SYSTEMY TKANEK ROŚLINNYCH U ROŚLIN
advertisement
SYSTEMY TKANEK ROŚLINNYCH U ROŚLIN OKRYTONASIENNYCH WYRÓŻNIA SIĘ KORZEŃ, PĘD, LIŚCIE I KWIAT. SĄ ONE ZBUDOWANE Z RÓŻNYCH TKANEK, ZAWIERAJĄCYCH RÓŻNE TYPY KOMÓREK. TKANKĄ JEST ZESPÓŁ PODOBNYCH LUB RÓŻNYCH KOMÓREK SPEŁNIAJĄCYCH PODOBNĄ FUNKCJĘ. TKANKI KLASYFIKUJE SIĘ NA PODSTAWIE SPEŁNIANEJ FUNKCJI LUB POCHODZENIA I BUDOWY. NIŻEJ OMÓWIONO TKANKI UWZGLĘDNIAJĄC ICH POCHODZENIE i BUDOWĘ. Rys. . 4.54. PĘD ROŚLINY DWULIŚCIENNEJ – SCHEMAT. PRZEKRÓJ POPRZECZNY PĘDU NACZYNIA KSYLEMU RDZEŃ KORA PĄKI WIERZCHOŁKOWE I KĄTOWE KSYLEM FLOEM RDZEŃ KORA EPIDERMA KAMBIUM NACZYNIOWE KORA KOREK PERYDERMA FLOEM WTÓRNY KAMBIUM NACZYNIOWE KSYLEM WTÓRNY KORA I POZOSTAŁOŚCI EPIDERMY KORA ZEWNĘTRZNA KSYLEM KSYLEM (DRUGI ROK) KSYLEM (TRZECI ROK) KAMBIUM TKANKI ROŚLINNE DZIELI SIĘ NA TWÓRCZE I STAŁE. DO TKANEK TWÓRCZYCH NALEŻĄ RÓŻNE MERYSTEMY, NATOMIAST STAŁYMI SĄ WSZYSTKIE TKANKI DOJRZAŁE, KTÓRYCH KOMÓRKI NIE DZIELĄ SIĘ. TKANKA MOŻE BYĆ JEDNORODNA, GDY SKŁADA SIĘ Z ZESPOŁU KOMÓREK O PODOBNEJ BUDOWIE LUB NIEJEDNORODNA, JEŚLI W JEJ SKŁAD WCHODZĄ KOMÓRKI PEŁNIĄCE RÓŻNE FUNKCJE. TKANKI ROŚLINNE MERYSTEMATYCZNE STAŁE WSTAWOWY WIERZCHOŁKOWY PROSTE ZŁOŻONE BOCZNY KSYLEM KOLENCHYMA FLOEM SKLERENCHYMA MIĘKISZ WŁÓKNA ZASADNICZY POWIETRZNY ZIELENIOWY PALISADOWY GĄBCZASTY SKLEROIDY WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE RODZAJE TKANEK STAŁYCH: • PARENCHYMA (MIĘKISZ) • KOLENCHYMA (ZWARCICA) • SKLERENCHYMA (TWARDZICA) • KSYLEM (DREWNO) • FLOEM (ŁYKO) • EPIDERMA (SKÓRKA) • PERYDERMA (KORKOWICA) • UTWORY WYDZIELNICZE • TKANKA KALUSOWA (TKANKA PRZYRANNA). TKANKI MERYSTEMATYCZNE CHARAKTERYSTYCZNĄ CECHĄ TKANEK MERYSTEMATYCZNYCH JEST ZDOLNOŚĆ DO SYSTEMATYCZNEGO PODZIAŁU KOMÓREK. DZIELĄC SIĘ, KOMÓRKI WYTWA- RZAJĄ NOWE PARTIE TKANKI, KTÓRE PO ZRÓŻNICOWANIU POWODUJĄ WZROST ORGANÓW JUŻ ISTNIEJĄCYCH LUB TWORZĄ NOWE. JEDNĄ Z CECH RÓŻNIĄCĄ ROŚLINY OD ZWIERZĄT JEST WZROST ZLOKALIZOWANY I NIEOGRANICZONY. U ROŚLIN, W PRZECIWIEŃSTWIE DO ZWIERZĄT ODBYWA SIĘ ON W ŚCIŚLE OGRANICZONYCH MIEJSCACH CIAŁA. PZRYKŁADEM MOŻE BYĆ WZROST NA DŁUGOŚĆ PĘDÓW I KORZENI, KTÓRY ODBYWA SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE ROŚLINY TYLKO NA JEJ WIERZCHOŁKACH. UWZGLĘDNIAJĄC MIEJSCE NA ROŚLINIE, WYRÓŻNIAMY MERYSTEMY WIERZCHOŁKOWE I BOCZNE. WIERZCHOŁKOWE WYSTĘPUJĄ NA SZCZYTACH ŁODYG I KORZENI I POWODUJĄ ICH WZROST NA DŁUGOŚĆ (rys. 4.12). MERYSTEMAMI BOCZNYMI SĄ KAMBIUM WYTWARZA- JĄCE TKANKI PRZEWODZĄCE ŁODYG I KORZENI ORAZ MIAZGA KORKORODNA (FELOGEN), WYTWARZAJĄCA KOREK I TKANKĘ OKRYWAJĄCĄ W STARSZYCH PARTIACH TYCH TKANEK. STOŻEK WZROSTU PĘDU Z MERYSTEMEM WIERZCHOŁKOWYM MERYSTEM WIERZCHOŁKOWY MERYSTEMY, WYSTĘPUJĄCE W POSTACI GRUP KOMÓREK DZIELĄCYCH SIĘ W SPOSÓB CIĄGŁY POCZYNAJĄC OD STADIUM EMBRIONALNEGO, NAZYWAMY PIERWOTNYMI. NALEŻĄ DO NICH STOŻKI WZROSTU PĘDÓW I KORZENI, KTÓRE WYSTĘPOWAŁY JUŻ W ZARODKU ROŚLINY. MERYSTEMY WTÓRNE POWSTAJĄ Z KOMÓREK STA- ŁYCH W WYNIKU ICH POWROTU DO STANU EMBRIONALNEGO. PRZYKŁADEM MOŻE BYĆ MIAZGA KORKORODNA, KAMBIUM MIĘDZYWIĄZKOWE W ŁODYDZE, MERYSTEMY WIERZCHOŁKÓW KORZENI BOCZNYCH ORAZ KORZENI I PĘDÓW PRZYBYSZOWYCH. SWOISTYM RODZAJEM TKANKI MERYSTEMATYCZNEJ JEST TKANKA ARCHESPORIALNA, CZYLI SPOROGENNA. JEJ KOMÓRKI MAJĄ ZDOLNOŚĆ DO PODZIAŁÓW MEJOTYCZNYCH W WYNIKU KTÓRYCH POWSTAJĄ MIKROSPO- RY, CZYLI ZIARNA PYŁKU W PYLNIKACH ORAZ MAKROSPORY, PRZEKSZTAŁCAJĄCE SIĘ W WORECZKI ZALĄŻKOWE W ZALĄŻKACH SŁUPKÓW KWIATÓW. PYLNIK ZALĄŻNIA WYRÓŻNIAMY WIĘC ŁĄCZNIE NASTĘPUJĄCE RODZAJE MERYSTEMÓW: a) WIERZCHOŁKOWE (W ŁODYGACH I KORZENIACH); b) WSTAWOWE ( W ŁODYGACH TRAW); c) BOCZNE: KAMBIUM WYTWARZAJĄCE NOWE TKANKI PRZEWODZĄCE ŁODYGI I KORZENIA ORAZ MIAZGA KORKORODNA (FELOGEN), KTÓRA WYTWARZA KOREK; d) TKANKA ARCHESPORIALNA PYLNIKÓW I SŁUPKÓW. CECHY WSPÓLNE Z TKANKAMI MERYSTEMATYCZNY- MI MA TKANKA KALUSOWA, CZYLI PRZYRANNA, KTÓRA POWSTAJE W MIEJSCU ZRANIENIA ROŚLINY. TKANKA KALUSOWA ODGRYWA WAŻNĄ ROLĘ PRZY ZRASTANIU SIĘ DWU SZCZEPIONYCH ROŚLIN. PARENCHYMA TKANKA PARENCHYMATYCZNA, CZYLI MIĘKISZOWA JEST NAJBARDZIEJ ROZPOWSZECHNIONYM TYPEK TKANEK U ROŚLIN. JEJ KOMÓRKI SĄ ŻYWE, MAJĄ LICZNE WAKUOLE ORAZ PLASTYDY, KTÓRE NA ŚWIETLE PRZEKSZTAŁCAJĄ SIĘ W CHLOROFIL. CIENKIE ŚCIANY KOMÓRKOWE SĄ ZBUDOWANE GŁÓWNIE Z CELULOZY, PEKTYN I HEMICELULOZ. MIĘDZY KOMÓRKAMI WYSTĘ- PUJĄ PRZESTWORY. KOMÓRKI PARENCHYMY ULEGAJĄ ŁATWO PRZEKSZTAŁCENIU W MERYSTEMY WTÓRNE. UWZGLĘDNIAJĄC SPEŁNIANE FUNKCJE WYRÓŻNIA SIĘ NIŻEJ WYMIENIONE RODZAJE PARENCHYMY: a) MIĘKISZ ZASADNICZY (rys. 4.13 A) ZBUDOWANY Z CIENKOŚCIENNYCH, RÓWNOWYMIAROWYCH KOMÓREK. WYPEŁNIA ON PRZESTRZENIE MIĘDZY INNNYMI TKANKAMI W RÓŻNYCH ORGANACH, np. W KORZE PIERWOTNEJ I RDZENIU MŁODSZYCH ŁODYG I KORZENI ORAZ STANOWI MIĘKISZ OWOCÓW. b) MIĘKISZ ZIELENIOWY, ZWANY RÓWNIEŻ MIĘKISZEM ASYMILACYJNYM LUB CHLORENCHYMĄ JEST ZBUDOWANY Z KOMÓREK MAJĄCYCH BARDZO LICZNE CHLOROPLASTY. TYPOWY MIĘKISZ ZIELENIOWY WYSTĘPUJE W LIŚCIACH. c) MIĘKISZ ŚPICHRZOWY SKŁADA SIĘ Z KOMÓREK GROMADZĄCYCH SKROBIĘ, TŁUSZCZE I BIAŁKA. ODMIANĄ MIĘKISZU ŚPICHRZOWEGO JEST MIĘKISZ WODNY, KTÓREGO KOMÓRKI MAGAZYNUJĄ WODĘ. WYSTĘPUJE ON U ROŚLIN GRUBOSZOWATYCH, np. KAKTUSÓW. d) MIĘKISZ POWIETRZNY ZWANY AERENCHYMĄ (rys. 4.13 B) WYRÓŻNIA SIĘ SILNYM ROZWOJEM PRZESTRZENI MIĘDZYKOMÓRKOWYCH WYPEŁNIONYCH TLENEM I DWUTLENKU WĘGLA. KOLENCHYMA KOLENCHYMA, INACZEJ ZWARCICA, JEST TKANKĄ WZMACNIAJĄCĄ, ZBUDOWANĄ Z KOMÓREK ŻYWYCH, WYDŁUŻONYCH, MAJĄCYCH NIEZDREWNIAŁE, CELULO- ZOWO-PEKTYNOWE ŚCIANY O CHARAKTERYSTYCZNYCH ZGRUBIENIACH (rys. 4.14). KOMÓRKI KOLENCHYMY PRZEWAŻNIE ŚCIŚLE DO SIEBIE PRZYLEGAJĄ, TWO- RZĄC ZWARTĄ TKANKĘ. TKANKA TA WYSTĘPUJE W OGONKACH LIŚCIOWYCH I MŁODYCH CZĘŚCIACH ŁODYG, KTÓRYM NADAJE ODPORNOŚĆ MECHANICZNĄ. JEJ ŚCIANY KOMÓRKOWE, CHOĆ ZGRUBIAŁE, SĄ ELASTYCZNE, CO UMOŻLIWIA JESZCZE WZROST MŁODEJ CZĘŚCI ORGANIZMU NA DŁUGOŚĆ. SKLERENCHYMA SKLERENCHYMA, INACZEJ TWARDZICA, JEST TAKŻE TKANKĄ WZMACNIAJĄCĄ. JEJ DOJRZAŁE KOMÓRKI MAJĄ MOCNO ZGRUBIAŁE I PRZEWAŻNIE SILNIE ZDREWNIAŁE ŚCIANY WTÓRNE. ICH PROTOPLASTY NAJCZĘŚ- CIEJ ZAMIERAJĄ, WSKUTEK CZEGO SĄ TO PRZEWAŻNIE KOMÓRKI MARTWE. TKANKA SKLERENCHYMATYCZNA WYSTĘPUJE W POSTACI WŁÓKIEN ORAZ JAKO SKLERE- IDY, ZWANE TEŻ KOMÓRKAMI KAMIENNYMI. WŁÓKNA SĄ WYDŁUŻONYMI KOMÓRKAMI SKLERENCHYMATYCZNYMI (rys. 4.15 A). U WIĘKSZOŚCI ROŚLIN MAJĄ DŁUGOŚĆ 1-2 mm, NATOMIAST U LNU I KONOPI NAWET 10 cm. SĄ ONE SUROWCEM DO WYROBU NICI I TKANIN. WŁÓKNA WYSTĘPUJĄ NAJCZĘŚCIEJ W ZESPO- ŁACH TWORZĄCYCH WIĄZKI LUB PASMA SKLERENCHYMATYCZNE ALBO POCHWY OTACZAJĄCE WEWNĘTRZNE CZĘŚCI ORGANU LUB JEGO WIĄZKI PRZEWODZĄCE. KOŃCE WŁÓKIEN SĄ PRZEWAŻNIE SILNIE ZWĘŻONE A KOMÓRKI WCISKAJĄ SIĘ NIMI JEDNE POMIĘDZY DRUGIE, TWORZĄC TKANKĘ O WŁAŚCIWOŚCIACH WYBITNIE WZMACNIAJĄCYCH. SKLEREIDY SĄ KOMÓRKAMI SKLERENCHYMATYCZNYMI RÓWNOWYMIAROWYMI, O PODŁUŻNYCH, NIEREGULARNYCH ROZGAŁĘZIENIACH (rys. 4.15 C). MOGĄ WYSTĘPOWAĆ POJEDYŃCZO JAKO SKLERENCHYMATYCZNE IDIOBLASTY LUB W MAŁYCH GRUPACH W RÓŻNYCH TKANKACH (jak np. GRUPY KOMÓREK KAMIENNYCH W OWOCACH GRUSZY). MOGĄ TEŻ TWORZYĆ ZWARTĄ, TWARDĄ TKANKĘ, Z KTÓREJ ZBUDOWANE SĄ ZEWNĘTRZNE CZĘŚCI PESTEK, ŁUPINY ORZECHÓW ORAZ PEWNYCH NASION. KSYLEM KSYLEM, ZWANY RÓWNIEŻ DREWNEM, JEST TKANKĄ RZEWODZĄCĄ, ROZPROWADZAJĄCĄ PO CAŁEJ ROŚLINIE WODĘ I SOLE MINERALNE POBRANE PRZEZ KORZENIE Z GLEBY. PEŁNI RÓWNIEŻ FUNKCJĘ TKANKI WZMAC- NIAJĄCEJ. W SKŁAD KSYLEMU WCHODZĄ ELEMENTY, KTÓRE OPISANO NIŻEJ. a) CEWKI SĄ KOMÓRKAMI WYDŁUŻONYMI, NA KOŃCACH ZWĘŻONYMI LUB O UKOŚNYCH ŚCIANACH POPRZECZNYCH (rys. 4.16 A). ŚCIANY MAJĄ ZDREWNIA- ŁE, ZAŚ NIERÓWNOMIERNE ODKŁADANIE SIĘ ŚCIAN WTÓRNYCH PROWADZI DO POWSTANIA ZGRUBIEŃ PIERŚCIENIOWATYCH, SPIRALNYCH, SIATKOWATYCH ORAZ JAMEK. CEWKI ZACHODZĄ NA SIEBIE ZWĘŻONYMI KOŃCAMI ORAZ PRZYLEGAJĄ DO SIEBIE BOCZNYMI ŚCIANAMI, WSKUTEK CZEGO ROZTWÓR WODNY ŁATWO PRZEMIESZCZA SIĘ Z CEWKI DO CEWKI PRZEZ JAMKI. b) NACZYNIA SĄ DŁUGIMI RURAMI UTWORZONYMI Z KOMÓREK, KTÓRE PRZEKSZTAŁCIŁY SIĘ W CZŁONY NACZYNIOWE. CZŁONY SĄ PODOBNE DO CEWEK I PEŁNIĄ TAKIE SAME FUNKCJE. ZANIK ŚCIAN POPRZECZNYCH (rys. 4-16 D-F) UŁATWIA PRZEPŁYW WODY Z KOMÓRKI DO KOMÓRKI. POSZCZEGÓLNE CZŁONY USTAWIONE W PIONOWE SZEREGI, TWORZĄ RURY O ZNACZNEJ DŁUGOŚCI. PODOBNIE JAK U CEWEK ICH ŚCIANY MAJĄ LEJKOWATE JAMKI LUB RÓŻNEGO KSZTAŁTU ZGRUBIENIA. PORY PŁYTKI SITOWEJ PŁYTKA SITOWA ELEMENT RURKI SITOWEJ KOMÓRKA TOWARZYSZĄCA BUDOWA PŁYTKI SITOWEJ c) WŁÓKNA DRZEWNE WŁÓKNA DRZEWNE SĄ ROZMIESZCZONE W DREWNIE POJEDYŃCZO LUB GRUPAMI POMIĘDZY INNYMI KOMÓRKAMI TKANKI. W ICH ŚCIANACH WYSTĘPUJĄ ZREDUKO- WANE LEJKOWATE JAMKI. TYPOWE WŁÓKNA SĄ MARTWYM, SPEŁNIAJĄCYM WYŁĄCZNIE MECHANICZNE FUNKCJE, ELEMENTEM DREWNA. d) MIĘKISZ RZEWNY MIĘKISZ DRZEWNY WYSTĘPUJE W POSTACI PASM KOMÓREK MIĘKISZOWYCH POMIĘDZY INNYMI ELEMEN- TAMI DREWNA. JEST ON JEDYNYM ŻYWYM JEGO ELEMENTEM, PEŁNIĄCYM FUNKCJĘ TKANKI ŚPICHRZOWEJ ORAZ ZAPEWNIA ŁĄCZNOŚĆ DREWNA Z INNYMI TKAN- KAMI ORGANU, CO JEST NIEZBĘDNYM WARUNKIEM FUNKCJONOWANIA DREWNA JAKO TKANKI PRZEWODZĄCEJ. FLOEM FLOEM, ZWANY RÓWNIEŻ ŁYKIEM, PRZEWODZI NA WIĘKSZĄ ODLEGŁOŚĆ ORGANICZNE SUBSTANCJE POKARMOWE, GŁÓWNIE CUKRY. ŁYKO JEST TKANKĄ NIEJEDNORODNĄ, ZBUDOWANĄ Z ELEMENTÓW, KTÓRE OPISANO NIŻEJ. a) RURKI SITOWE SĄ PIONOWYMI SZEREGAMI KOMÓREK BĘDĄCYCH CZŁONAMI RUR SITOWYCH. KOMÓRKI SĄ ŻYWE, LECZ POZBAWIONE JĄDRA, O WYDŁUŻONYM KSZTAŁCIE I CELULOZOWYCH ŚCIANACH. ICH WNĘTRZE WYPEŁNIA DUŻA WODNICZKA, OTOCZONA CIENKIM CYTOPLAZMATYCZNYM PŁASZCZEM. NA POPRZECZ- NYCH PŁASZCZYZNACH ŚCIAN KOMÓRKOWYCH WYSTĘPUJA OTWORY, WSKUTEK CZEGO PRZYPOMINAJĄ ONE SITO. PRZEZ PORY PRZEBIEGAJĄ PASMA CTOPLAZMY ŁĄCZĄCE CZŁONY RURKI SITOWEJ (rys. 4.19). b) KOMÓRKI TOWARZYSZĄCE, ZWANE TEŻ PRZYRURKOWYMI, WYSTĘPUJĄ W ŁYKU. SĄ TO KOMÓRKI ŻYWE, WYDŁUŻONE, MNIEJSZE OD SITOWYCH I ŚCIŚLE DO NICH PRZYLEGAJĄCE (rys. 4.22). c) MIĘKISZ ŁYKOWY JEST ZBUDOWANY Z KOMÓREK WYDŁUŻONYCH, TWORZĄCYCH PASMA WŚRÓD INNYCH ELEMENTÓW ŁYKA (rys. 4.22). MIĘKISZ PEŁNI RÓWNIEŻ FUNKCJĘ TKANKI ŚPICHRZOWEJ, JAK MA TO np. MIEJS- CE W KORZENIU ŚPICHRZOWYM MARCHWI. d) WŁÓKNA ŁYKOWE WŁÓKNA ŁYKOWE SĄ ZWYKLE DŁUŻSZE OD WŁÓKIEN DRZEWNYCH I RÓŻNIĄ SIĘ OD NICH MAJĄC JAMKI PROSTE (rys. 4.22). EPIDERMA EPIDERMA, CZYLI SKÓRKA, JEST NAJCZĘŚCIEJ JEDNĄ WARSTWĄ KOMÓREK NA POWIERZCHNI MŁODYCH ORGANÓW. ZBUDOWANA JEST Z KOMÓREK ŻYWYCH OTOCZONYCH CELULOZOWĄ ŚCIANKĄ, ŚCIŚLE DO SIEBIE PRZYLEGAJĄCYCH I ZWYKLE POZBAWIONYCH TYPOWYCH CHLOROPLASTÓW. SKÓRKA STANOWI GRANICZNĄ WARSTWĘ POMIĘDZY ROŚLINĄ, A ŚRODOWISKIEM ZEWNĘTRZNYM. DLA ROŚLIN BARDZO DUŻE ZNACZENIE MA OGRANI- CZENIE PAROWANIA Z POWIERZCHNI, CZYLI TRANSPIRACJI. FUNKCJĘ TĘ SPEŁNIA SKÓRKA ŁODYG, LIŚCI, KWIATÓW I OWOCÓW, KTÓRA MA SZEREG CECH OGRANICZAJĄCYCH TRANSPIRACJĘ. ZEWNĘTRZNE ŚCIANY KOMÓREK SKÓRKI SĄ GRUBSZE, A ICH WARSTWY PODPOWIERZCHNIOWE ZAWIERAJĄ KUTYNĘ. PONADTO, NA POWIERZCHNI KOMÓREK WYSTĘPUJE KUTYKULA (rys. 2.40 i 4.23). W SKUTYNIZOWANYCH ŚCIANACH OBOK KUTYNY MOGĄ WYSTĘPOWAĆ DUŻE ILOŚCI WOSKU TWORZĄCEGO SZARY NALOT, JAK MA TO MIEJSCE NA OWOCACH ŚLIWY I WINOROŚLI. TRANSPIRACJA I WYMIANA GAZOWA SĄ U ROŚLIN MOŻLIWE DZIĘKI WYSTĘPOWANIU W SKÓRCE APARATÓW SZPARKOWYCH. APARAT SZPARKOWY JEST ZBU- DOWANY Z DWÓCH KOMÓREK SZPARKOWYCH W KSZTAŁCIE NASION FASOLI. ICH ŚCIANY SĄ ZGRUBIAŁE OD STRONY SZPARKI. ZGRUBIENIA TE UMOŻLIWIAJĄ ZMIANĘ KSZTAŁTU KOMÓREK PRZY ZMIANIE TURGORU. POMIĘDZY KOMÓRKAMI SZPARKOWYMI WYSTĘPUJE PRZSTRZEŃ MIĘDZYKOMÓRKOWA ZWANA SZPARKĄ. ZMIENIAJĄC STOPIEŃ ROZWARCIA SZPARKI ROŚLINA REGULUJE WIELKOŚĆ TRANSPIRACJI I WYMIANY GAZOWEJ ZE ŚRODOWISKIEM. SKÓRKA MOŻE BYĆ GŁADKA LUB POKRYTA WYROSTKAMI, WŁOSKAMI ORAZ KOLCAMI. WŁOSKI MOGĄ BYĆ JEDNOKOMÓRKOWE PROSTE LUB ROZGAŁĘZIONE. CZĘŚCIEJ SĄ WIELOKOMÓRKOWE PROSTE LUB ROZGAŁĘZIONE O ROZMAITYCH KSZTAŁTACH (rys. 4. 26). PRZEWAŻNIE SĄ MARTWE I WYPEŁNIONE POWIETRZEM; TWORZĄ POWŁOKĘ CHRONIĄCĄ PRZED NADMIERNĄ TRANSPIRACJĄ. POWŁOKA Z WŁOSKÓW MOŻE BYĆ BARDZO GĘSTA, WEŁNISTA I WÓWCZAS NAZYWA SIĘ KUTNEREM. KOLCE SĄ UTWORAMI SZTYWNYMI, OSTRO ZAKOŃCZONYMI. W ICH POWSTANIU UCZESTNICZY SKÓRKA ORAZ LEŻĄCY POD NIĄ MIĘKISZ. NIE SĄ ONE POŁĄCZONE Z WNĘTRZEM ORGANU TKANKAMI PRZEWODZĄCYMI. CIERNIE SĄ PRZEKSZTAŁCONYMI ORGANAMI BOCZNYMI ROŚLINY. NA ŁODYDZE WYSTĘPUJĄ ZAWSZE W WĘZŁACH I POŁĄCZONE SĄ TKANKAMI PRZEWODZĄ- CYMI Z SYSTEMEM PRZEWODZĄCYM ROŚLINY. SKÓRKA KORZENIA GŁÓWNĄ FUNKCJĄ SKÓRKI KORZENIA JEST POBIERANIE WODY I SOLI MINERALNYCH Z ROZTWORU GLEBOWEGO. PODOBNIE JAK U PĘDU JEST ONA ZBUDOWA- NA Z ŻYWYCH, ŚCIŚLE PRZYLEGAJĄCYCH DO SIEBIE KOMÓREK. ICH ŚCIANY SĄ CIENKIE I W MŁODSZEJ STREFIE KORZENIA TWORZĄ WŁOŚNIKI. KOMÓRKA JEST WYPEŁNIONA DUŻĄ WODNICZKĄ, A CYTOPLAZMA TWORZY WZDŁUŻ ŚCIANY CIENKĄ WYŚCIÓŁKĘ. JĄDRO ZNAJDUJE SIĘ W SZCZYTOWEJ CZĘŚCI WŁOŚNIKA. WŁOŚNIKI ZWIĘKSZAJĄ POWIERZCHNIĘ KONTAKTU SKÓRKI Z GLEBĄ. PERYDERMA PERYDERMA, ZWANA TEŻ KORKOWICĄ, OKRYWA STARSZE ORGANY LUB STARSZE CZĘŚCI ORGANÓW ROŚLINY. JEST TO TKANKA WTÓRNA; W JEJ SKŁAD WCHODZI WTÓRNY MERYSTEM - FELOGEN ORAZ WYTWORY JEGO MERYSTEMATYCZNEJ AKTYWNOŚCI - FELEM I FELODERMA. FELOGEN, CZYLI MIAZGA KORKORODNA POWSTAJE W OBWODOWYCH CZĘŚCIACH ŁODYGI LUB KORZENIA Z ODRÓŻNICOWANIA TKANEK STAŁYCH, np. MIĘKISZU LUB ŁYKA. KOMÓRKI MERYSTEMATYCZNE FELOGENU DZIELĄ SIĘ STYCZNIE DO POWIERZCHNI ORGANU, ODKŁADAJĄC NOWE KOMÓRKI GŁÓWNIE NA ZEWNĄTRZ. FELEM, CZYLI KOREK, POWSTAJE W WYNIKU ZRÓŻNICOWANIA KOMÓREK ODKŁADANYCH PRZEZ FELOGEN NA ZEWNĄTRZ. JEST ZBUDOWANY Z KOMÓREK ŚCIŚLE PRZYLEGAJĄCYCH DO SIEBIE, MARTWYCH I WYPEŁNIONYCH POWIETRZEM (rys. 4.28 A) O ŚCIANACH ZAWIERAJĄCYCH WARSTWĘ SUBERYNY. ŚCIANA MOŻE BYĆ TAKŻE ZDREWNIAŁA. KOREK JEST NIEPRZEPUSZCZALNY DLA WODY I POWIETRZA. KONTAKT WNĘTRZA ORGANU ZE ŚRODOWISKIEM I WYMIANĘ GAZOWĄ UMOŻLIWIAJĄ WYSTĘPUJĄCE W KORKU PRZETCHLINKI. SĄ TO MIEJSCA W TKANCE KORKOWEJ, W KTÓRYCH KOMÓRKI SĄ UŁOŻONE LUŹNO Z POZOSTAWIENIEM PRZESTWORÓW MIĘDZYKOMÓRKOWYCH, KTÓRYMI PARA WODNA I INNE GAZY DYFUNDUJĄ NA ZEWNĄTRZ I DO WNĘTRZA ROŚLINY (rys. 4.28 B). FELOGEN ODKŁADA NOWE RÓŻNICUJĄCE SIĘ KOMÓRKI RÓWNIEŻ DO WNĘTRZA ORGANU. POWSTAJE Z NICH, PO WEWNĘTRZNEJ WARSTWIE FELOGENU, WARSTWA KOMÓREK MIĘKISZOWYCH ZWANA FELODERMĄ. UTWORY WYDZIELNICZE UTWORAMI WYDZIELNICZYMI SĄ POJEDYŃCZE KOMÓRKI LUB ICH ZESPOŁY WYDZIELAJĄCE PRODUKTY PRZEMIANY MATERII. WYDZIELINY SĄ WYTWARZANE W CYSTERNACH SIATECZKI ŚRÓDPLAZMATYCZNEJ LUB APARATU GOLGIEGO I POJAWIAJĄ SIĘ W PĘCHERZYKACH ODDZIELAJĄCYCH SIĘ OD TYCH STRUKTUR. Z POMOCĄ EGZOCYTOZY PĘCHERZYKI USUWAJĄ NIEPOTRZEBNE SUBSTANCJE NA ZEWNĄTRZ KOMÓRKI. UTWORY WYDZIELNICZE MOGĄ WYSTĘPOWAĆ NA POWIERZCHNI ROŚLINY, JAK W PRZYPADKU OBSZARÓW SKÓRKI WYDZIELAJĄCYCH OLEJKI LOTNE NADAJĄCE ZAPACH KWIATOM, LIŚCIOM I INNYM ORGANOM. U PELARGONII I POKRZYWY FUNKCJE WYDZIELNICZE PEŁNIĄ WŁOSKI (rys. 4.29). POWIERZCHNIOWYMI ORGANAMI WYDZIELNICZYMI SĄ TEŻ MIODNIKI. SĄ TO GRUPY KOMÓREK WYDZIELAJĄCE NA ZEWNĄTRZ NEKTAR (rys. 4.29 C). WYSTĘPUJĄ ONE NA RÓZNYCH CZĘŚCIACH KWIATÓW ZAPYLANYCH PRZEZ OWADY, KTÓRE ODŻYWIAJĄ SIĘ NEKTAREM. UTWORY WYDZIELNICZE MOGĄ TEŻ WYSTĘPOWAĆ WEWNĄTRZ ORGANÓW ROŚLINNYCH, JAK ZBIORNIKI I KANAŁY. W PEWNYCH TKANKACH WYSTĘPUJĄ POJEDYŃCZE KOMÓRKI WYDZIELNICZE, JAK np. KOMÓRKI GARBNIKOWE ORAZ MLECZNE NAZYWANE RURAMI MLECZNYMI (rys. 4.30). SOK MLECZNY JEST ZAWIESINĄ CUKRÓW, OLEJKÓW LOTNYCH, WOSKÓW, ŻYWIC, GUM, BIAŁEK, SKROBI itd. U NIEKTÓRYCH ROŚLIN ZAWIERA TRUJĄCE ALKALOIDY (np. OPIUM) LUB CENNE SUROWCE PRZE- MYSŁOWE, np. SOK MLECZNY DRZEWA KAUCZUKOWEGO. UTWORY WYDZIELNICZE MOGĄ MIEĆ RÓWNIEŻ POSTAĆ KANAŁÓW I ZBIORNIKÓW POZA OBRĘBEK KOMÓREK. PRZYKŁADEM SĄ KANAŁY ŻYWICZNE SOSNY, KTÓRE POWSTAJĄ W WYNIKU ROZSUNIĘCIA SIĘ KOMÓREK WYDZIELNICZYCH I WYTWORZENIA POŁĄCZONEGO SYSTEMU PRZESTWORÓW MIĘDZYKOMÓRKOWYCH DO KTÓREGO JEST WYDZIELANA ŻYWICA (rys. 4.30 B). ŻYWICA JEST SUROWCEM UZYSKIWANYM Z DRZEW SZPILKOWYCH I WYKORZYSTYWANYM DLA CELÓW PRZEMYSŁOWYCH. INNYM PRZYKŁADEM UTWORÓW WYDZIELNICZYCH SĄ ZBIORNIKI OLEJKÓW LOTNYCH W OWOCACH I LIŚCIACH OWOCÓW CYTRUSOWYCH. SĄ ONE PRZESTWORAMI MIĘDZYKOMÓRKOWYMI, KTÓRE POWSTAJĄ W WYNIKU ROZPADU KOMÓREK WYDZIELNICZYCH WYTWARZAJĄ-CYCH OLEJKI NADAJĄCE TYM OWOCOM CHARAKTE-RYSTYCZNY AROMAT (4.30 C). UKŁADY FUNKCJONALNE TKANEK SPECJALIZACJA BUDOWY ROŚLIN NACZYNIOWYCH WYRAŻA SIĘ W ISTNIENIU ORGANÓW I UKŁADÓW TKANKOWYCH O WYSOKIEJ WYDAJNOŚCI W PEŁNIENIU OKREŚLONYCH FUNKCJI. Z TEGO PUNKTU WIDZENIA MOŻNA WYRÓŻNIĆ NASTĘPUJĄCE UKŁADY FUNKCJONALNE TKANEK. • UKŁAD TWÓRCZY (MERYSTEMY) • UKŁAD OKRYWAJĄCY (EPIDERMA, PERYDERMA) • UKŁAD CHŁONNY (EPIDERMA KORZENIA Z WŁOŚNIKAMI) • UKŁAD FOTOSYNTETYZUJĄCY (MIĘKISZ ZIELENIOWY) • UKŁAD WZMACNIAJĄCY (GŁÓWNIE KOLENCHYMA I SKLERENCHYMA, ALE RÓWNIEŻ CAŁY SYSTEM ŚCIAN KOMÓRKOWYCH, ZDREWNIAŁYCH LUB USZTYWNIONYCH PRZEZ TURGOR) • UKŁAD PRZEWODZĄCY (KSYLEM i FLOEM) • UKŁAD ŚPICHRZOWY (MIĘKISZ ŚPICHRZOWY) • UKŁAD PRZEWIETRZAJĄCY (MIĘKISZ POWIETRZNY ORAZ APARATY SZPARKOWE I CAŁY SYSTEM PRZESTWORÓW MIĘDZYKOMÓRKOWYCH, KANAŁÓW, KOMÓR I PORÓW WYPEŁNIONYCH GAZEM) • UKŁAD WYDZIELNICZY (KOMÓRKI WYDZIELNICZE I ICH ZESPOŁY)
