Wydawnictwo Lekarskie PZWL

ki
e
PZ
W
L
Spis treści tomu 1
rs
Rozdział 1. Ciąża o przebiegu prawidłowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.1.1. Przygotowanie komórki jajowej do zapłodnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.2. Przygotowanie plemników do zapłodnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.3. Penetracja plemników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.4. Zapobieganie polispermii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.5. Fuzja gamet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.6. Następstwa zapłodnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
2
3
3
4
5
1.2. Płód i popłód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.2.1. Rozwój oraz budowa zarodka i płodu Anna Roztocka . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2.2. Rozwój, budowa i hormonalna czynność popłodu Piotr Oszukowski . . . . . . 1.2.3. Płyn owodniowy Agata Szpera-Goździewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
17
22
1.3. Immunologia ciąży Łukasz Wicherek, Danuta Kowalczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
29
41
43
ct
w
o
Le
ka
1.1. Zapłodnienie Leszek Pawelczyk, Monika Serdyńska-Szuster . . . . . . . . . . . . . . . . . ni
1.3.1. Tolerancja immunologiczna matki względem antygenów płodu . . . . . . . . . 1.3.2. Rola komórek układu odpornościowego matki w przebiegu porodu . . . . . . 1.3.3. Perspektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . aw
1.4. Zmiany ustrojowe w przebiegu ciąży Agata Szpera-Goździewicz . . . . . . . . . . 45
1.4.1. Układ sercowo-naczyniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.2. Układ krzepnięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.3. Układ oddechowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.4. Układ moczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.5. Układ pokarmowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.6. Gruczoły wydzielania wewnętrznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.7. Układ mięśniowo-szkieletowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.8. Oko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.9. Zmiany w metabolizmie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4.10. Przepływ krwi przez macicę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
48
49
51
53
54
56
57
57
59
1.5. Rozpoznanie ciąży i ustalenie terminu porodu Robert Z. Spaczyński . . . . . . 59
59
yd
W
1
1.5.1. Objawy podmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XII
60
61
62
1.6.Organizacja opieki medycznej nad kobietą w ciąży Grzegorz H. Bręborowicz,
Wiesław Markwitz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
63
65
66
67
1.6.1. Ocena czynników ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6.2. Ocena stanu organizacji opieki perinatalnej w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.6.3. Opieka przedporodowa w ciąży o prawidłowym przebiegu . . . . . . . . . . . . . 1.6.4. Promocja prawidłowych zachowań w ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.7.Żywienie w czasie ciąży i połogu Grzegorz H. Bręborowicz, Mariola Ropacka-Lesiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
73
75
75
76
81
82
83
ka
rs
ki
e
1.7.1. Okres przedkoncepcyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7.2. Metabolizm w okresie ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7.3. Zapotrzebowanie na energię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7.4. Struktura spożycia podstawowych składników pokarmowych . . . . . . . . . . . 1.7.5. Suplementacja żywienia w okresie ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7.6. Połóg – okres karmienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.7.7. Konsekwencje nieprawidłowego odżywiania się w czasie ciąży . . . . . . . . . . 85
2.1. Poronienie Jana Skrzypczak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
2.1.1. Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. Rodzaje poronień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3. Etiopatogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.4. Poronienie a wiek kobiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.5. Mechanizm poronienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.6. Czynniki rokownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.7. Profilaktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.8. Wskazówki praktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.9. Sytuacja kliniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
85
86
89
90
90
91
91
91
2.2. Ciąża ektopowa Jana Skrzypczak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
o
w
ct
ni
2.2.1. Etiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2. Umiejscowienie ciąży ektopowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Metody diagnozowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.4. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.5. Wpływ leczenia ciąży ektopowej na potencjał rozrodczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.6. Powikłania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.7. Sytuacja kliniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . aw
Le
Rozdział 2. Ciąża o przebiegu nieprawidłowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . yd
W
L
1.5.2. Objawy przedmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5.3. Pewne objawy przedmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.5.4. Ustalenie terminu porodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PZ
W
Spis treści tomu 1
92
93
93
95
99
99
100
2.3. Nieprawidłowy czas trwania ciąży Jarosław Kalinka, Adam Bitner . . . . . . . . . 100
2.3.1. Poród przedwczesny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.2. Ciąża przeterminowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
114
2.4. Niepowściągliwe wymioty ciężarnych Beata Kubiaczyk-Paluch . . . . . . . . . . . . 115
116
116
117
2.4.1. Etiopatogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.2. Rozpoznanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.3. Postępowanie terapeutyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII
2.5. Konflikt serologiczny Mirosław Wielgoś, Longin Marianowski . . . . . . . . . . . . . . 118
2.5.1. Etiopatogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2. Diagnostyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.3. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.4. Profilaktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
119
121
122
2.6.Krwawienia w II i III trymestrze ciąży Grzegorz Kruszyński, Grzegorz H. Bręborowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
124
127
130
131
131
132
PZ
W
e
2.6.1. Łożysko przodujące (placenta praevia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.2. Łożysko wrośnięte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.3. Przedwczesne oddzielenie łożyska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.4. Naczynia przodujące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.5. Pęknięcie macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6.6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7. Wielowodzie – małowodzie Krzysztof Preis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
133
135
rs
ki
2.7.1. Wielowodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.7.2. Małowodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8. Ciąża wielopłodowa Witold Malinowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
136
140
141
141
141
143
143
147
157
ct
w
o
Le
ka
2.8.1. Powstawanie ciąży wielopłodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.2. Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.3. Jatrogenna ciąża wielopłodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.4. Ciąża bliźniacza heterotopowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.5. Popłody ciąż bliźniaczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.6. Określanie zygotyczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.7. Rozpoznanie ciąży wielopłodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.8. Powikłania w przebiegu ciąży wielopłodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.9. Wady rozwojowe i anomalie chromosomalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.8.10. Umieralność okołoporodowa płodów i noworodków pochodzących z ciąż
wielopłodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
160
2.9.1. Definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.9.2. Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.9.3. Etiopatogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.9.4. Rozpoznanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.9.5. Opieka w ciąży powikłanej obumarciem płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.9.6. Prowadzenie ciąży u kobiety z obumarciem płodu w wywiadzie . . . . . . . . . 2.9.7. Ciąża wielopłodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
161
161
163
163
164
165
2.10.Koagulopatie położnicze Joanna Świder-Musielak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
2.10.1. Układ hemostazy w ciąży o przebiegu prawidłowym . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.10.2. Koagulopatie położnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.10.3. Trombofilie wrodzone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
167
184
2.11.Nieprawidłowe wzrastanie płodu: hipotrofia i hipertrofia Dorota Bomba-Opoń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
190
191
aw
ni
2.9. Obumarcie płodu Anna Dera-Szymanowska, Grzegorz H. Bręborowicz . . . . . . . . yd
W
L
Spis treści tomu 1
2.11.1. Definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.11.2. Etiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIV
192
195
2.12.Niewydolność cieśniowo-szyjkowa Grzegorz H. Bręborowicz . . . . . . . . . . . . . 197
2.12.1. Definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.12.2. Etiopatogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.12.3. Rozpoznanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.12.4. Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.12.5. Rokowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
198
198
199
201
2.13.Przedwczesne pęknięcie błon płodowych Przemysław Oszukowski, Agnieszka
Pięta-Dolińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
2.13.1. Definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.13.2. Budowa błon płodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.13.3. Etiopatogeneza przedwczesnego pęknięcia błon płodowych . . . . . . . . . . . 2.13.4. Rozpoznanie i postępowanie diagnostyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.13.5. Rozpoznanie różnicowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.13.6. Powikłania przedwczesnego odpływania płynu owodniowego . . . . . . . . . . 2.13.7. Leczenie i postępowanie położnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
202
202
203
203
203
205
Rozdział 3. Choroby współistniejące z ciążą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
3.1. F
armakoterapia w okresie ciąży Marzena Dworacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
209
PZ
W
e
ki
rs
ka
Le
3.1.1. Teratogenność – działanie embrio- i fetotoksyczne leków . . . . . . . . . . . . . . 3.1.2. Klasyfikacja leków pod względem ich potencjalnego wpływu na zarodek lub
płód . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.3. Leki stosowane w leczeniu niektórych objawów i schorzeń występujących
w przebiegu ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.4. Ogólne zasady stosowania leków w okresie ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o
ct
3.2.Nadciśnienie tętnicze Jan Oleszczuk, Bożena Leszczyńska-Gorzelak, Radzisław
Mierzyński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
222
222
3.3. Choroby wątroby w ciąży Mateusz Madejczyk, Marian Grzymisławski . . . . . . . . 239
3.3.1. Choroby wątroby występujące tylko w ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3.2. Choroby wątroby współistniejące z ciążą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
245
3.4. Choroby układu moczowego Andrzej K. Bręborowicz, Grzegorz H. Bręborowicz .
247
247
248
249
249
250
251
251
251
252
ni
223
224
yd
W
215
3.2.1. Nadciśnienie tętnicze przewlekłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2. Stan przedrzucawkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3. Stan przedrzucawkowy współwystępujący z przewlekłym nadciśnieniem
tętniczym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . aw
L
2.11.3. Hipotrofia płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.11.4. Hipertrofia płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w
Spis treści tomu 1
3.4.1. Bakteriomocz bezobjawowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.2. Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.3. Ostre zapalenie pęcherza moczowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.4. Ostra niewydolność nerek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.5. Przewlekłe choroby nerek w ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.6. Zespół nerczycowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.7. Kamica moczowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.8. Ciąża u kobiet po przeszczepie nerki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.9. Hemodializa w ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Spis treści tomu 1
XV
3.5. Choroby układu sercowo-naczyniowego Romuald Ochotny . . . . . . . . . . . . . . 252
3.5.1. Diagnostyka układu krążenia u kobiet w ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.2. Ocena ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.3. Metody zapobiegania ciąży lub zakończenia ciąży u pacjentek z chorobą serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.4. Wybrane schorzenia układu krążenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
254
3.6.Choroby układu krwiotwórczego Agata Szpera-Goździewicz . . . . . . . . . . . . . . 264
3.6.1. Niedokrwistość z niedoboru żelaza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6.2. Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6.3. Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6.4. Niedokrwistość poporodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
267
268
269
3.7. Cukrzyca Ewa Wender-Ożegowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
3.7.1. Cukrzyca a zmiany metaboliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.2. Ciąża u kobiety chorej na cukrzycę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.3. Noworodek matki chorującej na cukrzycę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.4. Postępowanie u pacjentki z cukrzycą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.5. Cukrzyca ciążowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
272
277
282
287
3.8.Choroby gruczołów dokrewnych Krzysztof Drews, Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
3.8.1. Choroby gruczołu tarczowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8.2. Choroby przysadki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.8.3. Choroby nadnerczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
295
296
3.9.Choroby autoimmunologiczne Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz, Krzysztof
Drews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
L
PZ
W
e
ki
rs
ka
Le
3.10.Nowotwory Wiesław Markwitz, Grzegorz H. Bręborowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
307
308
309
310
310
311
312
ni
ct
w
298
301
303
304
304
305
306
3.10.1. Nowotwory jajnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.10.2. Nowotwory sutka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.10.3. Nowotwory szyjki macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.10.4. Czerniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.10.5. Nowotwory układu krwionośnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.10.6. Rak jelita grubego i odbytnicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.10.7. Postępowanie w przypadku nowotworów u kobiet w ciąży . . . . . . . . . . . . yd
W
256
257
3.9.1. Zespół antyfosfolipidowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.9.2. Małopłytkowość samoistna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.9.3. Toczeń rumieniowaty układowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.9.4. Twardzina układowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.9.5. Reumatoidalne zapalenie stawów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.9.6. Miastenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.9.7. Pemfigoid ciężarnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . aw
o
3.11.Choroby układu oddechowego Mariola Ropacka-Lesiak, Karolina Gruca-Stryjak .
314
314
317
321
3.11.1. Astma oskrzelowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.11.2. Zapalenie płuc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.11.3. Aspiracyjne zapalenie płuc (zespół Mendelsona) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.11.4. Niekardiogenny obrzęk płuc – ARDS (zespół ostrej niewydolności oddechowej) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
XVI
324
325
3.12.Zakażenia i zarażenia Dorota Nowakowska, Jan Wilczyński . . . . . . . . . . . . . . . . 326
3.12.1. Zakażenia bakteriami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.12.2. Zakażenia wirusami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.12.3. Zarażenia pierwotniakami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.12.4. Zarażenia grzybami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
333
345
348
3.13.Choroby neurologiczne w przebiegu ciąży Michał K. Owecki, Wojciech Kozubski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
3.13.1. Choroby naczyniowe mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.13.2. Choroby nerwowo-mięśniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.13.3. Guzy mózgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.13.4. Bóle głowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.13.5. Padaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.13.6. Stwardnienie rozsiane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
354
357
358
359
360
Rozdział 4. Poród . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
4.1. Anatomia położnicza Wiesław Markwitz, Mariola Ropacka-Lesiak . . . . . . . . . . . 363
4.1.1. Miednica kostna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.2. Budowa kanału rodnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.3. Mięśnie i więzadła miednicy mniejszej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.4. Narządy płciowe zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.5. Narządy płciowe wewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.6. Stosunki otrzewnowe miednicy mniejszej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.7. Anatomia płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
363
368
369
370
373
374
4.2. Poród prawidłowy Mariola Ropacka-Lesiak, Grzegorz H. Bręborowicz . . . . . . . . . 375
4.2.1. Badanie i postępowanie wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.2. Przebieg porodu fizjologicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
381
4.3. Poród nieprawidłowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
4.3.1. Znieczulenie w czasie porodu Michał Gaca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.2. Miednicowe położenie płodu Witold Malinowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.3. Poród w nieprawidłowym ułożeniu płodu Krzysztof Szymanowski . . . . . . . . 4.3.4. Poród w nieprawidłowych ustawieniach płodu Krzysztof Szymanowski . . . . 4.3.5. Poród w ciąży wielopłodowej Witold Malinowski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3.6. Poród po cięciu cesarskim Grzegorz H. Bręborowicz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
395
407
417
421
428
4.4. Poród patologiczny Krzysztof Czajkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
4.4.1. Zaburzenia czynności skurczowej mięśnia macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.4.2. Nieprawidłowy przebieg III okresu porodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
435
4.5. Operacje położnicze Grzegorz H. Bręborowicz, Andrzej K. Bręborowicz . . . . . . . . 438
438
442
445
450
W
PZ
W
e
ki
ka
Le
o
w
ct
ni
yd
aw
L
3.11.5. Gruźlica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.11.6. Sarkoidoza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rs
Spis treści tomu 1
4.5.1. Cięcie cesarskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5.2. Wyciągacz próżniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5.3. Operacja kleszczowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5.4. Operacje w położeniu poprzecznym płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVII
Spis treści tomu 1
451
452
453
454
457
4.6. Krwotoki poporodowe Grzegorz Kruszyński, Grzegorz H. Bręborowicz . . . . . . . . 459
465
5.1. Fizjologia połogu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
5.1.1. Połogowe zmiany ogólnoustrojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.2. Laktacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.3. Połogowe zmiany w narządach płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.4. Postępowanie w połogu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
466
468
469
5.2. Powikłania połogowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
5.2.1. Zakażenie połogowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2. Choroba zakrzepowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.3. Późne krwawienia poporodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.4. Zaburzenia laktacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
474
475
475
5.3. Leki w okresie laktacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
477
477
477
478
ka
rs
ki
e
Rozdział 5. Połóg Elżbieta Ronin-Walknowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o
Le
5.3.1. Wybrane grupy leków możliwe do zastosowania podczas laktacji . . . . . . . . 5.3.2. Szczepienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.3. Antykoncepcja w okresie karmienia piersią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.4. Karmienie piersią a badania radiologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w
Rozdział 6. Diagnostyka rozwoju i stanu płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479
6.1. Niedotlenienie płodu Andrzej K. Bręborowicz, Grzegorz H. Bręborowicz . . . . . . . 479
480
481
484
484
aw
ni
ct
6.1.1. Transport gazów między matką a płodem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.2. Mechanizmy kontroli układu krążenia płodu a niedotlenienie . . . . . . . . . . . 6.1.3. Potencjalne przyczyny niedotlenienia w czasie porodu . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.4. Kliniczne aspekty rozpoznania niedotlenienia w ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2. Diagnostyka prenatalna Piotr Sieroszewski, Elżbieta Baś-Budecka . . . . . . . . . . . 485
485
489
6.2.1. Nieinwazyjne metody diagnostyki prenatalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.2. Inwazyjne metody diagnostyki prenatalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . yd
W
L
4.5.5. Dystocja barkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5.6. Wynicowanie macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5.7. Okołoporodowe wycięcie macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5.8. Nacięcie krocza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5.9. Postępowanie w przypadku wypadniętej pępowiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PZ
W
6.3.Badanie równowagi kwasowo-zasadowej Beata Kubiaczyk-Paluch, Andrzej K.
Bręborowicz, Grzegorz H. Bręborowicz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 490
490
490
492
6.3.1. Pobieranie krwi płodu w trakcie kordocentezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.2. Badanie krwi włośniczkowej ze skalpu płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.3.3. Ocena krwi pępowinowej po porodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4. O
cena aktywności ruchowej płodu Andrzej K. Bręborowicz, Beata Kubiaczyk-Paluch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
493
494
6.4.1. Ocena ruchów płodu przez ciężarną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.2. Aktografia i kardiotokografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVIII
496
498
6.5. Ocena czynności serca płodu w czasie ciąży i porodu Jerzy Sikora . . . . . . . 498
6.5.1. Osłuchiwanie czynności serca płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.5.2. Kardiotokografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.5.3. Elektrokardiografia płodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
502
525
6.6. Ultrasonografia w położnictwie Mariola Ropacka-Lesiak, Marek Pietryga . . . . 527
529
531
541
543
543
PZ
W
6.6.1. USG w I trymestrze ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.6.2. USG w II i III trymestrze ciąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.6.3. Terapia wewnątrzmaciczna a USG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.6.4. USG przedporodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.6.5. USG w trakcie porodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ki
544
6.7.1. Podstawy fizyczne badań dopplerowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.7.2. Rodzaje badań dopplerowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.7.3. Diagnostyka dopplerowska w położnictwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544
545
546
6.8. Biochemiczna ocena rozwoju ciąży Joanna Kempiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553
553
557
558
559
560
ka
rs
6.7. Z
astosowanie badań dopplerowskich w położnictwie Mariusz Dubiel, Szymon Bednarek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w
o
Le
6.8.1. Oznaczenia hormonalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.8.2. Hormony steroidowe łożyska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.8.3. Alfa-fetoproteina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.8.4. Oznaczenia enzymatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.8.5. Oznaczenia innych substancji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ct
Rozdział 7. Noworodek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
563
7.2. Podstawy patologii noworodka Marta Szymankiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
  7.2.1. Krwiak podokostnowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   7.2.2. Złamanie obojczyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   7.2.3. Porażenie nerwu twarzowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   7.2.4. Zespół zaburzeń oddychania (ZZO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   7.2.5. Zespół aspiracji smółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   7.2.6. Zapalenie płuc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   7.2.7. Dysplazja oskrzelowo-płucna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   7.2.8. Żółtaczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   7.2.9. Przetrwały przewód tętniczy (PDA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.10. Martwicze zapalenie jelit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.11. Krwawienia śródczaszkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568
568
569
569
571
572
573
575
576
577
578
Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581
aw
ni
7.1.Adaptacja noworodka do życia zewnątrzmacicznego Janusz Gadzinowski,
Bogumiła Stoińska, Marta Szymankiewicz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . yd
W
494
L
6.4.3. Profil biofizyczny płodu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.4. Postępowanie kliniczne w zależności od wyniku badania profilu biofizycznego płodu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4.5. Stany zachowywania się płodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e
Spis treści tomu 1
ki
e
PZ
W
L
Spis treści tomu 2
1
1.1. Jajnik (ovarium, oophoron) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
ka
rs
Rozdział 1. Rozwój, budowa i fizjologia żeńskich narządów płciowych  
Helena Kędzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3.Macica (uterus, metra, hystera) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Le
1.2.Jajowód (salpinx, oviductus, tuba uterina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.5.Srom (vulva, pudendum femininum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.6. Krocze (perineum) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.7. Dno miednicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.8.Miednica kostna (pelvis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
ct
w
o
1.4.Pochwa (vagina, kolpos) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.10.Unerwienie narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Rozdział 2. Cykl miesiączkowy Leszek Pawelczyk, Beata Banaszewska . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.1.Układ podwzgórzowo-przysadkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1.Podwzgórze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2.Przysadka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
17
21
2.2.Hormony steroidowe jajnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1.Estrogeny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2.Gestageny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3.Androgeny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
25
26
27
2.3.
27
27
29
30
W
yd
aw
ni
1.9.Unaczynienie narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cykl jajnikowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.1.Faza folikularna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.2.Owulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.3.Faza lutealna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X
30
30
31
31
31
2.5. Cykl szyjkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
L
Cykl endometrialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1.Faza miesiączkowa (1.–5. dzień cyklu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.2.Faza proliferacyjna (6.–13. dzień cyklu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.3.Faza owulacyjna (14. dzień cyklu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.4.Faza sekrecyjna (15.–28. dzień cyklu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . PZ
W
2.4.
Spis treści tomu 2
33
3.1.Podział wad macicy i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.2.Wrodzony brak macicy i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1.Diagnostyka wrodzonego braku macicy i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2.Leczenie wrodzonego braku macicy i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
34
35
3.3. Wady obstrukcyjne macicy i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.1.Diagnostyka wad obstrukcyjnych macicy i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2.Leczenie wad obstrukcyjnych macicy i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
36
37
3.4. Wady macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.1.Diagnostyka wad macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.2.Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
38
39
3.5. Wady pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Rozdział 4. Zaburzenia statyki żeńskich narządów płciowych Andrzej Skręt, Joanna
Skręt-Magierło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
41
41
42
42
4.2.Nieprawidłowości statyki narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.1.Częstość występowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.2.Rozpoznanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.3.Leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.4.Profilaktyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
45
46
50
56
Rozdział 5. Zakażenia i zarażenia żeńskich narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . 59
5.1.Zapalenia w obrębie żeńskich narządów płciowych Romuald Dębski . . . . . . . . . 5.1.1.Zapalenie sromu, pochwy i szyjki macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.2.Zapalenia górnego odcinka narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.3.Zakażenie rany pooperacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
60
66
70
5.2.
71
71
71
73
ct
w
Fizjologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.1.Prawidłowe położenie macicy i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.2.Siły oddziałujące na narządy płciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.3.Aparat utrzymujący narządy płciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W
yd
aw
ni
4.1.
o
Le
ka
rs
ki
e
Rozdział 3. Wady wrodzone żeńskich narządów płciowych Zbigniew Friebe, Karina Kapczuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . horoby przenoszone drogą płciową Grzegorz Jakiel, Aneta Słabuszewska-Jóźwiak .
C
5.2.1.Epidemiologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2.Wywiad i badanie pacjenta z STD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.3.Kliniczny podział chorób przenoszonych drogą płciową . . . . . . . . . . . . . . . . XI
Rozdział 6. Urologia ginekologiczna Jan Kotarski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
6.1.Nietrzymanie moczu u kobiet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.1.Fizjologia mikcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.2.Etiopatogeneza nietrzymania moczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.3.Diagnostyka nietrzymania moczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.4.Profilaktyka nietrzymania moczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.5.Leczenie nietrzymania moczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
79
80
82
83
83
PZ
W
L
Spis treści tomu 2
e
6.2.Uszkodzenia układu moczowego (przetoki moczowo-płciowe) . . . . . . . . . . . 6.2.1.Etiologia przetok moczowo-płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.2.Klasyfikacja uszkodzeń układu moczowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.3.Objawy przetok moczowo-płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.4.Rozpoznawanie przetok moczowo-płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.5.Leczenie uszkodzeń układu moczowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
7.1.Neuroendokrynologia i regulacja osi podwzgórze – przysadka – jajnik Błażej
Męczekalski, Agnieszka Podfigurna-Stopa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.1.Neuroendokrynologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.2.Oś podwzgórze–przysadka–jajnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.3.Regulacja osi podwzgórze–przysadka–jajnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
91
91
93
7.2.Podstawy diagnostyki w endokrynologii ginekologicznej Adam Czyżyk, Błażej
Męczekalski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.1.Badanie podmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.2.Badanie przedmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.3.Badania hormonalne i biochemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.4.Diagnostyka obrazowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.5.Zabiegi diagnostyczne w endokrynologii ginekologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
95
96
98
101
101
7.3.Zaburzenia miesiączkowania Agnieszka Podfigurna-Stopa, Błażej Męczekalski . . . . 7.3.1.Klasyfikacja zaburzeń miesiączkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.2.Pierwotny brak miesiączki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.3.Wtórny brak miesiączki, nieregularne miesiączki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.4.Nieprawidłowe krwawienia maciczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.5.Zespół napięcia przedmiesiączkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
102
102
102
103
104
7.4.
Zaburzenia rozwoju płci Adam Czyżyk, Błażej Męczekalski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.1.Różnicowanie płciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.2.Zaburzenia rozwoju płci z kariotypem 46,XX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.3.Zaburzenia rozwoju płci z kariotypem 46,XY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.4.Zaburzenia aktywności androgenów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.5.DSD zależne od chromosomów płci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
104
108
110
111
112
7.5.Hipogonadyzm hipogonadotropowy Agnieszka Podfigurna-Stopa, Błażej Męczekalski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5.1.Etiologia hipogonadyzmu hipogonadotropowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5.2.Choroby podwzgórza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.5.3.Choroby przysadki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
112
113
115
aw
ni
ct
w
o
Le
ka
rs
ki
Rozdział 7. Endokrynologia ginekologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . yd
W
88
88
88
88
89
89
XII
Spis treści tomu 2
117
117
120
7.7.Hiperandrogenizacja i zespół policystycznych jajników Krzysztof Katulski, Adam
Czyżyk, Błażej Męczekalski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.7.1.Objawy hiperandrogenizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.7.2.Zespół policystycznych jajników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.7.3.Hormonalnie czynne guzy jajnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.7.4.Hiperandrogenizacja nadnerczowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
121
122
127
128
7.8.
Okres menopauzy Błażej Męczekalski, Krzysztof Katulski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.8.1.Podłoże hormonalne, objawy i konsekwencje menopauzy . . . . . . . . . . . . . . 7.8.2.Okres menopauzy a ośrodkowy układ nerwowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.8.3.Okres menopauzy a skóra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.8.4.Okres menopauzy a układ moczowo-płciowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.8.5.Okres menopauzy a układ kostny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.8.6.Okres menopauzy a układ sercowo-naczyniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.8.7.Leczenie zmian związanych z menopauzą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
132
133
133
133
134
134
135
7.9.Leczenie hormonalne w endokrynologii ginekologicznej Adam Czyżyk, Błażej
Męczekalski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.9.1.Natywna gonadoliberyna (GnRH) i jej analogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.9.2.Gonadotropiny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.9.3.Leki obniżające stężenie prolaktyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.9.4.Leki antyandrogenne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.9.5.Hormonalna terapia zastępcza i terapia estrogenowo-progestagenowa . . . . 7.9.6.Leki stosowane w leczeniu insulinooporności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
135
136
137
138
139
140
PZ
W
e
ki
rs
ka
Le
o
141
  8.1.Diagnostyka niepłodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
ct
w
Rozdział 8. Niepłodność Marian Szamatowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
  8.3.Niepłodność idiopatyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
  8.4.Zaburzenia fazy lutealnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
aw
ni
  8.2.Metody leczenia niepłodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   8.5.Oligoowulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
  8.6.Anowulacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
  8.7.Czynnik jajowodowy niepłodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
  8.8.Czynnik maciczny niepłodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
  8.9.Czynnik szyjkowy niepłodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
8.10.Endometrioza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
8.11.Czynnik męski niepłodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
8.12. Skuteczność postępowania terapeutycznego w leczeniu niepłodności . . . . . . 8.12.1.Szanse terapeutyczne w przypadku jajnikowego czynnika niepłodności . . 8.12.2.Szanse terapeutyczne w przypadku jajowodowego czynnika niepłodności . . 149
150
150
yd
W
L
7.6.Hipogonadyzm hipergonadotropowy Błażej Męczekalski, Krzysztof Katulski . . . . . 7.6.1.Dysgenezja gonad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.6.2.Przedwczesne wygasanie czynności jajników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spis treści tomu 2
XIII
8.12.3.Szanse terapeutyczne w przypadku szyjkowego czynnika niepłodności . . . 8.12.4.Szanse terapeutyczne w przypadku macicznego czynnika niepłodności . . . 8.12.5.Szanse terapeutyczne w przypadku męskiego czynnika niepłodności . . . . 150
150
150
8.13.Techniki rozrodu wspomaganego medycznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.13.1.Skuteczność leczenia niepłodności bez stosowania technik wspomagania
rozrodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.13.2.Inseminacje domaciczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.13.3.Zapłodnienie pozaustrojowe – przeniesienie embrionu . . . . . . . . . . . . . . . 8.13.4.Docytoplazmatyczne wstrzykiwanie plemników (ICSI) . . . . . . . . . . . . . . . 151
8.14.Diagnostyka przedimplantacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
8.15.Klonowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
8.16.Niemożność donoszenia ciąży (infertilitas) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
8.17.Mrożenie – zachowanie płodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
8.18.Psychospołeczne aspekty niepłodności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Rozdział 9. Ginekologia dziecięca i dziewczęca Izabella Rzepka-Górska . . . . . . . . . . . . 157
9.1.
Dojrzewanie płciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.1.1.Neuroendokrynologiczne aspekty dojrzewania płciowego . . . . . . . . . . . . . . 9.1.2.Czynność osi podwzgórze–przysadka–jajnik w różnych okresach życia . . . . 9.1.3.Sygnał metaboliczny, krytyczna masa ciała, leptyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.1.4.Wiek ginekologiczny i wiek metrykalny – kryteria dojrzałości dziewcząt . . . 9.1.5.Cechy płciowe w okresie pokwitania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
160
160
162
163
163
9.2.Zaburzenia rozwoju płciowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.1.Przedwczesne dojrzewanie płciowe – pubertas praecox . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.2.Opóźnione pokwitanie lub brak pokwitania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.3.Zahamowanie pokwitania lub zahamowanie rozwoju płciowego . . . . . . . . . 171
172
175
178
9.3.Guzy jajnika w wieku rozwojowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.3.1.Rodzaje nowotworów jajnika u dziewcząt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.3.2.Torbiele czynnościowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.3.3.Pierwotne nowotwory nabłonkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.3.4.Nowotwory specyficzne dla gonad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.3.5.Leczenie nowotworów jajnika u dziewcząt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
180
180
181
182
182
9.4. Prawidłowy i powikłany rozwój sutków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.4.1.Fizjologiczne obrzmienie sutków u noworodków – intumescentia mammarum
hormonalis neonati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.4.2.Powiększenie sutków u dziewczynek – thelarche praecox . . . . . . . . . . . . . . . . 9.4.3.Nieprawidłowości i zaburzenia rozwoju sutków w okresie pokwitania . . . . 9.4.4.Guzy nowotworowe sutków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.4.5.Odpryskowiec – hamartoma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
W
yd
aw
ni
ct
w
o
Le
ka
rs
ki
e
PZ
W
L
151
151
151
152
9.5.Grupy i czynniki ryzyka w karcynogenezie raka szyjki macicy . . . . . . . . . . . . 9.5.1.Zagadnienia dotyczące współżycia płciowego dziewcząt . . . . . . . . . . . . . . . . 9.5.2.Nadżerka części pochwowej szyjki macicy u pacjentek w wieku rozwojowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
183
184
184
187
187
187
188
XIV
Spis treści tomu 2
190
190
190
9.7.Zapalenie narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.7.1.Zapalenia sromu i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.7.2.Zakażenia układu moczowego w powiązaniu ze stanami zapalnymi  
pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
190
9.8.Zrost warg sromowych mniejszych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
9.9. Stany zapalne przydatków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.9.1.Stan zapalny przydatków po zapaleniu wyrostka robaczkowego . . . . . . . . . . 9.9.2.Zapalenie przydatków w okresie pokwitania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
193
193
Rozdział 10. Onkologia ginekologiczna Ewa Nowak-Markwitz . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
10.1. Powstawanie nowotworów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
10.2.Etiologia nowotworów narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.1. Rak szyjki macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.2. Rak endometrium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.3. Rak jajnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.4. Rak sromu i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.5.Rak kosmówki i nowotwory nienabłonkowe narządów płciowych . . . . . 196
197
197
197
197
198
L
9.6.Nowotwory złośliwe pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.6.1.Guz pęcherzyka żółtkowego (yolk sac tumor) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.6.2.Mięsak groniasty – sarcoma botryoides . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Le
ka
rs
ki
e
PZ
W
191
198
198
199
199
200
200
10.4. Epidemiologia nowotworów narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
10.5.Podział nowotworów złośliwych narządów płciowych kobiety . . . . . . . . . . . 200
ni
ct
w
o
10.3.Profilaktyka nowotworów narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.1. Rak szyjki macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.2. Rak endometrium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.3. Rak jajnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.4. Rak pochwy i sromu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.5.Nowotwory nienabłonkowe jajnika, trzonu macicy i pochwy . . . . . . . . . aw
10.6. Rozpoznanie nowotworów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.6.1. Histologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Planowanie leczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.7.1.Badanie ginekologiczne i per rectum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.7.2. Badania obrazowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.7.3.Badania biochemiczne – markery nowotworowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
202
202
204
10.8.Metody leczenia nowotworów narządów płciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.8.1. Metody chirurgiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.8.2. Radioterapia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10.8.3.Chemioterapia i terapia celowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
206
206
208
10.9. Rak szyjki macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
10.10.Rak endometrium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
10.11.Mięsaki macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.11.1. Mięsak gładkokomórkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
215
W
yd
10.7.
201
201
XV
10.11.2. Mięsak podścieliskowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.11.3. Mięsak podścieliskowy niezróżnicowany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.11.4. Gruczolakomięsak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.11.5. Mięsakorak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
215
215
216
10.12. R
ak jajnika, jajowodu i otrzewnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
10.13. N
owotwory złośliwe nienabłonkowe jajnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.13.1. Nowotwory germinalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.13.2. Nowotwory gonadalne jajnika (sex-cord-stromal tumors) . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.13.3. Inne rzadkie nowotwory jajnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
220
223
224
10.14.Nowotwory pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.14.1. Rak pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.14.2. Mięsak pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
225
225
10.15.Nowotwory sromu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.15.1. Rak sromu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.15.2. Czerniak sromu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.15.3. Rak gruczołu Bartholina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.15.4. Rzadkie nowotwory złośliwe sromu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
225
227
227
227
10.16.Rozrosty i nowotwory trofoblastu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.16.1. Zaśniad groniasty całkowity i częściowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.16.2. Rak kosmówki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
227
228
Le
ka
rs
ki
e
PZ
W
L
Spis treści tomu 2
231
11.1.
Rak piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.1. Epidemiologia raka piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.2. Objawy raka piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.3. Diagnostyka raka piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.4. Typy raka piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.5. Stopnie zaawansowania klinicznego raka piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
231
231
231
233
234
11.2.
eczenie chorych na raka piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . L
11.2.1. Metody operacyjne stosowane w leczeniu raka piersi . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.2. Leczenie raka przedinwazyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.3. Leczenie raka inwazyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.4. Rokowanie i obserwacje po leczeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
235
238
239
242
11.3.
Inne nowotwory złośliwe gruczołu piersiowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3.1. Mięsaki piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3.2. Pierwotny chłoniak piersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3.3. Guz liściasty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
243
243
243
11.4.
owotwory niezłośliwe gruczołu piersiowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . N
11.4.1. Tłuszczak (lipoma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.4.2. Gruczolakowłókniak (fibroadenoma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.4.3. Gruczolak (adenoma) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.4.4. Brodawczak wewnątrzprzewodowy (intraductal papilloma) . . . . . . . . . . . 244
244
244
244
244
W
yd
aw
ni
ct
w
o
Rozdział 11. Nowotwory gruczołu piersiowego Paweł Murawa, Dawid Murawa . . . . . . XVI
Spis treści tomu 2
245
12.1.Etiopatogeneza endometriozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
12.2.Kliniczne postacie endometriozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
12.3. Rozpoznanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
12.4. Badanie kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
PZ
W
L
Rozdział 12. Endometrioza Jan Kotarski, Jana Skrzypczak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
12.6. Leczenie endometriozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.6.1. Leczenie operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.6.2. Leczenie farmakologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
249
250
12.7.Zapobieganie endometriozie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
e
12.5. Metody inwazyjne diagnozowania endometriozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
13.1. Etiologia i patogeneza osteoporozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
rs
ki
Rozdział 13. Osteoporoza Tomasz Opala, Dorota Rabiega-Gmyrek . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
254
254
13.3.
Diagnostyka w osteoporozie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.3.1. Badanie kliniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.3.2. Badanie densytometryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.3.3. Markery kostne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
255
256
259
13.4. Profilaktyka osteoporozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Le
o
ni
ct
w
Leczenie osteoporozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5.1. Wysiłek fizyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5.2. Suplementacja wapnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5.3. Witamina D3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5.4. Bisfosfoniany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5.5. Denosumab . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5.6. Selektywny modulator receptora estrogenowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5.7. Teryparatyd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5.8. Ranelinian strontu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5.9. Hormonalna terapia zastępcza a osteoporoza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W
yd
aw
13.5.
ka
13.2. Podział osteoporozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.2.1. Kryterium lokalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.2.2. Kryterium etiologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
260
260
261
261
262
262
263
263
263
Rozdział 14. Seksualność kobiet Robert Kowalczyk, Violetta Skrzypulec-Plinta . . . . . . . . . 265
14.1.
Definicja seksualności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.1.1. Funkcje seksualności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.1.2. Identyfikacja (tożsamość) i rola płciowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.1.3. Orientacja seksualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
265
266
266
14.2. Uwarunkowania seksualności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
14.3. Psychofizjologia seksualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.3.1. Zakres psychofizjologii seksualnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
267
XVII
267
14.4. Obraz seksualności Polek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.4.1. Seksualność w okresie ciąży i po porodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.4.2. Seksualność w wieku menopauzalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
271
271
14.5.Seksualność a antykoncepcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
271
14.6.
Zaburzenia zdrowia seksualnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.6.1. Definicja zaburzeń seksualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.6.2. Zaburzenia zainteresowania seksualnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.6.3. Zaburzenia podniecenia u kobiet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.6.4. Nadmierny popęd seksualny (erotomania, satyriasis, nimfomania) . . . . 14.6.5. Zaburzenia orgazmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.6.6. Zaburzenia związane z bolesnością genitalno-miedniczną/penetracją . . 14.6.7. Prowadzenie rozmowy na temat seksu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
272
272
273
274
274
275
276
14.7. Deklaracja praw seksualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Rozdział 15. Ginekologia operacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
15.1.Leczenie operacyjne w ginekologii Zbigniew Friebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.1.1. Kwalifikacja i przygotowanie pacjentki do operacji . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.1.2. Metody operacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.1.3. Przegląd najważniejszych rodzajów operacji stosowanych w ginekologii .
279
280
284
290
15.2.Laparoskopia w ginekologii Andrzej Skręt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.2.1. Ewolucja roli laparoskopii w ginekologii operacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . 15.2.2. Fazy operacji laparoskopowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.2.3. Wskazania i przeciwwskazania do laparoskopii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.2.4. Powikłania laparoskopii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.2.5. Laparoskopia robotyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
303
303
309
310
311
15.3.
311
311
312
313
PZ
W
e
w
o
ka
rs
ki
aw
ni
ct
Histeroskopia Stefan Sajdak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.3.1. Technika histeroskopii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.3.2. Wskazania do histeroskopii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.3.3. Powikłania histeroskopii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdział 16. Regulacja urodzeń Leszek Pawelczyk, Beata Banaszewska . . . . . . . . . . . . . . 315
16.1.Indeks Pearla i idealna metoda antykoncepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
16.2.
Podział metod antykoncepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.2.1. Metody naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.2.2. Antykoncepcja hormonalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.2.3. Kształtka wewnątrzmaciczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.2.4. Mechaniczne metody antykoncepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.2.5. Środki plemnikobójcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.2.6. Prezerwatywa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.2.7. Sterylizacja chirurgiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
316
317
321
322
322
322
322
16.3.Antykoncepcja hormonalna dostępna w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
yd
W
L
14.3.2. Biologia i fizjologia reakcji seksualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Le
Spis treści tomu 2
XVIII
Spis treści tomu 2
325
17.1.
Badanie ginekologiczne Andrzej K. Bręborowicz, Grzegorz H. Bręborowicz . . . . . . . 17.1.1. Badanie podmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.1.2. Badanie przedmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.1.3. Badania dodatkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
325
326
329
17.2. Badanie histopatologiczne Helena Kędzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
PZ
W
333
335
335
17.4.
Badanie andrologiczne Tomasz Żak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.4.1. Badanie podmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.4.2. Badanie przedmiotowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.4.3. Analiza seminologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.4.4. Testy czynnościowe plemników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
339
339
339
343
17.5.
Badanie kolposkopowe Antoni Basta, Andrzej Szczudrawa, Paweł Basta . . . . . . . . 17.5.1. Budowa i rodzaje kolposkopów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.5.2. Technika badania kolposkopowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.5.3. Etapy badania kolposkopowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.5.4. Cele kolposkopii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.5.5. Klasyfikacja obrazów kolposkopowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Le
ka
rs
ki
e
Diagnostyka cytologiczna Witold Kędzia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.3.1. Nabłonek szyjki macicy i pochwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.3.2. Zasady pobierania rozmazu cytologicznego szyjki macicy . . . . . . . . . . . . 17.3.3. Ocena preparatów cytologicznych – klasyfikacja TBS (The Bethesda System) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.3.4. Klasyfikacja TBS vs Papanicolaou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.3.5. Śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o
17.3.
330
331
332
344
344
345
345
346
347
351
Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397
aw
ni
ct
w
Pytania kontrolne do tomów 1 i 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . yd
W
L
Rozdział 17. Diagnostyka ginekologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .