Jakościowy wymiar zarządzania wiedzą – teoria i praktyka
advertisement
Elżbieta Skrzypek* Jakościowy wymiar zarządzania wiedzą – teoria i praktyka Wstęp Wiedza to produktywne wykorzystanie informacji [Armstrong, 2001, s. 704]. Jest to informacja przetworzona na najgłębszym poziomie. Wiedza to jeden z kluczowych zasobów organizacji o charakterze jakościowym. Za wdrażaniem systemów zarządzania wiedzą przemawia fakt, że może ono przyczynić się do wzrostu efektywności, skuteczności i konkurencyjności przedsiębiorstwa. Zarządzanie wiedzą stało się wyzwaniem, nową wartością, fundamentem wewnątrz organizacyjnych działań. Zarządzanie zasobami niematerialnymi to ważne wyzwanie stawiane firmom w warunkach nowej ekonomii [Skrzypek, 2011, s. 270-285]. Celem artykułu jest pokazanie istoty nowej ekonomii i jej wpływu na jakość zarządzania. W artykule wskazano na jakościowy wymiar zarządzania wiedzą. Odniesiono się do czterech aspektów zarządzania wiedzą, tj. funkcjonalnego, procesowego, instrumentalnego i instytucjonalnego. Przedstawiono problem od strony teoretycznej i praktycznej. W oparciu o przeprowadzone badania metodą ankietową i wywiadu bezpośredniego w stu przedsiębiorstwach, zlokalizowanych na terenie województwa lubelskiego, pokazano efekty, jakie mogą osiągnąć przedsiębiorstwa w wyniku wdrożenia systemu zarządzania wiedzą lub jego elementów. 1. Istota wiedzy we współczesnym świecie Wiedza to zweryfikowane w praktyce źródło kompetencji i efektywności. Wiedza to pojęcie łączone z informacją, danymi i możnością ich logicznego wykorzystania. Człowiek w oparciu o wiedzę może tworzyć wartość dodaną. Wiedza ma charakter jakościowy, a dane i informacja ilościowy, wykorzystana przez człowieka stanowi źródło kompetencji, skuteczności, efektywności, jest kreatorem twórczej postawy, kreowania nowych rozwiązań i procesów. Wiedza to surowiec przesądzający o inteligencji przedsiębiorstwa, która stanowi ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości i umiejętności ich wykorzystania. Wiedza jest informacją, której poProf. zw. dr hab., Wydział Ekonomiczny Katedra Zarządzania Jakością i Wiedzą UMCS Lublin, [email protected] * Jakościowy wymiar zarządzania wiedzą – teoria i praktyka 521 prawne zorganizowanie i zastosowanie służy realizacji zamierzeń ludzi. To akumulacja wiedzy podstawowej i technicznej oraz umiejętności społecznych. Wiedza jest przypisana do człowieka, a nie do maszyn i urządzeń. Świadomość roli wiedzy w życiu ludzi i organizacji znalazła odzwierciedlenie w próbach stworzenia systemu zarządzania wiedzą. Jest to sztuka tworzenia wartości za pomocą niematerialnych aktywów przedsiębiorstwa, którą umożliwia funkcja zarządzania zasobami i informacją przy wykorzystaniu technik informatycznych. Zarządzanie wiedzą stało się wyzwaniem, nową wartością, fundamentem wewnątrz organizacyjnych działań. Źródło sukcesu firmy tkwi w umiejętności wykorzystania wiedzy jawnej i ukrytej. Wiedza ukryta posiada wymiar techniczny (know-how) i poznawczy, złożony ze schematów modeli mentalnych, przekonań oraz spostrzeżeń. Wiedza ukryta stanowi źródło przyszłych sukcesów firmy, dlatego tak ważne jest dotarcie do niej i jej wykorzystanie. Jest ona także źródłem premii rynku, którą otrzymuje się za kapitał intelektualny, podnoszący wartość firmy na rynku. Zarządzanie wiedzą nie znalazło odzwierciedlenia w normach ISO 9001, stanowiących podstawę wdrożenia SZW. Jednocześnie w normie ISO 9004: 2010 „Zarządzanie mające na celu osiąganie trwałego sukcesu organizacji. Podejście poprzez zarządzanie jakością” znajdujemy odniesienie do zarządzania wiedzą i informacją. Być może kolejna nowelizacja norm ISO 9000 uwzględni w szerszym zakresie zarządzanie wiedzą w swych rozwiązaniach. Przyglądanie się SZJ w organizacjach może nasuwać spostrzeżenie, że prawidłowo opracowany, wdrożony i doskonalony system tworzy pewne warunki dla wdrożenia chociażby elementów SZW. Wiedza jest [Bal-Woźniak, 2004, s. 119-129]: ‒ czynnikiem produkcji, ‒ stymulatorem rozwoju, ‒ narzędziem konkurowania, ‒ składnikiem produktów, ‒ generatorem dobrobytu, ‒ inwestycją, ‒ budulcem kapitału intelektualnego. Warto przytoczyć systematyzację definicji terminu zarządzanie wiedzą opracowaną przez B. Mikułę, wskazującego na 4 zasadnicze sposoby spojrzenia na zarządzanie wiedzą [Mikuła, 2007, s. 28]. W znaczeniu funkcjonalnym jest to proces koncentrujący się na zasobie spersonalizowanej, 522 Elżbieta Skrzypek skodyfikowanej i ugruntowanej wiedzy i procesach związanych z wiedzą poprzez realizację funkcji planowania, podejmowania decyzji, organizowania, przewodzenia oraz kontroli, tak, aby osiągnąć cele organizacji. Jest to zarządzanie kompleksowo obejmujące realizację funkcji zarządzania, jak decydowanie, planowanie, organizowanie itd. oraz funkcji operacyjnych związanych z identyfikowaniem wiedzy, transferem, kreowaniem, przechowywaniem, łączeniem oraz selekcjonowaniem. W znaczeniu procesowym to postępowanie normujące i dyspozycyjne, mające na celu stworzenie odpowiedniego środowiska, które umożliwi sprawną realizację funkcji operacyjnych, a więc wdrożenie systemów organizacyjnych o właściwej konstrukcji, optymalizujących główne procesy związane z wiedzą, klimatu, kultury i struktury organizacyjnej, które ukierunkują ludzi na rozwijanie wiedzy, dzielenie się nią, odpowiednie jej wykorzystanie. W znaczeniu instrumentalnym zarządzanie wiedzą polega na odpowiednim doborze i wykorzystaniu instrumentów przyczyniających się do przebiegów głównych procesów z udziałem wiedzy na wszystkich poziomach i obszarach organizacji. Zestaw instrumentów jest dość szeroki, od ekonomiczno – finansowych, prawnych po organizacyjne i techniczne. W skład instrumentów włączyć można, między innymi, systemy organizacyjne przyczyniające się do realizacji funkcji operacyjnych w tym system motywacyjny, informacyjny, system controllingu itd.; oraz szereg narzędzi, takich jak: Internet, intranet, bazy danych, a także metod: koła jakości, kaizen, burzę mózgów itd., na których opierają się i które wykorzystują systemy organizacyjne wspomagające zarządzanie wiedzą. W znaczeniu instytucjonalnym obejmuje system stanowisk i zespołów pracowniczych (poziom strategiczny i operacyjny organizacji, organizację formalną i nieformalną), które realizują funkcje i zadania z zakresu zarządzania wiedzą organizacji. W przedsiębiorstwach opierających swoją działalność na wiedzy wyróżnia się cztery aspekty zarządzania wiedzą: funkcjonalny, procesowy, instrumentalny i instytucjonalny. W ramach wskazanych aspektów zwrócono się do badanych przedsiębiorstw, posiadających system zarządzania jakością z prośbą o dokonanie oceny tych aspektów. Rysunek 1. Aspekty zarządzania wiedzą w organizacji Jakościowy wymiar zarządzania wiedzą – teoria i praktyka 523 Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań w przedsiębiorstwach w 2011 roku. W oparciu o przeprowadzone przez Katedrę Zarządzania Jakością i Wiedzą UMCS w Lublinie badania w przedsiębiorstwach w 2011 roku przedstawiono opinie respondentów na temat zasadności wyodrębniania wskazanych aspektów zarządzania wiedzą. Aspekt funkcjonalny skierowany jest na zasoby wiedzy, zadania zmierzające do ich rozwoju i poprawy wykorzystania. Opowiada się za nim 82,6% badanych, 17,4% nie ma zdania w tym względzie. Aspekt procesowy nastawiony jest na procesy umożliwiające tworzenie systemów, procedur, przepisów, dokumentacji. Opowiada się za 76,1%, 23,4 % respondentów nie ma opinii na ten temat, a dwie organizacje nie akceptuje tego aspektu. Aspekt instrumentalny obejmuje systemy decyzyjne, motywacyjne i narzędzia; Internet, bazy danych, metody, np. koła jakości akceptuje 81,6% badanych, nie ma zdania 15,2%, jedna organizacja nie akceptuje tego aspektu zarządzania wiedzą. Instytucjonalny aspekt, odnoszący się do systemu stanowisk i zespołów ludzkich skierowanych na zasoby wiedzy akceptuje 54,3% badanych, 41,3 % nie ma zdania, a dwie organizacje są przeciwne. Zjawisko zarządzania wiedzą można ująć w dwóch wymiarach: strategicznym i operacyjnym [Błaszczak i inni, 2004, s. 19]. Zarządzanie w wymiarze operacyjnym sprowadza się do procesu obejmującego następujące etapy: tworzenie wiedzy, przetwarzanie i gromadzenie wiedzy, ochrona posiadanych zasobów wiedzy oraz wykorzystanie zasobów wiedzy w praktyce do osiągnięcia celów organizacji. Zarządzanie wiedzą 524 Elżbieta Skrzypek w wymiarze strategicznym koncentruje się na budowaniu organizacji „opartej na wiedzy i otwartej na wiedzę”, integrowaniu wokół efektywnego wykorzystania wiedzy – strategii organizacji, w tym ludzi, kulturę organizacyjną i technologię. Badanie przeprowadzone wśród kierownictwa brytyjskich przedsiębiorstw wskazały, że najbardziej czytelna i trafna definicja zarządzania wiedzą zawiera się w zdaniu, iż jest to ogół procesów umożliwiających tworzenie, upowszechnianie i wykorzystanie wiedzy dla realizacji celów organizacji [Murray, Myers, 1997, s. 11]. Odniesienie celowości zarządzania wiedzą do fundamentów działania organizacji zgodne jest z podejściem P. Druckera, który stwierdził, iż czynienie wiedzy produktywną, jest głównym wymogiem zarządzania. Stwierdzenie to staje się równocześnie argumentem, do prac nad rozwojem koncepcji. Literatura przedmiotu wskazuje na takie podstawowe cele zarządzania wiedzą, jak [Grudzewski, Hejduk, 2004]: ‒ tworzenie wiedzy, ‒ identyfikacja wiedzy wartościowej i bezużytecznej, ‒ magazynowanie wiedzy, ‒ upowszechnianie i wykorzystanie wiedzy, ‒ zmniejszenie ryzyka utraty wiedzy, ‒ podniesienie przewagi organizacji. Realizacja powyższych celów może odbywać się poprzez najistotniejsze procesy zarządzania wiedzą, mianowicie: lokalizowanie, pozyskiwanie, rozwijanie, dzielenie się i upowszechnianie, wykorzystywanie i zachowywanie wiedzy [Probst, Raub, Romhardt, 2002, s. 42]. Bardzo ważnym problemem w warunkach nowej ekonomii jest wycena zasobów niematerialnych, w tym wiedzy. Najbardziej popularnym narzędziem umożliwiającym wycenę zasobów niematerialnych jest strategiczna karta wyników. Można wykazać związki, jakie zachodzą pomiędzy czterema perspektywami analizowanymi w BSC a zarządzaniem wiedzą. Organizacje wdrażające koncepcję zarządzania wiedzą potwierdzają jej skuteczność w takich obszarach jak [Spek, 2003, s. 205-217]: ‒ usprawnienie praktyk i procesów, ‒ podnoszenie zdolności i satysfakcji pracowników, ‒ wzrost satysfakcji klientów, ‒ wzrost atrakcyjności firmy dla kandydatów do pracy, ‒ rozwój działalności biznesowej, ‒ wzrost innowacyjności, Jakościowy wymiar zarządzania wiedzą – teoria i praktyka ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ ‒ 525 zwiększenie dostosowania produktów/usług względem wymagań klientów, wzrost umiejętności i wiedzy pracowników, zwiększenie wydajności i produktywności pracowników, łatwość we wprowadzaniu nowych produktów i usług, poprawa stosunków z klientami, usprawnienie pamięci organizacji, unikanie dublowania działań z zakresu B+R, zwiększenie zdolności do pozyskiwania wiedzy z zewnątrz. Rysunek 2. Zarządzanie wiedzą a Strategiczna karta wyników ST RATEG ICZNA KARTA WYNIKÓ W Perspektywa fin ansowa ZARZĄDZ ANIE W IEDZĄ W zrost wartości o rgan izacji Perspektywa klienta P oprawa re lacji z klien tami (CRM) Perspektywa procesów we wn ętrznych Doskonalenie pro cesów wewnęt rznych P erspektywa rozwoju Zarząd zanie wiedzą Źródło: [Fairchild, 2002]. W efekcie usprawnień pośrednich osiągany jest wzrost skuteczności i efektywności funkcjonowania organizacji [Malhotra, Segars, 2001, s. 185214]. Zarządzanie wiedzą to sztuka tworzenia wartości przy pomocy niematerialnych aktywów przedsiębiorstwa. To fuzja zarządzania zasobami ludzkimi, informacją przy wykorzystaniu dostępnych technologii informatycznych. Zarządzanie wiedzą stało się wyzwaniem, nową wartością, fundamentem wszystkich wewnątrz organizacyjnych działań [Skrzypek, 2004, s. 37]. Zarządzanie wiedzą może być również określane, jako wszelkie procesy i czynności związane z tworzeniem, nabywaniem, wyodrębnianiem, 526 Elżbieta Skrzypek wymianą i wykorzystywaniem wiedzy, gdziekolwiek byłaby, w celu zwiększenia sprawności, skuteczności i zdolności uczenia się organizacji [Davenport, Prusak, 1998]. Według Ellen Knapp, która pełniła funkcję wiceprezesa firmy i dyrektora ds. wiedzy w PricewaterhouseCoopers, proces zarządzania wiedzą powinien obejmować pięć etapów [Knapp, Havens 1999, s. 6]: 1. Przygotowanie się do wdrożenia własnego systemu zarządzania wiedzą, z uwzględnieniem spodziewanych rezultatów, wpływu otoczenia i wymagań przedsiębiorstwa. 2. Identyfikacja źródeł wiedzy pochodzących od ludzi i używanej technologii decydujących o stopniu innowacyjności firmy. 3. Dostosowanie systemu wynagrodzeń i nagród, tak, aby otrzymywali je nie ci, którzy posiadają wiedzę tylko dla siebie, lecz ci, którzy dzielą się nią z innymi członkami organizacji i posiadają umiejętność wykorzystania jej w praktyce gospodarczej. 4. Koncentracja na tworzeniu wartości dodanej poprzez codzienne wykorzystywanie wiedzy w praktyce dzięki posiadanemu dostępowi do odpowiednich baz danych i tym samym podnoszenie wartości firmy. 5. Stworzenie systemu motywacyjnego, który umożliwiałby pracownikom dzielenie się własną wiedzą i doświadczeniem z innymi uczestnikami organizacji. Podejście to podkreśla znaczenie transferu wiedzy oraz konieczność motywowania do niego pracowników. To unaocznia jednocześnie zasadniczą barierę skutecznego zarządzania wiedzą, jaką jest niechęć pracowników do dzielenia się wiedzą. W KPMG identyfikuje się takie procesy zarządzania wiedzą, jak: [Grudzewski, Hejduk 2004, s. 109]: ‒ tworzenie wiedzy, ‒ zastosowanie wiedzy wewnątrz organizacji, ‒ identyfikacja źródeł wiedzy zarówno osobowych, jak i nieosobowych, ‒ formalizacja wiedzy, ‒ dzielenie się i rozpowszechnianie wiedzy, ‒ uczenie się. Definiując zarządzanie wiedzą wskazuje się najczęściej na elementy dotyczące zarządzania informacją (w tym wykorzystanie technologii) oraz zarządzania pracownikami wiedzy. Zarządzanie wiedzą powinno obejmować wzajemnie uzupełniające się procesy tworzenia, gromadzenia, or- Jakościowy wymiar zarządzania wiedzą – teoria i praktyka 527 ganizowania, rozpowszechniania, użycia i eksploatacji wiedzy w trakcie funkcjonowania organizacji. Najczęściej identyfikuje takie procesy składające się na zarządzanie wiedzą, jak lokalizowanie, pozyskiwanie, rozwijanie, dzielenie się i upowszechnianie, wykorzystywanie i zachowywanie [Probst, Raub, Romhardt, 2002]. 2. Nowa ekonomia i jej wpływ na jakość W warunkach społeczeństwa wiedzy źródłem przewagi konkurencyjnej staje się wiedza, ponieważ jest ona źródłem innowacji, a przez to wpływa na zdolność do konkurowania i przyczynia się do osiągania trwałej przewagi konkurencyjnej [Kowalczyk, Nogalski, 2007, s. 37]. Wiedza posiada znaczący wpływ na podejmowane działania, decyzje oraz zachowania organizacyjne [Rowley, 20000, s. 9]. Za cechę nowej ekonomii uważa się często koncentrację na zasobach niematerialnych, a w szczególności na kapitale intelektualnym [Borowiecki, Romanowska, 2001, s. 15]. Nową ekonomię cechuje zmniejszenie znaczenia tradycyjnych gałęzi przemysłu wytwarzających produkty o niskim i średnim poziomie zaawansowania technologicznego oraz zwiększenie znaczenia nowoczesnych technologii i organizacji opartych na wiedzy, wykorzystujących informacje w kreowaniu konkurencyjności i rozwoju przedsiębiorstw. Sukces firmy XXI wieku mierzony jest sukcesami w zarządzaniu wiedzą, a także umiejętnościami wykorzystania kapitału intelektualnego firmy. Dążenie do maksymalizacji wiedzy poprzez inwestowanie w ważny człon kapitału intelektualnego, jakim jest kapitał ludzki, wydaje się potwierdzać zasadność tezy, że polskie przedsiębiorstwa po akcesji do Unii Europejskiej zapoczątkowały swą, długą drogę w kierunku GOW [Kotowicz-Jawor, 2009, s. 146]. Do cech nowej gospodarki, opartej na wiedzy zalicza się [Mikuła, Pietruszka-Ortyl, Potocki, 2002, s. 22]: ‒ globalizację, ‒ rosnącą liczbę powiązań sieciowych miedzy organizacjami, ‒ rosnącą turbulencję otoczenia, ‒ wzrost roli sektora usług kosztem rolnictwa i przemysłu, ‒ dynamiczny rozwój e-biznesu oraz zastępowanie pracy ludzkiej wyspecjalizowanym oprogramowaniem komputerowym, ‒ wiedza jest podstawowym zasobem umożliwiającym osiągnięcie przewagi konkurencyjnej, przy czym przedsiębiorstwo może ten zasób wykorzystywać coraz krócej, ponieważ skróceniu ulega cykl życia technologii, 528 ‒ Elżbieta Skrzypek inwestowanie coraz większych środków w prace badawczo-rozwojowe i edukacje w organizacjach i instytucjach państwowych, ‒ w tworzeniu wartości organizacji coraz większy udział mają zasoby niematerialne, ‒ w filozofii marketingu klient odgrywa najważniejszą rolę, stając się częścią sieci, jakie tworzy organizacja, ‒ zmienia się styl życia społeczeństw, rozwijają się sieci miedzy ludzkie, rośnie znaczenie komfortu życia. Do cech nowej ekonomii wg I. Durlika zalicza się między innymi [Knosala, 2004, s. 282]: ‒ new economy nie stanowi wytkniętego punktu docelowego w zarządzaniu firmą, jest to raczej praca twórcza mająca na celu uzyskanie satysfakcji klienta i względnie trwałej egzystencji firmy, ‒ new economy sprzyja nienaruszalności układu zmierzającego do osiągnięcia sukcesu w biznesie, ‒ new economy przedefiniowuje tradycyjne zasady ekonomiczne i posługuje się nowymi kryteriami, ‒ tradycyjne czynniki produkcji: ziemia, praca, kapitał gwałtownie stają się raczej zasobami hamującymi niż napędzającymi, centralnym zaś i kluczowym zasobem staje się wiedza, ‒ lokalny rynek pracy w warunkach funkcjonowania new economy przeradza się w rynek krajowy, kontynentalny lub globalny, ‒ produktywność i wydajność pracy będą rozwijane tak, by zapewniały przejęcie od lokalnej old economy do globalnej new economy, wskutek czego rozwój technologii i logistyki w skali globalnej, dzięki postępowi wiedzy umożliwi przeniesienie wytwarzania do najtańszego środowiska, ‒ w tzw. „wiosce globalnej dzień pracy trwa całą dobę, kierowanie produkcją w skali globalnej jest możliwe dzięki komunikacji za pośrednictwem poczty elektronicznej, Internetu o każdej porze. Nowa ekonomia według Christine Kardellant, redaktorki francuskiego miesięcznika „New Biz” może być interpretowana na cztery sposoby [Gregor, 2002, s. 55-56]: ‒ w znaczeniu popularnym nowa ekonomia odnosi się do giełdowej „banki spekulacyjnej”, towarzyszącej spółkom technologicznym i internetowym, ‒ w znaczeniu makroekonomicznym opisuje erę, w której gospodarka oparta jest na wiedzy, praktyczna aplikacja wiedzy prowadzi do wzrostu wydajności pracy, a przez to szybkiego tempa wzrostu gospo- Jakościowy wymiar zarządzania wiedzą – teoria i praktyka 529 darczego, któremu nie towarzyszy wzrost inflacji, a wskaźnik bezrobocia kształtuje się na niskim poziomie, ‒ znaczeniu mezoekonomicznym, definicja przyjmuje za nową ekonomie sektor gospodarki związany z nowymi technologiami przetwarzania informacji i komunikacji, do tego sektora należą informatyka, Internet, ‒ w znaczeniu metaekonomicznym definicja nowej ekonomii opisuje nową rzeczywistość wykreowaną przez coraz bardziej powszechne zastosowanie Internetu, odnosi się do nowych sposobów produkcji, komunikowania i dokonywania zakupów. Możliwych dzięki rewolucji technologicznej. Nowa gospodarka nie stanowi prostej kontynuacji dotychczasowych sposobów wytwarzania dóbr czy usług. Pojawia się bowiem e-gospodarka, w której procesy gospodarcze rozgrywają się w sieciach informacyjnych, np. Internecie, intranecie czy ekstranecie. Nowa gospodarka to zespół zjawisk i zależności nie tylko o charakterze ekonomicznym, ale i kulturowym, będącym efektem rozwoju technologicznego [Glińska - Neweś, 2007, s. 16]. Nowa gospodarka według F. Krawca jest wynikiem zmian spowodowanych adaptacją technologii innowacyjnych i praktyk biznesowych oraz rosnącą konkurencją globalną, prowadzących do znacznego i trwałego wzrostu wydajności [Jaki, 2007, s. 35]. Rozwój nowej gospodarki następuje najszybciej w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo, w których nastąpiła koncentracja działalności badawczo-rozwojowej oraz powstają najczęściej nowe technologie. Kraje te zdominowały generowanie, jak i transfer technologii. Do tych krajów należą w kolejności: USA, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Kanada, Holandia, Szwecja i Szwajcaria [Dziura, 2007, s. 454]. Określenie nowa gospodarka utożsamiane bywa z nowym ładem ekonomicznym. A. Toffler nową gospodarkę określa jako nowy porządek ekonomiczny trzeciej fali rozwoju społecznego i wskazuje na następujące jej determinanty: ‒ gospodarka świadczeń, w której dominuje zatrudnienie w sferze usług, ‒ gospodarka wiedzy, która zastępuje tradycyjną triadę: praca, kapitał, ziemia oraz ‒ gospodarka nadmiaru lub „nad możliwości”, określoną jako społeczeństwo dobrobytu. Na uwagę zasługują ponadto wskazane przez D. Tapscot'a poziomy nowego ładu gospodarczego: wiedza, potęga techniki cyfrowej, zmierzanie w kierunku rzeczywistości wirtualnej, molekuryzacja, integracja pracy 530 Elżbieta Skrzypek w sieci, eliminacja pośredników i funkcji pośredników, nowatorstwo, założenie, że konsument jest producentem, działania w czasie rzeczywistym, globalizacja, era niepokoju i zagrożeń [Tapscot, 10998, s. 52-58]. Tablica 1. Charakterystyka "nowej ekonomii" Trendy ekonomiczne: Era globalnych rynków, Deregulacja rynków, likwidacja monopoli państwowych na korzyść wolnorynkowej konkurencji, Zmiana systemu wynagradzania pracowników (pojawienie się pozapłacowych systemów motywacyjnych), Wzrost inwestycji w własność intelektualną organizacji zamiast w majątek trwały, Przejście w kierunku permanentnego uczenia się pracowników i mobilności. Przewartościowania i zmiany dogmatów: Odejście od własności państwowej i centralnego planowania na korzyść zasad gospodarki wolnorynkowej i prywatyzacji, Wysoka inflacja nie gwarantuje pełnego zatrudnienia a jej koszty są wysokie, Zmiany w kierunku obniżania stawek podatków, hamujących rozwój przedsiębiorczości Rezygnacja z barier celnych, Zbilansowanie budżetu zamiast deficytu. Problemy pojawiające się dla systemu statystycznego: Pojawienie się trudno mierzalnych usług, Gwałtowny wzrost ilości nowych produktów, Postępy we wdrażaniu jakości, Rosnąca rola technologii, kapitału ludzkiego i innowacji, Powstawanie nowych instrumentów finansowych i metod płatności, Zmiany w organizacji i dystrybucji, Zmiany w gospodarowaniu czasem przez ludzi. Źródło: [Fazlagić, 2000]. Nowa gospodarka jest Gospodarką Opartą na Wiedzy, a jej podstawowymi filarami są: ‒ system innowacyjności, ‒ system edukacyjno-szkoleniowy, ‒ system informacyjno-komunikacyjny oraz zarządzanie wiedzą na poziomie informacji [Grudzewski, Hejduk, 2007, s. 10]. Wprowadzanie systemów zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwach w skali świata trwa od ponad 20 lat, dlatego zwrócono się do najlepszych polskich przedsiębiorstw z pytaniem o przyczyny coraz szerszego wpro- Jakościowy wymiar zarządzania wiedzą – teoria i praktyka 531 wadzania zarządzania wiedzą lub elementów tego zarządzania w przedsiębiorstwach. Rysunek 3. Przyczyny coraz szerszego wprowadzania zarządzania wiedzą lub elementów tego zarządzania w przedsiębiorstwach Zmiany w bliższym i dalszym otoczeniu, narastająca konkurencja Rosnąca rola wiedzy Zwiększenie wartości i efektywności przedsiębiorstwa Potrzeba doskonalenia kadry 3,8 4,1 4,3 4,3 4,1 Potrzeba ustawicznego uczenia się Potrzeba dzielenia się wiedzą 3,7 Wiedza jako najważniejszy zasób 3,8 Świadomość przedsiębiorstwa Wymóg kontrahentów 3,4 2,6 Wymóg XXI wieku 3,4 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 Średnia ocena Źródło: Opracowanie własne w oparciu o wyniki badań. Najwyżej oceniono zwiększenie wartości i efektywności przedsiębiorstwa możliwych do uzyskania wskutek wdrożenia zarządzania wiedzą lub jego elementów oraz potrzebę doskonalenia kadry (4,3). Rosnąca rola wiedzy i potrzeb ustawicznego uczenia się (4,1), zmiany w bliższym i dalszym otoczeniu, narastająca konkurencja oraz traktowanie wiedzy jako najważniejszego zasobu (po 3,8). Trochę niżej oceniono zarządzanie wiedzą jako wymóg XXI wieku (3,4) i na takim samym poziomie oceniono świadomość przedsiębiorstwa w kwestii potrzeby wprowadzania zarządzania wiedzą lub jego elementów w przedsiębiorstwie (3,4). Zaskakująco niskie oceny przypisano wymogom kontrahentów w kwestii zarządzania wiedzą w organizacjach, była to najniższa ocena i wynosiła 2,6. Wydaje się, że z czasem, gdy systemy zarządzania wiedzą będą powszechniejsze, być może poddawane certyfikacji, to i wymogi stawiane kontrahentom będą wyższe, podobnie działo się w przypadku systemów zarządzania jakością. Zakończenie W warunkach nowej gospodarki rośnie znaczenie wiedzy jako zasobu niematerialnego o charakterze strategicznym. Zarządzanie wiedzą staje się ważnym podsystemem zarządzania. Przynosi ono określone korzyści or- 532 Elżbieta Skrzypek ganizacjom, które wdrożyły system zarządzania wiedzą lub jego elementy. Korzyści te odnoszą się do sfery ekonomicznej, organizacyjnej, społecznej i techniczno-technologicznej. Zarządzanie wiedzą ma charakter wieloaspektowy, wymaga wyodrębnienia podstawowych obszarów zarządzania wiedzą. Zarządzanie wiedzą umożliwia doskonalenie funkcjonowania wszystkich procesów w organizacjach i wpływa na ich jakość i efektywność. Literatura 1. Armstrong M. (2001), Zarządzania zasobami ludzkimi, Oficyna Ekonomiczna, Kraków. 2. Bal-Woźniak T. (2004), Mechanizmy kreacji kapitału intelektualnego odpowiadające potrzebom gospodarki opartej na wiedzy, [w:] Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Woźniak M.G. (red.), Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów. 3. Błaszczuk A., Brdulak J.J., Guzik M., Pawluczuk A. (2004), Zarzą-dzanie wiedzą w polskich przedsiębiorstwach, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa. 4. Borowiecki R., Romanowska M. (2001), Wstęp, [w:] System informacji strategicznej. Wywiad gospodarczy a konkurencyjność przedsiębiorstwa, Borowiecki R., Romanowska R. (red.), Difin, Warszawa. 5. Davenport T.H., Prusak L.(1998), Working Knowledge: How Organizations Manage What They Know, Harvard Business School Press, Boston, MA. 6. Dziura M. (2007), Transfer technologii w gospodarce światowej: Trendy i implikacje dla konkurencyjności krajów Grupy Wyszehradzkiej, [w:] Potencjał restrukturyzacji w warunkach globalizacji i nowej gospodarki, Borowiecki R., Jaki A. (red.), Uniwersytet Ekonomiczny, Kraków. 7. Fairchild A.M. (2002), Knowledge Management Metrics via a Balanced Scorecard Methodology, [w:] Proceedings of the 35th Annual Hawaii International Conference on System Sciences, IEEE, New York. 8. Fazlagić A. (2000), Społeczeństwo wiedzy, „Problemy Jakości”, nr 4. 9. Glińska-Neweś A. (2007), Kulturowe uwarunkowania zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie, TNOIK „Dom Organizatora” Toruń. 10. Gold A., Malhotra H., Segars A.H. (2001), Knowledge management: An organizational capabilities perspective, „Journal of Management Information Systems”, vol. 18, no. 1, McGraw-Hill/Irwin, New York. Jakościowy wymiar zarządzania wiedzą – teoria i praktyka 533 11. Gregor B. (2002), Globalne społeczeństwo informacyjne a nowa gospodarka, [w:] Zarządzanie przyszłością przedsiębiorstwa, Skrzypek E. (red.), UMCS, Lublin. 12. Grudzewski W.M., Hejduk I.K. (2004), Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwach, Difin, Warszawa. 13. Grudzewski W.M., Hejduk I.K. (2007), Systemy zarządzania wiedzą – nowy paradygmat czy wyzwanie, [w:] Przedsiębiorstwo przyszłości- fikcja czy rzeczywistość, Hejduk I. (red.), Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa. 14. Jaki A. (2007), Globalizacja i nowa gospodarka – nowe wyzwanie dla funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstw, [w:] Potencjał restrukturyzacji w warunkach globalizacji i nowej gospodarki, Borowiecki R., Jaki A. (red.), Uniwersytet Ekonomiczny, Kraków. 15. Knosala R.(2004), Komputerowo zintegrowane zarządzanie, WNT Warszawa. 16. Kotowicz-Jawor J. (2009), Polskie przedsiębiorstwa na drodze do GOW, [w:] GOW – wyzwanie dla Polski, Kotowicz-Jawor J. (red.), PTE Warszawa. 17. Kowalczyk A., Nogalski A. (2007), Zarządzanie wiedzą, koncepcje i narzędzia, Difin, Warszawa. 18. Kwiatkowski S. (2000), Przedsiębiorczość intelektualna, PWN Warszawa. 19. Mikuła B. (2007), Od strategicznego do operacyjnego zarządzania wiedzą, [w:] Zarządzanie wiedzą. Wybrane problemy, Leja K., Szuwarzyński A. (red.), Wyd. Katedra Zarządzania Wiedzą i Informacją, Politechnika Gdańska, Gdańsk. 20. Mikuła B, Pietruszka-Ortyl A, Potocki A.(2002), Zarządzanie przedsiębiorstwem XXXI wieku. Wybrane koncepcje i metody, Difin Warszawa 2002. 21. Murray P. Myers A. (1997), The Facts about Knowledge, Information strategy – special report. 22. Probst G., Raub S., Romhardt K. (2002), Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków. 23. Rowley J. (2000), From learning organization to knowledge entrepreneur, „Journal of Knowledge Management”, vol. 4, iss. 1, McGraw-Hill/ Irwin, New York. 24. Skrzypek E. (2004), Zamojskie Studia i Materiały, Wiedza i kapitał intelektualny jako źródło sukcesu przedsiębiorstwa, [w:] Ćwika W., Szymański Z. Ired.), Wyd. Centrum Badawczo-Szkoleniowe, Zamość. 534 Elżbieta Skrzypek 25. Skrzypek E. (2011), Gospodarka oparta na wiedzy i jej wyznaczniki, [w:] Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy. Społeczeństwo informacyjneregionalne aspekty rozwoju, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów. 26. Spek R., Carter G. (2003), A survey on good practices in knowledge management in European companies, [w:] Knowledge Management, Concepts and practices, Mertins K., Heising P., Vorbeck J. (red.), Springer, Berlin. 27. Tapscot D. (1998), Gospodarka cyfrowa. Nadzieje i niepokoje ery świadomości systemowej, Wydawnictwo Business Press, Warszawa. Streszczenie W referacie ukazano istotę wiedzy we współczesnym świecie. Wskazano na rosnące znaczenie tego ważnego zasobu niematerialnego w warunkach nowej ekonomii. Pokazano wpływ nowej ekonomii na jakość zarządzania organizacjami. Przedstawiono wybrane problemy od strony teoretycznej i praktycznej. Przedstawiono opinie przedsiębiorstw dotyczące czterech aspektów zarządzania wiedzą tj. funkcjonalnego, procesowego, instrumentalnego i instytucjonalnego oraz wskazano na przesłanki rosnącego zainteresowania się zarządzaniem wiedzą w organizacjach. Słowa kluczowe wiedza, zarządzanie wiedzą, nowa ekonomia Quality dimension of knowledge management – theory and practice (Summary) The paper presents the nature and role of knowledge in the new economy. In contemporary global economy intangible assets such as knowledge, intellectual capital and information have become the ultimate resources. The paper addresses the influence the new economy on management practice and new ways organizations are managed and run both on theoretical grounds and in practice. Feedback from enterprises on four aspects of knowledge management: functional, processes, instrumental and institutional aspects is presented. Keywords knowledge, knowledge management, new economy
