czystej energii,
zrównoważony transport, zrównoważoną produkcję i konsumpcję, ochronę i gospodarowanie zasobami
naturalnymi, zdrowie publiczne, integrację społeczną, a także zmiany demograficzne i migrację.
Realizacja Strategii zawierającej cele, wskaźniki oraz procedurę monitorowania, ma zapewnić
pokoleniom obecnym i przyszłym stały wzrost jakości życia poprzez tworzenie społeczności efektywnie
wykorzystujących zasoby środowiska oraz czerpiących z potencjału gospodarki.
7 Dokument Zalecenia Rady z 27.4.2010 r. w sprawie ogólnych wytycznych dla polityki gospodarczej państw członkowskich i
Unii. Zintegrowane wytyczne dotyczące strategii Europa 2020 – część pierwsza KOM(2010) 193 zawiera propozycję 6
wytycznych polityki ogólnogospodarczej, gdzie 3 wytyczne odpowiadają skali makroekonomicznej, a 3 mikroekonomicznej.
Natomiast dokument Decyzja Rady w sprawie wytycznych dla polityki zatrudnienia państw członkowskich. Zintegrowane
wytyczne dotyczące strategii Europa 2020 – część druga KOM(2010) 488 przedstawia propozycje 4 wytycznych odnośnie do
polityki na rynku pracy.
49
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W Komunikacie Uwzględnienie kwestii zrównoważonego rozwoju w polityce UE w różnych
dziedzinach: Przegląd strategii Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju,
opublikowanym w 2009 r., zawarte zostało podsumowanie postępów w realizacji polityki UE w tym
obszarze oraz przedstawione sugestie dotyczące zapewnienia większej spójności pomiędzy
wyzwaniami zrównoważonego rozwoju oraz przyszłą strategią gospodarczą UE po 2010 r. Zakłada się,
że wyniki przeglądu mogą stanowić podstawę do dalszej dyskusji nad zakresem strategii i jej roli w
kształtowaniu polityki wspólnotowej, w szczególności w tych obszarach, w których postęp jest
najbardziej pożądany (zmiany geopolityczne i klimatyczne, poprawa efektywności systemu zarządzania
realizacją strategii). Komunikat przedstawia postępy osiągnięte w siedmiu najważniejszych obszarach
zidentyfikowanych w Strategii Zrównoważonego Rozwoju. W dokumencie wskazano również obszary, w
których nie osiągnięto postępu lub postęp ten był niedostateczny, m.in. zbyt powolne wycofywanie z
polityk sektorowych subsydiów prowadzących do szkodliwych dla środowiska skutków, czy też
niedostateczne uwypuklenie celów i zasad strategii zrównoważonego rozwoju w polityce spójności. W
odniesieniu do przyszłych działań, Komunikat zawiera propozycję dotyczącą zwiększenie efektów
synergii między Strategią Zrównoważonego Rozwoju UE oraz strategią gospodarczą UE po 2010 r.
2.4. Rynek wewnętrzny
Dobrze funkcjonujący rynek wewnętrzny Unii Europejskiej, zdefiniowany8 jako obszar umożliwiający
swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału, stanowi silną podstawę dla rozwoju gospodarki
całej UE, czyli także Polski. Pełna implementacja powyższych czterech swobód traktatowych stanowi
podstawę finalizacji budowy i dalszego rozwoju rynku wewnętrznego. Jest on uważany przez Polskę za
jeden z najważniejszych obszarów współpracy w Unii. Wynika to głównie z faktu, że największe korzyści
gospodarcze, jakie Polska odniosła po przystąpieniu do UE, są związane z rynkiem wewnętrznym, co
potwierdza bilans 6 lat członkostwa.
Potencjał tego jednego z największych rynków na arenie międzynarodowej wciąż jednak nie jest w pełni
wykorzystywany, co przejawia się w zidentyfikowanych i nadal istniejących barierach regulacyjnych
m.in. w stosunku do przedsiębiorczości i zatrudnienia. Możliwości oferowane przez rynek wewnętrzny
są niedoceniane także ze względu na niepełną świadomość ich istnienia wśród Europejczyków,
niewystarczające egzekwowanie procedur wdrażających zasady jednolitego rynku, czy też
niewystarczającą współpracę międzyinstytucjonalną na poziomie krajowym oraz międzynarodowym.
Inicjatywy podejmowane i kontynuowane w 2009 r. na szczeblach UE w ścisłej współpracy z państwami
członkowskimi stanowią impulsy do skuteczniejszego lokalnego działania w celu pokonywania barier i
przełamania impasu globalnego kryzysu gospodarczego.
2.4.1. Swobodny przepływ towarów i usług
W roku 2009 oraz w pierwszej połowie 2010 r. zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym, miało
miejsce kilka znaczących dla rynku wewnętrznego wydarzeń oraz towarzyszących im działań, które w
bezpośredni lub pośredni sposób dotyczyły zagadnień swobodnego przepływu towarów oraz usług.
8
Art. 14 ust. 2 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej
50
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wydarzeniem o horyzontalnym znaczeniu było wejście w życie 1 grudnia 2009 r. Traktatu z Lizbony9,
który ugruntował pojęcie rynku wewnętrznego (zastępując dotychczasowe współistniejące nazewnictwo:
wspólny rynek wyrazami rynek wewnętrzny ) jako wyższego stopnia integracji gospodarczej. W
Traktacie podkreślono, że w procesie prawodawczym związanym z rynkiem wewnętrznym będą brać
udział parlamenty krajowe, poprzez czuwanie nad przestrzeganiem zasad pomocniczości i
proporcjonalności.
13 sierpnia 2008 r. został opublikowany tzw. pakiet towarowy – nowe regulacje horyzontalne, których
celem jest zapewnienie prawidłowej realizacji zasady swobodnego przepływu towarów na rynku
wewnętrznym.
1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 764/2008 z dnia 9 lipca 2008 r.
ustanawiające procedury dotyczące stosowania niektórych krajowych przepisów technicznych
do produktów wprowadzonych legalnie do obrotu w innym państwie członkowskim oraz
uchylające decyzję nr 3052/95/WE – odnosi się do produktów, które nie są objęte
zharmonizowanym prawem wspólnotowym. W oparciu o nie państwo członkowskie nie może
zakazać sprzedaży na swoim terytorium produktów, które zostały wprowadzone legalnie
do obrotu w innym państwie członkowskim, nawet jeśli te produkty zostały wytworzone zgodnie
z przepisami technicznymi innymi niż przepisy ustanowione dla produktów krajowych.
Rozporządzenie obliguje również do utworzenia Punktów Kontaktowych ds. Produktów10.
Ramka 2 Punkt Kontaktowy ds. Produktów
Celem działania Punktu Kontaktowego ds. Produktów jest nieodpłatne udzielanie informacji – na wniosek
podmiotu gospodarczego lub właściwego organu innego państwa członkowskiego w zakresie:
− polskich przepisów technicznych mających zastosowanie do konkretnego rodzaju produktu;
− wymogu uzyskania odpowiedniego zezwolenia na wprowadzenie na rynek polski określonego produktu;
− danych kontaktowych punktów kontaktowych ds. produktów utworzonych w innych państwach
członkowskich;
− danych kontaktowych właściwych organów na terytorium RP, odpowiedzialnych za nadzorowanie wdrożenia
danych przepisów technicznych;
− polskich przepisów prawnych regulujących procedury odwoławcze w przypadku wystąpienia sporu między
właściwymi organami a podmiotem gospodarczym.
Działalność polskiego Punktu Kontaktowego ds. Produktów spotkała się z zainteresowaniem ze strony
przedsiębiorców zarówno z Polski, jak i z innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Od początku
swojego istnienia do polskiego PCP wpłynęły 5411 zapytania dotyczące różnego rodzaju produktów.
Największa ilość spraw zgłoszonych do Punktu dotyczyła suplementów diety (8 spraw). W zakresie
innych obszarów, których dotyczyły pytania zgłaszane do Punktu, przeważały sprawy dotyczące
wyrobów budowlanych (4 zapytania) oraz nawozów (3 zapytania). Ponadto, przedmiotem zapytań były
m.in. takie produkty jak: okna, drzwi, gaśnice, baterie kuchenne i łazienkowe, węgiel brunatny,
opakowania na ekogroszek, latarki, kostka chodnikowa, rowery, czujniki przeciwpożarowe.
9
Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską obowiązujący w
RP od daty ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, tj. od 2 grudnia 2009 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 203, poz. 1569).
10 W Polsce Punkt Kontaktowy ds. Produktów został utworzony w Ministerstwie Gospodarki w Departamencie Regulacji
Gospodarczych.
11 Stan na dzień 24 czerwca 2010 r.
51
MINISTERSTWO GOSPODARKI
2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765 z dnia 9 lipca 2008 r.
ustanawiające wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków
wprowadzania produktów do obrotu i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 339/93 zostało
wydane w celu :
− zapewnienia jednakowego poziomu kompetencji jednostek oceniających zgodność
wyrobów z wymaganiami prawa wspólnotowego (laboratoriów, jednostek
certyfikujących),
− zapewnienia jednakowego nadzoru rynku (kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu)
w całej UE,
− wzmocnienia roli oznakowania CE.
3. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 768/2008/WE z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie
wspólnych ram dotyczących wprowadzania produktów do obrotu, uchylająca decyzję Rady
93/465/EWG ustanawia tzw. Nowe Ramy Legislacyjne.
Ze względu na specyficzny charakter Decyzji 768/2008/WE, nie ma ona skutków prawnych dla
podmiotów gospodarczych, ani dla państw członkowskich. Aby nadać zawartym w niej zasadom i
przepisom moc prawną, należy je wprowadzić do obowiązujących dyrektyw dotyczących produktów.
Proces ten został już zapoczątkowany przez Komisję Europejską, która przygotowuje pakiet legislacyjny
mający na celu dostosowanie 10 dyrektyw do nowych ram określonych w decyzji. Są to następujące
dyrektywy:
− Dyrektywa niskonapięciowa: dyrektywa 2006/95/WE w sprawie harmonizacji ustawodawstwa
państw członkowskich odnoszących się do sprzętu elektrycznego przewidzianego do
stosowania w określonych granicach napięcia,
− Dyrektywa dotycząca prostych zbiorników ciśnieniowych: dyrektywa 2009/105/WE w sprawie
harmonizacji ustawodawstwa państw członkowskich odnoszących się do prostych zbiorników
ciśnieniowych,
− Dyrektywa dotycząca wag nieautomatycznych: dyrektywa 90/384/EWG w sprawie harmonizacji
ustawodawstwa Państw Członkowskich odnoszących się do wag nieautomatycznych,
− Dyrektywa dotycząca materiałów wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego:
dyrektywa 93/15/EWG w sprawie harmonizacji przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu
i kontroli materiałów wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego,
− Dyrektywa ATEX: dyrektywa 94/9/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstwa państw
członkowskich dotyczących urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w
przestrzeniach zagrożonych wybuchem,
− Dyrektywa dźwigowa: dyrektywa 95/16/WE w sprawie zbliżenia ustawodawstwa państw
członkowskich dotyczących dźwigów,
− Dyrektywa dotycząca urządzeń ciśnieniowych: dyrektywa 97/23/WE w sprawie zbliżenia
ustawodawstwa państw członkowskich dotyczących urządzeń ciśnieniowych,
− Dyrektywa dotycząca przyrządów pomiarowych: dyrektywa 2004/22/WE w sprawie przyrządów
pomiarowych,
− Dyrektywa dotycząca kompatybilności elektromagnetycznej: dyrektywa 2004/108/WE w sprawie
zbliżenia ustawodawstwa państw członkowskich odnoszącego się do kompatybilności
elektromagnetycznej oraz uchylająca dyrektywę 89/336/EWG,
− Dyrektywa dotycząca wyrobów pirotechnicznych: dyrektywa 2007/23/WE w sprawie
wprowadzania do obrotu wyrobów pirotechnicznych.
Komisja Europejska planuje zakończyć procedurę zmian większości ww. dyrektyw do końca 2010 r.,
tak, aby na początku 2011 r. przekazać ostatni ze zmienianych tekstów pod obrady Rady Unii
Europejskiej.
52
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Pewną oceną funkcjonowania dostępu do rynku może być monitoring sieci SOLVIT, będącej
instrumentem pozasądowego rozwiązywania problemów obywateli lub przedsiębiorców z państw
członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE oraz Norwegia, Islandia i Liechtenstein),
wynikających z niewłaściwego stosowania prawa wspólnotowego przez organy administracji publicznej
innych państw członkowskich. W okresie pomiędzy 1.01.2009 a 23.06.2010, Centrum SOLVIT Polska
zamknęło w bazie danych systemu SOLVIT 7 spraw dotyczących dostępu produktów do rynku.
Wszystkie skargi zostały zgłoszone przeciwko administracji polskiej i wpłynęły od przedsiębiorców z
Republiki Czeskiej (3), Włoch (1), Szwecji (1), Niemiec (1) oraz Danii (1). Przedsiębiorcy napotkali na
następujące bariery w swobodzie przepływu towarów:
− organy państwa członkowskiego odmówiły wprowadzenia do obrotu lub do użytku produktu, dla
którego wymagania nie zostały określone w prawie wspólnotowym, i który pochodzi z innego
państwa członkowskiego;
− organy państwa członkowskiego odmówiły wprowadzenia do obrotu lub do użytku produktu,
który posiada oznakowanie CE i co do którego istnieje, w związku z tym, domniemanie jego
zgodności z odpowiednią tzw. dyrektywą nowego podejścia;
− organy państwa członkowskiego zwlekały z wydaniem pozwolenia na wprowadzenie produktu
do obrotu lub do użytku w tym państwie członkowskim.
Działalność usługowa jest przede wszystkim domeną małych i średnich przedsiębiorstw, które w
znaczący sposób przyczyniają się do tworzenia nowych miejsc pracy i kreacji PKB. To właśnie ten
sektor był najbardziej zainteresowany jak najszybszym pojawieniem się regulacji prawnych dotyczących
rozpoczynania działalności usługowej w innym kraju UE oraz transgranicznego świadczenia usług.
Ramka 3 Transpozycja Dyrektywy usługowej
Głównym celem Dyrektywy 2006/123/WE dotyczącej usług na rynku wewnętrznym12 jest likwidacja barier
prawnych w podejmowaniu i prowadzeniu działalności usługowej, poprzez wprowadzenie wielu udogodnień
zarówno dla usługodawców (uproszczenie procedur administracyjnych), jak również dla usługobiorców
(informacja na temat jakości usług). Jej przepisy weszły w życie po trzyletnim okresie implementacji, tj. 28
grudnia 2009 r.
Do polskiego porządku prawnego przepisy dyrektywy transponowane zostały Ustawą z dnia 4 marca 2010 r. o
świadczeniu usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej13, której regulacje obowiązują od 10 kwietnia
2010 r. Rozwiązania zawarte w ustawie przyczynią się do poprawy środowiska instytucjonalno-prawnego, w
którym funkcjonują przedsiębiorcy oraz obywatele korzystający z ich usług, m.in. poprzez uproszczenia w
procedurach otrzymywania zezwoleń, redukcję formalności urzędowych związanych z rozpoczynaniem
działalności gospodarczej, czy też dzięki ograniczeniom w obowiązku przedkładania oryginalnych dokumentów
jedynie do przypadków uzasadnionych nadrzędnym interesem publicznym.
Ustawa o świadczeniu usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wprowadziła do Ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej przepisy dotyczące funkcjonowania Pojedynczego Punktu
Kontaktowego. Został on powołany w Ministerstwie Gospodarki, aby ułatwić podejmowanie,
wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej w Polsce przedsiębiorcom z państw
członkowskich UE oraz państw EOG, jak również przedsiębiorcom polskim działalności usługowej w
innych państwach członkowskich. Punkt umożliwiać będzie także załatwienie spraw związanych z
uznaniem kwalifikacji zawodowych w ramach zawodów i działalności regulowanych. Punkt Kontaktowy
ma pełnić trzy podstawowe funkcje:
12
Dyrektywa 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotycząca usług na rynku
wewnętrznym, Dziennik Urzędowy UE L 376 , 27/12/2006 P. 0036 - 0068
13 Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o świadczeniu usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 47 poz. 278)
53
MINISTERSTWO GOSPODARKI
− zapewnić poprzez swoją stronę internetową dostęp dla zainteresowanych użytkowników do
katalogu informacji związanych ze sferą działalności gospodarczej i problematyki
konsumenckiej, uznawania kwalifikacji zawodowych oraz prawa pracy,
− umożliwić dopełnienie w sposób zdalny i elektroniczny procedur i formalności związanych z
działalnością gospodarczą i uznawaniem kwalifikacji zawodowych,
− umożliwić uzyskanie wsparcia i pomocy poprzez udzielanie odpowiedzi na zapytania
użytkowników w ramach tematyki zgodnej z celami funkcjonowania punktu.
Do chwili obecnej14 na stronie internetowej Punktu Kontaktowego15 opublikowano 112 opisów
postępowań administracyjnych w zakresie działalności gospodarczej i uznawania kwalifikacji
zawodowych w ramach zawodów i działalności regulowanych.
W celu zapewnienia zapisanego w dyrektywie (oraz w transponującej ją ustawie) obowiązku współpracy
administracyjnej drogą elektroniczną z instytucjami w innych krajach UE (m.in. aby zapobiegać
powielaniu kontroli przedsiębiorców) oraz aby wspomóc organy administracji państw członkowskich w
wykonywaniu ich zadań w stosunku do przedsiębiorców, Komisja Europejska we współpracy z
państwami członkowskimi stworzyła i udostępniła w 2007 r. System Wymiany Informacji na Rynku
Wewnętrznym IMI (skrót od Internal Market Information System), zaprojektowany jako wielojęzyczna
bezpieczna aplikacja internetowa. W dniu wejścia w życie przepisów dyrektywy o usługach uruchomiony
został moduł systemu IMI dedykowany temu obszarowi. Obecnie16 w systemie IMI zarejestrowane są
424 organy polskie (w tym 108 organów dla modułu Kwalifikacje zawodowe i 349 organów dla modułu
Usługi, przy czym 33 organy mają dostęp jednocześnie do obydwu modułów). Docelowo, system ma
objąć urzędy wszystkich poziomów administracyjnych (samorząd terytorialny, zawodowy oraz urzędy
centralne). W związku z uruchomieniem w systemie IMI na początku 2010 r. funkcjonalności
umożliwiającej obsługę wniosków w ramach tzw. mechanizmu ostrzegania (Alert Mechanism),
informującego o poważnych zdarzeniach zagrażających bezpieczeństwu zdrowia, osób i środowiska, a
wynikających z działalności usługodawców, prowadzone są działania w celu rejestracji odpowiednich
instytucji w systemie.
2.4.2. Swobodny przepływ osób
Warunki swobodnego przepływu pracowników nie uległy istotnym zmianom od roku 2009. Obecnie
wśród państw UE-15 jedynie w Austrii i Niemczech obowiązują tak zwane okresy przejściowe, czyli
ograniczenia w dostępie do rynku pracy, które zostaną ostatecznie zniesione 30 kwietnia 2011 r. Kraje
te wprowadziły jednak szereg ułatwień w dostępie do rynku pracy dla pewnych grup pracowników. W
Niemczech inżynierzy o specjalności elektrotechnika, budowa maszyn lub budowa pojazdów oraz
absolwenci niemieckich uczelni mogą być od 16 października 2007 r. zatrudniani bez konieczności
udowadniania przez pracodawcę braku na dane stanowisko kandydata z miejscowego rynku pracy. W
Austrii od 1 stycznia 2008 r. ułatwiono dostęp do rynku pracy dla fachowców 50 zawodów, od 1 lipca
2008 r. katalog ten rozszerzono o kolejne 15 zawodów.17
Najważniejszym warunkiem umożliwiającym swobodny przepływ pracowników i podejmowanie pracy za
granicą jest uznawanie dyplomów i kwalifikacji przy przekraczaniu granic. Podstawową zasadą systemu
uznawania kwalifikacji jest traktowanie pracownika posiadającego pełne kwalifikacje do wykonywania
danego zawodu w jednym państwie członkowskim za wykwalifikowanego do wykonywania tego samego
zawodu w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej.
14
Stan na 21 czerwca 2010 r.
www.eu-go.gov.pl
16 Stan na 24 czerwca 2010 r.
17 Lista zawodów jest zamieszczona na stronie Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Wiedniu (http://www.wien.polemb.net)
15
54
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Kwestie uznawania kwalifikacji zawodowych zostały uregulowane zapisami dyrektywy 2005/36/WE,
której głównym celem było umożliwienie każdemu obywatelowi państwa członkowskiego UE uznania
kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego lub działalności w państwie członkowskim innym niż
to, w którym uzyskał kwalifikacje zawodowe. Dyrektywa ta została wdrożona do polskiego prawa ustawą
z dnia 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach
członkowskich Unii Europejskiej.
Jeżeli zawód jest regulowany w danym państwie, osoba, która uzyskała kwalifikacje w innym państwie
członkowskim potrzebuje ich oficjalnego uznania.18 W każdym państwie postępowanie w sprawie
uznania kwalifikacji przeprowadzają upoważnione organy. W Polsce organami właściwymi w sprawach
uznawania kwalifikacji zawodowych są ministrowie kierujący poszczególnymi działami administracji
rządowej lub upoważnione przez nich podległe jednostki.
W przypadku zawodów nieregulowanych o zatrudnieniu pracownika posiadającego kwalifikacje
zawodowe uzyskane w innym kraju członkowskim Unii Europejskiej decyduje pracodawca. Liczba i
rodzaj zawodów regulowanych różni się w zależności od państwa.
Uznawanie kwalifikacji w zawodach sektorowych (tj. lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej,
farmaceuty, lekarza weterynarii i architekta) następuje automatycznie pod warunkiem posiadania przez
wnioskodawcę wymienionych w dyrektywie dokumentów poświadczających kwalifikacje lub na zasadzie
praw nabytych.
2.4.3. Horyzontalna polityka przemysłowa
Do niedawna Państwa Członkowskie UE nie widziały potrzeby koordynacji ani prowadzenia wspólnej
polityki przemysłowej. Jednak mający miejsce w ostatnim roku kryzys gospodarczy zmienił to podejście.
Polityka przemysłowa UE może być jednym z elementów realizacji wszystkich trzech priorytetów
Strategii UE 2020. Może też przyczyniać się do realizacji pięciu nadrzędnych wymiernych jej celów, ale
z drugiej strony musi też je uwzględniać. Jednym z siedmiu zaproponowanych przez KE projektów
przewodnich jest Polityka przemysłowa w erze globalizacji.
W obecnej dobie globalizacji istnieje potrzeba wypracowania nowoczesnej polityki przemysłowej
wspierającej przedsiębiorczość oraz wspierającej konkurencyjność europejskiego sektora wytwórczego
i sektora usług, zapewniając jednocześnie wykorzystanie szans, jakie niesie ze sobą zielona
gospodarka.
Transformacja gospodarki na tzw. bardziej zieloną ścieżkę wymagać będzie przekształceń w obszarze
kompetencji, rozwoju innowacji oraz ładu organizacyjnego, a także budowania szerokiego poparcia
społecznego dla podejmowanych działań. Biorąc pod uwagę powyższe, nie należy jednak zapominać,
iż w obecnej sytuacji przede wszystkim należy działać w kierunku zagwarantowania warunków dla
stabilnej odbudowy i rozwoju przemysłu w okresie pokryzysowym, a dopiero w następnej kolejności
nakładania dodatkowych obciążeń na przedsiębiorców.
18 Zawód regulowany to zespół czynności zawodowych, których wykonywanie jest uzależnione od spełnienia wymogów
określonych w przepisach danego państwa członkowskiego dotyczących dostępu do wykonywania danego zawodu. Ten
sam zawód może być zawodem regulowanym w jednym państwie członkowskim, a w innym należeć do zawodów
nieregulowanych.
55
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wagę prowadzenia wspólnej polityki przemysłowej dla efektywnego wsparcia przedsiębiorczości
zauważa Mario Monti w raporcie A New Strategy for The Single Market, gdzie zwraca uwagę na
potrzebę horyzontalnego wsparcia, ale jednocześnie uwzględniając pewne elementy pionowe w
niektórych wysoce obiecujących sektorach (energia, innowacje, czyste pojazdy). W procesie integracji
rynku w tym zakresie trzeba uwzględnić następujące aspekty:
− produkcja musi ciągle się zmieniać z uwagi na zmiany preferencji konsumentów oraz zmiany
technologii, czy innowacje – co wymaga monitoringu rynku i ciągłego uaktualniania regulacji i
polityki;
− pojawiają się różnego rodzaju przeszkody i wąskie gardła, m.in. z powodu praktyk licencyjnych
oraz nowych zasad technicznych i administracyjnych na rynkach krajowych;
− potencjał eksportu wewnętrznego jednolitego rynku towarów UE jest znacznie mniej
wykorzystany niż analogiczny wskaźnik dla USA;
− pojawiają się nowe wyzwania z powodu zmian nie tylko towarów, ale także rynków – np.
przyspieszenie cyklu życia towarów, czy globalizacja łańcuchów dostaw;
− handel elektroniczny jest w fazie wzrostu i pod wpływem swoich wyzwań.
Kluczowe rekomendacje w zakresie polityki przemysłowej dotyczą:
− korekty regulacji w zakresie połączeń firm, zakazująca tzw. zasady dwóch trzecich ;
− wypracowania nowego podejścia do polityki przemysłowej opartego na wzajemnie
wzmacniających się relacjach jednolitego rynku i polityki konkurencji;
− oceny efektów pakietu z 2008 roku nt. funkcjonowania wewnętrznego rynku towarów oraz
identyfikacja dalszych możliwych kroków;
− przeglądu systemu ustalania standardów UE uwzględniający właściwą równowagę pomiędzy
poziomem UE i państw członkowskich;
− pilnego przyjęcia patentu UE i systemu prawnego z tym związanego.
Wśród inicjatyw z zakresu polityki przemysłowej sektorowych, jak i ponadsektorowych (horyzontalnych)
warto wspomnieć o zainicjowanych w ostatnim okresie:
− Samochody eko- i energoefektywne: 28 kwietnia 2010 roku KE opublikowała Komunikat dla
Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Społeczno-Gospodarczego
COM(2010)186 pt. A European strategy on clean and energy efficient vehicles , a 25 maja 2010
roku Rada UE ds. Konkurencyjności przyjęła projekt konkluzji ws. samochodów eko- i
energoefektywnych;
− Inicjatywa na rzecz surowców (RMI): 4 listopada 2008 roku KE opublikowała Komunikat dla
Parlamentu Europejskiego i Rady pt. The Raw Materials Initiative – Meeting our Critical Needs
for Growth and Jobs in Europe COM(2008) 699, a do końca 2010 roku KE złoży Radzie UE
raport z wdrażania tej inicjatywy;
− Inicjatywa ELECTRA: Komunikat KE z 29 października 2009 roku do Parlamentu Europejskiego
i Rady UE pt. ELECTRA – For a Competitive and Sustainable Electrical Engineering Industry in
the European Union COM (2009) 594, a do końca 2012 roku KE przedstawi raport z jej
realizacji;
− Inicjatywa Rynków Pionierskich dla Europy (LMI): 21 grudnia 2007 roku ogłoszono raport KE pt.
Lead Market Initiative for Europe – Inicjatywa Rynków Pionierskich dla Europy COM (2007)
860.
56
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
2.4.4. Pakiet energetyczno-klimatyczny
Regulacje w zakresie walki z globalnym ociepleniem, w szczególności związane z emisjami gazów
cieplarnianych z sektorów przemysłowych, mają poważne konsekwencje dla systemów gospodarczych.
W szczególnej sytuacji znajdują się kraje, w których udział paliw kopalnych, w tym przede wszystkim
węgla kamiennego i brunatnego, w wytwarzaniu energii jest dominujący (m.in. Polska). Ważne jest więc
aby przy wypracowaniu polityk odnoszących się do zmian klimatycznych uwzględniać zróżnicowaną
sytuację społeczno-gospodarczą poszczególnych państw członkowskich UE.
Polityki dotyczące zmian klimatu z jednej strony stwarzają nowe możliwości rozwojowe, z drugiej
natomiast stanowią ambitne wyzwania, którym należy sprostać. Przykładem takiej polityki jest przyjęty w
grudniu 2008 roku pakiet energetyczno-klimatyczny, którego celem jest zapewnienie odpowiedniego
udziału Unii Europejskiej w globalnych działaniach na rzecz ochrony klimatu. W ramach zobowiązań
ekologicznych Unia Europejska w marcu 2007 r. wyznaczyła na 2020 rok cele ilościowe, tzw. 3x20% ,
tj.:
− zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do roku 1990,
− zmniejszenie zużycia energii o 20% w porównaniu z prognozami dla UE na 2020 r.,
− zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii do 20% całkowitego zużycia energii w UE, w
tym zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii w transporcie do 10%.
W grudniu 2008 roku został przyjęty przez UE pakiet klimatyczno-energetyczny, w którym zawarte są
konkretne narzędzia prawne realizacji ww. celów w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych i
rozwoju wykorzystania OZE. Kluczowymi elementami przyjętego pakietu są:
i.
dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.
zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego
systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (tzw. dyrektywa EU ETS), której
celem jest doprowadzenie do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w sektorach objętych
systemem EU ETS (tj. energetyce i większości przemysłów) w 2020 roku o 21%, w stosunku do
poziomu emisji z 2005 roku. W wyniku negocjacji założeń projektu ww. dyrektywy, Polska
otrzymała możliwość zastosowania okresu przejściowego w odniesieniu do obowiązku zakupu
przez instalacje energetyczne wszystkich uprawnień do emisji gazów cieplarnianych. Instalacje
będą nabywały na aukcjach jedynie część potrzebnych uprawnień – 30% w 2013 r. (w stosunku
do średniej emisji z okresu 2005 – 2007), a następnie w latach 2014 - 2019 stopniowo
zmniejszana będzie pula darmowych uprawnień, aby w 2020 r. osiągnąć pełny system
aukcyjny. Okres przejściowy zniweluje negatywne skutki finansowe polityki klimatycznej UE
oraz zapobiegnie eliminacji węgla z portfela paliw pierwotnych, co wpłynęłoby na osłabienie
bezpieczeństwa energetycznego Polski;
ii.
decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie
wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów
cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji
emisji gazów cieplarnianych (tzw. decyzja non ETS), która zakłada w skali całej UE, w okresie
2005-2020 redukcję emisji gazów cieplarnianych o 10% w sektorach nieobjętych systemem EU
ETS, takich jak: transport, rolnictwo, mieszkalnictwo, instytucje, handel, usługi, odpady, emisja
lotna z paliw, sektor komunalno-bytowy oraz również niektóre procesy przemysłowe i spalanie
paliw. W ramach obszaru non-ETS unijny cel redukcyjny został zróżnicowany i niektóre
państwa członkowskie mogą nawet zwiększyć swoją emisję w okresie 2013-2020. Polska ma
możliwość zwiększenia emisji w sektorach non-ETS o 14%;
57
MINISTERSTWO GOSPODARKI
iii.
dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie
promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca
dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, która zakłada zwiększenie udziału energii
wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii w bilansie energii finalnej Unii Europejskiej do
20% w 2020 r., przy czym dla Polski udział ten ma wynosić 15%. Jednocześnie wszystkie
państwa członkowskie powinny zwiększyć udział energii odnawialnej w transporcie do 10% w
2020 r. Zawarte w dyrektywie cele pośrednie dla Polski określają udział energii ze źródeł
odnawialnych w poszczególnych latach na następującym poziomie: 2012 r. – 8,76%, 2014 r. –
9,36%, 2016 r. – 10,44%, 2018 r. – 11,88%.
Polityka energetyczna Polski będąc spójną z polityką energetyczną UE, uwzględnia realizację jej
najważniejszych celów. W związku z powyższym, w – uchwalonym prze Radę Ministrów w listopadzie
2009 r. - dokumencie Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, położono duży nacisk na realizację
zobowiązań wynikających z regulacji Unii Europejskiej.
2.4.5. Dostosowanie w zakresie energetyki
Ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. wprowadziła regulacje dostosowujące
funkcjonowanie sektora elektroenergetycznego do zasad stosowanych w Unii Europejskiej. Pierwotnie
określała zasady kształtowania polityki energetycznej państwa, zasady działalności przedsiębiorstw
energetycznych i warunki zaopatrzenia i użytkowania energii i paliw. Kolejne nowelizacje sprawiły, że
oprócz dotychczasowych celów podkreślane są zasady funkcjonowania konkurencyjnego rynku energii
elektrycznej, wzmocnienie pozycji odbiorcy na tym rynku oraz zapewnienie stosownego poziomu
bezpieczeństwa dostaw energii. W związku z potrzebą wdrożenia do polskiego systemu prawnego
kolejnych dyrektyw unijnych, ustawa – Prawo energetyczne była wielokrotnie nowelizowana. Poprzez
ww. ustawę zostały zaimplementowane m.in. następujące dyrektywy:
− Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie
wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł
odnawialnych,
− Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca
wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 96/92/WE,
− Dyrektywa 2003/55/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca
wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę98/30/WE,
− Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie
wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku
wewnętrznym energii oraz zmieniająca dyrektywę 92/42/EWG,
− Dyrektywa 2005/89/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 stycznia 2006 r. dotycząca
działań na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej i inwestycji
infrastrukturalnych.
Ostatnia nowelizacja Prawa energetycznego z 8 stycznia 2010 r. przewiduje m.in. przeniesienie
nadzoru właścicielskiego nad operatorem systemu przesyłowego energii elektrycznej do właściwości
Ministra Gospodarki, wpływając w ten sposób na zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Nowelizacja umożliwi prowadzenie właściwej polityki w zakresie rozwoju połączeń sieciowych,
podejmowanie skutecznych działań w przypadku braku realizacji nałożonych na tego operatora
ustawowych obowiązków.
58
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W związku z potrzebą implementacji do polskiego porządku prawnego tzw. trzeciego pakietu
energetycznego, w skład którego wchodzą m.in.:
− Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca
wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE,
− Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/73/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca
wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 2003/55WE..
trwają prace nad nowym kształtem prawa energetycznego.
2.4.6. Rynek wewnętrzny a stosunki z krajami trzecimi
Negocjacje Rundy Rozwojowej Doha w ramach Światowej Organizacji Handlu
Dynamika negocjacji DDA WTO w ramach obecnej rundy wielostronnych negocjacji handlowych,
mających na celu liberalizację handlu światowego (obniżenie ceł i przeszkód we wzajemnym handlu) i
wzmocnienie systemu WTO uległa zdecydowanemu spowolnieniu. Jedną z przyczyn takiego stanu
rzeczy był narastający od połowy 2008 r. światowy kryzys gospodarczo-finansowy. I pomimo, że
istotnym priorytetem ostatnich prezydencji UE i Komisji Europejskiej było zdynamizowanie tych
negocjacji, dalej mamy do czynienia ze stagnacją w tym zakresie, na skutek dużych rozbieżności co do
oczekiwanych wyników tych negocjacji (głównie sporu pomiędzy USA i Chinami).
Protekcjonizm w handlu międzynarodowym
W trakcie aktualnego kryzysu gospodarczego widoczna jest tendencja do wprowadzania przez szereg
krajów trzecich środków polityki handlowej rodzących wątpliwości odnośnie ich zgodności z
postanowieniami WTO. Na tego typu tendencje wskazują raporty monitorujące środki polityki handlowej
opracowane przez WTO, Bank Światowy, UNCTAD, MFW, OECD oraz Komisję Europejską. Wzrost
tego rodzaju środków zwiększa ryzyko dalszego spadku światowych obrotów handlowych, a także może
utrudnić wyjście z recesji gospodarczej.
Wychodząc z założenia, że odwrócenie się od polityki otwartego rynku opartego na zasadzie
wzajemności, nie jest receptą na walkę z kryzysem, Polska bardzo mocno zaangażowała się na forum
UE w walkę z tymi praktykami. Polska podjęła działania na forum UE na rzecz przyjęcia przez Unię
stanowiska opowiadającego się za stworzeniem efektywnego systemu monitoringu
protekcjonistycznych środków polityki handlowej w ramach WTO, w tym rozbudowania zakresu działań
Organu ds. Przeglądu Polityki Handlowej (TPRB) oraz zmiany formatu notyfikacji ww. środków do WTO.
Wynikiem działań KE na forum WTO było powołanie zespołu monitorującego w zakresie środków
protekcjonistycznych. Trwają prace nad udoskonaleniem pracy TPRB i systemu notyfikacji w WTO.
Relacje z Rosją, Białorusią i Ukrainą
Dla Polski kluczowe znaczenie mają relacje handlowe z Rosją, Białorusią i Ukrainą. Po przyjęciu
Ukrainy do WTO w maju 2008 roku, Polska wspiera podobne dążenia ze strony Rosji i Białorusi.
Członkostwo tych krajów w WTO powinno skutkować większą przewidywalnością w prowadzeniu
operacji handlowych na ich rynkach. Członkowie WTO związani są akceptowanymi i obowiązującymi
wszystkich regułami określającymi warunki zmian stawek celnych, wszczynania postępowań
ochronnych, itp. Członkostwo danego kraju w WTO oznacza większą otwartość rynku tego kraju
(obniżki stawek celnych i otwieranie sektorów usług). Oznacza także możliwość zaskarżania działań,
które przez innych członków WTO są uważane za niezgodne z regułami WTO (poprzez Organ
Rozstrzygania Sporów i procedury panelowe w WTO). Członkowie WTO są także zobowiązani do
notyfikacji członkom WTO wszystkich działań stwarzających bariery w handlu lub ograniczenie dostępu
do rynku.
59
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Jednocześnie relacje handlowe UE-Rosja zostały w ciągu ostatniego roku przedefiniowane z uwagi na
funkcjonującą od 1 stycznia 2010 r. unię celną między Rosją, Kazachstanem i Białorusią. Decyzja Rosji,
Kazachstanu i Białorusi o wstrzymaniu procesów akcesyjnych do WTO w związku z zawiązaniem ww.
unii celnej determinuje problemy w relacjach między Unią Europejską a Federacją Rosyjską w trzech
obszarach tj.: samej akcesji Rosji do WTO, negocjacji Nowej Umowy pomiędzy UE i Rosją, oraz
dwustronnych stosunków handlowych. Z drugiej strony Rosja wielokrotnie potwierdzała intencję
szybkiego wstąpienia do WTO (m.in.: podczas Szczytu UE-Rosja, który odbył się w dniach 31 maja - 1
czerwca 2010 r. w Rostowie oraz podczas nieformalnych konsultacji Przewodniczącego Grupy
Roboczej ds. akcesji Rosji do WTO, które miały miejsce 25 maja 2010 r. w Genewie).
Unijne umowy handlowe
Istotnym aspektem, który przyczynia się do wzrostu unijnej - w tym polskiej - konkurencyjności jest
zawieranie przez Unię Europejską (UE) z państwami trzecimi umów o strefach wolnego handlu (FTA),
umów o partnerstwie i współpracy (PCA), umów o stowarzyszeniu, umów sektorowych oraz umów o unii
celnej (unię celną UE podpisała z Turcją).
Dla UE w chwili obecnej najważniejszymi partnerami w negocjacjach o FTA są: Indie, Kanada, Ameryka
Centralna i Andyjska, ASEAN 19, Mercosur 20 i Ukraina. Według KE partnerem o znacznym potencjale
jest Rosja i kraje Zatoki Perskiej (GCC). Zgłaszana jest także kwestia rozpoczęcia negocjacji z Japonią.
W ostatnim okresie zakończono negocjacje SWH z Koreą Płd. Ponadto, w związku z impasem w
negocjacjach UE z regionem ASEAN dotyczących zawarcia FTA, Komisja Europejska zaproponowała
rozpoczęcie negocjacji bilateralnych z jednym z krajów ww. regionu – Singapurem. Taki krok miał być
odpowiedzią na trwający impas negocjacyjny z całym regionem. Jednak głębsza analiza wykazała, że
krok ten mógł doprowadzić do otwarcia furtki, poprzez którą większość towarów z całego regionu Azji
byłaby importowana do UE na preferencyjnych zasadach. W rezultacie dokonano korekt zapisów
mandatu negocjacyjnego dla Komisji Europejskiej, zobowiązując ją do podjęcia określonych działań
mających na celu zabezpieczenie interesów UE w zakresie importu z Azji.
Zapewnienie dostępu do surowców pozyskiwanych w państwach pozaunijnych
Kwestie ograniczeń w dostępie do surowców są szeroko omawiane na forum UE. Niezależnie od
toczących się negocjacji, UE podejmuje także inne działania w tym zakresie. W listopadzie 2009 r. po
długotrwałych przygotowaniach UE wszczęła formalny spór na forum WTO z Chinami dotyczący
wprowadzonych przez Chiny ograniczeń w dostępie do niektórych surowców (boksytu, koksu, fluorytu,
magnezytu, manganu, węgliku krzemu, krzemu metalicznego, fosforu żółtego, cynku). Kwestia ta
dotyczy surowców ważnych dla przemysłu unijnego w takich obszarach jak przemysł lotniczy, okrętowy,
samochodowy, maszynowy, elektroniczny, hutniczy i nawozowy.
W 2009 r. Polska przygotowała pogłębioną analizę rynku aluminium wraz z wyprzedzającym wnioskiem
o ustanowienie całkowitego zawieszenia poboru unijnego cła na ten surowiec. Istniała obawa, że część
krajów członkowskich UE może domagać się powrotu do pierwotnej – 6% stawki celnej UE na import
tego surowca. W wyniku dyskusji przeprowadzonych na forum UE zadecydowano o kontynuacji obecnej
50% redukcji unijnego cła na import aluminium nieobrobionego.
Dostęp do rynków krajów trzecich
Kwestia dostępu do rynków krajów trzecich jest omawiana głównie w ramach prac Komitetu ds. Dostępu
do Rynku (MAAC). W ramach tych prac podjęte zostały działania dotyczące utworzenia list barier oraz
propozycji działań (hymn sheets) UE w eliminowaniu barier w unijnym eksporcie do kluczowych krajów
trzecich (ok. 30).
19
20
Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Tajlandia, Brunei, Wietnam , Laos, Birma, Kambodża
Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Wenezuela
60
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Modyfikacja unijnej ochrony celnej
Opłaty celne mają szczególną funkcję gospodarczą, m.in. zawieszenia poboru ceł w UE lub unijnych
kontyngentów taryfowych (tzw. autonomiczne/gospodarcze umożliwienie przedsiębiorcom ponoszenia
mniejszych kosztów dostaw w określonym czasie). Pozwalają one także na stymulowanie ogólnej
aktywności gospodarczej, poprawianie konkurencyjności gospodarki, tworzenie nowych miejsc pracy,
modernizacji struktur itd.
Wnioski Polski o modyfikację unijnej ochrony celnej dotyczą głównie przemysłu chemicznego,
elektronicznego, motoryzacyjnego i hutniczego. W 2009 r. łącznie opracowano i przekazano do KE 14
polskich wniosków oraz 6 sprzeciwów do wniosków innych państw UE. Łącznie w 2009 r. KE
uwzględniła 10 polskich wniosków oraz 2 polskie sprzeciwy.
Regulacje UE w zakresie importu tekstyliów i odzieży oraz wyrobów stalowych
W 2009 r. wprowadzono na forum UE następujące środki handlowe w imporcie do UE wyrobów
tekstylno-odzieżowych:
− Kontyngent ilościowy w imporcie towarów pochodzących z Białorusi,
− Kontyngent ilościowy w imporcie towarów pochodzących z Korei Północnej,
− Nadzór licencyjny w imporcie towarów pochodzących z Uzbekistanu,
− Limity na uszlachetnianie bierne dla Białorusi.
W roku 2009 wprowadzono na forum UE następujące środki handlowe w imporcie do UE wyrobów
stalowych:
− Kontyngent ilościowy w imporcie wyrobów stalowych pochodzących z Kazachstanu,
− Kontyngent ilościowy w imporcie wyrobów stalowych pochodzących z Rosji,
− Nadzór importu wyrobów stalowych oparty na systemie single-checking (wobec wszystkich
kierunków importu, za wyjątkiem towarów objętych kontyngentami dla Rosji i Kazachstanu).
Środki Ochronne UE
Najistotniejszymi sprawami w zakresie przeciwdziałania nieuczciwym praktykom dostawców z krajów
trzecich z punktu widzenia interesów Polski, było przedłużenie na okres 15 miesięcy obowiązywania ceł
antydumpingowych na przywóz do UE obuwia ze skórzanymi cholewkami, pochodzącego z Chin i
Wietnamu. Kwestia ta należała do najbardziej kontrowersyjnych spraw w tym okresie z uwagi na rangę
problemu (branża zatrudnia ponad 300 000 osób w UE) oraz silną polaryzację stanowisk państw
członkowskich UE.
Praca nad nowymi rozporządzeniami ws. GSP UE na okres po 2012 r.
Kontynuowane są prace nad dwoma projektami rozporządzeń dotyczących GSP UE21: tzw.
technicznym w formie roll-over regulation, mającym na celu przedłużenie obecnego systemu GSP do
końca 2013 r., oraz docelowym dla rozporządzenia GSP, ustalającego nowy system GSP na kolejne
lata. Polska bierze aktywny udział w tych pracach. Zgodnie z oczekiwaniami Polski rozporządzenie rollover będzie miało charakter wyłącznie techniczny. Na bieżąco przedstawiane są także oczekiwania
Polski w kontekście nowego docelowego systemu GSP UE. W obu przypadkach prace na forum UE
wciąż jeszcze trwają.
21
GSP - jednostronny system preferencji celnych dla państw rozwijających się i najmniej rozwiniętych
61
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Reguły pochodzenia towarów
Obecnie finalizowane są prace nad reformą unijnych preferencyjnych reguł pochodzenia na potrzeby
systemu GSP UE. Zgodnie z harmonogramem Komisji Europejskiej, prace te powinny zostać
zakończone w okresie Prezydencji belgijskiej. Polska w tych pracach zabiega o właściwe
zabezpieczenie poprzez:
− stworzenie odpowiednich warunków preferencyjnego dostępu do rynku UE dla towarów z
krajów pozaunijnych oraz równocześnie,
− zapewnienie równej konkurencji towarom wspólnotowym, w tym polskim, przed
niekontrolowanym napływem tanich produktów z państw trzecich, zwłaszcza z państw
Dalekiego Wschodu.
2.5. Absorpcja funduszy unijnych
W kontekście kryzysu gospodarczego istotnym czynnikiem dla polskiej gospodarki okazały się w 2009 r.
fundusze strukturalne z Unii Europejskiej, zwłaszcza że – w związku z nowym okresem planowania
finansowego – w ostatnich latach do naszej gospodarki napływały środki w ramach dwóch perspektyw
finansowania. Wielu ekonomistów zgadza się co do tego, że fundusze strukturalne UE odegrały w
Polsce znaczącą rolę łagodzącą skutki światowego kryzysu gospodarczego.
2.5.1. Perspektywa finansowa 2004-2006
W latach 2004-2006 istniały cztery fundusze strukturalne, realizujące cele polityki spójności UE:
− Europejski Fundusz Społeczny
− Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej
− Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
− Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa
Ponadto utworzono Fundusz Spójności stanowiący instrument finansowy UE spoza grupy funduszy
strukturalnych i wdrażany na poziomie wybranych państw a nie regionów. Jego celem jest ułatwienie
integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę sieci transportowych oraz projektów
środowiskowych o znaczeniu ponadregionalnym.
Środki w ramach funduszy strukturalnych rozdzielane były w formie programów operacyjnych. W
perspektywie finansowej 2004-2006 Polskę objęło pięć jednofunduszowych sektorowych programów
operacyjnych (SPO):
− wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw (SPO WKP),
− rozwoju zasobów ludzkich (SPO RZL),
− restrukturyzacji i modernizacji sektora żywnościowego oraz rozwoju obszarów wiejskich (SPO
ROL),
− rybołówstwa i przetwórstwa ryb (SPO Ryby),
− infrastruktury transportowej i gospodarki morskiej (SPO Transport).
O dofinansowanie ze środków unijnych można było ubiegać się również w ramach dwufunduszowego
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), wdrażanego na poziomie
poszczególnych województw. Wsparciu procesu wdrażania funduszy strukturalnych służył Program
Operacyjny Pomocy Technicznej.
62
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W ramach perspektywy finansowej 2004–2006 przedsiębiorcy korzystali przede wszystkim z SPO WKP
(w ramach działania 2.3 Wzrost konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw poprzez
inwestycje, działania 2.2 Wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej przedsiębiorstw oraz
działania 2.4 wspierającego przedsiębiorstwa zobligowane do dostosowania swojej infrastruktury do
wymogów ochrony środowiska). Ważnym źródłem finansowania przedsiębiorczości był też SPO RZL (w
ramach działania 2.3 Rozwój kadr nowoczesnej Gospodarki i działań z zakresu priorytetu I SPO RZL
Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej) oraz ZPORR (w ramach działań
2.5 i 3.4 wspomagających powstawanie i efektywność mikroprzedsiębiorstw), a na obszarach wiejskich
– z SPO ROL (w ramach działania 2.4 Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w
celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów).
31 grudnia 2009 r. zakończył się ostatecznie okres kwalifikowalności dla wszystkich programów
realizowanych z udziałem funduszy strukturalnych w ramach perspektywy finansowej 2004-2006. Jak
podaje MRR beneficjenci otrzymali środki w wysokości ponad 35 mld zł, odpowiadającej w chwili
obecnej 107% alokacji UE22. W przypadku Funduszu Spójności, ostateczną datą kwalifikowalności
wydatków ponoszonych w projektach jest 31 grudnia 2010 r. Do końca 2009 r. trafiło do Polski ponad
3,7 mld EUR, tj. 66% dostępnej alokacji w ramach Funduszu Spójności.
Wykres 6 Poziom realizacji programów operacyjnych 2004-2006 jako % alokacji (dokonane płatności na
rzecz beneficjentów w części odpowiadającej wkładowi UE)
73,4
SPO ROL
97,8
SPO RZL
105,0
99,8
100,0
100,4
120,0
107,7
103,2
129,9
%
140,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
SPO WKP
ZPORR
SPO
Transport
SPO
PO Pomoc
Rybołówstwo Techn.
Fundusz
spójności
Źródło: MRR
Tabela 14 Wykorzystanie funduszy w ramach NPR
Alokacja w mln EUR Wykorzystanie w mln EUR
SPO WKP
2.860,1
2.951,6
ZPORR
4.230,1
4.555,8
SPO Transport
1.563,4
2.030,9
SPO RZL
1.978,5
1.986,4
SPO ROL
2.729,5
2.724,0
SPO Rybołówstwo
373,6
392,3
PO Pomoc Techn.
37,7
36,9
Fundusz Spójności
5.635,4
4.136,4
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych MRR oraz www.dotacjeue.org.pl
22
Wykorzystanie w %
103,2
107,7
129,9
100,4
99,8
105,0
97,8
73,4
Poziom ten wynika z zastosowania mechanizmu nadkontraktacji oraz ze zmian kursu walutowego na przestrzeni całego
okresu programowania.
63
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Największym poziomem wykorzystania środków unijnych charakteryzuje się SPO Transport, a
ponadprzeciętnym SPO Rybołówstwo i SPO WKP, czyli te adresowane w dużej mierze do
przedsiębiorców. Wysokim poziomem realizacji odznacza się też adresowany do dużych przedsięwzięć
infrastrukturalnych ZPORR.
Należy wspomnieć, że w perspektywie finansowej 2004-2006 programom sektorowym towarzyszyła
inicjatywa wspólnotowa IW EQUAL, ukierunkowana na eliminowanie nierówności na rynku pracy.
2.5.2. Perspektywa finansowa 2007-2013
W latach 2007-2013, w wyniku reformy polityki spójności, liczba funduszy strukturalnych została
ograniczona do Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejskiego
Funduszu Społecznego (EFS). Utrzymany został Fundusz Spójności, który podlega dziś
podobnym zasadom, co fundusze strukturalne.
Pierwszy z funduszy przeznaczony jest na wspieranie bazy produkcyjnej i konkurencyjności
przedsiębiorstw, badania naukowe i rozwój technologiczny, inwestycje infrastrukturalne, ochronę
środowiska, rozwój turystyki i inwestycji kulturalnych oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego i
współpracę przygraniczną. Jego beneficjentami są przedsiębiorcy, otoczenie biznesu, instytucje
pozarządowe, administracja rządowa i samorządowa oraz instytucje i jednostki badawczo-rozwojowe.
Europejski Fundusz Społeczny jest natomiast głównym źródłem finansowania przeznaczonego na
wspieranie zatrudnienia i zwiększanie spójności gospodarczo-społecznej państw członkowskich.
W obecnej perspektywie finansowej Polskę objęło sześć programów krajowych:
− Program Infrastruktura i Środowisko
− Program Kapitał Ludzki
− Program Innowacyjna Gospodarka
− Program Rozwój Polski Wschodniej
− Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej
− Program Pomoc Techniczna
oraz programy regionalne.
Struktura tych programów została określona na podstawie Narodowych Strategicznych Ram
Odniesienia (NSRO). Za cel strategiczny NSRO uznano tworzenie warunków dla wzrostu
konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost
zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Polski. Obok celu
strategicznego, NSRO zakładają realizację celów horyzontalnych, wynikających z założeń
strategicznych UE oraz z analizy SWOT gospodarki Polski, m.in. podniesienie konkurencyjności i
innowacyjności przedsiębiorstw.
Kluczowym instrumentem w ramach NSRO, nastawionym na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw
poprzez podnoszenie ich innowacyjności jest Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007–
2013 (PO IG). Łączna wielkość środków publicznych zaangażowanych w realizację programu w latach
2007-2013 wyniesie ponad 9,7 mld EUR, z czego ze środków UE będzie pochodziło 8,3 mld EUR
(EFRR). Ponad 90% funduszy skierowane zostanie na działania w obszarach: badania i rozwój,
innowacje, technologie informacyjne i komunikacyjne (40% przeznaczono na bezpośrednie wsparcie
przedsiębiorców).
W ramach PO IG wspierane są działania z zakresu innowacyjności produktowej, procesowej,
marketingowej i organizacyjnej, które w sposób bezpośredni lub pośredni przyczyniają się do
64
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
powstawania i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw, przy czym chodzi tutaj o innowacyjność co
najmniej w skali kraju lub na poziomie międzynarodowym. Przedsiębiorcy mogą się ubiegać o wsparcie
m.in. następujących przedsięwzięć:
− przedsięwzięcia o wysokim stopniu innowacyjności bez względu na wielkość przedsiębiorstwa i
branżę, z wyłączeniem branż wykluczonych na podstawie odrębnych przepisów,
− projekty wysoko innowacyjne o dużej wartości, np. inwestycje powyżej 2 mln EUR,
− świadczenie usług elektronicznych między przedsiębiorstwami (business to business-B2B) oraz
przedsięwzięcia z zakresu gospodarki elektronicznej realizowane przez rozpoczynające
działalność gospodarczą małe i średnie przedsiębiorstwa,
− wsparcie dla przedsiębiorców działających na Jednolitym Rynku Europejskim,
− prace badawczo-rozwojowe zamawiane przez przedsiębiorców,
− wdrożenia wyników prac B+R oraz nowych technologii,
− inwestycje związane z działalnością B+R przedsiębiorstw,
− inicjowanie nowych przedsiębiorstw o wysokim potencjale innowacyjnym,
− wsparcie powiązań kooperacyjnych.
Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL)
Celem głównym programu jest wzrost zatrudnienia i spójności społecznej, a do osiągnięcia tego celu
przyczynia się realizacja sześciu celów strategicznych, do których należą:
− podniesienie poziomu aktywności zawodowej oraz zdolności do zatrudnienia osób
bezrobotnych i biernych zawodowo,
− zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego,
− poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw do zmian zachodzących w
gospodarce,
− upowszechnienie edukacji społeczeństwa na każdym etapie kształcenia przy równoczesnym
zwiększeniu jakości usług edukacyjnych i ich silniejszym powiązaniu z potrzebami gospodarki
opartej na wiedzy,
− zwiększenie potencjału administracji publicznej w zakresie opracowywania polityk i świadczenia
usług wysokiej jakości oraz wzmocnienie mechanizmów partnerstwa ,
− wzrost spójności terytorialnej.
W PO KL przewidziano działania komplementarne do działań wspieranych na poziomie centralnym i
regionalnym, mające na celu wzmocnienie potencjału kadrowego przedsiębiorstw poprzez
specjalistyczne szkolenia i rozwój usług doradczych nakierowanych na specyficzne potrzeby
przedsiębiorców. Na wsparcie szeroko rozumianej przedsiębiorczości przeznaczono ok. 2,4 mld EUR,
co stanowi 25% alokacji dla całego PO KL (9,7 mld EUR). Wraz ze środkami krajowymi, na realizację
PO KL przeznaczono prawie 11,5 mld EUR.
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ)
Celem programu jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój
infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia,
zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Program zakłada m.in. wsparcie
dla przedsięwzięć związanych z budową infrastruktury transportowej, ochrony środowiska,
energetycznej oraz dostosowujących przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska. PO IiŚ
przewiduje również wsparcie dla projektów związanych z bezpieczeństwem energetycznym oraz
rozwojem szkolnictwa wyższego. Na realizację programu przeznaczono 37,6 mld EUR, z czego ze
środków Unii Europejskiej będzie pochodziło 27,9 mld EUR (w tym ze środków Funduszu Spójności –
22,2 mld EUR oraz EFRR – 5,7 mld EUR). W ramach PO IiŚ przedsiębiorstwa (w tym duże) będą mogły
skorzystać z ok. 2,9 mld EUR.
65
MINISTERSTWO GOSPODARKI
16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO)
Cele RPO zostały ustalone na szczeblu regionalnym w odniesieniu do strategii rozwoju województw i
wskazanych w nich obszarów wymagających wsparcia. We wszystkich 16 programach wskazano, w
ramach celu głównego, na rozwój regionu bądź poprawę jego konkurencyjności. RPO przewidują
przede wszystkim przedsięwzięcia ukierunkowane na:
− wspieranie gospodarki i przedsiębiorczości,
− ochronę środowiska,
− znoszenie dysproporcji i budowanie spójności,
− rozwój infrastruktury/systemu transportowego,
− poprawę poziomu i jakości życia mieszkańców,
− rozwój infrastruktury społecznej,
− rozwój turystyki.
W Regionalnych Programach Operacyjnych przewidziano m.in. bezpośrednie wsparcie finansowe na
inwestycje przedsiębiorstw, wsparcie udziału w targach, wystawach oraz misjach krajowych i
zagranicznych, a także wsparcie instytucji otoczenia biznesu. Udział 16 RPO w całkowitej alokacji
środków polityki spójności wynosi 24,9% (tj. 16,6 mld EUR), natomiast na obszar Badania i rozwój
technologiczny, innowacje i przedsiębiorczość przeznaczono prawie 1/4 środków z RPO (ok. 23,9 %
alokacji, tj. około 4 mld EUR). Tym samym RPO stanowią bardzo istotne źródło wsparcia dla firm
działających na rynkach lokalnych i regionalnych.
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW)
Celem programu jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno – gospodarczego Polski Wschodniej (tj.
województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego) w
zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Cel główny programu osiągany będzie poprzez realizację
celów szczegółowych, którymi są:
− stymulowanie rozwoju konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy,
− zwiększenie dostępu do Internetu szerokopasmowego w Polsce Wschodniej,
− rozwój wybranych funkcji metropolitalnych miast wojewódzkich,
− poprawa dostępności i jakości powiązań komunikacyjnych województw Polski Wschodniej,
− zwiększenie roli zrównoważonej turystyki w gospodarczym rozwoju makroregionu,
− optymalizacja procesu wdrażania PO Rozwój Polski Wschodniej.
W ramach Priorytetu I - Nowoczesna gospodarka współfinansowane są m.in. następujące
przedsięwzięcia: budowa i rozbudowa parków przemysłowych, parków technologicznych, itp.,
kompleksowe przygotowanie terenu pod inwestycje produkcyjne oraz sferę nowoczesnych usług i
produkcji, tworzenie sieci współpracy dotyczącej innowacyjnej działalności gospodarczej (np. powoływanie
nowych oraz rozwój istniejących inicjatyw klastrowych).
W realizację PO RPW zostaną zaangażowane środki w kwocie 2.675 mln EUR, w tym 2.274 mln EUR z
EFRR i 401 mln EUR z publicznych środków krajowych.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013. PROW 2007–2013 jest dokumentem
określającym działania służące zdynamizowaniu procesu modernizacji polskiego rolnictwa i rozwojowi
obszarów wiejskich. Działania PROW 2007– –2013 będą realizowane w ramach czterech osi:
− Oś 1: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego;
− Oś 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich;
− Oś 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej;
− Oś 4: Leader.
66
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Łączna suma środków przeznaczona na realizację PROW 2007–2013 wynosi 17,2 mld EUR, z których
ponad 13,2 mld EUR będzie pochodzić z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju
Obszarów Wiejskich (EFRROW), a około 4 mld EUR stanowić będą krajowe środki publiczne.
Tabela 15 Wykorzystanie funduszy w ramach NSRO
Umowy o dofinansowanie
Program
Liczba
Wartość
wydatków
kwalifikowalnych
(mln EUR)
Dofinansowanie UE
(mln EUR)
PO IG
2 837
5.891,2
3.755,2
PO IiŚ
496
6.064,0
4.693,6
PO KL
14 575
3.961,5
3.273,6
PO PT
131
179,4
152,5
PO RPW
77
814,0
621,1
PO EWT
88
139,8
116,0
Razem Krajowe
18 204
17.049,8
12.612,0
Razem Regionalne
8 980
8.162,6
5.038,4
RAZEM NSRO
27 184
25.212,4
17.650,4
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych MRR.
Poziom
wykorzystania
alokacji na
lata 20072013
45,5
16,8
33,7
29,5
27,3
28,5
25,7
30,4
26,9
Wnioski o płatność
Wartość
Poziom
wydatków
wykorzystaDofinansouznanych za
nia alokacji
wanie UE
kwalifikona lata 2007(mln EUR)
walne
2013
(mln EUR)
(%)
3,9
525,9
323,6
3,7
1.223,6
1.027,2
10,4
1.208,6
1.010,2
14,0
85,2
72,4
5,2
133,5
118,5
0,7
3,6
2,6
5,2
3.180,4
2.554,5
8,0
1.946,3
1.322,8
5,9
5.126,7
3.877,3
Od początku uruchomienia programów realizowanych w ramach NSRO 2007-2013 do końca 2009 r.
złożono ok. 101,5 tys. wniosków (poprawnych pod względem formalnym) na całkowitą kwotę
dofinansowania (zarówno środki unijne, jak i środki krajowe) 56,6 mld EUR. Do końca 2009 r.
zatwierdzono do realizacji 42,3 tys. na całkowitą kwotę dofinansowania 26,8 mld EUR. Łącznie, od
początku realizacji NSRO 2007-2013 zawarto prawie 27,2 tys. umów. Wartość wydatków
kwalifikowalnych dla tych projektów wyniosła 25,2 mld EUR, natomiast dofinansowanie UE 17,6 mld
EUR. Największym poziomem wykorzystania alokacji charakteryzuje się PO IG, a wyższym niż
przeciętny – PO KL i programy regionalne, czyli te, z których przedsiębiorcy korzystają najczęściej.
Wartość wydatków wykazanych przez beneficjentów we wnioskach o płatność i uznanych za
kwalifikowalne wg stanu na koniec 2009 r. wyniosła 5,1 mld EUR, w tym dofinansowanie UE – 3,9 mld
EUR.
67
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
3. KONKURENCYJNOŚĆ POLSKIEJ GOSPODARKI
3.1. Międzynarodowe rankingi konkurencyjności
W świetle międzynarodowych porównań i rankingów polska gospodarka nie zalicza się do gospodarek
konkurencyjnych, choć ostatnio Polska zanotowała wyraźną poprawę pozycji w większości tego typu
opracowań. Oceny zawarte w rankingach są brane pod uwagę w przypadku podejmowania np. decyzji
inwestycyjnych, lecz należy sobie zdawać sprawę, że mają one liczne ograniczenia metodologiczne.
Również ich użyteczność jest ograniczona z racji uwzględniania danych, które w momencie publikacji
są już nieaktualne (na ogół sprzed roku-dwóch).
Poniżej przedstawiono oceny pozycji konkurencyjnej polskiej gospodarki, na tle innych państw, w
świetle ważniejszych publikacji na ten temat.
Ranking globalnej konkurencyjności Światowego Forum Ekonomicznego 2009-2010
Ranking globalnej konkurencyjności jest kluczowym elementem corocznego raportu Światowego Forum
Ekonomicznego pt. The Global Competitiveness Report. Powstaje on na podstawie oceny tzw. indeksu
globalnej konkurencyjności (The Global Competitiveness Index - GCI), który mierzy ogólną
konkurencyjność gospodarki. Indeks został wyliczony na podstawie 110 wskaźników cząstkowych
ujętych w 12 kategorii i przypisanych do trzech głównych obszarów (podstawowe wymogi; bodźce
wymuszające efektywność; innowacje oraz stopień rozwoju biznesu). Część wskaźników cząstkowych,
w oparciu o które dokonano oceny, ustalono na podstawie wyników badania ankietowego
przeprowadzonego wśród przedsiębiorców/menedżerów w okresie pomiędzy styczniem a majem 2009
r.23 Częściowo oparto się na danych statystycznych, przede wszystkim z lat 2007-2008 r.
Ocena Polski przedstawiona w ostatnim rankingu WEF istotnie się polepszyła. W ciągu roku
poprawiliśmy swoją pozycję o 7 miejsc, awansując z 53. na 46. miejsce w gronie 133 państw.
Jednocześnie wyprzedzamy w rankingu 8 krajów UE: Słowację, Włochy, Litwę, Węgry, Rumunię, Łotwę,
Grecję i Bułgarię.
Spośród 12 kategorii najniżej oceniono infrastrukturę (103. miejsce), stabilność makroekonomiczną
(74.) efektywność rynku produktów i usług (53.) oraz innowacje (52.). Najlepsze oceny uzyskały za to:
wielkość rynku (20.), szkolnictwo wyższe i szkolenia (27.) oraz zdrowie i szkolnictwo podstawowe (35.).
Na bardzo niską pozycję Polski w kategorii infrastruktura złożyły się, wg autorów raportu, m.in.: niska
jakość infrastruktury drogowej (127.), ogólnej infrastruktury (121.), infrastruktury portów (121) oraz
infrastruktury transportu lotniczego (97.).
74. miejsce Polski pod względem stabilności makroekonomicznej oznaczało duży spadek w porównaniu
z GCI 2008-2009 (50. pozycja). Na ocenę tą wpłynęło głównie pogorszenie w zakresie deficytu
23
W Polsce badanie przeprowadzono na próbie 184 przedstawicieli top managementu. Odpowiedzi udzieliło 101
menedżerów, z czego 69 osób reprezentowało firmy zatrudniające powyżej 100 osób.
69
MINISTERSTWO GOSPODARKI
budżetowego, poziomu długu publicznego oraz inflacji24. Uwagę zwraca również znaczne pogorszenie
naszej pozycji pod względem spreadu stóp procentowych25 (spadek z 20. na 73. miejsce).
Tabela 16 Ranking wg indeksu globalnej konkurencyjności (GCI)
W. Brytania
Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy Włochy Słowacja
Ranking 200812
7
16
29
44
33
49
46
2009
Ranking 200912
7
16
33
53
31
48
47
2010
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie The Global Competitiveness Report 2008-2009, 2009-2010.
Polska
53
46↑
↑
Indeks wolności gospodarczej 201026 – Heritage Foundation i Wall Street Journal
Autorzy corocznego rankingu pn. Index of Economic Freedom oceniają m.in. swobodę prowadzenia
działalności gospodarczej, politykę handlową, obciążenia podatkowe, politykę budżetową, politykę
rynku pracy czy poziom korupcji. W aktualnej edycji rankingu wolności gospodarczej, w którym ocenie
poddano 179 krajów, Polska zajęła 71. miejsce, notując tym samym awans o 11 pozycji i wyprzedzając
3 kraje unijne: Grecję, Włochy i Bułgarię. W porównaniu do poprzedniego rankingu zanotowaliśmy
poprawę w 7 obszarach, w dwóch (wolność inwestycyjna, system finansowy) uzyskaliśmy identyczne
oceny, zaś w jednym obszarze (polityka monetarna) zanotowaliśmy pogorszenie. Czynnikami, które
najbardziej ciążą na ocenie wolności gospodarczej w Polsce są, wg autorów raportu, wysoki poziom
percepcji korupcji, polityka budżetowa oraz ochrona praw własności. Podobnie jak w poprzednich latach
najwyżej oceniono obszar polityki handlowej, monetarnej oraz fiskalnej.
Tabela 17 Ranking wolności gospodarczej
W. Brytania
Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy
Ranking 2009
10
25
64
29
30
37
Ranking 2010
11
23
64
36
29
34
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie Index of Economic Freedom 2009, 2010.
Włochy
76
74
Słowacja
36
35
Polska
82
71↑
↑
Światowy Rocznik Konkurencyjności 2010 - International Institute for Management Development
(IMD)
Najnowszy raport IMD ‘World Competitiveness Yearbook’ ocenia konkurencyjność 58 państw, w oparciu
o ponad 300 kryteriów szczegółowych. Czynnikami branymi pod uwagę w tej ocenie są m.in. wyniki
gospodarcze (wzrost gospodarczy, wyniki w HZ, zatrudnienie, poziom cen, itd.), finanse publiczne,
polityka fiskalna, jakość ustawodawstwa biznesowego, efektywność przedsiębiorstw (m.in.
produktywność, finanse przedsiębiorstw, zarządzanie, innowacyjność), infrastruktura (m.in.
infrastruktura techniczna, technologiczna, naukowa, zdrowotna, edukacyjna). W aktualnym zestawieniu
najbardziej konkurencyjnych gospodarek świata Polska drugi raz z rzędu zanotowała duży awans – z
44. na 32. miejsce.27 W gronie państw UE-2728 Polska wyprzedziła 11 krajów.
Tabela 18 Ranking IMD
W. Brytania
Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy Włochy
Ranking 2009
21
13
28
39
31
29
50
Ranking 2010
22
16
24
36
43
29
40
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie The World Competitiveness Scoreboard 2010.
24
Słowacja
33
49
Wg danych za 2008 r.
W raporcie definiowany jako różnica pomiędzy oprocentowaniem pożyczek a oprocentowaniem depozytów.
26 Dane dotyczą zasadniczo 2008 r.
27 W poprzednim rankingu Polska przesunęła się do góry o 8 „oczek”.
28 W rankingu nie uwzględniono Łotwy, Malty i Cypru.
25
70
Polska
44
32↑
↑
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Raport dotyczący realizacji Strategii Lizbońskiej ‘The Lisbon Scorecard X’ – Centre for European
Reform (CER)
Londyński instytut - Centrum ds. Reform Europejskich – od kilku lat opracowuje raporty ukazujące
postęp w realizacji Strategii Lizbońskiej. W aktualnym rankingu (za 2009 rok) Polska kolejny raz z rzędu
zanotowała poprawę (o 3 miejsca) i zajmuje obecnie 21. miejsce, wyprzedzając Gręcję, Węgry, Włochy,
Bułgarię, Rumunię i Maltę. Do słabości polskiej gospodarki zaliczono m.in.: niską stopę zatrudnienia,
niską elastyczność rynku pracy, niewystarczający stopień liberalizacji rynków sieciowych czy politykę
zmian klimatycznych. Wysoko oceniono za to obszar edukacji i szkoleń.
Raport Banku Światowego i IFC29 ‘Doing business 2010’
Raport Banku Światowego jest jednym z najbardziej znanych i najczęściej cytowanych opracowań tego
typu. Eksperci BŚ oceniają jedynie aspekty mikroekonomiczne prowadzenia działalności gospodarczej.
Są one związane zasadniczo z regulacjami w 10 obszarach, uznanych za kluczowe w prowadzeniu
biznesu.
Zgodnie z wynikami najnowszej edycji raportu – Doing business 2010 – Polska utrzymała pozycję z
poprzedniego roku, zajmując 72. miejsce (w gronie 183 państw) w ogólnym rankingu łatwości
prowadzenia działalności gospodarczej (ease of doing business)30.
Jeśli chodzi o rankingi cząstkowe, najwyższą pozycję zanotowaliśmy pod względem łatwości
uzyskiwania kredytu (15. – poprawa o 12 miejsc), ochrony inwestorów (41. – spadek o 3 miejsca) oraz
procedur związanych z handlem międzynarodowym (42. – spadek o 1 pozycję).
Podobnie jak rok wcześniej, najniżej oceniono Polskę pod względem formalności związanych z
uzyskiwaniem pozwoleń budowlanych. Wg autorów raportu są one bardzo czasochłonne (308 dni),
sformalizowane (doliczono się 30 formalności) i kosztowne (124% dochodu per capita). W konsekwencji
zajmujemy pod tym względem bardzo odległe, 163. miejsce (spadek o 6 pozycji). Spośród państw UE
najlepsze noty uzyskała w tej kategorii Dania (7. miejsce), a wśród UE-1231 prym wiedzie Estonia (19.
pozycja).
Bardzo dużą poprawę, bo aż o 28 miejsc zanotowaliśmy za to w kategorii ‘rozpoczynanie działalności
gospodarczej’, choć wciąż zajmujemy w tym obszarze niską pozycję (117.). Poprawa była wynikiem aż
jedenastokrotnego spadku poziomu wymaganego kapitału (ze 168,8% do 15,8% PKB per capita),
istotnego ograniczenia wymaganych procedur (z dziesięciu do sześciu) oraz obniżenia kosztu
rozpoczęcia działalności z 18,8% do 17,9% PKB per capita. Jednocześnie autorzy raportu dostrzegli
nieznaczne wydłużenie się średniego czasu potrzebnego do rozpoczęcia działalności (z 31 do 32 dni).
Podobnie jak we wcześniejszej edycji rankingu, bardzo słabo wypada ocena Polski pod względem
łatwości płacenia podatków. W rankingu cząstkowym zajęliśmy 151. miejsce, co oznacza spadek o 4
pozycje. Zgodnie z szacunkami autorów raportu przedsiębiorca, który chciałby spełnić wymagania
polskich przepisów podatkowych, musiałby dokonać 40 płatności składających się w sumie na 42,5%
zysku brutto (wzrost o 2,3 pkt.proc.) i poświęcić na to 395 godzin w roku (spadek o 23 godz.).
Najwyższą pozycję w grupie nowych państw członkowskich zajęły Cypr (37.) i Estonia (38.). Pomimo
przeprowadzonych w przeszłości przez Słowację reform systemu podatkowego, uwagę zwraca wciąż
niska pozycja tego kraju (119.), co jest m.in. konsekwencją wysokiego, wg autorów raportu, całkowitego
podatku do zapłaty (48,3% zysku brutto).
29
International Finance Corporation (Międzynarodowa Korporacja Finansowa).
W rankingu za 2009 r. Polska zajęła 76. miejsce, ale wg zaktualizowanej metodologii (celem zapewnienia
porównywalności z rankingiem za 2010 r.) oznaczało to de facto 72. miejsce.
31 Kraje, które stały się członkami UE od 2004 r.
30
71
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Pod względem egzekwowania zobowiązań umownych spadliśmy o 4 pozycje, na 75 miejsce.
Największą bolączką jest wciąż bardzo długi czas dochodzenia należności z umów (830 dni), chociaż
jest on wyraźnie krótszy niż jeszcze kilka lat temu (ok. 1000 dni32). Spośród państw UE-12 najlepsza
pod tym względem sytuacja panuje na Węgrzech oraz w Łotwie (odpowiednio 14. i 15. miejsce).
W pozostałych kategoriach - ‘zatrudnianie pracowników’ oraz ‘zakończenie działalności’ - Polska zajęła
odpowiednio 76. (spadek o 7) i 85. miejsce (bez zmian).
Tabela 19 Ranking swobody prowadzenia działalności gospodarczej
W. Brytania
Niemcy Francja Hiszpania Litwa Czechy
Ranking 2009*
6
27
31
51
25
66
Ranking 2010
5
25
31
62
26
74
* dane zaktualizowane w celu zapewnienia porównywalności z rankingiem z 2010 r.
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie Doing Business 2009, 2010
Włochy
74
78
Słowacja
35
42
Polska
72
72
3.2. Polska na tle krajów UE
Ważnym instrumentem oceny postępów krajów UE we wdrażaniu Strategii Lizbońskiej – a więc
i konkurencyjności gospodarek – są wskaźniki strukturalne. Przyjęta przez Komisję Europejską
w 2005 r. lista obejmuje 14 podstawowych wskaźników strukturalnych pogrupowanych w 5 głównych
kategoriach problemowych. Poniżej przedstawiono wartości wskaźników strukturalnych dla Polski na tle
poszerzonej Unii Europejskiej (UE-27, UE-25), jak również UE-15.
Dobra sytuacja gospodarcza w ostatnich kilku latach znalazła odzwierciedlenie w poprawie wskaźników
makroekonomicznych, przede wszystkim w obszarze rynku pracy. Mimo czasowego ograniczenia
tempa konwergencji opartej o prezentowane wskaźniki strukturalne w roku 2009, będącego skutkiem
spowolnienia wzrostu gospodarczego, w dłuższym okresie oczekuje się, że polska gospodarka utrzyma
zrównoważony poziom dochodzenia do zbieżności z lepiej rozwiniętymi gospodarkami unijnymi. Nadal
jednak wiele wskaźników obrazujących zmiany strukturalne znacząco różni się in minus od średnich w
UE.
32
Zob. raporty Doing business za lata 2004-2007
72
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ramka 4 Wskaźniki strukturalne
1. Wielkość PKB per capita to wielkość PKB w przeliczeniu na mieszkańca odniesiona do parytetu siły
nabywczej (PSN), co ułatwia porównania międzynarodowe. Wskaźnik ten jest podstawową miarą
poziomu życia.
2. Wydajność pracy mierzona jest jako PKB (wg PSN) przypadające na jednego zatrudnionego. Wskaźnik
odzwierciedla wydajność pracy w stosunku do średniej UE-25, przyjętej za 100. Wydajność pracy jest
podstawową miarą konkurencyjności.
3. Stopa zatrudnienia to relacja liczby pracujących w wieku 15-64 lata do ogólnej wielkości populacji w tej
grupie wiekowej.
4. Stopa zatrudnienia osób starszych obliczana jest jako stosunek liczby pracujących w wieku 55-64 lata
do ogólnej wielkości populacji w tej grupie wiekowej.
5. Wskaźnik osiągnięć edukacyjnych ludzi młodych to udział osób młodych w wieku 20-24 lata, które
ukończyły co najmniej szkołę średnią (formalny poziom wykształcenia co najmniej ISCED 3-4) w ogólnej
populacji osób z tej grupy wiekowej.
6. Wskaźnik wydatków na badania i rozwój odzwierciedla udział krajowych wydatków brutto na badania i
rozwój w PKB. Uwzględnia on wydatki ponoszone przez podmioty gospodarcze, instytucje szkolnictwa
wyższego, budżet państwa oraz prywatny sektor non-profit.
7. Komparatywne poziomy cen oznaczają relatywne poziomy cen (UE-25 = 100) dóbr konsumpcyjnych
nabywanych przez gospodarstwa domowe (włączając w to podatki pośrednie). Wskaźnik ten jest
obliczany jako stosunek parytetu siły nabywczej do rynkowego kursu waluty w danym kraju.
8. Inwestycje biznesowe to udział nakładów inwestycyjnych brutto na środki trwałe poniesionych przez
sektor prywatny w PKB.
9. Stopa ryzyka ubóstwa definiowana jest jako udział w całej populacji osób o dochodach do dyspozycji
poniżej granicy ubóstwa. Granicę tę ustalono jako 60% mediany rozkładu dochodów w poszczególnych
krajach (dochody po transferach socjalnych).
10. Stopa długotrwałego bezrobocia to udział osób bezrobotnych powyżej 12 miesięcy w zasobie siły
roboczej w kraju (w wieku 15-64 lata)
11. Stopa regionalnego zróżnicowania zatrudnienia odzwierciedla rozpiętość zróżnicowania stóp
zatrudnienia między regionami (NUTS 2). Im większa wartość wskaźnika, tym większe zróżnicowanie
pomiędzy regionami (w przypadku braku różnic pomiędzy regionami, wskaźnik przyjąłby wartość
zerową).
12. Wskaźnik emisji gazów cieplarnianych jest to wielkość emisji 6 głównych gazów cieplarnianych, ważony
ich potencjalnym wpływem na globalne ocieplenie, w stosunku do roku bazowego (1990=100). Protokół
z Kyoto zobowiązuje UE-15 do ograniczenia emisji gazów powodujących efekt cieplarniany, w ten
sposób by w 2010 r. emisja ta była niższa o 8% w stosunku do poziomu z 1990 r.. Dla Polski rokiem
bazowym jest 1988 r., a wymagany wskaźnik obniżki do 2010 r. wynosi 6%
13. Wskaźnik energochłonności PKB określany jest jako relacja pomiędzy krajową konsumpcją energii
brutto a PKB w danym roku. Krajowa konsumpcja energii brutto jest wyliczona jako suma wartości
zużycia pięciu rodzajów energii: węgla, elektryczności, ropy naftowej, gazów naturalnych i odnawialnych
źródeł energii. Wartości PKB są ustalone wg cen stałych, rokiem bazowym jest 1995 r. Wskaźnik jest
wyrażony w kilogramach ekwiwalentu ropy przypadających na 1000 EUR
14. Współczynnik transportochłonności tworzenia PKB oblicza się jako relację pomiędzy wielkością
transportu towarowego, mierzonego tono-kilometrami (przemieszczenie się tony towaru na odległość
kilometra) a wielkością PKB (mierzonego w cenach stałych z 1995 r.). Obejmuje on transport drogowy,
kolejowy i śródlądowy. Transport drogowy jest oparty na całym ruchu pojazdów zarejestrowanych w
danym państwie, natomiast transport kolejowy i śródlądowy dotyczy przemieszczania się po terytorium
kraju, bez względu na kraj pochodzenia pojazdu czy statku.
73
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 20 Wskaźniki strukturalne Unii Europejskiej – Polska na tle Unii Europejskiej
Lp.
Nazwa wskaźnika
Wartość wskaźnika*
Rok
Polska
UE-27
UE-25
UE-15
Ogólna sytuacja gospodarcza
1.
Wielkość PKB per capita wg PSN
2009
2008
56
54
100
100
103
104
111
112
2.
Wydajność pracy na 1 zatrudnionego
2009
2008
65,1 (f)
62,0 (f)
100,0
100,0
103,4
103,3
109,8
109,8
Zatrudnienie
3.
Stopa zatrudnienia
2009
2008
59,3
59,2
64,6
65,9
65
66,3
65,9
67,3
4.
Stopa zatrudnienia osób starszych
2009
2008
32,3
31,6
46
45,6
46,2
45,7
48
47,4
Innowacje i badania
5.
Wskaźnik osiągnięć edukacyjnych ludzi młodych
2009
2008
91,3
91,3
78,6
78,4
78,5
78,3
76,1
75,7
6.
Udział wydatków na badania i rozwój w PKB
2008
2007
0,61 (p)
0,57
1,9 (s)
1,85 (s)
bd
bd
1,99 (s)
1,93 (s)
58,6
Reformy ekonomiczne
7.
Komparatywne poziomy cen
2009
2008
69,1
100
100
101,1
101,2
104,9
104,4
8.
Inwestycje biznesowe
2009
2008
15,7
17,5
16,3
18,4
16,2
18,3
16,2
18,2
Spójność społeczna
9.
Stopa ryzyka ubóstwa
2008
2007
17
17
17
17
16
16
16
17
10.
Stopa długotrwałego bezrobocia
2009
2008
2,5
2,4
3,0
2,6
3,0
2,6
3,0
2,6
11.
Stopa regionalnego zróżnicowania zatrudnienia
2007
2006
4,5
5,1
11,1
11,4
bd
bd
10,5
10,5
Środowisko
12.
Wskaźnik emisji gazów cieplarnianych
Cel
2008
2007
94,0
87,3
88,2
bd
88,7
90,5
bd
bd
bd
92,0
93,5
95,3
13.
Wskaźnik energochłonności PKB
2008
2007
383,54
398,80
167,11
169,09
162,89
164,71
149,98
151,52
122,5
104 (s)
Współczynnik transportochłonności tworzenia 2008
102,5 (s)
97,2 (s)
(s)
(s)
PKB
2007
121,6
106,5
104,6
100,5 (s)
* Symbole przy niektórych wartościach wskaźników oznaczają: (f) - prognoza, (p) - dane wstępne, (s) - dane szacunkowe.
Źródło: Eurostat.
14.
74
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
CZĘŚĆ II
ROZWÓJ GOSPODARCZY POLSKI W 2009 R.
4. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO
4.1. Dynamika PKB i czynniki wzrostu
Okres silnego wzrostu gospodarczego, obejmującego wszystkie główne sektory (tj. usługi, przemysł
i budownictwo), zapoczątkowany w 2004 r. kontynuowany był do połowy 2008 r. Impuls wzrostowy
związany był z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, a związane z tym zarówno korzyści, jak
i paradoksalnie obawy, przełożyły się na relatywnie wysokie wzrosty kwartalnego PKB na początku tego
okresu. Wzmożona aktywność gospodarcza była kontynuowana w kolejnych latach, osiągając
maksimum w roku 2007, kiedy to wzrost PKB w skali roku wyniósł 6,8%. Utrzymująca się w poprzednich
latach tendencja wzrostowa, w roku 2009 znacznie spowolniła.
Wykres 7 Wzrost PKB w latach 2000-2009
%
6,8
7,0
6,2
6,0
5,0
5,3
4,3
3,9
4,0
5,1
3,6
3,0
2,0
1,2
1,4
2001
2002
1,8
1,0
0,0
2000
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: GUS.
Wzrost PKB w 2009 roku wyniósł 1,8% i był najniższy od czasów kryzysu rosyjskiego. Pierwsze trzy
kwartały charakteryzowały się znacznym spowolnieniem, a dopiero w ostatnim kwartale wzrost
gospodarczy przyspieszył do 3,0%. Biorąc pod uwagę niekorzystne warunki ekonomiczne jakie
panowały na świecie (kryzys finansowy zapoczątkowany w połowie 2007 r. w USA), osiągnięty wynik
należy oceniać pozytywnie. Nie można pominąć faktu, że był to najlepszy wynik w krajach UE.
Analizując bieżące uwarunkowania oraz cykliczny rozwój gospodarki, oczekuje się utrzymania dynamiki
PKB (w I półroczu 2010 r. wzrost wyniósł ok. 3%).
75
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2009 r. na skutek dostosowania zapasów do ograniczonego poziomu aktywności gospodarki, popyt
krajowy przestał być głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego i jego wkład w PKB był ujemny.
Ponadto obniżenie tempa wzrostu realnych wynagrodzeń gospodarstw domowych i gorsza sytuacja
finansowa przedsiębiorstw, wpływały negatywnie na wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych.
Dodatkowe ograniczenie popytu występowało po stronie inwestycji, jako efekt zaostrzenia warunków
kredytowych oraz pogorszenia koniunktury.
Tabela 21 Tempo wzrostu PKB i popytu krajowego w latach 2005-2009 (ceny stałe)
Konsumpcja
Lata
Akumulacja
z tego:
A
Ki
Kz
2,7
2,1
5,2
1,4
5,2
5,0
6,1
16,1
4,6
4,9
3,7
24,3
6,1
5,7
7,4
4,0
2,1
2,3
1,9
-11,6
PK – popyt krajowy
Kz – konsumpcja zbiorowa
PKB – produkt krajowy brutto
K
2005
2006
2007
2008
2009
K – konsumpcja ogółem
E – eksport towarów i usług
A – akumulacja brutto
Źródło: GUS.
Obroty
z zagranicą
Popyt
krajowy
PK
w tym
E
I
Ni
6,5
2,5
8,0
4,7
14,9
7,3
14,6
17,3
17,6
8,7
9,1
13,7
9,6
5,6
7,1
8,0
-0,8
1,0
-7,9
-13,6
Ki – konsumpcja indywidualna
I – import towarów i usług
Ni – nakłady brutto na środki trwałe
PKB
3,6
6,2
6,8
5,1
1,8
Z drugiej strony pozytywnie na popyt krajowy oddziaływał wzrost dochodów ludności głównie w wyniku
indeksacji rent i emerytur oraz obniżenia składek PIT. Co więcej korzystne perspektywy wykorzystania
środków unijnych, a także nadal wysoki stopień wykorzystania mocy produkcyjnych, pozwoliły na
częściowe zrekompensowanie spadku inwestycji.
Wykres 8 Dekompozycja popytowa PKB w poszczególnych kwartałach lat 2008-2010
10
%
8
6
4
2
0
-2
-4
Spożycie indywidualne
Nakłady brutto na środki trwałe
Eksport netto
20
10
1k
w.
00
9
4k
w.
2
20
09
3k
w.
20
09
2k
w.
20
09
1k
w.
20
08
4k
w.
20
08
3k
w.
20
08
2k
w.
1k
w.
20
08
-6
Spożycie zbiorowe
Przyrost rzeczowych środków obrotowych
PKB
Źródło: Opracowanie DAP MG na podstawie danych GUS.
Podobnie jak w okresie kryzysu rosyjskiego rolę stymulatora gospodarki przejął popyt zewnętrzny,
którego wkład w 2009 roku był dodatni. W 2009 r. nastąpił spadek zarówno eksportu, jak i importu.
Spadek wymiany handlowej w wyniku recesji na rynkach eksportowych Polski, zwłaszcza u naszych
głównych partnerów handlowych dodatkowo ograniczał możliwość zbytu towarów. W wyniku tego
nastąpiło ograniczenie nierównowagi zewnętrznej polskiej gospodarki.
76
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Biorąc pod uwagę kilkuletni horyzont czasowy - zmienne tempo wzrostu poszczególnych składników
popytu zagregowanego przyczyniało się do zmian w strukturze rozdysponowania PKB. W fazach
ożywienia o tempie wzrostu gospodarczego decyduje wysoka dynamika popytu krajowego. Tak było też
w Polsce w latach 2004-2008 z wyjątkiem 2005 roku. Obecnie eksport netto wpływa dodatnio na wzrost
gospodarczy, co jest charakterystyczne dla okresu dekoniunktury.
Tabela 22 Dekompozycja popytowa PKB w latach 2005-2009 (w pkt. proc.)
2005
2006
Spożycie ogółem, w tym
2,2
4,2
Spożycie indywidualne
1,3
3,1
Spożycie zbiorowe
0,9
1,0
Akumulacja, w tym
0,3
3,1
Nakłady brutto na środki trwałe
1,2
2,7
Zapasy
-0,9
0,4
Eksport netto, w tym:
1,1
-1,1
Eksport
3,0
5,4
Import
1,9
6,6
PKB
3,6
6,2
Źródło: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS.
2007
3,8
3,0
1,1
5,1
3,4
0,8
-2,1
3,7
5,8
6,8
2008
4,7
3,4
1,4
1,0
2,1
-0,8
-0,6
2,9
3,6
5,1
2009
1,8
1,4
-2,9
-0,2
2,9
1,8
Analiza czynników wzrostu gospodarczego w oparciu o neoklasyczną funkcję produkcji pozwala
wskazać na strukturalne uwarunkowania polskiej gospodarki. Umożliwia także porównanie
poprzedniego okresu spowolnienia gospodarczego z początku obecnego stulecia. Dekompozycja
pozwala na wyodrębnienie czynników oddziałujących na rynek pracy, przede wszystkim czynników
demograficznych, ale też wynikających z decyzji gospodarstw domowych, dotyczących aktywności na
rynku pracy oraz intensywności pracy, mierzonej liczbą godzin poświęcanych na pracę. Niestety analiza
nie umożliwia uwzględnienia jakości czynników pracy. Zatem poprawa poziomu wykształcenia siły
roboczej, efekty szkoleń, a także jakość kapitału trwałego, podobnie jak usprawnienia w procesie
organizacji pracy, znajdują odzwierciedlenie w łącznej produktywności czynników produkcji.
Porównanie obu okresów spowolnienia (obecnego oraz tego z początku dekady) wskazuje na większą
liczbę różnic niż podobieństw.
1) Stopniowo obserwujemy znacznie wolniejszy przyrost ludności w wieku produkcyjnym. Udział ten w
2009 roku wzrósł nieznacznie, co stanowi główną różnicę w stosunku do poprzedniego
spowolnienia w 2001 roku.
2) Odmiennie niż na początku dekady - w ciągu ostatnich dwóch lat rosła stopa aktywności
zawodowej, co było także wynikiem wprowadzonych reform strukturalnych. Wskaźnik zatrudnienia,
który w latach 2001-2002 spadał znacząco, by w kolejnych stanowić jeden z głównych czynników
wzrostu, w 2009 roku obniżył się nieznacznie. Oznaczało to wzrost stopy bezrobocia, ale jego skala
była mniejsza w porównaniu do początku dekady. Podobnie jak w 2001 roku spadała również liczba
przepracowanych godzin, choć spadek ten był także znacznie niższy. Spadek liczby
przepracowanych w tygodniu godzin mógł także przyczynić się do niższego spadku wskaźnika
zatrudnienia, dzięki tzw. ‘chomikowaniu’ pracy w przedsiębiorstwach.
3) Obecnie, podobnie do lat 2000-2001, przyrost kapitału stanowił główny czynnik wzrostu, co było
wynikiem znaczącego ożywienia inwestycyjnego w latach 2006-2008, choć w 2008 roku dynamika
nakładów inwestycyjnych znacząco spowolniła, przede wszystkim w wyniku konsekwencji kryzysu
finansowego.
4) Ograniczona, zwłaszcza na tle ostatniego spowolnienia, reakcja rynku pracy, a także ożywienie
inwestycyjne w latach 2006-2008, spowodowały, że wraz ze spadkiem tempa wzrostu
gospodarczego, spowolnił także znacząco wzrost produktywności.
77
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 23 Stopa zatrudnienia w Polsce dla osób w wieku 15-65 lat na tle UE (w %)
UE-27
UE-15
Polska
Źródło: Eurostat.
2005
63,5
65,4
52,8
2006
64,5
66,2
54,5
2007
65,4
66,9
57,0
2008
65,9
67,3
59,2
2009
64,6
65,9
59,3
Tabela 24 Przeciętna liczba godzin pracy w tygodniu na zatrudnionego w Polsce na tle krajów UE
UE 15
UE 27
Polska
Źródło: Eurostat.
2005
38,0
37,3
40,9
2006
37,9
37,2
40,9
2007
37,9
37,2
41,0
2008
37,8
37,1
41
2009
37,6
36,9
40,7
Tabela 25 Czynniki wzrostu gospodarczego w Polsce w latach 2001-2009 (wkład w pkt. proc.)
Łączna
Udział ludności
Stopa
produktywność
Stopa
Liczba
w wieku
zatrudnienia
Kapitał(1)
aktywności
godzin
czynników
produkcyjnym
produkcji (2)
2001
1,2
1,6
1,4
0,7
0,0
-1,7
-0,9
2002
1,5
1,8
0,9
1,0
-1,4
-1,3
0,5
2003
4,0
3,8
0,8
0,1
-1,3
0,4
0,2
2004
5,4
4,9
0,6
0,2
-0,3
0,2
-0,3
2005
3,7
1,1
0,8
0,4
0,6
1,1
-0,3
2006
6,3
3,3
0,8
0,3
-1,1
3,1
0,0
2007
6,8
2,7
1,0
0,1
-0,4
3,2
0,2
2008
5,0
1,4
1,1
0,0
0,6
1,8
0,0
2009
1,6
0,6
1,2
0,2
0,9
-0,8
-0,5
1) Z uwagi na opóźnione w czasie oddziaływanie przyrostu majątku trwałego na przyrost produkcji wskaźniki dynamiki
przesunięto o 1 rok w tył.
2) Rachunek wg neoklasycznej funkcji produkcji typu: ∆lnY/pop = u ∆lnL/pop + (1-u) ∆ lnK/pop + ∆lnA, gdzie:
Y – produkt krajowy brutto
L - zasób pracy (przeciętny w roku stan pracujących w gospodarce)
L= populacja * stopa aktywności *wskaźnik zatrudnienia* liczba godzin
K - zasób kapitału (wartość brutto środków trwałych w gospodarce)
u i (1-u)=wagi obydwu czynników produkcji: czynnika pracy u=2/3 i czynnika kapitału (1-u= 1/3)
A – tzw. reszta Solowa, czyli całkowita produktywność czynników wytwórczych (TFP – total factory productivity).
Źródło: GUS, BAEL, Eurostat oraz obliczenia DAP MG.
Realny PKB
per capita
Uwzględniając horyzont kilkuletni najważniejszym czynnikiem decydującym o poprawie zamożności
polskiego społeczeństwa, mierzonej wskaźnikiem poziomu PKB na głowę mieszkańca, był łączny
wzrost produktywności. Również w najbliższym czasie, w związku z wolniejszym wzrostem nakładów
inwestycyjnych, oczekujemy podtrzymania tej tendencji. Także w średnim i długim okresie, wobec
negatywnego wpływu procesów demograficznych, wzrost produktywności powinien pełnić decydującą
rolę we wzroście zamożności.
Sytuacja w zakresie podstawowych czynników wzrostu gospodarczego – kapitału i pracy kształtuje się
również obiecująco. Na tle krajów UE pozytywnie prezentuje się ewolucja stopy zatrudnienia w Polsce.
Od 2005 roku rosła ona znacząco szybciej niż w całej UE, w 2009 roku zaś wzrosła także choć jedynie
nieznacznie. W krajach UE wystąpił zaś znaczący spadek stopy zatrudnienia. Pomimo tych korzystnych
trendów, utrzymuje się nadal znacząca luka pomiędzy stopą zatrudnienia w Polsce oraz UE,
świadcząca o rezerwach wzrostu polskiej gospodarki. W średnim okresie powinny rosnąć także nakłady
inwestycyjne, w tym wciąż wysoko produktywne wydatki na rozbudowę infrastruktury. Tempo nakładów
na środki trwałe jest szczególnie istotne w związku z wysoką krańcową produktywnością kapitału,
głównego czynnika stymulującego wzrost gospodarczy w krajach podlegających procesowi doganiania.
78
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
4.2. Popyt wewnętrzny
Popyt krajowy był głównym czynnikiem wzrostu gospodarczego w latach 2004-2008. Szczególnie
wysoki wkład tej kategorii występował w 2007 roku. W kolejnych kwartałach 2008 roku wkład popytu
wewnętrznego słabł, a już od pierwszego kwartału 2009 roku był ujemny, co było wynikiem
dostosowania poziomu zapasów. Dodatkowym czynnikiem ograniczającym tempo wzrostu popytu
wewnętrznego były nakłady inwestycyjne, choć już w ostatnim kwartale wpływały pozytywnie.
Wykres 9 Wkład popytu krajowego oraz popytu zagranicy w latach 2004-2009
10
%
8
6
4
2
0
-2
-4
2004
2005
2006
2007
Popyt krajowy
2008
2009
Popyt zagranicy
PKB
Źródło: GUS.
Wykres 10 Wkład składników popytu krajowego we wzrost PKB w latach 2008-2010
10
%
8
6
4
2
0
-2
-4
Spożycie indywidualne
Nakłady brutto na środki trwałe
popyt krajowy
20
10
1k
w.
00
9
4k
w.
2
20
09
3k
w.
20
09
2k
w.
20
09
1k
w.
4k
w.
20
08
20
08
3k
w.
2k
w.
1k
w.
20
08
20
08
-6
Spożycie zbiorowe
Przyrost rzeczowych środków obrotowych
PKB
Źródło: GUS.
W 2009 roku spożycie ogółem wzrosło o 2,1%, w wyniku ograniczonego wzrostu konsumpcji
indywidualnej (2,3%). Tempo wzrostu konsumpcji było zatem najniższe od 19 lat. Wśród czynników,
które wpłynęły na tak niskie tempo wzrostu konsumpcji należy wskazać spadek zatrudnienia o 1,2% (w
sektorze przedsiębiorstw). Wzrosły natomiast dochody do dyspozycji gospodarstw domowych realnie o
2,9%. Fundusz świadczeń społecznych wzrósł o 8,7%.
79
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Poprawa sytuacji dochodowej gospodarstw domowych dawała możliwość zadłużania się części
gospodarstw domowych. Z drugiej strony zjawisko kryzysu zwiększało ryzyko utraty pracy i pozostania
bez środków finansowych, co determinowało decyzje samych kredytobiorców, jak i podejście banków
do formowania swojej oferty. Stąd też dynamika kredytów dla gospodarstw domowych w 2009 roku
spowolniła. Nominalna wartość zadłużenia gospodarstw domowych z tytułu kredytów konsumpcyjnych i
mieszkaniowych wzrosła w 2009 roku o 37,6 mld zł (w 2008 roku o 106,87 mld zł), do łącznej kwoty
356,88 mld zł. Największy spadek tempa wzrostu akcji kredytowej nastąpił w zakresie kredytów
mieszkaniowych, co było wynikiem zaostrzenia polityki kredytowej, choć w drugiej połowie roku
następowało stopniowe jej łagodzenie. Najważniejszym ograniczeniem akcji kredytowej było
zmniejszenie dostępności kredytów denominowanych we franku szwajcarskim, co znalazło swoje
odbicie w strukturze nowo udzielonych kredytów. W ostatnich miesiącach roku udział złotowych
kredytów mieszkaniowych był zbliżony do 90%. Głównie na skutek ograniczenia w dostępie do kredytów
denominowanych we franku szwajcarskim, a także zmian kursowych znacznie zmieniła się struktura
zadłużenia gospodarstw domowych ogółem. W grudniu 2009 r. kredyty walutowe stanowiły 36,7%,
wobec 39,7% przed rokiem.
W 2009 roku odnotowano wzrost aktywów finansowych gospodarstw domowych. Wysokie tempo
wzrostu depozytów notowane w 2008 roku zostało podtrzymane. Jednocześnie od marca 2009 zaczęły
rosnąć aktywa funduszy inwestycyjnych, a ich roczna dynamika w grudniu wyniosła 27%. Jednak w
porównaniu z grudniem 2007 roku, były niższe o 27,2%. O 29,5% były w grudniu 2009 wyższe aktywa
zgromadzone w OFE, względem analogicznego okresu 2008 roku.
Spadek popytu krajowego, podobnie jak w okresie poprzedniego spowolnienia, w głównej mierze
odpowiadał za osłabienie tempa wzrostu gospodarczego. Cykliczne wahania inwestycji, a w przypadku
2009 roku także znaczące dostosowania zapasów, wpływają na przebieg cyklu koniunkturalnego.
Gospodarstwa domowe, usiłując wyrównać konsumpcję w czasie kryzysu, winny stabilizować wahania
koniunkturalne. Podobnie było właśnie w 2009 roku, kiedy to wzrost konsumpcji przewyższał wzrost
gospodarczy we wszystkich, poza czwartym, kwartałach. Stabilizująco na poziom inwestycji oddziałują
również fundusze strukturalne oraz te związane z organizacją Mistrzostw Europy w piłce nożnej w 2012
roku.
Wykres 11 Zmiany rocznej konsumpcji prywatnej (dane wyrównane sezonowo) oraz indeks cen
konsumpcyjnych 2005-2010
%
%
2
1,8
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
7,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
Spozycie indywidualne
CPI
Źródło: GUS.
80
20
10
1k
w.
20
09
4k
w.
20
09
3k
w.
20
09
2k
w.
20
09
1k
w.
20
08
4k
w.
20
08
3k
w.
20
08
2k
w.
1k
w.
20
08
0,0
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W pierwszych trzech kwartałach 2009 roku tempo wzrostu popytu krajowego było ujemne. Do
odbudowy popytu krajowego doszło dopiero w IV kwartale kiedy to wzrost wyniósł 0,9%. W całym roku
nastąpił spadek popytu o 1%. Dynamika spożycia indywidualnego wahała się, choć utrzymywała się na
dodatnim poziomie. W pierwszym kwartale spożycie wzrosło o 3,3%, natomiast w ostatnim jedynie o
1,7%. Obniżyły się natomiast nakłady na środki trwałe. Największy spadek odnotowano w drugim
kwartale (o 3,3%), a już w czwartym wzrosły o 1,1%. W całym 2009 kontynuowany był cykl redukcji
zapasów, zapoczątkowany w ostatnim kwartale 2008 roku, który wraz ze spowolnieniem nakładów
inwestycyjnych obniżył dynamikę importu.
4.3. Wpływ inwestycji na dynamikę PKB
Znaczące przyspieszenie inwestycyjne, które obserwowaliśmy od 2006 roku, zostało zatrzymane w
połowie 2008 roku, głównie w wyniku oddziaływania efektów zewnętrznych związanych z kryzysem
finansowym. W pierwszych trzech kwartałach 2009 roku doszło do spadku nakładów brutto na środki
trwałe, a jedynie ostatni kwartał przyniósł nieznaczny ich wzrost (1,1%). W całym roku 2009 nakłady
inwestycyjne spadły o 0,8%, zaś wkład inwestycji we wzrost gospodarczy był ujemny.
Tabela 26 Stopy akumulacji i inwestycji na tle wzrostu PKB i nakładów na środki trwałe (%)
Tempo wzrostu PKB
Tempo wzrostu nakładów brutto na środki trwałe
Stopa akumulacji brutto
Stopa inwestycji brutto w środki trwałe
Źródło: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS.
2005
3,6
6,5
19,3
18,2
2006
6,2
14,9
21,1
19,7
2007
6,8
17,6
24,4
21,6
2008
5,1
9,6
23,7
22,1
2009
1,8
-0,8
20,1
21,0
Ważnym czynnikiem oddziałującym negatywnie na sytuację finansową podmiotów gospodarczych, a
przez to m.in. na ich decyzje o ograniczeniu inwestycji, była znacząca deprecjacja złotego w II połowie
2008 r., która powodowała wzrost złotowej wartości zadłużenia w walutach obcych oraz – w przypadku
części przedsiębiorstw – doprowadziła do dużych strat z tytułu zawartych wcześniej transakcji
opcyjnych. Znalazło to odzwierciedlenie w negatywnych wynikach na działalności finansowej sektora
przedsiębiorstw na przełomie lat 2008 i 2009, których narastanie uległo zahamowaniu w II kw. 2009 r.
Negatywnie na popyt inwestycyjny sektora przedsiębiorstw wpływała również mocno zaostrzona
polityka kredytowa banków komercyjnych, skutkująca ograniczeniem podaży kredytu.
Spadek inwestycji w 2009, był głównie wynikiem znaczącego obniżenia nakładów sektora prywatnego.
W sektorze publicznym miał miejsce wzrost inwestycji. W wyniku czego udział nakładów inwestycyjnych
sektora prywatnego w nakładach ogółem w warunkach porównywalnych spadł z 74% do 68,4%.
Tabela 27 Nakłady brutto sektora prywatnego w latach 2005-2009 (% PKB)
2005
UE-27
17,7
UE-15
17,7
Polska
14,8
Źródło: Eurostat
2006
18,2
18,2
15,8
2007
18,8
18,6
17,5
2008
18,5
18,4
17,3
2009
16,3
16,2
15,7
W 2009 roku obniżył się również udział nakładów sektora prywatnego w PKB, choć prawidłowość ta
obserwowana była we wszystkich krajach UE. Zważywszy, że skala redukcji w Polsce była mniejsza,
zniwelowana została znacząco luka pomiędzy wielkością wskaźnika dla Polski oraz UE, choć
dysproporcja wciąż jest widoczna. Wskaźnik dla Polski znajduje się obecnie na poziomie z 2006 roku, a
więc początku fazy żywienia inwestycyjnego w Polsce.
81
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2009 roku przedsiębiorstwa zmniejszyły swoje zadłużenie z tytułu kredytów w sektorze bankowym,
jednocześnie zwiększając wielkość depozytów. Takie zachowania wraz z poprawą sytuacji zewnętrznej
oraz lepszymi perspektywami wzrostu rynku krajowego powinny przyczynić się do ożywienia inwestycji
w sektorze przedsiębiorstw w 2010 roku. W 2009 roku rosło także zadłużenie zagraniczne
przedsiębiorstw, głównie w wyniku wzrostu kredytów inwestorów bezpośrednich.
Wykres 12 Zmiany nakładów brutto na środki trwałe (lewa oś) i PKB (prawa oś) w latach 2008-2010
20,0
%
%
7,0
10,0
5,0
5,0
4,0
0,0
3,0
-5,0
2,0
-10,0
1,0
-15,0
0,0
20
09
w.
1k
w.
4k
w.
3k
w.
2k
20
09
20
09
20
09
20
w.
1k
4k
w.
20
w.
3k
w.
2k
20
08
08
20
08
20
w.
1k
Nakłady brutto na środki trwałe
10
6,0
08
15,0
PKB
Źródło: GUS.
Pomimo, iż badania ankietowe nie wskazują na wzrost aktywności inwestycyjnej, można wskazać na
przesłanki dla poprawy sytuacji w tym obszarze w 2010 roku. Oczekuje się, że firmy, które najsilniej
ograniczyły inwestycje w ostatnim okresie, stopniowo będą zwiększać liczbę nowych projektów. Rośnie
także udział przedsiębiorstw deklarujących kontynuującję projektów już rozpoczętych, a odsetek
przedsiębiorstw sygnalizujących zamiar rezygnacji z dokończenia inwestycji powrócił do poziomu
sprzed kryzysu.
4.4. Wpływ eksportu na dynamikę PKB
Eksport towarów i usług, który w latach 2007-2008, był jednym z głównych czynników stymulujących
wzrost gospodarczy, w ostatnim kwartale 2008 roku oraz w pierwszych trzech kwartałach 2009 roku
wpływał ujemnie na tempo wzrostu polskiej gospodarki. Spadek eksportu, będący następstwem
ograniczeń po stronie popytu zewnętrznego oraz krajowego, w tym szczególnie importochłonnych
inwestycji, spowodował jednakże jeszcze głębszy spadek importu (będący też po części konsekwencją
uwarunkowań kursowych). W wyniku tego eksport netto, pozytywnie wpływał na wzrost gospodarczy we
wszystkich kwartałach 2009 roku, podobnie jak to miało miejsce w poprzedniej fazie spowolnienia w
latach 2001-2002.
Niski, w porównaniu z sąsiednimi oraz najbardziej rozwiniętymi krajami UE, udział eksportu w PKB, tj.
mała otwartość gospodarki, pozwoliła na ograniczenie wpływu załamania światowej wymiany handlowej
na wzrost gospodarczy w Polsce. Jednocześnie zmniejszyła się nierównowaga zewnętrzna, wyrażająca
się ujemnym saldem obrotów w handlu towarami i usługami.
82
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 13 Wkład eksportu i importu dóbr i usług we wzrost gospodarczy 2008-2010
10
%
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
Eksport
Import
kw
.2
01
0
1
kw
.2
00
9
4
kw
.2
00
9
3
kw
.2
00
9
2
1k
w.
20
09
kw
.2
00
8
4
3k
w.
20
08
1
2
kw
.2
00
8
kw
.2
00
8
-8
Eksport netto
PKB
Źródło: GUS.
Konkurencyjność polskich towarów rosła wraz ze spadkiem realnych jednostkowych kosztów pracy,
przekraczającym ten notowany w UE oraz jej najbardziej rozwiniętych krajach, co pozytywnie
stymulowało polski eksport. W 2008 roku proces ten odwrócił się i obserwowaliśmy wzrost realnych
jednostkowych kosztów pracy. Tempo wzrostu było również wyższe od obserwowanego w całej UE. W
2009 roku nastąpił zaś powrót do długookresowego trendu i notowaliśmy spadek realnych kosztów
pracy w Polsce oraz ich znaczący wzrost w krajach UE. W dalszym ciągu wzrost polskiego eksportu
powinna wspierać postępująca integracja europejska. Korzystnie na wymianę międzynarodową Polski
wpływał również kurs walutowy. Osłabienie złotego, które zaczęło się z początkiem trzeciego kwartału
2008 roku trwało do lutego 2009 roku. Po czym złoty umacniał się do końca roku, a jego kurs wobec
głównych walut był w grudniu zbliżony do notowanego w końcu 2008 roku.
Wykres 14 Zmiany eksportu dóbr i usług (lewa oś) oraz wzrost gospodarczy (prawa oś) w latach 20082010
%
%
15,0
7,0
6,0
10,0
5,0
5,0
4,0
0,0
3,0
-5,0
2,0
-15,0
0,0
PKB
83
20
09
w.
1k
w.
4k
w.
3k
w.
2k
20
09
20
09
20
09
20
w.
1k
4k
w.
20
w.
3k
w.
2k
20
08
08
20
08
20
w.
1k
Eksport
Źródło: GUS.
10
1,0
08
-10,0
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 28 Zmiana realnych jednostkowych kosztów pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej
2005*
2006
2007
2008
2009**
UE-27
-0,6
-1,2
-0,7
0,5
2,7
UE-15
-0,4
-0,7
-0,8
0,4
2,7
Polska
-2,3
-2,5
-1,3
3,8
-1,2
* dane dla Polski w 2005 r. podlegały zmianom metodologicznym
** dla Polski w 2009 r. szacunek
Źródło: Eurostat STRIND.
4.5. Rola sektorów w tworzeniu PKB
Wartość dodana brutto w 2009 roku wzrosła o 1,9% względem 2008 r. a więc w tempie nieznacznie
przekraczającym wzrost PKB. Wartość dodana stanowiła ok. 88,9% PKB. Pozostała część to podatki od
produktów, pomniejszone o dotacje do produktów. Największy wkład we wzrost wartości dodanej miały
usługi rynkowe. Pozytywnie na wzrost oddziaływały zaś budownictwo, usługi nierynkowe oraz rolnictwo.
Wpływ przemysłu był negatywny.
Stabilny wzrost sektora usług rynkowych pozostaje najbardziej trwałym źródłem wzrostu wartości
dodanej. Jego wkład we wzrost w 2009 roku był zbliżony do notowanego w fazie spowolnienia wzrostu
w latach 2001-2002. Pozostałe sektory podlegają większym fluktuacjom. W szczególności przemysł,
który w okresie szybkiego wzrostu rośnie wyraźnie szybciej niż wartość dodana ogółem, co
obserwowaliśmy w latach 2006-2008, w okresie spowolnienia zaś znacząco obniża tempo wzrostu
wartości dodanej ogółem. W latach 2008-2009 wolniej rosła także wartość dodana budownictwa, po
trzyletnim okresie przyśpieszonego wzrostu. Niewielki, choć dodani wkład ma sektor usług
nierynkowych, podobnie jak rolnictwo.
Tabela 29 Tempo wzrostu PKB i wartości dodanej brutto w latach 2005-2009 (%)
Wyszczególnienie
PKB
Wartość dodana
w tym:
- przemysł
- budownictwo
- usługi rynkowe
Źródło: GUS.
2005
3,6
3,3
2006
6,2
6,0
2007
6,8
6,7
2008
5,1
5,1
2009
1,8
1,9
3,5
7,8
3,6
10,0
11,6
5,5
10,1
10,8
6,5
6,8
4,6
5,9
-1,0
4,8
2,5
Zmiany strukturalne zachodzące w polskiej gospodarce można zaobserwować analizując strukturę
tworzenia wartości dodanej. Obserwujemy wzrost udziału wartości dodanej usług rynkowych, a w
ostatnich latach także budownictwa, głównie jednak na skutek wahań koniunkturalnych. Spada zaś
udział takich sektorów jak rolnictwo oraz przemysł. Tendencja malejącego udziału przemysłu została
zakłócona przez dynamiczny wzrost jego udziału w efekcie ożywienia gospodarczego w roku 2004.
Tabela 30 Zmiany w strukturze tworzenia wartości dodanej w okresie 2005-2009 w cenach bieżących
2005
2006
2007
Rolnictwo
4,5
4,3
4,3
Przemysł
24,7
24,7
24,5
Budownictwo
6,0
6,4
7,1
Usługi rynkowe
49,8
50,0
49,8
Usługi nierynkowe
14,9
14,6
14,3
Źródło: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS.
2008
3,7
24,3
7,3
50,2
14,5
84
2009
3,6
22,8
7,1
51,9
14,6
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Znajomość struktury sektorowej tworzenia PKB oraz dynamiki wartości dodanej brutto
w poszczególnych sektorach pozwala dokonać sektorowej dekompozycji źródeł wzrostu
gospodarczego.
W 2009 roku największy wkład we wzrost gospodarczy miał wciąż sektor usług rynkowych, wśród
których najważniejszą część stanowiły handel i naprawy oraz transport. Zbliżony do notowanego przed
rokiem wkład odnotowało budownictwo, o czym decydowała skala realizacji inwestycji
infrastrukturalnych. Pozostałe sektory miały niewielki, ale dodatni wkład we wzrost gospodarczy.
Wykres 15 Dekompozycja sektorowa PKB w latach 2004-2009
8
7
%
6
5
4
3
2
1
0
-1
2004
2005
Przemysł
Usługi nierynkowe
PKB
2006
2007
Budownictwo
Rolnictwo
2008
2009
Usługi rynkowe
Wartość dodana brutto
Źródło: Obliczenia DAP MG na podstawie danych GUS.
4.6. Wpływ kryzysu na globalnym rynku finansowym na tempo
wzrostu gospodarczego w 2009 roku
Polska gospodarka odczuwa skutki kryzysu głównie poprzez kanał handlowy, a także poprzez
zaostrzenie kryteriów kredytowych, co przenosi się na spadek dynamiki kredytów dla przedsiębiorstw
oraz gospodarstw domowych. W wyniku niemal powszechnego załamania popytu importowego,
zwłaszcza na kluczowych dla Polski rynkach unijnych, począwszy od listopada 2008 roku notowano
wyjątkowo głęboki spadek eksportu, a w ślad za nim jeszcze głębszy spadek importu (choć z
dwumiesięcznym opóźnieniem).
Obserwowany od początku 2009 r. niewspółmiernie głębszy spadek importu w porównaniu z eksportem
zaowocował, w 2009 roku, nie tylko zatrzymaniem obserwowanej w minionych dwóch latach tendencji
do dynamicznego wzrostu deficytu wymiany towarowej, ale wręcz radykalną jego redukcją (o ponad
14,5 mld EUR – wg statystyki NBP i o prawie 17,5 mld EUR – wg GUS). Utrzymujące się od początku
2009 r. relatywnie głębokie załamanie po stronie importu w porównaniu z eksportem z początkiem
bieżącego roku uległo znacznemu złagodzeniu.
85
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 16 Zmiany wolumenu eksportu dóbr i usług w latach 2008-2010
15,0
%
10,0
5,0
0,0
-5,0
-10,0
-15,0
-20,0
Eksport usług
10
09
w.
20
20
1k
2k
3k
4k
w.
w.
20
20
w.
w.
1k
4k
Eksport towarów
09
09
09
20
w.
w.
3k
w.
2k
20
08
20
08
20
08
20
w.
1k
08
-25,0
Eksport towarów i usług
Źródło: GUS.
Najistotniejszym z punktu widzenia wzrostu PKB, był czynnik kursowy. Ostra deprecjacja polskiej waluty
zarówno w stosunku do euro jak i dolara, trwająca od września 2008 r. do lutego 2009 r. wywołała szok
kosztowy wymuszając dalszą redukcję zakupów importowych. Jednocześnie, deprecjacja złotego
zwiększyła konkurencyjność cenową eksportu, kompensując w ten sposób, w pewnej części,
negatywne skutki załamania popytu zewnętrznego.
Wykres 17 Realny efektywny kurs walutowy w latach 2008-2010
%
150
140
130
120
110
11
09
M
09
20
09
M
20
20
09
M
07
05
20
09
M
03
09
M
20
20
09
M
01
11
20
08
M
09
08
M
20
08
M
07
05
20
20
08
M
03
08
M
20
20
08
M
01
100
Źródło: Eurostat.
Spadek dynamiki zadłużenia gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, uwzględniając wpływ osłabienia
złotego, nastąpił w marcu 2009 roku, a na początku bieżącego roku spadki te były kontynuowane. W
wyniku utrzymywania się kryzysu finansowego zaostrzeniu uległa polityka kredytowa banków. Aby
zminimalizować skutki kryzysu, banki ograniczyły maksymalną kwotę finansowania, podwyższając
wkład własny przy finansowaniu nieruchomości, a także skróciły okres kredytowania i podniosły marże
stanowiące część oprocentowania.
86
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 18 zmiana wartości kredytów dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych w latach 2008-2010
%
50
40
30
20
10
0
Kredyty dla przedsiębiorstw
03
0M
0M
20
1
9M
01
11
20
1
09
20
0
9M
07
20
0
9M
20
0
20
0
9M
9M
05
03
01
20
0
9M
11
20
0
8M
09
20
0
8M
07
20
0
20
0
8M
8M
05
03
20
0
8M
20
0
20
0
8M
01
-10
Kredyty dla gospodarstw domowych
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych NBP.
4.7. Produkt krajowy brutto per capita w Polsce na tle innych
krajów
Wartość nominalna PKB w 2009 roku wyniosła 1.344,0 mld zł. Uwzględniając siłę nabywczą pieniądza
PKB per capita wzrósł z poziomu 51% przeciętnej dla krajów UE-27 w 2005 roku do 61% w roku 2009.
Wg szacunków Eurostatu PKB per capita wg parytetu siły nabywczej wzrósł realnie w Polsce
w 2009 roku o 1,6%, podczas gdy w strefie euro spadł o 4,5%.
Tabela 31 PKB per capita wybranych krajów UE (wg parytetu siły nabywczej) w latach 2005-2009
2005
22,5
24,9
UE-27
Strefa Euro
Republika
Czeska
17,1
Niemcy
26,3
Węgry
14,2
Polska
11,5
Słowacja
13,5
Źródło: Eurostat STRIND.
2006
23,7
26,1
18,2
27,5
15,0
12,3
15,0
w tys. EUR
2007
2008
24,9
25,1
27,4
27,3
19,9
28,8
15,6
13,6
16,9
2009
23,6
25,5
20,2
29,0
16,1
14,1
18,1
19,0
27,4
14,9
14,3
16,9
87
w relacji do średniej UE (UE27=100)
2005
2006
2007
2008
2009
110
109
109
108
108
76
117
63
51
60
77
116
63
52
63
80
116
63
54
68
80
116
64
56
72
80
116
63
61
72
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
5. RYNEK PRACY
5.1. Pracujący
Wpływ utrzymującego się spowolnienia gospodarczego na sytuację na rynku pracy w Polsce był
niejednoznaczny. W 2009 roku, kolejny raz, od 2004 roku, zanotowano wzrost liczby pracujących (o
0,4%). Z drugiej strony wyraźnie zwiększyła się liczba bezrobotnych (z 1.211 w 2008 r. do 1.411 w 2009
r.). W strukturze pracujących według sektorów utrzymały się główne trendy dokonujących się zmian. W
2009 roku wzrósł udział pracujących w sektorze usług. Nieznacznie zmniejszył się natomiast udział
osób zatrudnionych w przemyśle i budownictwie oraz rolnictwie.
Tabela 32 Pracujący w wieku powyżej 15 lat według sektorów ekonomicznych w latach 2005-2009.
Ogółem
Rolnictwo
Lata
2005
14.116
2006
14.594
2007
15.241
2008
15.800
2009
15.868
Źródło: GUS, BAEL.
2.452
2.304
2.247
2.206
2.107
Przemysł i
budownictwo
w tys.
4.127
4.374
4.681
5.036
4.934
Usługi
Rolnictwo
7.531
7.911
8.309
8.549
8.819
17,4
15,8
14,8
14,0
13,3
Przemysł i
budownictwo
w%
29,2
30,0
30,7
31,9
31,1
Usługi
53,4
54,2
54,5
54,1
55,6
W 2009 r. wskaźnik zatrudnienia, określający udział ludności pracującej w wieku 15-64 lat w ogólnej
liczbie ludności tej grupy wiekowej wyniósł 50,4% i utrzymał się na poziomie z roku poprzedniego.
Najniższy poziom zatrudnienia notowany był w grupie wiekowej 45-59/64 lat, chociaż w ostatnich latach
obserwuje się jego systematyczną poprawę. W roku 2009 nastąpiło załamanie się pozytywnych
tendencji wzrostowych zatrudnienia ludzi młodych. Spadek odnotowano zarówno w grupie wiekowej 1524 lat, jak i w grupie 25-34 lat. Wskaźnik zatrudnienia dla tych grup osiągnął odpowiednio poziom
26,8% (o 0,5 pkt. proc. mniej niż przed rokiem) i 77,8% (o 0,65 pkt. proc. mniej niż w roku 2008).
Młodzi ludzie wchodząc na rynek pracy w warunkach spowolnienia gospodarczego i generalnego
spadku popytu na siłę roboczą napotykali w 2009 r. większe niż w latach poprzednich trudności ze
znalezieniem miejsca pracy. W większości nie posiadają oni doświadczenia zawodowego, bo blisko ¾
osób w wieku 15-34 lata nie podejmowało pracy zarobkowej w trakcie nauki.33 Często jednak mieli dość
znaczne wymagania dotyczące warunków zatrudnienia. Wśród osób, które po zakończeniu formalnej
edukacji nie miały pracy przez dłużej niż 3 miesiące, 51% oczekiwało od pierwszej pracy wysokiego
wynagrodzenia.
Pomimo pogorszenia wskaźnika zatrudnienia w najmłodszych grupach wiekowych, Polska w 2009 roku
pod względem wskaźnika zmniejszyła dystans do innych krajów UE. Po systematycznym wzroście
wskaźnika od roku 2002, jego wartość dla UE-27 zmniejszyła się w 2009 roku w porównaniu z rokiem
poprzednim o 1,3 pkt. proc.. Polska wraz z Niemcami i Luksemburgiem były jedynymi krajami UE-27,
33
GUS Wejście ludzi młodych na rynek pracy, Warszawa, luty 2010
89
MINISTERSTWO GOSPODARKI
które nie odnotowały w ostatnim roku spadku wskaźnika zatrudnienia.34
Wskaźnik zatrudnienia w Polsce jest jednak nadal jednym z niższych w Unii Europejskiej. Niższy od
Polski poziom zatrudnienia w Unii Europejskiej odnotowano jedynie 4 państwach: w Rumunii, we
Włoszech, na Węgrzech i Malcie.
Tabela 33 Sytuacja na rynku pracy w latach 1995–2009 w grupie wiekowej 15+ (%).
Wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
Współczynnik aktywności zawodowej35
54,9
54,0
53,7
54,2
Wskaźnik zatrudnienia
45,2
46,5
48,5
50,4
Źródło: Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, GUS, obliczenia DAP MG.
2009
54,9
50,4
Pogorszenie koniunktury gospodarczej w Polsce przyczyniło się do wzrostu niepewności społecznej
odnośnie przyszłego zatrudnienia i możliwości zapewnienia sobie dochodów. Nastrój niepewności
spotęgowany został przez konieczność dokonania oszczędności w sektorze publicznym i obawą przed
ograniczeniem wsparcia społecznego. W rezultacie w 2009 roku odnotowano większe zainteresowanie
pracą (lub jej poszukiwaniem) a współczynnik aktywności zawodowej wzrósł o 0,7 pkt. proc. w
porównaniu do roku poprzedniego osiągając wartość 54,9%.
Wykres 19 Przeciętne zatrudnienie (tys. osób) w sektorze przedsiębiorstw 2005–2009
6000
tys. osób
5000
4000
3000
2000
1000
ogółem
przetwórstwo przemysłowe
budownictwo
1
7
20
09
0
20
09
0
20
08
0
7
1
20
08
0
7
1
20
07
0
20
07
0
7
20
06
0
1
20
06
0
7
20
05
0
20
05
0
1
0
handel i naprawy
Źródło: GUS Biuletyny Statystyczne, obliczenia DAP MG.
Od dwóch lat obserwowany jest konsekwentny wzrost podaży pracy na rynku przy coraz wyraźniejszym
spadku popytu na ten czynnik. Obecnie jedynie co czwarty pracodawca odczuwa problemy ze
znalezieniem odpowiednich pracowników, podczas gdy w połowie roku 2007 trudności takie zgłaszało
siedem na dziesięciu pracodawców. Jednocześnie przedsiębiorcy odnotowali wyhamowanie tempa
wzrostu, a nawet niewielki spadek aspiracji płacowych kandydatów do pracy36. Koszt siły roboczej i
odpowiednie kwalifikacje nie stanowią obecnie istotnej bariery w rozwoju przedsiębiorczości. Łącznie
34
Różnice w wartości wskaźnika zatrudnienia wg BAEL i wg Eurostatu wynikają z różnic metodologicznych. Badanie BAEL
obejmuje osoby w wieku 15 lata i więcej, wg Eurostatu osoby w wieku 15–64 lata.
35 Współczynnik aktywności zawodowej jest to procentowy udział aktywnych zawodowo (osób pracujących oraz
bezrobotnych) w ogólnej liczbie ludności danej kategorii (15 lat i więcej), wskaźnik zatrudnienia jest to procentowy udział
pracujących w ogólnej liczbie ludności danej kategorii, natomiast stopa bezrobocia jest to procentowy udział bezrobotnych w
liczbie aktywnych zawodowo. Bezrobocie rejestrowane obejmuje osoby, które zgodnie z ustawą o zatrudnieniu i
przeciwdziałaniu bezrobociu określane są jako bezrobotne i zarejestrowane w odpowiednim powiatowym urzędzie pracy.
36 Gmuła W. Gucwa A. Nalepa W., Opioła Z. (2010) Rynek pracy w Polsce (wynagrodzenie, produktywność pracy i migracje
w listopadzie 2009 r. – na tle badań panelowych w latach 2006-2009), zeszyt nr 245 NBP
90
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
jedynie 5% przedsiębiorców wymienia jedną z tych kwestii jako przyczynę spowalniająca ekspansje ich
przedsiębiorstwa.
Nieco odmienny obraz rynku pracy wyłania się z analizy danych dotyczące sektora przedsiębiorstw.
Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w 2009 roku zmniejszyło się o 1,2% w stosunku do
roku 2008 i wyniosło 5.327 tys. osób. Spadek zatrudnienia wystąpił w sektorze przetwórstwa
przemysłowego, wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę
oraz w sektorze obsługi rynku nieruchomości. Największą dynamikę zatrudnienia odnotowano w
sektorach: hoteli i restauracji oraz budownictwa.
Tabela 34 Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw (w tys.)
Ogółem
Przemysł
Górnictwo
Przetwórstwo przemysłowe
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną,
gaz, parę wodną i gorącą wodę
Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami,
rekultywacja
Budownictwo
Handel i naprawy
Hotele i restauracje
Transport, gospodarka magazynowa i łączność
Obsługa nieruchomości i firm
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
2009
5.327
2.455
180
2.027
2009/2008
98,8
94,5
100,4
93,3
148
99,6
100
103,7
436
1.092
102
463
89
105,3
102,9
106,7
100,5
98,1
5.2. Bezrobocie i stopa bezrobocia
W 2009 roku bezrobocie w Polsce, według danych BAEL, wyniosło przeciętnie 1.411 tys. osób, co
stanowiło 8,2% ogółu osób aktywnych zawodowo, przy czym w przypadku kobiet stopa bezrobocia
wyniosła 8,7%, a w przypadku mężczyzn 7,8%. W stosunku do roku 2008 liczba bezrobotnych wzrosła
o 12,7%.
Wykres 20 Stopa bezrobocia BAEL i bezrobocia rejestrowanego na koniec roku w latach 1995-2010
%
20
15
10
5
Ik
w.
II k 2 0 0
w 5
III . 20
k w 05
IV . 2 0
k w 05
.
I k 200
w. 5
II k 20 0
w 6
III . 20
k w 06
IV . 20
k w 06
.
I k 200
w. 6
II k 2 0 0
w 7
III . 20
k w 07
IV . 2 0
k w 07
.
I k 200
w. 7
II k 2 0 0
w 8
III . 20
k w 08
IV . 2 0
k w 08
.
I k 200
w. 8
II k 2 0 0
w 9
III . 20
k w 09
IV . 2 0
k w 09
.
I k 200
w. 9
II k 2 0 1
w. 0
20
10
0
Stopa bezrobocia BAEL
Stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec kwartału
Źródło: GUS Biuletyny Statystyczne, BAEL, obliczenia DAP MG.
91
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Według statystyk bezrobocia rejestrowanego, na koniec 2009 roku bez pracy pozostawało 1.892,7 tys.
osób. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 11,9% i była o 2,4 pkt. proc. wyższa niż w 2008 roku.
W roku 2009 kontynuowane były procesy znaczących zmian dokonujących się w strukturze bezrobocia
w Polsce. Według stanu na koniec 2009 roku liczba bezrobotnych będących w trudnej sytuacji na rynku
pracy uległa znacznemu zmniejszeniu (o 10,2% w skali roku). W porównaniu z grudniem 2008 r wzrósł
udział osób bezrobotnych poniżej 25 roku życia o 1,8% i absolwentów szkół wyższych poniżej 27 roku
życia o 0,2%. Zmniejszeniu uległ natomiast poziom bezrobocia wśród osób powyżej 50 roku życia (o
0,9%).
Odnotowane pod koniec 2009 r. spowolnienie gospodarcze skutkowało dostosowywaniem przez
przedsiębiorców zatrudnienia w firmach do wielkości popytu. Najprawdopodobniej takie tendencje
utrzymają się jeszcze w 2010 r., co prowadzić będzie do oscylacji stopy bezrobocia na poziomie około
12%.
5.3. Strukturalne niedopasowania na rynku pracy
Stan strukturalnego niedopasowania na rynku pracy jest charakterystyczny dla gospodarek
podlegających gruntownym procesom zmian modernizacyjno-własnościowych i dla gospodarek
dynamicznie rozwijających się. Dynamiczne procesy modernizacyjne i restrukturyzacyjne przyczyniają
się do zmian struktury popytu na pracę, gdyż nowo tworzone miejsca pracy wymagają zazwyczaj innych
kwalifikacji i kompetencji niż likwidowane. Zmiany struktury popytu na pracę zachodzą przy tym
zazwyczaj szybciej niż zmiany struktury podaży pracy, czego skutkiem są pewne niedopasowania
strukturalne. Krótkotrwałe niedopasowania strukturalne są naturalną konsekwencją procesów
modernizacyjnych i nie stanowią zagrożenia dla dalszego rozwoju. Długotrwałe niedopasowania
strukturalne mogą natomiast w istotnym stopniu ograniczyć możliwości rozwoju gospodarczego i
wymagają podjęcia działań ukierunkowanych na stworzenie warunków prawno-instytucjonalych,
stymulujących dostosowywanie się podaży pracy do nowej struktury popytu na pracę.
Wykres 21 Wskaźnik zatrudnienia według poziomu wykształcenia w latach 2006-2009
%
80
70
60
50
40
30
20
10
0
wyższe
średnie zawodowe
2006
średnie
ogólnokształcące
2007
2008
Źródło: BAEL GUS, obliczenia DAP MG.
92
zasadnicze
zawodowe
2009
podstawowe i
niepełne
podstawowe
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Niedopasowanie struktury popytu i struktury podaży pracy oraz niski wskaźnik zatrudnienia są istotnymi
problemami utrudniającymi rozwój polskiej gospodarki. W Polsce od wielu lat występuje nadwyżka
podaży pracowników o niskich kwalifikacjach i niedobór pracowników o wyższych kwalifikacjach.
Znaczną część długotrwale bezrobotnych stanowią osoby niewykwalifikowane, na których pracę wskutek postępu technologicznego - popyt spada. Podobnie jak w latach poprzednich, w 2009 r.
najniższe wartości wskaźnika zatrudnienia (17,1%) i najwyższą stopę bezrobocia (14,5%, wzrost o 2,6
pkt. proc. w porównaniu z rokiem 2008) odnotowywano w Polsce wśród osób z wykształceniem
podstawowym i niepełnym podstawowym. Ta grupa społeczna najsilniej odczuła skutki spowolnienia
gospodarczego i spadku popytu na polskim rynku pracy. Najwyższą wartość wskaźnika zatrudnienia
(77,3%) i najniższą stopę bezrobocia (4,4%) zaobserwowano natomiast wśród osób z wykształceniem
wyższym. Pomimo spowolnienia gospodarczego popyt na pracowników z wykształceniem wyższym i
średnim ogólnokształcącym zwiększył się, o czym świadczy wzrost wskaźnika zatrudnienia dla tych
grup społecznych.
Strukturalne niedopasowanie na rynku pracy jest także wynikiem niezgodności popytu na pracę z
podażą pracy według zawodów. Przejawia się to stosunkowo wysokim bezrobociem wśród pewnych
grup zawodowych i niedoborach pracowników w innych zawodach. Główną przyczyną jest stosunkowo
niewielka elastyczność polskiego systemu kształcenia i polskiego systemu płac, które dość powolnie
reagują na pojawiające się niedopasowania strukturalne. Liczba zawodów deficytowych, tj. takich, dla
których liczba zgłoszonych ofert pracy była wyższa niż liczba zarejestrowanych bezrobotnych w tym
zawodzie, w roku 2009 wyniosła 24 tj. aż o 562 mniej niż w roku 2008.37 Przyczynę tak znacznego
spadku liczby zawodów deficytowych należy przede wszystkim upatrywać w skutkach spowolnienia
gospodarczego tj. redukcji zatrudnienia w niektórych przedsiębiorstwach i wzroście bezrobocia.
W 2009 roku, podobnie jak w latach 2005-2008, do najbardziej deficytowych zawodów należały:
robotnik gospodarczy, pracownik biurowy i pracownik administracyjny. Zawodami o najwyższym
poziomie nadwyżki siły roboczej, tj. takich, dla których liczba zarejestrowanych bezrobotnych była
wyższa od zgłoszonych ofert pracy, niezmiennie już od 5 lat są: sprzedawca, asystent ekonomiczny,
ślusarz, technik mechanik. W 2009 roku w tych zawodach odnotowano wzrost nadwyżki siły roboczej w
porównaniu z rokiem poprzednim. Zmniejszenie liczby zawodów deficytowych przy jednoczesnym
wzroście nadwyżek siły roboczej w innych zawodach wskazuje na spadek liczby ofert pracy oraz
zwiększone zainteresowanie podjęciem pracy w okresie spowolnienia gospodarczego i niepewności
społecznej.
Niedopasowania strukturalne są w znacznym stopniu również skutkiem stosunkowo niskiej mobilności
siły roboczej. Niewielka skala migracji wewnętrznych z obszarów o niskim popycie do obszarów o
wysokim popycie przyczynia się do przestrzennej koncentracji bezrobocia. Regiony słabiej rozwinięte,
gdzie popyt na pracę jest mniejszy, są obszarami najwyższego bezrobocia w skali kraju. Niedobory
pracowników występują natomiast najczęściej w dynamicznie rozwijających się regionach, w
szczególności w dużych aglomeracjach miejskich.
Po odnotowanych w ostatnich latach spadkach bezrobocia zarówno na wsi jak i w mieście, w 2009 roku
zaobserwowano zbliżony wzrost bezrobocia na obydwu obszarach. Bezrobocie na obszarach wiejskich
wyniosło 8,0% (wobec 7,0% w 2008 r.). Bezrobocie w miastach osiągnęło w 2009 r. poziom 8,3%
(wobec 7,2% w 2008 r.). Nieco niższa stopa bezrobocia na wsi może być wynikiem niskiego poziomu
aktywności zawodowej na tych terenach oraz występowania zjawiska bezrobocia ukrytego.
37
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy Zawody deficytowe i nadwyżkowe w 2009 roku,
Warszawa, maj 2010 r.
93
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ramka 5 Ustawa o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców
Ustawą z dnia 1 lipca 2009 r., która weszła w życie 22 sierpnia 2009 r., wprowadzono rozwiązania
ukierunkowane na uelastycznienie procesu pracy i obniżenie kosztów pracy przedsiębiorstwom dotkniętym przez
kryzys, zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki. Instrumenty mają charakter doraźny i będą obowiązywać do
końca 2011 roku.
1. Dla wszystkich przedsiębiorców:
− Wydłużenie okresu rozliczeniowego czasu pracy, maksymalnie do 12 miesięcy,
− Możliwość stosowania przez przedsiębiorcę różnych godzin rozpoczynania i kończenia pracy w
poszczególnych dobach pracowniczych, przy czym ponowna praca w tej samej dobie nie będzie
traktowana jak praca w godzinach nadliczbowych,
− Ograniczenie czasu zatrudnienia pracownika na podstawie umowy o pracę na czas określony do 24
miesięcy.
2. Dla pracodawców znajdujących się w przejściowych trudnościach finansowych38:
− Czasowe (maksymalnie na okres 6 miesięcy) obniżenie pracownikom wymiaru czasu pracy z
proporcjonalnym obniżeniem wynagrodzenia za pracę (bez konieczności dokonywania tzw. wypowiedzenia
zmieniającego),
− Możliwość uzyskania dopłat do pensji pracowników objętych obniżonym czasem pracy lub przestojem
ekonomicznym. Przepisy przewidują, iż pracownikom za okres postoju wypłacona będzie rekompensata
utraconych zarobków do wysokości 100% zasiłku dla bezrobotnych oraz wynagrodzenie od tego
przedsiębiorcy łącznie w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie
odrębnych przepisów z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy pracownika. Jednocześnie warunkiem
niezbędnym do objęcia pracownika przestojem ekonomicznym jest jego pisemna zgoda. W przypadku
ograniczenia czasu pracy pracownikom przysługiwać będzie świadczenie z Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych do wysokości 70 % zasiłku, w zależności od stopnia obniżenia wymiaru czasu
pracy pracownika. Pracodawca otrzyma też środki na opłacenie składek na ubezpieczenia społeczne
pracowników należnych od pracodawcy. Powyższe świadczenia będą wypłacane przez łączny okres nie
dłuższy niż 6 miesięcy w stosunku do jednego pracownika,
− Większe wsparcie inwestycji pracodawców w podnoszenie kwalifikacji pracowników w okresie przestoju lub
obniżonego wymiaru czasu pracy. Wsparcie przeznaczone jest dla pracodawców posiadających fundusz
szkoleniowy, przy czym aby dodatkowo zachęcić pracodawców do tworzenia funduszu szkoleniowego
wprowadzono nowe korzystne rozwiązanie, a mianowicie zapis, iż wpłaty na fundusz szkoleniowy obciążają
koszty działalności pracodawców.
− Wysokość dofinansowania ze środków Funduszu Pracy będzie wynosić do 80% kosztów szkolenia lub
studiów podyplomowych, nie więcej jednak niż 300% przeciętnego wynagrodzenia na jedną osobę, o ile
szkolenie lub studia podyplomowe są uzasadnione obecnymi lub przyszłymi potrzebami pracodawcy. W
okresie szkolenia lub studiów podyplomowych pracownikowi będzie przysługiwać stypendium finansowane
ze środków Funduszu Pracy. W przypadku zbiegu prawa do świadczeń z pieniędzy publicznych (stypendium
lub częściowej rekompensaty utraconych zarobków z powodu obniżenia czasu pracy albo przestoju),
przysługuje tylko jedno, wyższe świadczenie.
Ustawa nakłada na pracodawcę obowiązek zwrotu otrzymanej pomocy wraz z odsetkami, w przypadku
niespełnienia warunków umowy, w szczególności rozwiązania umowy o pracę z przyczyn dotyczących
pracodawcy w okresie pobierania przez pracownika świadczeń, a także w okresie 6 miesięcy przypadających
bezpośrednio po okresie ich pobierania. Ustawa przewiduje natychmiastowy obowiązek zwrotu także w sytuacji
gdy pomoc zostanie wykorzystana niezgodnie z przeznaczeniem, tj. np. gdy nie zostanie przekazana
pracownikom uprawnionym do jej uzyskania.
38
Pracodawca u którego w ciągu 3 kolejnych miesięcy po dniu 1 lipca 2008 r. wystąpił spadek obrotów gospodarczych nie
mniej jednak niż o 25 %, w porównaniu do tych samych 3 miesięcy w okresie od dnia 1 lipca 2007 r. do dnia 30 czerwca
2008 r.
94
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Strukturalne niedopasowanie na rynku pracy jest również skutkiem ograniczonego popytu na pracę
ludzi młodych, niedysponujących dużym doświadczeniem zawodowym. W 2009 r. wskaźnik aktywności
ekonomicznej dla osób w wieku 15-24 lata wyniósł 33,8%, tj. wzrósł o 0,8% w porównaniu z rokiem
poprzednim. Wskaźnik zatrudnienia w tej grupie wiekowej ukształtował się na poziomie 26,8% i był
niższy o 0,5 pkt. proc. niż w roku 2008. Ponadto pierwsza praca większości ludzi młodych nie była
zgodna z wyuczonym zawodem.39 Najczęstszym powodem niezgodności pierwszej pracy z wyuczonym
zawodem była niemożność znalezienia pracy w swoim zawodzie, co wskazuje na niedopasowanie
obecnych kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy.
Negatywny wpływ na dostosowywanie się podaży do popytu na rynku pracy ma dość niska aktywność
zawodowa kobiet, która w 2009 roku wyniosła 47,3% wobec 63,4% wśród mężczyzn. Jednocześnie
kobiety są bardziej zagrożone bezrobociem. W 2009 roku stopa bezrobocia wśród nich wyniosła 8,7%,
wobec stopy 7,8% notowanej wśród mężczyzn. Kobiety również o 1,3 miesiąca dłużej poszukiwały
pracy niż mężczyźni (11,7 wobec 10,4 miesiąca). W 2009 roku kobiety stanowiły około 45% osób
zatrudnionych, co oznacza, że luka zatrudnienia miedzy kobietami i mężczyznami wciąż wynosi blisko
10 pkt. proc.
5.4. Zagraniczne wyjazdy zarobkowe
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w istotny sposób ułatwiło Polakom dostęp do rynków pracy
państw UE-15 i wywołało w pierwszych 3 latach po integracji znaczny wzrost liczby osób, które
wyjechały z kraju i podjęły pracę za granicą. Jednak od roku 2008 odnotowano zmiany w zachowaniach
migracyjnych Polaków. Zmiany te zostały utrwalone w roku 2009.
Sytuacja gospodarcza państw Europy Zachodniej takich jak Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy,
Hiszpania, które były krajami docelowymi emigracji wielu Polaków uległa znacznemu pogorszeniu w
związku ze światowym kryzysem finansowym. Spadek produkcji oraz bankructwa firm przyczyniły się do
wzrostu bezrobocia na rynkach lokalnych. W efekcie zapotrzebowanie na pracę migrantów zmniejszyło
się. W Wielkiej Brytanii i Hiszpanii pogorszenie sytuacji na rynku pracy i obawy związane z konkurencją
ze strony migrantów, świadczących pracę na gorszych niż obywatele tych państw warunkach płacowych
i socjalnych wywołały liczne protesty społeczne. W efekcie obywatelom polskim coraz trudniej było
znaleźć pracę za granicą.
Możliwości uzyskania zatrudnienia za granicą pogorszyły się dodatkowo ze względu na fakt, że kryzys
gospodarczy w szczególnym stopniu dotknął sektory budownictwa i przemysłu przetwórczego, w
których dotychczas w Europie Zachodniej pracowała znaczna liczba obywateli polskich.
Pomimo kryzysu, w krajach Europy Południowej i Zachodniej nadal istnieje silne zapotrzebowanie na
pracę obcokrajowców w sektorze rolnictwa. Praca ta ma jednak z zasady charakter sezonowy i nie
wiąże się z permanentnym przeniesieniem miejsca zamieszkania oraz emigracją a jedynie – z
wyjazdami zarobkowymi na względnie krótki okres czasu.
39
GUS „Wejście ludzi młodych na rynek pracy”, Warszawa, luty 2010
95
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ramka 6 Zatrudnienie Polaków w Niemczech
W 2009 r. obywatele polscy otrzymali następującą liczbę zezwoleń na pracę, względnie zwolnień od obowiązku
otrzymania zezwolenia w przypadku studentów (w nawiasie dane za 2008 r.):
pracowników sezonowych:
pracowników imprez objazdowych:
pracowników-gości:
pomocy domowych
183.553
3.147
108
1.081
(190.582)
(3.706)
(154)
(2.254)
studentów w okresie wakacji:
brak danych
(3.971)
Sukcesywnie zmniejsza się wykorzystanie kontyngentu osobowego na wykonywanie usług w nie
zliberalizowanym sektorze budowlanym. W okresie rozliczeniowym od października 2008 do września 2009 na
budowach w Niemczech pracowało średnio w każdym miesiącu 5.761 osób delegowanych z Polski. Było to o 2%
mniej niż w poprzednim okresie. Wyznaczony przez stronę niemiecką kontyngent wykorzystano w 40%.
Obywatele polscy chętnie podejmują w Niemczech samodzielną działalność gospodarczą. Według danych
Związku Rzemiosła w Berlinie, w niemieckim rejestrze rzemieślniczym na 31 grudnia 2008 r. było
zarejestrowanych 26.500 przedsiębiorstw prowadzonych przez obywateli polskich.
Z prowadzonego przez ZUS rejestru wynika, że w 2009 r. osobom delegowanym do Niemiec wystawiono łącznie
107.014 formularzy ubezpieczeniowych E 101, tj. 5% mniej niż w 2008 r. (należy wziąć pod uwagę, że jedna
osoba mogła być delegowana do Niemiec więcej niż jeden raz w roku). Wskazuje to na konsekwentny spadek
zainteresowania polskich firm realizowaniem usług transgranicznych w Niemczech.
Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (2010), Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach
EOG i Szwajcarii; Warszawa, maj 2010 r.
Monitoring danych dotyczących wyjazdów zarobkowych Polaków do państw UE i EOG w roku 2009
wskazuje na zauważalny spadek zainteresowania obywateli polskich wyjazdami zagranicznymi, dalszą
dywersyfikację kierunków migracji w następstwie otwarcia rynków pracy dla obywateli nowych państw
członkowskich UE przez Belgię, Danię i Norwegię (1 maja 2009 r.) oraz wędrówkę polskich emigrantów
zarobkowych w poszukiwaniu pracy i przenoszenie miejsca pobytu z jednego państwa Unii Europejskiej
do innego. Ostatnie z wymienionych zjawisk jest trudne do oceny statystycznej ze względu na brak
informacji o kraju wcześniejszego pobytu w rejestrach kraju przyjmującego.
Liczba wyjazdów zarobkowych do większości krajów stabilizuje się lub spada. Największy spadek skali
imigracji Polaków odnotowano w Wielkiej Brytanii. W 2009 r. rejestracji w celu podjęcia legalnej pracy
dokonało o połowę mniej obywateli polskich niż w roku 2008. Najprawdopodobniej główną przyczyną
spadku zainteresowania osiedlaniem się na wyspach był panujący tam kryzys gospodarczy i trudności
ze znalezieniem pracy.
Natomiast w Niderlandach i Niemczech chociaż liczba obywateli polskich, którzy podjęli tam pracę w
roku 2009 była wyższa niż w roku poprzednim, dynamika napływu zmniejszyła się, co może wskazywać
na tendencję do stabilizacji wielkości migracji w długim okresie czasu. Państwami, które w większości
ze względu na niski poziom płac oraz ograniczone rynki pracy nie cieszą się dużym zainteresowaniem
polskich emigrantów pozostały nadal Portugalia, Rumunia, Bułgaria, Słowenia, Węgry, Litwa, Łotwa,
Estonia i Malta.
W latach 2008 i 2009 konsekwentnie zmniejszało się zainteresowanie polskich przedsiębiorców
świadczeniem usług na rynkach państw UE. W 2009 roku liczba formularzy E-101, potwierdzających
podleganie polskiemu systemowi ubezpieczeń, wydanych pracownikom polskich przedsiębiorstw oraz
osobom prowadzącym indywidualną działalność gospodarczą, wykonującym pracę za granicą w
ramach transgranicznego świadczenia usług spadła do poziomu 209 tys. (wobec 231 tys. w roku 2008)
96
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
tj. o 10%. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że nie wszyscy decydujący się na pracę za granicą
występują o tego typu zaświadczenie.
W kontekście utrzymującego się od 2008 r. w Europie Zachodniej kryzysu gospodarczego coraz więcej
uwagi poświęca się zjawisku powrotów. Badania wskazują jednak, że tylko nieznaczna część
emigrantów powraca do Polski.40 Większość emigrantów (76%) przyznaje, że powróciło, bo tak
wcześniej zaplanowało. Dla tych, którzy powrotu nie planowali, najczęstszymi przyczynami podjęcia
decyzji o przyjeździe do Polski była utrata pracy, powody rodzinne oraz niemożność znalezienia pracy
za granicą. Kryzys gospodarczy nie był zatem najważniejszą przyczyną powrotów.
Tabela 35 Główne kierunki migracji zarobkowej Polaków w Europie (w tys. osób)
Kraj docelowy
2005
2006
2007
2008
2009
Austria
10
11
22
19
18
Belgia
18
17
17
30
42
Czechy
13
17
24
21
20
Dania
2
7
10
9
11
Finlandia
041
brak danych
4
5
5
Francja
10
11
14
brak danych
brak danych
Hiszpania
35
48
71
87
86
Irlandia
45
65
80
62
brak danych
Islandia
11
10
Niderlandy
26
55
30
69
77
Niemcy
322
270
235
274
294
Norwegia
24
38
5142
52
44
Szwajcaria
4
8
brak danych43
6
brak danych
Szwecja
3
4
3
3
2
Wielka Brytania
127
162
150
103
55
Włochy
40
49
brak danych44
brak danych
brak danych
Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (2010), Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach
Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii oraz obywateli państw EOG w Polsce, Warszawa, maj 2010 r.; Home
Office (2009), Accession Monitoring Report, May 2004-March 2009, London, May 2009
Jednak jedynie mniej niż połowa migrantów powrotnych (47%) deklaruje chęć pozostania w Polsce na
stałe. Większość bierze pod uwagę możliwość ponownego wyjazdu za granicę lub taki wyjazd planuje.
Migracja Polaków ma zatem bardzo często charakter cyrkulacyjny i jest silnie uwarunkowana względami
ekonomicznymi oraz sytuacją gospodarczą w Polsce i w kraju docelowym.
Czynnikiem skłaniającym do decyzji o ponownym wyjeździe może być marginalizacja społeczna i
ekonomiczna emigrantów, którzy czasami w Polsce mają trudności ze znalezieniem interesującej pracy.
Przyczyną tych trudności jest często dezaktualizacja posiadanych wcześniej umiejętności w wyniku
wykonywania przez dłuższy okres czasu za granicą prac poniżej swoich kwalifikacji, co istotnie utrudnia
powrót do wcześniej wykonywanego zawodu. Badania prowadzone wśród osób obecnie bezrobotnych
40
Iglicka K. (2009), „Powroty Polaków w okresie kryzysu gospodarczego. W pętli pułapki migracyjnej. Raport z badań” w:
Raporty i Analizy Centrum Stosunków Międzynarodowych nr 1/09
41 W 2005 wydano 152 zezwolenia na pracę Polaków.
42 Liczba ta zawiera zarówno zezwolenia wydane po raz pierwszy jak i przedłużenia ważności zezwoleń wydanych
wcześniej.
43 Pomimo oficjalnego wystąpienia Ambasady RP w tej sprawie, Federalny Urząd Migracji nie udostępnił informacji odnośnie
skali zatrudnienia obywateli polskich w tym kraju w 2007 r.
44 Z informacji podanych przez włoskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wynika, iż w najbliższym czasie niemożliwym
będzie aktualizowanie danych statystycznych na temat migracji obywateli UE na terenie całego kraju ze względu na
decentralizację rejestracji i dostępność danych tylko w działach ewidencji ludności poszczególnych gmin we Włoszech.
97
MINISTERSTWO GOSPODARKI
w Polsce wskazują, że trzy czwarte z osób, które znalazły pracę za granicą nie pracowała tam w
wyuczonym zawodzie.45
Ramka 7 Zatrudnienie Polaków w Wielkiej Brytanii
W 2009 r. w Wielkiej Brytanii zarejestrowano łącznie jedynie 54.715 pracowników z Polski, tj. o 53% mniej niż w
roku 2008. Polscy pracownicy stanowią obecnie 45% wszystkich obcokrajowców z UE-846 zatrudnionych
oficjalnie w tym kraju.
Procentowy udział emigrantów z UE-8 zatrudnionych w poszczególnych branżach wyniósł:
Administracja, biznes i zarządzanie
40%
Gastronomia i hotelarstwo
19%
Rolnictwo
10%
Przemysł przetwórczy
7%
Przetwórstwo żywności, mięsa i ryb
5%
Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (2010) Informacja w sprawie zatrudnienia obywateli polskich w państwach
EOG i Szwajcarii oraz obywateli państw EOG w Polsce
Jednocześnie pracodawcy obserwują istotny spadek zainteresowania zagranicznymi wyjazdami
zarobkowymi. Jeszcze 2 lata temu emigracje zagraniczne wymieniane były jako istotny powód trudności
w pozyskiwaniu pracowników z odpowiednimi kwalifikacjami. Obecnie migracje są wymieniane jako
przyczyna problemów kadrowych jedynie przez 1,6% pracodawców. Coraz mniej pracodawców obawia
się również, że ich pracownicy odejdą z pracy w celu podjęcia pracy zarobkowej za granicą. Obecnie
tylko jeden na dziesięciu pracodawców przewiduje taką sytuację, podczas gdy w połowie roku 2007
czterech na dziesięciu pracodawców spodziewało się takich problemów. W efekcie możliwość wyjazdu
zarobkowego za granicę coraz rzadziej jest powodem presji na wzrost wynagrodzeń w
przedsiębiorstwach. Dynamika migracji uległa wyraźnemu ograniczeniu i nie wydaje się, aby otwarcie
rynków pracy Niemiec i Austrii w maju 2011 roku mogło tę sytuację istotnie zmienić.
Wpływ migracji na rozwój gospodarki polskiej oraz na sytuację na krajowym rynku pracy w ostatnim
roku wyraźnie zmalał. Najbardziej wrażliwym na zagraniczne wyjazdy zarobkowe sektorem gospodarki
polskiej jest budownictwo.
45
Gmuła W. Gucwa A. Nalepa W., Opioła Z. (2010) Rynek pracy w Polsce (wynagrodzenie, produktywność pracy i migracje
w listopadzie 2009 r. – na tle badań panelowych w latach 2006-2009), zeszyt nr 245 NBP
46 Do UE-8 zaliczane są; Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Słowacja i Słowenia.
98
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
6. HANDEL ZAGRANICZNY
6.1. Sytuacja w polskim handlu zagranicznym w 2009 roku
Światowy kryzys finansowy dotarł do Polski pod koniec 2008 roku i wywołał poważne negatywne
implikacje w polskich obrotach handlu zagranicznego. W konsekwencji załamania popytu importowego,
głównie na rynkach unijnych, począwszy od listopada 2008 roku nastąpił głęboki spadek wymiany.
Załamanie popytu wewnętrznego na rynkach głównych polskich partnerów handlowych w IV kwartale
2008 roku przełożyło się na wyraźne spowolnienie obrotów towarowych Polski w październiku (tempo
wzrostu eksportu obniżyło się do 11,1%, a importu do 16,5%), oraz na ich spadki w listopadzie i
grudniu. O ile zmniejszenie wymiany w ostatnich dwóch miesiącach 2008 roku było głębsze po stronie
eksportu, to od początku 2009 roku obserwowano odwrócenie tej tendencji. Od stycznia 2009 roku
tempo spadku importu zaczęło wyprzedzać tempo spadku eksportu. W rezultacie w całym 2009 roku
spadek eksportu (o 15,5%) okazał się o 9 pkt. proc. łagodniejszy od spadku importu (o 24,5%).
Spowolnienie importowe obserwowane w ubiegłym roku miało charakter trwały i stosunkowo silnie
związany z kryzysem, m.in. poprzez spadek światowych cen surowców (zwłaszcza energetycznych),
zmniejszenie napływu BIZ oraz szok kosztowy w imporcie wywołany głęboką deprecjacją złotego.
Tabela 36 Obroty towarowe Polski w okresie 01.2009 – 06.2010
Okres
Eksport
Styczeń 2009
7.332
Luty
7.899
Marzec
8.356
I kwartał
23.587
7.607
Kwiecień
Maj
7.625
Czerwiec
8.343
II kwartał
23.576
Lipiec
7.855
Sierpień
7.191
Wrzesień
9.232
III kwartał
24.278
9.599
Październik
Listopad
9.166
Grudzień
8.068
IV kwartał
26.834
Rok 2009
98.274
Styczeń 2010
7.904
Luty
8.858
Marzec
9.862
I kwartał
26.623
Kwiecień
9.575
Maj
9.939
Czerwiec
10.083
II kwartał
29.596
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
w mln EUR
Import
8.397
8.499
9.159
26.056
8.366
8.251
9.211
25.828
8.736
8.164
9.685
26.585
10.290
9.825
8.945
29.061
107.529
8.551
9.610
10.930
29.091
10.272
10.896
10.736
31.904
99
Saldo
-1.066
-600
-804
-2.469
-759
-625
-868
-2.252
-881
-973
-453
-2.306
-691
-658
-877
-2.227
-9.254
-647
-753
-1.069
-2.468
-697
-957
-653
-2.307
Dynamika w %
analogiczny okres ub.r.=100
Eksport
Import
79,0
76,7
81,0
74,1
87,3
77,4
82,4
76,1
71,8
66,5
79,5
70,2
82,6
73,1
77,8
69,9
78,3
70,5
77,6
71,7
83,1
72,6
79,9
71,6
85,9
76,0
104,9
89,8
114,6
92,6
99,6
85,1
84,5
75,5
107,8
101,8
112,1
113,1
118,0
119,3
112,9
111,6
125,9
122,8
130,3
132,1
120,8
116,6
125,5
123,5
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Kryzys spowodował istotne zmiany w strukturze geograficznej oraz przedmiotowej polskich obrotów
towarowych, w szczególności po stronie eksportu. W warunkach kryzysu ujawniła się zróżnicowana
odporność na kryzys i chłonność importowa poszczególnych rynków i jednocześnie zróżnicowana
odporność poszczególnych grup towarowych na dekoniunkturę. Zasadniczo korzystniejsze wyniki
eksportu odnotowano na rynkach rozwiniętych. Ponadto najwyższą odpornością na oddziaływanie
kryzysu odznaczył się eksport towarów relatywnie wyżej przetworzonych i o wyższym stopniu
zaawansowania technologicznego.
Jakkolwiek głęboka deprecjacja złotego nie zdołała zrekompensować skutków załamania koniunktury
na rynkach światowych, to jednak pozwoliła na ich złagodzenie, zarówno poprzez swoje oddziaływanie
proeksportowe (wzmocnienie konkurencyjności cenowej i poszerzenie marginesu opłacalności
eksportowanych towarów), jak i poprzez hamujące oddziaływanie na import (szok cenowo-kosztowy
wywołany ostrą deprecjacją złotego).
Notowany od początku bieżącej dekady dynamiczny napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych
(BIZ) – uległ na skutek kryzysu załamaniu. O ile w okresie 2001-2008 średnioroczny napływ BIZ
przekraczał 9,5 mld EUR, o tyle w 2009 roku wyniósł niespełna 8,3 mld EUR. Zaistniałe spowolnienie
wynikało z nazbyt pesymistycznych przewidywań światowych kręgów finansowych co do stabilności
polskiej gospodarki i jej odporności na światową dekoniunkturę. Pomyślne wyniki uzyskane przez
Polskę na tle niemal wszystkich gospodarek europejskich (wzrost gospodarczy w 2009 r. wyniósł 1,8%)
stwarzają realne szanse na ponowny wzrost zainteresowania inwestorów zagranicznych polskim
rynkiem w najbliższych latach.
Warto podkreślić, że obok negatywnych konsekwencji dla polskiej gospodarki i kondycji handlu
zagranicznego kryzys przyczynił się do wyraźnej redukcji wyjątkowo wysokiego i dynamicznie
narastającego w ostatnich kilku latach deficytu obrotów towarowych. Deficyt wymiany handlowej, który
po 3-letnim okresie dynamicznego narastania osiągnął na koniec 2008 roku bezprecedensowo głęboki
poziom 26,2 mld EUR, został w 2009 roku zredukowany blisko 3-krotnie, do poziomu ok. 9,3 mld EUR.
Wykres 22 Miesięczne obroty towarowe w okresie 01.2009 – 06.2010
12 000
mln EUR
8 000
4 000
0
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
100
VI
V
II
III
IV
XI
I2 I
01
0
X
XI
IX
I
II
VI
VI
V
VI
III
IV
II
I2
00
9
-4 000
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 23 Miesięczna dynamika eksportu i importu w okresie 01.2009 – 06.2010
%140
130
120
110
100
90
80
70
VI
V
IV
III
II
XI
I
01
0
I2
XI
X
IX
I
II
VI
VI
VI
V
IV
III
II
I2
00
9
60
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
Ożywienie obrotów obserwowano w eksporcie od listopada 2009 roku, kiedy to wzrósł on o 4,9% w
porównaniu z analogicznym miesiącem poprzedniego roku, a w grudniu o 14,6%. Jednak było to
spowodowane w dużej mierze niską bazą odniesienia z analogicznego okresu w roku 2008. Od
początku 2010 roku notuje się również ożywienie po stronie importu. W I półroczu br. eksport wzrósł o
19,2%, a import o 17,6%.
6.2. Struktura geograficzna obrotów handlu zagranicznego
Dominującym obszarem polskiego eksportu są rynki krajów gospodarczo rozwiniętych. Ich udział w
ogólnym eksporcie Polski wyniósł w 2009 roku 85,6%. Wśród tej grupy państw największym odbiorcą
polskich towarów jest Unia Europejska, na którą w 2009 roku przypadło 79,7% (78,3 mld EUR)
całkowitego polskiego eksportu – o 1,9 pkt. proc. więcej niż w 2008 roku.
Wśród państw Unii Europejskiej państwa strefy euro mają blisko 2-krotnie wyższy udział w polskim
eksporcie niż rynki znajdujące się poza nią. Jednocześnie udział tych pierwszych zwiększył się w 2009
roku o 2,7 pkt. proc., do 56,3%, a drugich zmniejszył się o 0,8 pkt. proc., do 23,4%. W 2009 roku w
ogólnym polskim eksporcie najbardziej wzrósł udział Niemiec – o 1,0 pkt. proc., do 26,1% oraz Włoch –
o 0,9 pkt. proc., do 6,9%. Z kolei najbardziej zmniejszył się udział Litwy – o 0,4 pkt. proc. do 1,2% w
2009 roku.
Unia Europejska zajmuje również dominującą pozycję w polskim imporcie, z udziałem wynoszącym w
2009 roku – podobnie jak rok wcześniej – 61,9% (66,5 mld EUR). W 2009 roku import z państw strefy
euro stanowił 48,8% całkowitego polskiego importu (wobec 49% w roku 2008), natomiast z pozostałych
państw strefy euro 13,1% (wobec 12,9% w roku wcześniejszym). W 2009 roku w polskim imporcie
najbardziej zmniejszył się udział Niemiec – o 0,6 pkt. proc., do 22,4%, z kolei zwiększył się udział Włoch
i Niderlandów, odpowiednio: o 0,3 pkt. proc. do 6,8% oraz o 0,2 pkt. proc. do 3,6%.
Wśród 15 najważniejszych rynków polskiego eksportu znajduje się aż 12 krajów UE. W imporcie takich
krajów jest 10.
101
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Największe spadki eksportu na rynki unijne w wymiarze bezwzględnym osiągnięto z:
− Niemcami
- o 3,4 mld EUR (o 11,8%),
− Szwecją
- o 1 mld EUR (o 28,6%),
− Republiką Czeską
- o 0,9 mld EUR (o 13,3%),
− Litwą
- o 0,7 mld EUR (o 36,4%),
− Słowacją
- o 0,6 mln EUR (o 21,3%).
W ujęciu przedmiotowym największe spadki eksportu do UE dotyczyły:
− wyrobów metalurgicznych
- o 4,2 mld EUR (o 35%),
− wyrobów przemysłu elektromaszynowego - o 2,8 mld EUR (o 7,4%),
− produktów mineralnych
- o 1,7 mld EUR (o 38%),
− wyrobów przemysłu chemicznego
- o 1,5 mld EUR (o 15%).
Polski eksport na rynki unijne wyrażony w euro zmniejszył się w 2009 roku o 13,5% wobec jego wzrostu
o 12,6% w roku 2008, z kolei import z Unii Europejskiej zmniejszył się o 24,5% w porównaniu z jego
wzrostem o 14,2% w roku poprzednim. Jednocześnie spadek eksportu do państw Unii Europejskiej
okazał się nieznacznie łagodniejszy od spadku eksportu Polski ogółem.
W rezultacie głębszego załamania po stronie importu niż eksportu odnotowano zwiększenie się o 9,5
mld EUR nadwyżki w obrotach towarowych, do 11,8 mld EUR. Wynikało to ze znaczącego polepszenia
salda wymiany z państwami strefy euro, tj. o 10,4 mld EUR, (deficyt na poziomie 7,5 mld EUR z 2008
roku został przekształcony w nadwyżkę wynoszącą blisko 2,9 mld EUR). Natomiast w obrotach z
pozostałymi rynkami unijnymi doszło do zmniejszenia nadwyżki o 0,9 mld EUR, do 8,9 mld EUR w 2009
roku.
O wyniku ogólnej wymiany z krajami Unii Europejskiej zadecydowało pogorszenie się
koniunktury gospodarczej u naszych najważniejszych partnerów gospodarczych, w tym
szczególnie w Niemczech. O ile jeszcze w roku 2008 eksport na ten rynek wzrósł o 10,4%, to w 2009
roku spadł o 11,8%. Natomiast import z tego rynku zmniejszył się w 2009 roku o 26,6%, wobec jego
wzrostu o 13,2% rok wcześniej. W wartościach bezwzględnych import z Niemiec zmniejszył się (o 8,7
mld EUR) znacznie bardziej niż eksport (o 3,4 mld EUR), co przełożyło się na przekształcenie
występującego tu deficytu w wysokości 3,6 mld EUR w nadwyżkę na poziomie 1,6 mld EUR.
Wśród państw UE znaczące polepszenie salda wymiany odnotowano z Niemcami, Włochami, Francją
oraz Finlandią. Z kolei pogorszenie salda nastąpiło m.in. z Litwą i Rumunią .
W 2009 roku w obrotach z państwami rozwiniętymi, podobnie jak w obrotach Polski ogółem spadek
importu okazał się większy niż eksportu. W efekcie występujący w roku 2008 w wymianie z tą grupą
rynków deficyt na poziomie 2,2 mld EUR przekształcił się w nadwyżkę w wysokości 9,8 mld EUR.
Istotny wpływ na to miał, obok poprawy salda z krajami strefy euro, lepszy bilans z grupą pozaunijnych
rynków rozwiniętych gospodarczo, w tym w szczególności ze Stanami Zjednoczonymi (zmniejszenie
deficytu o 0,7 mld EUR, do 0,7 mld EUR) oraz Japonią (redukcja deficytu o 0,8 mld EUR do 1,9 mld
EUR). W obrotach z oboma rynkami poprawa salda była w znacznej mierze rezultatem redukcji deficytu
wymiany wyrobami przemysłu elektromaszynowego. W przypadku tego pierwszego rynku zmniejszył się
on o 0,7 mld EUR, do 1,7 mld EUR, a drugiego o 0,6 mld EUR, do 0,3 mld EUR.
102
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W 2009 roku odnotowano głębokie spadki obrotów z krajami WNP, sięgające 38,1% po stronie
eksportu i 37,7% importu. Przełożyło się to na zmniejszenie się udziału tych rynków w ogólnym
eksporcie Polski z 10,5% do 7,6%, a w imporcie z 12,4% do 10,3%. Jednocześnie w wymianie z tą
grupą rynków odnotowano redukcję deficytu o ok. 2 mld EUR, do 3,5 mld EUR w 2009 roku, na co
decydująco wpłynęło zmniejszenie deficytu wymiany produktów mineralnych.
Spośród państw WNP największy udział w imporcie do Polski z tego regionu mają Rosja, Ukraina i
Białoruś. W 2009 roku łączny ich udział w polskim imporcie z WNP wyniósł 96,2%. Nieco niższy był ich
udział w polskim eksporcie do WNP, tj. 92,4%.
W 2009 roku eksport do Rosji zmniejszył się o 40,6%, czyli znacznie szybciej niż ogólny polski eksport
oraz niż import z tego rynku (o 33,7%). Jednocześnie doszło do istotnego polepszenia salda wymiany z
Rosją. Notowany w 2008 roku deficyt w wysokości 7,8 mld EUR zmniejszył się do 5,6 mld EUR w 2009
roku. W znacznej mierze wynikało to z redukcji o 3,8 mld EUR deficytu wymiany produktami
mineralnymi, co z nadwyżką zdołało zrekompensować pogorszenie o 1,6 mld EUR salda wymiany
wyrobami przemysłu elektromaszynowego.
W imporcie z Rosji tradycyjnie dominowały produkty mineralne, jakkolwiek udział ich zmniejszył się z
74,1% w roku 2008 do blisko 70% w 2009 roku.
W polskim eksporcie na rynek rosyjski dominujący udział miały wyroby przemysłu elektromaszynowego,
jakkolwiek zmniejszył się on z 44,3% w roku 2008 do 29,4% w 2009 roku. Wzrost udziału odnotowano
natomiast m.in. w przypadku wyrobów przemysłu chemicznego i artykułów rolno-spożywczych, tj.
odpowiednio: o 5,4 pkt. proc., do 24,1% i o 7,6 pkt. proc., do 15,6%. Warto zaznaczyć, że jakkolwiek
deficyt handlowy z Rosją zmniejszył się w porównaniu z rokiem 2008 o 2,2 mld EUR, to nadal stanowił
znaczący udział w łącznym deficycie polskiego handlu zagranicznego w 2009 roku, nieco ponad 60%.
Jeszcze głębsze załamanie odnotowano w obrotach z Ukrainą, sięgające 43,3% po stronie eksportu i
48,4% importu. W rezultacie zmniejszył się udział tego rynku w polskich obrotach handlowych. Wśród
wszystkich grup towarowych w wymianie z Ukrainą najbardziej pogorszyło się saldo wymiany w
dominujących w obrotach wyrobach przemysłu elektromaszynowego – spadek nadwyżki o blisko 0,9
mld EUR, do niespełna 0,5 mld EUR w 2009 roku.
Decydujący wpływ na łączny polski deficyt handlu zagranicznego w 2009 roku miało ujemne saldo
obrotów z krajami Azji, jakkolwiek w wymiarze bezwzględnym zmniejszyło się ono w porównaniu z
rokiem 2008 o 4,5 mld EUR, do 16 mld EUR. Największy udział w tym miały Chiny, deficyt w obrotach z
tym rynkiem został zredukowany o prawie 1,7 mld EUR, do 8,9 mld EUR w 2009 roku. W wymianie
handlowej z Chinami poprawa salda nastąpiła w prawie wszystkich grupach towarowych, w
szczególności w obrotach wyrobami elektromaszynowymi – spadek deficytu o prawie 0,8 mld EUR, do
5,5 mld EUR oraz wyrobami metalurgicznymi – spadek deficytu o blisko 0,5 mld EUR, do nieco ponad
0,1 mld EUR.
103
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 37 Zmiany struktury geograficznej obrotów towarowych Polski w 2009 roku (mln EUR)
2009
Eksport
Polska ogółem
rok ub. = 100
Kraje rozw.
gosp.
rok ub. = 100
udział
w tym:
UE
rok ub. = 100
udział
w tym:
Niemcy
rok ub. = 100
udział
Francja
rok ub. = 100
udział
Włochy
rok ub. = 100
Udział
Wielka Brytania
rok ub. = 100
udział
Czechy
rok ub. = 100
udział
Pozostale kr.
rozw.
r.ub. = 100
udział
w tym:
USA
r.ub. = 100
Udział
EFTA
r.ub. = 100
Udział
Pozostałe kraje
świata bez
rozwiniętych
r.ub. = 100
udział
w tym:
Kraje WNP
r.ub. = 100
udział
w tym:
Rosja
r.ub. = 100
udział
Kraje pozostałe
r.ub. = 100
udział
w tym:
Chiny
r.ub. = 100
udział
Import
2008
Saldo
-9.254
Eksport
Import
Saldo
116.244
114,1
96.485
142.448
118,3
98.721
-26.204
112,7
83,0
115,4
69,3
98.274
84,5
84.160
107.529
75,5
74.317
87,2
85,6
75,3
69,1
78.288
86,5
79,7
66.531
75,5
61,9
11.756
90.457
112,6
77,8
25.686
88,2
26,1
6.826
94,7
7,0
6.741
97,1
6,9
6.300
94
6,4
5.746
86,6
5,9
5.873
24.053
73,4
22,4
4.956
73,7
4,6
7.337
79,2
6,8
3.178
78,6
3
3.882
76,5
3,6
7.786
1.632
97,4
6,0
73,8
7,2
1.771
104,9
1,8
2.698
93,3
2,8
14.114
2.482
79,2
2,3
2.427
71,6
2,3
33.212
71,4
14,4
76,0
30,9
7.502
61,9
7,6
11.026
62,3
10,3
3.596
59,4
3,7
6.612
86,6
6,7
9.206
66,3
8,6
22.185
85,3
20,6
1.051
121,3
1,1
9.983
87,1
9,3
9.843
Zmiany 2009/2008
Eksport
Import
Saldo
wzrost (+)
wzrost (-)
Popr. (+)
spadek (-) spadek (+)
pog. (-)
-17.970
34.919
16.950
-2.236
-12.325
24.404
12.079
88.171
114,2
61,9
2.286
-12.169
21.640
9.470
29.124
110,4
25,1
7210
116,2
6,2
6.943
103,3
6
6.700
110,7
5,8
6.631
117,5
5,7
6.028
32.755
113,2
23,0
6723
109,3
4,7
9.261
112,2
6,5
4.041
107,8
2,8
5.074
121,8
3,6
10.550
-3.631
-3.438
8.702
5.263
487
-384
1.767
1.383
-2.318
-202
1.924
1.722
2.660
-400
863
464
1.557
-885
1.192
306
-4.522
-155
2.764
2.609
114,0
5,2
126,7
7,4
1.689
112,0
1,5
2891
109,2
2,5
19.759
3.135
123,6
2,2
3392
133,7
2,4
43.727
-1.446
82
653
735
-500
-193
965
770
-23.968
-5.645
10.515
4.871
121,7
17,0
125,6
30,7
-3.524
12.156
118,9
10,5
17.715
131,3
12,4
-5.559
-4.654
6.689
2.035
-5.610
6.050
128,5
5,2
7.603
126,5
6,5
13.877
132,2
9,7
26.012
122,0
18,3
-7.828
-2.454
4.671
2.218
-18.409
-991
3.827
2.836
867
120,1
0,7
11.466
133,3
8,0
-10.599
185
1.483
1.666
1.870
-596
3.123
1.863
-1.913
-711
270
-19.097
-15.573
-8.933
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
104
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 24 Udział poszczególnych grup rynków w eksporcie Polski
Pozostałe kr.
rozwijające się
Kraje WNP
6,8%
7,6%
Pozostałe kr.
rozwinięte
5,9%
Unia Europejska
79,7%
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
W 2009 roku import z Chin zmniejszył się o 12,9%, do 10 mld EUR. Eksport wzrósł natomiast o 21,3%,
do ponad 1 mld EUR. Udział tego rynku w polskim imporcie ogółem zwiększył się o 1,3 pkt. proc., do
9,3%, a udział w eksporcie zwiększył się o 0,4 pkt. proc., do 1,1%.
Wśród rynków Azji głębokie ujemne salda wymiany Polska wykazuje również z Republiką Korei oraz
Japonią, jakkolwiek w 2009 roku uległy one znacznej redukcji. Spadek obrotów z tym pierwszym
rynkiem wyniósł 16,6% po stronie eksportu i 8,6% po stronie importu. Deficyt obrotów zmniejszył się o
0,3 mld EUR, do 3 mld EUR. Z kolei spadek wymiany z Japonią okazał się nieco głębszy niż spadek
łącznych polskich obrotów i sięgnął 19,5% po stronie eksportu i 28,6% po stronie importu. Przełożyło się
to na redukcję o 0,8 mld EUR deficytu z tym rynkiem, do 1,9 mld EUR w 2009 roku.
6.3. Zmiany struktury przedmiotowej obrotów towarowych
W polskich obrotach towarowych z zagranicą dominującą pozycję zajmują wyroby elektromaszynowe,
które w 2009 roku stanowiły 44,8% eksportu oraz 39,1% importu. Eksport tych towarów zmniejszył się o
11,8%. Głębszy spadek (o 23,2%) odnotowano po stronie importu. W rezultacie wolniejszego spadku
eksportu tych towarów niż ich importu występujący tu w 2008 roku deficyt w wysokości prawie 4,8 mld
EUR przekształcił się w 2009 roku w nadwyżkę na poziomie 2 mld EUR. Na tak korzystną zmianę
wpłynęło ograniczenie ujemnego salda wymiany w sekcji XVI – urządzenia mechaniczne i elektryczne
(o blisko 3,6 mld EUR, do poziomu niespełna 2,1 mld EUR) oraz zwiększenie nadwyżki w sekcji XVII –
pojazdy, statki powietrzne i jednostki pływające (o ok. 3,1 mld EUR, do prawie 6,7 mld EUR).
Drugą pod względem wartości grupą towarową w obrotach Polski są wyroby przemysłu
chemicznego, stanowiące w 2009 roku 12,1% eksportu i 17,1% importu ogółem. Eksport tych towarów
z polskiego rynku zmniejszył się o 14,9%, ich import zaś o 19,2%, co spowodowało redukcję deficytu w
wymianie tymi wyrobami o blisko 2,3 mld EUR, do poziomu 6,6 mld EUR.
105
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 38 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego w 2009 roku w mln EUR
2009
Sekcja/grupa towarowa
I
II
III
IV
(I-IV)
V
VI
VII
(VI-VII)
VIII
IX
X
(IX-X)
XI
XII
(XI-XII)
XIII
XIV
(XIII-XIV)
XV
RAZEM
Zwierzęta żywe i
produkty pochodzenia
zwierzęcego
Produkty
pochodzenia
roślinnego
Tłuszcze i oleje
Gotowe artykuły
spożywcze
Artykuły rolnospożywcze
Produkty mineralne
Produkty przemysłu
chemicznego
Tworzywa sztuczne i
wyroby z kauczuku
Wyroby przemysłu
chemicznego
Skóry i wyroby z nich
Drewno i wyroby z
drewna
Ścier drzewny, papier
i tektura
Wyroby przemysłu
drzewno
papierniczego
Materiały i wyroby
włókiennicze
Obuwie, nakrycia
głowy, parasole
Wyroby przemysłu
lekkiego
Wyroby z kamieni,
gipsu, cementu
Perły, metale
szlachetne, biżuteria
Wyroby ceramiczne
XIX
Wyroby metalurgiczne
Urządzenia
mechaniczne i
elektryczne
Pojazdy, statki
powietrzne i
pływające
Przyrządy i aparaty
optyczne
Wyroby przemysłu
elektro-maszynowego
Broń i amunicja
XVI
XVII
XVIII
(XVI-XVIII)
XX
Wyroby różne
XXI
Dzieła sztuki
XXII
Pozostałe
CN nieznane lub
błędne
Wyroby różne i
pozostałe
Eksport
2008
Zmiany 2009/2008
Eksport
wzrost +
spadek -
Import
wzrost spadek +
Saldo
popr. +
pogor. -
Import
Saldo
Eksport
Import
Saldo
98.274
107.529
-9.254
116.244
142.448
-26.204
-17.969
-34.919
16.950
3.692
2.563
1.129
4.075
2.527
1.548
-383
36
-419
2.337
257
2.488
408
-151
-151
2.149
305
3.190
575
-1.041
-270
189
-48
-701
-167
890
119
5.269
3.839
1.430
5.163
3.985
1.178
106
-146
252
11.556
3.199
9.299
10.806
2.257
-7.606
11.692
5.256
10.277
17.625
1.415
-12.369
-137
-2.057
-978
-6.819
842
4.762
5.886
10.827
-4.942
6.834
13.234
-6.399
-948
-2.406
1.458
5.955
7.575
-1.620
7.073
9.531
-2.458
-1.118
-1.956
838
11.841
323
18.403
565
-6.561
-243
13.907
396
22.764
801
-8.857
-406
-2.066
-73
-4.362
-236
2.295
163
2.067
901
1.166
2.572
1.329
1.243
-504
-427
-77
3.105
3.061
44
3.310
3.539
-229
-205
-478
274
5.172
3.962
1.210
5.881
4.867
1.014
-709
-905
196
3.403
5.158
-1.755
3.814
5.772
-1.957
-411
-614
202
355
659
-304
397
721
-324
-42
-62
20
3.758
5.816
-2.059
4.212
6.493
-2.281
-454
-676
222
1.865
1.441
424
2.345
1.987
358
-480
-546
66
531
2.396
10.089
253
1.694
10.318
277
701
-230
555
2.899
15.082
329
2.316
16.049
225
583
-967
-24
-504
-4.993
-76
-622
-5.731
52
118
737
25.360
27.445
-2.085
28.718
34.353
-5.636
-3.357
-6.909
3.551
17.765
11.094
6.672
20.176
16.566
3.610
-2.411
-5.472
3.061
904
3.481
-2.577
1.009
3.758
-2.749
-105
-278
172
44.029
37
5.832
10
33
42.019
66
2.022
8
2.495
2.010
-28
3.809
2
-2.461
49.902
30
6.934
9
43
54.677
97
2.558
11
3.288
-4.775
-68
4.376
-2
-3.245
-5.873
8
-1.102
1
-9
-12.658
-32
-536
-3
-793
6.785
39
-567
4
784
0
56
-56
0
624
-624
0
-568
568
5.912
4.646
1.266
7.015
6.578
438
-1.103
-1.932
829
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
106
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Na tle ogólnych spadków polskich obrotów towarowych w roku ubiegłym, odpornością na kryzys
korzystnie wyróżniły się artykuły rolno-spożywcze, których eksport zmniejszył się o 1,2%. Natomiast
ich import spadł o 9,5%. W rezultacie występująca tu nadwyżka obrotów powiększyła się o ponad 0,8
mld EUR, do blisko 2,3 mld EUR w 2009 roku. Wzrósł eksport produktów pochodzenia roślinnego
(sekcja II). Przy głębokim spadku ich importu – wynoszącym 22% – przełożyło się to na znaczną
redukcję deficytu w obrotach tymi produktami (o blisko 0,9 mld EUR, do niespełna 0,2 mld EUR).
Korzystnie kształtowała się także sytuacja w obrotach gotowymi artykułami spożywczymi (sekcja IV),
których eksport wzrósł o 2,1%, a import spadł o 3,7%.
Relatywnie głębokie spadki odnotowano natomiast w wymianie surowcami, półfabrykatami i
wyrobami metalurgicznymi (sekcja XV) oraz produktami mineralnymi (sekcja V). W przypadku tych
pierwszych eksport zmniejszył się o 33,1%, a po stronie importu odnotowano jeszcze większy spadek
wynoszący 35,7%.
Wykres 25 Struktura towarowa polskiego eksportu w 2009 r. na tle lat 2004 i 2008
Wyroby różne i pozostałe
Wyrobyprzemyslu elektormaszynowego
Wyroby metalurgiczne
Wyroby ceramiczne
Wyroby przemysłu lekkiego
Wyroby przemysłu drzewno-papierniczego
Skóry
Wyroby przemysłu chemicznego
2009
Produkty mineralne
2008
2004
Artykuły rolno-spożywcze
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
%
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
Wykres 26 Struktura towarowa polskiego importu w 2009 r. na tle lat 2004 i 2008
Wyroby różne i pozostałe
Wyrobyprzemyslu elektormaszynowego
Wyroby metalurgiczne
Wyroby ceramiczne
Wyroby przemysłu lekkiego
Wyroby przemysłu drzewno-papierniczego
Skóry
Wyroby przemysłu chemicznego
2009
2008
2004
Produkty mineralne
Artykuły rolno-spożywcze
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
%
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
107
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W obrotach produktami mineralnymi spadek eksportu wyniósł 39,1%. Natomiast import tych towarów
zmniejszył się o 38,7% (o 6,8 mld EUR) co spowodowało spadek ich udziału w łącznym imporcie do
Polski o 2,3 pkt. proc., do 10,1%. W rezultacie tak głębokiego spadku importu produktów mineralnych,
nastąpiła zdecydowana poprawa salda ich obrotów – występujący tu deficyt zmniejszył się o 4,8 mld
EUR, do poziomu niespełna 7,6 mld EUR.
Warto odnotować, że relatywnie mniejsze spadki eksportu odnotowano w handlu towarami stosunkowo
wyżej przetworzonymi i charakteryzującymi się wyższym stopniem zaawansowania technologicznego.
Towary te okazały się mniej podatne na wahania koniunktury niż towary nisko przetworzone. Udział
wyrobów elektromaszynowych – relatywnie najwyżej przetworzonych w polskiej ofercie eksportowej –
wzrósł w 2009 roku o 1,9 pkt. proc. (do 44,8%). Zwiększył się również udział artykułów rolnospożywczych w polskim eksporcie – o 1,7 pkt. proc., do 11,8%. Natomiast w przypadku – niżej
przetworzonych – wyrobów metalurgicznych i produktów mineralnych odnotowano spadki ich udziału w
łącznym eksporcie odpowiednio o 2,7 pkt. proc. (do 10,3%) oraz o 1,3 pkt. proc. (do 3,3%).
Głębsze załamanie obrotów po stronie importu wpłynęło na znaczną redukcję deficytu w
polskich obrotach towarowych. W 2009 roku ujemne saldo wymiany wyniosło 9,3 mld EUR i
okazało się prawie 3-krotnie mniejsze niż w roku 2008. Wpływ na to miały głównie korzystne zmiany
salda obrotów w następujących grupach towarowych:
− wyrobów elektromaszynowych (sekcje XVI, XVII i XVIII), gdzie nastąpiła poprawa salda
wymiany o 6,8 mld EUR – występujący tu w 2008 roku deficyt w wysokości blisko 4,8 mld EUR
przekształcił się w nadwyżkę wynoszącą 2 mld EUR,
− produktów mineralnych (sekcja V), gdzie deficyt został zredukowany aż o 4,8 mld EUR, do
poziomu ok. 7,6 mld EUR,
− wyrobów przemysłu chemicznego (sekcje VI i VII), gdzie tradycyjnie wysoki deficyt zmniejszył
się o ponad 2,3 mld EUR, do poziomu prawie 6,6 mld EUR,
− wyrobów metalurgicznych (sekcja XV), gdzie nastąpiła redukcja deficytu o ok. 740 mln EUR, do
ok. 230 mln EUR,
− artykułów rolno-spożywczych (sekcje: I, II, III i IV), gdzie zwiększyła się nadwyżka obrotów o ok.
840 mln EUR, do poziomu blisko 2,3 mld EUR.
Wykres 27 Saldo obrotów handlu zagranicznego Polski w przekroju grup towarowych w 2009 r. na tle lat
2004 i 2008
Wyroby różne i pozostałe
Wyrobyprzemyslu elektormaszynowego
Wyroby metalurgiczne
2009
2008
Wyroby ceramiczne
Wyroby przemysłu lekkiego
2004
Wyroby przemysłu drzewno-papierniczego
Skóry
Wyroby przemysłu chemicznego
Produkty mineralne
Artykuły rolno-spożywcze
-14,0 -12,0 -10,0 -8,0
-6,0
-4,0
-2,0
0,0
2,0
4,0
6,0
mld EUR
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
108
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wśród 30 pozycji towarowych dominujących w polskim eksporcie pod względem wartości
(agregowanych na poziomie 4–cyfrowych kodów CN), podobnie jak w poprzednich kilku latach,
największą część stanowiły pojazdy samochodowe oraz ich części i akcesoria, których udział w łącznym
eksporcie Polski wyniósł 12%. W grupie pozycji towarowych, których wartość eksportu w 2009 roku
przewyższyła 1 mld EUR (takich pozycji było 13), dominowały artykuły relatywnie wyżej przetworzone,
w tym wyroby elektromaszynowe (m.in. aparatura odbiorcza dla telewizji, maszyny do automatycznego
przetwarzania danych), leki, meble oraz opony.
6.4. Handel zagraniczny w I półroczu 2010 roku
Po okresie głębokiego załamania obrotów towarowych Polski w 2009 roku, w I półroczu 2010 roku
odnotowano ich ożywienie. W tym czasie eksport zwiększył się o 19,2%, a import o 17,6%. To
relatywnie wysokie tempo wzrostu obrotów było w znacznej mierze efektem niskiej bazy odniesienia w
okresie styczeń-czerwiec 2009 roku. Po 6 miesiącach 2010 roku średniomiesięczna wartość eksportu
wyniosła blisko 9,4 mld EUR, czyli była wyższa o 1,5 mld EUR niż w analogicznym okresie
poprzedniego roku. Natomiast po stronie importu średniomiesięczna wartość osiągnęła poziom prawie
10,2 mld EUR, czyli o ponad 1,5 mld EUR wyższy niż przed rokiem. Jakkolwiek wzrosty te świadczą o
ożywieniu polskiego handlu zagranicznego, to średniomiesięczna wartość obrotów w I półroczu 2010
roku była niższa niż w analogicznym okresie roku 2008 (w okresie przed kryzysem) o ok. 0,5 mld EUR
po stronie eksportu oraz o 1,7 mld EUR po stronie importu.
Deficyt w handlu zagranicznym, po okresie styczeń-czerwiec 2010 roku ukształtował się na poziomie
podobnym jak przed rokiem i wyniósł niespełna 4,8 mld EUR.
Po 6 miesiącach 2010 roku wzrost obrotów odnotowano w handlu z niemal wszystkimi ważniejszymi
rynkami. Eksport do Unii Europejskiej zwiększył się o 17,8% (czyli o 6,2 pkt. proc. szybciej niż import z
tej grupy), przy czym do krajów strefy euro wzrósł o 16,4%, a do pozostałych państw UE o 21,2%.
Również po stronie importu szybszy wzrost odnotowano w przypadku pozostałych krajów unijnych (o
17,2%) niż krajów strefy euro (o 10,2%). Eksport na rynki najważniejszych odbiorców polskich towarów,
tj. Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii zwiększył się odpowiednio o: 14,7%, 23,4% i 25,6%.
Relatywnie dynamiczny wzrost obrotów – szczególnie po stronie importu – odnotowano w handlu z
rynkami WNP. Import z tego regionu zwiększył się o 47,6%, podczas gdy eksport o 21%. Na tak
dynamiczny wzrost przywozu z tej grupy krajów znacząco wpłynął wzrost importu z Rosji (o 47,4%),
wynikający w dużej mierze z rosnących cen surowców energetycznych sprowadzanych z tego rynku.
Eksport na drugi co do wielkości rynek WNP – Ukrainę – zwiększył się w tym czasie o 12,1%, zaś
import z tego rynku wzrósł o 87,1%. W rezultacie szybkiego wzrostu importu z WNP, pogłębieniu uległ
deficyt w handlu z tą grupą rynków o 1,7 mld EUR, do niespełna 3,4 mld EUR.
Odwrotna sytuacji wystąpiła w wymianie z pozostałymi krajami rozwijającymi się, gdzie wzrost eksportu
(o 29,4%) okazał się szybszy niż wzrost importu (o 19%). W ramach tej grupy wyraźnie zwiększyły się
obroty polsko-chińskie (wzrost eksportu o 38%, import zwiększył się o 21%).
Po 6 miesiącach 2010 roku wzrost obrotów wystąpił we wszystkich grupach towarowych. W przypadku
dominujących w polskim handlu zagranicznym wyrobów elektromaszynowych wzrosty zarówno po
stronie eksportu (17%), jak i po stronie importu (13%) okazały się wolniejsze od wzrostu łącznych
obrotów Polski. Natomiast w drugiej pod względem wartości grupie towarowej – wyrobach przemysłu
chemicznego – eksport zwiększył się o 25,8%, a import o 23%.
109
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 39 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego po 6 miesiącach 2010 roku w
mln EUR
6 miesięcy 2010
Sekcja/grupa towarowa
Eksport
Import
6 miesięcy 2009
Saldo
Eksport
Import
Zmiany
Saldo
Eksport
wzrost +
spadek -
Import
wzrost spadek +
Saldo
popr. +
pogor. -
RAZEM
Zwierzęta żywe i
produkty pochodzenia
zwierzęcego
Produkty
pochodzenia
roślinnego
Tłuszcze i oleje
Gotowe artykuły
spożywcze
Artykuły rolno
spożywcze
Produkty mineralne
Produkty przemysłu
chemicznego
Tworzywa sztuczne i
wyroby z kauczuku
Wyroby przemysłu
chemicznego
Skóry i wyroby z nich
Drewno i wyroby z
drewna
Ścier drzewny, papier
i tektura
Wyroby przemysłu
drzewno
papierniczego
Materiały i wyroby
włókiennicze
Obuwie, nakrycia
głowy, parasole
Wyroby przemysłu
lekkiego
Wyroby z kamieni,
gipsu, cementu
Perły, metale
szlachetne, biżuteria
Wyroby ceramiczne
56.219
60.995
-4.776
47.163
51.884
-4.721
9.057
9.111
-55
1.987
1.352
634
1.777
1.192
585
210
160
49
1.115
1.363
-247
1.217
1.320
-103
-102
43
-144
155
212
-57
121
204
-83
34
8
26
2.935
1.995
940
2.579
1.865
714
357
130
226
6.192
4.922
1.270
5.693
4.581
1.113
499
342
157
2.128
6.897
-4.769
1.395
4.431
-3.036
732
2.466
-1.733
3.557
6.480
-2.923
2.827
5.227
-2.400
730
1.254
-523
3.487
4.399
-912
2.771
3.619
-848
716
780
-64
7.044
10.879
-3.835
5.598
8.846
-3.247
1.446
2.033
-587
248
338
-91
151
281
-130
96
57
40
1.244
491
752
1.042
434
608
201
57
145
1.674
1.711
-37
1.488
1.450
38
186
262
-75
2.918
2.203
715
2.530
1.884
646
388
319
69
1.737
2.726
-990
1.696
2.499
-803
41
227
-186
207
364
-158
181
349
-168
25
15
10
1.944
3.091
-1.147
1.877
2.848
-971
66
242
-176
1.046
784
262
850
689
160
197
94
102
321
121
200
275
135
140
46
-14
60
1.367
905
462
1.125
824
300
242
81
162
6.172
6.164
8
4.618
5.004
-387
1.554
1.159
395
14.812
14.785
26
11.836
13.313
-1.478
2.976
1.472
1.504
9.593
6.436
3.157
9.033
5.504
3.529
560
932
-372
538
1.867
-1.329
441
1.621
-1.180
97
247
-149
24.943
23.089
1.854
21.310
20.438
871
3.633
2.651
982
XIX
Wyroby metalurgiczne
Urządzenia
mechaniczne i
elektryczne
Pojazdy, statki
powietrzne i
pływające
Przyrządy i aparaty
optyczne
Wyroby przem.
elektro-maszynowego
Broń i amunicja
8
38
-29
29
32
-3
-21
5
-27
XX
Wyroby różne
3.227
978
2.250
2.817
1.016
1.801
410
-38
449
XXI
Dzieła sztuki
XXII
Pozostałe
CN nieznane lub
błędne
Wyroby różne i
pozostałe
I
II
III
IV
(I-IV)
V
VI
VII
(VI-VII)
VIII
IX
X
(IX-X)
XI
XII
(XI-XII)
XIII
XIV
(XIII-XIV)
XV
XVI
XVII
XVIII
(XVI-XVIII)
8
3
5
2
5
-3
6
-2
8
21
1.441
-1.420
16
1.670
-1.654
4
-229
233
0
48
-48
0
22
-22
0
26
-26
3.264
2.508
757
2.865
2.745
120
399
-238
637
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
110
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Relatywnie duże przyśpieszenie wymiany handlowej odnotowano w przypadku wyrobów
metalurgicznych oraz produktów mineralnych, czyli tych towarów, których w 2009 roku dotknęły
największe spadki i które okazały się stosunkowo najmniej odporne na kryzys. W przypadku tych
pierwszych eksport zwiększył się o 33,7%, w przypadku tych drugich o 52,5%. Natomiast import
produktów mineralnych wzrósł w tym czasie o 55,6%, co skutkowało pogłębieniem deficytu w obrotach
nimi o ponad 1,7 mld EUR, do poziomu blisko 4,8 mld EUR.
6.5. Uwarunkowania kursowe i ich wpływ na obroty towarowe
W 2009 roku, czyli w okresie trwania kryzysu finansowego czynnikiem, który miał decydujący wpływ na
rozwój eksportu był popyt zewnętrzny na głównych rynkach. Jakkolwiek popyt zewnętrzny, obok kursu
walutowego, zawsze znajdował się wśród głównych parametrów decydujących o wielkości eksportu, to
w dobie kryzysu jego wpływ na handel zagraniczny znacząco się umocnił.
Oddziaływanie to okazało się na tyle silne, że jedynie w niewielkim stopniu mogło być złagodzone przez
sprzyjające uwarunkowania kursowe wynikające z silnej deprecjacji polskiej waluty.
Szczególnie silne przełożenie na trendy w eksporcie miała recesja gospodarcza oraz spadek popytu
importowego na głównych polskich rynkach eksportowych, w tym w Niemczech. Jakkolwiek głęboka
deprecjacja złotego nie zdołała zrekompensować skutków załamania koniunktury na rynkach
światowych, to jednak pozwoliła na ich złagodzenie, szczególnie poprzez swoje oddziaływanie
proeksportowe – wzmocnienie konkurencyjności cenowej i poszerzenie marginesu opłacalności
eksportowanych towarów.
Wpływ kursu na import jest niewspółmiernie mniejszy niż w eksporcie. Podmioty uczestniczące w
polskim eksporcie towarowym to w ok. 60% firmy z kapitałem zagranicznym, których import ma
charakter zaopatrzeniowy i jest przeznaczony do ich produkcji eksportowej. W związku z tym wskazuje
się, że wielkość importu podąża za wielkością eksportu, pozostając w znacznie mniejszym stopniu
zależna od kształtowania się kursu.
Wykres 28 Kwartalne zmiany tempa wzrostu wolumenu eksportu i ich uwarunkowań cenowo-kursowych
w latach 2000-2009 (IV kw. 1999 roku = 100%)
%
350,0
300,0
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Kwartalne zmiany wolumenu eksportu w ujęciu IV kw. 1999 r.=100%
Kwartalne zmiany cen transakcyjnych w eksporcie
Kwartalne zmiany nominalnego efektywnego kursu walutowego w eksporcie
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
111
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 29 Kwartalne zmiany tempa wzrostu wolumenu importu i ich uwarunkowań cenowo-kursowych w
latach 2000-2009 (IV kw. 1999 roku = 100%)
%
225,0
200,0
175,0
150,0
125,0
100,0
75,0
50,0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Kwartalne zmiany wolumenu importu w ujęciu IV kw. 1999 r.=100%
Kwartalne zmiany cen transakcyjnych w imporcie
Kwartalne zmiany nominalnego efektywnego kursu walutowego w imporcie
Źródło: DAP MG na podstawie danych GUS.
112
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
7. INFLACJA I POLITYKA PIENIĘŻNA
7.1. Ceny
W 2008 roku średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych, który ukształtował się na
poziomie 4,2%, zdeterminowany został głównie poprzez wyższe ceny surowców energetycznych i
żywności na rynkach światowych, a także przyrost popytu krajowego oraz rosnącą presję płacową.
Rok 2009 pod względem intensywności oraz kierunku zmian cen w polskiej gospodarce
charakteryzował się podtrzymaniem silnego trendu wzrostowego, znacznie przekraczającego poziom
celu inflacyjnego NBP, osiągając średniorocznie 3,5%. W kierunku wzrostu inflacji oddziaływały przede
wszystkim wyższe ceny towarów importowanych (silna deprecjacja złotego), a także wzrost cen
regulowanych oraz akcyzy na alkohol i wyroby tytoniowe w pierwszej połowie roku. Zarówno
spowolnienie przyrostu popytu krajowego w skali roku jak i spadek presji płacowej, towarzyszące
ograniczeniu zatrudnienia, nie były w stanie w wystarczającym stopniu skompensować wzrostu poziomu
wskaźnika cen dóbr i usług konsumpcyjnych.
Wykres 30 Zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 2005-2009
%
4,5
4,2
4,0
4
3,3
3,5
3
2,5
3,5
3,5
2,5
2,1
2
1,4
1,5
1,0
1
0,7
0,5
0
2005
2006
rok do roku
2007
2008
2009
XII do XII
Źródło: GUS.
Rozpoczęty w drugiej połowie 2008 roku cykl obniżek stóp procentowych kontynuowany był również w
roku 2009, w efekcie czego inflacja utrzymała się na koniec roku na stosunkowo wysokim poziomie.
Wzrost cen w ujęciu grudzień 2009 roku do grudnia roku poprzedniego był wyższy niż przed rokiem i
wyniósł 3,5%.
113
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2009 roku inflacja kształtowała się pod wpływem wielu czynników, oddziałujących
różnokierunkowo47. Wśród tych czynników należy wymienić:
− Wzrost cen żywności i cen paliw w I połowie 2009 r., związany z podwyżkami cen surowców na
rynkach światowych i z osłabieniem złotego,
− Znaczną skalę podwyżek cen energii elektrycznej dokonanej na początku 2009 r., zarówno w
odniesieniu do odbiorców przemysłowych, jak i gospodarstw domowych,
− Silne osłabienie złotego w drugiej połowie 2008 r. i na początku 2009 r.,
− Wprowadzenie podwyżek stawek podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe i alkoholowe.
7.1.1. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych
Średnioroczny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2009 roku wyniósł 3,5% i był wyższy od
przyjętego w założeniach do ustawy budżetowej (2,9%), jak i celu inflacyjnego NBP (2,5%). W pierwszej
połowie 2009 roku obserwowano stopniowe przyspieszanie wzrostu cen towarów i usług
konsumpcyjnych w ujęciu rocznym – z 2,8% w styczniu 2009 r. do 4,0% w kwietniu. W kolejnych
miesiącach poziom inflacji fluktuował w przedziale 3,4%-3,7%. Spowolnienie wzrostu cen wystąpiło w
ostatnim kwartale (w październiku 3,1% r/r), przy czym w grudniu wskaźnik wyniósł 3,5%. Podłożem
tego było większe tempo zmian w cenach żywności oraz paliw.
Wykres 31 Tempo zmian CPI w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego
5
4,0
4
3,3
3
%
3,6
3,6
3,5
3,6
3,7
3,4
3,1
3,3
3,5
3,5
2,9
2,8
2,6
2,4
2,2
2,3
V
VI
2
1
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
2009
IV
2010
Źródło: GUS.
Wysoki poziom inflacji w 2009 roku wywołany był m.in. dynamicznie wzrastającymi światowymi cenami
paliw i żywności, który to efekt dodatkowo wzmocniony został silną deprecjacją złotego w pierwszym
kwartale analizowanego roku. Ponadto ścieżka inflacyjna podtrzymywana była przyrostem cen
regulowanych nośników energii (energii elektrycznej i cieplnej dla gospodarstw domowych) oraz cen
usług związanych z użytkowaniem mieszkania (głównie usług w zakresie zaopatrywania w wodę i usług
kanalizacyjnych). Na podwyższony poziom inflacji wpływ miała także nadal wysoka roczna dynamika
cen wyrobów tytoniowych oraz napojów alkoholowych, będąca efektem wcześniejszych podwyżek
stawek akcyzy. W przeciwnym kierunku oddziaływały obniżki cen gazu ziemnego dla gospodarstw
domowych (czerwiec 2009 r.) oraz opłat za dostęp do Internetu (grudzień 2009 r.). Skalę wzrostu inflacji
ograniczały też aprecjacja złotego obserwowana od marca ub. r., niska presja popytowa oraz spadek
dynamiki jednostkowych kosztów pracy w gospodarce.
47
Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za rok 2009, Ministerstwo Finansów.
114
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Największy wpływ w 2009 roku na kształtowanie się średniorocznego wskaźnika cen towarów
i usług konsumpcyjnych miał wzrost cen żywności i napojów bezalkoholowych oraz towarów i usług
związanych z mieszkaniem, który podwyższył wskaźnik ogółem odpowiednio o 1,77 pkt. proc. i
1,00 pkt. proc. Spadek cen odzieży i obuwia obniżył wskaźnik ogółem o 0,40 pkt. proc.48
Ramka 8 Nowe miary inflacji bazowej
Od marca 2009 r. Narodowy Bank Polski rozpoczął obliczanie i publikację nowych miar inflacji bazowej:
- inflacja bazowa po wyłączeniu cen administrowanych (wyłączane są ceny które nie są kształtowane przez
mechanizmy rynkowe, lecz podlegają różnego rodzaju regulacjom, czyli takie towary i usługi, których ceny finalne
znajdują się w pełni lub w znacznym stopniu pod wpływem instytucji rządowych, samorządowych i regulatorów),
- inflacja bazowa po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych (wyłączany jest wpływ cen najbardziej zaburzonych,
czyli cen tych towarów i usług, które są szczególnie wrażliwe na różnego rodzaju szoki popytowe i podażowe i/lub
cechują się istotną i zmienną w czasie sezonowością, czyli przeważnie znaczna część produktów żywnościowych
(przede wszystkim nie- i niskoprzetworzone owoce, warzywa, mięso), produkty energetyczne (paliwa, gaz, opał),
usługi dostępu do internetu, usługi administracji państwowej i usługi prawne,
- inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i energii (ceny dóbr szczególnie wrażliwych na wewnętrzne i
zewnętrzne szoki podażowe, czyli ceny żywności i napojów bezalkoholowych oraz ceny energii),
- 15% średnia obcięta.
W 2009 r. ceny żywności zwiększyły się średnio o 4,1%, a wzrost dotyczył głównie cukru (14,9%),
mięsa oraz ryb (w obu przypadkach wzrost cen o 8,4%). O cenach nośników energii (wzrost o 10,4%)
zadecydował wzrost cen opału (o 14,6%) oraz energii elektrycznej (o 11,9%). Znacznie przyspieszyła
dynamika cen wyrobów tytoniowych (15,7%). Obniżyły się ceny odzieży i obuwia (7,4%), a także
owoców i nabiału (odpowiednio o 4,2% i 1,2%). Ograniczeniu uległy także ceny łączności (o 0,4%) oraz
transportu (o 2,4%).
Tabela 40 Wskaźnik CPI oraz inflacji bazowej w 2009 i 2010 roku
M-ce
I
II
III
IV
V
VI
VII
2009
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
2010
V
VI
CPI
A
B
C
2,8
1,7
3,3
2,2
3,3
2,3
3,5
2,4
3,6
2,7
3,7
2,5
4,0
3,0
3,9
2,6
3,6
2,9
3,9
2,8
3,5
2,9
3,8
2,7
3,6
2,9
4,0
2,9
3,7
3,1
3,9
2,9
3,4
2,7
3,8
2,9
3,1
2,5
3,8
2,9
3,3
2,9
3,6
2,8
3,5
3,0
3,5
2,6
3,5
3,2
3,2
2,4
2,9
2,7
2,9
2,2
2,6
2,3
2,7
2,0
2,4
2,1
2,4
1,9
2,2
1,9
2,0
1,6
2,3
1,9
1,9
1,5
D
3,4
3,6
3,9
4,1
3,9
3,6
3,6
3,7
3,6
3,4
3,5
3,4
3,1
2,8
2,6
2,3
2,0
2,2
A – inflacja bazowa po wyłączeniu cen administrowanych (wg def EBC obejmują te komponenty wskaźnika cen towarów
i usług konsumpcyjnych, na których ceny finalne w pełni lub w znacznym stopniu mają wpływ jednostki rządowe (centralne,
regionalne, lokalne) oraz regulatorzy);
B – inflacja bazowa po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych (cen tych towarów i usług, które są szczególnie wrażliwe
na różnego rodzaju szoki popytowe i podażowe i/lub cechują się istotną i zmienną w czasie sezonowością);
C – inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i energii;
D – 15% średnia obcięta (symetryczne obcięcie po 15% z lewej i prawej strony rozkładu wskaźników, cen o najwyższej
i najniższej dynamice).
Źródło: NBP.
W całym roku 2009 inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i energii utrzymywała się poniżej
wskaźnika CPI. Był to efekt wysokiego wzrostu cen żywności i paliw. Nie bez wpływu pozostawały także
ceny administrowane, zwłaszcza wzrost opłat czynszowych za mieszkania, a także podwyżki cen
nośników energii. Wskaźnik inflacji bazowej po wyłączeniu cen administrowanych również oscylował
znacznie poniżej poziomu inflacji CPI, głównie w pierwszym kwartale 2009 r..
48
Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju 2009, GUS.
115
MINISTERSTWO GOSPODARKI
7.1.2. Ceny produkcji przemysłowej i budowlano-montażowej 49
Średnioroczne ceny produkcji sprzedanej przemysłu wzrosły w 2009 roku o 3,4%, tj. w szybszym
tempie niż w 2008 r. (2,2%). Wzrost cen zanotowano we wszystkich sekcjach. Najwyższy towarzyszył
produkcji sprzedanej w sekcji wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną i
gorącą wodę (15,9% wobec 8,8% w 2008 r.).
Wykres 32 Tempo zmian cen produkcji sprzedanej przemysłu w stosunku do analogicznego miesiąca
roku poprzedniego
5,7 5,5
6,0
4,0
4,8
3,6
3,7 4,1
2,8
2,2
2,0
1,6
2,0 1,9 2,1
1,5
1,6
0,2
% 0,0
-0,4
-2,0
-2,4 -2,6
-4,0
-6,0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
2009
I
II
III
IV
V
VI
2010
Źródło: GUS.
W 17 spośród 22 działów przemysłu przetwórczego odnotowano wzrost cen. W 2009 roku ceny
w największym stopniu zwiększyły się w dziale produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep
(o 11,9%), przy spadku w roku poprzedzającym. Wzrosły również ceny produkcji pozostałego sprzętu
transportowego (o 11,6%) oraz produkcji wyrobów tytoniowych (o 7,1%), chemikaliów i wyrobów
chemicznych (6,9%). Najgłębszy spadek cen (o 14,4%) wystąpił natomiast w dziale, który w poprzednim
roku wyróżnił się najwyższym przyrostem poziomu cen (wzrost o 18,8%) tj. produkcja koksu i produktów
rafinacji ropy naftowej.
W relacji grudzień 2009 r. do grudnia 2008 r. ceny produkcji sprzedanej przemysłu wzrosły o 2,1%
(2,7% w grudniu 2008 r.).
Średnioroczne ceny produkcji budowlano-montażowej wzrosły w 2009 roku o 0,2% (w 2008 r.
o 4,8%). W relacji grudzień do grudnia ceny spadły o 0,7% (wzrost o 2,9% przed rokiem). Spowolnienie
wzrostu cen było efektem wygaszenia ożywienia popytu w tym sektorze, obserwowanego w roku
poprzednim. Wynikało to z załamania światowego rynku nieruchomości, co wpłynęło również na
sytuację w kraju. Mniejsza dostępność finansowania zewnętrznego wpłynęła na odłożenie decyzji
inwestycyjnych i mieszkaniowych uczestników rynku.
49
Wskaźniki cen produkcji podano zgodnie z klasyfikacją PKD 2007.
116
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 33 Tempo zmian cen produkcji budowlano-montażowej w stosunku do analogicznego miesiąca
roku poprzedniego
3,0
%
2,4
1,8
2,0
1,3
1,0
0,7
0,3
0,0
0,2
0,0
-0,1
-0,4
-0,5
-0,7 -0,8 -0,9 -0,8 -0,7 -0,7 -0,6
VII
VIII
-1,0
-0,3
-2,0
I
II
III
IV
V
VI
IX
X
XI
2009
XII
I
II
III
IV
V
VI
2010
Źródło: GUS.
7.2. Polityka pieniężna
7.2.1. Podstawowe uwarunkowania realizacji polityki pieniężnej
Rada Polityki Pieniężnej (RPP) w Założeniach polityki pieniężnej na 2009 rok wśród czynników o
największym ryzyku kształtowania zmienności poziomu cen w polskiej gospodarce - przy osłabieniu
globalnego impulsu inflacyjnego - akcentowała rozwój sytuacji na rynku pracy, zależnej w dużej mierze
od skali spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego, kształt polityki fiskalnej oraz wzrost cen surowców
energetycznych i akcyzy na niektóre towary, częściowo wynikający z zobowiązań akcesyjnych wobec
Unii Europejskiej.
W 2009 roku odnotowano niższą niż w roku poprzednim dynamikę wzrostu gospodarczego. PKB
zwiększył się o 1,8% wobec 5,1% w 2008 r. W kolejnych kwartałach notowano coraz wyższe tempo
wzrostu PKB. Do IV kwartału wzrost aktywności odbywał się w warunkach rosnącej inflacji, przy
ograniczonej presji płacowej oraz stopniowo pogarszającej się sytuacji na rynku pracy. Sytuacja
budżetu państwa okazała się lepsza od zakładanej w znowelizowanej ustawie budżetowej. Poprawiła
się sytuacja w bilansie płatniczym. Relacja deficytu obrotów bieżących do PKB zmniejszyła się z 5,1% w
2008 roku do 1,6% w 2009 roku. W 2009 r. w niekorzystnych warunkach dla wymiany handlowej deficyt
w polskim handlu zagranicznym zmniejszył się. Było to głównie efektem deprecjacji złotego,
ograniczającej spowolnienie dynamiki eksportu.
W otoczeniu zewnętrznym Polski przeważały niekorzystne tendencje. Już w ostatnim kwartale
2008 roku zauważyć można było tendencje spadkowe w krajach UE. W wielu państwach członkowskich
UE, zwłaszcza w strefie euro w 2009 roku notowano już znaczne spowolnienie gospodarcze. W
Niemczech, będących naszym głównym partnerem handlowym (ok. 25% polskiego eksportu), nastąpił w
2009 r. spadek PKB o 4,9%, co przełożyło się również na wyniki naszej gospodarki.
W całym 2009 roku stopy procentowe obniżano czterokrotnie (łącznie o 150 punktów bazowych). W
wyniku tego na koniec roku główne stopy procentowe NBP ukształtowały się na poziomie: referencyjna
3,50%, lombardowa 5,00%, depozytowa 2,00%, a redyskontowa weksli 3,75%.
117
MINISTERSTWO GOSPODARKI
7.2.2. Realizacja celu polityki pieniężnej w roku 2009
Główną podstawę interpretacji celu inflacyjnego stanowi wskaźnik liczony jako zmiana cen towarów
i usług konsumpcyjnych (CPI) w danym miesiącu w porównaniu do analogicznego miesiąca roku
poprzedniego. Przy analizie i objaśnianiu procesów inflacyjnych RPP w dużym stopniu wykorzystuje
także miary inflacji bazowej.
Wykres 34 Wskaźnik CPI i inflacji netto w odniesieniu do przyjętego celu inflacyjnego i przedziału
dopuszczalnych wahań
%
5
4
3
2
1
0
I
2008
III
CPI
V
VII
IX
inflacja "netto"
XI
I
2009
III
V
cel inflacyjny
VII
IX
XI
I
2010
III
V
górna/dolna granica pasma
Źródło: GUS, NBP.
W Założeniach polityki pieniężnej na rok 2009 za główny cel przyjęto utrzymanie inflacji w pobliżu
średniookresowego celu inflacyjnego (2,5%). Dążąc do osiągnięcia tego celu, ale mając też na uwadze
zagrożenie ogólnoświatową dekoniunkturą - Rada Polityki Pieniężnej w drugiej połowie 2008 r.
rozpoczęła serię obniżek stóp procentowych, a brak wyraźnej poprawy sytuacji skłonił Radę do
dalszego luzowania polityki pieniężnej również w 2009 r. Instrumenty charakterystyczne dla ekspansji
monetarnej wykorzystywane były głównie w pierwszej połowie 2009 r. tj. w okresie uznawanym za
kulminacyjny z punktu widzenia kosztów powstałych w związku z globalnym kryzysem finansowym.
Wtedy to Rada Polityki Pieniężnej czterokrotnie obniżyła stopy procentowe. W drugim półroczu RPP nie
zmieniła podstawowych stóp procentowych uznając dotychczas dokonane zmiany za wystarczające, a
tym samym sprzyjające powrotowi polskiej gospodarki na ścieżkę potencjalnego tempa wzrostu.
7.2.3. Instrumenty realizacji polityki pieniężnej
Stopy procentowe
Krótkoterminowa stopa procentowa była w 2009 roku podstawowym instrumentem NBP
wykorzystywanym w ramach realizacji strategii BCI50.
50
Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego stosowana przez NBP od 1998 roku.
118
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
RPP określa wysokość stóp procentowych NBP, które wyznaczają oprocentowanie instrumentów
polityki pieniężnej, tj. operacji otwartego rynku, rezerwy obowiązkowej oraz operacji depozytowokredytowych51. W 2009 roku RPP czterokrotnie dokonywała zmiany stóp procentowych, obniżając je
łącznie o 1,5 pkt. proc.52. Na koniec 2009 roku stopa referencyjna wynosiła 3,5%.
Wykres 35 Stopy procentowe i wskaźnik CPI
8,0
%
7,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
Stopa lombardowa
Stopa redyskontowa
Stopa referencyjna
Stopa depozytowa
inflacja (w % do analogicznego okresu roku poprzedniego)
Stopa dyskontowa
10-05-01
10-03-01
10-01-01
09-11-01
09-09-01
09-07-01
09-05-01
09-03-01
09-01-01
08-11-01
08-09-01
08-07-01
08-05-01
08-03-01
08-01-01
07-11-01
07-09-01
07-07-01
07-05-01
07-03-01
07-01-01
06-11-01
06-09-01
06-07-01
06-05-01
06-03-01
0,0
06-01-01
1,0
Źródło: NBP, GUS.
Mimo relatywnie wysokiego poziomu inflacji związanego m.in. ze znacznym wzrostem dynamiki cen
paliw i żywności, wywołanym po części deprecjacją złotego, RPP w 2009 r. w oparciu o projekcję inflacji
- dyskontując niejako kształtowanie się poziomu cen w horyzoncie oddziaływania polityki pieniężnej - za
pomocą podstawowych stóp procentowych prowadziła politykę luzowania sfery monetarnej. Przy
podejmowaniu decyzji odnośnie kształtowania stóp procentowych Rada Polityki Pieniężnej wzięła pod
uwagę nasilające się zaburzenia na światowych rynkach finansowych, co istotnie wpływało na sytuację
na rynku krajowym i na zachowanie banków. Jednocześnie w warunkach znacznego wzrostu
niepewności i braku zaufania na rynku międzybankowym, banki – z powodów ostrożnościowych –
pozostawiały na własnych rachunkach znaczne nadwyżki środków. 1 stycznia 2010 r. NBP wprowadził
kolejny instrument polityki monetarnej, stopę dyskontową weksli przyjmowanych od banków do
dyskonta przez Narodowy Bank Polski.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem umożliwiającym utrzymywanie
krótkoterminowych stóp procentowych na poziomie spójnym z realizacją ustalonego przez RPP celu
inflacyjnego. NBP może stosować operacje podstawowe, dostrajające oraz strukturalne.
W 2009 roku w ramach operacji podstawowych, NBP emitował raz w tygodniu bony pieniężne
z terminem zapadalności wynoszącym 7 dni. W ramach działań korygujących płynność na rynku
prowadzono również operacje dostrajające poprzez przeprowadzenie operacji repo, zasilających sektor
bankowy w pieniądz.
51
Główną stopą NBP jest stopa referencyjna, która oddziałuje na poziom stawek rynkowych o terminie zapadalności
porównywalnym z zapadalnością podstawowych operacji otwartego rynku. Stopa depozytowa i lombardowa NBP
wyznaczają pasmo wahań stóp procentowych O/N (overnight) na rynku międzybankowym.
52 Sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej na rok 2009, NBP.
119
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W okresie styczeń-marzec 2009 r. NBP przeprowadzał operacje repo raz w miesiącu, z 3-miesięcznym
terminem zapadalności. Od maja, z taką samą regularnością, prowadzono również operacje z 6miesięcznym terminem zapadalności. W 2009 r., w ujęciu średniorocznym, poziom operacji typu repo
wyniósł 11,5 mld zł tj. o 427% więcej niż w roku ubiegłym.
W 2009 r. NBP przeprowadził ponadto operację strukturalną polegającą na przedterminowym wykupie
obligacji NBP. Jej efektem było zasilenie sektora bankowego w środki płynne o wartości 7,8 mld zł.
Decyzja o wykupie obligacji 10-letnich miała na celu poprawę płynności sektora bankowego w
warunkach wysokiej awersji do ryzyka na rynku międzybankowym.
Rezerwa obowiązkowa
W 2009 r., w związku z ograniczoną akcją kredytową banków, zarówno na płaszczyźnie bankowości
detalicznej jak i korporacyjnej, podstawowa stopa rezerw obowiązkowych została obniżona o 0,5 pkt.
proc. i na koniec roku wyniosła: 3,0% od wszystkich zobowiązań, z wyjątkiem środków pozyskanych ze
sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, od których stopa rezerwy
wynosiła 0%. Poziom rezerwy obowiązkowej na dzień 31 grudnia 2009 r. wyniósł 20,1 mld zł i w
porównaniu do stanu na 31 grudnia 2008 r. obniżył się o 941 mln zł (4,5%). W przypadku braku obniżki
stopy rezerwy obowiązkowej w czerwcu 2009 r., kwota rezerwy wymaganej na dzień 31 grudnia 2009 r.
wyniosłaby 23,7 mld zł i byłaby wyższa od stanu rezerwy na koniec 2008 r. o 2,6 mld zł, tj. o 12,3%53.
Operacje depozytowo-kredytowe
Operacje depozytowo-kredytowe przyczyniają się do stabilizowania stawek na rynku międzybankowym.
Do operacji tych zalicza się depozyt na koniec dnia oraz kredyt lombardowy. Operacje przeprowadzane
są z inicjatywy banków komercyjnych, stanowiąc źródło krótkoterminowego uzupełniania niedoborów
płynności banków lub lokowania nadwyżek wolnych środków na termin overnight w NBP.
Łączna suma dziennych depozytów złożonych w NBP w 2009 r. wyniosła 898,1 mld zł i była o 72,7%
wyższa niż w 2008 roku. Średni dzienny poziom depozytu na koniec dnia wynosił 2,5 mld zł, wobec 1,4
mld zł przed rokiem.
Łączna kwota wykorzystanego kredytu lombardowego w skali roku ukształtowała się w wysokości
5,0 mld zł wobec 5,2 mld zł w 2008 roku. Średnie dzienne wykorzystanie kredytu wyniosło 13,8 mln zł
w stosunku do 14,3 mln zł w 2008 r.
53
Sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej na rok 2009, NBP.
120
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
8. FINANSE PUBLICZNE
Kompleksowe reformy i działania restrukturyzacyjne prowadzone w latach 90. wymagały znacznych
nakładów finansowych na ich realizację i znacząco obciążyły sektor finansów publicznych. Poprawa,
jaka miała miejsce w zakresie długu publicznego i deficytu w połowie ostatniej dekady sprawiła, że
sytuacja finansów publicznych przestała być czynnikiem zagrażającym stabilności rozwoju
gospodarczego. Niestety, spowolnienie gospodarcze i światowy kryzys w latach 2008-2009 skutkowały
pogorszeniem stanu finansów publicznych.
Wynik sektora finansów publicznych w dużej mierze zależy od wahań koniunktury gospodarczej.
Zasadą jest, że w okresie szybkiego wzrostu gospodarczego dynamicznie rosną wpływy podatkowe
oraz spadają niektóre kategorie wydatków publicznych w związku z poprawą sytuacji ekonomicznej
społeczeństwa. Analogicznie, w przypadku spowolnienia gospodarczego wpływy podatkowe maleją
oraz rosną poszczególne kategorie wydatków publicznych. W 2009 r. w Polsce można było
zaobserwować tę prawidłowość - niekorzystne uwarunkowania makroekonomiczne przełożyły się na
pogorszenie sytuacji w zakresie finansów publicznych. Potwierdza to gorsza niż w roku poprzednim
relacja deficytu i długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB.
8.1. Budżet państwa
23 stycznia 2009 roku Sejm RP uchwalił ustawę budżetową na rok 2009. Budżet na rok 2009 został
skonstruowany przy założeniu tempa wzrostu PKB na poziomie 3,7%. Realizacja budżetu w I półroczu
wykazała, że założenia co do tempa wzrostu PKB były zbyt optymistyczne. W pierwszym półroczu 2009
r. skala załamania aktywności w gospodarce światowej i związane z nią pogorszenie sytuacji bieżącej
oraz perspektyw dla polskiej gospodarki okazały się znacznie silniejsze niż wskazywały wcześniejsze
prognozy. Znalazło to odzwierciedlenie w pogorszeniu sytuacji budżetu państwa, przede wszystkim po
stronie dochodowej. Skala powyższych zmian skutkowała koniecznością nowelizacji ustawy budżetowej
na 2009 r., którą Sejm RP przyjął 17 lipca 2009 r. Przyjęte założenia do nowelizacji ustawy budżetowej,
skutkowały spadkiem planowanych dochodów ogółem o 30,1 mld zł (do poziomu 272,9 mld zł), a
wydatków o 21,1 mld zł (do poziomu 300,1 mld zł). Według znowelizowanej ustawy deficyt budżetowy
wzrósł o 9,0 mld zł, do poziomu 27,2 mld zł.
W 2009 r. dochody budżetu były wyższe od wielkości planowanej (po nowelizacji) o 0,5%. Wydatki
budżetu państwa zrealizowane zostały w 99,3%. Rzeczywisty deficyt budżetowy wyniósł 23,8 mld zł i
był niższy od planowanego o 3,4 mld zł, tj. o 12,3%.
Dochody budżetu państwa
Dochody budżetu państwa wyniosły 274,2 mld zł. W relacji do znowelizowanej ustawy budżetowej
okazały się wyższe o 1,3 mld zł, tj. o 0,5%. W porównaniu z rokiem 2008 wzrosły nominalnie o 8,1%, a
realnie o 4,5%. Relacja dochodów budżetu państwa do PKB w 2009 r. wyniosła 20,4%.
Dochody podatkowe wyniosły 214,9 mld zł i w porównaniu do znowelizowanej ustawy budżetowej były
wyższe o 9,1 mld zł, tj. o 4,4%. W stosunku do dochodów osiągniętych w 2008 r. spadły nominalnie o
2,1%, a realnie o 5,4%. Dochody podatkowe stanowiły 88,4% dochodów ogółem. Główną przyczyną
121
MINISTERSTWO GOSPODARKI
wyższego od zakładanego stopnia realizacji dochodów podatkowych były wpływy z podatków
pośrednich, większe od kwoty ustalonej w budżecie po nowelizacji o 7,5 mld zł (5,1%).
Dochody niepodatkowe osiągnęły poziom 27,4 mld zł (o 8,3% powyżej założonych w znowelizowanej
ustawie) i stanowiły 10,0% ogółu dochodów budżetowych. Dochody niepodatkowe zostały zrealizowane
na poziomie wyższym m.in. dzięki wyższym dochodom z tytułu pozostałe dochody niepodatkowe o 1,5
mld zł (44,6%). W 2009 r. dochody budżetu państwa z tytułu dywidend wyniosły 8,3 mld zł, co stanowiło
108,8% kwoty przyjętej w ustawie budżetowej po nowelizacji i 250,8% kwoty zrealizowanej w 2008 r.
Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego wyniosły 100% planowanej w ustawie kwoty, tj. 2,7 mld zł.
Środki z Unii Europejskiej i innych źródeł nie podlegające zwrotowi w 2009 r. były niższe o 9,9 mld zł (o
23,7%), w porównaniu do znowelizowanej ustawy budżetowej Względem 2008 r. wpływy z tego źródła
wzrosły nominalnie o 116,2%, a realnie o 108,9%.
Wydatki budżetu państwa
Wydatki budżetu państwa w 2009 r. wyniosły ogółem 298,0 mld zł i były niższe o 2,1 mld zł w stosunku
do kwoty ustalonej w znowelizowanej ustawie budżetowej. Wydatki zostały zrealizowane w 99,3%. W
porównaniu do roku 2008 wydatki były wyższe o 7,2% w ujęciu nominalnym i 3,6% w ujęciu realnym.
Udział zrealizowanych wydatków budżetu państwa w 2009 r. w szacowanym PKB wyniósł 22,2%. Przy
konstrukcji budżetu państwa na 2009 r. zakładano, że udział ten wyniesie 23,3% (po nowelizacji
23,0%).
Tabela 41 Dochody i wydatki budżetowe w latach 2008-2009 *
Plan
2008
Wykonanie
mld zł
mld zł
DOCHODY OGÓŁEM
281,9
253,5
1. Dochody podatkowe
228,2
219,5
1.1. Podatki pośrednie
164,9
153,7
1.2. Podatek dochodowy od osób
27,2
27,2
prawnych (CIT)
1.3. Podatek dochodowy od osób
36,2
38,7
fizycznych (PIT)
2. Dochody niepodatkowe
18,4
19,3
3. Dochody zagraniczne
0,2
0,3
4. Wpłaty do budżetu państwa z Unii
35,3
14,7
Europejskiej
WYDATKI OGÓŁEM
309,0
277,9
Wydatki zdeterminowane
202,0
1. Subwencja dla jednostek samorządu
40,7
40,7
terytorialnego
2. Obsługa długu publicznego
27,7
25,1
3. Dotacje dla Funduszu Ubezpieczeń
33,2
33,2
Społecznych
4. Dotacje dla KRUS
15,2
14,9
5. Wydatki na obronę narodową
17,1
13,8
6. Finansowanie projektów z udziałem
43,3
25,2
środków UE
7. Pozostałe wydatki zdeterminowane
49,1
Wydatki elastyczne
75,9
DEFICYT/NADWYŻKA*
-27,1
-24,3
* Dane procentowe wyliczono na podstawie wielkości w mln zł.
Źródło: Ministerstwo Finansów
122
2009
Wykonanie
%
89,9
96,2
93,2
100,0
Plan (po
nowelizacji)
mld zł
272,9
205,8
147,5
24,0
mld zł
274,2
214,9
155,0
24,2
%
100,5
104,4
105,1
100,7
106,9
34,4
35,8
104,1
104,9
168,8
41,8
25,3
0,2
41,8
27,4
0,3
31,9
108,3
128,2
76,3
89,9
100,0
100,0
300,1
45,3
298,0
221,7
45,3
99,3
100,0
100,0
90,6
100,0
32,2
30,5
32,2
30,5
100,0
100,0
98,1
81,0
58,1
15,7
16,8
33,7
15,7
16,8
32,4
100,0
100,0
96,1
89,9
-27,2
48,8
76,3
-23,8
87,7
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Podobnie jak w latach poprzednich, większość wydatków budżetu państwa stanowiły wydatki sztywne,
tj. takie, które wynikały z przepisów ustawowych lub wcześniej podjętych zobowiązań ujętych w ramy
prawne. Ich udział w wydatkach ogółem w 2009 r. wynosił 74,4% i był o 1,7 pkt.proc. wyższy niż w 2008
roku.
Najbardziej znaczące pozycje w wydatkach zdeterminowanych stanowiły wydatki z przeznaczeniem na:
− subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego (20,4%),
− obsługę długu publicznego (14,5%),
− dotacje dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (13,8%),
− obronę narodową (7,6%),
− dotacje dla Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (7,1%),
− wpłaty do budżetu Unii Europejskiej oraz wydatki refundowane z budżetu UE (14,6%).
Na wydatki elastyczne przeznaczono 25,6% ogółu wykonanych wydatków budżetu państwa w 2009 r.
W porównaniu do 2008 r. wydatki te były wyższe nominalnie o 0,5%.
Tabela 42 Struktura wydatków budżetu państwa (%)
Wydatki zdeterminowane
Wydatki elastyczne
Źródło: Ministerstwo Finansów.
2005
72,5
27,5
2006
74,3
25,7
2007
73,1
26,9
2008
72,7
27,3
2009
74,4
25,6
Obecna struktura wydatków budżetowych charakteryzująca się istotną, utrzymującą się od lat
dominacją wydatków zdeterminowanych, ogranicza możliwości rządu w kształtowaniu wielkości deficytu
budżetowego. Przepisy ustawowe i podjęte wcześniej zobowiązania prawne stanowią o absolutnej
konieczności realizacji wydatków zdeterminowanych m.in. takich jak: obsługa długu publicznego,
subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, wydatki na wsparcie dla instytucji będących
dysponentami funduszy celowych.
Deficyt budżetowy
Deficyt budżetu państwa w 2009 r. wyniósł 23,8 mld zł, co stanowi 87,7% kwoty zaplanowanej w
znowelizowanej ustawie budżetowej oraz 1,8% PKB. Do sfinansowania pozostawało również ujemne
saldo przychodów z prywatyzacji i ich rozdysponowania w wysokości 20,5 mld zł (w ustawie
znowelizowanej ujemne saldo 19,5 mld zł) oraz ujemne saldo prefinansowania zadań realizowanych z
udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej w kwocie 4,4 mld zł (w ustawie
znowelizowanej ujemne saldo 1,8 mld zł). W efekcie łączna kwota do sfinansowania wyniosła 48,7 mld
zł, wobec przyjętej w znowelizowanej ustawie kwoty 48,5 mld zł. Finansowanie krajowe deficytu
budżetowego, ujemnego salda przychodów z prywatyzacji i ich rozdysponowania oraz prefinansowania
wyniosło 30,1 mld zł, co stanowiło 75,6% sumy przewidzianej w ustawie budżetowej po nowelizacji.
Finansowanie zagraniczne osiągnęło wielkość 18,6 mld zł, tj. 215,2% zakładanej kwoty po nowelizacji
ustawy budżetowej.
Wg stanu na koniec czerwca 2010 r. dochody budżetu państwa wyniosły 114,2 mld zł, co stanowi
45,9% rocznych dochodów przyjętych w ustawie budżetowej na rok 2010. Zaawansowanie wydatków
jest wyższe i stanowi 50,1% (151,0 mld zł). Deficyt budżetowy po pierwszych sześciu miesiącach
wyniósł 36,8 mld zł, tj. 70,5% wielkości deficytu przyjętego w ustawie budżetowej na rok 2010.
123
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ramka 9 Założenia do projektu budżetu na 2011 r.
Na posiedzeniu Rady Ministrów 13 lipca 2010 r. przyjęto ‘Założenia projektu budżetu państwa na rok 2011’. Na
potrzeby projektu budżetu państwa na 2011 r. przyjęto następujące założenia dotyczące podstawowych
wskaźników makroekonomicznych w tym okresie:
− PKB w ujęciu realnym: wzrost o 3,5%
− PKB w cenach stałych: 1.496,3 mld zł.
− Średnioroczny wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem: 2,3%
− Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej: 3.359 zł.
− Nominalny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej: 3,7%
− Realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej: 1,4%
− Nominalny wzrost przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw: 4,0%
− Przeciętne zatrudnienie w gospodarce narodowej: zmiana o 1,9%
− Stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec roku: 9,9%
8.2. Finanse publiczne
Poprawa stanu finansów publicznych stanowi obecnie istotne wyzwanie dla polityki gospodarczej Polski.
Kluczowym celem jest przede wszystkim ograniczenie wydatków sektora finansów publicznych oraz
zmniejszenie jego deficytu. Długotrwale utrzymujący się deficyt budżetowy prowadzi do narastania
długu publicznego i negatywnie wpływa na sytuację gospodarczą kraju.
Z tego względu zjawiskiem niepokojącym jest trwały, znaczny deficyt sektora finansów publicznych w
Polsce, który w latach 2001–2005 był wyższy niż 4% PKB, a w 2003 r. przekroczył nawet 6%. W 2007
r., m.in. z powodu wyższego wzrostu gospodarczego oraz niższego deficytu budżetowego, deficyt
sektora finansów publicznych obniżył się znacząco – do poziomu 2,0% PKB. W 2008 r. w wyniku
spowolnienia wzrostu PKB oraz wdrożonych reform strukturalnych, które skutkowały obniżeniem
poziomu dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych (m.in. obniżenie składki rentowej),
nastąpiło znaczące pogłebienie nierównowagi fiskalnej. Deficyt sektora instytucji rządowych i
samorządowych w 2008 r. wyniósł 3,7% PKB. W 2009 r. sytuacja uległa dalszemu pogorszeniu. Tempo
wzrostu gospodarczego jeszcze spowolniło, a jednocześnie nastąpiła obniżka skali podatkowej podatku
PIT, skutkująca zmniejszeniem dochodów budżetu. Według wstępnego szacunku GUS deficyt sektora
instytucji rządowych i samorządowych w 2009 r. wzrósł o 3,4 pkt.proc. względem roku poprzedniego i
osiągnął poziom 95,7 mld zł, co stanowi 7,1% PKB54.
54
Według komunikatu GUS dotyczącego deficytu i długu sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2009 r. (tzw.
notyfikacja fiskalna) z dnia 22 kwietnia 2010 r.
124
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
mld zł
Wykres 36 Deficyt budżetowy i deficyt sektora finansów publicznych (mld zł – lewa oś i % PKB – prawa
oś)
8 %
7
6
5
4
3
2
1
0
120
100
80
60
40
20
0
2005
2006
2007
2008
2009
Deficyt budżetowy (mld zł)
Deficyt sektora finansów publicznych (mld zł)
Deficyt sektora finansów publicznych (% PKB)
Deficyt budżetowy (% PKB)
Źródło: DAP MG na podstawie danych Ministerstwa Finansów.
Tabela 43 Dług Skarbu Państwa i zadłużenie sektora finansów publicznych* (mld zł i % PKB)
Dług Skarbu Państwa
2005
2006
2007
2008
2009
mld zł.
440,2
478,5
501,5
569,9
631,5
% PKB
44,8
45,1
43,1
44,7
47,0
Dług sektora instytucji
% PKB
47,1
47,7
45,2
46,9
49,8
rządowych i samorządowych
* Dług Skarbu Państwa obejmuje krajowe i zagraniczne zobowiązania Skarbu Państwa (papiery wartościowe wyemitowane
na rynek krajowy i zagraniczny), zaciągnięte kredyty i pożyczki oraz wymagalne zobowiązania jednostek budżetowych.
Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (państwowy dług publiczny, zadłużenie sektora finansów publicznych)
obejmuje dług Skarbu Państwa oraz pozostały dług sektora instytucji rządowych (w tym dług sektora ubezpieczeń
społecznych) oraz dług sektora instytucji samorządowych.
Źródło: Ministerstwo Finansów.
Poziom państwowego długu publicznego istotnie podniósł się w latach 2001–2003 wskutek
spowolnienia gospodarczego. Stosunek długu do PKB wynosił w 2000 r. 36,8%, natomiast w 2003 r. –
już 47,1%. W 2004 r. wzrostowa tendencja relacji zadłużenia została zahamowana, ale kolejne dwa lata
to ponowny wzrost relacji. W 2007 roku wskaźnik obniżył się do 45,2%. W roku 2008 zadłużenie
wyniosło 597,8 mld zł, co stanowi 46,9% PKB. Na koniec 2009 r. państwowy dług publiczny wzrósł do
poziomu 669,9 mld zł, co oznacza wzrost w stosunku do 2008 r. o 72,1 mld zł (tj. o 12,1%). W relacji do
PKB dług sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrósł z 46,9% do 49,8%, a więc o 2,9
pkt.proc.
Według przyjętych przez Ministerstwo Finansów prognoz na 2010 r. deficyt sektora instytucji rządowych
i samorządowych oraz dług publiczny stanowić będą odpowiednio 6,9% i 53,1% PKB 55.
Na koniec maja 2010 r. zadłużenie Skarbu Państwa wyniosło 678,6 mld zł i w stosunku do stanu z
końca 2009 roku wzrosło o 7,5%.
55
Źródło: Program Konwergencji - Aktualizacja 2009.
125
MINISTERSTWO GOSPODARKI
8.3. Spełnienie kryteriów Traktatu z Maastricht
Polska, podobnie jak większość nowych krajów członkowskich, nie przyjęła dotychczas wspólnej waluty
euro56. Warunkiem koniecznym do przystąpienia do strefy euro jest spełnianie kryteriów konwergencji
ustalonych w art. 121.1 traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht. Kryteria konwergencji stanowią
wskaźniki makroekonomiczne, których spełnienie pozwala uznać kraj za przygotowany do uczestnictwa
we wspólnym obszarze walutowym. Kryteria konwergencji można podzielić na fiskalne oraz monetarne
(kryterium inflacyjne, kursowe, stóp procentowych).
Kryterium fiskalne
Kryterium fiskalne dotyczy procentowej wielkości deficytu oraz długu instytucji rządowych i
samorządowych w PKB. Udział deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w PKB mierzony
w cenach rynkowych w roku poprzedzającym ocenę, czy kryteria są spełnione, nie powinien
przekraczać 3%. Udział długu publicznego mierzonego w cenach rynkowych w PKB w roku
poprzedzającym badanie nie powinien przekraczać 60%.
W 2007 r. wskaźniki dla Polski kształtowały się poniżej progów referencyjnych. Udział deficytu instytucji
rządowych i samorządowych w PKB wyniósł 2,0%. Skala redukcji nierównowagi fiskalnej w porównaniu
z 2006 r. wyniosła 1,8 pkt.proc. Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2007 r. wyniósł
45,2% PKB (wobec 47,7% w 2006 r.), utrzymując się nadal znacząco poniżej wartości referencyjnej. Nie
można jednak stwierdzić, że kryterium fiskalne zostało spełnione, ponieważ Polska objęta była
procedurą nadmiernego deficytu. W czerwcu 2008 r. KE rekomendowała Radzie Ministrów Finansów
(ECOFIN) zdjęcie z Polski procedury nadmiernego deficytu, co zostało spełnione 8 lipca 2008 r. Jednak
na koniec 2008 r. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB ponownie
przekroczył referencyjny poziom 3% i wyniósł 3,7%. W roku 2009 r. negatywna tendencja pogłębiła się,
co skutkowało osiągnięciem deficytu na poziomie 7,1% PKB. W zakresie kryterium relacji długu sektora
instytucji rządowych i samorządowych do PKB Polska w 2009 r. pozostawała poniżej dopuszczalnego
pułapu (60%), tj. na poziomie 51,0% 57.
Biorąc pod uwagę wyniki sektora finansów publicznych odnotowane w 2008 r. - 24 czerwca 2009 r. KE
otworzyła wobec Polski procedurę nadmiernego deficytu. Zaleciła jednocześnie zmniejszenie do 2012
roku deficytu finansów publicznych do wymaganego w Traktacie z Maastricht poziomu 3% PKB.
Zgodnie z wydanymi rekomendacjami przez Radę Ecofin w lipcu 2009 r., Polska powinna zredukować
nadmierny deficyt w wiarygodny i trwały sposób. W tym celu Polska powinna m.in. zapewnić
średnioroczną redukcję deficytu fiskalnego (dla deficytu strukturalnego) na poziomie przynajmniej
1,25% PKB począwszy od 2010 r., określić działania konieczne do redukcji nadmiernego deficytu i
wzmocnić średniookresowe ramy budżetowe.
Według majowych prognoz gospodarczych KE58, tegoroczny deficyt w Polsce ma wzrosnąć do 7,3%.
PKB, a przyszłoroczny osiągnie 7,0%. Dług sektora general government wyniesie odpowiednio 53,9
oraz 59,3%.
56 Z nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej do strefy euro przystąpiły: Słowenia (01.01.2007 r.), Malta i Cypr
(01.01.2008 r.) oraz Słowacja (01.01.2009 r.).
57 Według metodologii ESA'95 - General Government (GG).
58 European Commission DG-ECFIN, Economic Forecast – spring 2010.
126
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Kryterium inflacyjne
Kryterium inflacyjne ogranicza wysokość dopuszczalnej stopy inflacji. Średnia stopa inflacji w roku
poprzedzającym badanie nie powinna być wyższa niż o 1,5 pkt.proc. od średniej arytmetycznej dla
trzech krajów o największej stabilności cen w Unii Europejskiej59. Zgodnie z przyjętą metodologią
inflacja powinna być mierzona za pomocą zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych (ang.
Harmonised Index of Consumer Prices – HICP).
Od IV kwartału 2008 r. Polska nie spełnia kryterium inflacyjnego. Według danych za kwiecień 2010 r.
kryterium dla tego okresu wyniosło 0,9%, a wskaźnik HICP (średnia 12M) w Polsce osiągnął poziom
3,8%60.
Kryterium kursowe
Kryterium kursowe stanowi warunek uczestnictwa w mechanizmie kursowym ERM II. Zgodnie z nim kraj
członkowski powinien być zdolny do respektowania, bez szczególnych napięć normalnego przedziału
wahań kursów walut przewidzianego w ramach mechanizmu kursowego przynajmniej w ciągu ostatnich
dwóch lat przed badaniem dotyczącym spełnienia kryteriów spójności. Kryterium to uznaje się za
spełnione, jeśli kraj utrzymywał kurs swojej waluty w przedziale wahań (+/- 15%) w ramach
Europejskiego Systemu Walutowego przez okres co najmniej dwóch lat przed datą przeprowadzania
oceny. W roku 2009 Polska nie spełniała kryterium kursowego.
Kryterium stóp procentowych
Kryterium to jest spełnione, gdy średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa ocenianego kraju
nie przekracza wartości referencyjnej. Wartość referencyjna wyznaczana jest na podstawie średniej
arytmetycznej ze stóp procentowych w trzech krajach UE, charakteryzujących się największą
stabilnością cen (por. punkt Kryterium inflacyjne i dołączony do niego w przypisie komentarz) oraz
dodanie do otrzymanej średniej 2,0 pkt.proc.
Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych obligacji rządowych lub porównywalnych
papierów wartościowych, a średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa jest wyznaczana, jako
średnia arytmetyczna z ostatnich 12 miesięcy.
Tabela 44 Spełnianie kryteriów z Maastricht przez Polskę
2009
Kryterium
Polska
Deficyt sektora finansów publicznych do PKB w (%)
3,0
7,1
Dług sektora finansów publicznych** do PKB w (%)
60,0
51,0
Inflacja (HICP – w %)
1,6
4,0
Stopy procentowe
6,2
6,1
*Według dostępnych danych za kwiecień 2010 r. i prognozy Komisji Europejskiej.
** Według metodologii ESA'95 - General Government (GG).
Źródło: DAP MG.
59
2010*
Kryterium
3,0
60,0
0,9
10,4
Polska
7,3
53,9
3,8
6,1
W dotychczasowej praktyce wyliczania wartości referencyjnej dla kryterium stabilności cen wartość ta była szacowana
przy założeniu, że państwo z deflacją nie może zostać uznane za jedno z trzech państw o największej stabilności cen w Unii
Europejskiej. Podstawą do przyjęcia tego założenia była zarówno definicja stabilności cen EBC, jak i interpretacja zapisów
traktatowych dokonana explicite w Raportach o konwergencji z 2004 r. W Raportach o konwergencji z 2010 r. zawarto nowe
informacje na temat sposobu kalkulacji wartości referencyjnej kryterium stabilności cen w nadzwyczajnych okolicznościach.
Ocena dokonana została na podstawie danych z marca 2010 r., kiedy pięć państw Unii Europejskiej cechowało się ujemną
dynamiką cen konsumenta. Za państwa referencyjne zostały uznane gospodarki o ujemnej dynamice cen (Portugalia,
Estonia i Belgia).
60 Źródło: Monitor konwergencji nominalnej – czerwiec 2010, Ministerstwo Finansów.
127
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W kwietniu 2009 r. rentowność polskich obligacji 10-letnich nie przekroczyła obowiązującej w tym
okresie wartości referencyjnej 10,4% i wyniosła 6,1%. Podstawą do obliczenia wartości referencyjnej
były dane dla Portugalii i Łotwy. Nie wzięto pod uwagę Estonii – trzeciego z państw referencyjnych dla
kryterium stabilności cen – ze względu na brak odpowiednich instrumentów finansowych na tamtejszym
rynku. Duży wzrost wartości referencyjnej wynika z obecności Łotwy w gronie państw referencyjnych
(średnioroczny spadek cen o 0,6%, co stanowi wielkość porównywalną z państwami referencyjnymi z
majowych Raportów o konwergencji KE i EBC). Gdyby jednak Łotwa została wykluczona z tej grupy (za
czym przemawiają wiosenne prognozy KE, przewidujące w najbliższych miesiącach stopy spadku cen
porównywalne z Irlandią), wartość referencyjna wyniosłaby 6,0% i Polska nie wypełniałaby kryterium
stopy procentowej.61
61
Por. Monitor konwergencji nominalnej – czerwiec 2010, Ministerstwo Finansów.
128
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
9. PRZEMYSŁ
9.1. Dynamika i struktura produkcji sprzedanej przemysłu
9.1.1. Dynamika produkcji przemysłowej
Globalny kryzys ekonomiczny zaczął oddziaływać na gospodarkę polską w drugim półroczu 2008 roku.
Tempo wzrostu produkcji przemysłowej spowolniło z ponad 7% w pierwszym półroczu do 2,2% w III
kwartale. W trzech kolejnych kwartałach notowano spadki produkcji, odpowiednio o 6,3%, 10,0% oraz
6,7%. W III kwartale 2009 roku tendencja spadkowa wyhamowała. Odnotowano znacznie niższe
zmniejszenie produkcji (o 1,3%), a poczynając od IV kwartału 2009 roku obserwowany jest wzrost
produkcji z kwartału na kwartał w tempie przyspieszonym; 5,5% w IV kwartale 2009 roku, 9,5% w I
kwartale 2010 roku i 11,7% w II kwartale 2010 roku62.
Produkcja sprzedana liczona w cenach bieżących wyniosła w 2009 roku 912,7 mld zł i była zbliżona do
wielkości uzyskanej w 2007 roku. W stosunku do roku poprzedniego zmniejszyła się o 3,5% (w 2008
roku wzrosła o 3,6%, a w 2007 roku o 10,7%). O spadku rocznej produkcji zdecydowała sytuacja
przemysłu w I półroczu 2009 roku. W porównaniu z innymi krajami UE spadek produkcji w naszym kraju
był relatywnie niezbyt głęboki.
Wykres 37 Zmiany produkcji sprzedanej przemysłu w poszczególnych kwartałach lat 2008-2010 (w
stosunku do analogicznego kwartału roku poprzedniego)*
%
15
10
11,7
8,2
9,5
7,0
5,5
5
2,2
0
-1,3
-5
-6,3
-10
-6,7
-10,0
-15
I
II
III
2008
IV
I
II
III
IV
2009
I
II
2010
*dotyczy przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób
Źródło: Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, rok 2009 oraz I półrocze 2010; GUS
62
Komentarz odnosi się do podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.
129
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Decydujący wpływ na dynamikę produkcji przemysłu ma sekcja przetwórstwa przemysłowego,
partycypująca w ponad 80% w produkcji całkowitej. W sekcji tej produkcja obniżyła się o 3,0%.
Najgłębszy spadek miał miejsce w górnictwie i wydobywaniu (o 12,8%). W wytwarzaniu i zaopatrywaniu
w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę odnotowano spadek produkcji o 4,9%. Jedyną sekcją
przemysłu, w której produkcja wzrosła (o 2,5%) była dostawa wody, gospodarowanie ściekami i
odpadami.
Wykres 38 Zmiany produkcji sprzedanej w sekcjach przemysłu w latach 2008 i 2009 (w stosunku do roku
poprzedniego
% 15
12,2
10
5
3,6
4,0
3,3
2,5
0
-5
-1,7
-3,0
-3,5
-4,9
-10
-12,8
-15
Przemysł
Sekcja B
Sekcja C
2008
Sekcja D
Sekcja E
2009
Sekcja B – górnictwo i wydobywanie,
Sekcja C - przetwórstwo przemysłowe,
Sekcja D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę,
Sekcja E – dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, GUS 2010 rok.
W przemyśle przetwórczym na 22 badane działy wzrost produkcji w 2009 roku odnotowano w siedmiu
(w 2008 roku działów takich było jedenaście). Najbardziej wzrosła produkcja komputerów, wyrobów
elektronicznych i optycznych (o 10,6%) oraz wyrobów farmaceutycznych (o 7,3%). Działy te zaliczane
są do działów wysokiej techniki. Natomiast najgłębszy spadek produkcji odnotowano w produkcji metali
(o 24,0%) oraz produkcji pojazdów samochodowych (o 11,8%).
Występujące w Polsce tendencje w zakresie kształtowania się dynamiki produkcji przemysłowej
w poszczególnych sekcjach w długim okresie, zgodne są z tendencjami w krajach gospodarczo
rozwiniętych. Najszybciej wzrasta produkcja w przemyśle przetwórczym, który decyduje o
kształtowaniu się dynamiki w całym przemyśle. Natomiast w górnictwie i wydobywaniu następuje
ograniczenie działalności. W 2009 roku, w porównaniu z 2005 rokiem63, produkcja przemysłowa wzrosła
o 23,4%, w tym produkcja przemysłu przetwórczego zwiększyła się o 29,0%, a produkcja górnictwa i
wydobywania zmniejszyła się o 11,8%. W tym samym czasie produkcja sekcji wytwarzania i
zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę zmniejszyła się o 3,9%. W dostawie wody,
gospodarowaniu ściekami i odpadami odnotowano wzrost o 26,5%.
63
Od 2009 roku obowiązuje klasyfikacja PKD 2007. GUS nie dokonał jeszcze przeliczeń dynamiki produkcji dla lat
wcześniejszych od 2005 roku.
130
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Sekcja przetwórstwa przemysłowego charakteryzuje się zróżnicowaniem dynamiki produkcji w
poszczególnych działach. W okresie 2005-2009 największy wzrost miał miejsce w produkcji
komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (ponad dwukrotny), produkcji urządzeń
elektrycznych (prawie dwukrotny) oraz w produkcji wyrobów farmaceutycznych (prawie o 50%). Działy
wymienione jako pierwszy i trzeci zaliczane są do działów wysokiej techniki. O ponad 30% wzrosła
produkcja w dziale poligrafii, a także produkcja wyrobów z metali, maszyn i urządzeń oraz pojazdów
samochodowych. Zmniejszenie nastąpiło w trzech działach: produkcji wyrobów tytoniowych (o 40,6%),
produkcji odzieży (o 8,9%) oraz produkcji metali (o 6,0%). Zmniejszenie produkcji w tym ostatnim dziale
jest wyłącznie efektem głębokiego spadku w 2009 roku.
Wykres 39 Zmiany produkcji dóbr wg głównych grupowań przemysłowych w latach 2008 i 2009
(w stosunku do roku poprzedniego)
%
13,7
15
10
7,8
6,9
5,1
5
1,4
0,6
0
-0,1
-5
-6,3
-10
zaopatrzeniowe
2008
-6,5
-9,0
inwestycyjne
konsumpcyjne
trwałe
konsumpcyjne
nietrwałe
związane z energią
2009
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
Wykres 40 Zmiany wydajności pracy w sekcjach przemysłu w latach 2008 i 2009 (w stosunku do roku
poprzedniego)
%
10,0
8,3
4,8
5,0
2,8
2,6
0,6
0,3
0,0
-0,3
-5,0
-4,1
-5,9
-10,0
-13,1
-15,0
Przemysł
Sekcja B
Sekcja C
2008
Sekcja D
Sekcja E
2009
Sekcja B – górnictwo i wydobywanie,
Sekcja C - przetwórstwo przemysłowe,
Sekcja D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę,
Sekcja E – dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, GUS 2010 rok, obliczenia DAP MG.
131
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Dynamika produkcji przemysłu wg głównych grupowań przemysłowych w roku 2009 była
zróżnicowana. Wzrosła produkcja dóbr konsumpcyjnych: trwałych o 13,7% i nietrwałych o 5,1%. W
pozostałych grupach produkcja się zmniejszyła: dóbr zaopatrzeniowych o 6,3%, dóbr inwestycyjnych o
9,0% i dóbr związanych z energią o 6,5%.
Wydajność pracy w przemyśle mierzona produkcją sprzedaną na jednego zatrudnionego wzrosła
o 2,8% (w 2008 roku o 0,3%). Wzrost wydajności nastąpił jedynie w przemyśle przetwórczym (o 4,8%) i
właśnie ta sekcja zdecydowała o zwiększeniu wydajności w całym przemyśle. W pozostałych sekcjach
odnotowano spadek wydajności w stosunku do roku 2008, najgłębszy w górnictwie i wydobywaniu (o
13,1%).
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w przemyśle wzrosło w roku 2009 o 4,6%. Wynagrodzenie
realne zwiększyło się o 1,1% (w 2008 roku o 5,8%). Dynamika wydajności pracy wyprzedzała dynamikę
wynagrodzeń realnych o 1,7 pkt. proc. (w 2008 roku wynagrodzenia realne wzrosły w tempie szybszym
od wydajności o 5,5 pkt. proc.). W 2009 roku nastąpiła obniżka jednostkowych kosztów pracy (w 2008
roku koszty pracy wzrosły).
9.1.2. Kwartalna dynamika produkcji w przemyśle przetwórczym64
Jak wspomniano wyżej, sekcją decydującą o dynamice produkcji przemysłowej jest przemysł
przetwórczy, a okresem który zdecydował o istotnym ograniczeniu rocznego tempa wzrostu produkcji
przemysłowej w stosunku do roku 2008 było I półrocze 2009 roku. Spośród prezentowanych przez GUS
22 działów przemysłu przetwórczego wyselekcjonowano 12 największych działów. Udział każdego z
nich w produkcji sprzedanej przemysłu przetwórczego przekraczał w 2009 roku 3% (w cenach
bieżących). Natomiast ich łączny udział w produkcji przemysłu przetwórczego stanowił 81,6% i
jednocześnie 67,7% w produkcji całego przemysłu. W wybranych działach dokonano analizy kwartalnej
dynamiki produkcji w latach 2008 i 2009.
Tabela 45 Dynamika produkcji w wybranych działach przemysłu przetwórczego
Wyszczególnienie
Kwartały 2008 roku
I
II
III
IV
108,3 107,2 102,1
94,3
105,1 104,2
98,5
92,9
Kwartały 2009 roku
I
II
III
IV
90,1
93,8
99,1 106,7
99,8 102,0 106,8 116,5
Przetwórstwo przemysłowe
Prod. artykułów spożywczych
Prod. koksu i produktów
108,9 106,6 105,2 100,3
87,4
84,2
99,3
rafinacji ropy naftowej
Prod. wyrobów chemicznych
99,8
97,6
91,9
91,2
88,5
92,9
95,7
Prod. wyrobów gumowych
108,9 107,2 107,1
97,1
88,5
93,1 102,3
Prod. wyrobów z pozostałych
109,7
97,8 102,6
97,1
77,8
96,2
99,2
surowców niemetalicznych
Prod. metali
102,4 108,2 103,9
64,1
64,7
61,7
79,3
Prod. wyrobów z metali
111,4 107,4 106,3
97,7
93,6
94,1
91,9
Prod. komputerów, wyrobów
121,6
95,7
91,2 118,5
95,1 121,9 128,4
elektronicznych i optycznych
Prod. maszyn i apar. elektr.
121,3 122,5 113,7 105,8 103,7 106,9 107,9
Prod. maszyn i urządzeń
110,5 120,3 105,2
96,3
98,0
87,4
91,4
Prod. pojazdów
117,3 122,5 106,5
81,0
72,9
83,9
88,1
samochodowych
Prod. mebli, pozostała
100,1 102,3 101,4
95,4
92,7
97,6
98,0
działalność
Źródło: Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, rok 2009 oraz I półrocze 2010, GUS.
64
Dotyczy podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.
132
2010
I
II
110,8 112,6
107,7 106,1
108,1
111,9
111,2
104,3
109,1
109,7
114,4
129,1
119,1
99,6
104,2
113,2
113,8
97,9
106,6
102,6
125,3
109,1
106,5
151,5
180,9
109,9
92,6
123,8
93,6
102,0
94,0
114,2
125,0
116,4
101,3
88,6
93,9
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W pierwszych dwóch kwartałach 2009 roku produkcja przemysłu przetwórczego zmniejszyła się
odpowiednio o 9,9% i 6,2%. Spadek produkcji dotyczył w I kwartale jedenastu działów, w drugim –
dziewięciu. W największym stopniu zmniejszyła się produkcja metali (prawie 40%) oraz produkcja
samochodów. W III kwartale silna tendencja spadkowa w przetwórstwie przemysłowym wyhamowała.
Produkcja zmniejszyła się o 0,9%. Zmniejszenie notowano w ośmiu działach (w tym największe nadal w
produkcji metali oraz produkcji samochodów.
W IV kwartale produkcja przemysłu przetwórczego wzrosła o 6,7%. Spadek produkcji miał miejsce w
trzech działach. W dziewięciu działach produkcja wzrosła, w tym produkcja metali o 13,8% i produkcja
pojazdów samochodowych o 14,2%.
W I oraz II kwartale 2010 roku kontynuowana jest obserwowana od IV kwartału 2009 roku tendencja
wzrostowa. Produkcja przemysłu przetwórczego wzrosła o 10,8% w I kwartale i o 12,6% w II kwartale.
Spośród dwunastu badanych działów, w dziesięciu produkcja wzrosła. Spadek nastąpił tylko w produkcji
maszyn i urządzeń oraz w produkcji mebli.
Przy analizie zmian produkcji w poszczególnych kwartałach należy mieć na względzie punkt
odniesienia. Otóż głębokie spadki produkcji w I półroczu 2009 roku są efektem relatywnie wysokiej bazy
(w I półroczu 2008 roku następował szybki wzrost produkcji, Polska nie odczuwała jeszcze
negatywnych skutków światowego kryzysu ekonomicznego). Z kolei pewna poprawa sytuacji w II
półroczu 2009 roku jest efektem niskiej bazy (produkcja w II półroczu 2009 roku porównywana jest z
niską produkcją II półrocza 2008 roku, na którą oddziaływał już kryzys ekonomiczny). Podobnie
dwucyfrowe wzrosty produkcji w I półroczu 2010 roku są wynikiem niskiego punktu odniesienia (spadku
produkcji w I półroczu 2009 roku).
9.1.3. Struktura produkcji sprzedanej w sekcjach i działach przemysłu
Konsekwencją zróżnicowanej dynamiki produkcji przemysłu w sekcjach i działach jest zmiana jej
struktury. W rachunku w cenach bieżących zwiększenie udziału w produkcji przemysłowej wykazuje
jedynie sekcja wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę (z 8,9% w roku
2008 do 9,7% w roku 2009). Wzrost udziału tej sekcji nastąpił wyłącznie dzięki wysokiemu wzrostowi
cen (o 15,9%), któremu towarzyszył jednoczesny realny spadek produkcji, większy niż w całym
przemyśle. Udział pozostałych sekcji zmniejszył się. Sekcja dostawy wody i gospodarowania ściekami i
odpadami obniżyła swój udział, mimo realnego wzrostu produkcji.
Zmiany struktury produkcji w cenach bieżących zdeterminowane są ruchami cen oraz dynamiką
produkcji. Następujące w różnym tempie zmiany cen zniekształcają rachunek struktury produkcji.
Prawidłowy rachunek struktury i zachodzących w niej zmian oraz tendencji występujących w tym
zakresie powinien opierać się wyłącznie na wielkościach realnych.
Uwzględnienie w rachunku struktury produkcji wielkości realnych, w sposób zasadniczy zmienia
sytuację. Według takiego rachunku zwiększenie udziału w produkcji przemysłowej dotyczy przetwórstwa
przemysłowego oraz dostawy wody i gospodarowania ściekami i odpadami. W przemyśle przetwórczym
produkcja w 2009 roku obniżyła się realnie w mniejszym stopniu niż w całym przemyśle, a w drugiej z
ww. sekcji, jako jedynej, odnotowano wzrost produkcji. Sekcja wytwarzania i zaopatrywania w energię
elektryczną, gaz i gorącą wodę, w tego typu rachunku wykazuje w 2009 roku udział 8,7%, a nie 9,7%
jak w rachunku w cenach bieżących.
133
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 46 Zmiany struktury produkcji przemysłowej w cenach bieżących i stałych
Produkcja Struktura
Struktura
Dynamika
Wskaźnik
2009 r. w
produkcji
2009 r. w
produkcji
(c.bieżące) w 2009 r. cen 2009 cenach 2008 cenach
r. %
r. mld zł
%
2008 r. %
(c.stałe) %
2008 2009 2008 2009
45,4 43,1
4,9
4,7
87,2
113,0
39,6
4,5
769,7 760,1 83,8 83,3
97,0
100,9
746,6
84,3
Produkcja
sprzedana
mld zł
Górnictwo i wydobywanie
Przetwórstwo przemysłowe
Wytwarzanie i zaopatrywanie w
81,6 88,7
8,9
9,7
95,1
energię elektryczną, gaz, parę
wodną i gorącą wodę
Dostawa wody, gospodarowanie
21,6 20,8
2,4
2,3
102,5
ściekami i odpadami, rekultywacja
Ogółem przemysł
918,3 912,7 100,0 100,0
96,5
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, GUS 2010 rok, obliczenia DAP MG.
115,9
77,6
8,7
104,2
22,1
2,5
103,4
885,9
100,0
Tabela 47 Wielkość produkcji sprzedanej, dynamika produkcji i cen oraz struktura produkcji w działach
przemysłu przetwórczego w latach 2008 i 2009
Dynamika
2008 2009/ 2009/
/2007 2008 2007
104,0
97,0 100,9
100,6 105,7 106,3
104,4 106,7 111,4
63,0
97,2
61,2
97,0
94,6
91,8
96,2
90,0
86,6
88,1
90,3
79,6
101,8
96,7
98,4
96,0 105,1 100,9
Dynamika cen
w%
2008/ 2009/
2007 2008
100,8 100,9
101,2 101,7
104,7 101,3
101,3 107,1
98,0 102,1
100,2 102,4
96,8 101,4
97,9
98,5
99,5 100,3
Produkcja w
mld zł
Struktura w %
2008
2008
2009
100,0
16,6
2,5
0,4
1,1
1,2
0,4
3,3
2,5
100,0
19,1
2,7
0,4
1,0
1,1
0,4
3,3
2,7
1,3
1,4
102,3
100,5
7,5
6,4
118,8
85,6
5,0
4,9
106,9
100,7
1,2
1,4
101,4
103,8
5,8
6,1
96,9
105,1
5,4
4,9
102,4
97,5
5,4
7,8
3,7
7,2
102,3
100,0
90,3
102,6
3,5
3,8
91,9
95,7
4,1
5,2
11,0
1,6
3,4
4,6
4,9
11,0
1,6
3,6
93,5
97,8
96,6
95,5
98,9
102,5
103,7
111,9
111,6
105,2
2009
Przetwórstwo przemysłowe
769,7 760,1
Produkcja artykułów spożywczych
127,6 145,4
Produkcja napojów
19,5
20,4
Produkcja wyrobów tytoniowych
2,7
3,1
Produkcja wyrobów tekstylnych
8,1
7,7
Produkcja odzieży
9,5
8,7
Produkcja skór i wyrobów skórzanych
3,3
3,0
Produkcja wyrobów z drewna
25,5
25,1
Produkcja papieru i wyrobów z papieru
19,0
20,7
Poligrafia i reprodukcja zapisanych
94,5 103,3
97,6
10,0
10,6
nośników informacji
Produkcja koksu i produktów rafinacji
108,4
95,0 103,0
57,6
48,3
ropy naftowej
Produkcja chemikaliów i wyrobów
97,0
95,0
92,2
38,6
37,5
chemicznych
Produkcja wyrobów farmaceutycznych
110,4 107,3 118,5
9,6
10,8
Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw
103,8
97,4 101,1
44,4
46,4
sztucznych
Produkcja wyrobów z pozostałych
97,5
93,3
91,0
41,2
37,5
mineralnych surowców niemetalicznych
Produkcja metali
97,0
76,0
73,7
41,2
28,1
Produkcja wyrobów z metali
108,7
93,5 101,6
59,8
55,1
Produkcja komputerów, wyrobów
101,2 110,6 111,9
26,8
28,9
elektronicznych i optycznych
Produkcja urządzeń elektrycznych
115,9 106,4 123,3
31,9
35,0
Produkcja maszyn i urządzeń
110,6
92,1 101,9
39,8
37,2
Produkcja pojazdów samochodowych
107,4
88,2
94,7
84,7
83,8
Prod. pozostałego sprzętu transportowego 113,0
96,0 108,5
12,0
11,9
Produkcja mebli
104,1
96,5 100,5
26,4
27,2
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, GUS 2010 rok, obliczenia DAP MG.
W przemyśle przetwórczym w strukturze produkcji w cenach bieżących w roku 2009 największy udział
miała produkcja artykułów spożywczych (19,1%), produkcja pojazdów samochodowych (11,0%) oraz
produkcja wyrobów z metali (7,2%). W roku 2008 także te trzy działy (i w takiej samej kolejności)
charakteryzowały się największym udziałem. W działach tych wytworzono łącznie 37,3% produkcji
przemysłu przetwórczego.
134
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Największe zmiany in plus w strukturze (w cenach bieżących) dotyczą produkcji artykułów spożywczych
(wzrost udziału z 16,6% do 19,1%), produkcji urządzeń elektrycznych oraz produkcji wyrobów z gumy i
tworzyw sztucznych. Natomiast największe zmiany in minus miały miejsce w produkcji metali, produkcji
koksu i produktów rafinacji ropy naftowej, produkcji wyrobów z metali. Udział produkcji pojazdów
samochodowych utrzymał się na poziomie 2008 roku (11,0%).
Wskaźniki cen w działach przetwórstwa przemysłowego w roku 2009 były znacznie zróżnicowane. W
produkcji koksu i przetworów ropy naftowej oraz produkcji metali miały miejsce obniżki cen, z kolei w
produkcji pojazdów samochodowych oraz produkcji pozostałego sprzętu transportowego – ponad 11proc. wzrosty.
9.1.4. Produkcja wybranych wyrobów
GUS prowadzi obserwację wielkości produkcji wyrobów i grup wyrobów przemysłowych. W 2009 roku z
obserwowanych 242 wyrobów i grup wyrobów produkcja 161 była niższa niż w 2008 roku. Natomiast w
81 przypadkach produkcja wzrosła.
Tabela 48 Produkcja wybranych wyrobów w latach 2007-2009
Jedn. miary
2007
mln ton
88,2
Węgiel kamienny
Węgiel brunatny
mln ton
57,5
Oleje ropy naftowej i oleje z
tys. ton
716
minerałów bitumicznych
Gaz ziemny w stanie ciekłym i
hm3
5.625
gazowym
Rudy i koncentraty miedzi
tys. ton
33.685
Garnitury i zestawy odzieżowe
tys. szt.
2.466
męskie lub chłopięce
Garsonki i zestawy odzieżowe
tys. szt.
311
damskie lub dziewczęce
Obuwie (łącznie z gumowym)
mln par
24,0
Koks i półkoks, węgiel retortowy
mln ton
10,4
Benzyna silnikowa
tys. ton
4.029
Oleje napędowe
tys. ton
7.499
Oleje opałowe
tys. ton
4.851
Nawozy azotowe
tys. ton
1.818
Nawozy fosforowe
tys. ton
650
Nawozy potasowe
tys. ton
328
Cement
mln ton
16,7
Wapno
tys. ton
2.130
Stal surowa
tys. ton
10.631
Wyroby walcowane na gorąco
tys. ton
8.011
Rury stalowe
tys. ton
401
Aluminium hutnicze
tys. ton
32,9
Miedź rafinowana
tys. ton
555
Odbiorniki telewizyjne
tys. szt.
13.160
Silniki elektryczne i prądnice
tys. szt.
11.324
Chłodziarki i zamrażarki
tys. szt.
2.305
Maszyny pralnicze
tys. szt.
1.900
Ciągniki rolnicze
tys. szt.
7,0
Samochody osobowe
tys. szt.
695
Statki morskie
tys. GT
517
Energia elektryczna
TWh
157
Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, GUS 2010 rok.
135
2008
2009
Dynamika w %
2008/
2009/
2009/
2007
2008
2007
95,6
92,4
88,3
103,3
95,8
99,0
84,3
59,4
77,9
56,9
755
677
105,4
89,7
94,6
5.353
5.479
95,2
102,4
97,4
32.787
33.183
97,3
101,2
98,5
2.003
1.459
81,2
72,8
59,2
240
502
77,2
209,2
161,4
31,6
9,5
4.128
8.435
5.396
1.692
525
293
17,0
1.886
9.727
7.610
409
29,5
550
16.726
12.051
2.253
2.471
6,3
842
431
156
29,7
7,0
4.283
9.546
5.121
1.503
243
173
15,3
1.663
7.129
6.207
347
10,3
520
23.418
15.816
1.886
3.251
3,6
819
231
152
131,7
91,3
102,5
112,5
111,2
93,1
80,8
89,3
101,8
88,5
91,5
95,0
102,0
89,7
99,1
127,1
106,4
97,7
130,1
90,0
121,2
83,4
99,4
94,0
73,7
103,8
113,2
94,9
88,8
46,3
59,0
90,0
88,2
73,3
81,6
84,8
34,9
94,5
140,0
131,2
83,7
131,6
57,1
97,3
53,6
97,4
123,8
67,3
106,3
127,3
105,6
82,7
37,4
52,7
91,6
78,1
67,1
77,5
86,5
31,3
93,7
177,9
139,7
81,8
171,1
51,4
117,8
44,7
96,8
MINISTERSTWO GOSPODARKI
9.1.5. Dynamika produkcji w I półroczu 2010 roku65
W I półroczu 2010 roku odnotowano wzrost produkcji o 10,6% wobec 8,3% spadku przed rokiem.
Dynamika wzrastała z kwartału na kwartał, w I kwartale wzrost wyniósł 9,5%, a w II kwartale 11,7%.
Wzrost odnotowano we wszystkich sekcjach przemysłu, najwyższy w przetwórstwie przemysłowym (o
12,6%). W dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami wzrost wyniósł 9,5%, w wytwarzaniu i
zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę - 4,6%, a w górnictwie i wydobywaniu - 3,6%.
W przemyśle przetwórczym zwiększenie produkcji nastąpiło w 17 działach na 22 badane (przed rokiem
w ośmiu działach). Najszybszy wzrost odnotowano w produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i
optycznych (o 66,2%), produkcji papieru i wyrobów z papieru (o 21,6%) oraz w produkcji pojazdów
samochodowych (o 20,4%). W pięciu działach nastąpił spadek, najgłębszy w produkcji pozostałego
sprzętu transportowego (o 15,7%), w produkcji napojów (o 11,0%) oraz produkcji mebli (o 8,8%).
9.2. Główne problemy przemysłu. Sytuacja w wybranych
sektorach
9.2.1. Horyzontalne polityki przemysłowe
Stały wzrost konkurencyjności w gospodarce globalnej skłania do poważnej refleksji nt. przyszłości i
kierunków rozwoju polskich przedsiębiorstw. Obecnie obserwujemy stopniowy wzrost kosztów pracy i
sukcesywne zmniejszanie się dostępu do tanich surowców, co w dłuższej perspektywie zmusi
krajowych przedsiębiorców do szukania nowych źródeł przewag konkurencyjnych, które będą musiały
uwzględniać takie kwestie, jak globalizacja światowej gospodarki, tendencje demograficzne czy
zagadnienia zmian klimatu i poszukiwania alternatywnych źródeł energii.
Istotnym warunkiem osiągania pozytywnych rezultatów dostosowania się do przemian gospodarki
światowej jest przezwyciężanie istniejących barier spowalniających możliwość pełnego wykorzystania
potencjału rozwojowego polskich przedsiębiorstw. Kluczową rolę w tym zakresie będą odgrywały
innowacje prowadzące do modernizacji przedsiębiorstw oraz nowe modele biznesowe uwzględniające
zarządzanie zmianami, większe zaangażowanie w poszukiwaniu nowych produktów, wdrażanie
innowacyjnych technologii oraz podnoszenie jakości kapitału ludzkiego. Nowoczesne zarządzanie
powinno uwzględniać również aspekty zrównoważonego rozwoju w całym cyklu życia produktu oraz
stymulowanie rozwoju oddolnych inicjatyw, w szczególności obejmujących cały łańcuch dostaw.
Porównanie poziomu konkurencyjności przedsiębiorstw unijnych, w tym krajowych, z poziomem
konkurencyjności przedsiębiorstw w krajach pozaunijnych, dynamicznie rozwijających się, nie wypada
korzystnie. Ten stan pogłębia dodatkowo asymetria w dostępie do rynków krajów trzecich. Występuje
zatem potrzeba budowy przewag konkurencyjnych zarówno w unijnej, jak i w polskiej gospodarce oraz
zapewnienia uczciwej konkurencji w handlu między UE i jej partnerami z krajów trzecich.
65
Dotyczy podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.
136
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Zmiany demograficzne zachodzące w krajach europejskich i związane z tym niedobory siły roboczej na
rynku pracy spowodują w najbliższych dekadach wydłużenie okresu aktywności zawodowej. Rola
edukacji w wydłużeniu okresu aktywności zawodowej wydaje się być kluczowa w zachowaniu
właściwych proporcji. Efektywne wykorzystanie zasobów wiedzy, surowców, pracy i kapitału przyczyni
się do rozwoju nowoczesnych i konkurencyjnych przedsiębiorstw. Jednym z oczekiwanych efektów tych
zmian będzie tworzenie nowych miejsc pracy.
Skutki kryzysu na rynkach finansowych są nadal odczuwane szczególnie przez krajowe
przedsiębiorstwa, które dotychczas nie osiągnęły jeszcze poziomu swoich obrotów sprzed kryzysu.
Spowolnienie gospodarki w drugim półroczu 2008 r. wywołało gwałtowne pogorszenie sytuacji
ekonomicznej przedsiębiorstw, spowodowane spadkiem zamówień krajowych oraz eksportowych. Miało
to negatywny wpływ na płynność finansową przedsiębiorstw oraz dostęp do kredytów obrotowych i
inwestycyjnych, co rzutowało i nadal ma wpływ na przebieg procesów restrukturyzacyjnych i
modernizacyjnych w przedsiębiorstwach. Ponadto wiele przedsiębiorstw w tym okresie ograniczyło
zatrudnienie, co spowodowało znaczne pogorszenie sytuacji na rynku pracy. Odbudowa potencjału
rozwojowego przedsiębiorstw będzie musiała uwzględnić pojawienie się nowych, bardziej
rygorystycznych wymagań wobec przedsiębiorstw, takich jak m. in.: wymagania środowiskowe (w tym
wynikające z pakietu klimatyczno-energetycznego i zjawiska carbon leakage), zapewnienie
bezpieczeństwa energetycznego, dążenie do zazieleniania gospodarki , wymagania wynikające z
rozporządzenia REACH, co powoduje zmianę warunków wewnętrznych jak i zewnętrznych
funkcjonowania przedsiębiorstw.
Ramka 10 Program Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 r.
Stojąc wobec tych wyzwań MG przygotowuje spójny Program Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 r. obejmujący
zagadnienia rozwoju przedsiębiorstw, innowacyjności, przedsiębiorczości, zrównoważonej produkcji i
konsumpcji. Program będzie uwzględniał kierunki polityki przemysłowej zawarte w dokumencie Koncepcja
horyzontalnej polityki przemysłowej w Polsce, przyjętym przez Radę Ministrów 30 lipca 2007 r. oraz konkluzje do
nowej polityki przemysłowej przygotowane przez Radę Unii Europejskiej. Przewiduje się, że realizacja działań
zidentyfikowanych w Programie będzie dźwignią rozwoju przedsiębiorczości i przedsiębiorstw oraz przyczyni się
do wzrostu gospodarczego. Ponadto, dokument będzie stanowił podstawę stanowiska Polski w dalszych
dyskusjach na temat polityki przemysłowej. Program będzie istotnym instrumentem Krajowego Programu
Reform, służącym wdrażaniu inicjatyw flagowych w ramach nowej strategii rozwoju Europa 2020, jak również
realizacji celów tzw. zielonego wzrostu gospodarki.
Istotą Programu jest zapewnienie korzyści dla gospodarki płynących ze wzrostu innowacyjności i wdrażania
nowych technologii w przedsiębiorstwach, tworzenia nowych miejsc pracy oraz wzrostu produktywności, przy
zapewnieniu zrównoważonego rozwoju kraju. Celem dokumentu jest także zidentyfikowanie wyzwań, przed
którymi stoi przedsiębiorca w Polsce, przedstawienie aktualnego stanu sektorów przemysłowych i spójnej wizji
rozwoju oraz sformułowanie konkretnych propozycji działań. Dzięki takiemu podejściu Program będzie mógł
stanowić podstawę do podejmowania działań mających na celu m. in. poprawę otoczenia przemysłu w zakresie:
szkolnictwa zawodowego i zapewnienia kadr dla przemysłu w powiązaniu z perspektywicznym zatrudnieniem,
zniesienia barier pomiędzy sferą B+R a przemysłem oraz barier międzysektorowych, rozwoju
przedsiębiorczości, jak również dostępu do finansowania. Warto podkreślić, że w związku z tym, iż działania
zawarte w Programie będą w dużym stopniu miały charakter rozproszony, ich oddziaływanie będzie
przenoszone na wszystkie regiony Polski, przyczyniając się do ich rozwoju. Ponadto identyfikacja sektorów
strategicznych dla polskiej gospodarki, pozwoli na określenie wzajemnych powiązań międzysektorowych,
monitoring i bezpieczeństwo społeczne.
137
MINISTERSTWO GOSPODARKI
9.2.2. Polityki sektorowe
9.2.2.1. Sytuacja w sektorze górnictwa węgla kamiennego
Na funkcjonowanie sektora górnictwa węgla kamiennego w 2009 roku duży wpływ wywarły
uwarunkowania zewnętrzne. Głównym czynnikiem determinującym zachowania przedsiębiorstw
górniczych były warunki rynkowe będące konsekwencją globalnego kryzysu finansowego, jaki wystąpił
w 2008 r. Jego skutki, mimo stosunkowo korzystnej kondycji polskiej gospodarki na tle jej głównych
partnerów zagranicznych, dotknęły również polski rynek zbytu węgla, a co za tym idzie polskich
producentów węgla kamiennego. Skutki w postaci spadku zapotrzebowania na węgiel kamienny, jak
również spadku cen zbytu węgla, objęły przede wszystkim producentów węgla koksowego, tj.
Jastrzębską Spółkę Węglową S.A. W mniejszym stopniu negatywne skutki kryzysu odczuli producenci
węgla energetycznego. Krajowe przedsiębiorstwa energetyczne od początku 2009 r. realizowały import
węgla w ramach kontraktów podpisanych w 2008 r. Odbiór węgla z importu i zmniejszone
zapotrzebowanie zgłaszane przez przedsiębiorstwa energetyczne powodowały zmniejszenie sprzedaży
i wymuszały konieczność ograniczania wydobycia przez spółki węglowe.
W 2009 r. poziom cen w portach wyładowczych Amsterdam –Rotterdam –Antwerpia (ARA)
determinowany był przez globalne spowolnienie gospodarcze, przy równoczesnym wystąpieniu recesji
gospodarczej w największych gospodarkach europejskich: Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii.
Spowodowało to wysokie stany zapasów węgla, utrzymujące się w elektrowniach krajów europejskich
oraz wysokie stany zapasów węgla w portach ARA (w październiku 2009 r. zapasy węgla kamiennego
wzrosły do ponad 4 mln ton). W 2009 r. średnia wartość indeksu węglowego 66 w portach ARA wyniosła
70,54 USD/t. W porównaniu do 2008 r. obniżyła się ona o 76,68 USD/t, tj. o 52,1%. Ceny węgla
energetycznego w innych regionach świata podlegały tym samym tendencjom. W zakresie węgla
koksowego w 2009 r. można wyróżnić dwa okresy. W pierwszej połowie 2009 r. nastąpiło gwałtowne
obniżenie cen tego surowca. Uzgodniona cena za standardowej jakości węgiel typu hard wyniosła 129
USD/t FOB porty Australii, a węgla semi-soft 82-83 USD/t, co oznaczało spadek cen odpowiednio
o: 57% i 65%. W II połowie 2009 r. zaczęło następować powolne ożywienie w światowym przemyśle
stalowym oraz koksownictwie, które przyczyniło się do zwiększenia zapotrzebowania na węgiel
koksowy. Znalazło to swoje odbicie we wzroście cen węgla w ramach transakcji spot dla dostaw w III
kwartale 2009 r. Ceny węgla typu hard wzrosły do ok. 165 USD/t FOB porty Australii, a ceny węgla typu
semi-soft do 95 USD/t FOB. Ożywienie to dotyczyło jednak przede wszystkim rynku azjatyckiego. Dużo
wolniej ożywiały się rynki europejskie.
Tak znaczne wahania zarówno po stronie popytowej, jak i podażowej oraz ich nieprzewidywalność,
stworzyły zagrożenie dla utrzymania konkurencyjności polskiego węgla kamiennego. W celu łagodzenia
skutków kryzysu wszystkie spółki węglowe wdrożyły programy antykryzysowe. W programach przyjęto
działania służące obniżeniu kosztów funkcjonowania spółek, przy utrzymaniu znacznych nakładów na
udostępnianie bazy zasobowej.
Poziom kosztów produkcji węgla jest w znacznym stopniu zdeterminowany specyfiką warunków, w
jakich funkcjonują kopalnie (przede wszystkim zagrożeniami naturalnymi oraz pogarszającymi się
warunkami geologiczno-górniczymi). Działania spółek węglowych w zakresie kosztów produkcji węgla
koncentrowały się na utrzymaniu ich na poziomie umożliwiającym osiągnięcie zysku z całokształtu ich
działalności, przy równoczesnym zapewnieniu właściwych warunków bezpiecznej pracy i utrzymaniu
zdolności produkcyjnych gwarantujących zaspokojenie potrzeb odbiorców węgla.
66
indeks węglowy - cena na bazie CIF porty ARA (Amsterdam-Rotterdam-Antwerpia), dla węgla energetycznego o wartości
opałowej 6000 kcal/kg netto.
138
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W 2009 roku wydobycie węgla obniżyło się o 7,3%, z tego węgla energetycznego o 3,5%, a węgla
koksowego o 29,0%. Sprzedaż węgla zmniejszyła się o 12,3%. Spadek sprzedaży węgla koksowego
(21,9%) był dwukrotnie wyższy niż węgla energetycznego. Zmniejszeniu sprzedaży węgla na rynek
krajowy (o 14,5%) towarzyszył wzrost eksportu tego surowca o 5,7%. Średnia cena zbytu węgla wzrosła
o ponad 6%. Wzrost dotyczył wyłącznie ceny węgla energetycznego (o ponad 23%), cena węgla
koksowego spadła bowiem o ponad 32%. Jednostkowy wynik zrealizowany na sprzedaży węgla był
dodatni (12,85 zł/tona), jednak niższy od uzyskanego w roku 2008 o ponad 62%. Poziom cen zbytu
węgla w 2009 roku zapewnił uzyskanie dodatniego jednostkowego wyniku ze sprzedaży węgla oraz
wyniku finansowego netto w spółkach o dominującym udziale węgla energetycznego (Kompania
Węglowa S.A. oraz Katowicka Grupa Kapitałowa). Ujemny wynik uzyskała Jastrzębska Spółka
Węglowa S.A., produkująca głównie węgiel koksowy. Wynik finansowy netto w górnictwie węgla
kamiennego (bez LW Bogdanka S.A. oraz ZG SILTECH Sp. z o.o.) był w 2009 roku ujemny i wyniósł
184,2 mln zł.
Tabela 49 Wyniki produkcyjno-finansowe górnictwa węgla kamiennego
1
Wydobycie węgla, z tego:
2
- energetycznego
3
- koksowego
Sprzedaż węgla, z tego:
4
- energetycznego
5
6
- koksowego
Z poz. 4 przypada na:
7
8
- rynek krajowy
- eksport
9
10 Import węgla
11 Średnia cena zbytu węgla, z tego:
- energetycznego
12
- koksowego
13
14 Jednostkowy wynik ze sprzedaży węgla
15 Wynik netto górnictwa
16 Nakłady inwestycyjne
* w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku
Źródło: Dane Departamentu Górnictwa MG.
Jedn.
miary
Wykon.
mln ton
mln ton
mln ton
mln ton
mln ton
mln ton
72,0
63,7
8,3
67,6
58,6
9,0
2009 rok
Zmiana*
w%
-7,3
-3,5
-29,0
-12,3
-10,6
-21,9
mln ton
mln ton
mln ton
zł/tona
zł/tona
zł/tona
zł/tona
mln zł
mln zł
58,9
8,7
10,2
279,20
268,34
350,52
12,85
-184,2
2438
-14,5
5,7
0,0
6,4
23,3
-32,2
-62,1
x
6,3
I kwartał 2010
Wykon.
Zmiana*
w%
18,3
-1,9
15,3
-7,9
3,0
46,6
17,0
2,5
14,1
-5,1
2,9
69,2
14,3
2,8
3,4
278,52
256,43
385,54
19,06
144,3
402
4,5
55,8
-1,8
-3,0
-5,3
-0,5
-38,9
x
x
W 2010 roku sytuacja górnictwa stopniowo się poprawia. Co prawda w I kwartale zanotowano spadek
wydobycia o prawie 2%, ale miał miejsce również wzrost sprzedaży węgla o 2,5%. Zwiększył się udział
węgla koksowego zarówno w wydobyciu, jak i sprzedaży. Tempo wzrostu wydobycia węgla koksowego
sięgnęło prawie 50%, a jego sprzedaży prawie 70%. Przeciętna cena zbytu węgla obniżyła się o 3,0%,
a jednostkowy zysk ze sprzedaży zmniejszył się o prawie 40%. Wynik finansowy netto był dodatni
(ponad 140 mln zł) wobec poniesionej przed rokiem straty (ponad 10 mln zł).
W zakresie zmian własnościowych w obrębie sektora należy zauważyć prywatyzację Lubelskiego
Węgla Bogdanki S.A.. LW Bogdanka S.A. z wielkim sukcesem zadebiutował na GPW 25 czerwca 2009
r., a po sprzedaży kolejnego pakietu akcji stał się prywatną spółką ze śladowym akcjonariatem SP, na
poziomie 4,3%. Obecnie to Otwarte Fundusze Emerytalne, posiadając ponad 46% udziałów, są
dominującym właścicielem w lubelskiej kopalni. Trwają również prace przygotowawcze do prywatyzacji
Katowickiego Holdingu Węglowego.
139
MINISTERSTWO GOSPODARKI
9.2.2.2. Przemysł motoryzacyjny
Przemysł motoryzacyjny odgrywa istotną rolę w polskiej gospodarce jako kluczowy eksporter, wnosząc
szeroki strumień rozwiązań innowacyjnych w organizacji produkcji i poszczególnych wyrobach.
W końcu roku 2009 sektor liczył 399 jednostek zatrudniających powyżej 9 pracowników (o 4 mniej niż
na koniec 2008 r.), w tym 97 jednostek zatrudniających powyżej 250 pracowników. Najsilniejszą grupę
stanowili producenci komponentów motoryzacyjnych prowadzący działalność w 269 jednostkach (w tym
77 jednostek z zatrudnieniem powyżej 250 osób). W grupie producentów pojazdów samochodowych
sklasyfikowano 37 jednostek, w tym 16 zatrudniających powyżej 250 osób.
Przemysł motoryzacyjny w roku 2009 zatrudniał ponad 110 tys. pracowników, co stanowi ponad 5%
zatrudnionych ogółem w przetwórstwie przemysłowym. W 2009 r. nastąpił spadek zatrudnienia
wynoszący ponad 15%.
Przemysł motoryzacyjny - pomimo kryzysu - generował nadal wysokie przychody z całokształtu
działalności, które na koniec 2009 r. wyniosły ok. 88 mld zł i były o niewiele ponad 3% niższe niż w roku
poprzednim. Podkreślenia wymaga fakt wysokiego, ok. 11% udziału branży w przychodach
przedsiębiorstw przetwórstwa przemysłowego. W 2009 r., nastąpiła obniżka nakładów inwestycyjnych
(o ok. 9%) do nieco ponad 3 mld złotych, co stanowiło ok. 9% ogólnych nakładów w przetwórstwie
przemysłowym. Rentowność obrotu brutto dla całego sektora wzrosła w porównaniu z rokiem
poprzednim i wyniosła 3,6% (dla porównania w roku 2008 wskaźnik ten wynosił 2,4 %).
Przychody sektora netto ze sprzedaży produktów na eksport wyniosły 61 mld zł, w tym 36,9 mld zł ze
sprzedaży pojazdów samochodowych Biorąc pod uwagę, że wartość przychodów netto ze sprzedaży
produktów na eksport w przemyśle przetwórczym wyniosła 258 mld zł, to udział sektora
motoryzacyjnego wyniósł ponad 23%, a udział eksportu samochodów ok. 14%.
Eksport silników spalinowych, pojazdów samochodowych i podwozi wyposażonych w silniki, nadwozi,
części i akcesoriów oraz przyczep i naczep osiągnął poziom 16,7 mld EUR wykazując spadek o ponad
15%. Import tych towarów wyniósł 10,2 mld EUR i był niższy o ponad 32%. Saldo wymiany
ukształtowało się w wysokości 6,5 mld EUR i poprawiło się o 39%.
Największy udział w eksporcie krajowym ogółem miały samochody osobowe 7,2% (wartość 6,9 mld
EUR, wzrost o 3% w stosunku do roku 2008), części i akcesoria 4,9% (4,8 mld EUR, spadek o 16%)
oraz silniki spalinowe dieslowskie 1,8% (1,7 mld EUR, spadek o 33%). W imporcie także dominowały
samochody osobowe z udziałem 3,5% (wartość 3,6 mld EUR, spadek o 33 %) oraz części i akcesoria
3,0% (3,2 mld EUR, spadek o 25%).
W roku 2009, pomimo istotnego spadku sprzedaży nowych samochodów na rynku krajowym,
dynamicznie rozwijała się w Polsce produkcja samochodów osobowych. Samochody osobowe
produkowane są w Polsce przez cztery firmy: Fiat Auto Poland, General Motors Manufacturing Poland
(Opel Polska), Volkswagen Poznań oraz Fabrykę Samochodów Osobowych (FSO). Niemal 98%
produkcji przeznaczono na eksport, m.in. do Niemiec, Włoch i Francji. Polska produkcja jest ściśle
uzależniona od koniunktury panującej na rynkach eksportowych w Europie. Załamanie sprzedaży na
tych rynkach może odbić się bardzo niekorzystnie na wielkości krajowej produkcji - rok 2009 przyniósł
spadek wyprodukowanych samochodów osobowych o 2,7% (do 819 tys. szt).
140
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W roku 2009 sprzedano w Polsce ponad 320 tys. nowych samochodów, w tym 15% zostało zakupione
przez obcokrajowców i wywiezione z Polski, 42% przypadało na zakupy instytucjonalne, 43% zakupiono
na użytek prywatny.
Obserwuje się dalszy trend spadkowy sprzedaży samochodów osobowych, który w ciągu ostatnich
dziesięciu lat z poziomu ponad 600 tys. sztuk odnotowanym w roku 1999 spadł do 272 w roku 2009 r.
Wg ostrożnych ocen, w roku 2010 należy spodziewać się dalszego spadku sprzedaży samochodów w
Polsce na poziomie 10%-15%.
Nasz kraj jest znaczącym producentem autobusów. MAN, Scania, Solaris, Volvo, Autosan Kapena,
Jelcz, Solbus i AMZ produkują autobusy miejskie, międzymiastowe i turystyczne. W roku 2009
wyprodukowano rekordową liczbę ponad 4650 autobusów, o 3% więcej niż w roku 2008 r.
Polski przemysł motoryzacyjny, w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej w stosunkowo
niewielkim stopniu odczuł negatywne skutki globalnego kryzysu ekonomicznego. Sektor motoryzacyjny
musi ciągle brać pod uwagę m.in. następujące bariery rozwojowe:
- wysoki stopień globalizacji,
- duże uzależnienie od rynków zagranicznych,
- zagrożenie delokalizacją produkcji,
- brak rozwiązań kreujących wzrost popytu na nowe samochody na rynku krajowym.
W roku 2009 na różnych forach unijnych podjęto prace zmierzające do wypracowania europejskiej
strategii dotyczącej rozwoju eko- i energoefektywnych samochodów. Głównym celem prac unijnych i
przyjętych już dokumentów jest promowanie samochodów przyjaznych środowisku, co oznacza
ograniczanie emisji zanieczyszczeń (w tym CO2), poprawę ich efektywności energetycznej i związane z
tym ograniczenie zużycia paliw kopalnych z wykorzystaniem w jak największym stopniu odnawialnych
źródeł energii. Założono, że można to osiągnąć poprzez:
- rosnący udział samochodów z napędami alternatywnymi (np. elektrycznymi, hybrydowymi,
wykorzystującymi ogniwa paliwowe i wodorowe),
- doskonalenie samochodów z silnikami spalinowymi w kierunku wzrostu ich sprawności oraz
ograniczenia emisyjności, w tym poprzez stosowanie paliw alternatywnych (np. LPG, CNG i
biopaliwa II generacji).
Prezentowane na forach Unii Europejskich stanowisko Polski, bazujące na neutralności technologicznej,
tj. nie preferujące żadnych specyficznych rozwiązań technicznych, dążyło - podobnie jak w przypadku
większości krajów członkowskich Unii Europejskiej - do rozszerzenia propozycji promowania pojazdów
elektrycznych o inne, alternatywne napędy oraz wskazywało na konieczność dalszych prac nad
doskonaleniem samochodów spalinowych wykorzystujących zarówno paliwa tradycyjne, jak również
paliwa alternatywne.
9.2.2.3. Sektor hutnictwa żelaza i stali
W ramach sektora hutnictwa żelaza i stali w 2009 r. działały 93 przedsiębiorstwa67. Dominującą pozycję
wśród nich zajmuje 16 typowo hutniczych przedsiębiorstw, w których zatrudnienie na koniec roku 2009
wynosiło 26,3 tys. osób, i było niższe od zatrudnienia w roku 2008 o ponad 3 tys. osób.
W 2006 r. został formalnie zakończony proces restrukturyzacji hutnictwa żelaza i stali w Polsce,
prowadzony w oparciu o program Restrukturyzacja i rozwój hutnictwa żelaza i stali w Polsce do 2006 r.
67
Wg PKD – produkcja żeliwa i stali oraz stopów żelaza (grupa 27.1), produkcja rur (grupa 27.2), pozostała obróbka
wstępna żeliwa i stali (grupa 27.3). Dotyczy podmiotów pow. 9 pracujących.
141
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Dokonania restrukturyzacyjne hutnictwa żelaza i stali sprawiły, że sektor stał się nowoczesny oraz
uzyskał możliwości dalszego zrównoważonego rozwoju. Do końca 2010 r. będą przygotowywane i
przedstawiane Radzie Ministrów roczne sprawozdania z przebiegu procesu restrukturyzacji, którego
kontynuowanie przez przedsiębiorstwa hutnicze jest warunkiem koniecznym do utrzymania ich
międzynarodowej konkurencyjności.
W roku 2009 sektor hutnictwa i stali odczuł wyraźny wpływ kryzysu finansowego, którego globalny
zasięg spowodował głęboką recesję w sektorach zużywających stal do produkcji dóbr inwestycyjnych
(produkcja maszyn i urządzeń, budownictwo) oraz konsumpcyjnych (produkcja samochodów i sprzętu
AGD). W rezultacie produkcja stali surowej w 2009 r. wyniosła 7,1 mln ton i była o 26,7% mniejsza niż w
roku poprzednim. Przychody ze sprzedaży produktów wyniosły 17,2 mld zł, i były niższe od przychodów
ze sprzedaży osiągniętych w roku 2008 o 42,9%. Koszty działalności operacyjnej wyniosły 18,3 mld zł i
były niższe od kosztów operacyjnych poniesionych w roku poprzednim o 35,3%. W rezultacie w 2009 r.
przedsiębiorstwa hutnicze zanotowały ujemny wynik finansowy netto w wys. 0,8 mld zł oraz ujemną
rentowność netto w wysokości 4,4%. Analogiczne wielkości w roku 2008 były dodatnie i wynosiły
odpowiednio: 2 mld zł i 6,1%.
W I kwartale 2010 r. produkcja stali surowej wyniosła 1,8 mln ton i była wyższa od produkcji z
analogicznego okresu roku poprzedniego o 26,8%, jednak wskaźniki finansowe uległy dalszemu
pogorszeniu. Wynik finansowy netto sektora był ujemny i wyniósł 358 mln zł, rentowność netto była też
ujemna (8,1%). W analogicznym okresie 2009 r. wskaźniki te były również ujemne i wynosiły
odpowiednio: 269,4 mln zł i 5,1%.
Rozwój branży, wielkość produkcji oraz wyniki ekonomiczno-finansowe przedsiębiorstw są głównie
związane z sytuacją w sektorach zużywających stal do produkcji dóbr inwestycyjnych i
konsumpcyjnych, przede wszystkim w budownictwie, które jest głównym odbiorcą stali. Udział tej branży
w światowym zużyciu stali wynosi 50%. Szansą dla polskiego hutnictwa w najbliższych latach jest
spodziewane duże krajowe zużycie stali w związku z inwestycjami infrastrukturalnymi w energetyce,
kolejnictwie, budownictwie, a także przy realizacji inwestycji związanych z organizacją Mistrzostw
Europy w Piłce Nożnej EURO 2012.
Bilans wymiany handlowej sektora hutniczego jest niekorzystny zarówno w ujęciu ilościowym, jak
i wartościowym. W 2009 r. zaimportowano do Polski 4,9 mln ton wyrobów stalowych ogółem (spadek o
45% w stosunku do roku poprzedniego). Eksport wyrobów hutniczych ogółem w 2009 r. wyniósł
natomiast 3,1 mln ton i był niższy od eksportu z roku 2008 o 25%.
Pomimo trudności w dostępie do kredytów oraz zmniejszonych własnych możliwości finansowych,
przedsiębiorstwa hutnicze kontynuowały inwestycje w nowe technologie. Wydatki na przedsięwzięcia
inwestycyjne i modernizacyjne w roku 2009 wyniosły 1,7 mld zł, w tym wydatki na przedsięwzięcia
ekologiczne 28,3 mln zł. Inwestycje miały na celu przede wszystkim dostosowanie oferty produktowej
poszczególnych przedsiębiorstw do wymagań rynków lokalnych. Wśród zrealizowanych i rozpoczętych
inwestycji ekologicznych dominują takie, których realizacja doprowadzi do zmniejszenia emisji
dwutlenku węgla oraz innych gazów, zmniejszenia energochłonności, racjonalizacji gospodarki wodą i
ściekami oraz ograniczenia emisji hałasu.
Dalszy rozwój technologiczny i produkcyjny sektora zależny będzie m.in. od rozdziału uprawnień do
emisji CO2. Limity emisyjne oraz poziom benchmarków w EU ETS (Emission Trading Scheme) będą
miały znaczący wpływ na strategie działania przyjmowane przez przedsiębiorstwa z branży hutniczej.
142
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ramka 11 Wyzwania dla sektora hutniczego
W dniach 6-7 maja 2010 r. odbyła się 68 Sesja Komitetu Stali OECD, podczas której stwierdzono że:
− rozwój sektora hutniczego jest spowalniany przez zakłócenia w wymianie handlowej w zakresie metali i
surowców. Bariery wprowadzane przez rządy pogłębiają się i zniekształcają rynki surowców, co daje
nieuzasadnioną przewagę przedsiębiorcom z państw, gdzie rynki są chronione, zwiększa koszty produkcji
na świecie, a także podwyższa ryzyko inwestowania w przemyśle stalowym. Obecnie dostęp do rudy żelaza
jest utrudniony podwójnie – przez cła eksportowe oraz na skutek znacznego podniesienia cen przez trzech
największych producentów posiadających 70% udział w rynku;
− wyzwaniem dla przemysłu stalowego jest wypracowanie rozwiązań, które ułatwią ponoszenie kosztów
związanych z emisją CO2, zapobiegając ucieczce emisji;
− wyroby ze stali będą miały duże znaczenie w procesie redukcji emisji CO2 jako komponenty innowacyjnych
inwestycji podnoszących efektywność wykorzystania zasobów;
− barierą rozwoju sektora stalowego są również wysokie ceny energii elektrycznej, której koszty stanowią
istotną pozycję w całkowitych kosztach działalności przedsiębiorstw hutniczych;
− aktualny pozostaje problem nadprodukcji w przemyśle stalowym, którego rozwiązanie wymaga
wypracowania wspólnego podejścia. Szacuje się, że światowe zdolności produkcyjne sektora stalowego
wzrosną z 1.786 mln ton w 2009 r. do 2.006 mln ton w 2012 r. Wzrost ten będzie miał w większości miejsce
w Chinach oraz Indiach. Światowe zużycie jawne stali (produkcja + import - eksport) w 2009 r. wyniosło
1.121 mln ton, na lata 2010 i 2011 prognozowany jest wzrost jawnego zużycia stali odpowiednio do 1.241
mln ton i 1.306 mln ton.
9.2.2.4. Sektor przemysłu chemicznego (łącznie z farmaceutycznym)
W 2009 r. w przemyśle chemicznym68 funkcjonowały 1.843 podmioty gospodarcze, w tym 1.428
jednostek rentownych; natomiast w 2008 r. było 1767 przedsiębiorstw, w tym 1344 rentowne.
Zwiększyła się liczba rentownych spółek w zakresie produkcji: farb i lakierów, środków myjących i
kosmetyków, podstawowych substancji farmaceutycznych i leków, wyrobów gumowych oraz wyrobów z
tworzyw sztucznych.
Zmniejszyła się liczba pracujących z 220 tys. osób w 2008 r. do 214 tys. osób w 2009 r. Przychody
przemysłu chemicznego z całokształtu działalności wzrosły z 94,6 mld zł w 2008 r. do 95,7 mld zł w
2009 r. Wzrost przychodów odnotowano w produkcji: mydeł i detergentów, wyrobów farmaceutycznych,
wyrobów z gumy oraz wyrobów z tworzyw sztucznych.
Wskaźnik rentowności obrotu brutto w 2009 r. w produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych
zmniejszył się do 4,8% (z 5,8%), a w produkcji substancji farmaceutycznych i leków do 8,0% (z 12,2%).
W produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych odnotowano wzrost rentowności do 6,2% (z 3,4%).
Nakłady inwestycyjne ogółem w przemyśle chemicznym w 2009 r. zmalały w stosunku do 2008 r. do
poziomu 8,5 mld zł. Wzrost nakładów odnotowano jedynie w produkcji: mydeł i detergentów oraz
wyrobów farmaceutycznych.
68
Zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD 2007) przemysł chemiczny sklasyfikowany jest w następujących
działach: 20. Chemikalia i wyroby chemiczne; 21. Podstawowe substancje farmaceutyczne, leki oraz 22. Wyroby gumowy i z
tworzyw sztucznych. Dane dotyczą podmiotów gospodarczych zatrudniających powyżej 9 osób.
143
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 41 Wskaźnik rentowności obrotu brutto wybranych branż przemysłu chemicznego
% 15,0
10,0
5,0
-10,0
2008
Farmacja
Wyroby z
tworzyw
Wyroby z
gumy
Nawozy
Pestycydy
Mydła i
detergenty
Farby i
lakiery
-5,0
Podstawowe
chemikalia
0,0
2009
Źródło: CISG MG na podstawie danych GUS.
Przemysł chemiczny jest bazą surowcową dla produkcji nowoczesnych wyrobów. Zastosowanie
chemikaliów w gospodarce rośnie. W efekcie obserwujemy wzrost popytu na tworzywa sztuczne,
kauczuki, farby i lakiery, a w konsekwencji na podstawowe surowce petrochemiczne (tzn. produkty
przerobu ropy naftowej). Niestety produkcja krajowa nie pokrywa aktualnego zapotrzebowania na te
chemikalia. Powoduje to wzrost i tak wysokiego deficytu w handlu zagranicznym. W 2009 r. odnotowano
zmniejszenie deficytu w handlu zagranicznym produktami przemysłu chemicznego. W 2009 r. ujemne
saldo69 wyniosło 6,3 mld EUR, wobec 8,9 mld EUR rok wcześniej. Eksport przemysłu chemicznego
obniżył się do 11,6 mld EUR (z 13,9 mld EUR), a import do 17,9 mld EUR (z 22,8 mld EUR).
W grudniu 2008 roku zakończył się okres rejestracji wstępnej substancji chemicznych produkowanych
lub importowanych na terytorium Unii Europejskiej. Obowiązek ten wynikał z postanowień
rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 (REACH)70. Rok 2009 i 2010 jest czasem na przygotowanie
niezbędnej dokumentacji do dokonania rejestracji właściwej. Obowiązek ten, w pierwszej kolejności (do
1 grudnia 2010 roku), dotyczył producentów lub importerów substancji wprowadzonych i
wyprodukowanych na terytorium Wspólnoty lub importowanych co najmniej raz po dniu 1 czerwca 2007
r. w ilości co najmniej 1.000 ton rocznie.
Istotnym problemem są opłaty wnoszone na rzecz Europejskiej Agencji Chemikaliów (ECHA) z tytułu
rejestracji. Małe i mikroprzedsiębiorstwa często deklarują chęć rezygnacji z dokonania rejestracji pełnej i
zaprzestanie produkcji po upływie odpowiedniego okresu przejściowego z powodu zbyt wysokich
kosztów rejestracji.
69
Dane za 2009 r. są wstępne i stanowią szacunki MG.
Rozporządzenie (WE) 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie rejestracji,
oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji
Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie
Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG,
93/105/WE i 2000/21/WE (opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej seria L nr 396 z 30 grudnia 2006 roku
oraz sprostowanie w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej seria L nr 136 z 29 maja 2007 r.).
70
144
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
9.2.2.5. Przemysł lekki
Na koniec 2009 r. w sektorach przemysłu lekkiego w Polsce funkcjonowało ok. 1,2 tys.
przedsiębiorstw71 (o 9% mniej niż przed rokiem), które zatrudniały ponad 111 tys. pracowników, czyli o
ok. 15% mniej niż w 2008 r. We wszystkich podsektorach obserwowany był spadek liczby
przedsiębiorstw i zatrudnienia, przy czym największy dotyczył przemysłu odzieżowego, gdzie liczba
przedsiębiorstw zmniejszyła się ok. 12%, a zatrudnienie o 17%, czyli o ok. 12 tys. pracowników.
Przychody przemysłu lekkiego z całokształtu działalności w 2009 r. zmniejszyły się do kwoty 14,2 mld zł
(o 15%), przy czym największy 25% spadek przychodów dotyczył przemysłu odzieżowego. Przemysły
skórzany i tekstylny odnotowały spadek odpowiednio o 8% i 6%. Przychody te stanowiły ok. 1,8%
przychodów przemysłu przetwórczego. Przychody netto ze sprzedaży produktów osiągnęły poziom 11,3
mld zł, wykazując spadek o 19%. Zmianie uległy wskaźniki rentowności ze sprzedaży produktów. W
produkcji tekstylnej wskaźnik wzrósł z minus 0,1% do 1,7%, a w produkcji skór z 4,1% do 5,0%. W
produkcji odzieży ujemna rentowność obniżyła się z 4,0% do 7,6%.
W 2009 r. nastąpił spadek eksportu i importu we wszystkich podsektorach przemysłu lekkiego. Saldo
obrotów handlu zagranicznego przemysłu lekkiego było dodatnie zarówno w całym sektorze jak i
poszczególnych podsektorach. Obroty handlu zagranicznego w 2009 r. przedstawiały się następująco:
Eksport
2.105 mln EUR
(spadek ponad 25%)
− tekstylny
1.134 mln EUR
(spadek o 25%),
− odzieżowy
709 mln EUR
(spadek o 30,7%),
− skórzany
262 mln EUR
(spadek o 29,2%).
Import
1.508 mln EUR
(spadek o ok. 30%)
906 mln EUR
(spadek o 26%),
− tekstylny
− odzieżowy
440 mln EUR
(spadek o 35%),
− skórzany
162 mln EUR
(spadek o 35,7%).
Przedsiębiorstwa przemysłu lekkiego odczuły pogorszenie koniunktury gospodarczej 2008-2009
poprzez
− spadek zamówień eksportowych,
− spadek zamówień krajowych,
− ograniczenie dostępu do kredytów obrotowych,
− ograniczenie dostępu do kredytów inwestycyjnych,
− pogorszenie płynności finansowej z tytułu spadku sprzedaży, zatorów płatniczych, braku
dostępu do kredytów.
Chcąc zachować swoją konkurencyjną pozycję znacznie ograniczyły zatrudnienie, co pozwoliło na
przetrwanie.
10 grudnia 2009 r. w Ministerstwie Gospodarki odbyło się spotkanie nt. Zamówienia publiczne
kierowane do sektora tekstylno-odzieżowego . Celem spotkania było omówienie istotnych problemów
związanych ze sprawnym przeprowadzeniem przetargów przy zachowaniu warunków konkurencyjności.
W pierwszym półroczu 2010 r. dokonano podsumowania realizacji zadań za okres 2008-2009,
wynikających z Harmonogramu działań na rzecz sektorów przemysłu lekkiego 2008-2013. Realizacja
przyjętych zadań pozytywnie wpływa na poprawę wizerunku branży, który jest ważnym elementem
strategii rozwoju tego przemysłu i jego postrzegania na zewnątrz.
71
Dane ekonomiczno-finansowe dotyczą podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.
145
MINISTERSTWO GOSPODARKI
9.2.2.6. Sektory oparte na drewnie
Sektory oparte na drewnie mają istotne znaczenie dla rozwoju całej gospodarki. Przed wystąpieniem
obecnego kryzysu ich udział w tworzeniu wartości dodanej brutto wynosił ok. 2%. Generowały one
ponad 8% produkcji sprzedanej przemysłu i dawały pracę ok. 300 tys. osób. Materiały i wyroby drzewne
stanowiły ok. 10% polskiego eksportu i blisko 5% importu. Kryzys gospodarki światowej dotknął w
różnym stopniu poszczególne branże drzewne, w zależności od stopnia wrażliwości na koniunkturę oraz
uzależnienia od eksportu. Branże uzależnione od inwestycji w budownictwie i od popytu zagranicznego
dotknięte zostały najsilniej (meble i płyty drewnopochodne). Branże mniej wrażliwe na koniunkturę, oraz
w których występuje luka netto w produkcji krajowej pokrywana z importu, odczuwają efekty kryzysu w
znacznie mniejszym stopniu (branża celulozowo-papiernicza).
Na koniec 2009 r. w sektorach opartych na drewnie działało 1.89772 przedsiębiorstw, które zatrudniały
230 tys. osób. Udział przychodów ze sprzedaży produktów w przychodach ze sprzedaży produktów
wszystkich przedsiębiorstw przemysłowych wyniósł 8,3%, przy czym wysokość przychodów netto ze
sprzedaży produktów na poziomie ok. 57 mld zł była porównywalna z wartością z roku 2007. Wyroby z
drewna stanowiły ok. 8% polskiego eksportu i 4% importu.
Pozycja konkurencyjna sektorów opartych na drewnie na krajowym rynku jest w dłuższym okresie silna.
W porównaniu z innymi przemysłami przetwórczymi sektory drzewne charakteryzowały się dotychczas
wysoką i stale rosnącą dynamiką eksportu oraz lepszymi wynikami finansowo-ekonomicznymi niż
przeciętnie. Na tle świata pozycja konkurencyjna polskich sektorów opartych na drewnie jest relatywnie
silna z racji posiadanych zasobów leśnych i drzewnych, a także znaczenia w światowej produkcji i w
wymianie handlowej polskich mebli i płyt drewnopochodnych.
O potencjale globalizacyjnym polskich sektorów świadczą: istniejące już relatywnie silne
międzynarodowe powiązania kapitałowe (globalizacja technologii i finansów/kapitału), duże znaczenie
handlu międzynarodowego (zwłaszcza eksportu), globalizacja rynków i strategii, upodabnianie się
stylów życia i modeli konsumpcji. Branże o największym potencjale eksportowym to przemysł płyt
drewnopochodnych i meblarstwo, przy czym należy zwrócić uwagę na fakt, iż pomimo długiej tradycji
oraz wysokiej jakości produktów, marka polskich mebli na rynkach zagranicznych nadal nie jest
wyróżniana.
Głównym źródłem przewagi komparatywnej polskich sektorów w skali globalnej były do tej pory niskie
koszty pracy, a także relatywnie duże zasoby surowca drzewnego. Należy jednak pamiętać o
stopniowym zmniejszaniu się kosztowej przewagi polskich producentów wyrobów drzewnych i
pojawianiu się na globalnym rynku tańszych konkurentów z Rumunii, Litwy, Słowacji, a także Chin i
Indii.
Strona popytowa rynku drzewnego jest ograniczana barierami występującymi w wymianie handlowej z
krajami spoza Unii Europejskiej. Są to zwłaszcza: wysokie cła (uzależnione od wagi) w obrocie meblami
z Rosją, techniczne ograniczenia w handlu krajów Unii Europejskiej z USA oraz wymagania
fitosanitarne w obrocie opakowaniami z drewna.
Rozwój wyznaczają również istotne uwarunkowania występujące po stronie podażowej. Ważna jest
przede wszystkim dostępność drewna z krajowej bazy surowcowej, a także możliwości zwiększania
zdolności produkcyjnych jego przerobu.
72
Dane za rok 2009 dotyczą przedsiębiorstw o liczbie pracujących powyżej 9 osób.
146
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Podaż surowca drzewnego na polskim rynku jest silnie zdeterminowana zasadą trwałej
i zrównoważonej gospodarki leśnej wprowadzoną na mocy ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach
(Dz.U.04.116.1206). Poprawie sytuacji na rynku drewna oraz zagwarantowaniu stabilności dostaw ma
służyć przygotowywana przez Ministerstwo Środowiska nowelizacja ustawy o lasach.
Wysoki wzrost popytu na drewno, jaki ma miejsce w ostatnich latach, warunkowany jest głównie
rozszerzeniem rynku surowca drzewnego na państwa UE, tj. popytem zgłaszanym ze strony
przedsiębiorstw zagranicznych oraz pojawieniem się na rynku sektora energetycznego. Obserwowany
w ostatnim okresie dynamiczny wzrost popytu, przy ograniczonych możliwościach wzrostu podaży,
skutkuje powstaniem nierównowagi w postaci deficytu surowca drzewnego, który należy traktować jako
zjawisko trwałe.
Import drewna może być jedynie częściowym rozwiązaniem problemów zaopatrzeniowych sektorów
drzewnych, po pierwsze – ze względu na wysoki koszt transportu, a po drugie – z uwagi na bariery
występujące w imporcie surowca drzewnego (i materiałów drzewnych). Chodzi przede wszystkim o
zapowiadany dalszy systematyczny wzrost ceł na drewno w imporcie z Rosji oraz o kontyngenty
określane przez Unię Europejską.
Podaż na rynku wyrobów z drewna wzrasta dzięki rozwojowi zdolności produkcyjnych. Duży udział w
tym procesie ma transfer kapitału zagranicznego w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych.
Największym zainteresowaniem inwestorów cieszy się produkcja płyt drewnopochodnych, produkcja
mas włóknistych i papieru, a także produkcja mebli.
W sektorach opartych na drewnie, mimo obserwowanej poprawy, nadal niezadowalający jest poziom
innowacyjności. Częściowo wynika to z małej podatności niektórych branż drzewnych na innowacje, co
jest efektem specyfiki procesów technologicznych (np. stosunkowo prosta faza przetarcia drewna).
Należy podkreślić, że wśród sektorów opartych na drewnie znajdują się branże szczególnie uciążliwe
dla środowiska naturalnego, w których jednak zauważyć można stopniowy proces modernizacji
produkcji, prowadzący do większej efektywności ekonomicznej maszyn i wyposażenia, a także
zmniejszania ich szkodliwego oddziaływania na środowisko. Na szczególną uwagę zasługują
producenci płyt drewnopochodnych, którzy w większości zakładów wprowadzili rozwiązania mające na
celu zmniejszenie zużycia energii. Aspekt ekologiczny był jednym z głównych wyznaczników
podejmowanej działalności inwestycyjnej w produkcji celulozy i papieru, a wynika to z faktu, iż branża ta
charakteryzuje się relatywnie wysoką surowco-, energo- i wodochłonnością oraz dużą emisją CO2.
Impulsem do wzrostu efektywności firm drzewnych są pozwolenia zintegrowane, które traktują ochronę
środowiska w sposób kompleksowy. Wdrażany jest również System Zarządzania Środowiskowego,
który łączy efekty ekonomiczne z celami środowiskowymi, opierając się na normach ISO serii 14000.
Certyfikaty takie posiadają w Polsce głównie firmy celulozowo-papiernicze oraz meblarskie.
Perspektywy rozwoju rynku drzewnego w Polsce w najbliższych latach są dobre. Generalnie można się
spodziewać systematycznego wzrostu popytu na większość materiałów drzewnych i na drzewne wyroby
finalne, co spowoduje umiarkowany wzrost ich produkcji. W szczególności należy oczekiwać:
pobudzenia rynku materiałów tartych, dalszego stabilnego wzrostu produkcji i zużycia płyt
drewnopochodnych (jednak o różnej skali i zakresie zmian w zależności od stopnia innowacyjności
produktów tej branży i możliwości nowych zastosowań), rosnącego popytu i produkcji takich finalnych
wyrobów drzewnych, jak: okna, drzwi, meble, papier i tektury oraz ich przetwory. Cechy branży o
charakterze schyłkowym wykazuje jedynie produkcja tradycyjnych opakowań z drewna (skrzyń,
skrzynek, beczek itp.). Podkreślić należy, że rozwój przedsiębiorstw z sektorów opartych na drewnie
będzie możliwy tylko w wypadku ustabilizowania sytuacji na rynku surowca drzewnego.
147
MINISTERSTWO GOSPODARKI
9.2.2.7. Przemysł stoczniowy
Polski przemysł stoczniowy obejmuje budowę i remonty statków morskich, a także: łodzi rekreacyjnych,
sportowych, motorowych, żaglowych itp. Jest to sektor o dużych możliwościach eksportowych (udział
eksportu stanowi ponad 90% produkcji ogółem). Sytuacja polskiego przemysłu stoczniowego
uwarunkowana jest kształtowaniem się koniunktury w sektorze okrętowym nie tylko w samej Europie,
ale również na świecie.
Liczba przedsiębiorstw w 2009 r. wyniosła 154 i zwiększyła się o 5 jednostek w stosunku do 2008 r.
Wartość przychodów z całokształtu działalności (7,2 mld zł) zmniejszyła się o ok. 5%. Trudności
występujące w polskich stoczniach w ostatnich latach spowodowały spadek zatrudnienia w sektorze do
poziomu ok. 17 tys. pracowników. W 2009 r. zwolniono 9 tys. osób ze Stoczni Gdynia i Stoczni
Szczecińskiej Nowa.
Przemysł budowy statków obejmował 4 duże stocznie produkcyjne zatrudniające 15 tys. osób, tj.
Stocznię Szczecińską Nowa Sp. z o.o. (SSN), Stocznię Gdynia S.A., Stocznię Gdańsk S.A. i Stocznię
Północną S.A. (której większościowym akcjonariuszem jest Gdańska Stocznia Remontowa ). Od połowy
2009 r. - po zamknięciu dwóch największych stoczni, tj. Stoczni Gdynia S.A. i SSN - funkcjonują jedynie
dwie duże stocznie produkcyjne.
Przemysł stoczniowy działa na silnie konkurencyjnym globalnym rynku statków, a światowy popyt na
statki determinowany jest aktywnością ekonomiczną gospodarek światowych oraz stanem istniejącej
floty, koniecznością złomowania i wymiany jednostek pływających. Obecnie światowa produkcja statków
w ponad 80% realizowana jest przez kraje azjatyckie, a portfel zamówień tych krajów stanowi niemal
90% światowych zamówień. Zwiększenie roli krajów azjatyckich na światowym rynku statków odbywa
się kosztem krajów europejskich, których udział w produkcji, globalnym portfelu zamówień i nowych
zamówieniach wykazuje postępującą tendencję spadkową.
Światowy kryzys, który rozpoczął się w 2008 r. znalazł swoje odbicie także na rynku okrętowym. W
2009 r. nastąpiło załamanie dotychczas rosnących cen statków i portfela zamówień. Liczba zawartych
przez stocznie na świecie nowych kontraktów drastycznie spadła. Wielkość światowych nowych
zamówień wynosiła w kolejnych latach: w 2007 r. - 85 mln CGT, w 2008 r. - 43 mln CGT, a w 2009 r. –
zaledwie 11,1 mln CGT. Drastycznie zmniejszył się także portfel zamówień, armatorzy w 2009 r.
zrezygnowali z budowy wielu już zakontraktowanych statków m.in. ze względu na bardzo niskie stawki
frachtowe oraz brak możliwości pozyskania kredytów bankowych na finansowanie budowy statków.
W ostatnich latach obserwuje się znaczny spadek udziału polskiego przemysłu stoczniowego zarówno
w produkcji, jak i w ilości zamówień na statki. Sytuacja polskiego sektora stoczniowego jest bardzo
trudna. Polskie stocznie wybudowały w 2009 r. 25 jednostek o łącznej pojemności 240 tys. CGT (w
2006 r. 24 statki o pojemności 500 tys. CGT), oraz zawarły nowe kontrakty na budowę jedynie 4 statków
o łącznej pojemności 18 tys. CGT. Tak niski poziom produkcji związany był z wygaszaniem produkcji
statków w dwóch największych polskich stoczniach tj. Stoczni Gdynia i Szczecińskiej Stoczni Nowa.
Majątek tych stoczni, zgodnie z decyzjami Komisji Europejskiej z 6.11.2008 r. (w decyzjach Komisja
Europejska stwierdziła, że pomoc publiczna udzielona została Stoczni w Gdyni i Szczecinie z
naruszeniem art. 88 ust. 3 Traktatu WE, nakazując sprzedaż aktywów stoczni w drodze otwartego i
przejrzystego przetargu) miał być sprzedany nowym inwestorom do końca 2009 r. Sprzedaż całego
majątku dwóch stoczni nie powiodła się, bowiem przebiegała w niekorzystnym momencie dekoniunktura światowa uniemożliwiła znalezienie inwestorów. W maju 2010 r. zostały ogłoszone
kolejne przetargi na sprzedaż majątku stoczniowego, które mają rozstrzygnąć się we wrześniu 2010 r.
148
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W korzystniejszej sytuacji jest Stocznia Gdańsk S.A. Długo oczekiwana, podjęta przez Komisję
Europejską w lipcu 2009 r., pozytywna decyzja zatwierdzająca program restrukturyzacji i udzieloną
stoczni pomoc publiczną – pozwala na realizację zadań inwestycyjnych, co umożliwi rozszerzenie
działalności produkcyjnej i zapewni stabilny rozwój stoczni.
Przemysł stoczniowy oprócz budowy statków obejmuje także remonty statków oraz produkcję i remonty
łodzi rekreacyjnych, sportowych i motorowych. Stocznie remontowe i jachtowe – mimo, że przeżywają
okresowe trudności - są w znacznie korzystniejszej sytuacji niż stocznie produkcyjne.
Przemysł remontu statków obejmuje cztery stocznie tj. Gdańską Stocznię Remontową S.A.,
Szczecińską Stocznię Remontową Gryfia S.A., Stocznię Remontową Nauta S.A. w Gdyni i Morską
Stocznię Remontową S.A. w Świnoujściu - zatrudniające ogółem 5 tys. osób. Gdańska Stocznia
Remontowa jest spółką menadżerską sprywatyzowaną w 2001 r., a akcje trzech pozostałych stoczni
Ministerstwo Skarbu Państwa w 2010 r. przekazało do Agencji Rozwoju Przemysłu, celem
zrestrukturyzowania i sprywatyzowania tych spółek.
Stocznie remontowe działają na innym rynku niż przemysł budowy statków, a ponad 70% remontów
stanowią statki zagraniczne. Sytuacja ekonomiczna w tych stoczniach w ubiegłych latach była dobra,
niemniej w 2009 r. globalny kryzys finansowy wpłynął także na jej pogorszenie - armatorzy znacznie
zmniejszyli nakłady na remonty swoich statków, często ograniczając je do niezbędnych napraw i
okresowych remontów wymaganych przez przepisy żeglugowe. Remontowane statki w polskich
stoczniach spełniają wysokie warunki międzynarodowej konkurencji w zakresie wymagań jakościowych
oraz cenowych.
Wobec ostrej konkurencji na światowym rynku remontowym, polskie stocznie remontowe podjęły
działania w kierunku dywersyfikacji produkcji poprzez prowadzenie przebudów jednostek,
podejmowanie bardziej skomplikowanych prac np. przedłużanie kadłubów, budowy urządzeń do
wydobycia ropy spod dna morskiego (jednostki off-shore) oraz budowy mniejszych jednostek.
Polski przemysł jachtowy na przestrzeni ostatnich lat dynamicznie rozwijał się i stał się liderem wśród
europejskich producentów średnich jachtów żaglowych o długości do 7,5 m oraz motorówek o długości
do 9 m. Głównymi odbiorcami jachtów są: Francja, Niemcy, Norwegia, Holandia i Wlk. Brytania. Kilka
stoczni produkuje także superkomfortowe duże jednostki, których nabywcami są klienci ze Stanów
Zjednoczonych, Kanady, Emiratów Arabskich i Niemiec. 95 % produkcji przeznaczona jest na eksport.
Sektor ten osiągał przychody ze sprzedaży na poziomie ponad 500 mln zł rocznie, jednak globalny
kryzys gospodarczy w 2009 r. negatywnie wpłynął na kondycję tego przemysłu – zamówienia spadły o
połowę, co spowodowało zmniejszenie produkcji, a tym samym redukcję zatrudnienia. Obecnie
największymi problemami dla właścicieli tych firm są: trudności w pozyskiwaniu kredytów oraz odpływ
wysoko wykwalifikowanej kadry.
Statki budowane przez europejskie stocznie, w tym stocznie polskie przewyższają pod względem
technicznym światowych konkurentów, pomimo wzrastającej konkurencji ze strony producentów
azjatyckich
Strategia wobec tego przemysłu zawarta jest w unijnym programie Leadership 2015, który zakłada
wzrost konkurencyjności sektora poprzez innowacje, wiedzę i przedsiębiorczość. Osiągnięcie przewagi
konkurencyjnej Europy możliwe jest w segmencie wysoko specjalistycznych statków – dlatego stocznie
europejskie, w tym polskie ukierunkowane są na budowę statków zaawansowanych i skomplikowanych
technicznie, o wysokiej jakości i przyjaznych środowisku.
149
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
10. BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE POLSKI
10.1. Sytuacja na rynku paliwowo – energetycznym
10.1.1. Bezpieczeństwo krajowego systemu elektroenergetycznego
Wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną powoduje, iż szczególnie istotnym zagadnieniem staje
się zapewnienie wystarczającego potencjału wytwórczego tej energii z odpowiednim wykorzystaniem
krajowych źródeł energii pierwotnej. Wiąże się to z koniecznością budowy nowych mocy wytwórczych w
horyzoncie najbliższych lat. Biorąc pod uwagę wymagania ekologiczne, wynikające z prawodawstwa
Unii Europejskiej i zapisów Traktatu Akcesyjnego konieczne staje się wycofanie z eksploatacji bloków
energetycznych niespełniających odpowiednich norm. Wycofywanie z eksploatacji starych źródeł
wytwarzania energii elektrycznej, pracujących w oparciu o spalanie węgla, będzie odbywać się poprzez
zastępowanie tych źródeł nowoczesnymi jednostkami, wykorzystującymi wysokosprawne technologie
spalania węgla. Wymogi ekologiczne wymuszają wzrost udziału elektrowni i elektrociepłowni gazowych,
odnawialnych źródeł energii oraz budowę elektrowni jądrowych, zgodnie z zasadami zrównoważonego
rozwoju.
Na zachowanie bezpieczeństwa Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) ma przede
wszystkim wpływ poziom rozwoju infrastruktury sieciowej, niezbędnej dla zapewnienia ciągłości dostaw
energii elektrycznej. Obecny poziom połączeń transgranicznych w Polsce nie zapewnia efektywnego
funkcjonowania rynku energii elektrycznej. Pozycja kraju tranzytowego wymagać będzie podjęcia
wielokierunkowych działań w celu rozbudowy zdolności przesyłowych.
Ważnym działaniem pozostaje ograniczenie strat energii w KSE poprzez zwiększenie przepustowości
linii elektroenergetycznych, poprawę rozdziału energii i ograniczenie przesyłu energii liniami 110 kV na
dalekie odległości. Zakłada się również rozbudowę połączeń z krajami sąsiednimi w celu zwiększenia
zdolności przesyłu energii. Zwiększenie zdolności przesyłowych sieci elektroenergetycznych oraz
zmniejszenie strat w przesyle stanowi istotny element tworzenia konkurencyjnego rynku energii.
10.1.2. Sytuacja sektora elektroenergetycznego w 2009 roku73
W 2009 r. wskaźniki charakteryzujące sektor elektroenergetyczny kształtowały się następująco:
1. Moc zainstalowana na koniec roku ogółem [MW]
35.660,2
z tego elektrownie:
- zawodowe (łącznie z OŹE)
33.771,4
- przemysłowe
1.888,8
2. Moc osiągalna na koniec roku ogółem [MW]
35.631,3
z tego elektrownie:
- zawodowe (łącznie z OŹE)
33.909,3
- przemysłowe
1.722,0
73
Źródło: ARE S.A. Elektroenergetyka Polska w 2008 roku, 2009, Warszawa.
151
MINISTERSTWO GOSPODARKI
3. Produkcja energii elektrycznej ogółem [GWh]
z tego elektrownie:
- zawodowe (łącznie z OŹE)
- przemysłowe
4. Dostawy do odbiorców końcowych [GWh]
z tego odbiorcy:
- na wysokim napięciu (WN)
- na średnim napięciu (SN)
- na niskim napięciu (nN)
w tym gospodarstwa domowe i małe rolne
151.708
145.079
6.629
113.559
21.850
40.384
51.325
28.614
Eksport energii elektrycznej w roku 2009 wyniósł 9.594 GWh, natomiast import 7.403 GWh.
Na koniec 2009 długość linii energetycznych ogółem wynosiła 776,1 tys. km. Na poszczególnych
poziomach napięć długości wynosiły odpowiednio:
Wysokie napięcia (WN) ogółem
46,1
tys. km
w tym:
- najwyższe napięcie (750-220) kV
13,4
tys. km
- wysokie napięcia 110 kV
32,7
tys. km
Średnie napięcia (SN) ogółem
302,0
tys. km
Niskie napięcia (nN) ogółem
428,1
tys. km
Moc transformatorów sieciowych
139 076
MVA
10.1.3. Odnawialne źródła energii (OZE)
Celem strategicznym polityki energetycznej Polski w zakresie rozwoju wykorzystania odnawialnych
źródeł energii jest realizacja założeń pakietu klimatyczno-energetycznego, będącego realizacją konkluzji
Rady Europejskiej z marca 2007 r. Jednym z głównych elementów pakietu jest dyrektywa Parlamentu
Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii
ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz
2003/30/WE. Zakłada ona zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energii finalnej
Unii Europejskiej do 20% w 2020 r., przy czym dla Polski udział ten ma wynosić 15%. Jednocześnie
wszystkie państwa członkowskie powinny zwiększyć udział energii odnawialnej w transporcie do 10% w
2020 r.
Dyrektywa 2009/28/WE stanowi, że każde państwo członkowskie przedstawi Komisji Europejskiej
Krajowy plan działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, oparty na schemacie przygotowanym
przez KE (decyzja Komisji z dnia 30 czerwca 2009 r. ustanawiająca schemat krajowych planów
działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na mocy dyrektywy 2009/28/WE).
Założeniem polskiego Krajowego planu… jest wskazanie orientacyjnego kursu określającego drogę do
osiągnięcia obowiązkowych celów nałożonych na poszczególne państwa w ramach ww. dyrektywy.
Dokument będzie przedstawiał ścieżki dochodzenia do 15% udziału OZE w energii finalnej w podziale
na energię elektryczną, ciepło i chłód oraz energię odnawialną w transporcie do 2020 roku w Polsce.
152
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 50 Instalacje OZE funkcjonujące w Polsce (stan na 25 maja 2010 r.).
Sumaryczna moc
Ilość energii
zainstalowana
Rodzaj źródła
Liczba instalacji
[w MWh]
[w MW]
Elektrownie na biogaz
70,9
125
294.990
Elektrownie na biomasę
252,5
15
601.088
Elektrownie wiatrowe
724,7
301
1.034.317
Elektrownie wodne
945,2
724
2.375.655
Współspalanie
38
4.262.041
Łącznie
1.993,2
1.203
8.568.091
Źródło: URE. Instalacje OZE na podstawie ważnych na 31 grudnia 2009 koncesji; oraz ilość energii elektrycznej wytworzona
w tych instalacjach potwierdzona wydanymi świadectwami pochodzenia.
Aktualnie na rynku polskim funkcjonuje szereg rozwiązań wspierających rozwój OZE. Główny
mechanizm wsparcia, jakim jest system tzw. zielonych certyfikatów , został określony w ustawie z dnia
10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.). Jego istotą
jest nałożony na przedsiębiorstwa energetyczne, odbiorców końcowych oraz towarowe domy
maklerskie lub domy maklerskie, obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi
Urzędu Regulacji Energetyki określonej ilości świadectw pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej
w odnawialnych źródłach energii, bądź uiszczenia opłaty zastępczej.
Uzupełnieniem tego mechanizmu jest obowiązek zakupu przez przedsiębiorstwa energetyczne pełniące
rolę sprzedawcy z urzędu całej energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych,
przyłączonych do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej znajdującej się na terenie obejmującym obszar
działania tego sprzedawcy, po średniej cenie sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku
kalendarzowym.
Ponadto elementem promocji odnawialnych źródeł energii jest możliwość uzyskania dofinansowania na
działania związane z rozwojem wykorzystania OZE. Dofinansowanie ze środków unijnych można
uzyskać przede wszystkim z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, a w szczególności
w ramach Priorytetu IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna,
który zakłada zmniejszenie oddziaływania sektora energetyki na środowisko, a także podwyższenie
sprawności wytwarzania, przesyłania i dystrybucji energii, poprawę efektywności energetycznej w
procesie użytkowania energii oraz wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, w tym biopaliw.
Dodatkowo przewiduje się możliwość udzielenia wsparcia na rozwój przemysłu produkującego
urządzenia dla energetyki odnawialnej, w oparciu o Priorytet X Bezpieczeństwo energetyczne, w tym
dywersyfikacja źródeł energii, a w szczególności o działanie 10.3 Rozwój przemysłu dla odnawialnych
źródeł energii.
Wsparcie finansowe można również otrzymać w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, za
które odpowiedzialne są zarządy poszczególnych województw; jak również ze środków Narodowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
NFOŚiGW opracował Program wsparcia inwestycji w odnawialne źródła energii i obiekty
wysokosprawnej kogeneracji. Budżet programu na lata 2009-2012 wynosi 1,5 mld zł. Pochodzi on z
opłat i kar, które zgodnie z zapisami ustawy Prawo energetyczne uiszczane są przez przedsiębiorstwa
na wyodrębnionym rachunku NFOŚiGW.
Dodatkowo należy zwrócić uwagę na przedsięwzięcia wpływające na poprawę warunków inwestowania
w odnawialne źródła energii. Jednym z takich działań będzie realizacja dokumentu Kierunki rozwoju
biogazowni rolniczych w Polsce, przyjętego przez Radę Ministrów 13 lipca 2010 roku, który zakłada, że
w każdej polskiej gminie do 2020 roku powstanie średnio jedna biogazownia wykorzystująca biomasę
153
MINISTERSTWO GOSPODARKI
pochodzenia rolniczego przy założeniu posiadania przez gminę odpowiednich warunków do
uruchomienia takiego przedsięwzięcia.
Ramka 12 Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce
Zasadniczym elementem Kierunków rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce jest optymalizacja systemu
prawno-administracyjnego w zakresie zakładania biogazowni rolniczych w Polsce oraz wskazanie możliwości
współfinansowania tego typu instalacji ze środków publicznych, zarówno krajowych jak i Unii Europejskiej,
dostępnych w ramach krajowych i regionalnych programów operacyjnych.
Rozwój instalacji biogazowych wpłynie na poprawę bezpieczeństwa energetycznego poprzez wzrost
zaopatrzenia w energię pochodzącą z odnawialnych źródeł. Instalacje takie umożliwią dostawy biogazu
rolniczego (o jakości gazu ziemnego) do gospodarstw domowych wsi i miasteczek oraz podmiotów
gospodarczych. Ponadto umożliwią tworzenie tzw. lokalnych łańcuchów wartości dodanej, aktywizując
gospodarczo wsie oraz zwiększając zatrudnienie na małych rynkach lokalnych. Instalacje są również szansą na
wytworzenie istotnych ilości energii elektrycznej i cieplnej z surowców nie konkurujących z rynkiem
żywnościowym jako produkty uboczne przemysłu rolno-spożywczego. Ważne jest również to, że odnawialne
źródła energii w postaci instalacji biogazowych mogą powstawać na obszarach Natura 2000, nie stanowiąc
zagrożenia dla środowiska. Jednym z końcowych efektów pozyskiwania energii z biogazowi są wysokiej jakości
nawozy organiczne również przyjazne środowisku.
Szacuje się, że w Polsce może zostać wytworzone ok. 1,7 mld m3 biogazu rocznie. Taka ilość biogazu po
oczyszczeniu mogłaby pokryć ok. 10 proc. zapotrzebowania na gaz lub w całości zabezpieczyć potrzeby
odbiorców z terenów wiejskich oraz dostarczyć dodatkowo 125 tys. MWhe (energii elektrycznej) i 200 tys. MWhc
(energii cieplnej).
Ważnym działaniem mającym pozytywny wpływ na wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii
jest również nowelizacja ustawy – Prawo energetyczne, która wprowadziła m.in. przepisy mające na
celu ułatwienie przyłączania odnawialnych źródeł energii do systemu elektroenergetycznego.
Istotnym elementem wzrastającego udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie paliwowoenergetycznym kraju jest także dynamiczny wzrost wykorzystania biokomponentów w transporcie, który
był spowodowany wejściem w życie ustaw z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach
ciekłych oraz o systemie monitorowani i kontrolowania jakości paliw, a w szczególności wprowadzeniem
w pierwszej z wymienionych regulacji, od dnia 1 stycznia 2008 r., obowiązku zapewnienia określonego
udziału biokomponentów w rynku paliw transportowych (tj. tzw. Narodowego Celu Wskaźnikowego –
NCW).
O skali tego wzrostu świadczy choćby fakt, że realizacja NCW w 2009 r. nieznacznie przekroczyła (o
0,03 pkt.proc.) wskazany NCW (4,6%). W celu zobrazowania dynamiki tego rozwoju należy zauważyć,
iż udział biokomponentów w rynku paliw transportowych w 2007 r. wyniósł zaledwie 0,68%, a w 2008 r.
3,66%.
Tabela 51 Biokomponenty – podstawowe informacje za 2009 rok
Wyszczególnienie
Jedn.
miary
Ogółem
Bioetanol
Ester
Czysty olej
roślinny
t
600.106
130.712
364.720
104.674
t
516.233
56.240
355.736
104.257
t
24.403
24.379
24
0
Ilość biokomponentów wytworzonych przez ogół
wytwórców
Ilość biokomponentów sprzedanych przez
wytwórców na terytorium kraju
Ilość biokomponentów sprzedanych przez
wytwórców podmiotom zagranicznym
Źródło: URE.
154
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W celu poprawy warunków funkcjonowania rynku biokomponentów i biopaliw ciekłych w Ministerstwie
Gospodarki trwają prace nad założeniami projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie monitorowania i
kontrolowania jakości paliw oraz ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, które będą
stanowiły transpozycję przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/30/WE z dnia 23
kwietnia 2009 r. zmieniającej dyrektywę 98/70/WE odnoszącą się do specyfikacji benzyn, oleju
napędowego i olejów pędnych oraz wprowadzającej mechanizm monitorowania i ograniczania emisji
gazów cieplarnianych pochodzących z wykorzystania paliw w transporcie drogowym oraz zmieniającej
dyrektywę Rady 1999/32/WE w odniesieniu do specyfikacji paliw wykorzystywanych przez statki żeglugi
śródlądowej oraz uchylającej dyrektywę 93/12/EWG, w zakresie zwiększenia dopuszczalnej zawartości
biokomponentów w paliwach ciekłych (do 10% w benzynach i do 7% w oleju napędowym).
Pozostałe przepisy dyrektywy 2009/30/WE zostaną transponowane do polskiego porządku prawnego w
ramach nowelizacji ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw.
Jednocześnie, w ramach prac nad transpozycją przepisów dyrektywy 2009/28/WE w sprawie
promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej
dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE znowelizowana zostanie ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o
biokomponentach i biopaliwach ciekłych. Jedną z kwestii rozważanych w ramach przedmiotowej
nowelizacji będzie wprowadzenie możliwości stosowania nowych technologii produkcji biopaliw, które
ułatwią realizację Narodowych Celów Wskaźnikowych.
Tabela 52 Biopaliwa ciekłe – podstawowe informacje za 2009 rok
Wyszczególnienie
Biopaliwa ciekłe wytworzone przez ogół
producentów
Biopaliwa ciekłe sprzedane na terytorium kraju
Biopaliwa ciekłe przeznaczone do
zastosowania w wybranych flotach oraz zużyte
na potrzeby własne
Źródło: URE.
Jedn.
miary
Ogółem
Na bazie
benzyn
silnikowych
Na bazie
oleju
napędowego
Ester
(samoistne
paliwo)
t
49.546
0
22.883
26.663
t
147.724
0
25.443
122.281
t
3.289
0
5
3.284
10.1.4. Efektywność użytkowania energii w gospodarce
Po początkowym wzroście w pierwszej połowie lat 90. i osiągnięciu najwyższego poziomu w roku 1996,
w latach 1997-2002 zużycie energii pierwotnej i finalne zużycie energii wyraźnie zmniejszały się. Spadek
zużycia energii wynikał wówczas z realizacji programów modernizacyjnych, restrukturyzacji gospodarki,
a także okresowo zmniejszonej aktywności gospodarczej. Przyniosły również efekty wdrażane programy
poprawy efektywności energetycznej oraz urynkowienie cen energii. W kolejnych latach rozpoczął się
powolny wzrost zużycia, który był kontynuowany w 2008 r.
Tabela 53 Średnioroczne zmiany wskaźników energochłonności PKB (%/rok)
Tempo zmian
1990-1993 1993-2000 2000-2008 1993-2008
Energochłonności finalnej PKB
3,46
-7,16
-2,71
-4,81
Energochłonności pierwotnej PKB
0,84
-6,77
-2,94
-4,75
Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1998-2008, GUS, Warszawa 2010.
155
1990-2008
-3,48
-3,84
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 42 Zużycie energii pierwotnej i finalne zużycie energii
120
Mteo
100
80
60
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
40
zużycie energii pierwotnej
finanlne zużycie energii z korektą klimatyczną
finanlne zużycie energii
Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1998-2008, GUS, Warszawa 2010.
Zmiany struktury finalnego zużycia energii w głównych sektorach gospodarki odzwierciedlają kierunki
rozwoju gospodarki. Restrukturyzacja przemysłu i działania przedsiębiorstw, mające na celu obniżenie
energochłonności, spowodowały zmniejszenie zużycia energii w tym sektorze. Stały rozwój transportu
drogowego i sektora usług przekłada się na wzrost udziału tych sektorów w krajowym zużyciu energii.
W sektorze gospodarstw domowych wskutek wprowadzania systemu dociepleń oraz poprawy i wzrostu
efektywności systemów grzewczych w latach 1998-2008 nastąpiła redukcja zużycia energii (o 6%).
Zmiany zachodzące w sektorze rolnictwa, polegające na likwidacji i prywatyzacji byłych państwowych
gospodarstw rolnych i tworzeniu nowoczesnych, wielkoobszarowych gospodarstw, nie przyczyniły się w
istotnym stopniu do oszczędności zużycia energii, która w tym sektorze utrzymuje się na tym samym
poziomie.
Wykres 43 Struktura finalnego zużycia w Polsce wg sektorów
% 35
30
25
20
15
10
5
0
przemysł
transport
gospodarstwa
domowe
1998
rolnictwo
usługi
2008
Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1998-2008, GUS, Warszawa 2010.
Efektem w miarę stabilnego zużycia energii oraz rosnącej wartości produktu krajowego brutto jest
zaobserwowana malejąca energochłonność pierwotna i finalna PKB.
156
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Zużycie energii w gospodarstwach domowych
Udział zużycia energii w gospodarstwach domowych w finalnym zużyciu energii w 2008 r. wyniósł 31%.
Struktura zużycia wg poszczególnych kierunków użytkowania nie wskazuje na znaczące zmiany w tym
okresie. Malejący udział zużycia energii na ogrzewanie i przygotowanie posiłków jest związany z
zastępowaniem niskosprawnych pieców węglowych nowoczesnymi urządzeniami gazowymi i
elektrycznymi. Wzrost zużycia energii elektrycznej zużywanej do zasilania urządzeń i do oświetlania
wynika natomiast z coraz lepszego wyposażenia mieszkań w urządzenia elektryczne i zmiana
zachowań użytkowników (np. zmiany w intensywności wykorzystania urządzeń – pralek, zmywarek, TV,
komputerów).
Zużycie energii w przemyśle
Zużycie finalne energii w przemyśle podlegało podobnym wahaniom jak zużycie ogółem. W drugiej
połowie lat 90. zaczął się spadek zużycia energii do poziomu 15 Mtoe w 2002 roku. Od tego czasu
zużycie utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Ok. 60% energii zużywają przemysły: hutniczy,
chemiczny i mineralny; udział ten nie zmienił się znacząco na przestrzeni 10 lat. Wzrost udziału w
strukturze zużycia zanotowały przemysł chemiczny i papierniczy. Spadek udziału obserwuje się w
przemyśle spożywczym, tekstylnym, maszyn i urządzeń. Spadki spowodowane są głównie
ograniczeniami produkcji, a nie przedsięwzięciami modernizacyjnymi mającymi na celu zmniejszenie
zużycia energii.
Wykres 44 Zużycie finalne energii w przemyśle wg nośników
Mteo
25
20
pozostałe
ciepło
energia elektryczna
węgiel
gaz
paliwa ciekłe
15
10
5
0
1990
1995
2000
2004
2005
2006
2007
2008
Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1998-2008, GUS, Warszawa 2010.
Największą dynamikę poprawy efektywności energetycznej odnotowały przemysł maszynowy i środków
transportu, a także spożywczy i tekstylny. Najwolniej zachodziła poprawa w przemyśle hutniczym,
papierniczym, drzewnym i chemicznym. Najszybsze tempo spadku energochłonności większość branż
odnotowała pomiędzy 1996 a 2000 rokiem. W 2008 roku we wszystkich branżach, za wyjątkiem
przemysłu drzewnego i chemicznego doszło do spadku energochłonności.
157
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Zużycie energii w sektorze usług
Sektor usług charakteryzuje się najbardziej stabilnymi wskaźnikami efektywności wykorzystania energii.
Energochłonność wartości dodanej, po spadku na początku lat 90. pozostaje na prawie niezmienionym
poziomie. Skala poprawy jest mniejsza zarówno od wskaźników średnich dla gospodarki, jak
i w stosunku do przemysłu, ale równocześnie jest to najbardziej efektywny pod względem
energetycznym sektor tworzenia dochodu narodowego. Wskaźnik elektrochłonności charakteryzuje się
większymi zmianami, ale podobnie jak w poprzednim przypadku utrzymuje równomierny poziom.
Wykres 45 Zmiany wskaźnika energochłonności (lewa oś) i elektrochłonności (prawa oś) wartości
dodanej w sektorze usług
350
0,1
0,09
300
0,07
250
0,06
200
0,05
0,04
150
0,03
100
kWh/EUR00
kgoe/EUR00
0,08
0,02
50
0,01
0
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
0
energochłonność wartości dodanej
elektrochłonność wartości dodanej
Źródło: Efektywność wykorzystania energii w latach 1998-2008, GUS, Warszawa 2010.
Zużycie energii w transporcie
W Polsce prawie 94% energii zużywanej w transporcie zużywane jest w transporcie drogowym,
a ok. 3% w transporcie kolejowym. Pozostałe 3% energii przypada na transport lotniczy oraz śladowe
ilości na żeglugę śródlądową i przybrzeżną. W latach 1990-2008 obserwowany był stały wzrost zużycia
paliw w transporcie drogowym (w tempie ok. 5,2% rocznie) przy jednoczesnym wyraźnym spadku
zużycia energii w transporcie kolejowym. Wynika to ze zmiany środków transportu stosowanych
do przewozu osób i towarów.
10.1.5. Europejski system handlu emisjami gazów cieplarnianych
W 2009 r. łączny przydział uprawnień do emisji CO2 w ramach europejskiego systemu handlu emisjami
gazów cieplarnianych wynosił w Polsce 201.958 tys. ton, natomiast emisja rzeczywista wyniosła
191.174 tys. ton i stanowiła 94,7% przydziału.
Obecnie kluczowymi dla polskiego sektora elektroenergetycznego w kontekście wdrożenia pakietu
klimatyczno-energetycznego są zagadnienia związane z implementacją dyrektywy dotyczącej handlu
uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (tzw. dyrektywa ETS – 2009/29/WE). Pomimo faktu, że
proces negocjacyjny zakończył się w grudniu 2008 r., wiele kluczowych pytań co do przyszłego wpływu
wdrożenia dyrektywy w Polsce pozostaje nierozstrzygniętych – np. kwestie dotyczące faktycznej
możliwości zastosowania derogacji w sektorze energetycznym, zasad mechanizmu aukcyjnego,
ustalenia wskaźników emisji dla ciepłownictwa, czy też preferencyjnych zasad dotyczących przydziału
darmowych uprawnień dla sektorów narażonych na wyciek emisji.
158
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Na forum UE trwają obecnie negocjacje dot. uzgodnień kluczowych aktów wykonawczych KE do
dyrektywy ETS. W lutym 2010 r. została przyjęta przez Komitet ds. Zmian Klimatu decyzja ws.
dofinansowania projektów demonstracyjnych CCS i innowacyjnych OZE z puli 300 mln uprawnień do
emisji gazów cieplarnianych z rezerwy dla nowych instalacji w systemie ETS. Nadal trwa proces
uzgodnienia metodologii wyznaczenia wskaźników emisji dla ciepłownictwa w celu ustalenia stopnia
darmowego przydziału uprawnień do emisji w latach 2013-2027. Proces ten potrwa do końca 2010 r.
Wkrótce należy się spodziewać rozpoczęcia procedury w zakresie przyjęcia wytycznych KE
dotyczących wdrożenia nowej dyrektywy ETS wz. okresu przejściowego dla sektora
elektroenergetycznego wobec obowiązku zakupu wszystkich uprawnień do emisji na aukcjach.
Tabela 54 Wielkości przydziałów i wykonania emisji CO2 w 2009 r.
Branża
Ciepłownie zawodowe
Elektrociepłownie przemysłowe
Elektrociepłownie zawodowe
Elektrownie zawodowe
Hutnictwo żelaza i stali
Przemysł cementowy
Przemysł ceramiczny
Przemysł chemiczny
Przemysł cukrowniczy
Przemysł drewnopochodny
Przemysł koksowniczy
Przemysł papierniczy
Przemysł pozostały
Przemysł rafineryjny
Przemysł szklarski
Przemysł wapienniczy
RAZEM
Źródło: KASHUE-KOBIZE.
2005
10.012
6.264
28.860
118.470
7.536
8.086
1.303
5.012
1.547
621
2.289
1.504
2.168
6.757
1.455
1.435
203.318
Zweryfikowana emisja [tys. ton]
2006
2007
2008
9.679
9.173
8.599
6.045
6.374
5.801
27.991
27.602
26.179
123.054
121.956
118.302
8.812
9.170
10.281
9.638
11.424
10.466
1.330
700
659
4.953
4.757
4.370
1.334
1.451
1.207
607
612
702
2.722
2.964
2.668
1.453
1.416
1.210
2.111
2.130
2.787
6.984
6.552
7.520
1.447
1.481
1.705
1.642
1.857
1.652
209.806
209.618
204.107
2009
8.550
5.290
25.271
113.790
6.807
8.796
519
4.245
1.153
588
1.956
1.342
2.501
7.407
1.400
1.561
191.174
Przydział
%
2009
nadwyżki
9.637
11,3
6.069
12,8
25.613
1,3
110.791
(-) 2,7
11.008
38,2
10.849
18,9
725
28,4
5.068
16,3
1.373
16,0
1.079
45,5
3.149
37,9
1.680
20,1
3.180
21,3
8.062
8,1
1.864
24,9
1.810
13,8
201.958
5,3
Ramka 13 Identyfikacja potencjału redukcji emisji CO2
Obecnie trwają prace nad Narodowym programem redukcji emisji gazów cieplarnianych. Przygotowywany
program pozwoli na identyfikację i ujęcie w szerokim horyzoncie czasowym działań ukierunkowanych na
redukcję emisji gazów cieplarnianych ze wszystkich obszarów działalności państwa w sposób najbardziej
efektywny kosztowo. W programie wykorzystane zostaną wnioski z analiz McKinsey & Company oraz
Międzynarodowej Agencja Energii.
− W roku 2009 firma McKinsey & Company, działając pod patronatem Ministra Gospodarki i we
współpracy z Europejską Fundacją na rzecz Klimatu (European Climate Foundation) oraz Bankiem
Światowym (World Bank), opracowała raport pt. Ocena potencjału do redukcji emisji gazów
cieplarnianych w Polsce do roku 2030. Istotą raportu jest identyfikacja działań ukierunkowanych na
redukcję emisji gazów cieplarnianych pochodzących z najważniejszych obszarów gospodarczej
działalności państwa: sektora elektroenergetycznego, budownictwa, transportu, rolnictwa oraz
sektorów przemysłowych.
− W maju 2010 roku Międzynarodowa Agencja Energii zaprezentowała analizę Energy and CO2
emissions for Poland, której celem jest wskazanie przyszłych trendów na rynkach energii oraz
kosztowa analiza instrumentów ograniczenia zmian klimatu. Istotą badania jest identyfikacja potencjału
dostępnych technicznie sposobów redukcji emisji CO2 pochodzącego ze spalania paliw w sektorze
energetycznym, ale także innych sektorach przemysłowych oraz transporcie.
159
MINISTERSTWO GOSPODARKI
10.1.6. Energetyka jądrowa
Rada Ministrów przyjęła 13 stycznia 2009 r. uchwałę Nr 4 w sprawie działań podejmowanych w zakresie
rozwoju energetyki jądrowej. Zgodnie z nią, zostaną w Polsce wybudowane co najmniej dwie
elektrownie jądrowe, a przynajmniej jedna z nich powinna rozpocząć pracę do 2020 r. Za ich budowę
odpowiedzialny będzie inwestor – Polska Grupa Energetyczna S.A.
Podejmując decyzję o rozwoju energetyki jądrowej w Polsce brano pod uwagę następujące przesłanki:
− dywersyfikacja źródeł i konieczność zastąpienia zdekapitalizowanych elektrowni systemowych;
− praktyczny brak szkodliwych dla środowiska emisji CO2, NOx, SxOy, pyłów i metali ciężkich,
− możliwość ograniczenia importu węgla i gazu ziemnego,
− stabilność i przewidywalność w długim horyzoncie czasowym kosztów wytwarzania energii
elektrycznej,
− niższe jednostkowe koszty wytwarzania w porównaniu do innych technologii energetycznych,
− stabilność i pewność zwrotu na zainwestowanym kapitale przy obecnie zakładanym 60-letnim
okresie eksploatacji elektrowni jądrowych,
− możliwość tworzenia wieloletnich zapasów paliwa jądrowego,
− bezpieczeństwo dostaw paliwa jądrowego poprzez możliwość wyboru dostawców uranu z
różnych regionów świata, z państw stabilnych politycznie,
− lepsze od innych technologii energetycznych podejście do odpadów (nie rozpraszanie, staranne
zbieranie, zagospodarowywanie i składowanie pod nadzorem),
− internalizacja kosztów zewnętrznych (uprawnień do emisji CO2, zdrowotnych itp.),
− zaoszczędzenie dla przyszłych pokoleń zasobów organicznych paliw kopalnych, w tym
zachowanie zasobów węgla jako cennego surowca dla przemysłu chemicznego i
farmaceutycznego,
− ożywienie gospodarcze regionów i możliwość zdynamizowania krajowego przemysłu,
− rozwój zaplecza naukowo-badawczego energetyki jądrowej,
− rozwój atomowych kierunków kształcenia na wyższych uczelniach,
− wzrost innowacyjności gospodarki.
− rosnące poparcie społeczne dla energetyki jądrowej.
Działania dotyczące energetyki jądrowej są wskazanym w przyjętym przez Radę Ministrów 11 sierpnia
2009 r. Ramowym harmonogramie działań dla energetyki jądrowej: Przewiduje on następujące etapy
działań:
Etap I do 31.12.2010: opracowanie i przyjęcie przez Radę Ministrów Programu polskiej energetyki
jądrowej,
Etap II 2011 – 2013: ustalenie lokalizacji i zawarcie kontraktu na budowę pierwszej elektrowni jądrowej,
Etap III 2014 – 2015: wykonanie projektu technicznego i uzyskanie wszystkich wymaganych prawem
uzgodnień i zezwoleń,
Etap IV 2016 – 2020: budowa pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce.
Szczegółowe działania związane z wprowadzaniem energetyki jądrowej zawarte są w Ramowym
harmonogramie działań dla energetyki jądrowej oraz stanowiącym załącznik do Polityki energetycznej,
Programie działań wykonawczych na lata 2009-2012. W 2009 roku podjęto następujące działania:
− stworzenie podstaw instytucjonalnych do przygotowania i wdrożenia programu polskiej
energetyki jądrowej,
− określenie niezbędnych zmian ram prawnych dla wdrożenia programu polskiej energetyki
jądrowej oraz przygotowanie i koordynacja wdrażania tych zmian,
160
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
− przygotowanie projektu programu polskiej energetyki jądrowej będącego podstawą konsultacji
społecznych oraz przeprowadzenie tych konsultacji, a następnie przedstawienie go do
zatwierdzenia Radzie Ministrów,
− przygotowanie Państwowej Agencji Atomistyki (PAA) do pełnienia roli dozoru jądrowego i
radiologicznego dla potrzeb energetyki jądrowej,
− realizacja programu kształcenia kadr dla instytucji związanych z energetyką jądrową,
− przygotowanie i przeprowadzenie kampanii informacyjnej i edukacyjnej, dotyczącej programu
polskiej energetyki jądrowej,
− analizy lokalizacyjne dla składowiska odpadów promieniotwórczych wraz z projektem
składowiska i przygotowaniem jego budowy,
− budowa zaplecza naukowo-badawczego oraz wspieranie prac nad nowymi technologiami
reaktorów i synergią węglowo-jądrową. Przygotowanie programu udziału Polski we wszystkich
fazach cyklu paliwowego,
− przygotowanie udziału polskiego przemysłu w programie energetyki jądrowej,
− przygotowanie planów dostosowania sieci przesyłowej dla elektrowni jądrowych,
− rozpoznawanie zasobów uranu na terytorium Polski,
− analizy lokalizacyjne dla elektrowni jądrowych.
Zgodnie z Polityką energetyczną Polski do roku 2030 - w 2030 roku w elektrowniach jądrowych w
Polsce powinno być zainstalowane ok. 6000 MW mocy wytwórczych.
10.1.7. Bezpieczeństwo sektora naftowego
W ciągu minionych 20 lat poziom bezpieczeństwa sektora naftowego w Polsce wzmocnił się. Rozwój
gospodarczy kraju wymagał zapewnienia potrzeb energetycznych uwzględniających zagwarantowania
dostępu do surowców energetycznych, w szczególności ropy naftowej, oraz zapewnienia
bezpieczeństwa paliwowego. W celu zapewnienia ciągłości zaopatrzenia rynku w paliwa, zapasy ropy
naftowej i paliw ciekłych tworzone są w Polsce od 1998 r. Jednym z największych sukcesów w
minionych 20 latach było uzyskanie w dniu 25 września 2008 r. przez Rzeczpospolitą Polską
członkostwa w Międzynarodowej Agencji Energetycznej (agenda OECD).
Podstawę bezpieczeństwa sektora gwarantują stabilne źródła surowca (ropy naftowej) oraz odpowiedni
poziom rozwoju spółek naftowych, zapewniający ciągłość zaopatrzenia rynku w paliwa oraz tworzenie
zapasów ropy naftowej i paliw ciekłych.
Zważywszy na położenie geograficzne oraz infrastrukturę przesyłową Polski, głównym źródłem dostaw
ropy naftowej do Polski jest Rosja (18,93 mln ton, 94,2%, I kwartał br. – 4,89 mln ton, 96,7%). Dostawy
surowca z tego kierunku zapewnia rurociąg Przyjaźń , którego właścicielem i operatorem jest spółka
Skarbu Państwa – Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych Przyjaźń S.A. Przepustowość
przesyłowa rurociągu na odcinku od granicy białoruskiej do Płocka wynosi 50 mln ton ropy naftowej
rocznie (kierunek wschodni zabezpiecza budowa III nitki Odcinka Wschodniego). W ramach strategii
PERN Przyjaźń S.A. na lata 2010-2015, przewidziano dokończenie tej inwestycji bez budowy
dodatkowych pompowni, co gwarantuje przepustowość na tym odcinku wystarczającą dla zrealizowania
przez spółkę pełnych dostaw dla swoich klientów). Import ropy naftowej w roku 2009 wyniósł 20,09 mln
ton (I kwartał br. 5,06 mln ton), z kolei eksport ropy naftowej wyniósł 0,22 mln ton (I kwartał br. 0,05 mln
ton). Zużycie ropy naftowej (przerób w rafineriach) w 2009 r. wyniosło 20,3 mln ton (I kwartał br. 5,19
mln ton), z czego na rafinerię PKN ORLEN S.A. w Płocku przypadało 14,52 mln ton (I kwartał br. – 3,49
mln ton), a na rafinerię Grupy LOTOS S.A. przypadało 5,46 mln ton (I kwartał br. – 1,61 mln ton).
161
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Alternatywną infrastrukturę dostaw dla ropy naftowej zapewnia port w Gdańsku. Jego możliwości
przeładunkowe wynoszą 34 mln ton ropy naftowej rocznie, co w pełni zabezpiecza zapotrzebowanie
krajowe na surowiec drogą dostaw morskich.
W odniesieniu do produktów gotowych, infrastrukturę logistyczną paliw tworzą m.in. bazy paliw oraz
terminale paliwowe, rurociągi produktowe, transport kolejowy oraz transport autocysternowy. 10
listopada 2009 roku, pomiędzy Skarbem Państwa a Przedsiębiorstwem Eksploatacji Rurociągów
Naftowych Przyjaźń S.A., została zawarta umowa przeniesienia udziałów Skarbu Państwa w spółce
Operator Logistyczny Paliw Płynnych Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Płocku
(OLPP) do PERN Przyjaźń S.A. Celem przeniesienia udziałów Skarbu Państwa w OLPP do PERN, była
konsolidacja kluczowych przedsiębiorstw logistycznych w branży paliw płynnych. Oznacza to
utworzenie Grupy Kapitałowej PERN Przyjaźń SA, silnej grupy kapitałowej, która przyczyni się do
zwiększenia wiarygodności spółek na rynku oraz do obniżenia kosztów ich funkcjonowania. Połączenie
obu przedsiębiorstw w grupie kapitałowej jest też korzystne dla zapewnienia bezpieczeństwa
energetycznego kraju (OLPP powołany został w 2006 r. w celu zapewnienia wszystkim uczestnikom
rynku naftowego dostępu do infrastruktury logistycznej paliw płynnych oraz warunków dla rozwoju
systemu logistycznego paliw płynnych).
Największą krajową firmą działającą w sektorze naftowym jest Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A.
posiadający jeden z najnowszych i najnowocześniejszych kompleksów rafineryjno-petrochemicznych w
Europie (będący m.in. właścicielem ORLEN Deutschland, rafinerii w Możejkach na Litwie – AB Mazeikiu
Nafta, większościowym właścicielem Inowrocławskich Kopalni Solino oraz czeskiego Unipetrolu, w
skład którego wchodzą m.in.: rafinerie w Kralupach i Litwinowie oraz przedsiębiorstwo dystrybucyjne
Benzina).
Grupa LOTOS S.A. jest drugim co do wielkości podmiotem działającym w sektorze naftowym.
Wchodząca w skład Grupy Rafineria Gdańska posiada zdolności przerobowe wynoszące ok. 6 mln ton
rocznie a do roku 2012 planowany jest wzrost mocy przerobowych do ok. 10,5 mln ton rocznie. W
grudniu 2009 r., w ramach realizacji Programu 10+, zakończono budowę zintegrowanej instalacji
destylacji atmosferyczno próżniowej (CDU/VDU), której uruchomienie pozwoli na zwiększenie przerobu
ropy naftowej do 7-8 mln ton w 2010 r. W skład Grupy LOTOS wchodzi także spółka wydobywcza
LOTOS Petrobaltic oraz LOTOS Exploration and Production Norge AS.
Bezpieczeństwo zaopatrzenia rynku w paliwa jest regulowane ustawą z dnia 16 lutego 2007 r. o
zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w
sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym. Ustawa
wraz z aktami wykonawczymi określa środki przeciwdziałania zakłóceniom w dostawach ropy i paliw
precyzując procedury ich uruchamiania i mechanizmy wdrażania. Na mocy tej ustawy firmy zajmujące
się handlem ropą naftową i paliwami, w tym LPG lub ich produkcją, są objęte obowiązkiem tworzenia i
utrzymywania zapasów obowiązkowych.
Uwzględniając poziom zużycia produktów rafinacji ropy naftowej w Polsce w roku 2009, można przyjąć,
że obecne zdolności produkcyjne polskich rafinerii są wystarczające dla pokrycia zapotrzebowania na
benzyny silnikowe, lekkie i ciężkie oleje opałowe oraz w ok. 80% zapotrzebowania na oleje napędowe.
Zgodnie z danymi za kwiecień 2010 r. poziom zapasów ropy naftowej i produktów naftowych w
przeliczeniu na końcowe produkty ogółem wyniósł 5,6 mln ton – ilość ta w pełni zabezpiecza
wymagania Unii Europejskiej i MAE w zakresie wielkości zapasów.
162
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ramka 14 Ustawa o finansowaniu interwencyjnych zapasów ropy naftowej i paliw płynnych – plany
Ministerstwo Gospodarki kontynuuje prace nad nową ustawą o finansowaniu interwencyjnych zapasów ropy
naftowej i paliw płynnych. Planowane jest ograniczenie obowiązku fizycznego utrzymywania zapasów przez
przedsiębiorców w zamian za opłatę celową na utrzymywanie rezerw przez powołaną do tego instytucję.
Oznacza to rozdzielenie fizycznego obowiązku utrzymywania zapasów interwencyjnych, który spoczywałby na
wyznaczonym podmiocie, od finansowego obowiązku tworzenia zapasów, który realizowałyby podmioty obecnie
odpowiedzialne za tworzenie i utrzymywanie zapasów obowiązkowych ropy naftowej i paliw. Planowane zmiany
wpisują się w kierunki zmodyfikowanych przepisów unijnych, tj. Dyrektywy Rady 2009/119/WE z dnia 14
września 2009 r. nakładającej na państwa członkowskie obowiązek utrzymywania minimalnych zapasów ropy
naftowej lub produktów ropopochodnych (ostateczny termin implementacji dyrektywy przypada na dzień 31
grudnia 2012 r.). W czerwcu 2010 r. projekt założeń do ustawy o zapasach ropy naftowej i paliw ciekłych został
skierowany do konsultacji międzyresortowych i społecznych.
10.1.8. Bezpieczeństwo sektora gazowego
W Polsce w 2009 r. wydobycie krajowe gazu ziemnego wyniosło 4.270,29 mln m3 (w przeliczeniu na gaz
ziemny wysokomentanowy). Na 31 grudnia 2009 r. stan zasobów wydobywalnych gazu ziemnego ze
złóż krajowych wynosił ok. 98 mld m3 (w przeliczeniu na gaz wysokomentanowy). Zużycie krajowe gazu
ziemnego w 2009 r. wyniosło ok. 13,28 mld m3.
Struktura dostaw gazu ziemnego na rynek Polski w 2009 r. przedstawiała się następująco:
− wydobycie krajowe – 4.270,29 mln m3 (w przeliczeniu na gaz ziemny wysokometanowy) w tym
wydobycie gazu wysokometanowego – 1.645,02 mln m3, gazu naazotowanego – 2.433,57 mln
m3 oraz wydobycie gazu z odmetanowania kopalń – 191,70 mlm m3;
− import z kierunku wschodniego – 8.407,42 mln m3,
− pozostały import (Niemcy, Czechy) – 1.028,07 mln m3.
Eksport gazu ziemnego z Polski wyniósł w 2009 r. 38,93 mln m3 (Niemcy).
Tabela 55 Poziom zapasów handlowych i obowiązkowych w podziemnych magazynach gazu ziemnego
wysokometanowego (stan na dzień 31 grudnia 2009 r.)
Nazwa
magazynu
Rodzaj
Wierzchowice
złoże wyeksploatowane
Mogilno
kawerny
Husów
złoże wyeksploatowane
Strachocina
złoże wyeksploatowane
Swarzów
złoże wyeksploatowane
Brzeźnica
złoże wyeksploatowane
Razem
Źródło: OGP GAZ-SYSTEM S.A
Pojemność
czynna
[w mln m3]
575,0
370,2
350,0
150,0
90,0
65,0
1.600,0
Stan
napełnienia
[w mln m 3]
386,6
302,3
270,4
99,0
49,6
41,2
1.149,1
% napełnienia
pojemności
czynnej
67,2
81,7
77,3
66,0
55,1
63,4
71,8
PGNiG S.A. jest największym polskim przedsiębiorstwem w sektorze poszukiwania i wydobycia gazu
ziemnego. Spółka posiada również koncesję na magazynowanie paliw gazowych i jest właścicielem
wszystkich podziemnych magazynów gazu ziemnego w Polsce. PGNiG S.A. jest także liderem rynku w
zakresie obrotu gazem ziemnym i głównym importerem tego gazu do Polski. Akcjonariuszami PGNiG
S.A. są: Skarb Państwa, uprawnieni pracownicy oraz pozostali akcjonariusze. 6 czerwca 2009 r.
rozpoczął się proces bezpłatnego wydawania akcji uprawnionym pracownikom, którzy otrzymają łącznie
750 mln akcji (15% kapitału zakładowego). Według stanu na koniec 2009 r. uprawnieni pracownicy
otrzymali 13,2% pierwotnego kapitału (przed podwyższeniem). Skarb Państwa posiada po wydaniu tych
walorów akcje stanowiące 72,9% spółki PGNiG S.A.
163
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Według stanu na koniec 2009 r. PGNiG S.A. posiada 81 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż
ropy naftowej i gazu. PGNiG S.A. mając na celu dywersyfikację dostaw gazu ziemnego do kraju
prowadzi również działalność poszukiwawczą poza granicami kraju w szczególności na Morzu
Północnym, w Egipcie, w Libii oraz w Danii.
Na koniec 2009 r. pojemność czynna podziemnych magazynów gazu ziemnego wysokometanowego
wyniosła 1,60 mld m3 oraz 0,03 mld m3 w magazynie gazu zaazotowanego (PMG Daszewo)74.
W sezonie 2009/2010 wielkość zapasów obowiązkowych utrzymywanych przez PGNiG S.A., zgodnie z
ustawą o zapasach, wyniosła ok. 413 mln m3 gazu ziemnego.
Według Programu rozwoju pojemności magazynowej PMG realizowanego przez PGNiG S.A. do roku
2015 pojemność czynna magazynowa w zakresie gazu wysokometanowego wzrośnie o ok. 2 mld m3 do
wielkości rzędu ok. 3,6 mld m3. Łączna pojemność magazynów, wraz z magazynami na gaz
zaazotowany, wyniesie ok. 3,8 mld m3. Łączny koszt prowadzonych w PGNiG S.A. inwestycji w
podziemne magazyny gazu wyniesie 3,8 mld zł, z czego w roku 2009 inwestycje były na poziomie ok.
800 mln zł. W związku z powyższym w PGNiG S.A. podjęto decyzję o przystąpieniu do Programu
Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2008-2013 w celu pozyskania środków na dofinansowanie.
Do POIiŚ zostały zgłoszone cztery projekty inwestycyjne spełniające kryteria programu:
− Rozbudowa PMG Wierzchowice do pojemności czynnej 1,2 mld m3,
− Rozbudowa PMG Strachocina do pojemności 330 mln m3,
− Rozbudowa KPMG Mogilno o pojemność 100 mln m3 (dwie kawerny),
− Budowa KPMG Kosakowo o pojemności 100 mln m3.
Operator systemu przesyłowego
OGP GAZ-SYSTEM S.A. jest jednoosobową spółką Skarbu Państwa wpisaną na listę przedsiębiorstw o
znaczeniu strategicznym dla polskiej gospodarki75, odpowiadającą za bezpieczeństwo dostarczania
gazu ziemnego sieciami przesyłowymi. W 2009 r. Spółka eksploatowała sieć gazociągów przesyłowych
o długości ok. 9.709 km z czego 8.637 km sieci jest własnością OGP Gaz – System S.A. a pozostałe
1.072 km zarządzane jest przez Spółkę na podstawie umowy leasingu operacyjneg zawartej z PGNiG
S.A. 6 lipca 2005 r. Spółka posiada również 100% udziałów w spółce Polskie LNG S.A. odpowiedzialnej
za budowę terminalu skroplonego gazu ziemnego LNG w Świnoujściu.
Operator systemu magazynowego
31 grudnia 2008 r. Prezes URE wyznaczył PGNiG S.A. operatorem systemu magazynowania paliw
gazowych (OSM) na okres od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2025 r. W celu zapewnienia
wyodrębnienia organizacyjnego i księgowego PGNiG S.A. utworzyło oddział spółki, który pełni funkcje
OSM pod nazwą Polskie Górnictwo Naftowe Spółka Akcyjna w Warszawie – Oddział Operator Systemu
Magazynowania w Warszawie. W sierpniu 2009 r. nastąpiło przydzielenie usług magazynowania paliwa
gazowego. W wyniku przeprowadzonego postępowania udostępniono łącznie 627 pakietów usługi
magazynowej.
74 Budowę PMG Daszewo zakończono w listopadzie 2009 r. i oddano do eksploatacji. Pojemność czynna magazynu wynosi
0,03 mld m3.
75 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie określenia przedsiębiorstw państwowych oraz
jednoosobowych spółek Skarbu Państwa o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa (Dz. U. Nr 15, poz. 123).
Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 września 2008 r. w sprawie listy spółek o istotnym znaczeniu dla porządku
publicznego lub bezpieczeństwa publicznego (Dz. U. Nr 192, poz. 1184).
164
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Operatorzy systemów dystrybucyjnych
Działalnością dystrybucyjną w ramach Grupy Kapitałowej PGNiG (zwanej dalej GK PGNiG) zajmuje się
sześć Regionalnych Spółek Gazownictwa odpowiedzialnych za dostarczanie paliwa gazowego do
odbiorców domowych, przemysłowych i hurtowych jak również za eksploatację, remonty i rozbudowę
gazociągów. W 2009 r. długość sieci dystrybucyjnej zarządzanej przez Spółki Gazownictwa wynosiła
ogółem 115,8 tys. km, a gaz ziemny dostarczany był do ok. 6,6 mln odbiorców.
System Gazociągów Tranzytowych EuRoPol GAZ S.A.
SGT EuRoPol GAZ S.A., jest właścicielem polskiego odcinka gazociągu Jamał-Europa. W 2009 r.
polskim odcinkiem tego gazociągu przesłano ok. 27,15 mld m3 gazu ziemnego dla OAO Gazprom
eksport i ok.2,84 mld m3 dla PGNiG S.A. Akcjonariuszami SGT EuRoPol GAZ S.A. są: OAO Gazprom
eksport (48%), PGNiG S.A. (48%) oraz Gas-Trading S.A. (4%).
10.2. Identyfikacja zagrożeń
Sytuacja sektora elektroenergetycznego stanowi wypadkową oceny kondycji poszczególnych
podsektorów. Każdy z nich charakteryzuje się specyfiką szans i zagrożeń działalności. Za główne i co
warto podkreślić nie zmieniające się od lat zagrożenia w funkcjonowaniu podsektorów uważa się:
Podsektor wytwarzania
− spełnienie wymagań UE, co do poziomu emisji NOx, SO2,
− tryb przyznawania uprawnień do emisji CO2 nie pozwalający na wywiązywanie się z przyjętych
zobowiązań w danym okresie,
− istotne zaostrzenie warunków konkurencji na rynku ciepła wobec: liberalizacji rynku,
oszczędności zużycia ciepła, likwidacji firm oraz rozwoju kogeneracji rozproszonej,
− poniesienie olbrzymich wydatków na budowę nowych mocy wytwórczych energii elektrycznej.
Podsektor przesyłu
− konieczność poniesienia dużych nakładów finansowych na realizację inwestycji w sieci
przesyłowej,
− długotrwałe procedury związane z realizacją inwestycji infrastrukturalnych.
Podsektor dystrybucji
− generowanie dodatkowych kosztów prowadzących do wzrostu cen i spadku konkurencyjności
usług w wyniku dostosowania Prawa energetycznego do dyrektyw Unii Europejskiej i związaną
z tym przebudową infrastruktury technicznej, teleinformatycznej oraz organizacyjnej,
− konieczność poniesienia znacznych nakładów na rozbudowę sieci dystrybucyjnej
elektroenergetycznej,
− trudności w spełnieniu wymagań dotyczących jakości energii i bezpieczeństwa dostaw
związane z ekonomicznym i technicznym starzeniem się infrastruktury energetycznej na
terenach wiejskich,
− bariery utrudniające realizację inwestycji liniowych.
Podsektor obrotu energią elektryczną
− wysokie koszty wynikające z potrzeby wypełnienia obowiązków w zakresie nabycia świadectw
pochodzenia energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii oraz kogeneracji (zielone
i czerwone),
− perspektywiczne problemy zaspokojenia popytu na energię elektryczną przy malejącym
potencjale wytwórczym, w przypadku niewystarczających inwestycji w nowe moce wytwórcze,
165
MINISTERSTWO GOSPODARKI
− rozwój rynku dostawcy przy dużej konkurencji wśród spółek obrotu może zmniejszyć marże
tych spółek.
Z kolei podstawowym zagrożeniem dla bezpieczeństwa energetycznego w sektorze naftowym w
Polsce jest niewielki stopień dywersyfikacji źródeł dostaw ropy naftowej. Konieczne jest dążenie do
zwiększenia możliwości dostaw ropy naftowej z różnych regionów świata, od różnych dostawców z
wykorzystaniem alternatywnych szlaków transportu. Elementem zapobiegania zagrożeniom są próby
uzyskania przez polskie przedsiębiorstwa dostępu do własnych złóż ropy naftowej, poza granicami kraju
oraz planowane zwiększenie wydobycia krajowego.
Potencjalne zagrożenie może stanowić zmiana tras transportu ropy naftowej największego dostawcy
surowca Rosji, związana z budową rurociągu BTS-2 mająca na celu zwiększenie eksportu rosyjskiej
ropy przez port w Primorsku, co w konsekwencji może doprowadzić do ograniczenia transportu ropy
rurociągiem Przyjaźń. System utrzymywania zapasów interwencyjnych ropy naftowej i paliw (ustawa z
dnia 16 lutego 2007 r. oraz prace nad nową ustawą o finansowaniu interwencyjnych zapasów ropy
naftowej i paliw płynnych), jak i przystąpienie Polski do Międzynarodowej Agencji Energetycznej (25
września 2008 r.) przyczyniły się do znacznego zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego Polski.
Stałym i trudnym do przewidzenia zagrożeniem sektora energetycznego jest możliwość wystąpienia
katastrofy technicznej lub naturalnej, co skutkować może zakłóceniami dostaw nośników energii tak do
odbiorców indywidualnych jak i przedsiębiorstw. Ważną kwestią jest zagrożenie atakiem
terrorystycznym na elementy infrastruktury przesyłowej, przetwórczej i magazynowej (w kontekście
uzależnienia dostaw ropy naftowej do Polski, każdy taki atak na terytorium państwa trzeciego może
mieć bezpośrednie przełożenie na bezpieczeństwo energetyczne Polski).
W Polsce nie istnieją także realne możliwości zastąpienia, w razie kryzysu, ropy naftowej innymi
rodzajami paliw (fuel switching). Czynnikiem ryzyka jest również niestabilność cen ropy naftowej, nie do
końca powodowana względami czysto ekonomicznymi.
166
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
11. BUDOWNICTWO
11.1. Wartość dodana brutto i produkcja sprzedana budownictwa
11.1.1. Makroekonomiczne uwarunkowania dynamiki i wielkości produkcji
budownictwa
Budownictwo jest jedną z podstawowych sekcji gospodarki narodowej, a jego rozwój jest ściśle
powiązany z rozwojem innych dziedzin gospodarki, a także sytuacją ekonomiczną ludności. Ożywiona
aktywność inwestycyjna podmiotów gospodarczych jest głównym czynnikiem kreującym popyt na usługi
budowlane. Do utrzymania pozytywnych tendencji w branży budowlanej niezbędna jest poprawa
sytuacji w całej gospodarce. Pomimo, iż wpływ zjawisk kryzysowych o charakterze globalnym na
sytuację makroekonomiczną Polski był znacznie mniejszy niż w innych krajach europejskich,
pogorszenie ogólnych wskaźników makroekonomicznych wpłynęło na osłabienie tempa wzrostu
produkcji budowlanej.
Jednocześnie pomimo że w roku 2009 nakłady brutto na środki trwałe były niższe niż przed rokiem o
0,8%, to wzrost wartości dodanej w budownictwie był nieznacznie wyższy (4,8%) niż w roku poprzednim
(4,6%). Wartość dodana brutto wytworzona w budownictwie w roku 2009 wyniosła 84,7 mld zł, co
stanowiło 7,1% wartości dodanej brutto ogółem.
Wykres 46 Zmiany nakładów brutto na środki trwałe oraz wartości dodanej brutto budownictwa w latach
2006-2009 (w % w stosunku do roku poprzedniego, ceny stałe)
% 20
15
17,6
14,9
11,6
10
9,6
10,8
4,6
5
4,8
0
nakłady
-0,8
wartość dodana
-5
2006
2007
2008
2009
Źródło: GUS.
Charakterystyczną cechą produkcji budownictwa w latach 2007-2009 było zróżnicowanie jej wielkości i
dynamiki w poszczególnych kwartałach, co wynikało zarówno z czynników sezonowych, jak i
koniunkturalnych.
167
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2007 roku, po bardzo wysokim wzroście w I kwartale, w kolejnych kwartałach obserwowano
stopniowe spowolnienie tempa wzrostu wartości dodanej. W dwóch pierwszych kwartałach roku 2008
ponownie zanotowano przyspieszenie tempa wzrostu wartości dodanej brutto, jednak w III kwartale
dynamika powtórnie spowolniła, a w IV – zanotowano jej bezwzględny spadek. Wahania dynamiki
wartości dodanej brutto miały również miejsce w roku 2009. W pierwszych trzech kwartałach
odnotowano stopniowy wzrost dynamiki. W IV kwartale dynamika wyraźnie spowolniła, powracając do
poziomu z I kwartału. I kwartał roku 2010 przyniósł spadek wartości dodanej brutto budownictwa. Było
to spowodowane głównie niesprzyjającymi warunkami pogodowymi, które skutecznie ograniczyły
aktywność przedsiębiorstw z branży budowlanej.
Wykres 47 Wzrost wartości dodanej brutto w budownictwie w latach 2006-2010 (w % do analogicznego
kwartału roku poprzedniego, ceny stałe)
%
34,8
35
30
25
20
16,3
11,8
9,1
15
10
5
12,8
7,9
4,1
1,6
11,0
9,2
4,4
3,64,6
7,2
3,5
0
-1,1
-5
-5,8
-10
2006
2007
I kw.
2008
II kw.
III kw.
2009
2010
IV kw.
Źródło: GUS.
11.1.2. Dynamika i struktura produkcji budowlano-montażowej
W 2009 roku sprzedaż produkcji budowlano-montażowej zrealizowanej przez wszystkie
przedsiębiorstwa budowlane była wyższa niż w roku poprzednim o 2,5%, wobec wzrostu o 12,1% w
roku 2008 oraz o 16,5% w roku 2007.
W 2009 r. sprzedaż produkcji budowlano-montażowej (w podmiotach o liczbie pracujących powyżej 9
osób) ukształtowała się na poziomie 80,0 mld zł, co oznacza wzrost o 3,7% w porównaniu z rokiem
2008. Szybszy wzrost dotyczył sprzedaży robót o charakterze remontowym (o 8,6%), niż inwestycyjnym
(o 1,7%). Udział robót inwestycyjnych w produkcji budowlano-montażowej zmniejszył się w porównaniu
z 2008 r. o 1,4 pkt proc. – do 68,9%.
Wzrost produkcji budowlano-montażowej był wynikiem zwiększenia sprzedaży w przedsiębiorstwach
zajmujących się głównie robotami związanymi z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej – o 16,9%,
przy spadku w przedsiębiorstwach zajmujących się głównie robotami budowlanymi specjalistycznymi (o
5,3%) oraz budową budynków (o 1,1%).
Efektem zróżnicowanej dynamiki w poszczególnych działach były zmiany w strukturze sprzedaży.
Zwiększył się udział przedsiębiorstw zajmujących się głównie robotami związanymi z budową obiektów
inżynierii lądowej i wodnej, kosztem pozostałych dwóch ww. działów.
168
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 56 Dynamika oraz struktura sprzedaży produkcji budowlano-montażowej w przedsiębiorstwach
budowlanych o liczbie pracujących powyżej 9 osób w latach 2008-2009
Ogółem
Z ogółem działy:
− budowa budynków
− budowa obiektów inżynierii lądowej i wodnej
− roboty budowlane specjalistyczne
Źródło: GUS.
2008
2009
rok poprzedni = 100
110,9
103,7
2008
2009
struktura w %
100,0
100,0
108,6
113,7
111,9
46,3
31,2
22,5
98,9
116,9
94,7
44,1
35,4
20,5
W I półroczu 2010 roku nastąpił spadek produkcji budowlano-montażowej o 6,1%, w tym
w przedsiębiorstwach zajmujących się głównie budową budynków – o 6,7%, robotami budowlanymi
specjalistycznymi – o 6,0% oraz budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej – o 5,1%.
11.2. Budownictwo mieszkaniowe
11.2.1. Ogólna sytuacja budownictwa mieszkaniowego
Obecna sytuacja mieszkaniowa Polski jest wynikiem zjawisk, które nawarstwiły się w ciągu ostatnich
kilkudziesięciu lat. Potrzeby mieszkaniowe polskiego społeczeństwa są duże, ale z ich zaspokajaniem
od dawna jest problem. Dane GUS dotyczące wyników budownictwa mieszkaniowego w 2009 roku tylko
potwierdzają, że kryzys w budownictwie mieszkaniowym pogłębia się. Utrzymująca się coraz mniejsza
liczba rozpoczynanych budów to zły znak dla wszystkich, którzy w najbliższej przyszłości zamierzają
kupić własne mieszkanie. Obecny model budownictwa mieszkaniowego również nie prezentuje się
dobrze. Tam, gdzie potrzeby są największe, buduje się najmniej. Zaledwie 10% z oddanych ogółem
mieszkań stanowią łącznie mieszkania komunalne, spółdzielcze, społeczne i socjalne.
Problem braku mieszkań jest przede wszystkim związany z niedostateczną dostępnością rozumianą
jako możliwość zaspokajania potrzeb mieszkaniowych. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w Polsce
nie wystarcza na nabycie nawet 1 m2 powierzchni mieszkania.
Cechą charakterystyczną polskiego rynku mieszkaniowego jest duża nieelastyczność podaży. Niskie
dochody społeczeństwa i wysokie koszty budowy oraz cen nowych mieszkań powodują, że jedynie
część społeczeństwa może zaspokoić swoje potrzeby mieszkaniowe. Jednocześnie jednak w okresach
zwiększonego popytu, spowodowanego np. zmniejszeniem oprocentowania kredytów hipotecznych lub
poprawy sytuacji na rynku pracy, ceny mieszkań na rynku gwałtownie rosną.
Dodatkowo, globalny kryzys finansowy spowodował znaczne zaostrzenie kryteriów kredytowych, co z
kolei wpłynęło na zmniejszenie dostępności kredytów oraz wzrost kosztów pozyskania pieniędzy na
rynku kapitałowym zarówno dla firm jak i gospodarstw domowych.
W rezultacie rok 2009 okazał się rekordowy pod względem przyznanych kredytów w ramach
funkcjonującego od roku 2007 rządowego programu Rodzina na swoim. W początkowym okresie
obowiązywania program nie cieszył się dużą popularnością kredytobiorców. Jednak od początku roku
2009 liczba przyznawanych kredytów systematycznie wzrastała. W rezultacie w roku 2009 udzielono
blisko 30 tys. kredytów z dopłatami Skarbu Państwa. W całym okresie obowiązywania programu
Rodzina na swoim, tj. od stycznia 2007 r. z kredytu preferencyjnego skorzystało ponad 38,5 tysiąca
rodzin, zaciągając kredyty na kwotę 6,17 mld zł.
169
MINISTERSTWO GOSPODARKI
11.2.2. Budownictwo mieszkaniowe w 2009 roku
W 2009 roku oddano do użytkowania nieco ponad 160 tys. mieszkań, tj. o 5170 mieszkań (o 3,1%)
mniej niż w roku 2008 (wówczas wzrost wyniósł 23,6%).
Tabela 57 Liczba mieszkań oddanych do użytku według form budownictwa w latach 2007-2009
Formy budownictwa
2007
Liczba
2006=100
mieszkań
133.698
115,9
71.643
124,4
Ogółem
Indywidualne
Przeznaczone na sprzedaż lub
45.653
120,3
wynajem
Spółdzielcze
8.240
91,2
Społeczne czynszowe
5.281
87,8
Komunalne
2.452
54,3
Zakładowe
429
178,0
Źródło: Budownictwo mieszkaniowe I-IV kwartał 2009 r.
2008
Liczba
2007=100
mieszkań
165.192
123,6
83.338
116,3
2009
Liczba
2008=100
mieszkań
160.019
96,9
72.210
86,6
66.703
146,1
72.098
108,1
8.647
3.205
2.722
577
104,9
60,7
111,0
134,5
7.260
3.600
4.202
649
84,0
112,3
154,5
112,5
Mniej mieszkań oddano do użytkowania w budownictwie indywidualnym oraz spółdzielczym. W
pozostałych formach budownictwa wystąpił wzrost liczby mieszkań. W strukturze mieszkań oddanych
do użytkowania, w porównaniu z 2008 r., zwiększył się udział mieszkań realizowanych w budownictwie
przeznaczonym na sprzedaż lub wynajem, komunalnym, społecznym czynszowym i zakładowym.
Zmniejszył się natomiast udział budownictwa indywidualnego i spółdzielczego.
W 2009 r. znacznie pogłębił się zapoczątkowany w roku poprzednim spadek wydanych pozwoleń na
budowę mieszkań oraz rozpoczętych budów. W rezultacie wydano pozwolenia na budowę 168 tys.
mieszkań w 96 tys. nowych budynkach mieszkalnych, wobec 220 tys. mieszkań w roku 2008.
Rozpoczęto budowę 143 tys. mieszkań, tj. o 32 tys. mieszkań mniej (18,2%) niż w 2008 r. Spadek liczby
mieszkań, których budowę rozpoczęto odnotowano w budownictwie: przeznaczonym na sprzedaż lub
wynajem, indywidualnym, spółdzielczym, społecznym czynszowym oraz zakładowym. Więcej mieszkań
rozpoczęto jedynie w budownictwie komunalnym. Szacuje się, że w końcu grudnia 2009 r. w budowie
było 670,3 tys. mieszkań, tj. o 2,3% mniej niż w końcu grudnia 2008 r.
W I półroczu 2010 r. oddano do użytkowania 64 tys. mieszkań, o 16,0% mniej niż w I półroczu 2009 r. i
wydano pozwolenia na budowę 82 tys. mieszkań, tj. o 9% mniej. W tym okresie odnotowano wzrost
liczby mieszkań, których budowę rozpoczęto – do 81 tys. mieszkań, tj. o 19,5% więcej niż w
analogicznym okresie 2009 r.
11.3. Ocena funkcjonowania sektora budownictwa
Rok 2009 był trudny dla budownictwa. Po kilku latach wysokiego wzrostu, w roku 2009 w sektorze
budownictwa tendencje nie były jednoznaczne. W pierwszym półroczu 2009 r. produkcja budowlana
była wyższa tylko o 1,4% w porównaniu z wysokim poziomem pierwszego półrocza roku poprzedniego.
Kolejne miesiące 2009 (przy dużych wahaniach) przynosiły nieco lepsze wyniki i w efekcie w całym
2009 r. produkcja budowlana była wyższa o 3,7%, w porównaniu z rokiem 2008. Analizując wyniki
budownictwa w 2009 należy również zwrócić uwagę na malejące inwestycje. W roku 2007 odnotowano
ponad 20% wzrost inwestycji, w roku 2008 – ponad 10%, natomiast w roku 2009 nastąpił bezwzględny
spadek.
170
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W ocenach zmian w budownictwie duże znaczenie mają badania koniunktury. Wyrażają one opinie
przedsiębiorstw na temat ich aktualnego oraz przyszłego stanu sytuacji gospodarczej, portfela
zamówień, wartości produkcji, czy sytuacji finansowej.
Przez cały 2009 rok ogólne oceny badania koniunktury były ujemne. Najniższe wskaźniki odnotowano w
pierwszych miesiącach 2009 r., na co w dużym stopniu miały wpływ czynniki psychologiczne i uleganie
pesymistycznym opiniom medialnym. Po niewielkiej poprawie ogólnego klimatu koniunktury w połowie
roku 2009, w grudniu wskaźnik ten osiągnął poziom najniższy od notowanego w ostatnich pięciu latach
w tym okresie. Główną przyczyną był znaczny spadek bieżącego i przyszłego portfela zamówień oraz
produkcji budowlano-montażowej. Ogólny klimat koniunktury był oceniony negatywnie we wszystkich
klasach wielkości przedsiębiorstw. Jednakże jednostki małe i średnie cechował znacznie większy
pesymizm niż przedstawicieli dużych firm.
Badania koniunktury wskazują również przyczyny utrudniające realizację kontraktów. Oddziaływanie
takich barier ulega ciągłym zmianom. Podczas gdy w roku poprzednim przedsiębiorstwa najczęściej
wymieniały niedobór wykwalifikowanych pracowników, to obecnie na pierwszych miejscach znajduje
się: konkurencja ze strony innych firm (63% badanych przedsiębiorstw), wysokie koszty pracy (51%) i
niedostateczny popyt (48%).
Podstawowe relacje ekonomiczne w budownictwie w 2009 r. kształtowały się następująco:
− zatrudnienie wzrosło o 5,3% w porównaniu z rokiem ubiegłym;
− zmniejszyła się bardzo wysoka w ubiegłych latach dynamika płac. W 2009 r. przeciętne
miesięczne wynagrodzenie w budownictwie wzrosło o 2,8%, podczas gdy w 2008 r. – o 12,9%.
− w grudniu 2009 ceny produkcji budowlanej były niższe o 0,7% w porównaniu z grudniem roku
poprzedniego, na skutek malejących cen materiałów budowlanych i słabnącego wzrostu płac.
− średni wzrost cen w budownictwie w skali całego roku 2009 wyniósł 0,2%.
W 2009 r. budownictwo osiągnęło wzrost głównie dzięki realizacji budownictwa infrastrukturalnego i
również w najbliższych latach ten dział budownictwa będzie prawdopodobnie decydować o sytuacji
całego sektora. Przemawia za tym głównie presja na realizację programów współfinansowanych z
funduszy unijnych. Największym z punktu widzenia dostępnych środków jest Program Operacyjny
Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013, przyjęty przez Komisję Europejską Decyzją z dnia 7
grudnia 2007 r. Stanowi on najważniejsze źródło finansowania inwestycji transportowych w Polsce.
171
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
12. SEKTOR USŁUG
12.1. Wartość dodana (usługi rynkowe i nierynkowe)
Sektor usług ma w Polsce największy wkład w tworzenie wartości dodanej brutto i PKB (66,5%). Polska
plasuje się jednak wciąż poniżej średniej dla krajów OECD, wynoszącej ponad 70%. Zmiany struktury
sektora usług w Polsce utrzymały w 2009 r. swój trend w kierunku struktury obserwowanej w krajach
OECD, gdzie usługi rynkowe76 partycypują w ok. 50% wartości dodanej w gospodarce, a usługi
nierynkowe77 w ok. 20% (w Polsce w 2009 roku odpowiednio 51,9% i 14,6%, a w I kw. 2010
odpowiednio: 51,7% i 17,5%).
W 2009 roku wartość dodana brutto w sektorze usług w cenach bieżących wynosiła 794 mld zł, w tym
ok. 78,0% w sektorze usług rynkowych, a 22% w sektorze usług nierynkowych. W cenach stałych
wzrost wartości dodanej brutto w sektorze usług rynkowych wynosił w 2009 roku 2,5%, natomiast usług
nierynkowych 3,1%.
12.2. Ogólna charakterystyka sektora usług
Sektor usług zatrudniał w Polsce 57,5% pracujących, prawie 8 mln osób, przy czym zarówno w sektorze
usług, jak i w całej gospodarce liczba pracujących spadła (odpowiednio o 0,1% i 3,1%).
W strukturze podmiotowej gospodarki w roku 2009 (wg liczby zarejestrowanych w systemie REGON) w
sektorze usług działał dokładnie taki sam odsetek przedsiębiorstw, co w roku poprzednim: 76%.
Spośród nich ponad 99% to przedsiębiorstwa prywatne, w głównej mierze z sekcji: handel; naprawa
pojazdów samochodowych (niecałe 1,1 mln przedsiębiorstw), obsługa nieruchomości i firm (599 tys.
przedsiębiorstw) oraz transport, gospodarka magazynowa i łączność (268 tys. przedsiębiorstw).
W sektorze usług78 dominują mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób. Stanowią one 95,5%. W
sektorze działa również 3,7% przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 osób oraz niecały 1%
dużych przedsiębiorstw. Przewaga udziału mikroprzedsiębiorstw występuje zarówno w sektorze usług
rynkowych (prawie 97%), jak i w ośmiokrotnie mniejszym sektorze usług nierynkowych (84%). Odwrotne
proporcje występują w przypadku większych przedsiębiorstw. Małe firmy to 2,7% podmiotów w sektorze
usług rynkowych oraz 12,5% w nierynkowych.
76
W sekcjach: handel i naprawy; hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i łączność; pośrednictwo
finansowe; obsługa nieruchomości i firm, działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała.
77 W sekcjach: administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne; edukacja;
ochrona zdrowia i pomoc społeczna.
78 Wg klasyfikacji PKD 2004
173
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 58 Podmioty gospodarcze sektora usług wg sektorów własności i sekcji PKD 2004 w latach 20082009*
2008
Sektor
publiczny
2009
Sektor
prywatny
Sektor usług rynkowych
Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów
446
1.135.963
samochodowych, motocykli oraz art. użytku osobistego i
domowego (sekcja G)
Hotele i restauracje (sekcja H)
862
114.274
Transport, gospodarka magazynowa i łączność (sekcja I)
695
268.459
Pośrednictwo finansowe (sekcja J)
119
137.018
Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z
48.362
585.702
prowadzeniem działalności gospodarczej (sekcja K)
Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna,
6.407
260.107
pozostała (sekcja O)
Sektor usług nierynkowych
Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe
10.752
16.213
ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie
zdrowotne (sekcja L)
Edukacja (sekcja M)
45.333
51.848
Ochrona zdrowia i pomoc społeczna (sekcja N)
7.599
167.059
*Dotyczy podmiotów gospodarczych, zarejestrowanych w systemie REGON.
Źródło: GUS, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2009 r.
Sektor
publiczny
Sektor
prywatny
420
1.096.819
851
686
117
117.566
267.999
130.196
44.919
599.189
6.460
267.956
10.667
16.416
44.901
7.577
55.595
176.261
Przeciętne zatrudnienie w sektorze usług w porównaniu z rokiem 2008 wzrosło w większości sekcji (z
wyjątkiem transportu i gospodarki magazynowej, obsługi rynku nieruchomości oraz administrowania i
działalności wspierającej). Największy wzrost – o 5,8% - nastąpił w działalności profesjonalnej,
naukowej i technicznej. Zjawisko to można wiązać bezpośrednio z załamaniem koniunktury, kiedy to
coraz więcej osób czerpie dochody z samozatrudnienia.
Eksport sektora usług w 2009 roku zamknął się kwotą 57,4 mld zł (spadek o 0,6%). Tempo spadku
importu było znacznie wyższe (10,2% do 172,1 mld zł). Ujemne saldo wymiany zmniejszyło się z 133,8
mld zł do 114 mld zł. Zarówno w eksporcie, jak i imporcie zdecydowanie dominuje sekcja handlu i
napraw z udziałem przekraczającym 90%.
Tabela 59 Przeciętne zatrudnienie w sektorze usług (w tys.) 79
Usługi rynkowe
Handel; naprawa pojazdów samochodowych
Transport i gospodarka magazynowa
Zakwaterowanie i gastronomia
Informacja i komunikacja
Działalność finansowa i ubezpieczeniowa
Obsługa rynku nieruchomości
Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna
Administrowanie i działalność wspierająca
Usługi nierynkowe
Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe
zabezpieczenia społeczne
Edukacja
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
Źródło: GUS, Biuletyn statystyczny 6/2010.
79
2008
2009
2008 = 100
1.063
474
105
158
258
114
196
272
1.093
469
111
160
262
111
207
269
102,8
98,9
105,5
101,3
101,7
97,5
105,8
98,6
586
1.011
606
616
1027
624
105,2
101,6
103,0
Poza jednostkami budżetowymi prowadzącymi działalność w zakresie obrony narodowej oraz bezpieczeństwa.
publicznego.
174
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
12.3. Handel i naprawy
Sektor handlu i napraw jest jedną z najważniejszych sekcji pod względem udziału w wytworzonej
wartości dodanej. Udział ten nawet nieznacznie wzrósł w porównaniu z 2008 r. (o 1 pkt.proc.), do
poziomu 18,2% w skali całej gospodarki, stanowiąc jednocześnie 35% wartości dodanej wytworzonej
przez sektor usług rynkowych. W cenach stałych wzrost wartości dodanej brutto w handlu i naprawach
wzrósł w 2009 r. o 4,3% (w pierwszym kwartale bieżącego roku o 3,7%). Przeciętne zatrudnienie w
sekcji (bez jednostek budżetowych z zakresu obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego)
wyniosło 1.093 tys. osób, o 2,8% więcej niż w 2008 roku.
Tabela 60 Podmioty gospodarcze sekcji handel i naprawy* według liczby pracujących i działów PKD w
latach 2008-2009*
2008
Liczba
pracowników
Liczba
2007=100
podmiotów
razem
1.136.409
98,8
Handel hurtowy i detaliczny, naprawa
0-9
1.101.487
98,7
pojazdów samochód., motocykli oraz
10-49
31.099
103,2
art. użytku osobistego i domowego
50-249
3.425
102,1
(Sekcja G)
250-999
341
102,4
w tym:
1000 i więcej
57
129,5
razem
136.891
103,2
0-9
131.916
103,1
Sprzedaż, obsługa i naprawa
10-49
4.489
103,5
pojazdów samochodowych i
50-249
463
106,2
motocykli, sprzedaż detaliczna paliw
250-999
22
169,2
do pojazdów samochód.
1000 i więcej
1
100,0
razem
271.981
99,5
0-9
255.437
99,3
Handel hurtowy i komisowy *
10-49
14.627
102,5
50-249
1.717
106,9
250-999
181
113,1
1000 i więcej
19
126,7
razem
727.537
97,8
0-9
714.134
97,7
10-49
11.983
104,0
Handel detaliczny *
50-249
1.245
94,8
250-999
138
86,3
1000 i więcej
37
132,1
*Nazwa skrócona. Dotyczy podmiotów gospodarczych, zarejestrowanych w systemie REGON.
Źródło: GUS, Zmiany strukturalne podmiotów gospodarczych w 2008 i w 2009 r.
2009
Liczba
podmiotów
1.097.239
1.060.831
32.444
3.557
342
65
141.030
135.821
4.682
498
23
6
271.284
254.313
15.006
1.771
174
20
684.925
670.697
12.756
1.288
145
39
2008=100
96,6
96,3
104,3
103,9
100,3
114,0
103,0
103,0
104,3
107,6
104,5
600,0
99,7
99,6
102,6
103,1
96,1
105,3
94,1
93,9
106,5
103,5
105,1
105,4
Pod względem liczby podmiotów, zatrudnienia oraz wartości eksportu sekcja handel i naprawy to
największa sekcja sektora usług w Polsce. W 2009 r. działalność w tym obszarze prowadziło 1.097 tys.
przedsiębiorstw (o 3,4% mniej niż rok wcześniej), co stanowiło 29,3% liczby jednostek całej gospodarki
(rok wcześniej 30,2%). Szósty rok z rzędu spadła liczba przedsiębiorstw sekcji, głównie w wyniku
systematycznego zmniejszania się grupy detalicznych mikroprzedsiębiorstw handlowych.
Podobnie jak rok wcześniej, dominującą grupę podmiotów sekcji stanowią mikroprzedsiębiorstwa,
podmioty o liczbie pracujących do 9 osób, z udziałem ok. 97% w ogólnej liczbie jednostek sekcji. Pod
względem własnościowym sekcja jest jednorodna – podmioty sektora prywatnego stanowią prawie
100% wszystkich jednostek i są to przede wszystkim osoby fizyczne prowadzące działalność
gospodarczą.
175
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sekcji handel i naprawy wzrosło w 2009 r. o 2,8% do
poziomu 2.503 zł i stanowiło ok. 80% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto notowanego w
całej gospodarce. Na niższe średnie wynagrodzenie w sekcji w porównaniu z całą gospodarką wpływ
mają głównie zarobki pracowników mikroprzedsiębiorstw działających w handlu detalicznym, gdzie
wynagrodzenia są tradycyjnie jednymi z najniższych w sektorze usług.
Tabela 61 Liczba pracujących w handlu i naprawach w sektorze przedsiębiorstw według działów PKD na
koniec 2009 roku*
Wyszczególnienie
Handel i naprawy ogółem, w tym:
sprzedaż i naprawy pojazdów samochodowych i
motocykli, sprzedaż paliw do pojazdów samochodowych
handel hurtowy i komisowy
handel detaliczny, naprawa artykułów użytku osobistego i
domowego
*Dotyczy przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób.
Źródło: Biuletyn Statystyczny GUS nr 1 z 2010 roku.
Liczba pracujących
w tys.
1.124
31.12. 2008 =100
w%
97,9
92
103,3
457
97,4
575
101,0
Sprzedaż detaliczna (w cenach stałych) zwiększyła się w 2009 roku o 2,7%, wobec 9,9% w 2008 roku.
Największy wzrost zanotowano w pozostałej sprzedaży włókna, odzieży i obuwia (22,3%), sprzedaży
detalicznej prowadzonej w niewyspecjalizowanych sklepach (18,7%) oraz sprzedaży farmaceutyków,
kosmetyków i sprzętu ortopedycznego (14,2%). W odróżnieniu od poprzedniego roku w trzech
kategoriach pojawił się 2009 r. spadek sprzedaży: paliw (o 6,3%), pojazdów samochodowych, motocykli
i części (o 4,7%) oraz mebli, RTV i AGD (o 1,3%).
Sprzedaż hurtowa przedsiębiorstw handlowych (w cenach bieżących) w 2009 r. zakończyła trend
wzrostowy i spadła o 6,6% w porównaniu do 2008 roku, kiedy to wzrosła o 8,6%. Jedynie w trzech
kategoriach zanotowano wzrost sprzedaży hurtowej: żywności, wyrobów tytoniowych oraz kosmetyków i
wyrobów farmaceutycznych (odpowiednio o 10,2%, 13,5% i 6,1%). Największy spadek sprzedaży
wystąpił w przypadku napojów – wyniósł on 27,3% w stosunku do 2008 r.
O ile 2009 r. widoczna była już reakcja przedsiębiorstw usługowych na spadek koniunktury (z reguły
redukowały koszty działalności), to w sekcji handel i naprawy wzrost kosztów nadal o 0,5 pkt. proc.
przewyższał wzrost przychodów. W związku z tym wynik finansowy ze sprzedaży produktów, towarów i
materiałów spadł o ponad 18%, podczas gdy w całej gospodarce wzrósł o 1,3%.
Wynik netto sekcji zmniejszył się prawie o 12%. Spadki w największym stopniu nastąpiły w dziale:
handel detaliczny (z wyłączeniem sprzedaży pojazdów samochodowych, motocykli) i naprawa artykułów
użytku osobistego i domowego (o 29,1%) oraz w dziale handel hurtowy i komisowy (z wyłączeniem
handlu pojazdami samochodowymi, motocyklami) – o 12,2%. Natomiast dział sprzedaż, obsługa i
naprawa pojazdów samochodowych i motocykli oraz sprzedaż detaliczna paliw do pojazdów
samochodowych zanotował w 2009 roku wzrost wyniku finansowego netto, o 22%.
W 2009 r. ogólne zadłużenie podmiotów gospodarczych nie uległo zmianie. Zadłużenie przedsiębiorstw
handlu i napraw w tym czasie zmniejszyło się o 1,6% do poziomu 171,8 mld zł (głównie z powodu 4%
spadku zadłużenia przedsiębiorstw w dziale: handel hurtowy i komisowy (z wyłączeniem handlu
pojazdami samochodowymi, motocyklami). W dwóch pozostałych działach zadłużenie lekko wzrosło.
176
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
12.4. Handel elektroniczny
Handel elektroniczny80 to zaledwie wycinek rynku detalicznego i hurtowego, ale procesy zachodzące na
nim i jego rozwój zaskakują intensywnością. W 2008 roku wartość netto przychodów ze sprzedaży,
dokonanych poprzez stronę internetową lub automatyczną wymianę danych wyniosła 190,4 mld zł, co
stanowiło 7,1% przychodów ze sprzedaży81.
W 2008 roku co ósme badane przedsiębiorstwo dokonywało transakcji przez sieci komputerowe.
Przedsiębiorstwa małe częściej wybierają tradycyjne metody dokonywania transakcji handlowych.
Sprzedaż przez sieci komputerowe prowadziło 4% małych firm oraz 19% firm dużych. Elektroniczne
transakcje kupna-sprzedaży będą odgrywały coraz istotniejszą rolę w relacjach biznesowych, czemu
będzie sprzyjała sytuacja pod względem wyposażenia w technologie informacyjno-telekomunikacyjne.
W styczniu 2009 r. 92,6% przedsiębiorstw, wykorzystywało w swojej działalności komputery, przy czym
w średnich i dużych podmiotach odsetek ten wynosił 98,3%. Wysoki odsetek przedsiębiorstw korzysta
również z Internetu - dostęp posiada 90,1% podmiotów. Łącze szerokopasmowe posiadało 58,1%
przedsiębiorstw. Najczęściej transakcji elektronicznych dokonują przedsiębiorstwa działające w sekcji
informacja i komunikacja, nauka i technika oraz handel i naprawy.
Dokonywanie transakcji drogą elektroniczną nadal stanowi uzupełniającą formę składania bądź
otrzymywania zamówień w stosunku do form tradycyjnych. Wśród przedsiębiorstw, które złożyły
zamówienia przez sieci internetowe, 24,3% podmiotów charakteryzował mniejsz niż 1% udział zakupów
internetowych w zakupach ogółem. 32,5% przedsiębiorstw mogło pochwalić się udziałem zakupów
internetowych do 10%, a 39,5% większym niż 25%
Świadomość przedsiębiorstw do efektywnego i skutecznego wykorzystania sieci komputerowych do
prowadzenia handlu elektronicznego nie jest zadowalająca. W grupie 57,4% przedsiębiorstw
posiadających stronę internetową, zaledwie co 5 przedsiębiorstwo oferuje możliwość składania przez
nią zamówień. Zaledwie 1,4% badanych podmiotów akceptowało płatności on-line. Być może tutaj
należy upatrywać głównej przyczyny wyjątkowo niskiego udziału (2,1%) przychodów ze sprzedaży
internetowej przedsiębiorstw.
Bezpieczeństwo w sieci staje się sprawą newralgiczną, chociaż odsetek firm dbających o bezpieczne
transakcje stabilnie rośnie. Zaledwie 2% przedsiębiorstw w styczniu 2009 roku wykorzystywało protokół
bezpieczeństwa (SSL lub TSL) do przyjmowania zamówień przez Internet.
Im większe przedsiębiorstwo, tym chętniej angażuje się w działalność związaną z handlem
elektronicznym. Ok. 1/3 przedsiębiorstw dużych składa zamówienia przez sieci komputerowe, co należy
wiązać z wysokim odsetkiem dostępu do Internetu (99,6%) oraz posiadaniem własnej strony
internetowej (88,2%). Jednocześnie 9% dużych podmiotów wykorzystuje protokoły bezpieczeństwa do
przyjmowania zamówień przez Internet. Przychody ze sprzedaży przez stronę internetową i
automatyczną wymianę danych stanowią ok. 11% przychodów.
80
Handel elektroniczny, zgodnie z definicją GUS, obejmuje transakcje przeprowadzone przez sieci oparte na protokole IP
oraz przez inne sieci komputerowe, a także przy zastosowaniu standardu elektronicznej wymiany danych EDI. Towary i
usługi są zamawiane elektronicznie, ale płatność i dostawa zamówionego towaru lub usługi mogą być dokonane w dowolnej
formie (także poza siecią).
81 Wykorzystanie technologii informacyjno-telekomunikacyjnych w przedsiębiorstwach w 2008 roku, GUS.
177
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Niekorzystnie należy ocenić wpływ kryzysu gospodarczego na sytuację w handlu elektronicznym. Taka
działalność jest związana z dodatkowymi nakładami na infrastrukturę tj. sprzęt, oprogramowanie, a w
świetle cięcia wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstw, dotychczasowa dynamika ulega spowolnieniu.
Nadal barierami rozwoju handlu elektronicznego są wysokie koszty profesjonalnego oprogramowania tj.
zintegrowanych systemów informatycznych oraz od strony regulacyjnej brak jednoznacznych przepisów
prawnych dotyczących e-handlu m.in. odnoszących się do dostaw, płatności, kwestii podatkowych.
Międzynarodowe badanie oceniające konkurencyjność branży IT w 2009 roku Raport Economist
Intelligence Unit wśród najważniejszych wniosków z badania wskazuje na negatywny wpływ
protekcjonizmu i wsparcia dla krajowych liderów na długoterminową konkurencyjność sektora.
Podkreśla wagę sieci szerokopasmowych dla konkurencyjności firm IT oraz konieczność inwestycji w
rozwój umiejętności. Wskazuje też, że niezbędny jest większy postęp w systemach ochrony własności
intelektualnej.
Odpowiedzią na wyzwania, jakie stoją przed upowszechnieniem handlu elektronicznego jest przyjęty 30
grudnia 2008 r. przez Radę Ministrów Program działań na rzecz wspierania elektronicznego handlu
i usług na lata 2009-2010, który realizuje Plan Informatyzacji Państwa na lata 2007-2010. Zawiera on
instrumenty mające poprawić niedostateczny poziom adaptacji technologii IT w polskich
przedsiębiorstwach, niewielki udział handlu elektronicznego w obrotach handlowych ogółem, słabo
rozwinięty rynek treści cyfrowych, niedostateczne bezpieczeństwo transakcji zawieranych elektronicznie
oraz niewystarczającą interoperacyjność wykorzystywanych systemów informatycznych.
Działania przewidziane w Programie mają przyczynić się do stworzenia odpowiedniego otoczenia dla
handlu elektronicznego i e-biznesu. Chodzi o zwiększenie zastosowań elektronicznych w działalności
gospodarczej oraz szersze wykorzystanie treści elektronicznych o walorach biznesowych. W efekcie
powinien powstać dodatkowy impuls pozwalający przyspieszyć tempo wzrostu gospodarczego oraz
zmienić strukturę rynku technologii informacyjnych (IT) w Polsce.
12.5. Transport, gospodarka magazynowa i łączność
Sekcja transport, gospodarka magazynowa i łączność82 wygenerowała w 2009 roku (w cenach
bieżących) 14,4% wartości dodanej brutto w sektorze usług rynkowych i 7,5% w całej gospodarce (rok
wcześniej było to odpowiednio 13,6% i 6,9%).
W 2009 roku wzrost wartości dodanej brutto (w cenach stałych) w transporcie i łączności wynosił 2,9% i
był o ponad 2 pkt proc. wyższy niż w poprzednim roku. W I kwartale 2010 roku wartość dodana brutto
wzrosła o 4,4%.
Przeciętne zatrudnienie w sekcji wyniosło w 2009 r. 463 tys. osób, o 05% mniej niż w 2008 roku (sektor
przedsiębiorstw).
Wzrosła liczba podmiotów działających w sekcji (o 2,2%). Struktura wg wielkości podmiotów
działających w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności jest zbliżona do tej obserwowanej w
handlu i naprawach. Dominują mikroprzedsiębiorstwa, a ok. 90% podmiotów stanowią zakłady osób
fizycznych.
82
Wg klasyfikacji PKD 2004
178
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w transporcie, gospodarce magazynowej i łączności było
nominalnie o 1,8% wyższe niż w 2008 r. i osiągnęło poziom 2.875 zł.
W 2009 roku podmioty działające w transporcie i łączności zanotowały znacznie większy wzrost wyniku
finansowego netto niż obserwowany w całej gospodarce. Przychody przedsiębiorstw tej sekcji utrzymały
się na nominalnym poziomie z roku 2008.
Tabela 62 Ważniejsze dane ekonomiczno-finansowe sekcji transport, gospodarka magazynowa i łączność
według działów PKD w 2009 roku w sektorze przedsiębiorstw
Liczba
podmiotów
na koniec
roku *
Liczba
pracujących
31.12. 2009
(tys.)
Przeciętne
zatrudnienie
(tys.)
Przychody z
całokształtu
działalności
(mld zł)
Koszty z
całokształtu
działalności
(mld zł)
Wynik
netto
(mld zł)
Wynik
brutto
(mld zł)
Transport,
gospodarka
magazynowa i
258.294
466
463
87,7
85,9
1,0
1,8
łączność (I),
w tym:
- transport lądowy
231.830,0
270,4
270,2
54,2
53,6
0,1
0,6
i transport
rurociągowy
- transport wodny
997,0
2,0
2,0
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
- transport
215,0
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
lotniczy
- działalność
25.252,0
57,0
56,0
19,9
18,8
0,9
1,1
wspomagająca
transport
* wg REGON; Dane dot. liczby podmiotów wg PKD 2004. Z liczby podmiotów wg tej klasyfikacji odjęto podmioty działu
poczta i telekomunikacja.
Źródło: GUS, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2009 r., Biuletyny Statystyczne GUS oraz CISG
MG, na podstawie sprawozdań F-01 GUS dane dot. podmiotów o liczbie pracujących pow. 9 osób.
12.6. Ogólne problemy sektora usług
W związku z opóźnionym występowaniem niektórych zjawisk ekonomicznych w reakcji na
zmiany koniunktury, dopiero w ubiegłym roku mogliśmy obserwować większość efektów
kryzysu w gospodarce światowej. Jednak zeszłoroczne wskaźniki ekonomiczne polskiego
sektora usług tylko w niewielkiej części wskazywały na pogorszenie koniunktury.
Dynamika wartości dodanej brutto zarówno dla usług rynkowych, jak i nierynkowych była wyższa niż dla
całej gospodarki, lecz niższa niż rok wcześniej. Wynik finansowy dla większości sekcji usług w 2009
roku znacznie wzrósł. Znaczący wzrost wyniku finansowego pośredników finansowych po części
spowodowany był efektem niskiej bazy – w roku poprzedzającym odnotowali oni bowiem największy w
sektorze usług spadek zysków. Jedynie w przypadku handlu, naprawy pojazdów i artykułów użytku
osobistego i domowego oraz pozostałej działalności usługowej wynik ten był niższy. Dynamika kosztów
i przychodów wszystkich sekcji w porównaniu z 2008 r. uległa zrównoważeniu. W trzech sekcjach
nastąpił wyraźny wzrost zadłużenia: ochrona zdrowia i pomoc społeczna (o 46%), hotele i restauracje (o
16%) oraz działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała (o 13%). W reakcji na
spowolnienie gospodarcze wszystkie sekcje (z wyjątkiem ochrony zdrowia i pomocy społecznej)
ograniczyły wydatki inwestycyjne.
179
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Polski sektor handlu charakteryzuje się bardzo dużą liczbą placówek detalicznych w porównaniu do
większości krajów Unii Europejskiej – jest ich w Polsce 150 tys. Spadek liczby podmiotów w 2009 r. był
po części konsekwencją kryzysu gospodarczego (odnosi się to zwłaszcza do małych sklepów
detalicznych), jednak struktura sektora nie ulegała w 2009 r. gwałtownym zmianom.
Gospodarka oparta na wiedzy wymaga konkurencyjnego sektora usług, w tym silnego sektora IT. W tym
kontekście niepokojące wydają się informacje dot. innowacyjności przedsiębiorstw oraz wykorzystania
technik i technologii informacyjno-komunikacyjnych w przedsiębiorstwach. Podobnie jak w latach
ubiegłych polski sektor usług wykazuje niską innowacyjność zarówno w porównaniu z krajami
UE, jak i z polskim przemysłem. Według danych GUS w latach 2006-2008 tylko 15,6%
przedsiębiorstw usługowych wprowadziło innowacje (w latach 2004-2006 było to 21,2%). Podmioty
małe, działające w sektorze usług, o liczbie pracujących 10-49 osób, są znacznie mniej innowacyjne
(12,5%) niż podmioty średnie o liczbie pracujących 50-249 osób (25%), czy też duże o liczbie
pracujących pow. 249 osób (47,7%). Nakłady na działalność innowacyjną sektora usług są znacznie
niższe niż w przemyśle - stanowią one 49,6% nakładów na działalność innowacyjną ponoszonych w
przemyśle.
Innowacyjność w sektorze usług od kilku lat koncentruje się w Polsce w pośrednictwie finansowym
(39,3% firm tej sekcji wprowadziło w latach 2006-2008 innowacje), co może świadczyć o wciąż
niedostatecznych nakładach finansowych na innowacje w tradycyjnie uznawanych za innowacyjne
gałęziach usług. Na działalność badawczo-rozwojową sektor usług przeznacza tylko 7,4% wydatków na
inwestycje, wciąż więc dominuje tu transfer technologii. Tylko 6,6% aktywnych innowacyjnie
przedsiębiorstw usługowych (a 8,3% przemysłowych) współpracowało z innymi przedsiębiorstwami lub
instytucjami w zakresie działalności innowacyjnej.
Monitoring rynków prowadzony na zlecenie Komisji Europejskiej wskazuje na duży i stale zwiększający
się deficyt innowacyjności Polski. Ponadto wskazuje się na lukę między krajami UE a Japonią i USA.
Usługi, dostarczając 66,5% wartości dodanej brutto, stają się głównym nośnikiem innowacyjności w
polskiej gospodarce. Pewną szansą na zwiększenie poziomu innowacyjności jest wykorzystywanie
nowoczesnych środków komunikacji w handlu i innych usługach. Jakkolwiek rynek e-handlu i e-usług
charakteryzuje się w Polsce dużą dynamiką, jego dalszy rozwój wymaga nakładów w infrastrukturę
techniczną.
Niezadowalający poziom innowacyjności przedsiębiorstw usługowych negatywnie wpływa na
ich pozycję konkurencyjną. Dominującym sposobem zdobywania zagranicznych klientów przez
polskich usługodawców jest wciąż konkurencja cenowa, co widać w szczególności np. na rynku usług
medycznych.
Polska w coraz większym stopniu przyciąga inwestorów tworzących w naszym kraju centra
nowoczesnych usług wyspecjalizowanych dla biznesu (BPO – Business Process Outsourcing oraz
Business Process Offshoring), które lokalizowane są najczęściej w specjalnych strefach
ekonomicznych. Stanowią one bardzo wąski segment rynku usług, jednak w warunkach spowolnienia
gospodarczego takie inwestycje są wyjątkowo cenne nie tylko w związku z transferem innowacji, lecz
także z punktu widzenia tworzenia miejsc pracy.
180
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
13. PRZEDSIĘBIORSTWA
13.1. Struktura własnościowa i przekształcenia własnościowe
przedsiębiorstw państwowych
Celem rozpoczętego na początku lat 90. ubiegłego wieku procesu transformacji gospodarczej było
dostosowania gospodarki do warunków rynkowych, w których dominującą rolę odgrywa sektor
prywatny, jako bardziej efektywny, elastyczny i łatwiej mogący sprostać trudnym warunkom konkurencji.
Zmiany w strukturze gospodarki następowały poprzez prywatyzację przedsiębiorstw państwowych oraz
tworzenie nowych, prywatnych podmiotów gospodarczych. Wzrostowi liczby podmiotów prywatnych w
ogólnej liczbie przedsiębiorstw towarzyszył wzrost udziału sektora prywatnego w gospodarce
narodowej.
Wykres 48 Udział sektora prywatnego w wartości dodanej brutto ogółem, w wybranych sekcjach
gospodarki w 1995 i 2008 roku (w %)
%
100
97,7
89,8
99,4
80,2
77,1
80
97,2
76,8
60,3
60
45,2
37,6
40
20
0
Ogółem
1995
Przemysł
Budownictwo
2008
Handel i naprawy
Transport,
gospodarka
magazynowa i
łączność
Źródło: Roczniki Statystyczne GUS, obliczenia MG DAP
Tabela 63 Udział sektora prywatnego w podstawowych kategoriach ekonomicznych (w %)
2000 2005 2006 2007 2008 2009
Wartość dodana brutto
71,0
75,2
76,3
77,3
77,1
x
Pracujący (średniorocznie)
72,7
73,6
74,2
75,2
76,2
x
Nakłady inwestycyjne
65,2
65,1
66,2
68,0
65,5 68,4*
Majątek trwały brutto
48,6
58,6
58,6
59,6
60,3
x
Eksport
83,6
87,4
86,8
87,3
83,5
82,3
Import
84,2
90,3
87,8
87,6
84,7
82,1
* dotyczy podmiotów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób
Źródło: Roczniki Statystyczne GUS, Biuletyny Statystyczne GUS, obliczenia MG DAP.
181
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.1.1. Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych83
Istotnym warunkiem szybszego i stabilnego wzrostu gospodarczego jest rozwój sektora prywatnego.
Dokonuje się on w drodze konsekwentnej realizacji procesów prywatyzacyjnych, które skutecznie
przyczyniają się do wzrostu inwestycji, poprawy kondycji finansowej podmiotów, optymalizacji procesów
wytwórczych i uzyskiwania trwałej zdolności do konkurowania na rynku globalnym, ale również
wpływają na równowagę budżetu państwa.
Z analizy porównawczej procesów restrukturyzacji przedsiębiorstw o różnych formach własności
wynika, że procesy restrukturyzacji w podmiotach sprywatyzowanych – w porównaniu do spółek i
przedsiębiorstw, których właścicielem jest Skarb Państwa – realizowane są w sposób głębszy i bardziej
kompleksowy, z ukierunkowaniem na wzmocnienie pozycji rynkowej firmy i wzrost jej wartości dla
właściciela.
Podobnie jak na początku transformacji systemowej, a następnie w trakcie akcesji do Unii Europejskiej,
także obecnie, w okresie dekoniunktury gospodarczej, prywatyzacja może kreować nowe możliwości
dla polskich przedsiębiorstw i korzystne warunki dla ich rozwoju. Efektywna restrukturyzacja
właścicielska może być dla dużych przedsiębiorstw publicznych narzędziem optymalizacji zarządzania i
nadzoru. Stwarza szansę na praktyczną realizację zasad ładu korporacyjnego zgodnie z
obowiązującymi dyrektywami UE, wytycznymi OECD oraz kodeksami dobrych praktyk powszechnie
akceptowanymi na rynkach finansowych i kapitałowych.
Działania prywatyzacyjne uwarunkowane są jednak sytuacją makroekonomiczną oraz koniunkturą na
rynkach światowych i na rynku krajowym. Recesja gospodarcza obniża możliwości skutecznej realizacji
przekształceń własnościowych, niemniej jednak udane transakcje (w tym także giełdowe)
przeprowadzone w Polsce w latach 2008 i 2009 wskazują, że prywatyzacja w czasie kryzysu jest
możliwa i może przynosić obopólne korzyści stronom kontraktów prywatyzacyjnych.
22 kwietnia 2008 roku Rada Ministrów przyjęła Plan prywatyzacji na lata 2008-2011, który obejmował
realizację projektów dla 740 spółek. 10 lutego 2009 roku przyjęta została aktualizacja Planu, lista spółek
została rozszerzona do 802. Ponadto, 11 sierpnia 2009 roku Rada Ministrów przyjęła dokument
Kluczowe spółki do prywatyzacji w latach 2009-2010 – Aktualizacja Planu prywatyzacji na lata 20082011, w którym wskazano 54 wyselekcjonowane kluczowe podmioty do prywatyzacji w okresie 18
miesięcy tj. w II półroczu 2009 r. i 2010 r.
Gospodarka światowa i europejska, a w szczególności kraje strefy euro na początku roku 2009
pogrążone były w kryzysie, najgłębszym od kilkudziesięciu lat. Globalna sytuacja gospodarcza na
rynkach światowych oraz w państwach Unii Europejskiej spowodowała odkładanie przez
międzynarodowe firmy i instytucje decyzji o inwestycjach w czasie oraz daleko idącą ostrożność w
ocenie atrakcyjności poszczególnych przedsięwzięć. Utrudniony był także dostęp do źródeł
finansowania procesów inwestycyjnych na międzynarodowych rynkach finansowych, wyższe były
parametry oceny bezpieczeństwa przedsięwzięć przez instytucje finansowe, wyższy był też koszt
pozyskania pieniądza, co w efekcie przełożyło się na zmniejszenie zainteresowania ofertą
prywatyzacyjną Skarbu Państwa.
83
W niniejszym rozdziale wykorzystano fragmenty opracowań Ministerstwa Skarbu Państwa pn. Ocena przebiegu
prywatyzacji majątku Skarbu Państwa w 2009 roku, oraz Kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa w 2010 roku oraz
opracowania GUS pn. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2009 roku.
182
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Efektem kryzysu finansowego było ograniczenie możliwości finansowania inwestycji przez
potencjalnych inwestorów strategicznych, którzy w innych warunkach mogliby być zainteresowani ofertą
prywatyzacyjną Skarbu Państwa.
Procesy prywatyzacji w roku 2009 prowadzone zatem były w złożonych warunkach ekonomicznych,
szczególnie miało to miejsce w pierwszej połowie roku. W wielu przypadkach sytuacja ekonomicznofinansowa spółek przewidzianych do prywatyzacji uległa pogorszeniu, co miało wpływ na przesunięcie
terminów realizacji poszczególnych projektów.
Jednakże, pomimo niezbyt korzystnej sytuacji panującej na rynkach finansowych sukcesem zakończyło
się upublicznienie takich spółek jak: Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. w czerwcu 2009 roku i PGE Polska
Grupa Energetyczna S.A. w listopadzie 2009 roku Niewątpliwie przy korzystnej koniunkturze giełdowej
istniałaby możliwość finalizacji większej liczby projektów związanych z rynkiem papierów
wartościowych.
13.1.1.1. Liczba przedsiębiorstw objętych przekształceniami własnościowymi oraz liczba
sprywatyzowanych podmiotów gospodarczych.
Przekształcenia własnościowe przedsiębiorstw państwowych dokonywane są w trojaki sposób:
− komercjalizacja, tj. przekształcenie przedsiębiorstwa w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa.
Następnym etapem przekształceń jest prywatyzacja pośrednia (kapitałowa),
− prywatyzacja bezpośrednia,
− likwidacja z przyczyn ekonomicznych.
Wybór metody przekształceń własnościowych zależy od wielkości przedsiębiorstwa, rodzaju
prowadzonej działalności, sytuacji ekonomiczno-finansowej oraz od znaczenia przedsiębiorstwa dla
gospodarki państwa.
Procesy prywatyzacyjne prowadzone są w Polsce od początku okresu transformacji. Do końca 2009
roku przekształceniom własnościowym poddano 5.862 przedsiębiorstwa państwowe. Najwięcej
przedsiębiorstw objęto procesem przekształceń w początkowym okresie transformacji (1.258
przedsiębiorstw w latach 1990-1991 i 1.402 w 1992 r.). W następnych latach ich liczba malała aż do 35
w 2006 r. W 2009 r. procesem przekształceń objęto 53 przedsiębiorstwa.
Do końca 2009 roku wśród przedsiębiorstw objętych przekształceniami własnościowymi dominującą
grupę stanowiły podmioty zajmujące się przetwórstwem przemysłowym (43,7%). Znacznie mniej
liczebną grupą były przedsiębiorstwa zajmujące się budownictwem (17,3 %) oraz handlem i naprawami
(11,6%).
Podmioty objęte prywatyzacją bezpośrednią stanowiły 37,4%, postawione w stan likwidacji – 33,0%, a
skomercjalizowane – 29,6%.
Najwięcej przedsiębiorstw objęto procesami przekształceń w województwie śląskim (822), mazowieckim
(707), dolnośląskim (519) i wielkopolskim (503).
Komercjalizacja i prywatyzacja pośrednia (kapitałowa)
Komercjalizacja jest dominującą formą przekształceń dla przedsiębiorstw przemysłowych, w których
liczba pracujących przekracza z reguły 250 osób. Polega ona na przekształceniu przedsiębiorstwa w
spółkę akcyjną lub spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Jest to pierwszy etap na drodze
prywatyzacji. Następnym etapem jest zbycie akcji lub udziałów będących w posiadaniu Skarbu
183
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Państwa. Etap ten nazywany jest prywatyzacją pośrednią. Zbywanie akcji lub udziałów następuje m. in.
na podstawie oferty ogłoszonej publicznie, przetargu publicznego lub rokowań podjętych na podstawie
publicznego zaproszenia.
Do końca 2009 roku skomercjalizowano 1.738 przedsiębiorstw państwowych (w tym 37 w roku 2009).
404 spośród nich sprywatyzowano metodą pośrednią (w tym 16 w roku 2009). W 117 spółkach
dokonano prywatyzacji z udziałem kapitału zagranicznego.
Tabela 64 Liczba przedsiębiorstw objętych przekształceniami własnościowymi*
1. Przedsiębiorstwa państwowe poddane przekształceniom własnościowym
a - rok 2009, b - od początku procesów
prywatyzacji
Ogółem
z tego
objęte prywatyzacją
skomercjalizowane
bezpośrednią
53
37
7
5.862
1.738
2.191
Ogółem
a
b
poddane
likwidacji
9
1.933
2. Efekty przekształceń własnościowych
z tego
sprywatyzowane
Ogółem
sprywatyzowane
zlikwidowane
pośrednio
bezpośrednio
(kapitałowo)
a
41
16
5
20
Ogółem w liczbach bezwzględnych
b
3.608
404
2.110
1.094
Efektywność w % (2b : 1b)
61,5
23,2
96,3
56,6
*bez państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej włączonych do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa
Źródło: Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w 2009 roku, GUS.
a - rok 2009, b - od początku procesów
prywatyzacji
Prywatyzacja bezpośrednia
Jest to główna metoda prywatyzacji w odniesieniu do przedsiębiorstw budowlanych oraz handlowych,
stosowana z reguły dla przedsiębiorstw małych i średnich. Ten rodzaj prywatyzacji charakteryzuje się
znacznie większą efektywnością niż prywatyzacja pośrednia. Prywatyzacja bezpośrednia może
następować w trzech formach: sprzedaży przedsiębiorstwa w drodze przetargu publicznego lub
rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia, wniesieniu mienia przedsiębiorstwa do
spółki w trybie rokowań podjętych w drodze publicznego zaproszenie, lub oddaniu przedsiębiorstwa do
odpłatnego korzystania (leasing).
Prywatyzacja ta ma charakter bezpośredni, ponieważ realizowana jest bez przyjmowania przez
przedsiębiorstwo państwowe formy organizacyjno-prawnej w postaci jednoosobowej spółki Skarbu
Państwa.
W latach 1990-2009 prywatyzacją bezpośrednią objęto 2.191 przedsiębiorstw państwowych (w tym 7 w
2009 r.), a procesy prywatyzacyjne zakończono w 2.110 przedsiębiorstwach, czyli w 96,3%
prywatyzowanych tą drogą (w przypadku prywatyzacji pośredniej efektywność jest znacznie niższa i
wynosi 23,2%). Od chwili objęcia prywatyzacją do chwili wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego
proces prywatyzacji trwał średnio ok. 5 miesięcy.
W okresie do końca 2009 roku 62,5% prywatyzowanych podmiotów oddano do odpłatnego korzystania
(leasing pracowniczy), a 24,0% sprywatyzowano w formie sprzedaży mienia. W ostatnich latach
proporcje te ulegają odwróceniu, wzrasta udział sprzedaży kosztem leasingu pracowniczego.
184
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Prywatyzacja pracownicza
20 października 2009 roku został przyjęty przez Radę Ministrów program rządowy Wspieranie
prywatyzacji poprzez udzielanie poręczeń spółkom z udziałem pracowników i jednostek samorządu
terytorialnego. Program został przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki. Prywatyzacja pracownicza
jest elementem prywatyzacji bezpośredniej. Obecnie w Ministerstwie Gospodarki trwają prace nad
wdrożeniem Programu.
Ramka 15 Program Wspieranie prywatyzacji poprzez udzielanie poręczeń spółkom z udziałem
pracowników i jednostek samorządu terytorialnego
Główne cele programu Wspieranie prywatyzacji poprzez udzielanie poręczeń spółkom z udziałem pracowników i
jednostek samorządu terytorialnego to:
− zaktywizowanie pracowników,
− zwiększenie zainteresowania samorządu terytorialnego udziałem w prywatyzacji oraz
− upowszechnienie własności obywatelskiej.
Beneficjentami Programu będą przede wszystkim spółki aktywności obywatelskiej (SAO) - założone przez
pracowników, z udziałem m.in. jednostek samorządu terytorialnego. Jego wdrożenie ułatwi spółkom
pracowniczym dostęp do poręczeń kredytowych, które będą przyznawane na zasadach rynkowych przez Bank
Gospodarstwa Krajowego, do czasu zakończenia procesów prywatyzacyjnych w Polsce. Kredyty udzielane będą
natomiast przez banki komercyjne. Gwarancjami i poręczeniami zostaną objęte zobowiązania finansujące:
leasing pracowniczy, nabycie od syndyka przedsiębiorstwa upadłego lub jego części wystawionej na sprzedaż w
ramach postępowania upadłościowego oraz wzmocnienie kapitałowe spółek aktywności obywatelskiej.
Poręczenia w ramach Programu, mogą być przyznawane przez Bank Gospodarstwa Krajowego do kwoty
stanowiącej równowartość 30 mln EUR, do wysokości 80 proc. pozostającego do spłaty zobowiązania objętego
poręczeniem.
Obok ułatwień w dostępie spółek z udziałem pracowników do poręczeń, program MG korzystnie wpłynie także
na warunki prowadzenia projektów prywatyzacyjnych. Jednocześnie realizacja programu zabezpieczy interesy
Skarbu Państwa w odniesieniu do podmiotów, których prywatyzacja mogłaby się opóźnić z uwagi na małe
zainteresowanie inwestorów. Prace nad Programem zostały poprzedzone pogłębioną analizą krajowych i
zagranicznych doświadczeń w zakresie upowszechniania własności pracowniczej. Wynika z nich, że
prywatyzacja pracownicza jest powszechnie stosowana w wysoko rozwiniętych krajach świata, a wspieranie
rozwoju akcjonariatu pracowniczego zajmuje znaczące miejsce w polityce gospodarczej wielu krajów
europejskich. Nadzór nad realizacją Programu sprawowany będzie przez Ministra Gospodarki, we współpracy z
Ministrami Finansów i Skarbu Państwa.
Likwidacja przedsiębiorstw z przyczyn ekonomicznych
Jest to procedura stosowana w przypadku przedsiębiorstw znajdujących się w złej sytuacji
ekonomicznej i nie rokujących szans na poprawę. Likwidacja jest procesem długotrwałym. Procedury
likwidacyjne w przedsiębiorstwach, których likwidację zakończono w 2009 roku trwały średnio 7 lat. W
okresie 1990-2009 na 1.933 przedsiębiorstwa poddane procesowi likwidacji, w 1.094 jednostkach
(56,6%) proces ten zakończono. W 2009 roku w stan likwidacji postawiono 9 przedsiębiorstw.
Pakiety mniejszościowe
W roku 2009 prywatyzowane były także spółki z mniejszościowym udziałem Skarbu Państwa. Intencją
Ministra Skarbu Państwa jest sprywatyzowanie wszystkich tzw. resztówek. Konsekwentnie realizowany
jest proces wyjścia ze spółek z resztówkowym udziałem Skarbu Państwa. W tej grupie sprywatyzowane
zostały 64 podmioty, w tym, dzięki wykorzystaniu tendencji wzrostowej na giełdzie, zrealizowane zostały
transakcje sprzedaży akcji 16 spółek za kwotę 2,26 mld zł. Największe przychody uzyskane zostały ze
sprzedaży akcji w takich podmiotach jak: Bank Pekao S.A., Bank Zachodni WBK S.A., Mondi Packing
Paper Świecie S.A. (ze sprzedaży tych spółek uzyskano przychody w kwocie 1,77 mld zł co stanowi
ponad 78% przychodów osiągniętych ze zbycia resztówek na giełdzie). Pakiety resztówkowe z reguły
zbywane są na rzecz większościowych akcjonariuszy bądź wspólników tych spółek i nie są
przedmiotem zainteresowania innych inwestorów nie związanych kapitałowo ze spółką.
185
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.1.1.2. Przychody z prywatyzacji i dochody budżetowe z tytułu dywidend
W Kierunkach prywatyzacji majątku Skarbu Państwa w 2009 r. zaplanowano realizację przychodów z
prywatyzacji w wysokości 12 mld zł.
W roku 2009 realizacja przychodów z prywatyzacji, w ujęciu brutto i inne dochody wyniosły ogółem 6,6
mld zł (prawie 2,5 - krotnie więcej niż w roku 2008 i ponad 3-krotnie więcej niż w roku 2007). Uzyskane
przychody z prywatyzacji brutto (kapitałowej i bezpośredniej), w kwocie 4,9 mld zł (odpowiednio 4,8 mld
oraz 100 mln zł), zostały, zgodnie z obowiązującymi zasadami rozdysponowane następująco:
− 569 mln zł przekazano do budżetu państwa,
− 736 mln zł przekazano zostało na Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców,
− 189 mln zł – na Fundusz Reprywatyzacji,
− 1.086 mln zł – na Fundusz Rezerwy Demograficznej,
− 98 mln zł – na Fundusz Skarbu Państwa, na pokrycie kosztów prywatyzacji, gospodarowania
mieniem SP oraz inne zadania ustawowe nałożone na Ministra Skarbu Państwa,
− 98 mln zł – na Fundusz Nauki i Technologii Polskiej,
− 128 mln zł – na Fundusz Pracy.
Dochody z tytułu dywidend przekroczyły plan o 10,4% i wyniosły 7,8 mld zł.
13.1.1.3. Przekształcenia własnościowe w 2010 roku
Na 2010 rok zaplanowano przychody z prywatyzacji w wysokości ok. 25 mld zł oraz dochody z tytułu
dywidend uzyskanych ze spółek nadzorowanych przez Ministra Skarbu Państwa ok. 4 mld zł.
Ramka 16 Kierunki prywatyzacji w 2010 roku
Zgodnie z ustaleniami Rady Ministrów z 7 lipca 2009 r. Minister Skarbu Państwa został zobowiązany do
przyspieszenia prowadzonych procesów prywatyzacyjnych. Rok 2010 ma być przełomowy ze względu na
zakładaną kulminację przychodów z prywatyzacji sięgającą kwoty ok. 25 mld zł. Proces prywatyzacji w 2010 r.
realizowany będzie z większym wykorzystaniem giełdy i aukcji ogłoszonej publicznie, przy respektowaniu zasady
równego traktowania podmiotów uczestniczących w tym procesie, w tym pracowniczo-menadżerskich.
Jednym z elementów przyspieszenia procesów prywatyzacyjnych jest uchwalona przez Sejm RP 19 grudnia
2008 r. nowelizacja ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz.U. z 2002 r. Nr 171,
poz. 1397, z późn. zm.), która dopuszcza prywatyzację w trybie aukcji także tych spółek, w których udział Skarbu
Państwa w kapitale wynosi nawet 100%. Dalszym usprawnieniem tego trybu jest dopuszczenie możliwości
prowadzenia aukcji elektronicznej, które zostało wprowadzone rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28 lipca
2009 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie szczegółowego trybu zbywania akcji Skarbu Państwa (Dz.U. Nr
127, poz. 1054). Wybór optymalnego trybu prywatyzacji będzie dokonywany indywidualnie dla każdego
podmiotu, bądź dla grup podmiotów. Istotny nacisk położony zostanie także na zbywanie w pierwszej kolejności
pakietów resztówkowych Skarbu Państwa. W celu przyspieszenia prywatyzacji niezbędna będzie m.in.
nowelizacja niektórych zapisów w obowiązujących strategiach i programach branżowych oraz zmiany
legislacyjne.
186
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
13.1.2. Rozwój małej przedsiębiorczości
W 2009 roku w systemie REGON zarejestrowano 349 tys. podmiotów, o ponad 30 tys. więcej niż w roku
2008. Jednocześnie z rejestru wykreślono 357 tys. podmiotów. Po raz pierwszy od 1995 roku liczba
podmiotów wyrejestrowanych był wyższa niż zarejestrowanych. Należy jednak mieć na uwadze, że tak
znacząca liczba podmiotów wyrejestrowanych wynikała z prac porządkujących system REGON84.
Wykres 49 Nowo zarejestrowane i wyrejestrowane podmioty gospodarki narodowej w systemie REGON
tys. 400
Podmioty:
nowo zarejestrowane
wyrejestrowane
350
300
250
200
150
100
50
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2009 r. GUS Warszawa.
W porównaniu z rokiem 2008, w roku 2009 odnotowano spadek liczby nowo zarejestrowanych spółek,
wyższa była natomiast liczba nowo zarejestrowanych osób fizycznych prowadzących działalność
gospodarczą.
Wyższy niż przeciętnie dla całego kraju wzrost liczby nowo zarejestrowanych podmiotów odnotowano w
województwach podkarpackim, śląskim oraz małopolskim. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów
najmniej wzrosła natomiast w województwach mazowieckim, pomorskim, wielkopolskim oraz
zachodniopomorskim.
Spośród sekcji gospodarki, w których wzrost liczby nowo zarejestrowanych podmiotów był najwyższy,
znalazły się: górnictwo, przetwórstwo przemysłowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną,
handel i naprawy, oraz hotele i restauracje. Niższą niż w roku 2008 liczbę nowo zarejestrowanych
podmiotów odnotowano w budownictwie, pośrednictwie finansowym, oraz administracji publicznej.
Sytuacja mikroprzedsiębiorstw w 2008 roku
Liczba aktywnych przedsiębiorstw wyniosła w 2008 roku 1.862 tys. z czego aż 96% stanowiły
mikroprzedsiębiorstwa. W porównaniu z rokiem 2007 nastąpił wzrost liczby przedsiębiorstw o 85 tys. (w
tym mikroprzedsiębiorstw o 75 tys.).
Przychody w mikroprzedsiębiorstwach wzrosły o ponad 70 mld zł, przy czym dynamika przychodów była
wyższa niż wzrost liczby przedsiębiorstw. W efekcie nastąpił wzrost wartości przychodów
przypadających na jedno przedsiębiorstwo.
84
Duża część podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON faktycznie nie prowadzi działalności. W związku z
wprowadzaniem nowej klasyfikacji PKD 2007, GUS dokonuje weryfikacji aktywnych podmiotów.
187
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Przychody rosły również szybciej niż koszty, co oznaczało poprawę wyniku finansowego w
mikroprzedsiębiorstwach. Poprawa ta pozwoliła najmniejszym firmom zwiększyć wielkość nakładów
inwestycyjnych, które osiągnęły rekordową wartość 20 mld zł.
Liczba pracujących w mikroprzedsiębiorstwach wyniosła w 2008 roku 3,7 mln osób i było to o 134 tys.
więcej niż w roku 2007. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie przypadające na jednego zatrudnionego
wynosiło 1.726 zł. Choć w porównaniu z rokiem poprzednim nastąpił znaczny wzrost płac (o ponad
10%), to wciąż są one dwa razy niższe niż w firmach dużych.
Tabela 65 Najważniejsze charakterystyki sektora mikroprzedsiębiorstw
2004
2005
2006
Liczba przedsiębiorstw (tys.)
1.653,9
1.615,2
1.653,0
Liczba pracujących (tys.)
3.383,5
3.403,1
3.474,6
Przeciętna liczba zatrudnionych (tys.)
1.158,2
1.214,9
1.240,2
Przeciętne wynagrodzenie miesięczne na 1
1.449
1.483
1.509
zatrudnionego (zł)
Nakłady inwestycyjne (mln zł)
11.364
11.842
14.179
Wartość brutto środków trwałych (mln zł)
96.270
108.078 115.636
Przychody ogółem (mln zł)
541.390 553.120 636.690
Koszty ogółem (mln zł)
485.062 489.510 566.336
Źródło: Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2008 r. GUS Warszawa.
2007
1.713,2
3.592,8
1.337,2
2008
1.787,9
3.727,2
1.398,1
1.555
1.726
18.321
126.878
671.063
585.342
20.356
141.625
746.497
645.883
W 2008 roku w Polsce na tysiąc mieszkańców przypadało 46,9 mikroprzedsiębiorstw. W województwie
zachodniopomorskim wskaźnik ten był najwyższy i wyniósł 61,0 firm, w pomorskim było to 56,3 firm, w
mazowieckim 54,4 zaś w wielkopolskim 53,5. Na drugim końcu znalazły się: lubelskie (31,5
mikroprzedsiębiorstw na tysiąc mieszkańców), podkarpackie 34,2, opolskie 36,8, oraz świętokrzyskie
37,4.
Sytuacja małych przedsiębiorstw powstałych w 2008 roku85.
W 2008 roku powstało 294,3 tys. małych przedsiębiorstw (zatrudniających mniej niż 50 osób) i było to o
20 tys. więcej niż w roku 2007. W porównaniu z latami poprzednimi wskaźnik przeżywalności nowych
przedsiębiorstw był dużo wyższy i wyniósł 76%. Najlepiej radziły sobie przedsiębiorstwa zajmujące się
ochroną zdrowia (86% aktywnych w rok po rozpoczęciu działalności), obsługą nieruchomości i firm
(83%), oraz przedsiębiorstwa przemysłowe (81%). Najtrudniej pierwszy rok przetrwać było
przedsiębiorstwom zajmującym się pośrednictwem finansowym (64% aktywnych w rok po rozpoczęciu
działalności), handlem (72%) oraz pozostałą działalnością usługową (74%).
Tabela 66 Nowo powstałe przedsiębiorstwa w Polsce w latach 2004-2008
Liczba aktywnych
Wskaźnik
przedsiębiorstw w kolejnym
Przeżycia (%)
roku
2004
186.684
116.259
62,3
2005
211.142
142.836
67,6
2006
241.352
160.584
66,5
2007
273.579
193.332
70,7
2008
294.315
224.825
76,4
Źródło: Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach 2004-2008.
GUS Warszawa.
Rok
Liczba nowo powstałych
przedsiębiorstw
85
Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach 2004-2008.
Warszawa GUS.
188
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W nowo powstałych przedsiębiorstwach zatrudnienie znalazło nieco ponad 500 tys. osób. Najwięcej
osób zatrudnionych było w handlu (114 tys.), obsłudze nieruchomości (92 tys.) oraz budownictwie (90
tys.).
Dla zdecydowanej większości przedsiębiorców źródłem finansowania podejmowanej działalności
gospodarczej są środki własne (w 2008 roku rozpoczęcie działalności sfinansowało w ten sposób 80%).
Z innych form finansowania założenia firmy skorzystało znacznie mniej przedsiębiorców niż w roku 2007
(były to : inne źródła 12,2%, kredyt bankowy 4,2%, pożyczka od rodziny lub znajomych 2,9%).
Wykres 50 Struktura nowo powstałych przedsiębiorstw w 2008 roku.
Przemysł
4,5%
4,9%
8,8%
Budownictwo
2,0%
Handel
Hotele i restauracje
19,3%
16,4%
Transport
Pośrednictwo finansowe
5,1%
Obsługa nieruchomości i firm
6,7%
3,6%
Edukacja
Ochrona zdrowia
28,5%
Pozostała działalność usługowa
Źródło: Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach 2004-2008.
GUS Warszawa.
13.2. Sytuacja finansowa przedsiębiorstw86
W latach 2008 i 2009 nastąpiło pogorszenie sytuacji gospodarczej Polski. Wyniki makroekonomiczne
I półrocza 2008 roku nie wskazywały na spowolnienie wzrostu gospodarczego. Jednak w II półroczu
2008 roku oraz w I półroczu 2009 roku Polska odczuła skutki globalnego kryzysu ekonomicznego.
Nastąpiło spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego. Poczynając od II półrocza 2009 roku notuje się
przyspieszenie tempa wzrostu PKB. Wyniki finansowe oraz wskaźniki ekonomiczno-finansowe
podmiotów gospodarczych w 2008 i 2009 roku ulegały zmianie wraz ze zmianami PKB.
13.2.1. Przychody, koszty i wyniki z poszczególnych rodzajów działalności
Przychody z całokształtu działalności wyniosły 2.323 mld zł i były wyższe niż w 2008 roku o 1,0%.
Koszty uzyskania przychodów (2.207 mld zł) wykazały wzrost o 0,2%, o 0,8 pkt. proc. niższy od
przychodów. Wynik finansowy na działalności gospodarczej ukształtował się w wysokości 116,1 mld zł,
o 17,2% powyżej uzyskanego w 2008 roku.
Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów są dominującym elementem przychodów
ogółem. W 2009 roku wyniosły one 2.224 mld zł i wzrosły o 0,5%. Koszty uzyskania przychodów
86
Informacje prezentowane w niniejszym rozdziale dotyczą podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących
przekracza 9 osób.
189
MINISTERSTWO GOSPODARKI
zwiększyły się o 0,4%, nieco wolniej od przychodów. Wynik ze sprzedaży (114,9 mld zł) wykazał wzrost
o 1,2%.
Przychody z pozostałej działalności operacyjnej (51,5 mld zł) zwiększyły się o 11,0%, a koszty ich
uzyskania wzrosły w szybszym tempie (o 16,2%), co skutkowało obniżeniem wyniku z 7,5 mld zł do 6,3
mld zł (o 16,0%).
Przychody z działalności finansowej (47,2 mld zł) wzrosły o 13,7%, a koszty (52,3 mld zł) zmniejszyły
się o 17,5%. Strata na tej działalności zmniejszyła się z 22,0 mld zł do 5,1 mld zł.
Wykres 51 Wyniki finansowe na poszczególnych rodzajach działalności w 2008 i 2009 roku (w mld zł)
mld zł
120
100
80
60
40
20
0
-20
-40
sprzedaż
poz. operacyjna
finansowa
2008
gospodarcza
2009
Źródło: CISG MG na podstawie danych GUS.
Tak znaczące zmniejszenie straty na działalności finansowej zdecydowało o poprawie wyniku na
działalności gospodarczej. Bezwzględny przyrost wyniku na działalności gospodarczej wyniósł 17,1
mld zł, z czego 16,9 mld zł przypada na poprawę wyniku (zmniejszenie straty) na działalności
finansowej.
Charakterystyczną cechą kształtowania się wyników finansowych w latach 2008 i 2009 było ich istotne
zróżnicowanie w poszczególnych półroczach. I półrocze 2008 roku to okres, w którym nasza
gospodarka nie odczuwała jeszcze negatywnych skutków światowego kryzysu ekonomicznego. Na
wszystkich rodzajach działalności osiągnięto dodatnie i relatywnie wysokie wyniki finansowe. W II
półroczu 2008 i I półroczu 2009 nastąpiło spowolnienie wzrostu gospodarczego. Wyniki finansowe w
tym czasie kształtowały się mniej korzystnie. W szczególności dotyczy to wyników na działalności
finansowej87. W II półroczu 2009 roku gospodarka zaczęła powoli wychodzić z kryzysu. Wyniki
finansowe, w tym na działalności finansowej wzrosły. Porównując zatem wyniki I półrocza 2009 roku z
wynikami I półrocza 2008 należy mieć na względzie okoliczność, iż porównanie następuje do wysokiej
bazy, co powoduje niekorzystną dynamikę. Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku porównywania
wyników II półrocza 2009 do II półrocza 2008. W tym przypadku porównanie następuje do relatywnie
niskiej bazy, co skutkuje wysoką dynamiką.
87 W I półroczu 2008 roku wysokiemu tempu wzrostu gospodarczego towarzyszyła silna tendencja aprecjacyjna złotego.
Kierownicy firm (często za namową przedstawicieli banków) zawarli wiele umów na opcje walutowe, zakładających dalsze
umacnianie się złotego. W II półroczu 2008 roku, wraz z dotarciem kryzysu do naszego kraju, waluta krajowa gwałtownie się
osłabiła. Umowy opcyjne okazały się nietrafione. Na działalności finansowej wystąpiły wielomiliardowe straty (ponad 23 mld
zł w II półroczu 2008 roku i ponad 5,5 mld zł w I półroczu 2009 roku). W II półroczu 2009 roku umowy opcyjnie wygasły, a na
działalności finansowej wystąpił niewielki zysk.
190
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 67 Przychody, koszty i wyniki na poszczególnych rodzajach działalności (w mld zł)
Przychody
I półrocze
Sprzedaż produktów towarów i materiałów
1.062,4
Pozostała działalność operacyjna
19,2
Działalność finansowa
20,3
RAZEM DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA
1.101,9
II półrocze
Sprzedaż produktów towarów i materiałów
1.150,7
Pozostała działalność operacyjna
27,2
Działalność finansowa
21,2
RAZEM DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA
1.199,1
Rok
Sprzedaż produktów towarów i materiałów
2.213,1
Pozostała działalność operacyjna
46,4
Działalność finansowa
41,5
RAZEM DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA
2.301,0
Źródło: CISG MG na podstawie danych GUS, obliczenia DAP MG.
2008
Koszty
Wynik
Przychody
2009
Koszty
Wynik
1.004,3
13,3
19,1
1.036,7
58,1
5,9
1,2
65,2
1.054,5
21,0
26,3
1.101,8
999,4
18,2
31,9
1.049,5
55,1
2,8
-5,6
52,3
1.095,3
25,6
44,4
1.165,3
55,4
1,6
-23,2
33,8
1.169,4
30,5
20,9
1.220,8
1.109,6
27,0
20,4
1.157,0
59,8
3,5
0,5
63,8
2.099,6
38,9
63,5
2.202,0
113,5
7,5
-22,0
99,0
2.223,9
51,5
47,2
2.322,6
2.109,0
45,2
52,3
2.206,5
114,9
6,3
-5,1
116,1
W I półroczu 2009 roku wyniki na wszystkich rodzajach działalności obniżyły się. Łączne zmniejszenie
wyniku na działalności gospodarczej wyniosło 12,9 mld zł, z czego na działalność podstawową
przypada 23,3%, na pozostałą działalność operacyjną 24,0%, a na działalność finansową 52,7%. Zgoła
odmienna sytuacja miała miejsce w II półroczu. Wyniki na wszystkich rodzajach działalności uległy
poprawie. Łączny przyrost wyniku na działalności gospodarczej wyniósł 30,0 mld zł. W kwocie tej
działalność podstawowa partycypowała w 14,7%, pozostała działalność operacyjna w 6,3%, a
działalność finansowa w 79,0%. Na zmiany wyniku z działalności gospodarczej decydujący wpływ miała
działalność finansowa.
Na poprawę wyników w roku 2009 decydujący wpływ miała sytuacja w II półroczu, a w
szczególności likwidacja w tym okresie ogromnej straty na działalności finansowej.
Wykres 52 Wyniki finansowe na poszczególnych rodzajach działalności (w mld zł)
mld zł
80
60
40
20
0
-20
-40
I półr. 08
II półr. 08
I półr. 09
sprzedaż
poz. operacyjna
finansowa
gospodarcza
II półr. 09
Źródło: CISG MG na podstawie danych GUS, obliczenia DAP MG.
Wynik finansowy brutto wyniósł 116,1 mld zł (wzrost o 17,1%), a wynik finansowy netto 95,8 mld zł
(wzrost o 22,0%). Także w przypadku tych wyników miało miejsce istotne ich zróżnicowanie w obu
półroczach.
191
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 68 Wyniki finansowe na poszczególnych rodzajach działalności (w mld zł)
Rodzaj
działalności
2008
1
2
I półrocze
2009
3-2
3
4
2008
II półrocze
2009
6-5
5
6
Sprzedaż
58,1
55,1
-3,0
55,4
59,8
Pozostała operacyjna
5,9
2,8
-3,1
1,6
3,5
Finansowa
1,2
-5,6
-6,8 -23,2
0,5
RAZEM
65,2
52,3 -12,9
33,8
63,8
Źródło: CISG MG na podstawie danych GUS, obliczenia DAP MG.
7
4,4
1,9
23,7
30,0
2008
Rok
2009
9-8
8
9
10
113,5
7,5
-22,0
99,0
114,9
6,3
-5,1
116,1
1,4
-1,2
16,9
17,1
Wykres 53 Wskaźniki rentowności w latach 2008 i 2009 (w %)
%
6
5
4
3
2
1
0
ze sprzedaży
brutto
netto
2008
2009
Źródło: CISG MG na podstawie danych GUS, obliczenia DAP MG.
Wskaźniki rentowności wzrosły: rentowność ze sprzedaży do 5,2%, rentowność brutto do 5,0%, a
rentowność netto do 4,1%.
13.2.2. Nakłady inwestycyjne88 i możliwości ich samofinansowania
Inwestycje są tym segmentem gospodarki, który jest najbardziej wrażliwy na zmiany koniunktury.
Efektem światowego kryzysu ekonomicznego i jego wpływu na gospodarkę polską było istotne
ograniczenie działalności inwestycyjnej.
W latach poprzedzających kryzys gospodarczy nakłady inwestycyjne wzrastały w ponad 20procentowym tempie. W roku 2008, a więc w roku, w którym nasza gospodarka zaczęła odczuwać
negatywny wpływ kryzysu, tempo wzrostu inwestycji spowolniło do 5,3%. Natomiast w roku 2009
odnotowano spadek inwestycji o 10,8%.
Nakłady inwestycyjne w 2009 roku wyniosły 118,7 mld zł, wobec 133,1 mld rok wcześniej. Nakłady z
importu (15,7 mld zł) zmniejszyły się o 0,9%. Udział nakładów z importu w nakładach ogółem zwiększył
się z 11,9% do 13,2%.
88
W niniejszym rozdziale nakłady inwestycyjne prezentowane są w cenach bieżących, łącznie z wydatkami na zakup
używanych środków trwałych
192
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 54 Zmiany nakładów inwestycyjnych w latach 2005-2009 (w %, ceny bieżące)
%
30
25
20
15
10
5
0
-5
-10
-15
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: CISG MG na podstawie danych GUS.
Wzrosły potencjalne możliwości samofinansowania nakładów inwestycyjnych, o czym zdecydował z
jednej strony spadek nakładów, a z drugiej – wzrost nadwyżki inwestycyjnej89. Zysk netto (na skutek
omówionej wyżej poprawy sytuacji przedsiębiorstw) zwiększył się do 119,7 mld zł (o 11,1%). Wzrosły
także odpisy amortyzacyjne do 73,4 mld zł (o 5,5%). Nadwyżka inwestycyjna wyniosła 193,1 mld zł
wykazując wzrost o 8,9%. W 2009 roku nadwyżka przekraczała poniesione nakłady o 62,7%, wobec
33,2% rok wcześniej.
13.2.3. Zadłużenie, należności, płynność finansowa
Zadłużenie na koniec 2009 roku wyniosło 770,8 mld zł i pozostawało w takiej samej wysokości jak przed
rokiem. Poprawiła się struktura zadłużenia, wzrósł udział zadłużenia długoterminowego z 30,8% do
32,2% kosztem zobowiązań krótkoterminowych.
Zadłużenie długoterminowe wyniosło 248,4 mld zł wykazując wzrost o 4,6%. W zadłużeniu tym
dominowały zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek (131,0 mld zł) stanowiące 52,7% ogółu
zadłużenia długoterminowego (przed rokiem udział wyniósł 56,7%)
Zadłużenie krótkoterminowe (522,4 mld zł) zmniejszyło się o 2,0%. W zadłużeniu dominowały
zobowiązania z tytułu dostaw i usług (268,6 mld zł) stanowiące 51,4% wobec 49,9% przed rokiem.
Zobowiązania z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń wyniosły 41,4 mld zł i były niższe o 17,0% niż w
poprzednim roku.
Efektem niewielkiego przyrostu przychodów ze sprzedaży (o 0,5%) i jednoczesnej stabilizacji poziomu
zadłużenia był niewielki wzrost potencjalnych możliwości spłaty zadłużenia. W 2009 roku na spłatę
zadłużenia należałoby przeznaczyć przychody ze sprzedaży zrealizowane w ciągu 124,8 dni. W 2008
roku czasokres ten wynosił 125,4 dni.
Należności krótkoterminowe na koniec 2009 roku wyniosły 339,8 mld zł wykazując wzrost o 0,8%.
Należności krótkoterminowe z tytułu dostaw i usług (282,7 mld zł) także wzrosły o 0,8%. Ich udział w
ogólnej kwocie należności krótkoterminowych nie zmienił się i pozostał na poziomie 83,9%.
89
Nadwyżkę inwestycyjną w niniejszym opracowaniu definiuje się jako sumę zysku netto (zysku, a nie wyniku) oraz
amortyzacji.
193
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wzrosły wskaźniki płynności finansowej: I stopnia z 35% do 40%, II stopnia z 98% do 105% oraz III
stopnia z 140% do 147%. Wskaźniki płynności finansowej przekraczały dolną granicę przedziału
uznawanego za rekomendowany90.
13.2.4. Sytuacja finansowa w sekcjach gospodarki 91
Przemysł ogółem
W skład przemysłu wchodzą cztery sekcje: górnictwo i wydobywanie, przetwórstwo przemysłowe,
wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę oraz dostawa
wody, gospodarowanie ściekami i odpadami. Sumaryczne wyniki dla tej agregacji kształtują się, jak
niżej.
Przychody z całokształtu działalności w 2009 roku wyniosły 1.049,3 mld zł pozostając na poziomie
zbliżonym do uboiegłorocznego. Koszty uzyskania tych przychodów obniżyły się o 1,5%. Wynik na
działalności gospodarczej wyniósł 60,0 mld zł i wzrósł o 29,5%.
Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów (1.004,6 mld zł) obniżyły się o 0,8%, a koszty
ich uzyskania o 1,3%. Wynik ze sprzedaży zwiększył się do 62,8 mld zł (o 7,0%). Na dynamikę
przychodów wpływ miały: wzrost cen produkcji sprzedanej przemysłu o 3,4% oraz spadek realnych
rozmiarów produkcji o 3,2%.
Wynik finansowy na pozostałej działalności operacyjnej był ujemny i wyniósł 0,1 mld zł (przed rokiem
również wystąpiła strata 0,8 mld zł). Wynik na działalności finansowej był także ujemny (2,7 mld zł) lecz
w stosunku do roku 2008, gdy odnotowano stratę w wysokości 11,5 mld zł, nastąpiła zdecydowana
poprawa. Łączna bezwzględna poprawa wyniku na działalności gospodarczej wyniosła 13,6 mld zł, z
tego przypada na przyrost wyników: ze sprzedaży 30,1% (4,1 mld zł), z pozostałej działalności
operacyjnej 5,1% (0,7 mld zł) oraz z działalności finansowej 64,8% (8,8 mld zł). Głównym czynnikiem
wzrostu wyniku na działalności gospodarczej, a także wyników brutto i netto było znaczące
zmniejszenie straty na działalności finansowej. Wynik finansowy brutto (60,0 mld zł) zwiększył się o
29,0%, a wynik netto (49,9 mld zł) o 35,6%. Wzrosły wskaźniki rentowności: rentowność ze sprzedaży z
5,8% do 6,2%, rentowność brutto z 4,4% do 5,7%, a rentowność netto z 3,5% do 4,8%.
Nakłady inwestycyjne (64,6 mld zł) zmniejszyły się o 7,2%, natomiast nadwyżka inwestycyjna wzrosła
do 100,6 mld zł (o 11,8%). Zwiększyły się możliwości samofinansowania inwestycji: relacja nadwyżki do
nakładów wzrosła z 129,3% do 155,7%.
Zadłużenie spadło do 326,7 mld zł (o 0,5%). Jednocześnie poprawiła się jego struktura: udział
zobowiązań krótkoterminowych wzrósł z 26,8% do 28,9%. Wydłużył się okres możliwości spłaty
zadłużenia przychodami ze sprzedaży z 116,7 dni do 117,1 dni. Należności krótkoterminowe (157,7 mld
zł) wzrosły o 3,0%. W znacznie szybszym tempie (o 10,2%), do 85,3 mld zł wzrosły inwestycje
krótkoterminowe.
90 Za wielkości referencyjne dla wskaźnika płynności I stopnia uznawana jest wielkość przekraczająca 20%, dla wskaźnika II
stopnia – przedział 100% - 120%, a dla wskaźnika III stopnia - przedział 120% - 200%. W zależności od specyfiki branży
wskaźniki mogą kształtować się odmiennie od ogólnych reguł.
91 W niniejszym rozdziale wielkości dotyczące przychodów, kosztów, wyników finansowych, zadłużenia i należności podaje
się w mld zł. Natomiast wskaźniki dynamiki obliczono z wielkości w mln zł.
194
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Sekcje przemysłu
W 2009 roku sytuacja finansowa sekcji przemysłu kształtowała się wyraźnie odmiennie. Pogorszenie
koniunktury gospodarczej w największym stopniu odczuły górnictwo i kopalnictwo oraz przetwórstwo
przemysłowe, gdzie przychody z całokształtu działalności zmniejszyły się o 4,6% oraz 2,2% w
porównaniu do 2008 roku. W rezultacie utrzymanie przychodów przemysłu na poziomie z 2008 roku
było możliwe wyłącznie poprzez wysoki wzrost wartości obrotów w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w
energię elektryczną, gaz i wodę oraz dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami (wzrosty
przychodów z całokształtu działalności o 10,9% oraz 7,7%). Jednocześnie warto zwrócić uwagę, że
odmiennie niż w górnictwie, gdzie doszło do wzrostu kosztów o 0,9%, w przetwórstwie przemysłowym –
koszty podążały za spadkiem przychodów i zostały zredukowane o 3,3%. Pozytywna tendencja
wolniejszego wzrostu kosztów uzyskania przychodów z całokształtu działalności niż przychodów miała
miejsce również w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę.
Pomimo niejednolitych zmian w kształtowaniu się przychodów z całokształtu działalności i kosztów ich
uzyskania – wszystkie sekcje przemysłu, oprócz górnictwa i kopalnictwa, uzyskały lepszy wynik na
działalności gospodarczej niż rok wcześniej. W przypadku wytwarzania i zaopatrywania w energię
elektryczną, gaz i wodę doszło niemal do jego podwojenia, a w przetwórstwie przemysłowym wzrost
wyniósł prawie 40%. Z kolei w górnictwie i kopalnictwie doszło do 38-proc. obniżenia wyniku na
działalności gospodarczej.
Analogiczne zmiany, jak w przypadku przychodów i kosztów na poziomie całokształtu działalności,
miały miejsce w poszczególnych sekcjach w zakresie działalności podstawowej. W górnictwie i
kopalnictwie odnotowano spadek przychodów, przy rosnących kosztach; w przetwórstwie
przemysłowym – wyższy spadek dotyczył kosztów, w pozostałych sekcjach obie kategorie rosły, przy
czym w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę – wzrost przychodów wyprzedał
wzrost kosztów.
Poziom przychodów w poszczególnych rodzajach działalności determinują zmiany w zakresie wielkości
produkcji oraz cen. Z tej perspektywy inaczej wygląda wysoki wzrost przychodów ze sprzedaży (o
10,2%) obserwowany w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę, który wynikał
wyłącznie ze wzrostu cen (o 15,9%), bowiem produkcja obniżyła się realnie o 4,8%. Podobnie górnictwo i wydobywanie zawdzięcza relatywnie niewielki spadek przychodów wzrostowi cen (o 13,0%),
produkcja sekcji zmniejszyła się realnie w takim samym tempie, w jakim wzrosły ceny jej sprzedaży (tzn.
o 13,0%). W pozostałych sekcjach ceny i produkcja jednokierunkowo kształtowały przychody: w
przetwórstwie przemysłowym in minus, w dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami in plus.
Na pozostałej działalności operacyjnej – w górnictwie i kopalnictwie oraz energetyce odnotowano stratę.
Pozostałe sekcje poprawiły wyniki na tym poziomie, a w przypadku przetwórstwa przemysłowego
doszło do jego 2,5-krotnego zwiększenia.
W 2009 roku generalnie lepsze wyniki na działalności finansowej wynikały z niekorzystnego poziomu
odniesienia z 2008 roku. W wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i wodę zysk w tym
obszarze zwiększył się prawie 2,5-krotnie. Stratę na działalności finansowej odnotowało wyłącznie
przetwórstwo przemysłowe, choć i w tym przypadku saldo było lepsze niż przed rokiem (5,0 mld zł,
wobec 12,0 mld zł)
W rezultacie 3 z 4 sekcji przemysłu zamknęły rok 2009 z lepszymi niż rok wcześniej wynikami brutto i
netto. Jedynie w górnictwie i kopalnictwie wynik finansowy brutto obniżył się o 37,8%, a wynik netto o
39,0%. Główną przyczyną był spadek wyniku na działalności podstawowej sekcji. Również ta sfera
działalności (ale tym razem in plus) determinowała wyniki w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię
195
MINISTERSTWO GOSPODARKI
elektryczną, gaz i wodę. Wynik finansowy brutto został niemal podwojony, a wynik netto – wykazał
ponad dwukrotny wzrost. W przetwórstwie przemysłowym czynnikiem decydującym o poprawie wyniku
końcowego (wynik finansowy brutto zwiększył się o 26,7%, a wynik netto o 36,3%) było zmniejszenie
straty na działalności finansowej. Z kolei dobre wyniki sekcji dostawa wody, gospodarowaniu ściekami i
odpadami były efektem poprawy wyniku na pozostałej działalności operacyjnej.
Poprawa wyników na poszczególnych poziomach działalności zagwarantowała wzrost wskaźników
rentowności w przetwórstwie przemysłowym oraz w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną,
gaz i wodę. W dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami tylko nieznacznie lepsze wyniki niż
w 2008 roku, przy relatywnie szybciej rosnących przychodach oraz niekorzystnym kształtowaniu się
relacji przychody-koszty – nie przełożyły się na poprawę rentowności. Również w górnictwie i
kopalnictwie wskaźniki rentowności obniżyły się.
Nakłady inwestycyjne 3 sekcji przemysłowych były niższe niż przed rokiem. Jedynie w dostawie wody,
gospodarowaniu ściekami i odpadami – na przedsięwzięcia inwestycyjne wydano w 2009 r. prawie o ½
więcej niż w 2008 roku. Jednocześnie w tym przypadku inwestycje były wyższe od możliwości ich
samofinansowania, co skutkowało wzrostem zadłużenia długoterminowego (o 72,0%). W 2009 r.
zadłużenie całkowite wzrosło nie tylko w dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami, ale
również w pozostałych sekcjach pozaprodukcyjnych. Dodatkowo w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w
energię elektryczną, gaz i wodę skróceniu uległ okres możliwości spłaty zadłużenia przychodami ze
sprzedaży (z 96,6 dni do 88,1 dni).
Sekcje pozaprzemysłowe
W budownictwie przychody z całokształtu działalności wzrosły o 1,5%, ale ze względu na szybszy
wzrost kosztów (2,1%), wynik z działalności gospodarczej obniżył się o 5,5%. Przychody ze sprzedaży
oraz koszty im odpowiadające rosły w podobnym tempie (o 3,0%). Wynik ze sprzedaży był wyższy niż
rok wcześniej (o 2,4%). Pozostała działalność, zarówno pozaoperacyjna, jak i finansowa wpłynęła
negatywnie na wyniki działalności. Budownictwo jest jedyną sekcją, spośród rozpatrywanych, w której
nastąpiło pogorszenie wyniku na działalności finansowej. Wynik finansowy brutto zmniejszył się o 5,6%,
a wynik netto o 2,4%. W konsekwencji - obniżyły się wskaźniki rentowności.
Obie rozpatrywane sekcje z sektora usług – handel i naprawy oraz transport i gospodarka magazynowa
– odnotowały spadki przychodów z całokształtu działalności oraz kosztów ich uzyskania, jednak w
przypadku transportu szybsza redukcja kosztów umożliwiła uzyskanie znacznie lepszego niż rok
wcześniej wyniku na działalności gospodarczej (4,5-krotny wzrost). Handel i usługi zarejestrowały
pogorszenie się wyników finansowych brutto i netto oraz wskaźników rentowności, w przypadku
transportu – wyniki były korzystniejsze. W przypadku handlu i usług podstawową przyczyną
zmniejszenia wyniku na działalności gospodarczej oraz wyników brutto i netto była obniżka wyniku
właśnie na działalności podstawowej. Wynik z pozostałej działalności operacyjnej wzrósł o 5,9%, a na
działalności finansowej co prawda wystąpiła strata, ale o 1/3 niższa od ubiegłorocznej. Z kolei o
poprawie wyniku transportu i gospodarki magazynowej zadecydowały zmniejszenie straty na
działalności finansowej oraz wzrost zysku na działalności podstawowej.
Spośród omawianych sekcji pozaprzemysłowych nakłady inwestycyjne w 2009 roku wzrosły jedynie w
budownictwie (o 8,4%). Nadwyżka inwestycyjna utrzymała się w wysokości 2008 roku (12,2 mld zł).
Zmniejszyły się potencjalne możliwości samofinansowania inwestycji, relacja nadwyżki do nakładów
spadła z 203,3% do 187,7%. W handlu i usługach oraz w transporcie i gospodarce magazynowej,
pomimo wzrostu potencjalnych możliwości samofinansowania inwestycji, nie doszło do realizacji
nowych projektów.
196
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W 2009 r. firmy budowlane oraz transportowe zwiększyły swoje zadłużenie. W budownictwie udział
zobowiązań długoterminowych w zadłużeniu wzrósł z 29,2% do 32,7%, a w transporcie spadł z 52,4%
do 50,9%. W handlu i naprawach zadłużenie zmniejszyło się (o 1,6%). Czasokres możliwości spłaty
zadłużenia przychodami ze sprzedaży zmniejszył się z 82,7 dni do 82,1 dni.
Wskaźniki płynności finansowej wzrosły w budownictwie oraz w handlu i usługach, a w przypadku
transportu wskaźnik płynności finansowej I stopnia pozostał na poziomie roku poprzedniego, pozostałe
zaś obniżyły się. Większość wskaźników przekraczała wielkości referencyjne (oprócz płynności II
stopnia w handlu i usługach).
Tabela 69 Przychody, wyniki, rentowność - sekcje gospodarki w latach 2008 i 2009
a - 2009 rok
b - 2008 rok
Przychody w
mld zł
Wynik finansowy w mld zł
z
ze
ze
poz.
ze
działalogółem sprze- sprze- dział.
brutto netto sprze- brutto netto
ności
daży daży operac.
daży
fin.
2.322,6 2.223,9 114,9
6,3
-5,1 116,1 95,8
5,2
5,0
4,1
2.300,9 2.213,1 113,5
7,5
-22,0 99,2 78,6
5,1
4,3
3,4
1.049,3 1.004,6
62,8
-0,1
-2,7 60,0 49,9
6,2
5,7
4,8
1.050,6 1.012,7
58,7
-0,8
-11,5 46,5 36,8
5,8
4,4
3,5
45,0
41,7
5,2
-1,2
0,1
4,1
3,4
12,6
9,2
7,5
47,1
43,0
7,9
-0,8
-0,4
6,7
5,5
18,1 14,1 11,7
808,1 775,0
42,2
1,7
-5,0 38,9 32,7
5,4
4,8
4,0
826,0 798,7
42,0
0,6
-12,0 30,7 24,0
5,3
3,7
2,9
175,7 168,4
14,4
-0,8
2,2 15,8 12,9
8,6
9,0
7,4
a
b
a
Przemysł, z tego:
b
a
− górnictwo
b
a
− przetwórstwo przemysłowe
b
− wytwarzanie i zaopatrywanie a
w energię elektryczną, gaz,
b
158,5 152,8
7,8
-0,7
0,9
8,0
parę wodną i gorącą wodę
a
20,5
19,5
0,95
0,18
0,04 1,15
− dostawa wody,
gospodarowanie ściekami i
b
19,0
18,2
0,96
0,14
0,04 1,14
odpadami
Sekcje pozaprzemysłowe , w
a 1.273,3 1.219,3
52,2
6,4
-2,4 56,2
tym:
b 1.250,3 1.200,4
54,8
8,3
-10,5 52,7
a
133,7 128,8
10,1
0,4
-0,9
9,6
Budownictwo
b
131,7 125,1
9,8
0,8
-0,4 10,2
a
772,8 753,7
20,1
3,6
-3,0 20,7
Handel i naprawy
b
776,5 759,7
24,7
3,4
-4,5 23,5
Transport i gospodarka
a
87,7
83,4
1,7
0,7
-0,6
1,8
magazynowa
b
87,8
82,3
0,5
2,3
-2,4
0,4
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych CISG MG oraz obliczenia DAP MG.
OGÓŁEM
Rentowność w %
6,4
5,1
5,1
4,1
0,88
4,9
5,6
4,3
0,87
5,3
6,0
4,6
45,9
41,8
8,0
8,2
16,9
19,2
1,0
0,0
4,3
4,6
7,8
7,9
2,7
3,2
2,1
0,7
4,4
4,2
7,2
7,7
2,7
3,0
2,1
0,5
3,6
3,3
6,0
6,3
2,2
2,5
1,1
0,0
13.2.5. Sytuacja finansowa w sektorach własnościowych
Przychody z całokształtu działalności w sektorze prywatnym wzrosły o 1,7% do 2.026,4 mld zł. Koszty
wzrosły w tempie wolniejszym, o 1,1%. Udział przychodów sektora prywatnego w przychodach ogółem
zwiększył się z 86,6% do 87,2%. Wynik na działalności gospodarczej osiągnął poziom 102,4 mld zł
(wzrost o 16,2%). Sektor publiczny odnotował spadek przychodów z całokształtu działalności o 4,2% do
296,2 mld zł. Redukcja kosztów wyniosła 5,4%. Wynik na działalności gospodarczej wzrósł o 25,7% do
13,7 mld zł.
Za główną przyczynę poprawy wyniku na działalności gospodarczej oraz wyników brutto i netto w obu
sektorach należy uznać poprawę wyniku na działalności finansowej (w sektorze prywatnym
zmniejszenie straty o 62,2%, w sektorze publicznym – uzyskanie zysku). W sektorze prywatnym na
wyniki pozytywnie działała również poprawa sytuacji w pozostałej działalności operacyjnej (wzrost
wyniku o 14,1%), z kolei wkład działalności podstawowej w poprawę ogólnych wyników był ujemny.
197
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Przychody ze sprzedaży w sektorze prywatnym zwiększyły się o 1,2%, a koszty ich uzyskania o 1,3%.
W sektorze publicznym to podstawowa działalność przyczyniała się do poprawy wskaźników
finansowych (mniejszy spadek przychodów ze sprzedaży niż kosztów ich uzyskania skutkował poprawą
wyniku na tym poziomie o 14,5%). Na pozostałej działalności operacyjnej poniesiono stratę w wysokości
1,0 mld zł, wobec zysku przed rokiem (1,1 mld zł).
Pomimo odmiennych czynników determinujących całokształt działalności – oba sektory zarejestrowały
poprawę wyników brutto i netto. W sektorze prywatnym wynik brutto wzrósł do o 16,0%, a wynik netto o
21,0%, w sektorze publicznym odpowiednio o 25,7% i 30,0%. Wzrosła również większość wskaźników
rentowności.
W obszarze działalności inwestycyjnej zachowanie podmiotów z obu sektorów własnościowyh było
odmienne. W sektorze prywatnym nakłady inwestycyjne spadły o 16,4%. Nadwyżka inwestycyjna (162,6
mld zł) wzrosła o 9,3%. Zwiększyły się potencjalne możliwości samofinansowania inwestycji, relacja
nadwyżki do nakładów wzrosła z 144,3% do 189,3%. Sektor publiczny zrealizował inwestycje o wartości
wyższej niż przed rokiem (o 9,4%), a nadwyżka inwestycyjna wzrosła o 7,0%. Jednocześnie nakłady
były wyższe od nadwyżki, co skutkowało wzrostem zadłużenia długoterminowego z 36,6 mld zł do 40,0
mld zł (o 9,4%). W tym sektorze wzrosło też zadłużenie całkowite.
Wskaźniki charakteryzujące płynność finansową obu sektorów wzrosły i przekroczyły wielkości
referencyjne.
13.2.6. Sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach wg wielkości
Pogorszenie ogólnej koniunktury gosodarczej w odmienny sposób przełożyło się na kondycję finansową
przedsiębiorstw w zależności od ich wielkości. Spowolnienie gospodarcze w największym stopniu
odczuły małe podmioty. Ich przychody z całokształtu działalności zmniejszyły się o 1,8%. Koszty ich
uzyskania spadły w tempie wolniejszym (o 1,7%). Wynik z działalności gospodarczej obniżył się o 3,2%.
Przychody ze sprzedaży obniżyły się o 2,2%, a mniejsza skala dostosowania w zakresie kosztów ich
uzyskania (spadek o 1,6%) doprowadziła do pogorszenia wyniku na tym poziomie (11,9%). Obniżył się
również wynik na pozostałej działalności operacyjnej, a w zakresie działalności finansowej, choć
mniejszą niż przed rokiem, wciąż notowano stratę. W rezultacie wyniki brutto i netto zmniejszyły się
odpowiednio o 3,1% i 1,1%. Obniżyły się też wskaźniki rentowności.
W pozostałych grupach podmiotów przychody z całokształtu działalności wzrosły w niewielkim stopniu,
ale nieco szybciej niż koszty ich uzyskania. To pozwoliło na uzyskanie lepszych wyników na działalności
gospodarczej – firmy średnie o 11%, duże o 27%. Przedsiębiorstwa średnie uzyskały poprawę wyników
na wszystkich rodzajach działalności. W poprawie poszczególne działalności partycypowały
następująco: działalność podstawowa w 7,1%, pozostała działalność operacyjna w 28,6% oraz
działalność finansowa w 64,3%. W przedsiębiorstwach dużych ponad 5-proc. wzrost osiągnięto na
działalności podstawowej, ale to radykalne zmniejszenie straty na działalności finansowej (o 12,6 mld zł)
było głównym czynnikiem wzrostu wyniku na działalności gospodarczej oraz wyników brutto i netto.
Odmiennie od małych podmiotów, pozostałe grupy zakończyły rok 2009 z lepszymi wynikami brutto i
netto. Przedsiębiorstwa średnie zanotowały wzrost odpowiednio o 11,2% oraz o 13,8%, duże o 26,7% i
o 34,1%. Lepsze były też wskaźniki określające ich rentowność.
198
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 70 Przychody, wyniki, rentowność - sektory własności i przedsiębiorstwa wg wielkości w latach
2008 i 2009
Przychody w mld
zł
a - 2009 rok
b - 2008 rok
a
b
OGÓŁEM
Z poz. ogółem przypada na:
a
b
a
b
− sektor prywatny
− sektor publiczny
Wynik finansowy w mld zł
Rentowność w %
z
ze
poz.
ze
działalogółem sprzedaż sprze- dział.
brutto netto sprze- brutto netto
ności
daży operac.
daży
fin.
2.322,6 2.223,9 114,9
6,3
-5,1 116,1 95,8
5,2
5,0
4,1
2.300,9 2.213,1 113,5
7,5
-22,0 99,2 78,6
5,1
4,3
3,4
.
.
2.026,4 1.948,4 103,6
7,3
-8,5 102,4 85,4
5,3
5,1
4,2
1.991,7 1.924,5 103,7
6,4
-22,0 88,3 70,6
5,4
4,4
3,6
296,2
275,5
11,3
-1,0
3,4 13,7 10,4
4,1
4,6
3,5
309,2
288,6
9,8
1,1
0,0 10,9
8,0
3,4
3,5
2,6
Z poz. ogółem przypada na:
a
360,3
345,1
16,8
2,5
-1,3 18,0
b
366,9
352,8
19,1
3,3
-3,8 18,6
a
662,0
637,8
26,8
5,0
-3,4 28,5
− przedsiębiorstwa średnie
b
652,5
632,2
26,6
4,2
-5,2 25,6
a 1.300,3 1.241,0
71,3
-1,2
-0,4 69,6
− przedsiębiorstwa duże
b 1.281,5 1.228,1
67,8
0,0
-13,0 55,0
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych CISG MG oraz obliczenia DAP MG.
− przedsiębiorstwa małe
15,1
15,2
23,3
20,4
57,4
43,0
4,9
5,4
4,2
4,2
5,8
5,5
5,0
5,1
4,3
3,9
5,4
4,3
4,2
4,1
3,5
3,1
4,4
3,4
Wśród firm niefinansowych funkcjonujących na polskim rynku zdecydowanie, pod względem wielkości
przychodów, od wielu lat dominuje Polski Koncern Naftowy ORLEN SA. Udział dziesięciu największych
firm w przychodach ze sprzedaży ogółu przedsiębiorstw wyniósł w 2009 roku 9,8%. Natomiast udział
dziesięciu firm, które wygenerowały najwyższe zyski netto w ogólnym zysku netto wyniósł 15,7%.
Tabela 71 Dziesięć największych firm pod względem przychodów ze sprzedaży oraz osiągniętego zysku
netto w 2009 roku (mln zł)*
L. p.
Nazwa
1
Polski Koncern Naftowy ORLEN SA
Przychody L. p.
67.928
1
Nazwa
PGE Polska Grupa Energetyczna
SA
Wynik
netto
4.337
PGE Polska Grupa Energetyczna
21.623
2
KGHM Polska Miedź SA
2.359
SA
3 Fiat Auto Poland SA
19.434
3
Polski Koncern Naftowy ORLEN SA
1.300
4 PGNiG SA
19.290
4
Telekomunikacja Polska SA
1.282
5 Jeronimo Martins Dystrybucja SA
16.802
5
PGNiG SA
1.204
6 Grupa Metro w Polsce
16.800
6
Polkomtel SA
1.107
7 Telekomunikacja Polska SA
16.560
7
Tauron Polska Energia SA
899
8 Grupa Lotos SA
14.321
8
Grupa Lotos SA
894
9 Tauron Polska Energia SA
13.221
9
Fiat Auto Poland SA
820
10 KGHM Polska Miedź SA
12.113 10 Kompania Piwowarska SA
756
Razem (1 do 10)
218.092
Razem (1 do 10)
14.958
* Nie wszystkie firmy podały wyniki finansowe netto. W powyższej tabeli uwzględniono dziesięć największych firm spośród
tych, które podały tę informację.
Źródło: Lista 500 , Rzeczpospolita z 29 kwietnia 2010 roku.
2
199
2
a - 2009 rok b - 2008 rok
1
3
4
Nadwyżka
(2+3)
w mld zł
Amortyzacja
5
Nakłady
inwest.
a
119,7
73,4
193,1
118,7
OGÓŁEM
b
107,7
69,6
177,3
133,1
a
60,8
39,8
100,6
64,6
Przemysł, z tego:
b
51,7
38,3
90,0
69,6
a
3,9
3,2
7,1
5,1
− górnictwo
b
5,7
2,9
8,6
5,4
a
42,8
26,4
69,2
39,8
− przetwórstwo przemysłowe
b
38,3
25,8
64,1
46,7
a
13,0
8,0
21,0
12,6
− wytwarzanie i zaopatrywanie w energię
b
6,7
7,6
14,3
12,7
elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę
a
1,1
2,2
3,3
7,1
− dostawa wody, gospodarowanie ściekami i
b
1,0
2,0
3,0
4,8
odpadami
a
58,9
33,6
92,5
54,1
Sekcje pozaprzemysłowe , w tym:
b
56,0
31,3
87,3
63,5
a
9,3
2,9
12,2
6,5
Budownictwo
b
9,7
2,5
12,2
6,0
a
22,1
8,7
30,8
15,7
Handel i naprawy
b
22,7
8,1
30,8
19,0
a
3,3
5,6
8,9
8,2
Transport i gospodarka magazynowa
b
3,0
5,3
8,3
9,5
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych CISG MG oraz obliczenia DAP MG.
Zysk
netto
162,7
133,2
155,7
129,3
139,2
159,3
173,9
137,3
166,7
112,6
46,5
62,5
171,0
137,5
187,7
203,3
196,2
162,1
108,5
87,4
6
%
4:5
770,8
770,8
326,7
328,3
13,2
11,6
260,9
267,8
41,2
41,0
11,4
7,9
444,1
442,5
59,1
56,5
171,8
174,6
41,1
41,0
7
248,4
237,5
94,4
87,9
2,4
2,0
74,5
70,1
11,5
12,3
6,0
3,5
154,0
149,6
19,3
16,5
25,4
26,3
20,9
21,5
8
522,4
533,3
232,3
240,4
10,8
9,6
186,4
197,7
29,7
28,7
5,4
4,4
290,1
292,9
39,8
40,0
146,4
148,3
20,2
19,5
9
z tego
Zadłudługo- krótkożenie
termin. termin.
w mld zł
32,2
30,8
28,9
26,8
18,2
17,2
28,6
26,2
27,9
30,0
52,6
44,3
34,7
33,8
32,7
29,2
14,8
15,1
50,9
52,4
10
%
8:7
124,8
125,4
117,1
116,7
114,0
97,1
121,2
120,7
88,1
96,6
210,5
156,3
131,1
132,7
165,2
162,6
82,1
82,7
177,4
179,3
11
Ilość
dni
339,8
337,0
157,7
153,1
4,7
4,5
126,7
125,6
23,0
20,2
3,3
2,8
182,1
183,9
26,6
27,4
85,4
86,7
13,1
13,2
12
206,9
184,6
85,3
77,4
5,3
6,2
56,5
51,1
19,5
16,6
4,0
3,5
121,6
107,2
21,8
16,8
33,3
29,5
10,6
10,0
13
40
35
x
x
49
65
30
26
66
58
74
78
x
x
55
42
23
20
53
53
14
105
98
x
x
94
112
98
89
143
128
136
141
x
x
122
110
81
78
117
121
15
147
140
x
x
138
148
146
139
169
151
151
157
x
x
180
168
132
131
132
136
16
Należ- Inwes- Płynność finansowa
ności tycje
I
II
III
krótk. krótk.
w mld zł
%
Tabela 72 Inwestycje i potencjalne możliwości ich finansowania nadwyżką inwestycyjną, zadłużenie i potencjalny czas jego spłaty, należności oraz płynność
finansowa w sekcjach gospodarki w latach 2008 i 2009
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
a
b
a
b
a
b
105,0
94,8
14,7
12,9
119,7
107,7
57,6
54,0
15,8
15,6
73,4
69,6
162,6
148,8
30,5
28,5
193,1
177,3
4
− przedsiębiorstwa małe
6
175,0
155,5
181,5
144,3
153,9
124,9
85,9 189,3
103,1 144,3
32,8 93,0
30,0 95,0
118,7 162,7
133,1 133,2
5
%
3
w mld zł
2
4:5
a
20,1
6,5
26,6
15,2
b
20,9
6,0
26,9
17,3
a
31,0
16,2
47,2
26,0
− przedsiębiorstwa średnie
b
28,1
14,6
42,7
29,6
a
68,6
50,7 119,3
77,5
− przedsiębiorstwa duże
b
58,7
49,0 107,7
86,2
Źródło: Sprawozdania finansowe F-01 z bazy danych CISG MG oraz obliczenia DAP MG.
Z poz. ogółem przypada na:
− sektor publiczny
− sektor prywatny
Z poz. ogółem przypada na:
OGÓŁEM
1
a - 2009 rok b - 2008 rok
NadZysk AmortyNakłady
wyżka
netto zacja
inwest.
(2+3)
125,6
131,9
212,0
200,1
433,2
438,8
663,8
664,7
107,0
106,1
770,8
770,8
7
43,0
44,5
63,7
59,6
141,7
133,4
208,4
200,9
40,0
36,6
248,4
237,5
8
82,6
87,4
148,3
140,5
291,5
305,4
455,4
463,8
67,0
69,5
522,4
533,3
9
z tego
Zadłużenie długo- krótkotermin. termin.
w mld zł
11
34,2
33,7
30,0
29,8
32,7
30,4
31,4
30,2
37,4
34,5
131,0
134,6
119,7
113,9
125,7
128,6
122,6
124,3
139,8
132,3
32,2 124,8
30,8 125,4
10
%
8:7
57,6
58,8
102,8
97,2
179,4
181,0
302,4
298,7
37,4
38,3
339,8
337,0
12
33,0
30,6
53,8
47,6
120,1
106,4
163,2
145,8
43,7
38,8
206,9
184,6
13
w mld zł
Należ- InwesIlość ności tycje
dni krótk. krótk.
40
35
36
34
41
35
36
31
65
56
40
35
14
I
110
102
106
103
103
94
102
96
121
111
105
98
15
%
II
Płynność
finansowa
156
148
152
149
142
134
146
140
155
143
147
140
16
III
Tabela 73 Inwestycje i potencjalne możliwości ich finansowania nadwyżką inwestycyjną, zadłużenie i potencjalny czas jego spłaty, należności oraz płynność
finansowa w sektorach własnościowych i przedsiębiorstwach wg wielkości w latach 2008 i 2009
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
MINISTERSTWO GOSPODARKI
*
**
Przychody z całokształtu działalności podmiotów gospodarczych wyniosły w I kwartale 2010 roku 457,8
mld zł i były wyższe o 1,0% niż przed rokiem92. Koszty uzyskania przychodów zmniejszyły się o 1,2%.
Wynik finansowy na działalności gospodarczej wzrósł o 71,0% do 22,8 mld zł.
Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów ukształtowały się w wysokości 441,4 mld zł
wykazując przyrost o 1,9%. Koszty wzrosły szybciej, o 2,3% skutkując obniżeniem wyniku ze sprzedaży
z 22,1 mld zł do 21,0 mld zł (o 4,7%).
Wynik z pozostałej działalności operacyjnej obniżył się z 1,5 mld zł do 1,4 mld zł (o 9,0%). Na
działalności finansowej osiągnięto zysk (0,4 mld zł), wobec poniesionej rok wcześniej głębokiej straty
(10,2 mld zł).Znaczący przyrost wyniku na działalności finansowej był jedynym czynnikiem
powodującym poprawę wyniku finansowego na działalności gospodarczej oraz wyników brutto i netto
Wynik finansowy brutto (22,8 mld zł) wzrósł o 70,6% a wynik netto (18,3 mld zł) o 87,3%. Wskaźniki
rentowności wykazały zmiany różnokierunkowe. Rentowność ze sprzedaży obniżyła się do 4,8%.
Rentowność brutto i netto wzrosła odpowiednio do 5,0% i 4,0%.
13.3. Nakłady inwestycyjne i polskie inwestycje zagraniczne
13.3.1. Nakłady inwestycyjne
Poziom inwestycji jest bardzo ważnym elementem określającym stan gospodarki i jej perspektywy
rozwojowe. Inwestycje umożliwiają unowocześnienie gospodarki i właściwy jej rozwój, a także powodują
poprawę jej efektywności i konkurencyjności. Ich efektem jest także wzrost produkcji nowoczesnych
wyrobów.
Po spadku nakładów inwestycyjnych w okresie 2001-2002 (efekt słabej koniunktury gospodarczej i
pogorszenia kondycji finansowej firm), w kolejnych latach notowano systematyczny wzrost wydatków na
inwestycje. Sytuacja taka trwała do 2008 roku włącznie. W 2009 roku, w związku z globalnym kryzysem
ekonomicznym, doszło do zatrzymania tego trendu (inwestycje zmniejszyły się o 0,1%93).
Nakłady inwestycyjne w 2009 roku wyniosły 220,7mld zł. W strukturze nakładów (w cenach bieżących)
dominowały wydatki na budynki i budowle (59,1% wobec 55,6% w 2008 roku). Udział nakładów na
maszyny i urządzenia stanowił 29,7% wobec 32,6%, a na środki transportu 10,3% wobec 10,8%.
92
93
Dotyczy podmiotów gospodarczych, w których liczba pracujących przekracza 49 osób.
ceny stałe
202
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 55 Zmiany nakładów inwestycyjnych w latach 2005-2009 w % w stosunku do roku poprzedniego
(ceny stałe)
%
30
26,2
20
10
16,8
19,2
20,4
10,7
7,7 8,6
8,8
0
-0,1
-10
-11,9
-20
2005
2006
2007
pełna zbiorowość
2008
2009
pow. 49 pracujących
Źródło: Roczniki Statystyczne GUS, Biuletyny Statystyczne GUS.
Nakłady inwestycyjne w podmiotach powyżej 49 pracujących94 wyniosły 94,1 mld zł i były niższe o
11,9% niż w roku poprzednim (ceny stałe). W strukturze nakładów dominowały wydatki na budynki i
budowle (41,4% wobec 38,3% w 2008 roku). Udział nakładów na maszyny i urządzenia podobnie jak
przed rokiem wyniósł 49,1%. Zmniejszył się natomiast udział nakładów na środki transportu z 11,2% do
8,6%.
Nakłady inwestycyjne w cenach bieżących obniżyły się o 10,5%. Spośród analizowanych sekcji wzrost
nakładów nastąpił w dwóch: dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami, rekultywacji o
50,7% oraz w budownictwie o 1,1%. Najgłębsze, około 15-proc. spadki miały miejsce w przemyśle
przetwórczym, handlu i naprawach oraz transporcie i gospodarce magazynowej.
Tabela 74 Nakłady inwestycyjne w latach 2005-2009 w mld zł
Nakłady na środki trwałe
w tym
Lata
Ogółem
Razem
budynki i
maszyny i
środki
budowle
urządzenia
transportu
w pełnej zbiorowości podmiotów
2005
131,1
130,9
70,7
45,7
13,8
2006
154,9
154,4
83,1
52,9
17,6
2007
191,7
191,6
103,9
63,8
22,8
2008
217,3
217,1
120,9
70,8
23,6
2009
220,7
220,5
130,3
65,5
22,8
w przedsiębiorstwach o liczbie pracujących pow. 49 osób
2005
67,5
67,4
24,8
34,3
7,9
2006
81,2
81,0
27,6
41,3
11,8
2007
96,3
96,2
36,4
47,8
11,5
2008
105,1
105,0
40,2
51,6
11,8
2009
94,1
94,0
38,9
46,2
8,1
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
94
Pozostałe
nakłady
0,2
0,5
0,1
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
0,2
0,1
Informacje zamieszczone w dalszej części niniejszego rozdziału dotyczą inwestycji przedsiębiorstw, w których liczba
pracujących przekracza 49 osób. Dane dla sekcji gospodarki i działów na podstawie klasyfikacji PKD 2007.
203
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 75 Nakłady inwestycyjne w poszczególnych sekcjach gospodarki w mld zł, ceny bieżące
Wyszczególnienie
2008
Gospodarka
Przemysł w tym:
- Górnictwo i wydobywanie
- Przetwórstwo przemysłowe
- Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę
- Dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami, rekultywacja
Budownictwo
Handel i naprawy
Transport i gospodarka magazynowa
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
2009
105,1
62,9
5,1
41,3
12,2
4,2
2,9
12,3
8,1
94,1
58,3
4,9
34,8
12,2
6,4
3,0
10,7
7,0
Dynamika
2009/2008
89,5
92,8
97,9
84,1
99,9
150,7
101,1
86,5
86,1
Spośród 22 badanych działów przetwórstwa przemysłowego wzrost inwestycji odnotowano jedynie w
czterech działach: produkcji wyrobów tytoniowych, poligrafii, produkcji koksu i produktów rafinacji ropy
naftowej oraz w produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych. W tym ostatnim dziale,
poczynając od roku 2006 inwestuje wiele firm zagranicznych, jak np. Toshiba, Sharp, Funai, Orion, czy
koreański LG. Efektem poczynionych inwestycji w tym obszarze jest dynamiczny wzrost produkcji
odbiorników telewizyjnych z 6,6 mln sztuk w 2005 roku do 16,7 mln sztuk w 2008 roku i 23,4 mln sztuk
w 2009 roku.
Tabela 76 Nakłady inwestycyjne w przemyśle przetwórczym wg działów PKD w mln zł
Wyszczególnienie
Przetwórstwo przemysłowe, w tym produkcja:
−
art. spożywczych
−
napojów
−
wyrobów tytoniowych
−
wyrobów tekstylnych
−
odzieży
−
skór i wyrobów skórzanych
−
wyrobów z drewna, korka i wikliny
−
papieru i wyrobów z papieru
−
poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji
−
koksu i produktów rafinacji ropy naftowej
−
chemikaliów i wyrobów chemicznych
−
wyrobów farmaceutycznych
−
wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych
−
wyrobów z surowców niemetalicznych
−
metali
−
wyrobów z metali
−
komputerów , wyrobów elektronicznych i optycznych
−
urządzeń elektrycznych
−
maszyn i urządzeń
−
pojazdów samochodowych, przyczep, naczep
−
pozostałego sprzętu transportowego
−
mebli
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
2008
2009
41.320
4.805
1.501
560
248
167
62
1.095
1.904
426
4.374
2.419
644
2.804
4.189
2.702
2.829
957
1.481
2.126
3.433
532
1.477
34.755
4.124
732
642
164
163
54
531
1.722
457
6.194
2.107
478
1.997
2.405
2.065
2.031
1.194
1.203
1.410
3.129
417
976
Dynamika Struktura
2009/2008 2009 = 100
84,1
100,0
85,8
11,9
48,8
2,1
114,6
1,8
66,2
0,5
97,5
0,5
86,9
0,2
48,5
1,5
90,4
5,0
107,3
1,3
141,6
17,8
87,1
6,1
74,2
1,4
71,2
5,7
57,4
6,9
76,4
5,9
71,8
5,8
124,7
3,4
81,2
3,5
66,3
4,1
91,2
9,0
78,4
1,2
66,1
2,8
Największych inwestycji w przemyśle przetwórczym dokonał dział produkcji koksu oraz produktów
rafinacji ropy naftowej. Wyniosły one prawie 6,2 mld zł i stanowiły 17,8% ogółu nakładów poniesionych
w tej sekcji. Prawie 40% nakładów dokonanych w przetwórstwie przemysłowym poniesiono w trzech
działach: produkcji koksu i produktów rafinacji ropy naftowej, produkcji artykułów spożywczych oraz
produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep. W tym ostatnim dziale spadek inwestycji
204
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
notuje się drugi rok z rzędu. Jednak nakłady, poniesione głównie przez inwestorów zagranicznych w
latach wcześniejszych skutkowały modernizacją i istotnym zwiększeniem zdolności wytwórczych
przemysłu motoryzacyjnego.
Najwyższe nakłady inwestycyjne w 2009 roku poniosły następujące firmy95:
− PGNiG SA
- 3.841 mln zł (2.567 mln zł w 2008 roku),
− PGE Polska Grupa Energetyczna
- 3.726 mln zł (4.124 mln zł w 2008 roku)
− PKN Orlen
- 3.726 mln zł (3.937 mln zł w 2008 roku),
− Grupa Lotos
- 3.343 mln zł (2.486 mln zł w 2008 roku).
Globalny kryzys ekonomiczny spowodował zmniejszenie skłonności do inwestowania. Znalazło to
odzwierciedlenie zarówno w spadku poniesionych nakładów inwestycyjnych, jak również spadku liczby
rozpoczynanych inwestycji oraz ich wartości kosztorysowej. Liczba nowych zadań inwestycyjnych
(ponad 143 tys.) zmniejszyła się o 6,7%. W jeszcze większym stopniu zmniejszyła się wartość
kosztorysowa tych zadań, o 18,8% do 35,8 mld zł.
Tabela 77 Inwestycje rozpoczęte w poszczególnych sekcjach gospodarki
Wyszczególnienie
Gospodarka
Przemysł w tym:
- Górnictwo i kopalnictwo
- Przetwórstwo przemysłowe
- Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię
elektryczną, gaz i wodę
- Dostawa wody, gospodarowanie
ściekami i odpadami, rekultywacja
Budownictwo
Handel i naprawy
Transport i gospodarka magazynowa
2006
a
b
a
b
a
b
a
b
a
b
a
b
a
b
a
b
a
b
116.605
37.746
90.262
25.330
1.021
3.205
16.314
14.824
72.927
7.301
632
259
6.374
2.819
-
2007
134.041
44.396
108.223
24.741
1.185
1.463
18.147
17.429
88.891
5.849
4.560
2.718
939
486
5.262
3.452
1.466
3.880
2008
153.504
44.062
134.659
31.200
1.286
2.794
19.543
16.362
107.778
8.699
6.052
3.347
935
500
5.581
4.936
1.637
1.742
2009
143.280
35.757
118.332
24.912
1.051
3.834
18.889
8.994
93.508
9.490
4.874
2.594
784
558
4.764
3.036
1.188
2.415
Dynamika
2009/2008
93,3
81,2
87,9
79,8
81,7
137,2
96,7
55,0
86,8
109,1
80,5
77,5
83,9
111,7
85,4
61,5
72,6
138,7
a/ liczba nowych zadań inwestycyjnych,
b/ wartość kosztorysowa w mln zł nowo rozpoczętych inwestycji w cenach bieżących
Źródło: Biuletyny Statystyczne GUS.
Zmniejszenie liczby rozpoczynanych inwestycji dotyczy wszystkich sekcji gospodarki. Natomiast w
odniesieniu do wartości kosztorysowej sytuacja jest zróżnicowana. Wzrost wartości nastąpił w
górnictwie i kopalnictwie, wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz i gorącą wodę,
budownictwie oraz transporcie i gospodarce magazynowej. Głęboki spadek wartości kosztorysowej (o
45%) nastąpił w przemyśle przetwórczym.
Spośród działów przemysłu przetwórczego zwiększenie wartości kosztorysowej odnotowano jedynie w
produkcji komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych (o 21,7%). Spadek wartości
kosztorysowej przekraczający 70% nastąpił w produkcji papieru i wyrobów z papieru, produkcji koksu i
produktów rafinacji ropy naftowej oraz w produkcji metali. Natomiast spadki przekraczające 50% miały
95
Lista 500; Rzeczpospolita z 29 kwietnia 2010 roku.
205
MINISTERSTWO GOSPODARKI
miejsce w produkcji wyrobów farmaceutycznych, maszyn i urządzeń oraz pozostałego sprzętu
transportowego.
Tak poważne zmniejszenie wartości kosztorysowej inwestycji w 2009 roku nie może napawać
optymizmem odnośnie wielkości nakładów realizowanych w roku 2010.
Wg NBP96 nie należy szybko spodziewać się większych zmian aktywności inwestycyjnej w sektorze
przedsiębiorstw. Mimo dalszej poprawy sytuacji ekonomicznej zainteresowanie inwestycjami jest nadal
niewielkie. Pozytywnie natomiast należy ocenić fakt, że niemal wszyscy inwestorzy, którzy posiadali
inwestycje w fazie realizacji zapowiadają ich kontynuację. W przedsiębiorstwach przetwórstwa
przemysłowego od dwóch kwartałów obserwujemy wyhamowanie wzrostu zainteresowania nowymi
inwestycjami. Nadal będzie zwiększać się aktywność inwestycyjna dużych przedsiębiorstw. Mniej
optymistycznie rysują się perspektywy w sektorze MSP. Po głębokim załamaniu optymizmu
inwestycyjnego w grupie eksporterów wywołanym spowolnieniem koniunktury w 2008 r.
przedsiębiorstwa te wciąż rzadziej decydują się na rozpoczęcie nowych inwestycji niż firmy
zaopatrujące wyłącznie rynek krajowy. Większa ostrożność w planowaniu inwestycji przez eksporterów
jest zjawiskiem nowym, nie obserwowanym przed kryzysem, i może być oznaką niepewności, co do
kształtowania się koniunktury zagranicznej. Podobnie, jak w poprzednich kwartałach, przedsiębiorstwa
sfinansują nowo rozpoczynane inwestycje najczęściej z własnych środków finansowych. Na
samofinansowanie inwestycji pozwala relatywnie dobra rentowność i rosnące depozyty na rachunkach
bankowych. Kolejnym źródłem pozyskiwania środków finansowych są kredyty bankowe, ale znaczenie
kredytów w finansowaniu inwestycji jest obecnie niższe niż w poprzednich latach.
Tabela 78 Kredyty i depozyty przedsiębiorstw w latach 2006-2009 w mld zł
Wyszczególnienie
1
2006
2007
2008
2009
2
3
4
5
Kredyty dla firm w tym na :
138,4
171,7
222,6
212,7
- działalność bieżącą
74,4
90,6
111,5
99,7
- inwestycje
42,7
46,8
64,1
64,7
- nieruchomości
21,3
34,3
47,0
48,3
Depozyty przedsiębiorstw
125,9
144,8
149,1
166,0
Źródło: Raport o sytuacji banków w 2009 roku, Komisja Nadzoru Bankowego, 2010 r.
Dynamika w %
4:3
5:4
6
129,6
123,1
137,0
137,0
103,0
7
95,6
89,4
100,9
102,8
111,3
13.3.2. Polskie inwestycje zagraniczne
Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą, choć na tle innych państwa świata nie przedstawiają się
imponująco97, od kilku lat stanowią zauważalną pozycję bilansu płatniczego oraz stają się coraz bardziej
istotne w praktyce życia gospodarczego. Rosnąca wartość inwestycji bezpośrednich za granicą
wskazuje na dokonujący się wzrost potencjału polskich przedsiębiorstw, które decydują się na podjęcie
ekspansji kapitałowej także poza granicami kraju, traktując te działania jako uzupełnienie swojej
aktywności na rynku krajowym.
96
Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kwartale 2010 r. oraz
prognoz koniunktury na II kwartał 2010 r. – NBP, kwiecień 2010 rok
97 Według World Investment Report przygotowywanego przez UNCTAD, polskie inwestycje bezpośrednie za granicą o
wartości 2.454 mln EUR (3.582 mln USD, 2008 rok) stanowią zaledwie 0,19% światowych przepływów kapitałowych z tytułu
inwestycji dokonywanych za granicą.
206
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Podstawowymi motywami decydującymi o podejmowaniu przez polskie przedsiębiorstwa inwestycji za
granicą są przede wszystkim:
− pojemne rynki lokalne,
− niższe jednostkowe koszty pracy,
− możliwości szerszej ekspansji eksportowej na pobliskie rynki,
− dodatkowe możliwości eksportu na rynek inwestowania,
− ochrona własnej pozycji konkurencyjnej,
− konsolidacja w ramach branży.
W latach 1994-2000 wartość polskich inwestycji bezpośrednich za granicą pozostawała na niskim
poziomie nie przekraczającym z reguły 50 mln EUR rocznie. W kolejnych latach nastąpiło
przyspieszenie w tym zakresie i wartość kapitału transferowana za granicę wzrosła z 0,2 mld EUR w
2002 roku do 2,7 mld EUR w roku 2005. Rok 2006 był pod tym względem rekordowy. Odpływ polskiego
kapitału w postaci BIZ wyniósł 7,1 mld EUR, co było wynikiem dużej jednostkowej transakcji przejęcia
spółki zagranicznej przez polski podmiot. W kolejnych latach wynik ten był niższy, aczkolwiek
przewyższający bądź zbliżony do poziomu osiągniętego w 2005 roku. W 2007 roku odpływ kapitału
netto z tytułu inwestycji bezpośrednich wyniósł 4,0 mld EUR, a rok później, według wstępnych danych
Narodowego Banku Polskiego – 2,0 mld EUR.
Tak znaczne zmniejszenie wartości polskich inwestycji bezpośrednich za granicą w ostatnich 2 latach
było wynikiem zjawisk kryzysowych obserwowanych na całym świecie. Utrudniony dostęp do źródeł
finansowania spowodował ograniczenie w transferach kapitału w formie BIZ, nie tylko w Polsce, ale
także w skali całego globu. Znaczący wpływ miało także zmniejszenie się kategorii kapitał w tranzycie98,
która w latach 2006-2007 stanowiła około 40% wartości polskich inwestycji bezpośrednich, podczas gdy
w roku 2008 zmniejszyła się do ok. 23%.
Tabela 79 Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne w latach 2005-2009 (mln EUR)
Rok
Wartość
* dane wstępne
Źródło: NBP.
2005
2.730
2006
7.052
2007
3.952
2008
1.992
2009*
2.074
Wstępne dane z roku 2009 wskazują, iż nieznacznie zostanie przekroczona wartość polskich BIZ
notowana w bardzo niekorzystnym 2008 roku, kiedy odnotowano najniższą ich wartość w ostatnim 5leciu. Polscy przedsiębiorcy w 2009 roku ulokowali za granicą środki o wartości 2,1 mld EUR, choć
biorąc pod uwagę korektę danych – wynik ostateczny może być nieco wyższy. Relatywnie niska
wartość inwestycji w 2009 roku wynikała przede wszystkim ze spowolnienia aktywności gospodarczej
od IV kwartału 2008 roku, co było spowodowane kryzysem finansowym.
Wg stanu na koniec 2008 roku skumulowana wartość polskich inwestycji za granicą wynosiła 16,0 mld
EUR.
Biorąc pod uwagę kryterium geograficzne, według stanu na koniec 2008 roku, najwięcej należności z
tytułu polskich BIZ przypadało na państwa Unii Europejskiej (58,6% całości należności, tj. 9,4 mld EUR).
W podziale uwzględniającym poszczególne państwa najwięcej należności przypadało na: Szwajcarię
(3,5 mld EUR, 21,8%), Luksemburg (3,4 mld EUR, 21,0%), Niderlandy (1,4 mld EUR, 8,5%) oraz
Republikę Czeską (1,0 mld EUR), Wielką Brytanię (0,8 mld EUR) i Litwę (0,7 mld EUR).
98
Kapitał w tranzycie definiuje się jako napływ zagranicznych środków powiększających kapitały własne krajowych
przedsiębiorstw bezpośredniego inwestowania. Następnie środki te są inwestowane przez spółki krajowe w tworzonych
oddziałach lub spółkach mających siedzibę poza granicami Polski.
207
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W podziale na rodzaj działalności najwyższy stan należności z tytułu polskich inwestycji zagranicznych
w 2008 roku był notowany w kategorii pozostałe nigdzie niesklasyfikowane (10,6 mld EUR; wzrost o
8,5% w stosunku do 2007 roku), usługach ogółem (3,3 mld; wzrost o 33,6%) oraz w przetwórstwie
przemysłowym (1,4 mld; spadek o 2,0%).
Ramka 17 Polskie inwestycje zagraniczne w 2009 roku99
Aktywność polskich inwestorów bezpośrednich na rynkach zagranicznych była w 2009 roku nieco niższa od
notowanej rok wcześniej, przy czym również zdecydowanie rzadziej inicjowali oni inwestycje typu greenfield.
Zrealizowano lub rozpoczęto realizację ok. 30 dużych projektów inwestycyjnych (wobec ok. 70 w 2008 roku).
Tylko jeden z nich był przedsięwzięciem od podstaw (podczas gdy rok wcześniej było 11 takich projektów). W
przekroju branżowym BIZ dominowały przejęcia zagranicznych firm z branży informatycznej oraz produkujących
materiały budowlane i wykończeniowe.
Główne miejsca lokowania polskich BIZ w 2009 roku.
Kraj
Hiszpania
Rumunia
Czechy
Niemcy
Rosja
Ukraina
Liczba
projektów
3
3
2
2
2
2
Szacunkowa/
deklarowana
wartość (mln EUR)
20
14
18
12
5,5
19
Dominujące branże
Informatyka, dystrybucja materiałów budowlanych
informatyka, handel detaliczny, nieruchomości
przemysł spożywczy, materiały budowlane
informatyka
przemysł drzewny, nieruchomości
bankowość, materiały wykończeniowe
Można oczekiwać, że w perspektywie długookresowej będzie następował wzrost aktywności
inwestycyjnej polskich podmiotów na rynkach zagranicznych. W najbliższych latach, w związku z
globalnym spowolnieniem gospodarczym, intensywność tych działań może nieco osłabnąć. Tym
niemniej tendencja zostanie zachowana i obecność polskich inwestorów w innych krajach będzie coraz
bardziej widoczna. Wiązać się to będzie z rosnącym doświadczeniem w zakresie zasad funkcjonowania
na tych rynkach oraz nabywaniem umiejętności w poszukiwaniu właściwych pozycji rynkowych, w
których mogłyby działać polskie przedsiębiorstwa. Świadczy to o rozwoju gospodarki oraz rosnącej
aktywności przedsiębiorstw, poszukujących możliwości działania na rynkach zagranicznych, nie tylko
poprzez formy tradycyjne, jak handel czy przedstawicielstwa handlowe, ale również przez bezpośrednie
zaangażowanie kapitałowe.
Ponadto wraz ze wzrostem ilości realizowanych projektów inwestycyjnych, odpływ kapitału z tego tytułu
będzie zwiększał się poprzez rosnące obroty kredytowe z przedsiębiorstwami inwestowania
zagranicznego, jak też z tytułu uzyskiwanych i reinwestowanych przez nie zysków.
13.4. Napływ BIZ do Polski
13.4.1. Rola i znaczenie firm z udziałem kapitału zagranicznego
Trudno byłoby obecnie wyobrazić sobie funkcjonowanie polskiej gospodarki bez udziału w niej
podmiotów zagranicznych. W szczególności dotyczy to takich sektorów jak przemysł samochodowy czy
elektroniczny. Rola i znaczenie zagranicznych firm w polskiej gospodarce systematycznie wzrasta.
99
Szacunki DAP MG.
208
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Przychody spółek z udziałem kapitału zagranicznego (dotyczy całej zbiorowości) w 2008 roku100
wyniosły 970,0 mld zł, i były o 9,2% wyższe niż w roku poprzednim. Najwyższe przychody z całokształtu
działalności uzyskały podmioty funkcjonujące w przetwórstwie przemysłowym - 433,1 mld zł, co
stanowiło 44,6% przychodów wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego oraz w handlu
i naprawach – 314,3 mld zł101.
Firmy z udziałem kapitału zagranicznego pokaźne sumy przekazują na inwestycje i poszerzenie skali
swojej działalności. Na pozyskanie nowych aktywów trwałych firmy te w 2008 roku przeznaczyły kwotę
81,6 mld zł tj. o 8,6% wyższą w porównaniu z rokiem poprzednim. Najwięcej środków inwestowały firmy
prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego (36,9% wydatków na aktywa trwałe
wszystkich podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego). Na kolejnych miejscach uplasowały się
podmioty zajmujące się obsługą nieruchomości i firm oraz transportem, gospodarką magazynową i
łącznością, których udział stanowił odpowiednio 17,8% oraz 10,5%.
Tabela 80 Podstawowe kategorie finansowe spółek z udziałem kapitału zagranicznego o liczbie
pracujących powyżej 10 osób na tle podmiotów składających bilans w latach 2006-2008 (stan na koniec
roku) w mln zł
Wyszczególnienie
Liczba
firm
Przychody
ogółem
w tym z
eksportu
Wynik finansowy
(saldo)
brutto
netto
Liczba jedn.
wykazujących zysk
brutto
Podmioty
składające
bilans w tym:
spółki z
udziałem
kapit. zagr.
netto
a
45.346
1.863.298
265.074
99.060
81.068
37.351
36.859
b
46.603
2.143.264
303.569 131.422 109.433
39.901
39.412
c
50.681
2.346.059
306.141
95.963
77.029
41.143
40.693
a
7.363
740.525
187.521
41.370
33.958
5.034
4.962
b
7.619
852.111
217.276
56.476
46.368
5.409
5.350
c
8.328
930.711
219.213
36.344
27539
4.919
4.845
a
3.397
379.638
169.955
24.524
20.204
2.388
2.362
przemysł
b
3.486
429.534
195.014
28.770
23.965
2.469
2.438
c
3.594
459.156
194.629
17.779
13.506
2.064
2.041
a
1.785
230.002
2.867
7.520
5.980
1.301
1.288
handel i
b
1.824
267.876
3.808
10.971
8.909
1.417
1.408
naprawy
c
2.090
299.149
4.611
8.922
6.758
1.299
1.283
a/ dane za 2006 r. b/ dane za 2007 r. c/ dane za 2008 r.
Źródło: Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2008 roku, GUS, listopad 2009.
Liczba
prac.
w tys.
osób
4.747,6
5.028,5
5.244,9
1.285,1
1.425,4
1.498,5
731,5
786,6
807,0
257,7
279,5
321,1
Firmy z udziałem kapitału zagranicznego odgrywają również bardzo istotną rolę w obrotach polskiego
handlu zagranicznego. W 2008 roku działalność eksportową prowadziły 8.922 podmioty gospodarcze,
co stanowiło 42,3% wszystkich firm z udziałem kapitału zagranicznego. Wartość ich eksportu była
wyższa o 2,3% w porównaniu z rokiem poprzednim. Firmy zagraniczne mają także znaczący udział w
polskim imporcie. Wartość importu była wyższa o 5,4% w porównaniu z rokiem poprzednim.
Najważniejszą pozycję w imporcie stanowią surowce, materiały i półfabrykaty na cele produkcyjne –
47,4% wartości importu. W przetwórstwie przemysłowym import surowców i materiałów na cele
produkcyjne stanowił 78,1% całego importu.
W perspektywie długookresowej obserwowana była tendencja zmniejszania się udziału spółek
zagranicznych w imporcie. Wzrastał natomiast sukcesywnie ich udział w eksporcie. Rok 2008 załamał
oba te trendy, co było wynikiem globalnego kryzysu. Tym niemniej w porównaniu z 2005 rokiem
dynamika importu zagranicznych firm działających w Polsce wyniosła 145,9, a eksportu – 141,2.
Odpowiednie wielkości dla całego naszego handlu zagranicznego wynoszą: 151,4 i 140,4%. Takie
100
101
Dane dotyczące 2009 roku zostaną zaprezentowane przez GUS na początku 2011 roku.
Dotyczy całej zbiorowości.
209
MINISTERSTWO GOSPODARKI
kształtowanie się relacji w zakresie eksportu i importu dowodzi, iż działalność gospodarcza spółek
zagranicznych w Polsce nakierowana jest głównie na eksport.
Tabela 81 Wartość eksportu i importu oraz udział spółek zagranicznych w obrotach polskiego handlu
zagranicznego (w mln zł)
Wartość polskiego HZ
2005
2006
2007
2008
Źródło: GUS.
eksport
288.780,8
343.779,0
386.556,0
405.383,1
import
328.192,0
394.030,0
456.828,0
497.028,3
Udział spółek zagr. w obrotach
polskiego HZ (%)
w eksporcie
w imporcie
61,6
58,2
62,4
55,3
63,4
57,9
61,9
56,1
Spółki z udziałem kap. zagr.
eksport
177.826,4
214.516,0
245.268,0
251.027,6
import
191.173,0
218.114,8
264.826,5
279.010,1
Wiele dużych zagranicznych firm działających w Polsce należy równocześnie do największych
eksporterów. Są to przede wszystkim firmy z branży motoryzacyjnej.
Tabela 82 Przychody ze sprzedaży, udział eksportu w sprzedaży i zatrudnienie w niektórych
zagranicznych firmach w Polsce w latach 2007 - 2009
Nazwa firmy
Przychody ze sprzedaży
w mln zł
2007
2008
2009
11.854 15.083 19.434
7.947
7.919
7.743
Udział eksportu w
sprzedaży w %
2007
2008
2009
85,2
85,9
76,0
95,2
95,4
97,7
Fiat Auto Poland
Volkswagen Poznań
Fiat-GM Powertrain
4.459
3.857
3.216
73,1
65,0
Bielsko-Biała
Philips Lighting Poland,
3.671
3.761
4.150
88,4
88,4
BSH, Warszawa
2.703
2.693
3.625
75,9
73,0
GlaxoSmithKline
2.685
3.458
4.282
56,3
64,0
Electrolux
2.322
2.501
2.633
67,2
67,6
Indesit, Łódź
1.750
2.111
2.207
57,0
65,0
Toyota Motor Manufactu2.167
2.056
2.647
96,5
95,5
ring, Wałbrzych
Razem
41.565 45.447 51.946
x
x
Źródło: Lista 500 największych firm w Polsce wg dziennika Rzeczpospolita.
Zatrudnienie
(etaty)
2007
2008
2009
4.173
5.853
6.203
5.889
6.133
6.194
61,6
1.416
1.382
947
89,0
74,9
62,0
69,6
74,0
8.239
1.312
1.635
2.616
2.001
7.230
1.372
1.665
3.429
2.889
6.452
1.405
1.623
3.606
2.860
94,3
1.877
2.064
1.926
31.165
34.025
33.225
x
Inwestycje zagraniczne wpływają pozytywnie na rynek pracy, szczególnie wtedy, kiedy dokonywane są
w formie inwestycji od podstaw (greenfield). A takie właśnie inwestycje stanowią w ostatnich latach
coraz większy udział w ogólnej kwocie BIZ. Liczba pracujących w spółkach z udziałem kapitału
zagranicznego na koniec 2008 roku wynosiła 1.532 tys. osób. Ponad 50,0% zatrudnionych pracowało w
spółkach zajmujących się przetwórstwem przemysłowym. W porównaniu z rokiem poprzednim liczba
pracujących zwiększyła się o 78,0 tys. osób102.
13.4.2. Napływ BIZ do Polski
Rok 2008 pod względem napływu BIZ do Polski odzwierciedlał kryzysowe tendencje obserwowane w
tym zakresie w skali całego świata. Po rekordowym 2007 roku kiedy do Polski napłynęło ponad 17,2
mld EUR, w roku 2008, wg danych Narodowego Banku Polskiego, wartość BIZ wyniosła 10,0 mld EUR i
była niższa o 42% w porównaniu z rokiem poprzednim. Spadek wartości inwestycji zagranicznych był
wynikiem utrzymującej się ogólnej dekoniunktury w światowej gospodarce. Obserwowane w ostatnim
okresie trudności, zwłaszcza w branżach, których produkcja kierowana jest w zdecydowanej większości
102
Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2008 roku, GUS, listopad 2009 r. Dane dotyczą
pełnej zbiorowości spółek.
210
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
na eksport, wpływały niekorzystnie na wyniki finansowe tych firm, a co za tym idzie na ich możliwości
finansowania nowych inwestycji, w tym w Polsce.
Wykres 56 Napływ BIZ do Polski w latach 2001-2009 w mld EUR
16,7
18
15,7
16
mld EUR
14
12
10,3
10
8
10,0
8,3
8,3
6,4
6
4,4
4,3
2002
2003
4
2
0
2001
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: NBP, rok 2009 – dane szacunkowe.
Porównując wielkość napływu BIZ do Polski w poszczególnych latach, ważne jest uwzględnienie ich
struktury. W latach poprzednich znaczący udział miały duże prywatyzacje, ale od 2004 r. odsetek tego
typu inwestycji systematycznie się zmniejsza.
Rośnie natomiast znaczenie innych pozycji BIZ, w tym reinwestowanych zysków103 oraz kapitału w
tranzycie104. Wzrost pierwszej z pozycji dowodzi dobrej kondycji finansowej inwestorów zagranicznych
oraz potwierdza plany zagranicznych firm na dalsze inwestowanie i poszerzanie zakresu swojej
działalności właśnie w Polsce. Druga z kategorii wskazuje, iż inwestorzy zagraniczni coraz częściej i
chętniej traktują należące do nich polskie firmy jako swoisty przyczółek do inwestowania w innych
krajach. Wykorzystują w ten sposób ich potencjał i wiedzę dotyczącą prowadzenia działalności na
innych rynkach, przede wszystkim w państwach Europy Wschodniej.
Odmiennie niż w poprzednich latach – w 2008 roku wartość reinwestowanych zysków była ujemna (tj.
łączne straty inwestorów zagranicznych przewyższyły osiągnięte przez nich zyski) i wyniosła -438 mln
EUR (wobec 6.762 mln EUR odnotowanych w 2007 roku). Osłabienie koniunktury gospodarczej w
Polsce i na świecie obserwowane od początku drugiej połowy 2008 roku, a co za tym idzie - spadek
zysków z prowadzonej działalności gospodarczej powodował zwiększenie awersji do ryzyka i redukcję
nowych inwestycji w celu utrzymania ich bieżącej płynności.
W tym samym okresie wartość środków z tytułu kapitału w tranzycie wyniosła 429 mln EUR, co
stanowiło 4,3% napływu BIZ do Polski.
103
Reinwestowane zyski wlicza się wyłącznie w przypadku inwestycji bezpośrednich. Nie dotyczą one inwestycji
portfelowych ani pozostałych inwestycji. Zgodnie z zasadami sporządzania bilansu płatniczego reinwestowane zyski są
traktowane tak jakby zostały wypłacone inwestorowi zagranicznemu i dopiero potem ponownie przez niego zainwestowane.
Wynika to z tego, ze inwestor bezpośredni poprzez fakt posiadania znacznej części przedsiębiorstwa bezpośredniego
inwestowania (co najmniej 10%) ma wpływ na decyzję o pozostawieniu w przedsiębiorstwie należącego do niego zysku.
104 Napływ zagranicznych środków powiększający kapitały własne przedsiębiorstw zagranicznych odnotowany w danym roku
sprawozdawczym i w tym samym okresie sprawozdawczym inwestowane przez spółki krajowe w tworzonych oddziałach lub
spółkach mających swoją siedzibę za granicą.
211
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 83 Struktura napływu BIZ do Polski w latach 2005-2008 w mln EUR
Kapitały własne
Konwersje
ReinweKapitał w formie
Innych
Rok
Nierucho- stowane
zakupów udziałów, Kredytów
Dywidend
zobozyski
na
mości
akcji oraz aportów
wiązań na na udziały
udziały
rzeczowych
udziały
2005
2.800
372
63
15
337
2.715
2006
4.382
392
62
5
907
4.510
2007
3.514
540
611
19
908
6.762
2008
5.021
448
556
15
456
-438
Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie Polsce w 2008 roku, NBP, styczeń 2010 r.
Kredyty
inwesto
rów
Ogółem
napływ
kapitału
1.958
5.318
4.842
3.917
8.260
15.576
17.196
9.972
Według wstępnych szacunkowych danych NBP w 2009 roku napłynęło do Polski w formie BIZ 8,3 mld
EUR105. Prognozy dotyczące wielkości napływu zagranicznych inwestycji w 2010 roku nie przewidują
osiągnięcia przez nie wartości obserwowanej w rekordowym 2007 roku. Związane jest to z utrzymującą
się jeszcze na świecie niepewnością związaną z kryzysem finansowym. Słabe tempo wzrostu
gospodarczego w krajach Unii Europejskiej, skąd napływa do Polski około 80% zagranicznych
inwestycji z pewnością zdeterminuje wielkość napływu BIZ do Polski. Część inwestorów odkłada swoje
projekty na później, nie rezygnując jednak zupełnie z inwestycji w Polsce. Z drugiej strony właśnie
kryzys zachęca do inwestowania w naszym kraju i do przenoszenia produkcji do Polski. Spadek
inwestycji dotyczyć będzie tych sektorów polskiej gospodarki, których produkcja nakierowana jest na
eksport tj. np. motoryzacji i elektroniki. Natomiast wzrostu należy oczekiwać w tych branżach, w których
zagraniczne firmy poszukują możliwości obniżenia kosztów funkcjonowania, a więc w sferze szeroko
rozumianych usług, przede wszystkim w zakresie tworzenia ośrodków usług biznesowych (BPO) oraz
centrów usług wspólnych (SSC). Inwestycje tego typu są zdecydowanie mniej kapitałochłonne, a
jednocześnie stwarzają relatywnie dużą ilość miejsc pracy. Okres gorszej koniunktury gospodarczej to
również dobry moment na fuzje i przejęcia. Do branż, w których należy się spodziewać zwiększonej
aktywności inwestorów, należy m.in. energetyka i szeroko pojęta ochrona zdrowia. Ożywienie
spodziewane jest także w handlu detalicznym i hurtowym.
13.4.3. BIZ wg krajów pochodzenia kapitału
W Polsce najwięcej od lat inwestują firmy z krajów europejskich, w tym głównie z krajów Unii
Europejskiej. W 2008 roku inwestycje z państw UE stanowiły 96,9% ogólnej kwoty napływu BIZ do
Polski. Najwięcej kapitału napłynęło z Niemiec, Niderlandów i Francji odpowiednio 1,6 mld EUR, 1,6 mld
EUR oraz 1,3 mld EUR.
Z ogólnej kwoty 115,7 mld EUR, jaką zainwestowano w Polsce do końca 2008 roku, najwięcej kapitału
pochodziło z krajów Unii Europejskiej – 85,6%. Najwyższe kwoty zainwestowały w Polsce firmy
pochodzące z:
− Niderlandów 22,0 mld EUR,
− Niemiec
18,1 mld EUR,
− Francji
12,5 mld EUR.
105
Dane szczegółowe dotyczące napływu BIZ za 2009 rok NBP opublikuje w końcu 2010 roku.
212
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 84 Struktura geograficzna napływu BIZ do Polski wg kraju pochodzenia kapitału oraz stan
zobowiązań na koniec 2008 roku w mln EUR
Lp.
Kraje
2005
2006
1
Europa w tym:
7.234,0
14.029,7
1.1
UE-15
6.783,2
13.362,3
1.2
Austria
574,5
- 414,1
1.3
Belgia
71,5
209,6
Dania
491,3
187,1
1.4
1.5
Finlandia
445,6
18,4
Francja
- 18,9
840,3
1.6
1.7
Grecja
7,4
15,4
1.8
Hiszpania
189,4
1.137,3
Irlandia
120,9
332,2
1.9
1.10
Luksemburg
1.680,0
3.638,9
1.11
Niderlandy
413,9
1.345,4
Niemcy
1.675,3
2.802,6
1.12
1.13
Portugalia
82,2
376,1
Szwecja
456,0
274,7
1.14
1.15
Wielka Brytania
422,3
1.168,6
1.16
Włochy
171,8
1.429,8
Cypr
74,2
30,5
1.17
1.18
Słowenia
- 8,6
10,1
1.19
Szwajcaria
243,8
563,1
Norwegia
- 44,8
- 77,5
1.20
1.21
Ukraina
193,7
- 90,7
Rosja
28,5
- 31,5
1.22
1.23
Węgry
- 154,1
127,9
Czechy
12,7
22,3
1.24
2
Kraje AP w tym:
650,5
455,7
2.1
USA
643,5
394,8
Azji w tym:
310,4
784,5
3.
3.1
Chiny
36,6
20,0
3.2
Singapur
2,1
92,0
Japonia
239,3
253,7
3.3
3.4
Korea Płd.
- 38,7
415,9
Ogółem
8.259,9
15.575,9
Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce, NBP.
2007
2008
15.028,8
13.091,6
871,8
325,7
513,9
319,1
1.891,0
0,1
567,0
473,0
1.290,7
1.887,3
2.967,7
113,9
797,8
647,7
424,9
297,3
27,9
539,4
155,1
308,6
- 250,9
34,2
149,6
846,4
847,2
370,0
69,5
-43,9
194,2
25,2
17.196,0
10.090,0
9.083,1
454,8
707,4
191,0
261,8
566,8
-1,1
305,3
205,8
1.339,8
1.604,5
1.618,6
103,2
1.110,7
317,9
296,8
470,8
2,0
92,4
50,4
-32,3
-29,7
6,1
-109,0
352,0
364,4
-218,6
96,6
-5,2
-28,6
-301,4
9.971,6
Zobowiązania na
koniec 2008 r.
103.678,3
95.142,0
4.116,5
3.784,6
2.810,9
1.369,7
12.463,1
48,4
3.516,4
2.118,2
10.019,8
22.048,3
18.145,3
706,9
5.276,4
4.408,6
4.308,9
2.024,2
128,1
2.810,9
430,2
328,7
182,8
147,7
234,5
7.252,0
7.100,0
2.294,3
236,8
113,0
947,2
693,5
115.708,9
Wykres 57 Stan zobowiązań z tytułu BIZ na koniec lat 2003-2008
121,3
116,0
120
95,6
mld EUR
100
76,8
80
63,6
60
45,9
40
20
0
2003
2004
2005
2006
2007
Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie Polsce w 2008 roku, NBP, styczeń 2010 r.
213
2008
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.4.4. Struktura sektorowa napływu BIZ
Do końca 2008 roku najwięcej środków finansowych zagraniczne firmy zainwestowały w przemyśle –
40,3 mld EUR, co stanowiło 34,8% ogólnej kwoty BIZ w Polsce, w tym najwięcej w przetwórstwie
przemysłowym – 35,9 mld EUR. W sferze produkcyjnej największe środki ulokowano w produkcji
artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych, która to branża wyprzedziła dotychczasowego
lidera tj. produkcję sprzętu transportowego. Zmiany spowodowane spowolnieniem gospodarczym na
świecie potwierdziły, iż branże tradycyjne są bardziej odporne na kryzys. Dodatkowy wkład wnieśli także
producenci wyrobów tytoniowych, w zdecydowanej większości kontrolowani przez kapitał zagraniczny,
których sytuacja w 2008 roku uległa zdecydowanej poprawie. W branży motoryzacyjnej głównym
inwestorami pozostały duże międzynarodowe koncerny samochodowe takie jak: Fiat, General Motors,
Isuzu, Volkswagen, Toyota, Volvo, Man i inne.
Pomimo spadku inwestycji w branży motoryzacyjnej, pozostaje ona niezwykle ważna z punktu widzenia
całej gospodarki (drugie miejsce pod względem zaangażowanego kapitału zagranicznego). Wynika to z
faktu, iż zdecydowana większość jej produkcji jest kierowana na eksport, a ponadto rozwój tego sektora
w Polsce sprzyja także zwiększeniu produkcji u kooperantów. Firmy zagraniczne, w tym zajmujące się
produkcją środków transportu, należą do ścisłej czołówki największych eksporterów.
Innym, równie ważnym obszarem inwestowania w ostatnich latach pozostawała elektronika. Największą
inwestycją w tym zakresie była uruchomiła w 2007 roku w Łodzi fabryka amerykańskiej firma Dell
(zakłady w 2010 roku zostały odsprzedane tajwańskiej firmie Foxconn). Bardzo duże inwestycje
zrealizowały także firmy zajmujące się produkcją telewizorów. Dotyczy to takich firm jak Toshiba, Sharp,
LG Funai, Orion i inne. Dzięki inwestycjom tych firm Polska stała się potentatem w produkcji
nowoczesnych telewizorów (planowane jest także uruchomienie produkcji odbiorników TV
wykorzystujących najnowsze technologie takie jak 3D oraz LED). Szacuje się, iż do końca 2010 roku,
kiedy fabryki osiągną pełną zdolność produkcyjną, Polska produkować będzie nawet 40 mln sztuk
telewizorów, co zaspokoi trzy czwarte europejskiego zapotrzebowania na ten sprzęt. Ponad 80%
produkowanych w Polsce telewizorów kierowana jest na eksport.
Kolejnymi ważnymi obszarami inwestowania, oprócz przetwórstwa przemysłowego były: obsługa
nieruchomości, pośrednictwo finansowe oraz handel i naprawy. Zarówno w 2008 roku, jak i w latach
poprzednich napłynęła do Polski znacząca kwota do szeroko rozumianego sektora usług. Szczególnie
duży wzrost BIZ odnotowano w obszarze usług księgowych, zarządzania i doradztwa. Wartość BIZ w
tym obszarze tylko w 2008 roku wyniosła 1,5 mld EUR. Skala tych inwestycji dowodzi, iż Polska stała
się znaczącym centrum usług. Świadczy to także o pewnych nowych trendach jakie zaczynają się
pojawiać w zakresie BIZ. Zmniejsza się ilość inwestycji lokowanych w przetwórstwie przemysłowym.
Rosną natomiast inwestycje lokowane w sektorze usług, szczególnie pod względem otwierania
ośrodków usług biznesowych (BPO) oraz centrów usług wspólnych (SSC). Już obecnie szacuje się, iż
trzecia część centrów outsourcingowych w Europie Środkowej i Wschodniej zlokalizowana jest w
Polsce. Zmianie ulegają także kierunki, z których napływa do Polski kapitał zagraniczny. Rośnie
znaczenie krajów azjatyckich, głównie Japonii, Korei i Chin.
214
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 85 Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce wg sekcji i działów PKD w latach
2006-2008 oraz wartość zobowiązań z tytułu BIZ na koniec 2008 roku w podziale na rodzaje działalności
(w mln EUR)
Kapitał zainwestowany
2006
2007
2008
Przemysł w tym:
3.828,7
5.500,8
2.504,4
Zaopatrywanie w energię elektr, gaz i wodę
77,6
453,2
1.046,6
Górnictwo i kopalnictwo
12,4
50,8
15,4
Przetwórstwo przem. w tym produkcja:
3.738,7
4.996,8
1.442,4
- pojazdów mechanicz., przyczep i naczep
466,6
680,8
-324,6
- pozostałego sprzętu transportowego
191,1
140,6
-128,8
- art. spożyw. napojów, tytoniu
394,3
264,9
345,0
- maszyn biurowych i komputerów
18,2
179,2
73,0
- urządzeń elektr. radiowych i tv optycznych
226,9
270,8
-101,9
- drewna, papieru, dział. publik. i poligraf.
366,4
574,2
-113,3
- wyrobów chemicznych
534,3
344,9
343,7
- wyr. z gumy i tworzyw sztucznych
535,5
433,1
181,6
- koksu i produktów ropy naftowej
26,9
0,6
5,6
- metali i wyrobów z metali
740,2
1.259,8
320,0
- tkanin i wyrobów włókien. i odzieży
3,6
15,1
-11,1
- maszyn, gdzie indziej nie sklasyfikowana
168,0
326,3
188,3
Budownictwo
415,6
423,7
274,9
Usługi ogółem
10.377,4
10.272,1
6.626,3
Pośrednictwo finansowe w tym:
1.652,3
2.612,9
3.012,5
- działalność ubezpieczeniowa
573,8
407,3
648,7
Handel i naprawy
2.540,4
2.425,9
1.455,4
Transport gosp. magazyn. i łączność w tym:
916,3
621,9
-500,7
-Telekomunikacja
732,2
487,0
-290,1
Obsługa nieruchom., informatyka, w tym:
5.157,4
4.363,7
2.605,2
1.776,2
1.737,2
841,1
- obsługa nieruchomości
3.182,1
2.312,0
1.464,6
- usługi księgowe, zarządzanie, doradztwo
Hotele i restauracje
36,8
109,8
-24,1
Zakupy i sprzedaż nieruchomości
909,3
907,1
455,5
Rolnictwo i rybołówstwo
45,0
91,6
100,3
Łącznie
15.575,9
17.196,0
9.971,6
Źródło: Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce, NBP, 2009 r.
Sekcje i działy PKD
na koniec
2008
40.291,8
4.153,2
209,4
35.929,2
4.767,2
535,1
5.541,8
277,9
893,2
3.567,4
3.654,6
2.679,5
91,6
5.227,3
325,3
1.945,9
2.494,9
69.824,7
22.315,5
3.993,3
19.074,0
7.054,9
5.637,5
20.119,2
8.918,2
9.083,6
533,6
2.530,4
554,6
115.708,9
Struktura
w%
34,8
3,6
0,2
31,1
4,1
0,5
4,8
0,2
0,8
3,1
3,2
2,3
0,1
4,5
0,3
1,7
2,2
60,3
19,3
3,5
16,5
6,1
4,9
17,4
7,7
7,9
0,5
2,2
0,5
100,0
Mniejsza wartość inwestycji zagranicznych, jakie napłynęły do Polski w 2009 roku, to efekt przede
wszystkim globalnego spowolnienia gospodarczego. Nie oznacza to pogorszenia pozycji naszego kraju
jako potencjalnego odbiorcy inwestycji. Kolejne publikowane przez różne międzynarodowe ośrodki
badawcze rankingi dotyczące atrakcyjności inwestycyjnej wskazują na to, że Polska nadal jest
postrzegana jest jako interesujący i ważny kraj dla zagranicznych inwestorów.
Tabela 86 Najważniejsze pozycje w polskim eksporcie w mln EUR
eksport
saldo
5.695,9
1.469,4
6.735,9
1.287,5
6.913,3
3.279,7
Dynamika
eksportu
2009/2008
(w %)
102,6
4.962,9
1.614,3
5.666,8
1.412,6
4.758,6
1.581,6
84,0
3.076,5
2.845,2
2.550,3
2.153,0
1.715,5
1.483,3
67,3
3.343,7
2.609,4
4.041,6
3.027,7
4.585,8
3.644,9
113,5
3.010,5
2.506,4
2.953,1
2.379,1
2.631,7
2.203,1
89,1
2007
Wyszczególnienie
Pojazdy samochodowe
Części i akcesoria do
pojazdów samoch.
Silniki spalinowe i tłokowe z
zapłonem samoczynnym
Aparatura odbiorcza dla TV i
radia
Meble
* dane szacunkowe
Źródło: GUS.
2008
eksport
215
2009*
saldo
eksport
saldo
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W przedstawionym w czerwcu br. raporcie Ernst & Young Atrakcyjność inwestycyjna Europy 2010
Polska zajęła ósme miejsce w Europie oraz pierwsze w Europie Środkowo-Wschodniej pod względem
nowych inwestycji zagranicznych w 2009 roku oraz piąte na kontynencie pod względem nowych miejsc
pracy utworzonych dzięki napływowi bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). Według raportu w
2009 roku w Polsce ulokowano 102 nowe inwestycje zagraniczne, co stanowi spadek o 42% w
stosunku do roku ubiegłego. Mimo to w regionie Europy Środkowo-Wschodniej Polska nadal pozostaje
liderem w tej kategorii. Pod względem miejsc pracy utworzonych dzięki inwestycjom zagranicznym nasz
kraj zajmuje piątą pozycję z 7,5 tysiącami nowych etatów. W tej kategorii spośród państw europejskich
wyprzedzają nas tylko Wielka Brytania, Francja, Rosja i Turcja.
Według prognoz autorów raportu w najbliższych trzech latach nastąpi wzrost popularności regionu
Europy Środkowo-Wschodniej, który ma szanse stać się regionem najbardziej atrakcyjnym dla
inwestycji na świecie. Inwestycje będą tutaj lokowane nie tylko ze względu na atrakcyjne koszty pracy
i warunki do prowadzenia działalności biznesowej, ale również ze względu na jakość kadry i duży rynek
wewnętrzny 106.
13.5. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw i ich otoczenia
13.5.1. Innowacyjność polskich przedsiębiorstw107
W międzynarodowym ujęciu porównawczym, innowacyjność polskiej gospodarki jest niska.
Potwierdzają to różne badania i raporty, z których jednym z najistotniejszych jest raport pt. Europejska
Tablica Wyników w zakresie Innowacji (European Innovation Scoreboard – EIS). European Innovation
Scoreboard jest corocznym zestawieniem podstawowych wskaźników innowacyjnych poszczególnych
krajów członkowskich UE. Na tej podstawie dokonywane są analizy poziomu innowacyjności
poszczególnych krajów, skuteczności prowadzonej polityki innowacyjnej i analizy ich silnych i słabych
stron. EIS stanowi syntetyczny instrument oceny skuteczności realizacji polityk innowacyjnych i
monitoringu zmian wskaźników innowacyjności w poszczególnych krajach członkowskich oraz Unii
Europejskiej jako całości. Metodologia opiera się na dwudziestu dziewięciu wskaźnikach cząstkowych,
podzielonych na wskaźniki wejścia (Enablers), aktywności firm (Firm activities) i wyjścia (Outputs).
Pierwszy jest złożony z zasobów ludzkich, finansów i wsparcia finansowego. Drugi zawiera inwestycje
firm, powiązania i przedsiębiorczość oraz wydajność, natomiast trzeci składa się z innowatorów i
efektów ekonomicznych.
Wg najnowszej edycji raportu (styczeń 2010 r.) Polska awansowała z grupy krajów doganiających
(catching up countries) do grupy umiarkowanych innowatorów (moderate innovators). W grupie tej,
Polska zajęła przedostatnią pozycję za Czechami, Portugalią, Norwegią, Hiszpanią, Grecją, Włochami,
Maltą, Słowacją i Węgrami, a przed Litwą. Zgodnie z wynikami badania, Polska charakteryzuje się
niższym niż przeciętna dla wszystkich państw Unii Europejskiej poziomem Sumarycznego Wskaźnika
Innowacyjności (Sumary Innovation Index – SII), ale wyższym niż średnia dla UE tempem wzrostu tego
wskaźnika. Pomimo niskiego poziomu Sumarycznego Wskaźnika Innowacyjności (SII) w Polsce, tempo
wzrostu tego wskaźnika jest wyższe niż średnia dla Unii Europejskiej.
106
Raport Ernst&Young Atrakcyjność inwestycyjna Europy jest cyklicznym badaniem przeprowadzanym od 2004 roku. W
tegorocznej edycji udział wzięło ponad 800 menadżerów - przedstawicieli inwestorów z 42 krajów. Raport bierze pod uwagę
ich opinie oraz dane liczbowe na temat inwestycji zagranicznych w roku poprzedzającym ogłoszenie raportu.
107 Źródłem danych w tym podrozdziale jest Główny Urząd Statystyczny, Nauka i Technika w 2007 r., Warszawa 2009.
216
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 58 Wartości Sumarycznego Wskaźnika Innowacyjności (Summary Innovation Index – SII) dla
poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
Turcja
Serbia
Bułgaria
Łotwa
Chorwacja
Rumunia
Litwa
Polska
Węgry
Słowacja
Malta
Włochy
Grecja
Hiszpania
Norwegia
Portugalia
Czechy
Słowenia
UE 27
Cypr
Estonia
Islandia
Niderlandy
Francja
Irlandia
Belgia
Luksemburg
Austria
Dania
Wlk
Niemcy
Finlandia
Szwecja
Szwajcaria
0,0
Źródło: Pro Inno Europe, Inno-Metrics, European Innovation Scoreboard 2009. Comparative analysis of innovation
performance, January 2010.
Wykres 59 Konwergencja poziomu innowacyjności pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi
Unii Europejskiej według EIS 2009
Źródło: Pro Inno Europe, Inno-Metrics, European Innovation Scoreboard 2008. Comparative analysis of innovation
performance, January 2010.
W porównaniu z poprzednim raportem EIS 2008, należy podkreślić poprawę następujących wskaźników
dla Polski:
− wzrost wskaźnika Udział (%) osób z wykształceniem wyższym w grupie wiekowej 25-64 z 18,7
do 19,6,
− wzrost wskaźnika Dostęp przedsiębiorstw do stałych łączy internetowych (z przepustowością co
najmniej 144 Kbit/s) (% firm) z 53,0 do 59,0,
− wzrost wskaźnika Liczba nowych wspólnotowych wzorów przemysłowych na milion
mieszkańców z 45,5 do 49,8,
− wzrost wskaźnika Udział (%) eksportu wyrobów średnio-wysokiej i wysokiej techniki w
eksporcie ogółem z 48,9 do 51,1.
217
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 87 Porównanie wskaźników innowacyjności dla Polski oraz UE w oparciu o badanie EIS 2009
Wartość
Wartość
wskaźnika wskaźnika
dla Polski dla UE-27
Wymiary i wskaźniki w EIS
SIŁY SPRAWCZE INNOWACJI (ENABLERS)
Zasoby ludzkie (Human resources)
1.1.1 Liczba absolwentów kierunków ścisłych i technicznych oraz społecznych i
56,5
40,5
humanistycznych na 1000 mieszkańców w grupie wiekowej 20-29
1.1.2 Liczba osób posiadających stopień doktora w naukach ścisłych i technicznych oraz
0,70
1,03
społecznych i humanistycznych na 1000 mieszkańców w wieku 25-34 lat)
1.1.3 Udział (%) osób z wykształceniem wyższym w grupie wiekowej 25-64
19,6
23,5
1.1.4 Udział (%) osób w kształceniu ustawicznym w przedziale wiekowym 25-64
4,7
9,5
1.1.5 Udział (%) osób w grupie wiekowej 20-24, które ukończyły edukację co najmniej na
91,3
78,1
poziomie szkoły średniej
Finansowanie i wsparcie (Finance and support)
1.2.1 Udział wydatków publicznych na B+R w PKB (w %)
0,41
0,64
1.2.2 Udział inwestycji venture capital w przedsięwzięcia jako % PKB
0,045
0,107
1.2.3 Kredyty prywatne jako % PKB
0,50
1,22
1.2.4 Dostęp przedsiębiorstw do stałych łączy internetowych (z przepustowością co najmniej
59,0
77,0
144 Kbit/s) (% firm)
DZIAŁALNOSĆ PRZEDSIĘBIORSTW (FIRM ACTIVITIES)
Inwestycje przedsiebiorstw (Firm investments)
2.1.1 Udział wydatków przedsiębiorstw na B+R w PKB (w %)
0,19
1,19
2.1.2 Wydatki na technologie informacyjne (% PKB)
2,6
2,7
2.1.3 Wydatki na innowacje nie związane z pracami B+R (% obrotów)
1,03
1,03
Powiązania i przedsiębiorczość (Linkages & entrepreneurship)
2.2.1 Udział (%) MSP wprowadzających własne innowacje w ogólnej liczbie MSP
17,2
30,0
2.2.2 Udział (%) MSP kooperujących w zakresie innowacji w ogólnej liczbie MSP
9,3
9,5
2.2.3 Wskaźnik dotyczący odnawiania firm (liczba zakładanych i zamykanych MSP w ogólnej
4,9
liczbie MSP)
2.2.4 Publikacje w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego na million mieszkańców
1,6
36,1
Przepustowość – Wskaźniki związane z ochroną własności intelektualnej
(Throughputs)
2.3.1 Liczba wynalazków zgłoszonych do ochrony do EPO na milion mieszkańców
3,4
114,9
2.3.2 Liczba nowych wspólnotowych znaków towarowych na milion mieszkańców
41,9
124,5
2.3.3 Liczba nowych wspólnotowych wzorów przemysłowych na milion mieszkańców
49,8
121,2
2.3.4 Bilans płatniczy w zakresie technologii jako % PKB
0,35
1,00
WYNIKI (OUTPUTS)
Innowatorzy (Innovators)
3.1.1 Przedsiębiorstwa wprowadzające innowacje produktowe i usługowe jako % ogólnej liczby
20,4
33,7
MSP
3.1.2 Przedsiębiorstwa wprowadzające innowacje marketingowe i organizacyjne jako %
29,1
40,0
ogólnej liczby MSP
3.1.3 Innowatorzy zwiększający efektywność wykorzystania zasobów, średnia z 2 wskaźników
13,8
18,0
− zmniejszone koszty pracy (% przedsiębiorstw)
11,6
9,6
− zmniejszenie zużycia materiałów i energii (% przedsiębiorstw)
Efekty ekonomiczne (Economic effects)
3.2.1 Udział (%) zatrudnionych osób w sektorach przemysłu średnio-wysokiej i wysokiej
5,50
6,69
techniki w liczbie osób zatrudnionych w przemyśle i usługach
3.2.2 Udział (%) zatrudnionych osób w sektorach wiedzochłonnych w liczbie osób
10,33
14,53
zatrudnionych w przemyśle i usługach
3.2.3 Udział (%) eksportu wyrobów średnio-wysokiej i wysokiej techniki w eksporcie ogółem
51,1
48,2
3.2.4 Udział (%) eksportu wyrobów z wiedzochłonnych sektorów usługowych wiedzy w
27,2
48,8
eksporcie ogółem
3.2.5 Udział (%) sprzedaży nowych lub zmodernizowanych wyrobów dla rynku (new-to-market)
4,56
8,60
w sprzedaży przedsiębiorstw ogółem
3.2.6 Udział (%) sprzedaży nowych lub zmodernizowanych wyrobów dla przedsiębiorstw (new5,55
6,28
to-firm) w sprzedaży przedsiębiorstw ogółem
Źródło: Pro Inno Europe, Inno-Metrics, European Innovation Scoreboard 2009. Comparative analysis of innovation
performance, January 2010.
218
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Monitoring wskaźników oceniających innowacyjność polskiej gospodarki nie dają jednoznacznej
odpowiedzi na temat postępu w tym zakresie. Ich zmiany nie są jednokierunkowe. Do tych sugerujących
pozytywne tendencje w gospodarce można zaliczyć dynamikę nakładów na innowacje. Podmioty
działające w Polsce przeznaczają coraz więcej środków na innowacje. W 2008 r. nakłady na działalność
innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych wyniosły 25,4 mld zł108, co oznaczało wzrost o 25,7% w
relacji do roku poprzedniego (ujęcie nominalne).
Wzrost nakładów ogółem na działalność innowacyjną odbywa się przy zwiększeniu udziału podmiotów
angażujących się w tę działalność. Udział przedsiębiorstw (zatrudniających powyżej 49 pracujących),
które prowadziły działalność innowacyjną (tzn. poniosły nakłady na tę działalność) wyniósł w 2008 r.
31,8% i wzrósł w porównaniu do 2007 r. (wówczas 31,7%). Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w
przemyśle, tzn. tych, które wprowadziły nowe lub istotnie ulepszone produkty i/lub procesy, w latach
2006–2008 wyniósł 37,7% ogółu przedsiębiorstw109 i był o 1 pkt.proc. wyższy niż w latach 2005–2007.
Z kolei za niepokojące, w świetle postulatów zacieśniania współpracy między sektorem nauki a
przedsiębiorstwami, należy uznać zmniejszenie się odsetka przedsiębiorstw, które współpracowały z
innymi przedsiębiorstwami lub instytucjami w zakresie działalności innowacyjnej. W latach 2006–2008
wyniósł on 19,6%, a więc w porównaniu z latami 2005–2007 spadł o 1,4 pkt. proc.
W 2008 r. nie nastąpiły istotniejsze zmiany w strukturze produkcji sprzedanej przedsiębiorstw według
poziomów techniki. Odnotować jednak należy spadek łącznego udziału wyrobów wysokiej i średniowysokiej techniki z 31,5% w roku 2007 do 31,1% w 2008 r., przy jednoczesnym wzroście udziału
wyrobów średnio-niskiej i niskiej techniki.
Wśród wyraźnie charakterystyk naszej gospodarki zwraca uwagę niski udział nakładów na B+R
(ok. 0,6% PKB). Dodatkowo w Polsce mamy do czynienia ze stosunkowo niskim udziałem środków
podmiotów gospodarczych i relatywnie wyższymi nakładami publicznymi. Udział środków budżetowych
w nakładach ogółem przeznaczonych na działalność B+R wynosił w 2008 r. 56,1% (w 2007 r. 58,5%, w
2006 r. 57,5%, w 2005 r. 57,7%, w 2004 r. 61,7%, w 2003 r. 62,7%, w 2002 r. 61,9%). I co prawda
stopniowo się zmniejszał, to jednak był on zdecydowanie wyższy niż przeciętnie w krajach OECD, gdzie
udział tych środków wynosił w 2004 r. 29,5% a w krajach UE-25 35,3%. Odwrotnie - udział sektora
prywatnego jest wciąż niewystarczający - w 2008 r. wyniósł 26,6%.
Tabela 88 Relacja nakładów na działalność B+R (GERD) do PKB według sektorów instytucjonalnych w
latach 2000-2008
2000
nakłady ogółem (GERD/PKB)
0,66
nakłady budżetowe (GOVERD/PKB)
0,41
0,16
nakłady przedsiębiorców
(BERD/PKB)
nakłady szkolnictwa wyższego
(HERD/PKB)
Źródło: Nauka i Technika w 2007 roku, GUS.
2001
0,64
0,41
0,16
2002
0,58
0,34
0,13
2003
0,56
0,33
0,13
2004
0,58
0,33
0,13
2005
0,57
0,21
0,18
2006
0,56
0,21
0,18
2007
0,57
0,20
0,17
2008
0,61
0,21
0,19
0,18
0,17
0,19
0,20
Ważnymi miarami procesów innowacyjnych są też wskaźniki dotyczące ochrony własności
przemysłowej. Liczba wynalazków zgłaszanych do ochrony patentowej w Urzędzie Patentowym RP
przez tzw. rezydentów wyniosła w 2008 r. 2.488 i wzrosła w porównaniu z poprzednimi latami (2.392
wynalazków w 2007 r., 2.028 w 2005 r.).
108
109
W przemyśle (sekcje C, D i E według PKD 2004), podmioty o liczbie pracujących pow. 49.
Dane uzyskane z Głównego Urzędu Statystycznego
219
MINISTERSTWO GOSPODARKI
13.5.2. Otoczenie instytucjonalne polskich przedsiębiorstw
Na innowacyjność gospodarki duży wpływ ma otoczenie instytucjonalne wspierające działalność
innowacyjną przedsiębiorstw, do których należą różnego rodzaju instytucje, jak np.: ośrodki
szkoleniowo-doradcze, centra transferu technologii, inkubatory technologiczne/przedsiębiorczości,
funduszy pożyczkowe, parki technologiczne itd. Działania instytucji wspierających innowacyjność
wywołują silne impulsy rozwojowe identyfikowane w zakresie:
− wzmocnienia struktur rynkowych o nowe technologiczne firmy charakteryzujące się dużym
potencjałem konkurencyjnym, dzięki umiejętnościom wdrażania innowacji umożliwiającym ciągłą
adaptację nowych produktów i technologii,
− tzw. dyfuzji industrializacji w wyniku inkubacji nowych firm, wykorzystujących umiejętności
występujące w lokalnej kulturze,
− rozwoju kompleksów przemysłowych wysokiej technologii i systemów inkubacji innowacji w
aglomeracjach miejskich, dysponujących silnym zapleczem naukowym110.
Ośrodki wspierające działalność innowacyjną przedsiębiorstw silnie wpisują się we współczesną logikę
rozwoju ekonomiczno-społecznego. Umożliwiają one aktywizację endogenicznych zasobów regionów i
pełniejsze wykorzystanie lokalnych czynników wzrostu. W nowoczesnych strategiach rozwoju odchodzi
się od zhierarchizowanych struktur, bazujących na dużym zakresie interwencjonizmu państwowego, do
relacji sieciowych i inicjatyw ułatwiających przepływy wiedzy i wymianę informacji. Dotychczasowy
rozwój ośrodków wspierających działalność innowacyjną przedsiębiorstw w Polsce należy uznać za
sukces lokalnych społeczności i osób bezpośrednio związanych z analizowanymi inicjatywami. Wnoszą
one nową jakość w swoje otocznie uaktywniając lokalną społeczność, transferując nowe doświadczenia
i pomoc zewnętrzną, a przede wszystkim pomagając przedsiębiorcom w realizacji ich biznesowych
planów111.
Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości specjalizują się w następujących obszarach wspierania
przedsiębiorczości i procesów innowacyjnych:
− szerzenie wiedzy i umiejętności poprzez doradztwo i szkolenia (ośrodki szkoleniowo-doradcze),
transfer i komercjalizacja nowych technologii (centra transferu technologii),
− transfer i komercjalizacja nowych technologii (centra transferu technologii),
− pomoc finansowa w formie para-bankowych funduszy pożyczkowych i poręczeń kredytowych
oferowana osobom podejmującym działalność gospodarczą oraz młodym firmom bez historii
kredytowej (np. seed i start up),
− pomoc doradcza, techniczna i lokalowa dla nowo powstałych przedsiębiorstw w inkubatorach
przedsiębiorczości i centrach technologicznych,
− tworzenie skupisk przedsiębiorstw (klastry) poprzez łączenie na określonym
zagospodarowanym terenie usług biznesowych i różnych form pomocy firmom w ramach
parków technologicznych, stref biznesu, parków przemysłowych.
Według danych SOOIPP, na podstawie przeprowadzonych w połowie 2009 r. badań można określić
szacunkową liczbę działających w Polsce ośrodków innowacji i przedsiębiorczości na 717, w tym: na
początku 2008 r. w Polsce funkcjonowało 710 podmiotów, z czego:
− 23 parki technologiczne i 23 inicjatywy parkowe;
110
K.B. Matusiak, Zasoby i kierunki rozwoju infrastruktury przedsiębiorczości i transferu technologii, w: K.B. Matusiak, E.
Stawasz, A. Jewtuchowicz, Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, Katedra Ekonomii Uniwersytetu
Łódzkiego, Łódź 2001, s. 254.
111 K.B. Matusiak, Stan polskich ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w 2009 r., w: K.B. Matusiak (red.), Ośrodki
Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Raport 2009, Stowarzyszenie Organizatorów Ośrodków Innowacji i
Przedsiębiorczości w Polsce, Łódź/Warszawa 2009, s. 27.
220
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
−
−
−
−
−
−
−
−
−
17 inkubatorów technologicznych;
51 preinkubatorów (akademickich inkubatorów przedsiębiorczości);
46 inkubatorów przedsiębiorczości;
87 centrów transferu technologii;
9 funduszy kapitału zalążkowego;
7 sieci aniołów biznesu;
82 lokalne i regionalne fundusze pożyczkowe;
54 fundusze poręczeń kredytowych;
318 ośrodków szkoleniowo-doradczych i informacji.
Wykres 60 Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce w latach 1991 i 2000-2009
2008
2009
507
710
2007
600
689
717
667
2006
800
542
446
400
327
365
263
200
43
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1991
0
Źródło: Krzysztof B. Matusiak (red.), Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Raport 2009, Stowarzyszenie
Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce, Łódź/Warszawa 2009.
W ostatnich kilkunastu latach zachodził dynamiczny wzrost liczby ośrodków innowacji i
przedsiębiorczości w Polsce. W układzie rodzajowym tradycyjnie dominują ośrodki szkoleniowodoradcze, stanowiące prawie 45% wszystkich aktywnych podmiotów. Ten typ jest najłatwiejszy do
uruchomienia przy relatywnie niskich nakładach finansowych. Jednocześnie szeroki wachlarz
możliwości świadczenia usług doradczych, szkoleniowych i informacyjnych umożliwia dużą swobodę
organizacyjną. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że w ostatnim roku w tej kategorii rozwinięte zostały
dwie duże sieci:
1) Sieć Regionalnych Ośrodków Europejskiego Funduszu Społecznego, której celem jest
kreowanie rozwoju lokalnego, budowanie partnerstw nastawionych na rozwój regionu, w
szczególności w zakresie rozwoju kapitału społecznego.
2) Sieć Enterprise Europe Network, powołana w ramach Programu Ramowego na rzecz
Konkurencyjności i Innowacji (Competitiveness and Innovation Framework Programme CIP),
oferująca małym i średnim przedsiębiorstwom kompleksowe usługi, które mają im pomóc w
pełni rozwinąć ich potencjał i zdolności innowacyjne.
Należy jednak zauważyć, że w przypadku instytucji wspierających działalność innowacyjną występuje
jednak luka strukturalna w stosunku do krajów UE i innych krajów wysoko rozwiniętych, ponieważ brak
jest podmiotów wspomagających realizatorów projektów innowacyjnych po zakończeniu prac
badawczych i rozwojowych, a znajdujących się przed fazą wdrożeniową.
221
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W kontekście wspierania innowacyjności warto wspomnieć rozwój parków i inkubatorów
technologicznych.112
W połowie 2009 r. zidentyfikowano w Polsce 46 inicjatyw w zakresie tworzenia parków
technologicznych (23 parki zaawansowane organizacyjnie, 7 inicjatyw skoncentrowanych na pracach
przygotowawczo-adaptacyjnych lub w trakcie transformacji z tradycyjnych parków przemysłowych,
16 przedsięwzięć w fazie projektowania i przygotowywania podstaw organizacyjnych).
W ujęciu regionalnym inicjatywy parkowe są realizowane we wszystkich województwach. Najwięcej
działających parków technologicznych znajduję się w województwie dolnośląskim (4) i małopolskim (3).
Po dwa parki działają we Wrocławiu, Krakowie i Poznaniu. Na początku 2009 r. zrezygnowano z
utworzenia Warszawskiego Parku Technologicznego.
Największym polskim parkiem jest obecnie Krakowski Park Technologiczny (416 ha) działający jako
specjalna strefa ekonomiczna. KPT zarządza terenami należącymi do udziałowców zlokalizowanymi w
kilkunastu miejscach. Powierzchnią powyżej 100 ha zarządzają również trzy parki (zlokalizowane w
Bełchatowie, Płocku i Rzeszowie). Co czwarty park technologiczny działający w Polsce dysponuje
powierzchnią poniżej 1 ha.
Przeciętny park technologiczny współpracuje w działalności merytorycznej i organizacyjnej z 26
instytucjami, wśród których dominują: instytucje naukowe (7), podmioty samorządu lokalnego
i regionalnego (6), ministerstwa i agencje rządowe (4) oraz inne instytucje wsparcia (3).
W istniejących parkach technologicznych warunki dla prowadzenia działalności gospodarczej znalazły w
połowie 2009 r. 583 podmioty, które utworzyły ponad 17 tys. miejsc pracy.
Najbardziej motywującym przedsiębiorstwa bodźcem przy podjęciu decyzji o ulokowaniu działalności w
parku jest cena wynajmu działki bądź nieruchomości (wskazany przez 58% firm objętych badaniem).
Kolejne czynniki to: korzystna lokalizacja parku (46% firm), usługi oferowane przez park (23% firm) oraz
możliwość współpracy z innymi lokatorami parku (21% firm).
Tabela 89 Przedsiębiorstwa zlokalizowane w parkach technologicznych w Polsce w 2008 r.113
Typ rezydenta
Liczba podmiotów
Zajmowana
powierzchnia (m2)
Małe firmy technologiczne114
95
261
4.578,8
Pozostałe małe i średnie firmy
380
8.211
2.215.197,2
Firmy zagraniczne
63
5.468
2.109.424,8
Instytucje naukowo-badawcze
17
1.194
23.746,9
Inne instytucje
28
1.436
17.382,1
Łącznie
583
17.070
4.370.329,8
Podmioty, które opuściły Park
52
110
bd
Źródło: Benchmarking parków technologicznych w Polsce - wyniki badania, Ecorys Polska Sp. z o.o. na zlecenie PARP.
112
Zatrudnienie
Opracowano na podstawie: Ośrodki Innowacji i przedsiębiorczości w Polsce - Raport 2009, pod. red. Krzysztof B.
Matusiaka, PARP, Warszawa 2009.
113 Benchmarking parków technologicznych w Polsce - wyniki badania, Ecorys Polska Sp. z o.o. na zlecenie PARP; badanie
objęło 260 firm zlokalizowanych w parkach technologicznych. Metody badawcze zastosowane do poznania opinii lokatorów o
ofercie parków i stopniu jej dostosowania do potrzeb lokatorów były prowadzone w formie indywidualnych wywiadów
bezpośrednich w dwóch wybranych firmach w parku oraz w formie wywiadów telefonicznych, prowadzonych na podstawie
ustrukturyzowanego kwestionariusza (pozostałe firmy). Wyniki bazują na 105 wywiadach z firmami.
114 Innowacyjne firmy utworzone przez przedstawicieli lokalnego środowiska naukowego.
222
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W połowie 2009 r. istniało w Polsce 17 inkubatorów technologicznych115, a kolejnych 5 było w trakcie
adaptacji116. Podstawą wyodrębnienia inkubatora technologicznego są podejmowane w jego ramach
działania w zakresie wsparcia innowacyjności firm-lokatorów. Ponad połowa polskich inkubatorów
technologicznych (56%) działa w ramach parków technologicznych. Inkubatory są tylko jednym z ich
elementów.
Przeciętny inkubator technologiczny zajmuje powierzchnię 3.093,7 m2 z czego 76,3% stanowi
powierzchnia pod wynajem dla firm i innych użytkowników. Większość analizowanych inkubatorów,
głównie w ośrodkach aglomeracyjnych, jest z reguły w pełni zagospodarowana, a na zwalniane miejsce
przypada często więcej niż jeden chętny.
We wszystkich inkubatorach technologicznych działa łącznie ponad 350 podmiotów tworzących prawie
2 tys. miejsc pracy. Ponad 36% lokatorów to firmy nowoutworzone, które w momencie wejścia do
inkubatora działały krócej niż 1 rok. W większości inkubatorów maksymalny okres pobytu wynosi 3 lata,
a w części z nich nie stosuje się żadnych ograniczeń.
Tabela 90 Podmioty funkcjonujące w ramach inkubatorów technologicznych (2009 r.)
Typ rezydenta
Liczba podmiotów
Zatrudnienie
Zajmowana
powierzchnia (m2):
5.707,5
20.559,6
Firmy nowo utworzone117
127
355
Pozostałe firmy (objęte
183
1.004
preferencjami)
Lokatorzy strategiczni
28
586
8.273,4
Inne instytucje
13
40
724,4
Łącznie
351
1.985
35.264,9
545
1.926
bd
Podmioty, które opuściły inkubator
Źródło: Ośrodki Innowacji i przedsiębiorczości w Polsce - Raport 2009, pod. red. Krzysztofa B. Matusiak, PARP, Warszawa
2009.
W 2009 r. inkubator technologiczny działający w ramach Poznańskiego Parku NaukowoTechnologicznego Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza InQbator został uhonorowany
światową nagrodą Best Science Based Incubator 2009. Tytuł ten przyznawany jest od 2002 roku przez
organizację Science Alliance, która według wytycznych Komisji Europejskiej analizuje dokonania
inkubatorów technologicznych na całym świecie i buduje globalny ranking branży.
13.6. Przedsiębiorczość i bariery rozwoju przedsiębiorczości
13.6.1. Reforma regulacji gospodarczych
Otoczenie regulacyjne wciąż pozostaje w katalogu czynników hamujących wzrost przedsiębiorczości w
Polsce. Zbyt skomplikowane i niezrozumiałe prawo jest wymieniane w sondażach publicznych jako
bariera do rozpoczynania działalności gospodarczej. Jeżeli już uda się przebrnąć przez labirynt
formalności okazuje się, że często prawo nakłada na przedsiębiorców nadmierne obowiązki, powodując
po ich stronie nieuzasadnione koszty – takie z reguły są doświadczenia przedsiębiorców.
Przedsiębiorstwa ze swej natury nie są przygotowane na ryzyko regulacyjne, dlatego też częste zmiany
prawa postrzegają jako działania wymierzone przeciwko nim.
115
Opracowano na podstawie: Ośrodki Innowacji i przedsiębiorczości w Polsce - Raport 2009, pod. red. Krzysztofa B.
Matusiak, PARP, Warszawa 2009.
116 Warto zauważyć, że z początkiem 2009 r. zlikwidowano inkubator technologiczny w Warszawie.
117 W momencie wejścia do inkubatora nie starsze niż rok.
223
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ministerstwo Gospodarki dostrzega problem wysokiej skali reglamentacji oraz dużej liczby obciążeń
regulacyjnych, niewspółmiernej do potrzeb wynikających z bezpieczeństwa konsumenta, obrotu
gospodarczego, bezpieczeństwa państwa i innych uwarunkowań społeczno-gospodarczych.
Przeprowadzone analizy potwierdziły, że pole do redukcji reglamentacji jest bardzo duże, w związku z
tym w 2009 roku kontynuowano działania, które w głównej mierze mają uprościć prawo. Realizacja
powyższych celów prowadzana jest przede wszystkich w ramach Pakietu na rzecz przedsiębiorczości.
Głównym celem Pakietu zawierającego ponad 20 nowelizacji ustaw, dotyczących przede wszystkim
szeroko pojętego prawa gospodarczego oraz podatkowego jest ułatwienie podejmowania i prowadzenia
działalności gospodarczej. Działania uproszczeniowe w stosunku do MŚP obejmują takie obszary jak:
dostęp do kapitału, komercjalizacja technologii, prowadzenie działalności badawczo-rozwojowej oraz
tworzenie firm technologicznych. Likwidowanie zbędnych bądź dublujących się, nierzadko sprzecznych
przepisów, zmniejszanie reglamentacji, zwiększanie swobody działalności gospodarczej oraz poprawa
przejrzystości i jednoznaczności obowiązujących przepisów mają przyczynić się do stworzenia
otoczenia regulacyjnego przyjaznego obywatelom i przedsiębiorcom. Do tej pory wprowadzono w życie
szesnaście ustaw z Pakietu.
Działania związane z realizacją tego zadania koncentrują się na dalszym przeglądzie i zmianach
przepisów prawa gospodarczego poprzez:
− eliminację przepisów przestarzałych lub zbędnych;
− stosowanie horyzontalnych regulacji w miejsce sektorowych, poprawę ich spójności, wydłużenia
okresu vacatio legis;
− weryfikację możliwości i sposobu uporządkowania aktów prawnych z dziedziny prawa
gospodarczego;
− obniżenie poziomu reglamentacji działalności gospodarczej (liczby licencji, koncesji i zezwoleń,
ich uproszczenia na poziomie krajowym, względnie propozycji uproszczeniowych na poziomie
wspólnotowym);
− wprowadzenie rozwiązań typu fast-track w celu zniesienia tzw. bubli prawnych .
Zmiany uproszczeniowe i dereglamentacyjne w prawie gospodarczym będą sukcesywnie wprowadzane
w ramach Pakietu na rzecz przedsiębiorczości, w tym poprzez wdrożenie w życie ustawy o ograniczaniu
barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców
Uwzględniając zalecenia Komisji Europejskiej oraz założenia Programu na rzecz zmniejszenia obciążeń
administracyjnych w Unii Europejskiej, Rada Ministrów 11 marca 2008 r. wyznaczyła cel redukcji
obciążeń administracyjnych na poziomie 25% do końca 2010 r. Ma to nastąpić w siedmiu
priorytetowych obszarach prawa:
− środowisku;
− planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym;
− prawie działalności gospodarczej;
− zabezpieczeniu społecznym;
− prawie probierczym;
− usługach turystycznych;
− prawie pracy.
W 2007 r. zakończone zostały pomiary obciążeń administracyjnych dla wyznaczonych obszarów.
Obecnie trwają prace nad uchwaleniem propozycji legislacyjnych, zmierzających do redukcji
zidentyfikowanych obowiązków informacyjnych, a część z nich już uchwalono. Należy zaznaczyć, że
pomiar (a zatem i redukcja) dotyczyły jedynie najważniejszych aktów prawnych w danym obszarze, czyli
tych, które generują największe obciążenia.
224
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ministerstwo Gospodarki w I kwartale 2010 r. opracowało Raport na temat realizacji celu redukcji
obciążeń administracyjnych w siedmiu priorytetowych obszarach prawa. Sporządzony dokument
przedstawia dotychczasowe, jak i planowane działania poszczególnych resortów na rzecz zmniejszania
obciążeń administracyjnych.
Oprócz redukcji obciążeń administracyjnych w wymienionych siedmiu obszarach prawa,
przygotowywane są plany redukcyjne dla pozostałych obszarów prawa gospodarczego. W związku z
realizacją tego zadania, w 2009 r. dokonano identyfikacji obowiązków informacyjnych w aktach prawa
gospodarczego. W 482 aktach prawnych zidentyfikowano prawie 6,2 tys. obowiązków informacyjnych.
Opracowanie propozycji legislacyjnych, zmierzających do redukcji obciążeń administracyjnych ma
nastąpić w latach 2010-2011.
Przyjmowane rozwiązania legislacyjne lub pozalegislacyjne powinny realizować maksimum celów
gospodarczych, środowiskowych i społecznych przy minimalnym możliwym obciążeniu podmiotów
gospodarczych i społeczeństwa. Podejmowanie działania regulacyjnego jest uzasadnione w sytuacji,
gdy przyjęcie aktu prawnego pozwala zapobiec niedoskonałości rynku, zostaje wybrana najmniej
kosztowna forma regulacji oraz korzyści netto przewyższają koszty. W tym kontekście kluczowe
znaczenie ma poprawne skonstruowanie polityki regulacji i skuteczne stosowanie w jej ramach
instrumentów programowych i analitycznych, takich jak ocena skutków regulacji.
Jednym z kluczowych aspektów poprawy otoczenia regulacyjnego jest stosowanie oceny skutków
regulacji (OSR). Prawidłowo funkcjonujący system OSR pozwala na identyfikację najważniejszych
szans i zagrożeń, jakie niesie ze sobą nowa regulacja. OSR dokonywana na odpowiednio wczesnym
etapie prac legislacyjnych, wspomaga podejmowanie decyzji i zapewnia ocenę potencjalnych efektów
działań administracji. Podstawowym założeniem jest przeprowadzanie OSR przed opracowaniem
projektu aktu normatywnego.
W Polsce system OSR został wprowadzony w 2001 r. zgodnie z Regulaminem pracy Rady Ministrów z
19 marca 2002 r. (M.P. NR 13, poz. 221) – wyniki OSR stanowią część uzasadnienia do aktów
normatywnych. Jednocześnie nadal podejmowane są działania mające na celu usprawnienie systemu.
Do takich należy zaliczyć zrealizowane w 2009 roku:
− zapewnienie efektywnego systemu szkoleń, który zapewni wzrost świadomości oraz
kompetencji pracowników administracji rządowej w zakresie tworzenia prawa opartego na
dowodach;
− opracowanie platformy elektronicznej ułatwiającej sporządzanie OSR poprzez powszechne
udostępnienie narzędzi analitycznych oraz dobrych praktyk;
− wprowadzenie mechanizmu weryfikującego jakość sporządzanych OSR (audyt OSR, OSR expost).
13.6.2. Bariery rozwoju przedsiębiorczości
Badania ankietowe prowadzone w Ministerstwie Gospodarki118 pokazują, że w 2009 roku przedsiębiorcy
odczuli skutki spowolnienia gospodarczego. Miało to wpływ na zgłaszane przez nich bariery rozwoju
przedsiębiorczości, jak również ocenę prowadzonej polityki gospodarczej.
118
Trendy rozwojowe sektora MSP w ocenie przedsiębiorców w drugiej połowie 2009 roku (numer 1/2010), Ministerstwo
Gospodarki, marzec 2010.
225
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Najważniejszą barierą hamującą rozwój przedsiębiorczości jest według przedsiębiorców wysokość
podatków i opłat przewidzianych prawem. Obserwuje się jednakże spadek wskazań na tę barierę - o
ile w rekordowym pierwszym półroczu 2003 roku była to prawie połowa przedsiębiorców – to w drugiej
połowie 2009 roku wskazywał na nią co trzeci ankietowany.
Na małe obroty wskazał co czwarty przedsiębiorca. Było to dwa razy więcej niż w latach dobrej
koniunktury – 2006-2007, ale za to mniej niż w pierwszej połowie 2009 roku. Powoli spada udział
przedsiębiorców wskazujących na skomplikowanie przepisów prawnych.
Efektem osłabienia tempa wzrostu gospodarczego, jest znaczny wzrost wskazań przedsiębiorców na
konkurencję innych małych przedsiębiorstw jako na najważniejszą barierę rozwoju
przedsiębiorczości. W drugiej połowie 2009 roku wskazał na nią co dziesiąty ankietowany i było to
najwięcej w historii badania. Jednocześnie jednak spadł udział wskazań na konkurencję dużych firm.
Udziały przedsiębiorców wskazujących zarówno na koszt siły roboczej, jak również na odpowiednie
kwalifikacje siły roboczej są jednymi z najniższych w historii badania. Przyczyny są dwie – z jednej
strony mniej przedsiębiorców poszukuje pracowników, z drugiej strony na rynku pracy jest więcej osób
poszukujących zatrudnienia.
Oprócz wskazań na bariery rozwoju przedsiębiorczości, w ankiecie prowadzonej przez Ministerstwo
Gospodarki, przedsiębiorcy oceniają również najważniejsze obszary regulujące prowadzenie
działalności gospodarczej, jak również zmiany jakie w tych obszarach zachodzą.
Przepisy z zakresu prawa podatkowego są najgorzej ocenianym przez przedsiębiorców obszarem
regulacji prowadzenia działalności gospodarczej. W drugiej połowie 2009 roku udział negatywnych
opinii wyniósł 44% (w tym 11% przedsiębiorców oceniło przepisy jako bardzo złe). Opinie pozytywne
wyraża co dziesiąty ankietowany i udział ten od kilku lat się nie zmienia. Najwięcej pozytywnych (a
jednocześnie najmniej negatywnych) opinii o prawie podatkowym wyrażają przedsiębiorcy prowadzący
ewidencję przychodów (aż 20% opinii pozytywnych, praktycznie brak ocen bardzo źle).
Udział opinii pozytywnych o funkcjonowaniu prawa pracy wyniósł w drugiej połowie 2009 roku 20% - i
był najwyższy od czasu gdy pytania dotyczące regulacji działalności gospodarczej pojawiły się w
ankiecie. Ocen negatywnych było 28% - najmniej w historii. W przypadku prawa pracy
mikroprzedsiębiorcy wypowiadają się bardziej pozytywnie niż właściciele firm małych i średnich. Wśród
tych ostatnich pozytywnych opinii było 13%, zaś negatywnych 35%.
Ocena funkcjonowania sądownictwa gospodarczego w porównaniu z ankietyzacją z pierwszej połowy
2009 roku nie uległa zmianie. Najgorzej przepisy oceniają przedsiębiorcy z aglomeracji (40% opinii
negatywnych, 10% pozytywnych), najlepiej zaś osoby prowadzące działalność na obszarach wiejskich
(35% opinii negatywnych i 18% pozytywnych).
W kilku ostatnich ankietyzacjach daje się zaobserwować powolny, choć systematyczny spadek
krytycznych ocen funkcjonowania procedur w zakresie kontroli działalności gospodarczej. W drugiej
połowie 2009 roku liczba opinii pozytywnych była już prawie taka sama jak opinii negatywnych.
Jedynym obszarem prowadzenia działalności gospodarczej, w którym pozytywne opinie na temat
funkcjonowania przepisów i procedur przeważają nad negatywnymi, były rozliczenia z kontrahentami.
226
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wykres 61 Ocena przepisów regulujących działalność gospodarczą.
100%
100%
75%
Bardzo zła
Zła
Średnia
Dobra
75%
Doskonała
50%
50%
Bardzo zła
Zła
Średnia
Dobra
Doskonała
Prawo podatkowe
25%
25%
0%
2006.2 2007.1 2007.2 2008.1 2008.2 2009.1 2009.2
0%
2006.2 2007.1 2007.2 2008.1 2008.2 2009.1 2009.2
100%
100%
75%
75%
Bardzo zła
50%
Średnia
Prawo pracy
Bardzo zła
Zła
Zła
Średnia
Dobra
Dobra
Doskonała
50%
Doskonała
Sądownictwo gospodarcze
25%
25%
Kontrola działalności gospodarczej
0%
2006.2 2007.1 2007.2 2008.1 2008.2 2009.1 2009.2
0%
2006.2 2007.1 2007.2 2008.1 2008.2 2009.1 2009.2
100%
CAŁOKSZTAŁT
PRAWA
75%
50%
pogorszenie
bez zmian
popraw a
Ocena zmian jakie zaszły w drugiej
połowie 2009 roku w obszarze:
Bardzo zła
Zła
Średnia
Dobra
zakładania i zamykania
firmy
rozliczeń z
kontrahentami
Doskonała
kontroli działalności
gospodarczej
25%
sądownictwa
gospodarczego
Rozliczenia z kontrahentami
prawa pracy
prawa podatkowego
0%
2006.2 2007.1 2007.2 2008.1 2008.2 2009.1 2009.2
0%
25%
50%
75%
100%
Źródło: Badanie ankietowe sektora MSP, Ministerstwo Gospodarki, styczeń 2010.
Podobnie jak w ankietach poprzednich, w drugiej połowie 2009 jedynie niewielki odsetek
przedsiębiorców wskazywał na zmiany jakie zachodzą w otoczeniu przedsiębiorstw. W prawie
wszystkich przypadkach (za wyjątkiem ocen zmian w sądownictwie gospodarczym) liczba opinii
pozytywnych była wyższa niż negatywnych.
227
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Ocena przez przedsiębiorców przepisów i procedur dotyczących zakładania i zamykania firmy w
drugiej połowie 2009 roku poprawia się w stosunku do ankiety z pierwszej połowy 2009 roku.
Wykres 62 Najważniejsze bariery rozwoju przedsiębiorczości w drugiej połowie 2009 r.
wysokość podatków i opłat
małe obroty
konkurencja innych msp
skomplikowanie przepisów prawnych
konkurencja dużych przedsiębiorstw
biurokracja
czas oczekiwania na zapłatę od kontrehenta
inny
warunki lokalowe
koszt siły roboczej
brak odpowiednich kwalifikacji siły roboczej
trudno powiedzieć
problem korupcji
Firmy:
średnie
małe
mikro
0%
10%
20%
30%
40%
Źródło: Badanie ankietowe sektora MSP. Ministerstwo Gospodarki, styczeń 2010.
Bariery w świetle badania ankietowego NBP.
Wyniki badania ankietowego przedsiębiorstw prowadzonego w NBP wskazują, że wiele firm ma
problemy z płynnością. Wciąż wysoki odsetek firm wymienia kursy walutowe (oraz ich wahania) jako
ważny problem w prowadzeniu działalności. Z kolei o poprawie koniunktury świadczą malejący odsetek
wskazań na bariery takie jak niski popyt czy zła koniunktura, kryzys.
Trudności w
otrzymaniu kredytu
Niejasne przepisy,
zmiany prawa
Zła koniunktura,
kryzys
Wzrost cen surowców
i materiałów
Duża, rosnąca
konkurencja
Zatory płatnicze,
problemy z płynnością
Kursy walutowe,
w tym wahania
Częstotliwość pojawiania się
problemów zgłoszonych w
kwartale:
Niski popyt
Tabela 91 Bariery rozwoju (w tabeli wyróżniono momenty, w którym wskaźniki przyjmują maksymalne
wartości w okresie badania)
Wartości min i mak w całej
4,3/30 8,6/26,8 4,9/21,2 5,4/21,2 2,7/17,5 1,0/21,6 4,3/17,2 0,9/7,6
historii badań
I kw. 2008 r.
7,8
17,7
4,9
6,7
14,7
1,1
6,1
1,0
II kw. 2008 r.
7,8
15,5
5,7
5,7
17,5
2,5
5,0
1,1
III kw. 2008 r.
13,1
16,6
5,1
7,8
16,9
4,5
4,3
1,8
IV kw. 2008 r.
20,8
10,3
7,2
6,2
7,2
12,9
4,5
3,6
I kw. 2009 r.
30,0
14,4
9,4
7,3
10,0
11,5
4,9
6,3
II kw. 2009 r.
24,3
13,7
10,4
5,8
6,9
10,9
4,7
7,6
III kw. 2009 r.
21,3
11,5
8,6
8,5
7,6
6,1
5,0
4,5
IV kw. 2009 r.
20,0
13,0
7,6
9,3
6,9
6,9
5,4
4,4
I kw. 2010 r.
19,3
13,3
9,2
9,0
7,6
4,7
4,2
3,3
Źródło: Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w I kw. 2010 i
prognoz koniunktury na II kw. 2010, NBP. Kwiecień 2010.
228
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wyniki badania EUROCHAMBRES
Badanie prowadzone przez europejskie stowarzyszenie izb handlowych EUROCHAMBRES119
pokazuje, iż polskie firmy dosyć negatywnie oceniały warunki prowadzenia działalności gospodarczej w
2009 roku. Zaledwie 8,5% firm wskazało na poprawę tych warunków – podczas gdy w 2008 roku aż
38% ankietowanych oczekiwało, że warunki w 2009 roku ulegną poprawie. Pozytywnym aspektem jest
natomiast to, że blisko co trzeci przedsiębiorca oczekiwał, że warunki prowadzenia działalności ulegną
w 2010 roku poprawie. Takich przedsiębiorców było więcej niż tych którzy spodziewali się pogorszenia
warunków.
Na tle firm z innych krajów europejskich, polscy przedsiębiorcy wykazują umiarkowany optymizm –
wskaźnik mierzący ocenę warunków prowadzenia działalności gospodarczej kształtował się nieco
powyżej średniej europejskiej.
Wykres 63 Ocena i przewidywania dotyczące warunków prowadzenia biznesu w 2010 roku.
% 60
55,6
50
45,6
43,7
40
38,6
35,9
32,6
30
10
21,7
17,7
20
8,5
0
Wyniki w 2009
Oczekiwania na 2009
sprzed roku
poprawa
bez zmian
Oczekiwania na 2010
pogorszenie
Źródło: Rezultaty badania European Economic Survey 2010, Krajowa Izba Gospodarcza, Warszawa, listopad 2009.
13.6.3. Instrumenty wsparcia przedsiębiorczości
13.6.3.1. Działania wspierające przedsiębiorstwa w czasie kryzysu
Światowy kryzys finansowy, którego początek datowany jest na przełom lat 2007 i 2008, skłonił kraje i
rządzących do podejmowania działań zaradczych. W wyniku tego, w listopadzie 2008 r. Komisja
Europejska postanowiła zjednoczyć siły wszystkich członków UE i przedstawić plan naprawy European
Economic Recovery Plan (EERP).
Odpowiedzią rządu na pojawienie się zjawisk kryzysowych w gospodarce i realizacją rekomendacji
Komisji Europejskiej był Plan Stabilności i Rozwoju – wzmocnienie gospodarki Polski wobec
światowego kryzysu finansowego, przyjęty przez Radę Ministrów 30 listopada 2008 r. zawierający
szereg inicjatyw i instrumentów mających na celu zwiększenie zaufania na rynku międzybankowym i
119
Badanie ankietowe przedsiębiorstw prowadzone przez KIG jest częścią europejskiego panelu przedsiębiorczości. Pytania
zadane przedsiębiorcom w ramach panelu są takie same we wszystkich krajach, stąd możliwe jest porównanie warunków
prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, w stosunku do innych krajów europejskich. Omawiane w tekście badanie
zostało przeprowadzone w listopadzie 2009 roku.
229
MINISTERSTWO GOSPODARKI
obniżenie kosztu pozyskania pieniądza, jak również wprowadzenie mechanizmów służących
zwiększeniu inwestycji finansowanych zarówno ze środków publicznych jak i prywatnych. Plan
wprowadzał także instrumenty służące pobudzaniu popytu konsumpcyjnego (poprzez ograniczenie
podatków oraz obciążeń parapodatkowych) oraz popytu inwestycyjnego (poprzez ograniczenie barier
administracyjnych, ułatwienia w wykorzystaniu środków unijnych, a także rozwój inicjatyw oraz
wprowadzenie ułatwień w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego).
W pierwszej kolejności antykryzysowe działania polskiego rządu objęły sektor finansowy. Dążono do
utrzymania zaufania i stabilności sektora oraz ograniczenia spadku akcji kredytowej, która bezpośrednio
uderzała w rozwój realnego sektora gospodarki. Ponadto przyjęto ustawę o Komitecie Stabilności
Finansowej, którego działania miały na celu zwiększenie efektywności procesu koordynacji działań
publicznych, prowadzonych dla utrzymania stabilności finansowej.
Dodatkowe działania w obszarze systemu finansowego prowadził bank centralny. W październiku 2008
r. Narodowy Bank Polski przyjął Pakiet Zaufania, który miał ograniczać ryzyko płynności banków i
ryzyko walutowe. Służyć miały temu m.in. wprowadzenie operacji zasilających repo czy możliwość
zawierania przez banki z NBP transakcji swapów walutowych.
Ważnym elementem do walki z efektami kryzysu, szczególnie dla przedsiębiorstw i ich pracowników
były działania na rzecz utrzymania miejsc pracy w przedsiębiorstwach. W wyniku prac Komisji
Trójstronnej, rząd wraz ze związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców przygotował zestaw
ustaw składających się na tzw. pakiet antykryzysowy. W ramach tego pakietu powstała m.in. ustawa o
łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców. Wydzielone
zostały na ten cel środki państwowe oraz wprowadzone zostały bardziej elastyczne rozwiązania w
zakresie rozliczania czasu pracy.
Ważniejszym z zaproponowanych przez rząd rozwiązań stało się wprowadzenie tzw. urlopów
postojowych. Przewidywało ono, iż pracownicy firm znajdujących się w przejściowych trudnościach
finansowych, mogą otrzymywać pensję co najmniej na poziomie minimalnego wynagrodzenia za pracę,
w części finansowanego ze środków pracodawcy, w części zaś ze środków Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych albo ze środków Funduszu Pracy.
Do czerwca 2010 r. w ramach ustawy złożonych zostało 159 wniosków do FGŚP o wypłatę świadczeń
dla 11248 osób, opiewających na kwotę 20,4 tys zł, z czego najwięcej dotyczyło przestoju
ekonomicznego (8,96 mln dla 6290 osób) i obniżonego czasu pracy (8,48 mln zł dla 4958 osób). Z tego
91 wniosków.jest w trakcie zawierania umowy, a 8 wniosków otrzymało odmowę. W trakcie realizacji
jest 9 wniosków, co do których wydano już zaświadczenia o znajdowaniu się w przejściowych
trudnościach finansowych.
Patrząc na obecną sytuację przedsiębiorstw i pracowników można oceniać wprowadzone rozwiązania
jako sukces gdyż nie odnotowaliśmy znaczącego spadku zatrudnienia czy bezrobocia. Trudno jednak
jednoznacznie oceniać czy i jak brak tych rozwiązań pogorszyłby ich sytuację. W tym kontekście należy
mieć na uwadze, że w związku z kryzysem sytuacja na zagranicznym rynku pracy również uległa
pogorszeniu, choć dotychczas skala powrotów nie przyjęła charakteru masowego.
Działania Ministerstwa Gospodarki na rzecz stabilności i rozwoju obejmowały m.in. zwiększanie
popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, wzmocnienie systemu finansowania MSP, przyspieszenie
inwestycji ze środków UE, rozwój innowacyjności oraz uelastycznienie rynku pracy. Do chwili obecnej z
inicjatywy MG przeprowadzono zmiany, ukierunkowane nie tylko na wzmocnienie gospodarki w czasie
kryzysu, ale i na stworzenie lepszych ramowych warunków prowadzenia działalności.
230
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
− W ramach wsparcia dla przedsiębiorstw realizowane jest działanie zmierzające do
przeciwdziałania upadłości oraz prowadzenie polityki drugiej szansy . W tym zakresie
powołano Koordynatora ds. Bankructwa i Drugiej Szansy w strukturach MG. Trwają prace nad
projektem programu Przeciwdziałanie Upadłości Przedsiębiorstw oraz Polityka Drugiej Szansy.
Ponadto zespół ekspertów (przedstawiciele MG, MS i RCL) poddaje analizie Prawo
upadłościowe i naprawcze w Polsce.
− Przeprowadzono dwuetapową nowelizację ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
W pierwszym etapie wprowadzono możliwość zawieszenia działalności oraz rozszerzono
przepisy dotyczące wiążącej interpretacji prawa. Wprowadzono również nakaz przyjmowania
przez urzędników niekompletnych wniosków oraz zakaz żądania dokumentów nie
przewidzianych prawem. Nowelizacja obniżyła ponadto opłatę za wydanie interpretacji z 75 zł
do 40 zł. W drugim etapie radykalnie ograniczono czas oraz uproszczono zasady kontroli
przedsiębiorców (oraz wprowadzono tzw. jedno okienko). Znowelizowano jednocześnie
kilkadziesiąt innych ustaw poza SDG, tak, by prawo gospodarcze było bardziej przyjazne
przedsiębiorcom.
− Realizowane są również działania wspierające innowacyjność. W tym zakresie Minister
Gospodarki podjął decyzję o zwiększeniu puli środków na wsparcie inwestycji (o 1 mld zł)
w ramach działania 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym w ramach POIG,
co pozwala na zawierania umów z przedsiębiorcami, których wnioski zostały ocenione
pozytywnie w ramach naboru w 2008 r. – to jest uzyskały powyżej 75 pkt (wcześniej 81 pkt). 12
lutego 2009 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego zmieniające
rozporządzenie w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych
(rozszerzenie katalogu beneficjentów, którzy będą mogli otrzymywać zaliczki). W ramach
realizacji działania Bon na innowacje przyjęte zostało znowelizowane rozporządzenie Ministra
Gospodarki w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy
finansowej niezwiązanej z programami operacyjnymi.
− Podejmowanych jest też wiele inicjatyw mających na celu ułatwienie przedsiębiorcom
modernizacji i wprowadzanie innowacji. Niestety dotacje nie pozwalają zaspokoić wszystkich
oczekiwań. W związku z tym Rząd rozwinął ramy wsparcia o instrumenty inżynierii
finansowej, m.in. przystępując do Programu CIP. Przedsiębiorcy mogą również skorzystać z
kredytu technologicznego oraz instrumentów pilotażowych oferowanych przez Polską Agencję
Rozwoju Przedsiębiorczości. Zadaniem Programu CIP jest zwiększanie konkurencyjności
przedsiębiorstw, w szczególności małych i średnich firm, promowanie wszelkich form innowacji,
przyspieszenie tworzenia społeczeństwa informacyjnego oraz promowanie rozwoju
efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. Budżet programu to ponad 3,6 mld
EUR. W ramach instrumentu SMEG – Systemu poręczeń dla MŚP przewidywany portfel
kredytowy MŚP o łącznym wolumenie 709 mln PLN zostanie objęty unijną gwarancją EFI.
Polscy przedsiębiorcy otrzymają ułatwiony dostęp do kredytów inwestycyjnych.
− Kluczowe dla ułatwienia dostępu do kredytów małym i średnim przedsiębiorstwom jest
wprowadzenie pakietu wzmocnienia systemu poręczeń kredytowych. Rada Ministrów przyjęła
dokument: Kierunki rozwoju funduszy pożyczkowych i poręczeniowych dla małych i
średnich przedsiębiorstw w latach 2009-2013 , którego celem jest dalsza poprawa dostępu,
zwłaszcza mikro i małych przedsiębiorstw do zewnętrznych źródeł finansowania. Ministerstwo
Gospodarki w tym zakresie przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce
komunalnej, ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy o samorządzie powiatowym.
231
MINISTERSTWO GOSPODARKI
− Zrealizowane zostały również działania w zakresie ułatwień dla eksporterów. W życie weszły
nowelizacje rozporządzeń Rady Ministrów w sprawie udzielania pomocy de minimis.
Przystosowano przepisy do aktualnych warunków gospodarczych oraz uproszczono zasady
ubiegania się o dotację, a także jej rozliczania. Wprowadzone zostały również możliwości
refundacji kosztów poniesionych przed dniem złożenia wniosku o dofinansowanie projektu,
rozszerzenie katalogu kosztów kwalifikowanych, a także skrócenie terminu wypłaty dotacji. W
ramach wsparcia dla eksporterów przewidziano również finansowanie, w tym także
refinansowanie, kredytów eksportowych w fazie przed- i powysyłkowej, jak i szeroko rozumiane
ubezpieczenia i gwarancje związane z kredytowaniem działalności eksportowej, w tym także
ubezpieczanie od ryzyka kursowego oraz od ryzyka związanego z podejmowaniem inwestycji
za granicą. W tym zakresie przyjęto nowelizację ustawy o poręczeniach i gwarancjach
udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne, ustawy o Banku Gospodarstwa
Krajowego oraz niektórych innych ustaw. Na tej podstawie BGK może udzielać kredytów
eksportowych zagranicznym nabywcom polskich towarów i usług. BGK zapewnia również
obsługę transakcji eksportowych z zastosowaniem instrumentów wspierania eksportu.
− Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. wspiera realizację projektów i inicjatyw gospodarczych
pobudzających popyt w gospodarce. 26 maja 2009 r. Rada Ministrów przyjęła dokument
Wspieranie przez Agencję Rozwoju Przemysłu S.A. inicjatyw gospodarczych
pobudzających polską gospodarkę. Jest to realizacja ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o
zmianie ustawy o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre
osoby prawne, ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U
Nr 65, poz. 545). Celem jest wsparcie średnich i dużych przedsiębiorców poprzez zwiększenie
możliwości wykorzystywania takich form finansowania działalności, jak: pożyczki, zakup
obligacji, poręczenia i gwarancje oraz dokapitalizowanie, co powinno przyczynić się do
dalszego wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki oraz do obniżenia kosztów społecznych
w czasie spowolnienia gospodarczego. Wśród sektorów objętych programem znajduje się
sektor bezpieczeństwa i obronności państwa, przemysł koksowniczy, transport kolejowy oraz
przedsiębiorstwa z sektorów innowacyjnych (AGD i ICT motoryzacyjnego, maszynowego,
lotniczego i chemicznego) oraz firmy prowadzące działalność produkcyjną w powiatach,
znajdujących się na Mapie Lokalnych Zagrożeń Kryzysowych.
13.6.3.2. Instrumenty wspierające innowacyjność przedsiębiorstw
Największy katalog instrumentów wsparcia działalności innowacyjnej znajduje się w Programie
Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013 (PO IG), którego głównym celem jest rozwój
polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. W gospodarce opartej na wiedzy
innowacyjność jest jednym z czynników przewagi konkurencyjnej, a projektowanie nowych produktów i
technologii jest niezbędne do konkurowania na globalnym rynku. W ramach PO IG wspierane są przede
wszystkim inwestycje, w wyniku których powstaną nowe lub znacząco ulepszone produkty. Wsparcie
udzielane jest głównie na inwestycje w zakresie innowacji produktowych oraz procesowych.
Instrumenty wsparcia w ramach PO IG skierowano m.in. do przedsiębiorców, w tym MSP, instytucji
wspierających powstawanie innowacyjnych przedsiębiorstw, a także instytucji otoczenia biznesu oraz
ich sieci.
232
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Łączna alokacja Programu Operacyjnego to 9,71 mld EUR (około 38,1 mld zł)120 z czego 8,25 mld EUR
(32,4 mld zł) pochodzi ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Łączna alokacja
dla działań podległych Ministerstwu Gospodarki stanowi ok. 4,4 mld EUR (17,5 mld zł) czyli 45% całej
alokacji Programu, w tym na poszczególne priorytety przeznaczono:
− III priorytet Kapitał dla innowacji - alokacja 340 mln EUR,
− IV priorytet Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia – alokacja: 3 430 mln EUR,
− V priorytet Dyfuzja innowacji - alokacja: 399 mln EUR,
− VI priorytet Polska gospodarka na rynku międzynarodowym - alokacja: 273 mln EUR.
Do 30 kwietnia 2010 r. w ramach wszystkich działań nadzorowanych przez MG podpisano 1.577 umów
o dofinansowanie na łączną kwotę dofinansowania ok. 7,5 mld zł (w tym ok. 6,4 mld zł ze środków
EFRR) co stanowi 43,5% wykorzystania środków unijnych. Do końca kwietnia 2010 r. beneficjentom
wypłacono ok. 1,3 mld zł, w tym ok. 1,1 mld zł ze środków wspólnotowych, co stanowi około 8% alokacji
dla tych działań.
Programy realizowane z udziałem funduszy strukturalnych nie są jedynymi działaniami mającymi
przyczynić się do rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw. W 2009 r. Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości (PARP) kontynuowała realizację programów pilotażowych finansowanych z budżetu
państwa: program Bon na innowacje oraz Innovation Express .
Celem programu pilotażowego Bon na innowacje , realizowanego w latach 2008-2010, jest
zainicjowanie kontaktów przedsiębiorców ze sferą naukową. Mogą z niego skorzystać mikro i mali
przedsiębiorcy, którzy w roku złożenia wniosku oraz w ciągu 3 lat kalendarzowych poprzedzających
rok złożenia wniosku, nie korzystali z usług żadnej jednostki naukowej w zakresie prac badawczorozwojowych. Przedsiębiorca może uzyskać wsparcie w maksymalnej wysokości 15 tys. zł. W 2009
roku został rozszerzony katalog usług kwalifikowanych objętych wsparciem (nie tylko usługi badawczorozwojowe - tak jak to było w 2008 r.- ale generalnie usługi w zakresie innowacji - dotyczące wdrożenia
lub rozwoju produktu lub technologii). Na realizację programu w 2009 r. zaplanowano środki
w wysokości 7,65 mln zł. Wnioski mogły być składane przez przedsiębiorców do 15 września 2009 r. Na
585 złożonych wniosków, do wsparcia rekomendowano 512 wnioskodawców. Umowy zostały zawarte
z 461 beneficjentami na kwotę ok. 6,8 mln zł.
Program pilotażowy pod nazwą Innovation Express zapewniał wsparcie dla międzynarodowej
współpracy klastrów z partnerem zagranicznym w zakresie badań, rozwoju technologicznego lub
innowacji. Program był realizowany wraz z partnerami zagranicznymi w ramach projektu INNET
finansowanego z 6. Programu Ramowego UE, przy czym każdy z partnerów finansował klastry w swoim
kraju/regionie. W 2009 r. na realizację programu zaplanowano środki w wysokości 3,15 mln zł.
Złożonych zostało 14 wniosków o udzielenie wsparcia przez 9 koordynatorów. Do wsparcia
rekomendowano 7 wniosków i podpisano stosowane umowy na kwotę ok. 2,8 mln zł, wypłacono ok. 2,6
mln zł. Realizacja ww. programu pilotażowego zakończyła się w 2009 r. Obecnie wsparcie na ww. cele
jest dostępne w ramach działania 5.1 PO IG.
W 2009 roku rozpoczęto prace nad wprowadzeniem nowego instrumentu wsparcia dla przedsiębiorców
składających wnioski projektowe w ramach międzynarodowych programów innowacyjnych. Ze względu
na nikłe uczestnictwo polskich mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców w programach
międzynarodowych, w szczególności dofinansowujących współpracę jednostek badawczych i firm w
zakresie badań i kreowania innowacyjnych rozwiązań, Ministerstwo Gospodarki wraz z Polską Agencją
Rozwoju Przedsiębiorczości przygotowuje program pn. Wsparcie na uzyskanie grantu , który będzie
120
Według kursu EBC z przedostatniego dnia roboczego kwietnia 2010 r. tj. 3,9153 zł/EUR.
233
MINISTERSTWO GOSPODARKI
wdrażany w latach 2010-2014 z planowanym budżetem w wysokości 8 mln zł. Przedsiębiorca, który
złożył wniosek projektowy (jako koordynator albo partner) w odpowiedzi na konkurs ogłoszony
w ramach międzynarodowego programu innowacyjnego i otrzymał pozytywną ocenę formalną wniosku
będzie mógł wystąpić do PARP o wsparcie na uzyskanie grantu w celu pokrycia wydatków związanych
z przygotowaniem tego wniosku. Program ma zachęcać MSP do uczestnictwa w międzynarodowych
programach innowacyjnych.
W 2009 roku przedsiębiorcy mogli korzystać z usług sieci europejskiej Enterprise Europe Network
(EEN) częściowo finansowanej w ramach wspólnotowego Programu ramowego na rzecz
konkurencyjności i innowacji (Program CIP). W Polsce działa 30 ośrodków sieci EEN zgrupowanych
w czterech konsorcjach:
1) CP-BSN (Central Poland - Business Support Network) - 6 ośrodków na terenie 4 województw
(mazowieckie, łódzkie, kujawsko-pomorskie, pomorskie), koordynator: Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości;
2) BISNEP (Business and Innovation Support for North-East Poland) - 6 ośrodków na terenie 3
województw (podlaskie, warmińsko-mazurskie, lubelskie), koordynator: Uniwersytecki Ośrodek
Transferu Technologii Uniwersytetu Warszawskiego);
3) B2Europe West Poland - 9 ośrodków na terenie 5 województw (zachodniopomorskie, lubuskie,
wielkopolskie, dolnośląskie, opolskie), koordynator: Wrocławskie Centrum Transferu
Technologii Politechniki Wrocławskiej;
4) BSN South Poland - 9 ośrodków na terenie 4 województw (śląskie, małopolskie, świętokrzyskie,
podkarpackie), koordynator: Centrum Transferu Technologii Politechniki Krakowskiej.
Sieć EEN oferuje m.in. profesjonalną pomoc firmom i instytucjom, które szukają za granicą odbiorców
dla swoich technologii i know-how lub które poszukują innowacyjnych rozwiązań niedostępnych na
lokalnych rynkach. Klienci sieci EEN znajdują partnerów do współpracy technicznej, umów licencyjnych,
umów joint-venture, umów produkcyjnych, współpracy techniczno-handlowej lub wspólnych dalszych
badań. Dzięki europejskiemu zasięgowi sieci i ścisłej współpracy poszczególnych ośrodków informacja
o ofercie lub potrzebach technologicznych dociera do firm w każdej części Europy. Kojarzeniu
partnerów służą intranetowa baza ofert i poszukiwań technologii, spotkania grup tematycznych, a także
organizowane przy okazji targów i innych wydarzeń branżowych rozmowy brokerskie i misje firm. Klienci
sieci EEN mogą liczyć na pomoc organizacyjną, językową i doradczą w kontaktach z zainteresowanymi
partnerami.
W okresie 1 stycznia 2008 r. – 30 czerwca 2009 r. z usług 30 ośrodków działających w ramach 4
konsorcjów skorzystało prawie 20 tys. podmiotów, w tym ponad 15,5 tys. MSP, 3,4 tys. osób
rozpoczynających działalność gospodarczą oraz 450 jednostek naukowych. Opracowano i
opublikowano 551 profili technologicznych, skojarzono 344 podmioty zainteresowane kupnem i
oferujących technologie, przeprowadzono 433 audyty technologiczne, zorganizowano 500 warsztatów,
szkoleń i seminariów w różnych obszarach tematycznych, zamieszczono w bazie ofert Komisji
Europejskiej prawie 500 profili i ofert polskich przedsiębiorców.
W 2009 roku kontynuowano wsparcie Ministerstwa Gospodarki dla Akademickich Inkubatorów
Przedsiębiorczości. Wnioski o dofinansowanie zadania polegającego na utworzeniu nowych lub
wsparciu już istniejących AIP mogły składać uczelnie publiczne i niepubliczne. Wysokość
dofinansowania na utworzenie nowego lub wsparcie już istniejącego AIP wynosiła maksymalnie 15 tys.
zł. W odpowiedzi na ogłoszony w czerwcu 2009 r. konkurs wnioski o wsparcie złożyło 9 szkół wyższych.
Umowy zostały podpisane ze wszystkim wnioskodawcami na łączną kwotę ok. 134,5 tys. zł.
234
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Dużą zachętą dla przedsiębiorstw do prowadzenia działalności innowacyjnej są instrumenty zawarte w
Ustawie z dnia 30 maja 2008 r. o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej.
Instrumenty wprowadzone ustawą to: kredyt technologiczny, nadawanie statusu Centrum BadawczoRozwojowego (CBR) oraz ulga podatkowa na nowe technologie.
Do zwiększenia innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw oraz całej gospodarki może
przyczynić się rozwój sektora kosmicznego. Dlatego też Ministerstwo Gospodarki podejmuje również
inicjatywy w tym obszarze, na podstawie podpisanego 27 kwietnia 2007 r. Porozumienia o
Europejskim Państwie Współpracującym między Rządem RP a Europejską Agencją Kosmiczną
(ESA) - Programme for European Cooperating States-PECS. Dzięki tej umowie, Polska uzyskała status
Europejskiego Państwa Współpracującego z ESA oraz prawo uczestnictwa w programach i działaniach
Agencji, jako partner naukowy, technologiczny i przemysłowy. W ramach tego programu do obecnej
chwili finansowanie otrzymało 20 projektów, których koordynatorzy podpisali kontrakty z Europejską
Agencją Kosmiczną. W listopadzie 2009 r. Ministerstwo Gospodarki i ESA przeprowadziły wspólnie
pierwszy przegląd realizacji projektów PECS, którego rezultaty wypadły pomyślnie. Ponadto w 2009 r.
Ministerstwo Gospodarki kontynuowało prace nad przygotowaniem Programu rozwoju technologii
kosmicznych i wykorzystywania systemów satelitarnych w Polsce.
Ponadto w 2009 r. dla wspierania innowacji:
− rozpoczęte zostały prace analityczne na temat nowych form innowacji, takich jak: innowacje
nietechnologiczne, user-driven innovation, open innovation, czy social innovation,
wymagających z jednej strony od podmiotów gospodarczych nowych umiejętności, zaś z
drugiej strony prowadzenia aktywnej polityki innowacyjności stymulującej tworzenie tego typu
innowacji.
− podjęte zostały działania zmierzające do zwiększenia świadomości przedsiębiorców z zakresu
korzyści płynących konkretnie z popytowego podejścia do innowacji (user-driven innovation
- UDI). W świetle zachodzących procesów globalizacyjnych wzrasta rola konsumenta nie tylko
jako nabywcy produktu, lecz również jego współtwórcy. Skutkiem przedmiotowego podejścia
jest lepsze dopasowanie produkcji/świadczenia usług do oczekiwań ostatecznego nabywcy
oraz redukcja kosztów związanych z opracowaniem innowacji,
− podjęte zostały kroki na rzecz rozpoznania potencjału oraz możliwości wsparcia
przemysłów kreatywnych w Polsce. Przemysł kreatywny postrzegany jest jako prekursor
nowych form gospodarczych: dynamiczne i mobilne przedsiębiorstwa organizują się w sieci,
aby przy wsparciu rozwiązań high-tech wytwarzać produkty, których centralnym punktem jest
kreatywność.
13.6.3.3. Instrumenty wspierania eksportu
Wsparcie eksportu ma miejsce w dwóch płaszczyznach: w węższym znaczeniu poprzez wdrażanie
konkretnych instrumentów, a w szerszym znaczeniu – poprzez promocję polskiej gospodarki w skali
makro. Działalność Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji (WPHiI), funkcjonujących poza granicami
kraju, obejmuje dwa obszary: promocję współpracy gospodarczej Polski z krajem urzędowania oraz
wspieranie rozwoju współpracy (internacjonalizacji) przedsiębiorstw. Obu celom służy istniejący od
dwóch lat internetowy serwis informacyjny – www.trade.gov.pl. Serwis stanowi kompendium wiedzy i
obszerne źródło informacji dla polskich przedsiębiorców, zainteresowanych rozwijaniem działalności
gospodarczej za granicą, a także dla zagranicznych firm, chcących inwestować w naszym kraju oraz
nawiązywać kontakty handlowe z polskimi partnerami. Portal zawiera cenne informacje nt. zasad
prowadzenia handlu z krajami UE i resztą świata, a także stara się monitorować najnowsze inicjatywy
legislacyjne Rządu RP dotyczące poprawy klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości.
235
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Najważniejszym elementem serwisu z punktu widzenia rodzimych przedsiębiorców jest zakładka
Przewodnik po rynku, która zawiera informacje nt. form prowadzenia działalności gospodarczej oraz
zasad nawiązywania współpracy z partnerami zagranicznymi w krajach urzędowania WPHiI. Znajdują
się na nich obszerne informacje o krajach, w których działają polskie placówki handlowe.
Ponadto na stronach serwisu polscy przedsiębiorcy znajdą informacje o zasadach wsparcia działalności
związanej z umiędzynarodowieniem firm wraz z prezentacją stosownych instrumentów finansowych.
Ważną część serwisu stanowi prezentacja przez WPHiI ofert polskich i zagranicznych przedsiębiorców.
Serwis odwołuje się także do centralnej bazy ofert i zapytań w ramach Portalu Promocji Eksportu.
Kolejne narzędzie - Portal Promocji Eksportu to internetowa, publiczna baza danych zawierająca
informacje przydatne dla polskich przedsiębiorców planujących eksportować swoje towary/usługi na
rynki zagraniczne. Portal Promocji Eksportu umożliwia polskim eksporterom dostęp do aktualnych
informacji o rynkach zagranicznych oraz instrumentach wspierania polskiego eksportu, nawiązywanie
kontaktów handlowych z kontrahentami zagranicznymi oraz oferuje bezpłatną promocję
przedsiębiorstwa i jego ofert eksportowych.
W 2009 roku na portalu promocji eksportu opublikowanych zostało:
− 1243 informacji makroekonomicznych,
− 710 ofert polskich,
− 971 informacji o przetargach ,
− 2133 aktualnych zagranicznych zapytań ofertowych
− oraz zarejestrowało się 674 nowych przedsiębiorców.
Celem portalu jest wsparcie polskiego eksportu poprzez integrację rozproszonych zasobów Internetu o
tematyce gospodarczej, istotnych dla polskiego eksportera, umożliwienie polskim eksporterom oraz
zagranicznym kontrahentom bezpłatnego dostępu do wiarygodnej, aktualnej i łatwo dostępnej informacji
gospodarczej, zarówno o rynkach zagranicznych jak i o Polsce, ułatwienie polskim przedsiębiorcom
nawiązywanie kontaktów handlowych z zagranicznymi importerami oraz promocję polskich ofert
eksportowych.
Głównymi użytkownikami Portalu są przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa polskie:
eksporterzy i potencjalni eksporterzy oraz firmy zagraniczne zainteresowane importem towarów i usług
z Polski. Korzystanie z informacji zawartych w portalu jest bezpłatne, a informacje dotyczące
poszczególnych rynków zagranicznych oraz zasad eksportu do nich, są dostępne dla wszystkich
zainteresowanych użytkowników. Niemniej jednak warunkiem korzystania przez polskie firmy w pełnym
zakresie z zagranicznych zapytań ofertowych, zamieszczonych w portalu, jest rejestracja użytkownika
on-line w systemie.
Ministerstwo Gospodarki, wychodząc naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom polskich przedsiębiorców w
zakresie internacjonalizacji, przygotowało pakiet instrumentów oferujących możliwość uzyskania
wsparcia w następującym zakresie:
− dofinansowania do udziału w branżowych projektach promocyjnych121,
− dofinansowania kosztów uzyskania certyfikatów eksportowych122,
121
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 października 2007 roku w sprawie udzielania pomocy de minimis na realizację
branżowych projektów promocyjnych w zakresie eksportu lub sprzedaży na Jednolitym Rynku Europejskim (Dz. U. z 2007 Nr
211, poz. 1542).
122 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 października 2007 roku w sprawie udzielania pomocy de minimis na uzyskanie
certyfikatu wyrobu wymaganego na rynkach zagranicznych (Dz. U. z 2007r. Nr 210, poz. 1552).
236
POLSKA 2010 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
− dofinansowania kosztów organizacji przedsięwzięć promocyjnych123,
− dofinansowania do publikacji wydawnictw i materiałów promocyjnych124.
Zgodnie z zapisami aktów wykonawczych w ww. zakresie, dotacje mogą być udzielane do końca 2013
roku i stanowią one pomoc w formule de minimis125.
Wsparcie eksportu dla przedsiębiorców realizowane jest również w ramach Programu
Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Priorytet 6 Polska gospodarka na rynku międzynarodowym
obejmuje:
− Poddziałanie 6.2.1 Wsparcie dla sieci centrów obsługi inwestorów i eksporterów (COIE)
POIG, które ma na celu ułatwienie przedsiębiorcom dostępu do usługi informacyjnej w zakresie
prowadzenia działalności eksportowej i inwestycyjnej poza granicę kraju, zwanej usługą proeksport oraz w obszarze przyciągania do Polski inwestorów zagranicznych, zwaną usługą probiz. Usługa ta będzie świadczona docelowo przez 16 COIE, które będą funkcjonowały w
strukturach urzędów marszałkowskich bądź innych jednostek wybranych przez urzędy do
realizacji zadania. Dla zapewnienia właściwego funkcjonowania systemu COIE zostaną
wyposażone w niezbędne opracowania, raporty, badania rynkowe dotyczące poszczególnych
rynków zagranicznych. Na użytek COIE zostaną zakupione bazy danych firm B2B. Dokonana
zostanie także standaryzacja oferowanych przez COIE usług. Eksperci zatrudnieni w COIE,
będą mieli możliwość korzystania z doświadczeń, wzorców i know–how zagranicznych
partnerów w obszarze systemu i obsługi przedsiębiorców.
− Działanie 6.5 Promocja polskiej gospodarki PO IG – którego celem jest poprawa wizerunku
Polski oraz wzrost znaczenia Polski i polskich przedsiębiorców w gospodarce
międzynarodowej. Projekt przyczyni się do poprawy dostępu do informacji o Polsce i o
możliwościach nawiązania kontaktów gospodarczych. W ramach projektu planuje się dokonać
wyboru branż, które ze względu na potencjał krajowej produkcji, jak i możliwości kreowania
pozytywnych skojarzeń z krajem pochodzenia produktu mogą stać się polskimi specjalnościami
eksportowymi. Zakłada się realizację ok. 10 kompleksowych branżowych programów promocji
polskich specjalności eksportowych na wybranych rynkach.
123
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 października 2007 roku w sprawie udzielania pomocy de minimis na realizację
niektórych przedsięwzięć w zakresie promocji i wspierania eksportu lub sprzedaży na Jednolitym Rynku Europejskim (Dz. U.
z 2007r. Nr 211, poz. 1544)
124 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 października 2007 roku w sprawie udzielenia pomocy de minimis na realizację
przedsięwzięć wydawniczych promujących eksport lub sprzedaż na Jednolitym Rynku Europejskim (Dz. U. z 2007 r. Nr 211,
poz. 1543)
125 Przedsiębiorca w bieżącym roku kalendarzowym oraz dwóch poprzedzających go latach kalendarzowych nie może
otrzymać pomocy de minimis, której wartość brutto, łącznie z pomocą, o którą się ubiega, przekroczyłaby równowartość 200
tys. EUR, a w przypadku przedsiębiorców prowadzących działalność w sektorze transportu drogowego 100 tys. EUR.
Wyłączenia dotyczące udzielania pomocy zawarte są w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r.
w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu do pomocy de minimis (Dz. Urz. UE L 379 z 28.12.2006, str.5).
237
pokrycie części kosztów związanych z
organizacją seminariów, konferencji,
zbiorowych pokazów oraz prezentacji
wyrobów przemysłu obronnego
wsparte mogą być głównie
przedsięwzięcia o charakterze
zbiorowym; wyjątek stanowi
promocja eksportu przemysłu
obronnego
przedsiębiorcy wykonujących
działalność na terytorium RP,
niemniej jednak nie może ona
dotyczyć publikacji materiałów
reklamowych indywidualnego
przedsiębiorcy.
dofinansowania
kosztów
organizacji
przedsięwzięć
promocyjnych,
dofinansowania do
publikacji
wydawnictw i
materiałów
promocyjnych
Pokrycie kosztów publikacji wydawnictw
promocyjnych m.in. zakupu papieru,
druku, składu, łamania i naświetlania,
tłoczenia płyt i oprawy.
refundacja części kosztów związanych z
uzyskaniem przez przedsiębiorcę
certyfikatu wyrobu wymaganego na
rynkach zagranicznych
wyłącznie mikro, mały lub średni
przedsiębiorca wykonujący
działalność na terytorium RP
dofinansowania
kosztów uzyskania
certyfikatów
eksportowych,
finansowanie kosztów realizacji
przedsięwzięcia promującego produkty i
grupy towarowe o wysokim potencjale
eksportowym, i obejmującego co
najmniej dwie formy działań
promocyjnych, takich jak; pokazy,
degustacje, wystawy, prezentacje,
demonstracje, spotkania branżowe,
które odbywają się za granicą, a także
szkolenia i warsztaty lub badania rynku
zagranicznego.
grupa co najmniej 4
przedsiębiorców wykonujących
działalność gospodarczą na
terytorium RP w ramach tej samej
lub kilku pokrewnych branż lub
grup towarowych
Przeznaczenie
dofinansowania do
udziału w
branżowych
projektach
promocyjnych
Tabela 92 Wybrane instrumenty wsparcia eksportu
Instrument
Beneficjenci
MINISTERSTWO GOSPODARKI
wielkość pomocy nie może
przekroczyć 50% kosztów netto
kwalifikujących się do objęcia
pomocą.
wielkość pomocy nie może
przekroczyć 50% kosztów netto
kwalifikujących się do objęcia
pomocą
wielkość pomocy nie może
przekroczyć 50% kosztów netto
kwalifikujących się do objęcia
pomocą, przy czym roczny limit
pomocy, jaka może być udzielona
jednemu przedsiębiorcy wynosi 50
tys. zł.
maksymalna kwota dofinansowania
określona dla jednego projektu
wynosi 100 tys. zł, poszczególni
przedsiębiorcy uczestniczący w
projekcie mogą otrzymać refundację
50% poniesionych i
udokumentowanych kosztów
kwalifikujących się do objęcia
pomocą, jednak nie więcej niż 8 tys.
zł.
Warunki finansowe
dofinansowano 36
wniosków o łącznej
wartości 230,5 tys. zł
dofinansowano 23
wnioski na kwotę 438
tys. zł.
dofinansowano 191
wniosków na łączną
sumę 1.143 tys. zł
Na dofinansowanie 33
branżowych projektów
promocyjnych
przeznaczono 1.134
tys. zł
Budżet w 2009 r.
POLSKA 2009 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Instrumenty finansowe wspierania eksportu mają bardzo istotne znaczenie w procesach wymiany
handlowej. W Polsce oficjalne wsparcie kredytów eksportowych udzielane jest przez Ministerstwo
Finansów i występuje w następujących formach:
− poręczeń i gwarancji na przedsięwzięcia proeksportowe – udzielane na podstawie ustawy z
dnia 8 maja 1997 roku o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz
niektóre osoby prawne.
− gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeń eksportowych – zasady ubezpieczeń
eksportowych zostały określone w ustawie z dnia 7 lipca 1994 roku o gwarantowanych przez
Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych. Zgodnie z jej przepisami, udzielane przez
Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. ubezpieczenia eksportowe mogą
dotyczyć: kredytów eksportowych, kontraktów eksportowych, inwestycji bezpośrednich za
granicą, jak również kosztów poszukiwania zagranicznych rynków zbytu. Mogą być realizowane
w formie ubezpieczenia bezpośredniego lub pośredniego oraz udzielenia gwarancji
ubezpieczeniowej. Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. ubezpiecza
gwarantowane przez Skarb Państwa należności eksportowe w ramach limitu środków
finansowych określanych w ustawie budżetowej.
− dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych – w dniu 8 czerwca 2001 roku została
uchwalona ustawa o dopłatach do oprocentowania kredytów eksportowych o stałych stopach
procentowych. W ramach stworzonego systemu, banki bezpośrednio udzielające kredytów
eksportowych mogą uzyskać z budżetu państwa, za pośrednictwem Banku Gospodarstwa
Krajowego, dopłaty do oprocentowania kredytów eksportowych, zapewniające stabilizację
oprocentowania kredytu eksportowego na poziomie stałych referencyjnych stop procentowych
(Commercial Interest Reference Rate – CIRR), ogłaszanych dwa razy w miesiącu przez
Sekretariat OECD dla walut wymienialnych, w tym dla polskiego złotego. Przedmiotem umowy
eksportowej, objętej Programem Dopłat do Oprocentowania Kredytów Eksportowych
(Programem DOKE), mogą być wyłącznie towary lub usługi krajowe w rozumieniu
rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 6 sierpnia 2001 roku w sprawie maksymalnego
procentowego udziału składników pochodzenia zagranicznego w eksportowanym w ramach
kontraktu eksportowego produkcie finalnym, umożliwiającego uznanie tego produktu za
krajowy.
− kredytów rządowych przeznaczonych na finansowanie eksportu towarów i usług – w ramach
kredytów w formie tzw. pomocy wiązanej możliwe jest finansowanie kontraktów na dostawy z
Rzeczypospolitej Polskiej do kraju biorcy maszyn, urządzeń i materiałów wyprodukowanych w
Polsce, jak również usług, włączając technologie. Poszczególne dostawy dotyczą dziedzin
uzgodnionych przez rządy obu stron i odpowiadają ustaleniom i ograniczeniom Organizacji
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).
13.6.3.4. Finansowe wspieranie inwestycji
Wsparcie finansowe z tytułu realizacji nowej inwestycji w formule programu wieloletniego udzielane jest
w oparciu o przyjęty przez Radę Ministrów 23 września 2008 r. System wspierania inwestycji o
istotnym znaczeniu dla gospodarki polskiej.
Inwestorzy uzyskują wsparcie w formie dotacji w drodze dwustronnej umowy zawieranej pomiędzy
Ministrem Gospodarki a przedsiębiorcą na podstawie uchwały przyjętej przez Radę Ministrów.
Maksymalne wsparcie dla projektów realizowanych na terenie specjalnych stref ekonomicznych nie
może przekroczyć 15% kosztów kwalifikowanych inwestycji oraz 30% w przypadku projektów
realizowanych poza ich granicami.
239
MINISTERSTWO GOSPODARKI
O dotacje mogą wnioskować przedsiębiorcy planujący inwestycje, w sektorach: motoryzacyjnym,
elektronicznym, lotniczym, biotechnologii i nowoczesnych usług – w szczególności z zakresu: IT, BPO
oraz telekomunikacji. System zachęt dotyczy również firm realizujących projekty badawczo-rozwojowe.
Pomoc publiczna w ramach Systemu przyznawana jest na realizację projektu inwestycji początkowej, w
związku z ponoszeniem kosztów nowej inwestycji oraz z tworzeniem nowych miejsc pracy.
Aby ubiegać się o wsparcie z tytułu kosztów nowej inwestycji, firma musi podjąć się realizacji
przedsięwzięć o kosztach kwalifikowanych inwestycji co najmniej 160 mln zł i tworzących minimum 50
nowych miejsc pracy. Jeżeli projekt nie zalicza się do żadnego z sektorów wymienionych w
dokumencie, aby otrzymać wsparcie, przedsiębiorca musi podjąć się realizacji inwestycji o minimalnych
kosztach kwalifikowanych 1 mld zł i tworzącej minimum 500 nowych miejsc pracy.
Z kolei do ubiegania się o wsparcie z tytułu kosztów tworzenia nowych miejsc pracy uprawnia
realizacja nowej inwestycji w sektorach priorytetowych, tworzącej co najmniej 250 nowych miejsc pracy
o minimalnych całkowitych kosztach inwestycji 40 mln zł. O ile projekt nie zalicza się do żadnej z
wymienionych w dokumencie branż, inwestor musi utworzyć co najmniej 500 nowych miejsc pracy, a
minimalne koszty inwestycji nie mogą być niższe niż 1 mld zł. O wsparcie zabiegać mogą także
inwestycje badawczo-rozwojowe, tworzące co najmniej 35 nowych miejsc pracy dla osób z wyższym
wykształceniem, o minimalnych całkowitych kosztach 3 mln zł.
Pomoc w formie programów wieloletnich wsparcia finansowego projektów inwestycyjnych jest pomocą
regionalną, udzielaną na podstawie Wytycznych w sprawie krajowej pomocy regionalnej na lata 20072013 (Dz. Urz. UE C 54 z 04.03.2006, str. 13). W przypadku, gdy pomoc regionalna na wspieranie
nowych inwestycji jest udzielana wraz z pomocą regionalną na tworzenie nowych miejsc pracy
związanych z nową inwestycją, łączna wielkość pomocy regionalnej nie może przekroczyć maksymalnej
intensywności pomocy dla danego obszaru.
W 2009 r. realizowanych było 40 programów wieloletnich. Do końca 2009 r. w ramach tych programów
wieloletnich zrealizowano inwestycje w wysokości co najmniej 8.900 mln zł i utworzono 23,6 tys.
nowych miejsc pracy.
W 2009 r. Rada Ministrów przyjęła 9 uchwał ustanawiających nowe programy wieloletnie wsparcia
inwestycji. Inwestycje objęte ww. programami przewidują utworzenie 2,4 tys. miejsc pracy i poniesienie
1.500 mln zł nakładów inwestycyjnych. Jednocześnie spowolnienie gospodarcze odnotowane w latach
2008 i 2009 spowodowało konieczność zmodyfikowania 14 funkcjonujących już programów wieloletnich.
W ustawie budżetowej na 2009 r. (po zmianach) łączne wydatki określono na 135,25 mln zł. W 2009 r.
w ramach realizacji powyższych programów wydatkowano środki w kwocie 118,32 mln zł (w tym
zobowiązania 2008 roku – 20,82 mln zł).
W roku 2010 łączne środki w budżecie państwa przewidziane na cele finansowego wsparcia projektów
inwestycyjnych w ramach programów wieloletnich wynoszą ok. 152,28 mln zł. Płatności przewidziane
uchwałami Rady Ministrów, zapisane w ustawie budżetowej, zamykają się kwotą ok. 82,28 mln zł. Na
realizację programów wieloletnich przyznana została również Ministrowi Gospodarki na 2010 r. rezerwa
celowa w wysokości 70 mln zł. Z rezerwy tej finansowane będą płatności przewidziane przyjętymi w
2009 r. uchwałami Rady Ministrów – 25,5 mln zł oraz płatności przewidziane w ramach
przygotowywanych projektów programów wieloletnich.
240
POLSKA 2009 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Obecnie przygotowywanych jest 19 programów wieloletnich wsparcia nowych projektów inwestycyjnych.
W ramach negocjowanych projektów może zostać utworzonych ponad 9,5 tys. nowych miejsc pracy
oraz zainwestowanych 1 900 mln zł. Łączna wartość planowanego wsparcia z budżetu państwa to
163,1 mln zł (z czego z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy: 79,9 mln zł, z tytułu kosztów inwestycji:
83,2 mln zł).
13.6.3.5. Specjalne strefy ekonomiczne
Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE) są instrumentem wspierającym rozwój regionów poprzez
przyciąganie nowych inwestycji i promocję tworzenia nowych miejsc pracy. Zasady i warunki
inwestowania na terenie SSE oraz korzyści płynące z faktu prowadzenia tam działalności gospodarczej
określa ustawa z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych sse (tekst
jednolity: Dz.U. z 2007 r. Nr 42, poz. 274, z późn. zm.). W oparciu o tę ustawę w latach 1995-1997
Rada Ministrów ustanowiła 17 SSE. W następstwie zmian (likwidacja dwóch stref i połączenie dwóch
kolejnych) obecnie funkcjonuje 14 stref. Według stanu na koniec 2009 r. łączny obszar SSE wynosił
12.632,87 ha. Strefy zlokalizowane były na terenach 129 miast i 174 gmin. Strefy będą funkcjonować do
końca 2020 r.
Ramka 18 Zasady i warunki udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom działającym na terenie
specjalnych stref ekonomicznych
Przedsiębiorcy lokujący swą działalność w specjalnych strefach ekonomicznych mogą skorzystać z pomocy
publicznej w formie zwolnień podatkowych, z tytułu:
1. kosztów nowej inwestycji,
Wielkość pomocy z tytułu kosztów nowej inwestycji oblicza się jako iloczyn maksymalnej intensywności
pomocy określonej dla danego obszaru i kosztów inwestycji kwalifikujących się do objęcia pomocą.
Korzystanie z pomocy z tytułu kosztów inwestycji wymaga:
− prowadzenia działalności gospodarczej przez okres nie krótszy niż 5 lat, a w przypadku małych i
średnich przedsiębiorstw – 3 lat,
− utrzymania własności składników majątku, z którymi były związane wydatki inwestycyjne przez
okres 5 lat (w przypadku MSP – 3 lat).
W przypadku dużych przedsiębiorców do kosztów kwalifikujących się do objęcia pomocą mogą być
zaliczane wyłącznie koszty nabycia nowych środków trwałych.
2. tworzenia nowych miejsc pracy.
Wielkość pomocy z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy związanych z daną inwestycją oblicza się
jako iloczyn maksymalnej intensywności pomocy i dwuletnich kosztów płacy brutto nowo zatrudnionych
pracowników powiększonych o wszystkie obowiązkowe płatności związane z ich zatrudnieniem.
Przedsiębiorca korzystający z pomocy z tego tytułu musi utrzymać nowo utworzone miejsca pracy
przez okres 5 lat, a w przypadku małych i średnich firm – 3 lat.
Dopuszczalna intensywności pomocy dla inwestycji realizowanych w województwach: lubelskim, podkarpackim,
warmińsko-mazurskim, podlaskim, świętokrzyskim, opolskim, małopolskim, lubuskim, łódzkim i kujawskopomorskim wynosi 50%. W pozostałych województwach wynosi 40%, przy czym wyjątkowo dla Warszawy
maksymalną intensywność określono na poziomie 30%. Dla małych przedsiębiorców wskaźnik może być
podwyższony o 20 pkt.proc., a dla średnich – o 10. Możliwość podwyższenia intensywności pomocy nie dotyczy
przedsiębiorców prowadzących działalność w sektorze transportu.
Podstawą do korzystania z pomocy publicznej jest zezwolenie wydawane przez Zarządzającego strefą w drodze
przetargu lub rokowań126.
126
Na terenie stref można prowadzić działalność bez zezwolenia, ale dochody z tej działalności nie podlegają zwolnieniu z
podatku dochodowego.
241
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Na dzień 31 grudnia 2009 r. obowiązywały 1.253 zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej
w strefach. W samym roku 2009 wydano 131 zezwoleń, co stanowi ponad 10% ogółu zezwoleń.
Do końca 2009 r. przedsiębiorcy działający w strefach zainwestowali prawie 66,6 mld zł. Przedsiębiorcy
ci zapewniają łącznie ponad 208,5 tys. miejsc pracy, z czego ponad 150 tys. (72%) to nowe miejsca
pracy utworzone po uzyskaniu zezwoleń.
Największy udział w inwestycjach mają spółki z kapitałem niemieckim (17,9%), polskim (17,2%) i
amerykańskim (prawie 13,4%). Na kolejnych miejscach są inwestycje japońskie, włoskie i holenderskie.
W strukturze branżowej dominuje sektor motoryzacyjny. Inwestycje z tego sektora stanowią ponad 26%
łącznej wartości inwestycji w strefach. Na dalszych pozycjach są producenci wyrobów z gumy i tworzyw
sztucznych (9,6% wartości inwestycji ) i producenci wyrobów z surowców niemetalicznych (9%).
Tabela 93 Efekty działania stref na dzień 31 grudnia 2009 r.
Lp.
Specjalna Strefa Ekonomiczna
1 Kamiennogórska
2 Katowicka
3 Kostrzyńsko-Słubicka
4 Krakowska
5 Legnicka
6 Łódzka
7 Mielecka
8 Pomorska
9 Słupska
10 Starachowicka
11 Suwalska
12 Tarnobrzeska
13 Wałbrzyska
14 Warmińsko - Mazurska
Razem
Liczba
ważnych
zezwoleń
41
192
106
54
53
121
128
68
47
73
53
115
141
61
1.253
Poniesione nakłady
inwestycyjne (w mln
zł)
1.436,2
16.025,3
3.332,7
1.564,1
4.257,6
7.163,8
4.177,1
5.910,1
769,1
1.260,2
1.376,5
5.459,4
11.219,8
2.637,8
66 589,7
Miejsca pracy
nowe
3.816
31.683
10.316
6.138
7.812
14.642
11.953
14.346
1.654
3.091
4.893
16.675
18.929
4.980
150.928
utrzymane
271
9.041
5.285
2.456
267
6.202
3.605
5.154
729
3.421
133
6.660
9.544
4.819
57.587
13.6.3.6. Pomoc publiczna127
Pomoc publiczna dla przedsiębiorców jest instrumentem aktywnego oddziaływania państwa na
gospodarkę. Pomoc publiczna musi być udzielana według reguł dopuszczalności określonych
przepisami prawa128.
W 2009 r. minister kierujący działem gospodarka udzielił pomocy publicznej o wartości 840,2 mln zł.
Pomoc przeznaczona była na następujące działania:
− restrukturyzację górnictwa węglowego,
− promocję eksportu,
− programy wieloletnie,
− wspieranie inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki w ramach PO IG,
− pomoc de minimis dla Zakładów Pracy Chronionej.
127
Rozdział zawiera informacje na temat pomocy publicznej udzielanej przez ministra właściwego do spraw gospodarki.
Od 1 maja 2004 r. nastąpiły zasadnicze zmiany w regulacjach prawnych z zakresu pomocy publicznej. Od dnia akcesji
Polska zobowiązana jest stosować bezpośrednio przepisy wspólnotowe dotyczące pomocy publicznej, w szczególności
określające warunki dopuszczalności pomocy oraz tryb postępowania przed Komisja Europejska. Tryb postępowania w
sprawach związanych z pomocą publiczną reguluje ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o postępowaniu w sprawach
dotyczących pomocy publiczne (Dz. U. Nr 123, poz. 1291).
128
242
POLSKA 2009 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ramka 19 Przegląd przepisów wspólnotowych w zakresie pomocy publicznej
W 2005 r. KE rozpoczęła przegląd przepisów wspólnotowych z zakresu pomocy publicznej, którego celem było
lepsze ukierunkowanie pomocy publicznej na działania o charakterze horyzontalnym, w tym przede wszystkim
służące wspieraniu innowacyjności, badań i rozwoju, stymulowaniu przedsiębiorczości, inwestowaniu w kapitał
ludzki i ochronę środowiska. W efekcie przeprowadzonej reformy, w latach 2006-2008 wprowadzono szereg
nowych regulacji prawnych zawierających istotne zmiany, które powinny przyczynić się do poprawy
przejrzystości oraz uproszczenia zasad udzielania pomocy publicznej, a także jej dostępności. Do
najważniejszych aktów prawnych przyjętych w tym okresie należą:
− Wytyczne w sprawie krajowej pomocy regionalnej na lata 2007-2013,
− Wytyczne wspólnotowe w sprawie pomocy państwa i kapitału podwyższonego ryzyka dla małych i
średnich przedsiębiorstw,
− Wspólnotowe zasady ramowe dotyczące pomocy państwa na działalność badawczą, rozwojową i
innowacyjną,
− Wytyczne dotyczące pomocy państwa na rzecz ochrony środowiska,
− Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88
Traktatu do pomocy de minimis,
− Rozporządzenie Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 rok, uznające niektóre rodzaje
pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (ogólne rozporządzenie
w sprawie wyłączeń grupowych).
Tabela 94 Pomoc publiczna udzielona przez MG w 2009 r. i w I kwartale 2010 r. (w mln zł)129
Wyszczególnienie
Pomoc publiczna ogółem
w tym:
górnictwo węglowe
promocja eksportu
programy wieloletnie
PO IG
Zakłady Pracy Chronionej
Źródło: Sprawozdania z udzielonej pomocy publicznej.
2009
840,2
I kwartał 2010 roku
123,0
241,6
8,2
60,2
530,1
0,05
44,1
0,3
26,5
52,1
-
Górnictwo węgla kamiennego
Zasady udzielania pomocy publicznej dla sektora węgla kamiennego reguluje Rozporządzenie Rady (WE) nr
1407/2002 z dnia 23 lipca 2002 r. o pomocy państwa w przemyśle węglowym.
Pomoc publiczna jest jednym z instrumentów Strategii działalności górnictwa węgla kamiennego w
Polsce w latach 2007-2015 (przyjętej przez RM 31 lipca 2007 r.) oraz ustawy z dnia 7 września 2007 r.
o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego w latach 2008-2015. Zgodnie z założeniami, pomoc
publiczna dla finansowania działalności sektora będzie wygaszana. Wsparcie, planowane do udzielenia
w okresie objętym Strategią przeznaczone jest głównie na restrukturyzację terenów pogórniczych –
likwidację szkód górniczych i odwadnianie kopalń. 3 października 2007 r. Polska notyfikowała KE
program pomocowy Pomoc państwa dla sektora węglowego w latach 2008-2015 - N575/07 i otrzymała
zgodę na podstawie decyzji (K(2008)864) w sprawie Pomoc państwa N575/2007 – Polska, Pomoc
państwa dla polskiego sektora węglowego w latach 2008-2010. Wielkość pomocy w latach 2008-2010
wskazana w ww. programie pomocowym, wyniesie ok. 1,3 mld zł.
129
Jest to pomoc udzielona przez Ministra Gospodarki, bez pomocy udzielonej przez Polską Agencję Rozwoju
Przedsiębiorczości (PARP); włącznie z dofinansowaniem programów pomocowych ze środków wspólnotowych oraz pomocą
de minimis.
243
MINISTERSTWO GOSPODARKI
W 2009 r. wielkość udzielonej pomocy publicznej dla górnictwa węgla kamiennego ukształtowała się na
poziomie 98,5% pomocy planowanej na ten rok. W 2009 r. wielkość udzielonej pomocy wyniosła
357,2 mln zł, przy czym kwota ta uwzględnia również pomoc wypłacana przez ZUS w formie ekwiwalentów
pieniężnych z tytułu prawa do bezpłatnego węgla, przysługujących emerytom i rencistom z kopalń całkowicie
likwidowanych w wysokości 115,5 mln zł.
Tabela 95 Pomoc w formie dotacji budżetowej przedsiębiorcom górnictwa węgla kamiennego - wg
tytułów dotowania (w mln zł)
2008
likwidacja kopalń
186,7
szkody górnicze
22,2
deputaty węglowe
30,4
renty wyrównawcze
23,8
Źródło: Sprawozdania z udzielonej pomocy publicznej.
2009
172,6
7,5
37,3
24,2
I kwartał 2010
36,6
2,1
1,4
3,9
Promocja eksportu
Ministerstwo Gospodarki realizowało w 2009 r. szereg działań promocyjnych, mających na celu
kreowanie pozytywnego wizerunku polskiej gospodarki, rozwój współpracy gospodarczej z zagranicą i
przede wszystkim wzrost polskiego eksportu. Odbywa się to poprzez wsparcie (w formie dotacji) działań
promocyjnych podejmowanych głównie przez przedsiębiorców i organizacje samorządu gospodarczego,
a także realizację własnych przedsięwzięć promocyjnych, wykonywanych głównie przez placówki za
granicą.
Wartość pomocy publicznej udzielonej przedsiębiorcom na promocję eksportu wyniosła w 2009 r. - 8,2
mln zł, natomiast w I kwartale 2010 r. - 0,3 mln zł.130
Programy wieloletnie
Pomoc publiczna w ramach programów wieloletnich, której adresatem są firmy zagraniczne realizujące
duże projekty inwestycyjne w Polsce, udzielana jest na podstawie ustawy o finansach publicznych.
Pomoc ta jest udzielana w formie dotacji na podstawie dwustronnej umowy, w oparciu o uchwałę
podjętą przez Radę Ministrów o ustanowieniu programu wieloletniego dla realizacji inwestycji. Wsparcie
finansowe z budżetu państwa może być udzielone z tytułu utworzenia nowych miejsc pracy lub/i
poniesienia nakładów inwestycyjnych związanych z nową inwestycją realizowaną w takich sektorach
jak: motoryzacyjny, elektroniczny, lotniczy, biotechnologii i nowoczesnych usług – w szczególności z
zakresu IT, BPO oraz telekomunikacji. System zachęt dotyczy również firm realizujących projekty
badawczo-rozwojowe.
Pomoc w ramach programów wieloletnich stanowi pomoc indywidualną (ad hoc) w rozumieniu
przepisów dotyczących udzielania pomocy publicznej i w związku z tym każdy projekt podlega
indywidualnej notyfikacji do Komisji Europejskiej.
W 2009 r. pomoc publiczna udzielona w ramach programów wieloletnich wyniosła 60,2 mln zł,
natomiast w I kwartale 2010 r. – 26,5 mln zł.131
130
Szczegółowe informacje na temat pomocy publicznej udzielanej w ramach promocji eksportu zostały opisane w
podrozdziale 13.6.3.2.
131 Szczegółowe informacje na temat pomocy publicznej udzielanej w ramach promocji eksportu zostały opisane w
podrozdziale 13.6.3.3.
244
POLSKA 2009 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Wspieranie inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki w ramach PO IG
Celem działania 4.5 POIG jest poprawa konkurencyjności i podniesienie poziomu innowacyjności
gospodarki poprzez wsparcie przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych dokonujących inwestycji o
wysokim potencjale innowacyjnym, o dużej wartości lub generujących znaczną liczbę miejsc pracy.
Preferowane są inwestycje związane z rozpoczęciem lub rozwinięciem działalności badawczorozwojowej w przedsiębiorstwie.
W 2009 r. w ramach działania 4.5 PO IG udzielona została pomoc na łączna kwotę 530,1 mln zł,
natomiast w I kwartale 2010 r. – 52,1 mln zł.
Pomoc de minimis dla Zakładów Pracy Chronionej
Przedsiębiorstwa posiadające status zakładu pracy chronionej, na mocy art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy z
dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób
niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r., nr 14, poz. 92), są zwolnione z wniesienia opłaty za koncesje na
sprzedaż alkoholu wydawaną przez Ministra Gospodarki. Środki uzyskane w wyniku zwolnienia zakład
zobowiązany jest przez ww. ustawę przekazać na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych – 10% oraz na zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych – 90%.
Środki zgromadzone na zakładowym funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych stanowią pomoc
de minimis pod warunkiem, że zostaną przeznaczone na sfinansowanie wydatków określonych w
rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie zakładowego
funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 245, poz. 1810).
13.6.3.7. Instrumenty rozwoju sieci instytucji otoczenia biznesu
Badania132 wskazują na niewielkie zainteresowanie małych i średnich przedsiębiorców instytucjami
otoczenia biznesu w zakresie pozyskiwania informacji niezbędnych do podejmowania decyzji
strategicznych.
Ponad połowa małych i średnich firm prowadzi bieżącą działalność bez prób pozyskiwania informacji
przynajmniej na temat makro- i mikrootoczenia przedsiębiorstwa. Większość przedsiębiorców
poszukujących informacji ważnych z punktu widzenia zarządzania strategicznego realizuje tę potrzebę
wewnątrz firmy, z pominięciem zewnętrznych instytucji, w tym instytucji publicznych. Informacje
strategiczne poszukiwane przez przedsiębiorców w większym stopniu koncentrują się na otoczeniu
konkurencyjnym (klienci, dystrybutorzy, konkurenci itd.), a nie na makrootoczeniu przedsiębiorstw133.
Przedsiębiorcy najczęściej szukają informacji niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej
w: instytucjach finansowych (bankach, towarzystwach ubezpieczeniowych), agencjach rozwoju
regionalnego, samorządach oraz urzędach skarbowych. W rankingu najważniejszych instytucji dla
przedsiębiorców, w kontekscie budowania i wdrażania strategii oraz prowadzenia działalności
gospodarczej, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości zajmuje siódme miejsce (na 12 mozliwych).
Na dalszych miejscach plasują się m.in. urzędy pracy, ZUS, wywiadownie gospodarcze. Natomiast
przedsiębiorcy rzadko wymieniają takie instytucje jak inkubatory (przedsiębiorczości, technologiczne,
naukowe), Narodowy Bank Polski, Polski Komitet Normalizacyjny, lub też Urząd Patentowy czy Urząd
Zamówień Publicznych. Tymczasem dysponują one większymi zasobami ważnej dla przedsiębiorców
informacji, niż to jest w praktyce wykorzystywane134.
132
Badania pt.: Strategiczne źródła informacji w działalności przedsiębiorstw, zrealizowane przez ARC Rynek i Opinia Sp. z
o.o. i Synergia Sp. z o.o oraz Procesy inwestycyjne i strategie przedsiębiorstw w czasach kryzysu zrealizowane przez Pentor
Research International SA na zlecenie PARP w 2010 r.
133 Raport z badania Strategiczne źródła informacji w działalności przedsiębiorstw, PARP, 2010.
134 Ibidem
245
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Według przedsiębiorców najbardziej powszechnym motywem rozpoczęcia współpracy z instytucją
wsparcia jest dostępność instytucji, a nie konkretna potrzeba skorzystania z jej pomocy, co dowodzi
problemu ze zdefiniowaniem własnych potrzeb przez firmy. Przedsiębiorcy zwracają również uwagę na
barierę w postaci dużych formalności i kosztów związanych ze współpracą z instytucjami otoczenia
biznesu.
Przedsiębiorcy chcą współpracować z instytucjami otoczenia biznesu z wielu powodów, najważniejsze z
nich to: potrzeba uzyskania wsparcia finansowego, chęć rozwijania działalności oraz prostota i
możliwość polegania na tego typu współpracy135.
System wspierania przedsiębiorczości w Polsce obejmuje podmioty działające na trzech poziomach:
krajowym (m.in. Ministerstwo Gospodarki, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości), wojewódzkim
(m.in. Urzędy Marszałkowskie, Regionalne Instytucje Finansujące) i lokalnym. Ostatni poziom obejmuje
organizacje zarejestrowane w Krajowym Systemie Usług dla MSP, w tym m.in. Punkty Konsultacyjne,
ośrodki Enterprise Europe Network (dawne Euro Info Centres i Innovation Relay Centres), Fundusze
Poręczeń Kredytowych, Fundusze Pożyczkowe, członków Krajowej Sieci Innowacji, parki
technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, centra transferu technologii oraz klastry. W związku z
wdrażaniem Regionalnych Programów Operacyjnych w 2009 r. w istotny sposób zwiększył się zakres
zadań i odpowiedzialności Urzędów Marszałkowskich w tym systemie.
System wspierania małych i średnich przedsiębiorstw obejmuje w pierwszej kolejności działania mające
na celu zapewnienie przedsiębiorcom oraz osobom planującym rozpoczęcie działalności gospodarczej
kompletnej i jednolitej informacji w zakresie:
− programów wsparcia wdrażanych na szczeblu krajowym i wojewódzkim,
− podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej,
− możliwości skorzystania z zewnętrznych źródeł finansowania,
− możliwości skorzystania z pomocy o charakterze doradczym, szkoleniowym i finansowym.
Krajowy System Usług dla MSP (KSU) to sieć 214 współpracujących ze sobą niekomercyjnych
organizacji, świadczących usługi dla przedsiębiorców i osób, które planują założenie własnej
działalności gospodarczej. Misją KSU jest rozwój przedsiębiorczości poprzez zapewnienie najwyższej
jakości usług w kluczowych obszarach wymagających wsparcia państwa. Zadaniem KSU jest udzielanie
kompleksowych usług informacyjnych dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej oraz
możliwości korzystania z zewnętrznych źródeł na jej finansowanie. W ramach systemu KSU funkcjonują
również:
− Punkty Konsultacyjne,
− ośrodki Krajowej Sieci Innowacji, które specjalizują się w świadczeniu usług proinnowacyjnych;
− fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, które umożliwiają przedsiębiorcom uzyskanie pożyczek
lub zabezpieczenia kredytu.
Działalność KSU koncentruje się na następujących obszarach:
− usługi informacyjne w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej oraz możliwości
uzyskania zewnętrznego finansowania, w tym ze środków publicznych,
− usługi doradcze o charakterze proinnowacyjnym, obejmujące audyt technologiczny oraz
transfer technologii,
− usługi finansowe, polegające na udzielaniu pożyczek i poręczeń kredytowych.
135
Ibidem
246
POLSKA 2009 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
W oparciu o analizę potrzeb przedsiębiorców przewidywane jest rozszerzanie zakresu usług
świadczonych przez siec KSU m.in. o usługę doradztwa w zakresie optymalizacji kosztów prowadzenia
działalności gospodarczej (uruchomiona w 2010 r.).
W systemie funkcjonuje aktualnie 111 Punktów Konsultacyjnych, prowadzonych przez 96 organizacji
oraz 22 ośrodki Krajowej Sieci Innowacji. Działające w ramach sieci Punkty Konsultacyjne udzielają
przedsiębiorcom oraz osobom planującym rozpoczęcie działalności gospodarczej informacji m.in. o:
− administracyjno-prawnych aspektach prowadzenia działalności gospodarczej (w tym jej
podejmowania, wykonywania, rezygnacji),
− zasadach i warunkach korzystania z programów pomocy publicznej i innych zewnętrznych
źródeł finansowania działalności gospodarczej,
− możliwościach i zasadach korzystania z usług specjalistycznych systemu, np. szkoleń,
doradztwa, transferu technologii, uzyskania pożyczek i poręczeń itp.,
− danych teleadresowych instytucji, przydatnych w rozwoju firmy.
Z usług Punktów Konsultacyjnych korzystają głównie mikroprzedsiębiorcy. Stanowią oni 85% klientów
Punktów. Osoby zainteresowane podjęciem działalności gospodarczej stanowią kolejny segment
klientów PK. W tej grupie dominują ludzie młodzi − 40% z nich nie przekroczyło 30 roku życia.
Zainteresowanie obu kategorii klientów sieci skupia się na pozyskiwaniu informacji o możliwościach
uzyskania dotacji z programów wsparcia. Osoby rozważające podjęcie działalności gospodarczej
zainteresowane są również formalnymi aspektami podejmowania i prowadzenia działalności
gospodarczej (jednakże i w tym przypadku jest to zazwyczaj łączone z poszukiwaniem wsparcia
finansowego).
Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe
Na koniec czerwca 2009 r. funkcjonowało w Polsce 70 funduszy pożyczkowych136, które dysponowały
kapitałem pożyczkowym o wartości 978 mln zł oraz udzieliły od początku działalności 180,2 tys.
pożyczek o wartości 2.994,9 mln zł.
W porównaniu ze stanem na koniec 2008 r. obserwuje się spowolnienie przyrostu kapitału
pożyczkowego oraz udzielonych pożyczek zarówno w ujęciu ilościowym, jak i jak wartościowym. W
analizowanym okresie kapitał pożyczkowy wzrósł o 31,5 mln zł (o 3,3%), liczba pożyczek o 5,2%, a ich
wartość o 178,2 mln zł (o 6,3%). Tempo wzrostu liczby i wartości udzielanych pożyczek było niższe w
porównaniu z latami 2007–2008. Przeciętna wartość dla wszystkich pożyczek udzielonych do 30
czerwca 2009 r. wyniosła 16,4 tys. zł137.
Wśród pożyczek udzielonych od początku działalności funduszy do 30 czerwca 2009 r. dominowały
pożyczki:
− przeznaczone na cele inwestycyjne – stanowiły około dwóch trzecich wszystkich pożyczek,
zarówno w ujęciu ilościowym jak i wartościowym,
− udzielane przedsiębiorstwom handlowym i usługowym – pożyczki na działalności handlową
stanowiły mniej niż połowę ogólnej liczby udzielanych pożyczek,
− w kwocie do 10 tys. zł – ponad dwie trzecie ogólnej liczby wypłaconych pożyczek i prawie jedna
czwarta ich wartości, przy jednoczesnym wzroście pożyczek o wartości 50–120 tys. zł.
Stanowiły one 8,1% ogólnej liczby udzielonych pożyczek i 40,7% łącznej ich wartości,
136
Na podstawie danych zawartych w Raporcie o funduszach pożyczkowych w Polsce według stanu na 30 czerwca 2009 r.
Pożyczki o najwyższej średniej udzieliła Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego SA – 162,2 tys. zł oraz Fundusz
Górnośląski SA – 104,9 tys. zł.
137
247
MINISTERSTWO GOSPODARKI
− udzielane przedsiębiorcom zatrudniającym do 9 osób – 96,3% ogólnej liczby udzielonych
pożyczek i 85,6% ich wartości.
Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się wydłużanie okresu, na który udzielane są pożyczki.
Przeciętny czas ich zapadalności wyniósł 33,2 miesięcy, a w przypadku pożyczek na cele inwestycyjne
35,8 miesięcy. W I półroczu 2009 r. przeciętny termin zapadalności pożyczek wyniósł 43,6 miesięcy, a
na cele inwestycyjne 47,1 miesięcy.
Bezpośrednim efektem wsparcia finansowego małych i średnich przedsiębiorstw przez fundusze
pożyczkowe są nowe miejsca pracy. Fundusze udzielając przedsiębiorcom pożyczek na kwotę 2.994,9
mln zł umożliwiły utworzenie 59,9 tys. nowych miejsc pracy. W I półroczu 2009 r. udzielone pożyczki w
kwocie 178,2 mln zł umożliwiły utworzenie 2,6 tys. nowych miejsc pracy (6,0 tys. w 2008 r.).
W 2008 r. funkcjonowało 49 funduszy poręczeń kredytowych138, które w sumie dysponowały kapitałem
prawie 606 mln zł, a więc ponaddwukrotnie większym niż trzy lata wcześniej (wypłaty dotacji z SPO
WKP oraz wnoszenie udziałów i obejmowanie akcji przez BGK są główną przyczyną wzrostu kapitałów
funduszy). W 2008 r. fundusze poręczeniowe udzieliły 5.684 poręczenia o wartości ponad 745 mln zł.
Jeśli chodzi o liczbę i wartość aktywnych poręczeń to na koniec 2008 r. aktywnych było 8.831 poręczeń
na kwotę 864 mln zł. Analiza struktury poręczeń za 2008 r. wg rodzaju poręczanego zobowiązania
wskazuje na zdecydowaną dominację kredytów obrotowych (77% – w ujęciu wartościowym, 75% pod
względem liczby poręczeń). Drugą grupę stanowią kredyty inwestycyjne (odpowiednio 20% i 13%). W
strukturze sektorowej dominuje handel (36 %) oraz usługi i transport (32 %). Kolejne miejsce zajmuje
produkcja (14 %). Blisko 67,4 % poręczeń trafiło do przedsiębiorców zatrudniających do 9 osób, a 28%
beneficjentów stanowili przedsiębiorcy zatrudniający od 10 do 49 osób.
Wśród wspomnianych wyżej funkcjonujących w Polsce funduszy poręczeniowych, najsilniejszą grupę
stanowią regionalne i lokalne fundusze poręczeń kredytowych z udziałem kapitałowym BGK,
współpracujące w ramach Krajowej Grupy Poręczeniowej (22 podmiotów). Ich kapitał poręczeniowy na
koniec 2009 r. wynosił 436 mln zł. Udzieliły one od początku działalności do końca 2009 r. 19 677
poręczeń na kwotę 1.958 mln zł.
138
Na podstawie danych zawartych w Raporcie o Funduszach Poręczeń Kredytowych w Polsce – stan na 31.12.2008 r.,
Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych.
248
POLSKA 2009 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Fundusze zalążkowe typu seed capital
Rozwój funduszy zalążkowych wspierany był w ramach działania 1.2 Poprawa dostępności do
zewnętrznego finansowania inwestycji przedsiębiorstw Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost
konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006, którego celem było ułatwienie przedsiębiorcom
dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji ze względu na wysokie koszty i
skomplikowane warunki pozyskania kredytu oraz mało rozwiniętą ofertę bankową dla MSP.
Beneficjentami Działania 1.2 SPO WKP były fundusze działające na terenie całego kraju, zaś
ostatecznymi beneficjentami były małe i średnie przedsiębiorstwa. W okresie realizacji działania
fundusze udzieliły wsparcia łącznie 26,7 tys. beneficjentom, w tym 14 tys. beneficjentom funduszy
mikropożyczkowych (ok. 290% zakładanej liczby beneficjentów), 12,7 tys. beneficjentom funduszy
poręczeniowych (ok. 570% zakładanej liczby beneficjentów) oraz 47 beneficjentom funduszy kapitału
zalążkowego (ok. 94 % zakładanej liczby beneficjentów).
Ramka 20 Wsparcie funduszy pożyczkowych, poręczeniowych i zalążkowych
Fundusze pożyczkowe i poręczeniowe mogły uzyskać wsparcie z Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost
konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006.
− W ramach Poddziałania 1.2.1 Dokapitalizowanie funduszy mikropożyczkowych zrealizowano 53
projekty o wartości 343,9 mln zł.
− W ramach Poddziałania 1.2.2 Dokapitalizowanie funduszy poręczeń kredytowych zrealizowano 39
projektów o łącznej wartości 366,5 mln zł.
− W ramach Poddziałania 1.2.3 Wspieranie powstawania funduszy zalążkowych typu seed capital
zrealizowano 6 projektów o łącznej wartości 56,6 mln zł.
31 grudnia 2008 r. zakończyła się realizacja projektów w ramach ww. poddziałań.
Fundusze kapitału podwyższonego ryzyka
W ramach działania 3.2 Wspieranie funduszy kapitału podwyższonego ryzyka Programu Operacyjnego
Innowacyjna Gospodarka, lata 2007-2013 realizowany jest projekt indywidualny Krajowego Funduszu
Kapitałowego. Jego celem jest zwiększenie dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania MSP
znajdujących się we wczesnych fazach wzrostu, ze szczególnym uwzględnieniem MSP innowacyjnych
lub prowadzących działalność B+R. W ramach projektu KFK dokona inwestycji w instrumenty
kapitałowe, quasi-kapitałowe i dłużne funduszy kapitału podwyższonego ryzyka, powstałe w celu
inwestowania w MSP, w tym w szczególności w MSP znajdujących się na początkowych etapach
rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorstw innowacyjnych oraz prowadzących
działalność B+R. Fundusze kapitału podwyższonego ryzyka zostaną wybrane w otwartym konkursie
ofert. Wsparcie udzielone przez KFK obejmuje również refundację części kosztów zarządzania
funduszem kapitału podwyższonego ryzyka. Wsparcie uzyskane przez fundusze kapitału
podwyższonego ryzyka zostanie przeznaczone na inwestycje i zarządzanie portfelem mikro, małych i
średnich przedsiębiorstw, szczególnie o charakterze innowacyjnym znajdujących się na początkowych
etapach rozwoju lub prowadzących działalność B+R. Na realizację projektu KFK przewidziano alokację
w wysokości 180 mln EUR.
Rozwój sieci otoczenia biznesu
Podstawowy cel SPO-WKP to zwiększanie konkurencyjności produktowej i technologicznej polskich
przedsiębiorstw, pozwalające konkurować z firmami zagranicznymi. Aby to osiągnąć, zdecydowano się
skierować pomoc unijną nie tylko do przedsiębiorców, ale także do instytucji otoczenia biznesu
wspierających ich działanie na rynku. Dostępna alokacja została rozdzielona pomiędzy dwa priorytety.
Priorytet I dotyczy rozwoju przedsiębiorczości i wzrostu innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji
otoczenia biznesu. Celem Priorytetu II jest bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw.
249
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Łączna alokacja SPO-WKP to ponad 2,9 mld EUR139, z czego ok. 1,25 mld EUR (pochodzi ze środków
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), 0,46 mld EUR stanowią publiczne środki
krajowe, a pozostała część, tj. ok 1,2 mld EUR to prywatny wkład beneficjentów Programu. Łączna
alokacja dla działań podległych Ministerstwu Gospodarki stanowi ok. 75% alokacji dla całego Programu
i wynosi ponad 2,1 mld EUR.
Do końca maja 2010 r. w ramach wszystkich działań nadzorowanych przez MG podpisano 14,4 tys.
umów na łączną kwotę dofinansowania ok. 4,9 mld zł (w tym ok. 3,6 mld zł ze środków EFRR). Poziom
kontraktacji wyniósł ponad 100% wartość dostępnych środków dla działań/poddziałań podległych MG.
Beneficjentom działań SPO-WKP wypłacono ok. 4,9 mld zł (101% alokacji dla tych działań). W ramach
działań Priorytetu I podpisano 283 umowy na kwotę 1,6 mld zł. Wypłaty dla beneficjentów zrealizowane
zostały w 99%.
Ramka 21 Działania Priorytetu I Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie
instytucji otoczenia biznesu
Działanie 1.1 Wzmocnienie instytucji wspierających działalność przedsiębiorstw - Celem działania jest poprawa
dostępu przedsiębiorstw do wysokiej jakości usług świadczonych przez instytucje otoczenia biznesu. W jego
ramach realizowane są dwa projekty, których beneficjentem jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
(PARP), a które dotyczą budowy sieci organizacji należących do Krajowego Systemu Usług dla małych i średnich
przedsiębiorstw (MSP) oraz budowy sieci Punktów Konsultacyjnych w ramach Krajowego Systemu Usług dla
MSP. Działanie to obejmuje również wsparcie projektów instytucji otoczenia biznesu świadczących
wyspecjalizowane usługi na rzecz przedsiębiorców.
Działanie 1.2 Poprawa dostępności do zewnętrznego finansowania inwestycji przedsiębiorstw - Celem działania
jest ułatwienie przedsiębiorcom dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji poprzez
dokapitalizowanie funduszy mikropożyczkowych, funduszy poręczeń kredytowych oraz wsparcie powstawania
funduszy kapitału zalążkowego.
Działanie 1.3 Tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm - Celem działania jest poprawa warunków
prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwa w postaci stworzenia infrastruktury technicznej i
doradztwo w zakresie zarządzania. W ramach działania wspierany jest rozwój parków przemysłowych, parków
naukowo–technologicznych oraz inkubatorów technologicznych (w tym akademickich).
Wsparcie przedsiębiorców i instytucji otoczenia biznesu ma miejsce również w ramach Programu
Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, lata 2007-2013. Łączna alokacja PO IG to 9,7 mld EUR.
47% tej kwoty przeznaczone jest na działania podległe Ministerstwu Gospodarki.
Tabela 96 Stan wdrażania priorytetów III i V PO IG w kontekście wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu
Ilość podpisanych
umów
Wartość podpisanych
umów (mld zł)
Wartość zrealizowanych
wypłat (mld zł)
394,4
93,9
36,5
20,4
34,9
133,9
395,7
21,9
11,7
36,2
46,8
9,5
Priorytet III
− działanie 3.1
26
− działanie 3.3
57
Priorytet V
− działanie 5.1
3
− działanie 5.2
17
− działanie 5.3
5
− działanie 5.4
23
Źródło: Departament Funduszy Europejskich MG.
139
Ok. 13,0 mln zł według kursu EBC z 28 maja 2009 r. tj. 4,4910 PLN/EUR.
250
POLSKA 2009 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Ramka 22 Działania priorytetów III i V PO IG w kontekście wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu
Priorytet III PO IG - Kapitał dla innowacji
Działanie 3.1 Inicjowanie działalności innowacyjnej - Celem działania jest zwiększenie liczby przedsiębiorstw
działających w oparciu o innowacyjne rozwiązania. Działanie obejmuje wsparcie w zakresie tworzenia na bazie
innowacyjnych pomysłów nowych przedsiębiorstw, w tym spin off’ów poprzez doradztwo w zakresie tworzenia
przedsiębiorstw, udostępnienie infrastruktury i usług niezbędnych dla nowo powstałych przedsiębiorstw oraz
zasilenia finansowego nowo powstałego przedsiębiorcy.
Działanie 3.3 Tworzenie systemu ułatwiającego inwestowanie w MSP - Celem działania jest aktywizacja
rynku inwestorów prywatnych poprzez tworzenie dogodnych warunków inicjowania współpracy inwestorów z
przedsiębiorcami poszukującymi środków finansowych na realizację innowacyjnych przedsięwzięć. Realizacja
działania pozwoli na wsparcie przedsiębiorców z sektora MSP w przygotowaniu ich do pozyskania
zewnętrznego źródła finansowania o charakterze udziałowym, z przeznaczeniem na realizacje innowacyjnych
przedsięwzięć, poprzez dofinansowanie kosztów usług doradczych w zakresie przygotowania dokumentów i
analiz niezbędnych do pozyskania tego finansowania. Działanie ma również na celu wsparcie sieci inwestorów i
zwiększenie świadomości przedsiębiorców o korzyściach i usługach oferowanych przez takie sieci.
Priorytet V PO IG - Dyfuzja innowacji
Działanie 5.1 Wspieranie rozwoju powiązań kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym - Celem
działania jest wzmocnienie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw poprzez wsparcie rozwoju powiązań
pomiędzy przedsiębiorstwami oraz pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu, w tym
jednostkami naukowymi. W ramach działania wsparciem zostaną objęte wspólne przedsięwzięcia grup
podmiotów mających na celu przygotowanie wspólnego produktu i/lub usługi o charakterze innowacyjnym i ich
wprowadzenie na rynek.
Działanie 5.2 Wspieranie instytucji otoczenia biznesu świadczących usługi proinnowacyjne oraz ich sieci
o znaczeniu ponadregionalnym - Celem działania jest ułatwienie przedsiębiorcom na terenie całego kraju
dostępu do kompleksowych, wysokiej jakości usług biznesowych niezbędnych z punktu widzenia prowadzenia
działalności innowacyjnej. W ramach działania planowane jest wzmocnienie sieci IOB poprzez promowanie
współpracy w ramach sieci, wymiany doświadczeń, wspólnej obsługi klientów oraz rozwój oferty usług o
charakterze proinnowacyjnym.
Działanie 5.3 Wspieranie ośrodków innowacyjności – Celem działania jest wsparcie tworzenia i rozwoju
ośrodków zlokalizowanych na obszarach o wysokim potencjale rozwoju. Beneficjentami są wyspecjalizowane
instytucje otoczenia biznesu świadczące usługi o wysokim potencjale rynkowo-technologicznym, w tym podmioty
zarządzające parkami naukowo-technologicznymi, inkubatorami technologii, centrami zaawansowanych
technologii, centrami produktywności, innymi ośrodkami specjalistycznych usług dla przedsiębiorców, w
szczególności MSP, natomiast grupę docelową stanowią przedsiębiorcy.
Działanie 5.4 Zarządzanie własnością intelektualną - Celem działania jest poprawa efektywności
funkcjonowania rynku innowacji i przepływu rozwiązań innowacyjnych poprzez upowszechnianie stosowania
prawa własności intelektualnej, w szczególności poprzez uzyskiwanie ochrony własności przemysłowej. W
ramach poddziałania 5.4.2, skierowanego do instytucji otoczenia biznesu, dofinansowane będą projekty
zwiększające świadomość przedsiębiorców nt. praw i możliwości ochrony własności przemysłowej oraz korzyści
płynących z objęcia rozwiązań ochroną.
251
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Spis tabel
Tabela 1 Podstawowe wskaźniki sytuacji gospodarczej w latach 2001-2009 (układ dynamiczny, rok
poprzedni = 100) ________________________________________________________________ 18
Tabela 2 Tempo wzrostu PKB w odniesieniu do roku poprzedniego w cenach stałych ___________________ 21
Tabela 3 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki USA (w relacji do roku poprzedniego) w % ___________ 23
Tabela 4 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki japońskiej (w relacji do roku poprzedniego) w % ______ 24
Tabela 5 Podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarki strefy euro (w relacji do roku poprzedniego) w % ______ 25
Tabela 6 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych w % (w relacji do roku poprzedniego)____________ 27
Tabela 7 Tempo wzrostu PKB oraz cen konsumpcyjnych w % (w relacji do roku poprzedniego)____________ 28
Tabela 8 Tempo zmian światowego wolumenu wymiany handlowej w latach 2007-2009 (zmiana do roku
poprzedniego, ceny stałe z 2005 roku) _______________________________________________ 28
Tabela 9 Obroty towarowe w handlu światowym w 2009 roku ______________________________________ 33
Tabela 10 Prognoza zmian obrotów handlowych w latach 2009-2011 ________________________________ 34
Tabela 11 Wynik sektora finansów publicznych UE, USA i Japonii w latach 2005-11_____________________ 36
Tabela 12 Dług sektora finansów publicznych UE, USA i Japonii w latach 2005-11______________________ 37
Tabela 13 Wartość eksportu towarów i usług Polski, wyrażonego w %PKB, na tle wybranych krajów UE w
latach 2005-2009________________________________________________________________ 40
Tabela 14 Wykorzystanie funduszy w ramach NPR ______________________________________________ 63
Tabela 15 Wykorzystanie funduszy w ramach NSRO _____________________________________________ 67
Tabela 16 Ranking wg indeksu globalnej konkurencyjności (GCI) ___________________________________ 70
Tabela 17 Ranking wolności gospodarczej _____________________________________________________ 70
Tabela 18 Ranking IMD____________________________________________________________________ 70
Tabela 19 Ranking swobody prowadzenia działalności gospodarczej ________________________________ 72
Tabela 20 Wskaźniki strukturalne Unii Europejskiej – Polska na tle Unii Europejskiej ____________________ 74
Tabela 21 Tempo wzrostu PKB i popytu krajowego w latach 2005-2009 (ceny stałe) ____________________ 76
Tabela 22 Dekompozycja popytowa PKB w latach 2005-2009 (w pkt. proc.) ___________________________ 77
Tabela 23 Stopa zatrudnienia w Polsce dla osób w wieku 15-65 lat na tle UE (w %) _____________________ 78
Tabela 24 Przeciętna liczba godzin pracy w tygodniu na zatrudnionego w Polsce na tle krajów UE _________ 78
Tabela 25 Czynniki wzrostu gospodarczego w Polsce w latach 2001-2009 (wkład w pkt. proc.) ____________ 78
Tabela 26 Stopy akumulacji i inwestycji na tle wzrostu PKB i nakładów na środki trwałe (%)_______________ 81
Tabela 27 Nakłady brutto sektora prywatnego w latach 2005-2009 (% PKB) ___________________________ 81
Tabela 28 Zmiana realnych jednostkowych kosztów pracy w Polsce na tle Unii Europejskiej ______________ 84
Tabela 29 Tempo wzrostu PKB i wartości dodanej brutto w latach 2005-2009 (%) ______________________ 84
Tabela 30 Zmiany w strukturze tworzenia wartości dodanej w okresie 2005-2009 w cenach bieżących ______ 84
Tabela 31 PKB per capita wybranych krajów UE (wg parytetu siły nabywczej) w latach 2005-2009 _________ 87
Tabela 32 Pracujący w wieku powyżej 15 lat według sektorów ekonomicznych w latach 2005-2009. ________ 89
Tabela 33 Sytuacja na rynku pracy w latach 1995–2009 w grupie wiekowej 15+ (%). ____________________ 90
Tabela 34 Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw (w tys.) _______________________________ 91
Tabela 35 Główne kierunki migracji zarobkowej Polaków w Europie (w tys. osób)_______________________ 97
Tabela 36 Obroty towarowe Polski w okresie 01.2009 – 06.2010____________________________________ 99
Tabela 37 Zmiany struktury geograficznej obrotów towarowych Polski w 2009 roku (mln EUR) ___________ 104
Tabela 38 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego w 2009 roku w mln EUR ______ 106
Tabela 39 Zmiany struktury przedmiotowej polskiego handlu zagranicznego po 6 miesiącach 2010 roku w
mln EUR _____________________________________________________________________ 110
Tabela 40 Wskaźnik CPI oraz inflacji bazowej w 2009 i 2010 roku__________________________________ 115
Tabela 41 Dochody i wydatki budżetowe w latach 2008-2009 * ____________________________________ 122
Tabela 42 Struktura wydatków budżetu państwa (%) ____________________________________________ 123
Tabela 43 Dług Skarbu Państwa i zadłużenie sektora finansów publicznych* (mld zł i % PKB) ____________ 125
Tabela 44 Spełnianie kryteriów z Maastricht przez Polskę ________________________________________ 127
Tabela 45 Dynamika produkcji w wybranych działach przemysłu przetwórczego_______________________ 132
Tabela 46 Zmiany struktury produkcji przemysłowej w cenach bieżących i stałych _____________________ 134
252
POLSKA 2009 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Tabela 47 Wielkość produkcji sprzedanej, dynamika produkcji i cen oraz struktura produkcji w działach
przemysłu przetwórczego w latach 2008 i 2009 _______________________________________ 134
Tabela 48 Produkcja wybranych wyrobów w latach 2007-2009 ____________________________________ 135
Tabela 49 Wyniki produkcyjno-finansowe górnictwa węgla kamiennego _____________________________ 139
Tabela 50 Instalacje OZE funkcjonujące w Polsce (stan na 25 maja 2010 r.). _________________________ 153
Tabela 51 Biokomponenty – podstawowe informacje za 2009 rok __________________________________ 154
Tabela 52 Biopaliwa ciekłe – podstawowe informacje za 2009 rok__________________________________ 155
Tabela 53 Średnioroczne zmiany wskaźników energochłonności PKB (%/rok) ________________________ 155
Tabela 54 Wielkości przydziałów i wykonania emisji CO2 w 2009 r._________________________________ 159
Tabela 55 Poziom zapasów handlowych i obowiązkowych w podziemnych magazynach gazu ziemnego
wysokometanowego (stan na dzień 31 grudnia 2009 r.) _________________________________ 163
Tabela 56 Dynamika oraz struktura sprzedaży produkcji budowlano-montażowej w przedsiębiorstwach
budowlanych o liczbie pracujących powyżej 9 osób w latach 2008-2009 ____________________ 169
Tabela 57 Liczba mieszkań oddanych do użytku według form budownictwa w latach 2007-2009 __________ 170
Tabela 58 Podmioty gospodarcze sektora usług wg sektorów własności i sekcji PKD 2004 w latach 20082009* ________________________________________________________________________ 174
Tabela 59 Przeciętne zatrudnienie w sektorze usług (w tys.) ______________________________________ 174
Tabela 60 Podmioty gospodarcze sekcji handel i naprawy* według liczby pracujących i działów PKD w
latach 2008-2009* ______________________________________________________________ 175
Tabela 61 Liczba pracujących w handlu i naprawach w sektorze przedsiębiorstw według działów PKD na
koniec 2009 roku* ______________________________________________________________ 176
Tabela 62 Ważniejsze dane ekonomiczno-finansowe sekcji transport, gospodarka magazynowa i łączność
według działów PKD w 2009 roku w sektorze przedsiębiorstw ____________________________ 179
Tabela 63 Udział sektora prywatnego w podstawowych kategoriach ekonomicznych (w %) ______________ 181
Tabela 64 Liczba przedsiębiorstw objętych przekształceniami własnościowymi* _______________________ 184
Tabela 65 Najważniejsze charakterystyki sektora mikroprzedsiębiorstw _____________________________ 188
Tabela 66 Nowo powstałe przedsiębiorstwa w Polsce w latach 2004-2008 ___________________________ 188
Tabela 67 Przychody, koszty i wyniki na poszczególnych rodzajach działalności (w mld zł) ______________ 191
Tabela 68 Wyniki finansowe na poszczególnych rodzajach działalności (w mld zł) _____________________ 192
Tabela 69 Przychody, wyniki, rentowność - sekcje gospodarki w latach 2008 i 2009 ____________________ 197
Tabela 70 Przychody, wyniki, rentowność - sektory własności i przedsiębiorstwa wg wielkości w latach 2008
i 2009________________________________________________________________________ 199
Tabela 71 Dziesięć największych firm pod względem przychodów ze sprzedaży oraz osiągniętego zysku
netto w 2009 roku (mln zł)* _______________________________________________________ 199
Tabela 72 Inwestycje i potencjalne możliwości ich finansowania nadwyżką inwestycyjną, zadłużenie i
potencjalny czas jego spłaty, należności oraz płynność finansowa w sekcjach gospodarki w
latach 2008 i 2009 ______________________________________________________________ 200
Tabela 73 Inwestycje i potencjalne możliwości ich finansowania nadwyżką inwestycyjną, zadłużenie i
potencjalny czas jego spłaty, należności oraz płynność finansowa w sektorach własnościowych i
przedsiębiorstwach wg wielkości w latach 2008 i 2009 __________________________________ 201
Tabela 74 Nakłady inwestycyjne w latach 2005-2009 w mld zł _____________________________________ 203
Tabela 75 Nakłady inwestycyjne w poszczególnych sekcjach gospodarki w mld zł, ceny bieżące__________ 204
Tabela 76 Nakłady inwestycyjne w przemyśle przetwórczym wg działów PKD w mln zł__________________ 204
Tabela 77 Inwestycje rozpoczęte w poszczególnych sekcjach gospodarki____________________________ 205
Tabela 78 Kredyty i depozyty przedsiębiorstw w latach 2006-2009 w mld zł __________________________ 206
Tabela 79 Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne w latach 2005-2009 (mln EUR) ________________ 207
Tabela 80 Podstawowe kategorie finansowe spółek z udziałem kapitału zagranicznego o liczbie pracujących
powyżej 10 osób na tle podmiotów składających bilans w latach 2006-2008 (stan na koniec roku)
w mln zł ______________________________________________________________________ 209
Tabela 81 Wartość eksportu i importu oraz udział spółek zagranicznych w obrotach polskiego handlu
zagranicznego (w mln zł)_________________________________________________________ 210
253
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Tabela 82 Przychody ze sprzedaży, udział eksportu w sprzedaży i zatrudnienie w niektórych zagranicznych
firmach w Polsce w latach 2007 - 2009 ______________________________________________ 210
Tabela 83 Struktura napływu BIZ do Polski w latach 2005-2008 w mln EUR __________________________ 212
Tabela 84 Struktura geograficzna napływu BIZ do Polski wg kraju pochodzenia kapitału oraz stan
zobowiązań na koniec 2008 roku w mln EUR _________________________________________ 213
Tabela 85 Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce wg sekcji i działów PKD w latach
2006-2008 oraz wartość zobowiązań z tytułu BIZ na koniec 2008 roku w podziale na rodzaje
działalności (w mln EUR)_________________________________________________________ 215
Tabela 86 Najważniejsze pozycje w polskim eksporcie w mln EUR _________________________________ 215
Tabela 87 Porównanie wskaźników innowacyjności dla Polski oraz UE w oparciu o badanie EIS 2009 _____ 218
Tabela 88 Relacja nakładów na działalność B+R (GERD) do PKB według sektorów instytucjonalnych w
latach 2000-2008_______________________________________________________________ 219
Tabela 89 Przedsiębiorstwa zlokalizowane w parkach technologicznych w Polsce w 2008 r. _____________ 222
Tabela 90 Podmioty funkcjonujące w ramach inkubatorów technologicznych (2009 r.) __________________ 223
Tabela 91 Bariery rozwoju (w tabeli wyróżniono momenty, w którym wskaźniki przyjmują maksymalne
wartości w okresie badania) ______________________________________________________ 228
Tabela 92 Wybrane instrumenty wsparcia eksportu _____________________________________________ 238
Tabela 93 Efekty działania stref na dzień 31 grudnia 2009 r. ______________________________________ 242
Tabela 94 Pomoc publiczna udzielona przez MG w 2009 r. i w I kwartale 2010 r. (w mln zł) ______________ 243
Tabela 95 Pomoc w formie dotacji budżetowej przedsiębiorcom górnictwa węgla kamiennego - wg tytułów
dotowania (w mln zł) ____________________________________________________________ 244
Tabela 96 Stan wdrażania priorytetów III i V PO IG w kontekście wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu__ 250
254
POLSKA 2009 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Spis wykresów
Wykres 1 Wynik sektora finansów publicznych w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-11 ________________ 35
Wykres 2 Dług sektora finansów publicznych w UE, strefie euro, USA i Japonii 2005-11 _________________ 37
Wykres 3 Zmiana wielkości PKB w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w % __________________ 39
Wykres 4 Produkcja sprzedana przemysłu w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w %___________ 40
Wykres 5 Produkcja budowlana w UE w 2009 r. (w relacji do roku poprzedniego) w % ___________________ 41
Wykres 6 Poziom realizacji programów operacyjnych 2004-2006 jako % alokacji (dokonane płatności na
rzecz beneficjentów w części odpowiadającej wkładowi UE) ______________________________ 63
Wykres 7 Wzrost PKB w latach 2000-2009_____________________________________________________ 75
Wykres 8 Dekompozycja popytowa PKB w poszczególnych kwartałach lat 2008-2010 ___________________ 76
Wykres 9 Wkład popytu krajowego oraz popytu zagranicy w latach 2004-2009 _________________________ 79
Wykres 10 Wkład składników popytu krajowego we wzrost PKB w latach 2008-2010 ____________________ 79
Wykres 11 Zmiany rocznej konsumpcji prywatnej (dane wyrównane sezonowo) oraz indeks cen
konsumpcyjnych 2005-2010 _______________________________________________________ 80
Wykres 12 Zmiany nakładów brutto na środki trwałe (lewa oś) i PKB (prawa oś) w latach 2008-2010________ 82
Wykres 13 Wkład eksportu i importu dóbr i usług we wzrost gospodarczy 2008-2010 ____________________ 83
Wykres 14 Zmiany eksportu dóbr i usług (lewa oś) oraz wzrost gospodarczy (prawa oś) w latach 2008-2010 _ 83
Wykres 15 Dekompozycja sektorowa PKB w latach 2004-2009 _____________________________________ 85
Wykres 16 Zmiany wolumenu eksportu dóbr i usług w latach 2008-2010______________________________ 86
Wykres 17 Realny efektywny kurs walutowy w latach 2008-2010____________________________________ 86
Wykres 18 zmiana wartości kredytów dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych w latach 2008-2010 ____ 87
Wykres 19 Przeciętne zatrudnienie (tys. osób) w sektorze przedsiębiorstw 2005–2009 __________________ 90
Wykres 20 Stopa bezrobocia BAEL i bezrobocia rejestrowanego na koniec roku w latach 1995-2010 _______ 91
Wykres 21 Wskaźnik zatrudnienia według poziomu wykształcenia w latach 2006-2009___________________ 92
Wykres 22 Miesięczne obroty towarowe w okresie 01.2009 – 06.2010 ______________________________ 100
Wykres 23 Miesięczna dynamika eksportu i importu w okresie 01.2009 – 06.2010 _____________________ 101
Wykres 24 Udział poszczególnych grup rynków w eksporcie Polski _________________________________ 105
Wykres 25 Struktura towarowa polskiego eksportu w 2009 r. na tle lat 2004 i 2008_____________________ 107
Wykres 26 Struktura towarowa polskiego importu w 2009 r. na tle lat 2004 i 2008______________________ 107
Wykres 27 Saldo obrotów handlu zagranicznego Polski w przekroju grup towarowych w 2009 r. na tle lat
2004 i 2008 ___________________________________________________________________ 108
Wykres 28 Kwartalne zmiany tempa wzrostu wolumenu eksportu i ich uwarunkowań cenowo-kursowych w
latach 2000-2009 (IV kw. 1999 roku = 100%) _________________________________________ 111
Wykres 29 Kwartalne zmiany tempa wzrostu wolumenu importu i ich uwarunkowań cenowo-kursowych w
latach 2000-2009 (IV kw. 1999 roku = 100%) _________________________________________ 112
Wykres 30 Zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 2006-2009_________________________ 113
Wykres 31 Tempo zmian CPI w stosunku do analogicznego miesiąca roku poprzedniego _______________ 114
Wykres 32 Tempo zmian cen produkcji sprzedanej przemysłu w stosunku do analogicznego miesiąca roku
poprzedniego__________________________________________________________________ 116
Wykres 33 Tempo zmian cen produkcji budowlano-montażowej w stosunku do analogicznego miesiąca roku
poprzedniego__________________________________________________________________ 117
Wykres 34 Wskaźnik CPI i inflacji netto w odniesieniu do przyjętego celu inflacyjnego i przedziału
dopuszczalnych wahań __________________________________________________________ 118
Wykres 35 Stopy procentowe i wskaźnik CPI __________________________________________________ 119
Wykres 36 Deficyt budżetowy i deficyt sektora finansów publicznych (mld zł – lewa oś i % PKB – prawa oś) _ 125
Wykres 37 Zmiany produkcji sprzedanej przemysłu w poszczególnych kwartałach lat 2008-2010 (w
stosunku do analogicznego kwartału roku poprzedniego)* _______________________________ 129
255
MINISTERSTWO GOSPODARKI
Wykres 38 Zmiany produkcji sprzedanej w sekcjach przemysłu w latach 2008 i 2009 (w stosunku do roku
poprzedniego__________________________________________________________________ 130
Wykres 39 Zmiany produkcji dóbr wg głównych grupowań przemysłowych w latach 2008 i 2009 (w stosunku
do roku poprzedniego)___________________________________________________________ 131
Wykres 40 Zmiany wydajności pracy w sekcjach przemysłu w latach 2008 i 2009 (w stosunku do roku
poprzedniego) _________________________________________________________________ 131
Wykres 41 Wskaźnik rentowności obrotu brutto wybranych branż przemysłu chemicznego ______________ 144
Wykres 42 Zużycie energii pierwotnej i finalne zużycie energii _____________________________________ 156
Wykres 43 Struktura finalnego zużycia w Polsce wg sektorów _____________________________________ 156
Wykres 44 Zużycie finalne energii w przemyśle wg nośników______________________________________ 157
Wykres 45 Zmiany wskaźnika energochłonności (lewa oś) i elektrochłonności (prawa oś) wartości dodanej
w sektorze usług _______________________________________________________________ 158
Wykres 46 Zmiany nakładów brutto na środki trwałe oraz wartości dodanej brutto budownictwa w latach
2007-2009 (w % w stosunku do roku poprzedniego, ceny stałe)___________________________ 167
Wykres 47 Wzrost wartości dodanej brutto w budownictwie w latach 2006-2010 (w % do analogicznego
kwartału roku poprzedniego, ceny stałe) _____________________________________________ 168
Wykres 48 Udział sektora prywatnego w wartości dodanej brutto ogółem, w wybranych sekcjach gospodarki
w 1995 i 2008 roku (w %) ________________________________________________________ 181
Wykres 49 Nowo zarejestrowane i wyrejestrowane podmioty gospodarki narodowej w systemie REGON ___ 187
Wykres 50 Struktura nowo powstałych przedsiębiorstw w 2008 roku. _______________________________ 189
Wykres 51 Wyniki finansowe na poszczególnych rodzajach działalności w 2008 i 2009 roku (w mld zł) _____ 190
Wykres 52 Wyniki finansowe na poszczególnych rodzajach działalności (w mld zł) _____________________ 191
Wykres 53 Wskaźniki rentowności w latach 2008 i 2009 (w %) ____________________________________ 192
Wykres 54 Zmiany nakładów inwestycyjnych w latach 2005-2009 (w %, ceny bieżące) _________________ 193
Wykres 55 Zmiany nakładów inwestycyjnych w latach 2005-2009 w % w stosunku do roku poprzedniego
(ceny stałe) ___________________________________________________________________ 203
Wykres 56 Napływ BIZ do Polski w latach 2001-2009 w mld EUR __________________________________ 211
Wykres 57 Stan zobowiązań z tytułu BIZ na koniec lat 2003-2008 __________________________________ 213
Wykres 58 Wartości Sumarycznego Wskaźnika Innowacyjności (Summary Innovation Index – SII) dla
poszczególnych państw członkowskich Unii Europejskiej ________________________________ 217
Wykres 59 Konwergencja poziomu innowacyjności pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi
Unii Europejskiej według EIS 2009 _________________________________________________ 217
Wykres 60 Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce w latach 1990-2009_______________________ 221
Wykres 61 Ocena przepisów regulujących działalność gospodarczą.________________________________ 227
Wykres 62 Najważniejsze bariery rozwoju przedsiębiorczości w drugiej połowie 2009 r. _________________ 228
Wykres 63 Ocena i przewidywania dotyczące warunków prowadzenia biznesu w 2010 roku. _____________ 229
256
POLSKA 2009 – RAPORT O STANIE GOSPODARKI
Spis ramek
Ramka 1 Europejski Mechanizm Stabilizacyjny _________________________________________________ 44
Ramka 2 Punkt Kontaktowy ds. Produktów_____________________________________________________ 51
Ramka 3 Transpozycja Dyrektywy usługowej ___________________________________________________ 53
Ramka 4 Wskaźniki strukturalne _____________________________________________________________ 73
Ramka 5 Ustawa o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców________ 94
Ramka 6 Zatrudnienie Polaków w Niemczech __________________________________________________ 96
Ramka 7 Zatrudnienie Polaków w Wielkiej Brytanii_______________________________________________ 98
Ramka 8 Nowe miary inflacji bazowej ________________________________________________________ 115
Ramka 9 Założenia do projektu budżetu na 2011 r. _____________________________________________ 124
Ramka 10 Program Rozwoju Przedsiębiorstw do 2020 r. _________________________________________ 137
Ramka 11 Wyzwania dla sektora hutniczego __________________________________________________ 143
Ramka 12 Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce ______________________________________ 154
Ramka 13 Identyfikacja potencjału redukcji emisji CO2 __________________________________________ 159
Ramka 14 Ustawa o finansowaniu interwencyjnych zapasów ropy naftowej i paliw płynnych – plany _______ 163
Ramka 15 Program Wspieranie prywatyzacji poprzez udzielanie poręczeń spółkom z udziałem pracowników
i jednostek samorządu terytorialnego _______________________________________________ 185
Ramka 16 Kierunki prywatyzacji w 2010 roku __________________________________________________ 186
Ramka 17 Polskie inwestycje zagraniczne w 2009 roku __________________________________________ 208
Ramka 18 Zasady i warunki udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom działającym na terenie
specjalnych stref ekonomicznych __________________________________________________ 241
Ramka 19 Przegląd przepisów wspólnotowych w zakresie pomocy publicznej ________________________ 243
Ramka 20 Wsparcie funduszy pożyczkowych, poręczeniowych i zalążkowych ________________________ 249
Ramka 21 Działania Priorytetu I Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie
instytucji otoczenia biznesu _______________________________________________________ 250
Ramka 22 Działania priorytetów III i V PO IG w kontekście wzmocnienia instytucji otoczenia biznesu ______ 251
257