raport z badania przeprowadzonego na zlecenie firmy

Odpowiedzialny biznes to przede wszystkim uczciwe postępowanie
– raport z badania przeprowadzonego na zlecenie firmy Danone i Forum
Odpowiedzialnego Biznesu
Współcześnie coraz więcej mówi się na świecie o „odpowiedzialnym biznesie”
oraz o angażowaniu się firm w działalność społeczną. Zjawisko to obecne już jakiś
czas na Zachodzie, w Polsce jest dość nowe. Z tego względu interesujące jest jak
odpowiedzialność biznesu jest postrzegana przez Polaków i jakie motywy przypisują
firmom podejmującym tego typu działalność.
Aby odpowiedzieć na powyższe pytania na zlecenie firmy Danone i forum
Odpowiedzialnego Biznesu zostało przeprowadzone badanie omnibusowe na
ogólnopolskiej
reprezentatywnej
próbie
Polaków
(n=1025).
Badanie
zostało
zrealizowane w dniach 05-06.02.2005 przez Pracownię Badań Społecznych w
Sopocie.
Co to jest „odpowiedzialny biznes”?
Odpowiedzialny biznes jest pojęciem bardzo szerokim, w skład którego
wchodzą z jednej strony działania związane z realizacją podstawowych celów
biznesowych przedsiębiorstwa (jak zdobywanie zysku, podnoszenie wartości firmy),
z drugiej strony inne działania, zarówno te powiązane z biznesem (jak na przykład
uczciwe i sprawiedliwe postępowanie wobec pracowników, kontrahentów i klientów),
jak również skierowane na zewnątrz, polegające na społecznym zaangażowaniu
firmy (np. przekazywanie pieniędzy na cele społeczne, wspieranie organizacji i
szkół).
100
80
uczciwe postępowanie
68,8
60
zaangażowanie
społeczne
40
realizacja
podstawowych celów
20
11,9
11,1
8,2
trudno powiedzieć
0
"Odpowiedzialny biznes"
Rys. 1. Procenty osób, które zgadzają się z daną definicję „odpowiedzialnego
biznesu”.
1
Zdecydowana większość Polaków uznaje za odpowiedzialny biznes działania
o charakterze etycznym powiązane z biznesem, czyli uczciwe postępowanie wobec
pracowników, kontrahentów i klientów (68,8% wskazań - rysunek 1). Zdecydowanie
mniej osób (11,9%) wskazuje na realizację podstawowych celów biznesowych, jak
również działania związane z zaangażowaniem społecznym (11,1%).
Niewielka liczba wskazań na działania związane z zaangażowaniem
społecznym prawdopodobnie wynika z dwóch faktów. Po pierwsze zadane pytanie
wyraźnie dotyczy „biznesu” a nie działań pozabiznesowych, po drugie
prawdopodobnie respondenci uznają, że w pierwszej kolejności firma powinna
postępować „odpowiedzialnie” wewnątrz, a dopiero w drugiej kolejności podejmować
działania skierowane na zewnątrz.
Interesujące jest porównanie różnic demograficznych miedzy respondentami,
którzy za odpowiedzialny biznes uznają realizację podstawowych celów firmy
(odpowiedź 3), a tymi, którzy wskazują na uczciwe i sprawiedliwe postępowanie
biznesowe (odpowiedź 1). Wśród pierwszych (realizacja podstawowych celów) jest
więcej osób starszych, z niższym wykształceniem, mieszkańców mniejszych miast i
wsi oraz robotników i rolników, natomiast wśród drugich (uczciwe i sprawiedliwe
postępowanie) jest więcej osób młodszych, ze średnim i wyższym wykształceniem
oraz kadry, pracowników umysłowych i właścicieli firm.
Jeżeli do tego doda się to, że częściej na aspekt etyczny odpowiedzialnego
biznesu wskazują użytkownicy internetu, telefonów, osoby czytające gazety i
oglądające/słuchające wiadomości, być może uzasadniony jest wniosek, że
dostrzeganie aspektu etycznego w odpowiedzialnym biznesie jest swego rodzaju
wyższym stadium rozwoju społecznego (związanym z większą otwartością na
informacje i nowości).
Motywy podejmowania odpowiedzialnego biznesu
Kolejne zagadnienie było poświęcone zrozumieniu motywów jakie Polacy
przypisują firmom podejmującym działania w aspekcie odpowiedzialnego biznesu
pod kątem : a) uczciwego i sprawiedliwego postępowania w biznesie; b)
zaangażowania w sprawy społeczne (rysunek 3).
2
bo firmie się to opłaca (1)
60
50
40
51,3
bo kierujący firmą są
uczciwymi ludźmi (2)
39,1
30,6
30
bo społeczeństwo tego
oczekuje (3)
22,6
20
12,8
9,5 7,1
6,2 7,5
10
3,7 2,5
7,1
0
Uczciwe i sprawiedliwe
postępowanie
zaangażowanie społeczne
bo takie są wymagania UE
(4)
bo pracownicy tego oczekują
(5)
trudno powiedzieć
Rys.2. Motywy przypisywane działaniom związanym z: a) uczciwym i sprawiedliwym
postępowaniem firmy; b) zaangażowaniem społecznym
W przypadku podejmowania przez firmy obydwu rodzajów działań
(uczciwe i sprawiedliwe postępowanie biznesowe oraz zaangażowanie społeczne)
zdecydowanie częściej są przypisywane motywy wewnętrzne (firmie się to opłaca lub
kierujący firmą są uczciwi), niż motywy zewnętrzne, wynikające z jakiegoś nacisku
zewnętrznego (jak np. wymagania Unii Europejskiej, oczekiwania społeczeństwa lub
oczekiwania pracowników). Istnieje tu również pewna zależność udzielanych
odpowiedzi od wykształcenia. Osoby z niższym wykształceniem nieco częściej
przypisują
motywy
zewnętrzne
(odpowiedź
3,4,5),
a
osoby
z
wyższym
wykształceniem częściej motywy wewnętrzne (odpowiedź 1,2).
Interesujące jest porównanie częstości przypisywania każdego z dwóch
motywów wewnętrznych (opłacalność dla firmy i uczciwość osób kierujących firmą)
dwóm typom działań odpowiedzialnego biznesu: a) uczciwemu i sprawiedliwemu
postępowaniu biznesowemu oraz b) zaangażowaniu społecznemu. Okazuje się, że
uczciwe i sprawiedliwe postępowanie biznesowe (polegające np. na dbaniu o
pracowników, kontrahentów, klientów) jest postrzegane jako wynikające w większym
stopniu z uczciwości osób kierujących firmą, niż z nastawienia na korzyści jakie
mogą z tego wynikać. Odwrotnie natomiast jest z postrzeganiem motywów działań
społecznych skierowanych na zewnątrz (jak np. przekazywanie pieniędzy na cele
społeczne). W tym przypadku zdecydowanie więcej osób uważa, że taka działalność
jest podejmowana, gdyż opłaca się to firmie, niż dlatego, że osoby kierujące firmą są
uczciwe.
Przypisywane
uczciwego
postępowania
biznesowego
uczciwości
kierownictwa (w porównaniu do motywu wynikającego z opłacalności dla firmy)
częściej można zaobserwować u kobiet, niż u mężczyzn (rysunek 3).
3
50
41,5
40
30
36,1
34
27,5
mężczyźni
20
kobiety
10
0
firmie się opłaca
uczciwi kierownicy
Rys.3. Różnice w przypisywaniu motywów uczciwego postępowania biznesowego
przez mężczyzn i kobiety (procenty odpowiedzi - podane wartości nie sumują się do
100, gdyż nie pominięto odpowiedzi dotyczące motywacji zewnętrznej)
4
Kto prowadzi odpowiedzialny biznes?
Kolejne pytanie służyło zrozumieniu, jakim firmom Polacy w większym
stopniu przypisują prowadzenie biznesu w sposób odpowiedzialny, a jakim w
mniejszym
stopniu.
odpowiedzialne
Odpowiedzi
prowadzenie
na
to
biznesu
pytanie
jest
(rysunek
częściej
4)
pokazują,
przypisywane
że
firmom
państwowym, niż prywatnym oraz polskim, niż zagranicznym
60
56
53,6
50
44,6
37,1 38,8
38
40
28,8
30
1
22,2
20
2
10
0
państwowa/
prywatna
duża/ mała
polska/
małe miasto/ duże
zagraniczna
Rys.4. Cechy firm postrzeganych jako prowadzące biznes w sposób odpowiedzialny
- podane wartości (procenty odpowiedzi w parach) nie sumują się do 100, gdyż nie
uwzględniono na rysunku odpowiedzi „trudno powiedzieć”
Przekonanie, że firmy państwowe i polskie postępują w większym stopniu
odpowiedzialnie, niż firmy zagraniczne może wynikać z tego, że większość
nagłaśnianych w mediach historii związanych z niewłaściwym traktowaniem
pracowników (jak np. nie wypłacanie pensji, wymaganie pracy po godzinach bez
właściwego
wynagrodzenia,
grupowe
zwolnienia)
zdarza
się
zagranicznych i prywatnych (lub jest konsekwencją prywatyzacji).
w
firmach
Przypisywanie
większej odpowiedzialności biznesowej przedsiębiorstwom państwowym i rodzimym
może też być konsekwencją przekonań pochodzących z dawnych czasów, gdzie
państwo było postrzegane jako instytucja zapewniająca bezpieczeństwo i opiekę nad
obywatelami. Potwierdzeniem tej tezy może być fakt, że przekonanie, iż
odpowiedzialny biznes jest obecny bardziej w firmach państwowych i polskich, niż
prywatnych i zachodnich jest częstszy u osób starszych, z niższym wykształceniem i
mieszkańców mniejszych miast.
Istnieje
również
różnica
w
przypisywaniu
bardziej
odpowiedzialnego
postępowania firmom państwowym lub prywatnym w zależności od tego, w jakiej
firmie pracują respondenci (rysunek 5). Osoby częściej przypisują większą
odpowiedzialność typowi firmy, w której sami pracują, czyli postępowanie w sposób
5
odpowiedzialny firmie państwowej częściej przypisują osoby pracujące w takiej
firmie, a nie w prywatnej. I odwrotnie, większą odpowiedzialność firmie prywatnej
przypisują osoby pracujące w takim typie przedsiębiorstwa. Wynik ten sugeruje, że
opinia o braku odpowiedzialnego postępowania firm jest raczej przekonaniem,
rodzajem stereotypu (np. wytworzonego przez media), niż wynika z własnego
doświadczenia. Wręcz przeciwnie, własne doświadczenie z pracą w danym typie
przedsiębiorstwa wydaje się powodować, że ten typ przedsiębiorstwa jest oceniany
lepiej na wymiarze odpowiedzialności.
70
61,6
60
45
50
37,5
40
pracownik przedsiębiorstwa
państwowego
25
30
pracownik przedsiębiorstwa
prywatnego
20
10
0
państwowe bardziej
odpowiedzialne
prywatne bardziej
odpowiedzialne
Rys.5. Przypisywanie odpowiedzialnego postępowania firmo
państwowym od miejsca pracy respondenta (% odpowiedzi)
prywatnym
vs.
Jakie działania są podejmowane dla własnych korzyści, a jakie dla
społeczeństwa?
W ostatnim pytaniu respondenci mieli się ustosunkować do pięciu rodzajów
działań o charakterze społecznym i powiedzieć, czy ich zdaniem działania te są
podejmowane przez firmy raczej dla własnych korzyści, czy raczej aby zrobić coś dla
społeczeństwa (respondent miał możliwość wskazania obydwu odpowiedzi).
100
77,2
80
60
50,454,4
59,1
46,5
40
64,4
43,6
66,9
40,4
22,8
20
0
1
2
własne korzyści
3
4
5
korzyści dla społeczeństwa
6
Rys. 6. Procenty odpowiedzi osób zgadzających się z daną odpowiedzią (własne
korzyści przedsiębiorstwa lub korzyści dla społeczeństwa) odnośnie pięciu różnych
działalności o charakterze społecznym (kolejność uszeregowania na podstawie
rankingu odpowiedzi):
1- Pomoc biednym i wsparcie celów społecznych
2- Ochrona środowiska naturalnego w regionie, gdzie firma jest zlokalizowana
3- Sprzedaż produktów połączona z przeznaczeniem części zysku na rzecz
celów społecznych
4- Sponsoring wydarzeń kulturalnych
5- Dbanie o rozwój pracowników.
Wyniki przedstawione na rysunku 6 pokazują, że bezpośrednia pomoc
biednym jest postrzegana jako działalność w największym stopniu motywowana
dobrem społeczeństwa. Jest to jedyny rodzaj działalności, gdzie przypisywanie
motywów wynikających z nastawienia na dobro społeczeństwa przewyższyło
przypisywanie motywów wynikających z własnych korzyści firmy (aczkolwiek różnica
jest niewielka). W najmniejszym stopniu motywowane dobrem społeczeństwa jest
postrzegane dbanie o rozwój pracowników. Tego typu działania są postrzegane
przez większość respondentów jako wynikające przede wszystkim z nastawienia na
własne korzyści firmy. Interesujące, że stosunkowo wysokie wskaźniki przypisywania
motywacji nastawionej na dobro społeczeństwa otrzymało działanie 3 – sprzedaż
produktów z przeznaczeniem części zysku na rzecz celów społecznych. Tego typu
działania przez wiele lat wzbudzały wiele kontrowersji wśród Polaków, wynikających
przede wszystkim z przypisywaniu firmom nieczystych intencji takich działań.
Uzyskane wyniki sugerują, że brak zaufania do tego typu działań prawdopodobnie
się zmniejszył w ostatnim czasie.
Wyniki badania opracowała i opatrzyła komentarzem: Dominika Maison, Wydział
Psychologii UW
7