Zaburzenia afektywne u kobiet i mężczyzn
advertisement
Zaburzenia afektywne u kobiet i mężczyzn Prof. dr hab. Dominika Dudek Zakład Zaburzeń Afektywnych Katedry Psychiatrii CMUJ „Męski Świadomy współzawodnictwa. Napięty. Czujny. Gotowy do biegu. Agresywnie myślący. Wiedzący lepiej od innych. Poprawiacz świata. Przeżuwający latami każdą porażkę. Rzucający wyroki potępienia. Niezdolny do pogodzenia się ze sobą. A kobieta przygląda się temu z uśmiechem, bo wie, że on jest zajęty rzeczami, które przemijają i nie mają większej wagi.” Czesław Miłosz Różnice w budowie mózgu • Masa mózgu mężczyzny jest średnio o 10% większa niż u kobiety • Kobiety mają proporcjonalnie więcej istoty szarej, mężczyźni – istoty białej i płynu mózgowo-rdzeniowego • Kobiety mają lepiej rozwiniętą półkule prawą (intuicyjną), mężczyźni – lewą (analityczną, logiczną) A. mózg męski – dominują połączenia wewnątrzpółkulowe, łączące tylne i przednie części mózgu B mózg kobiecy dominuje sieć połączeń poprzecznych łączących dwie półkule (przechodzących przez spoidło wielkie) • Autorzy sugerują, że budowa mózgu u mężczyzn sprzyja zapewnieniu dobrych połączeń pomiędzy strukturami kontrolującymi percepcję i koordynację czynności, natomiast u kobiet mózg przystosowany jest do łączenia struktur zajmujących się analitycznym (lewa półkula) i intuicyjnym (prawa półkula) sposobem rozwiązywania zadań (Ingalhalikar et al. 2013) Zaburzenia psychiczne częstsze u kobiet • • • • Nawracające zaburzenia depresyjne Dystymia Depresja sezonowa Krótkotrwałe nawracające zaburzenia depresyjne • W CHAD – rapid cycling • Zaburzenia lękowe (głównie lęk napadowy) • Zaburzenia somatyzacyjne Dane epidemiologiczne • Częstość występowania depresji u kobiet jest 1,5-3 razy (średnio 2 razy) większa niż u mężczyzn • kobiety są częściej hospitalizowane • dłuższy czas trwania epizodu depresji • większe ryzyko chroniczności • mniejsza szansa spontanicznej remisji • CHAD II częściej u kobiet • CHAD I : K=M • Depresja głęboka z melancholią: M=K Epidemiologia depresji Age and depressive episode (from Bebbington et al., 1996). 3,5 Prevalence % 3 2,5 2 male female 1,5 1 0,5 0 16-24 25-34 35-44 Age 45-54 55-64 Przyczyny • Koncepcje psychologiczno – społeczne (konflikt ról społecznych, konflikty małżeńskie, styl myślenia) • Koncepcje biologiczne (różnice budowy mózgu, hormony płciowe → depresje związane z cyklem rozrodczym) Depresja a stan cywilny • Najwięcej depresji - u osób rozwiedzionych i w separacji • najmniej - u pozostających w związku małżeńskim • w całym cyklu życiowym owdowienie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem depresji Różnice płci • depresja występuje rzadziej u kobiet samotnych niż zamężnych • depresja występuje częściej u mężczyzn samotnych niż żonatych • dla mężczyzn małżeństwo jest czynnikiem chroniącym przed depresją, u kobiet wręcz nasila ryzyko choroby • zjawisko to nie występuje w pewnych kręgach kulturowych, w których tradycyjnej roli kobiety przypisywana jest duża wartość Depresja, płeć a praca zawodowa kobiety rzadziej niż mężczyźni podejmują pracę zarobkową, zwłaszcza jeśli są zamężne i mają małe dzieci. pracując zawodowo muszą dodatkowo sprostać obowiązkom domowym W życiu zawodowym kobiety pełnią często mniej znaczące role, mają mniejsze szanse na awans, uzyskują relatywnie niższą płacę Wg Browna i Harrisa brak pracy zawodowej jest czynnikiem podatności na depresję. praca zawodowa czyni kobiety bardziej odpornymi na negatywne wydarzenia życiowe Depresja a praca zawodowa praca zawodowa porządkuje program dnia, daje możliwość kontaktów społecznych, aktywności, poczucie celowości działania, poczucie kontroli, podnosi status społeczny dla kobiet najistotniejszy jest aspekt uzyskania w miejscu pracy grupy wsparcia. Jeśli miejsce pracy nie daje takiej możliwości to samo zatrudnienie nie chroni przed depresją, a może wręcz zwiększać obciążenie kobiety i jej konflikt ról. kobiety po epizodzie depresji są bardziej narażone na utratę pracy zawodowej i pozostawanie w domu, bez względu na ich wykształcenie, kwalifikacje i samopoczucie Styl myślenia różnice między kobietami a mężczyznami w strategiach radzenia sobie z chorobą niższa samoocena kobiet długoterminowe utrzymywanie się depresyjnego stylu myślenia u kobiet (negatywne myśli automatyczne, poczucie beznadziejności, depresyjny styl atrybucyjny) Cechy zaburzeń afektywnych u kobiet • • • • • • ↑ atypowy obraz depresji ↑ depresja przewlekła, lekooporna ↑ poziom lęku i niepokoju ↑ ryzyko próby samobójczej ↑ współistnienie innych zaburzeń psychicznych ↑ rola czynników egzogennych (np. zmiany hormonalne w okresie okołoporodowym) • ↑ rola czynników psychologiczno-społecznych • ↑ poszukiwanie pomocy, zgłaszanie się do leczenia Kobiecy wariant depresji • Częściej drażliwość związana z niemożnością wywiązania się z obowiązków • Nieuzasadnione wybuchy złości, wywołujące poczucie winy • Agresja w stosunku do dzieci związana ze zmęczeniem i nadwrażliwością na bodźce • Dominacja lęku • „Znieczulenie bolesne” – „ja już nie kocham swoich dzieci” • Objawy somatyzacyjne (np. maski bólowe) • Błędne diagnozy zaburzeń histrionicznych i lękowych Męska depresja • „Prawdziwy mężczyzna nigdy nie płacze” • „Mażesz się jak baba” • „Bądź facetem i nie użalaj się nad sobą” Depresja u mężczyzn rzadsza? Artefakty: • Mężczyźni rzadziej zwracają się o pomoc • Wstyd przyznania się do słabości • Depresja dla mężczyzny stanowi podwójne piętno: choroby psychicznej i "kobiecej" emocjonalności • chłopcy ujawniający swoje emocje spotykają się z odrzuceniem, wrogością i izolacją • Chcą zapomnieć o depresji, gdy są badani retrospektywnie, wspominane przez nich symptomy chorobowe nie spełniają kryteriów diagnostycznych epizodu depresyjnego • Kobiety zgłaszają większą ilość objawów (kryteria diagnostyczne) Męska depresja • zachowania o typie actingout, • zmniejszenie kontroli nad swoją impulsywnością, • zachowania antyspołeczne, • nadużywanie substancji, • obniżenie tolerancji stresu, • niepokój, • brak zadowolenia • depresyjny styl myślenia • "Więc nie rob dłużej pośmiewiska z siebie dla zgorszonych mam i cioć, z chodnika wstań spadamy stąd, spadamy Jef chodź, chodź... Chodź, mam jeszcze parę stów Pójdziemy przepić je, niedrogie bistro znam Chodź, gdy stracę parę stów też bracie nie martw się jak król mam kredyt tam Będziemy tęgo jeść krewetki, frytki raz! krewetki, frytki bis i wino pić do dna gdy nie pomoże to zmienimy lokal bo madame Andre od dziś dziewczyny nowe ma...." Gotlandzka skala męskiej depresji • • • • • • • • • • • • • obniżony próg stresu agresywność, obniżona kontrola impulsów uczucie bycia wypalonym i pustym stałe, niewytłumaczalne zmęczenie drażliwość, brak satysfakcji, nerwowość trudności w podejmowaniu zwykłych codziennych decyzji problemy ze snem uczucie niepokoju, lęku, dyskomfortu zwłaszcza rano Zachowania obraźliwe, nadaktywność, niejedzenie lub objadanie się zachowania antyspołeczne depresyjne treści myślenia skarżenie się obciążenia dziedziczne depresją, alkoholizmem, samobójstwem Wolfgang Rutz • Skala Gotlandzka pozwala zidentyfikować znacznie większą ilość przypadków depresji u mężczyzn niż standardowe kryteria diagnostyczne lub inne narzędzia badawcze. • Wśród leczonych ambulatoryjnie mężczyzn uzależnionych od alkoholu depresję zgodnie z kryteriami diagnostycznymi DSM lub ICD rozpoznano u 17%, zaś posługując sie Skalą Gotlandzką - u 39% (Branney, 2008) • Badanie 607 ojców nowonarodzonych dzieci. Skala Gotlandzka sugerowała występowanie depresji u 6.5% mężczyzn, z czego 20.6% przypadków nie zostało wykryte z użyciem Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej (Madsen, 2007) Cechy męskiej depresji • Rozbieżności pomiędzy oczekiwaniami wynikającymi z roli płciowej a poziomem ich spełnienia • wzrost dystansu i niezależności w relacjach interpersonalnych, wycofanie społeczne, nasilenie konfliktów i złości w kontaktach z innymi • Poczucie zagrożenia samooceny i poszanowania siebie (narcystyczna rana), rozczarowanie sobą • Nadużywanie alkoholu oraz inne uzależnienia • Niezdolność do płaczu • Cechy osobowości antyspołecznej, narcystycznej lub kompulsywnej • Utrata zainteresowania seksem przy jednoczesnej aktywności seksualnej • skargi somatyczne • problemy i konflikty w pracy • problemy z koncentracja i motywacją Aleksandra Pilarska, 2011 Paradoks płci Kobiety 3 razy częściej popełniają próby samobójcze niż mężczyźni, a mężczyźni 3 razy częściej samobójstwa Ale….. Próba samobójcza, będąca „wołaniem o pomoc” jest czynnikiem ryzyka samobójstwa dokonanego 1/3 ofiar S miała już za sobą PS, często mało groźne, wręcz śmieszne Wśród osób hospitalizowanych po PS – dokonane S jest najczęstszą przyczyną zgonu w przyszłości Ale…… • „S” u kobiet mniej akceptowane kulturowo → nie wszystkie „S” raportowane • W kulturach, gdzie „S” kobiet jest akceptowane (Chiny, Indie, Sri Lanka) – mniejsza różnica pomiędzy mężczyznami i kobietami Ale…… • W Indiach i Chinach kobiety wybierają metody letalna (pestycydy, samospalenie) • W USA co 78 sek kobieta ma PS, a co 90 min S • W Korei Płd wzrost S u kobiet z 1.1 (1986) do 4.2 (2005) / 100 000 Samobójstwa dzieci i adolescentów • Wzrost wskaźnika S u dzieci < 14 rż (obecnie 0.6/100 000, M:K = 2:1) • U osób 10-14 rż i 15-24 rż– trzecia przyczyna zgonów • Od 13 rż gwałtowny wzrost zachowań samobójczych, ok. 3 lata wcześniej u K niż M • Dziewczynki, które popełniły S miały więcej PS i konfliktów z rodzicami niż chłopcy • U chłopców więcej agresji, nadużywania substancji, metody bardziej letalne • Ale inaczej w Azji: Hong Kong u osób 15-19 rż 5.1 u M i 5.2 / 100 000 u K Cykl płciowy • MS i PS częściej w końcu fazy lutealnej i fazie follikularnej cyklu (przy niższym poziomie estrogenów) • U kobiet z PS – więcej przedmiesiączkowych zaburzeń dysforycznych Macierzyństwo • • • • Stanowi czynnik protekcyjny Więcej dzieci Bycie w ciąży Posiadanie w domu dzieci < 2 rż • Ale: większe ryzyko u nastolatek będących w ciąży i po porodzie Macierzyństwo • Zwiększone ryzyko zachowań S po aborcji • Po poronieniu • Przy złej sytuacji społecznoekonomicznej, samotnym macierzyństwie (rola przekonań otoczenia), bezrobociu, braku wsparcia społecznego • Ryzyko przy niepłodności i jej nieskutecznym leczeniu (mało badań) „Wyzwania poporodowe” • • • • Wyczerpanie fizyczne i dolegliwości bólowe Karmienie piersią Bezsenność i deprywacja snu Problem odzyskania wcześniejszej figury i atrakcyjności (↑masy ciała) • Utrata libido (dyspareunia, anorgazmia, kryzys w relacji partnerskiej) • Deprywacja społeczna (utrata zatrudnienia, dochodu; spędzanie czasu wolnego w domu, nuda) Depresja poporodowa (DP) • Występuje u 10 – 20% kobiet • Początek: – W ciągu 6 – 12 tygodni – Może rozwijać się później – w ciągu pierwszego roku po urodzeniu dziecka Depresja poporodowa - objawy • Obraz przypominający epizod depresji endogennej • Zaburzenia snu – szczególnie niemożność ponownego zaśnięcia po nakarmieniu dziecka • Nadmierny lęk lub zamartwianie się problemami związanymi z opieką nad dzieckiem i rodzicielstwem, szczególnie karmieniem piersią • Niepokój dotyczący „niebycia wystarczająco dobrą matką” Depresja poporodowa - objawy • Częste telefony lub wizyty u lekarza w związku ze swoim własnym zdrowiem lub zdrowiem dziecka, nieuzasadnione obiektywnymi powodami niepokoju • Obsesje i/lub kompulsje • Myśli samobójcze lub dzieciobójcze Psychoza poporodowa – czynnik ryzyka CHAD • Zazwyczaj zaczyna się w ciągu 48 – 72 godzin po porodzie • Ryzyko jej wystąpienia pozostaje duże do 4 miesiąca po porodzie Psychoza poporodowa - objawy • Przekonania urojeniowe, często związane z dzieckiem – Dotyczące śmierci dziecka – Zaprzeczanie, że dziecko się urodziło – Przekonanie, że dziecko posiada szczególne właściwości – Przekonanie, że dziecko jest w jakiś szczególny sposób uszkodzone lub naznaczone PP - objawy • Nadmierne podniecenie i bezsenność • Pobudzenie psychoruchowe w połączeniu z brakiem zdolności wyrażania emocji i adekwatnych reakcji emocjonalnych • Nadwrażliwość na obojętne komentarze • Omamy każdego typu • Osłupienie, splątanie lub dezorientacja • Duże ryzyko samobójstwa, dzieciobójstwa Kobieta zamężna • Mniejsze ryzyko S u zamężnych niż panien, wdów i rozwiedzionych • Ale: depresja występuje rzadziej u kobiet samotnych niż zamężnych • przede wszystkim jakość relacji małżeńskich wiąże się z wystąpieniem i nasileniem objawów depresyjnych • Dysfunkcjonalne relacje z partnerem są jednym z podstawowych powodów chroniczności depresji Starszy wiek • Mniej PS, więcej S dokonanych (M i K, ale więcej u M) • Największe ryzyko po śmierci partnera (15 x większe ryzyko niż po owdowieniu w średnim wieku) – większe u M Dziewięćdziesiąt pięć lat życia drwi sobie ze mnie złamanym biodrem odleżynami zapaleniem płuc poszpitalnym bluesem nie chce mi się mówić ruszać jeść pić żyć Nic spoglądam w oczy najbliższych przepełnione są obrazami sprzeczności troska z wymówkami niewygody miłość z litością lęk z oczekiwaną ulgą wyzwolenia z pęt opieki nad starą kobietą śmierć jest błogosławieństwem powrotem do źródła odrodzenia Łączem z całością mnie Depresja u kobiet - pozytywy • Częściej niż mężczyźni poszukują pomocy • Szybciej podejmują leczenie • Bardziej ufają leczeniu, są bardziej cierpliwe – lepsza współpraca • PS: „bezpieczniejsze” metody – najczęściej otrucie się • Mężczyzna szybciej podejmuje działania, kobieta rozmyśla o problemie (dłuższy czas od decyzji do działania daje szansę na uzyskanie pomocy) • Na mężczyzn bardziej wpływa zewnętrzna sytuacja społeczna (np. kryzysy ekonomiczne) Farmakoterapia • Różnice farmakokinetyki i farmakodynamiki • Estrogeny zwiększają aktywność układów neuroprzekaźnikowych (5-HT, NA) • Mniejsza masa ciała i więcej tkanki tłuszczowej • Wolniejszy czas opróżniania się żołądka, niższy klirens nerkowy, wolniejszy metabolizm • Leki utrzymują się dłużej, kobiety reagują na mniejsze dawki, większa wrażliwość na objawy niepożądane • Polekowy wzrost masy ciała • Polekowe dysfunkcje seksualne Dziękuję za uwagę!
