Wpływ globalizacji na przepływy siły roboczej we
advertisement
Migracja - wykład Temat: DEFINICJA, FORMY I ROZMIARY MIGRACJI MIGRACJA - zmiana miejsca pobytu na okres dłuższy niż 1 rok”.1 W skali międzynarodowej zjawisko migracji możemy podzielić na 2 rodzaje: Emigracja grupa ludzi opuszcza dotychczasowy kraj zamieszkania i osiedla się w innym kraju na stałe lub na dłuższy czas. Imigracja - napływ ludzi zamieszkałych dotychczas na danym terytorium do nowego kraju. Do tego podziału dołączyć można także: Reemigracje – powrót do opuszczonego kiedyś miejsca zamieszkania, Reptriacje – przymusowy powrót do opuszczonego kiedyś dobrowolnie lub przymusowo miejsca stałego zamieszkania Podstawowym kryterium podziału migracji jest czas jej trwania, który pozwala wyróżnić: 1. migracje stałe, trwające powyżej 1 roku, które socjolodzy wiążą z trwałą w zasadzie zmianą miejsca zamieszkania; 2. migracje czasowe, trwające do 1 roku, które mogą ale nie muszą wiązać się ze zmianą miejsca zamieszkania; zalicza się do nich dojazdy i wyjazdy do pracy (także sezonowej) i nauki, wyjazdy sanatoryjne i urlopowe oraz wszelkiego typu delegacje pracownicze. Z punktu widzenia cech biologicznych oraz uwarunkowań społecznych i ekonomicznych migrację preferują: kobiety (zwłaszcza młode) osoby samotne lub rozwiedzione osoby o określonym wieku np. około 20-tego, 40-tego, i 60-tego roku życia, jednostki o skrajnych cechach społecznych np.ludzie bardzo wykształceni lub bez zawodu, osoby zamieszkałe w obszarach wiejskich lub słabo rozwiniętych gospodarczo, Definicja ONZ w: A. B. Kisiel-Łowczyc, Współczesna gospodarka światowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, s. 116 1 www.wkuwanko.pl 1 Migracja - wykład osoby wykonujące określone zawody np. związane z budownictwem Masowe ruchy migracyjne są wynikiem wzajemnego oddziaływania wielu czynników wypychających (push factors) z jednego kraju oraz czynników przyciągających (pull factors) do kraju drugiego.2 Czynniki te możemy podzielić na następujące grupy: 1. demograficzne, m.in. liczbę i strukturę ludności; 2. o charakterze polityczno-prawnym, m.in. system polityczny, stabilność polityczna, przepisy prawne regulujące wjazdy i wyjazdy z kraju, prawa dla mniejszości narodowych; 3. o charakterze społeczno-kulturowym, m.in. religia, język, styl życia, nadrzędne wartości, znaczenie rodzinne w życiu jednostki, tolerancja na inne kultury, tradycje emigracyjne; 4. o charakterze geograficznym, m.in. odległość, klimat, stan środowiska naturalnego; 5. ekonomiczne np. zarobki, bezrobocie, Stąd typologia przyczynowa migracji obejmuje następujące jej grupy: 1. zasiedlenie (kolonizację), charakterystyczne dla terenów słabo zaludnionych lub słabo rozwiniętych gospodarczo, 2. przesiedlenie, obejmujące zarówno wysiedlenie o charakterze dobrowolnym, administracyjnym (wymuszonym) oraz przymusowe np. repatriacja, 3. migracje polityczne, obejmujące również przemieszczenie wywołane konfliktami zbrojnymi, zamieszkami i podbojami, 4. migracje losowe, obejmujące wszystkie ruchy ludności (wymuszone i dobrowolne) związane z kataklizmami i katastrofami o charakterze naturalnym, 5. migracje ekonomiczne, związane przede wszystkim z chęcią poprawy warunków i poziomu życia (nie tylko swojego, ale także najbliższej rodziny), 6. migracje kulturowo-religijne, zarówno o charakterze dobrowolnym np. pielgrzymki, jak również przymusowym np. spowodowane zamieszkami na tle etnicznym lub religijnym na obszarze przenikania się różnych wpływów kulturowych. Europejska emigracja, zapoczątkowana w XV-XVI w., w związku z wielkimi odkryciami geograficznymi, nabrała rozmachu z początkiem XVII w. i osiągnęła kulminacyjny punkt na przełomie XIX i XX w. Szacuje się, iż w wyniku zakończenia zagospodarowywania kontynentów pozaeuropejskich, rewolucji przemysłowej i rozwoju transportu, w latach 1820 — 1914 wyemigrowało z Europy około 50 mln ludzi, a do końca zeszłego stulecia liczba emigrantów osiągnęła 70 mln osób. Początkowo wywodzili się oni z takich krajów jak: Wielka Brytania, Irlandia, Niemcy i kraje skandynawskie. Z biegiem lat trend ten uległ zmianie i Procesy internacjonalizacji we współczesnej gospodarce światowej, praca zbiorowa pod red. T. Sporka, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2000, s. 206 2 www.wkuwanko.pl 2 Migracja - wykład zaczęli dominować emigranci z Włoch, Portugalii oraz Europy Środkowej, w tym również z ziem polskich. Tabela 1. Udział poszczególnych krajów w zbiorowości imigrantów europejskich w latach 1800-2000 (w %) KRAJ Udział procentowy Niemcy 20 Anglia 15 Włochy 15 Irlandia 13 Rosja (strumień tym kraje byłego 19 ZSRR) oraz obywatele monarchii austro-węgierskiej Skandynawia 7 Źródło: Popularna Encyklopedia Powszechna; Kontynenty i Państwa; Europa t. I, praca zbiorowa pod red. R. Mydel, Oficyna Wydawnicza, Kraków 2000, s. 140. Początek XX w. przyniósł masową emigrację: do Ameryki Południowej (Argentyna, Brazylia), gdzie łącznie w okresie 1850 – 1990 napłynęło około 15 mln europejskich przesiedleńców. do Kanady i Australii, co jest zrozumiałe, jeżeli zważy się ich ciągle zbyt małą, w stosunku do powierzchni i potencjalnych możliwości rozwojowych, liczbę ludności. W latach 1900 - 1920 do Kanady przybyło około 3 mln osób, pośród których 40 stanowili Brytyjczycy, a w latach późniejszych (1941 - 1970) przybyło kolejnych 2 mln ludzi. Z końcem lat 70-tych kończy się okres dominacji przybyszów z Europy w globalnym napływie imigrantów do tego kraju. Ostatnie lata wieku XX dowodzą, iż europejscy emigranci zostali zdominowani przez Azjatów (ok. 65). Jeśli zaś chodzi o Australię, to od zarania jej kolonizacji aż po dzisiejszy dzień pozostaje miejscem dominacji imigrantów z Wielkiej Brytanii i Irlandii. Niemniej znamiennym pozostaje fakt, iż od początku lat 70-tych XX w. w ramach polityki tzw. białej Australii (White Australia), od 95 (lata 20-te) do 75 (lata 70-te) ogólnej liczby przybyszów legitymowało się europejskim rodowodem3. 3 Geografia gospodarcza świata...op.cit., s. 141 www.wkuwanko.pl 3 Migracja - wykład W migracji światowej zaobserwowano następujące zjawiska: w latach 50-tych masowa emigracja Włochów do Francji i Szwajcarii. Do Francji napłynęło w tym czasie także wielu obywateli państw Afryki Północnej; silny napływ imigrantów z Azji, Ameryki Łacińskiej np. z Meksyku i krajów środkowoamerykańskich do USA, silne ruchy interregionalne w Ameryce Łacińskiej, przepływy ludności z Boliwii, Paragwaju, czy Urugwaju do Argentyny, z Kolumbii do Wenezueli, silne ruchy interregionalne w Azji, z Pakistanu, Bangladeszu, Sri Lanki, Indii, Filipin w kierunku krajów wydobywających ropę naftową i wysoko rozwiniętych gospodarczo np. Japonia, Tajwan, Hongkong, Malezja, Singapur oraz do takich krajów afrykańskich jak: RPA, Nigeria, Wybrzeże Kości Słoniowej. Współczesną globalizację charakteryzuje istotne zróżnicowanie w podejściu do kapitału, towarów i pracy. Coraz mniej kontrolowanym przepływom kapitału i towarów towarzyszą liczne ograniczenia w swobodnym przemieszczaniu się ludzi-zasobów pracy. Globalny eksport towarów obejmuje obecnie około 1/3 światowej produkcji, a zagraniczne inwestycje bezpośrednie stanowią około 1/5 inwestycji brutto, natomiast globalne rozmiary migracyjnych zasobów pracy obejmują niewiele ponad 2% ludności świata4. Obecnie zasoby pracy nie są tak mobilne jak inne czynniki produkcji. Należy się spodziewać, wzmacniania tendencji wzrostowej ruchów migracyjnych z powodu urbanizacji, zmian technologicznych i integracji gospodarczej świata.5 Można wyróżnić trzy czynniki, które stymulują wzrost przepływu siły roboczej na świecie: rozwój bardzo wpływowego i wysoce zorganizowanego „przemysłu” i rekrutowania pracowników w krajach eksportujących siłę roboczą. W konsekwencji tego przepływy siły roboczej, szczególnie tej niewykwalifikowanej i nielegalnej stały się wysoce zinstytucjonalizowane. nowoczesny transport i komunikacja, które znacznie ułatwiły z jednej strony migrację, z drugiej – rozprzestrzenianie się informacji o możliwościach pracy w innych krajach. 4 5 Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, praca zbiorowa pod red B. Liberskiej, PWE, Warszawa 2002, s. 294. Por. S. Flejterski, P. T. Wahl, Ekonomia globalna. Synteza, Difin, Warszawa 2003, s.132 www.wkuwanko.pl 4 Migracja - wykład złagodzenie w wielu krajach imigracji, bariery ograniczających przepływy siły roboczej, szczególnie wykwalifikowanej.6 Analizując grupy imigrancyjne, można je podzielić w następujący sposób: nielegalni imigranci bez ważnych dokumentów (ich wyjazd i pobyt może być tolerowany przez kraj przyjmujący lub nie); ubiegający się o azyl po przybyciu do kraju docelowego (prześladowani np. z powodów politycznych, religijnych, rasowych, religijnych, rasowych itd.); uchodźcy uznani za takich na podstawie Konwencji Narodów Zjednoczonych o uchodźcach z 1951 roku7. Ze względu na to jakie czynniki ekonomiczne motywują jednostkę do migracji, można wyróżnić dwie kategorie migrantów ekonomicznych. Jedna dotyczy tych, którzy zmuszani są do przemieszczania się z powodu skrajnej biedy; są to tzw. „migranci przeżycia”. Pochodzą zwykle z rozwijających się krajów Afryki i Azji, a w kraju imigracji wykonują zawody wymagające niskich kwalifikacji, mało płatne i o niskim statusie społecznym. Do drugiej grupy zaliczyć należy „migrantów mobilnych”, którzy nie są motywowani w ogóle lub tylko biedą. Ich decyzja o migracji jest odpowiedzią na sygnały międzynarodowego rynku pracy, a grupy tę stanowią między innymi pracownicy-goście oraz personel wysoko kwalifikowany, menedżerowie, specjaliści.8 Teoretycznie międzynarodowa migracja zasobów pracy może być korzystna dla wszystkich krajów. W skali całego świata transfer zasobów z kraju mniej efektywnego (wydajnego) do bardziej efektywnego (wydajnego, ale zarazem droższego), powoduje bowiem wzrost łącznej wielkości produkcji.9 Ruchy migracyjne powodują istotne skutki ekonomiczne. Mają one wyraźny wpływ zarówno na kraj eksportujący siłę roboczą, jak i ją importujący. Konsekwencje te w odniesieniu do całego świata ilustruje rysunek 1. Rysunek 1. Skutki międzynarodowej migracji. Por. A.B. Kisiel-Łowczyc, Współczesna gospodarka światowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, s. 124 6 Międzynarodowe stosunki gospodarcze na przełomie wieków, praca zbiorowa pod red. M. Piklikiewicz Difin, Warszawa 2001, s. 84 8 Por. Procesy internacjonalizacji...op. cit., s. 208 9 Por. P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe ...op.cit., s. 205 7 www.wkuwanko.pl 5 Migracja - wykład KRAJ EKSPORTUJĄCY SIŁĘ ROBOCZĄ KORZYŚCI: KOSZTY: Zmniejszenie bezrobocia, poprzez wykształconej kadry, szkolonej na Zmniejszenie gęstości zaludnienia koszt państwa; Zniekształcenie struktury wiekowej poprzez emigrację ludzi młodych Transfer zarobków, które podnoszą (obszary wiejskie); Osłabienie potencjału rozwojowego gospodarki, gospodarki poprzez tzw. „drenaż Podnoszenie poziomu życia, mózgów”, szczególnie niebezpieczny pozostałych w kraju, rodzin w warunkach wysokiego tempa emigrantów; rozwoju gospodarczego i niedoboru Poprawa bilansu płatniczego wysoko wykwalifikowanej kadry; gospodarki; krajów rozwijających się); wartość kapitału inwestycyjnego Ubytek fachowej, najlepiej odpływ nadmiaru siły roboczej; (szczególnie w centrach miejskich Korzyści związane z powrotem Redukcja całkowitej wielkości produkcji; emigrantów, którzy dysponują Wzrost płac realnych; podniesionymi kwalifikacjami, KOSZTY SPOŁECZNE: rozstanie z zgromadzonym kapitałem i ojczyzną, rodziną, dotychczasowym wyższym poziomem środowiskiem życia, rozpad przedsiębiorczości; małżeństw, zakłócenia w wychowywaniu dzieci, brak pomocy rodziny w działaniu i podejmowaniu decyzji; KRAJ IMPORTUJĄCY SIŁĘ ROBOCZĄ KORZYŚCI: KOSZTY: Zaopatrzenie gospodarki w fachową KOSZTY SPOŁECZNE, konieczność i wysoko wykwalifikowaną kadrę, zapewnienia opieki zdrowotnej, kształconą na koszt innego dostępu do oświaty, podniesienia państwa; umiejętności językowych; programy Spowolnienie starzenia się asymilacji imigrantów i redukowania społeczeństwa; napięć społecznych związanych z Ożywienie zawodów, porzuconych różnicami kulturowymi; KONFLIKTY przez miejscową ludność; SPOŁECZNE; www.wkuwanko.pl 6 Migracja - wykład Wzbogacenie oferty rynkowej (np. KOSZTY GOSPODARCZE, konieczność restauracje narodowe); stworzenia infrastruktury np. Wzmocnienie postępu technicznego mieszkania, szkoły, szpitale itp. w określonej dziedzinie poprzez KOSZTY ADMINISTRACYJNE transfer nowej myśli naukowej; KOSZTY POLITYCZNE związane z Wzrost produkcji globalnej brakiem akceptacji dla imigracji ze państwa; strony społeczeństwa; Spadek płac realnych Rozpatrując powyższe kwestie, łatwo zauważyć, że istnieje znaczna ilość powodów migracji jak i skutków, które ona wywołuje. W prosty sposób prezentuje to rysunek 2. MPL, MPL* produkt pracy Krańcowy Rysunek 2. Przyczyny i skutki międzynarodowej migracji czynnika pracy MPL MPL * 0 L2 L1 0* L – praca (labour); MPL – krańcowy produkt pracy (marginal product of labour) Źródło: Opracowanie własne na podstawie P.R. Krugman, M. Obsfeld, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 120 Oś pozioma to całkowite zasoby siły roboczej w gospodarce światowej. Wielkość krajowej siły roboczej jest odmierzana od strony lewej, a zagranicy od strony prawej. Oś pionowa pokazuje krańcowy produkt tej siły roboczej w każdym kraju. Założeniem jest to, że www.wkuwanko.pl 7 Migracja - wykład w punkcie wyjścia w kraju pracuje OL1 robotników, a za granicą L1O*. Przy takiej alokacji stawka płacy realnej będzie niższa w kraju niż za granicą. Jeśli istnieje swoboda przepływu siły roboczej, to siła robocza będzie się przemieszczała do kraju o wyższej stawce płacy realnej, aż do czasu, kiedy stawki płacy realnej zrównoważą się. Ostatecznie podział zasobów siły roboczej ustali się tak, że w kraju będzie OL2 robotników, natomiast za granicą będzie ich L2O*.10 Najbardziej korzystnym byłoby ukształtowanie się takiego strumienia emigracji, który harmonizowałby z potrzebami rozwojowymi kraju pochodzenia oraz odpowiadałby zapotrzebowaniu na siłę roboczą oraz zdolnościom jej wchłaniania przez kraj przyjmujący.11 Wpływ globalizacji na przepływy siły roboczej we współczesnym świecie Pogłębiające się dysproporcje w rozwoju gospodarczym i standardzie życia między krajami rozwijającymi się a rozwiniętymi w dużym stopniu przyczyniają się do upowszechnienia się międzynarodowych przepływów migracyjnych – zarówno legalnych jak i nielegalnych. Bieda i ubóstwo są więc jednymi z głównych kwestii przy rozpatrywaniu decyzji o migracji. Poniższa tabela przedstawia różnice między wybranymi krajami rozwijającymi się a rozwiniętymi na przykładzie wskaźnika PKB per capita. Kraje najbiedniejsze okazują się być typowymi emigracyjnymi, zaś kraje najbogatsze to kraje imigracyjne.12 Tabela 1. PKB per capita (bieżący kurs USD) w krajach rozwijających się i rozwiniętych Kraj 1995 1997 1999 Mozambik 140,0 210,0 230,0 Nepal 210,0 210,0 220,0 Uganda 250,0 310,0 320,0 Zambia 350,0 330,0 320,0 Pakistan 500,0 490,0 470,0 Kamerun 600,0 600,0 580,0 Syria 1210,0 1030,0 970,0 Turcja 2810,0 3160,0 2900,0 A.B. Kisiel-Łowczyc, Współczesna...op. cit. , s. 120 Por. Międzynarodowe stosunki gospodarcze na przełomie...op. cit., s. 85 12 Por. Procesy internacjonalizacji...op. cit., s. 206 10 11 www.wkuwanko.pl 8 Migracja - wykład Meksyk 3800,0 3980,0 4400,0 Wielka Brytania 18710,0 21440,0 22640,0 Australia 19200,0 20530,0 20050,0 Kanada 19640,0 19190,0 19320,0 Francja 24290,0 24240,0 23480,0 Niemcy 27270,0 26430,0 25350,0 Japonia 39720,0 32350,0 32230,0 Świat 4930,0 4890,0 4890,0 Źródło: Bank Światowy, http://www.worldbank.org/data/countrydata/countrydata.html, 6.12.2000 Jeżeli czynniki wpływające na rozmieszczenie siły roboczej na kuli ziemskiej nadal będą działały z taką intensywnością jak obecnie, to ulegnie przedłużeniu tendencja polegająca na tym, że wraz z powiększeniem się zasobów siły roboczej w krajach słabo rozwiniętych coraz bardziej nasycony staje się rynek pracy krajów wysoko rozwiniętych.13 Wzrastające przepływy siły roboczej, zarówno wykwalifikowanej jak i niewykwalifikowanej, są nieuniknioną konsekwencją procesu ciągłego „podciągania się” – doskonalenia (upgrading), jakiemu podlega wiele krajów na skutek gwałtownego wzrostu i głębokich zmian demograficznych (zwłaszcza w regionie Azji Południowo-Wschodniej). Kraje te znajdują się pod rosnącą presją ciągłego doskonalenia się i zwracania się w kierunku działalności o wyższej zawartości pracy i wyższej wartości dodanej. Dzisiaj spowolnienie wzrostu siły roboczej i płac nie ma już tak wielkiego znaczenia dla konkurencyjności przemysłów pracochłonnych. Przemysły te mogą zaimportować niewykwalifikowaną siłę roboczą, by zwolnić proces doskonalenia, lub mogą przyciągnąć kapitał obcy i zagraniczne umiejętności, by go przyśpieszyć. Narastające przepływy siły roboczej są odbiciem zróżnicowanych reakcji poszczególnych krajów na imperatyw ciągłego doskonalenia.14 Przepływy siły roboczej poszerzyły ekonomiczne więzi między krajami, ale przyniosły też nowe wyzwania dla poszczególnych krajów i firm. W miarę nasilania się regionalnej i globalnej walki konkurencyjnej o rynki i inwestycje występuje coraz silniejsza presja na poszczególne kraje i firmy, by doskonaliły się coraz szybciej. Kraje muszą przystępować nie tylko do zmieniających się strumieni handlu i inwestycji, lecz również do nierównowag w zakresie umiejętności i siły roboczej, które ujawniają się w trakcie procesu ciągłego 13 14 M. Guzek, Międzynarodowe...op. cit., s. 157 A. B. Kisiel-Łowczyc, Współczesna...op. cit., s. 123 www.wkuwanko.pl 9 Migracja - wykład doskonalenia. Firmy muszą posiąść umiejętność wyciągania korzyści z wzrastającego powiązania rynków siły roboczej w poszczególnych regionach.15 Tabela Ludność i siła robocza pochodzenia zagranicznego w 21 uprzemysłowionych krajach (1995 r.) Kraj Ludność w tys. Siłar obocza % ludności w tys. ogółem % ludności ogółem Austria 724 9,0% 325 10,2% Belgia 910 9,0% 395 8,1% Dania 223 4,7% 80 2,8% Francja 3.597 6,3% 1.573 6,2% Finlandia 69 1,3% - - Grecja 200 1,9% - 1,6% Irlandia 96 2,7% 42 3,0% Włochy 991 1,7% 436 1,9% Luksemburg 138 33,4% 112 56,2% Holandia 728 5,0% 221 4,0% Niemcy 7.174 8,8% 2569 7,4% Norwegia 161 3,7% 52 4,5% Portugalia 168 1,7% 84 1,7% Hiszpania 500 1,2% 139 0,6% Szwecja 532 5,0% 220 5,1% Szwajcaria 1.331 18,9% 729 19,4% Wielka Brytania 2.060 3,4% 1032 3,6% Australia 3.753 22,3% 2139 24,0% Japonia 1.362 1,1% 600 0,9% Kanada 4.343 16,6% 2681 18,5% USA 19. 767 7,9% 11636 9,3% Źródło: Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania...op.cit., s. 299 Na międzynarodową migrację zasobów pracy można też spojrzeć szerzej – uwzględniając podstawowe kanony efektywności obrotu międzynarodowego. Zasoby pracy przepływają z krajów, gdzie ich relatywna cena (w stosunku do kapitału, czyli relacja: stawka 15 A. B. Kisiel-Łowczyc, Współczesna...op. cit., s. 123 www.wkuwanko.pl 10 Migracja - wykład płacy-stopa procentowa) jest niższa niż w innych krajach – docelowych krajach migracji. Zarówno w przypadku międzynarodowej wymiany towarów, jak i międzynarodowej migracji zasobów pracy przy swobodnym międzynarodowym wyrównaniu się krańcowych „produkcyjności” i cen (tzn. cen towarów lub cen czynników produkcji) zwiększa się poziom zamożności społeczeństw i tym samym wszystkich podmiotów gospodarki światowej.16 Rozmiary i kierunki migracji w Polsce w drugiej połowie XX wieku W Polsce ruchy ludności najbardziej widoczne stały się w wieku XIX, wraz z rozprzestrzeniającą się rewolucją przemysłową. Główny nurt migracji wewnętrznych w danym kraju związany jest z procesem industrializacji. Wprawdzie w Polsce proces ten nabrał intensywności stosunkowo późno, bo dopiero po drugiej wojnie światowej, ale odpływ ludności polskiej do regionów uprzemysłowionych odbywał się znacznie wcześniej (w drugiej połowie XIX w. saldo migracji we wszystkich polskich dzielnicach było ujemne). Migracje wewnętrzne po drugiej wojnie światowej charakteryzowała jedna główna tendencja, która polegała z jednej strony na przenoszeniu się ludności wiejskiej do miast, a z drugiej na przepływach ludności z regionów rolniczych do regionów o wysokiej dynamice industrializacji. Miały one stały kierunek - ze wschodniej i północno-wschodniej części kraju do zachodniej i południowo-zachodniej oraz centrum, które stanowiła Warszawa. Regionem, który przyjmował migrantów w największej skali był Śląsk, a konkretnie województwo katowickie. Dużą siłą przyciągania migrantów odznaczała się Warszawa i województwo warszawskie w granicach podziału administracyjnego kraju z 1975 r. Napływ ludności do dużych aglomeracji miejskich: Krakowa, Gdańska i £odzi powodował, że województwa: krakowskie, gdańskie i łódzkie charakteryzowały się dużymi wskaźnikami napływu ludności17. W latach osiemdziesiątych procesy migracji wewnętrznych uległy spowolnieniu, kierunki przepływów ludności były te same, aczkolwiek dokonywały się w znacznie wolniejszym tempie. Początek lat dziewięćdziesiątych pokazuje, iż z roku na rok dynamika migracji wewnętrznych spada. Przede wszystkim prawie wygasło dodatnie saldo napływów do województwa katowickiego, które przez długie lata przodowało na liście regionów przyjmujących imigrantów z różnych stron Polski. Na czoło listy przesunęła się natomiast Warszawa (patrz tabela Por. P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe...op. cit., s. 206 Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek pracy. Procesy migracyjne, praca zbiorowa pod red. S. Golinowskiej, Raport IPiSS, zeszyt 16, Warszawa 1998, s. 218 16 17 www.wkuwanko.pl 11 Migracja - wykład Inną bardzo ważną cechą dotyczącą migracji ostatnich lat jest wzrost udziału migracji na większą odległość w stosunku do migracji dokonujących się na odległości krótsze. Przepływy na większe odległości z miast na wieś dokonują się przede wszystkim z województw zachodnich oraz północno- zachodnich. Migracje z miast na wieś przebiegające wzdłuż województw dotyczą przemieszczeń z dużych miast do wsi je otaczających. Jest to zarówno wynik rozpoczynającego się w Polsce procesu suburbanizacji dużych aglomeracji miejskich, jak też przesunięć spowodowanych rozwojem rynku pracy. Tabela Ruch wewnętrzny na przykładzie największych miast wojewódzkich Polski Miasto Ruch wewnętrzny Napływ Odpływ Saldo Warszawa 34.752 30.313 4.439 Białystok 3.302 2.150 1.152 Bydgoszcz 2.359 3.022 -663 Gdańsk 3.599 3.736 -137 Gorzów Wilk. 1.062 997 65 Katowice 2.300 3.017 -717 Kielce 1.361 1.758 -397 Kraków 6.358 4.410 1.948 Lublin 2.959 2.995 -36 Łódź 15.158 15.729 -571 Olsztyn 2.255 1.512 743 Opole 1.190 1195 -5 Poznań 11.737 12.216 -479 Rzeszów 1.390 1.656 -266 Szczecin 3.466 2.929 537 Toruń 1.948 2.072 -124 Wrocław 13.523 11557 1.966 www.wkuwanko.pl 12 Migracja - wykład Zielona Góra 1.258 1.061 197 Źródło: Miasta wojewódzkie – podstawowe dane statystyczne, GUS, Warszawa 2002. W przypadku migracji wewnętrznych warto wspomnieć również o tym, iż w ostatnich latach zmieniła się struktura wieku ludności migrującej. Przede wszystkim zmniejszyła się ruchliwość przestrzenna ludności najmłodszej, czyli w wieku do 30 roku życia, a wzrosła ludności dojrzałej. Ciągle jednak utrzymuje się przewaga migrujących kobiet nad mężczyznami. Natomiast jeśli chodzi o migracje zewnętrzne, Polska jest najlepszym przykładem zmian w tendencjach migracyjnych regionu środkowoeuropejskiego. Chociaż jest to ciągle kraj emigracji netto, to tendencje prezentowane na rysunku 2 odzwierciedlają sytuację obserwowaną w krajach południowoeuropejskich w końcu lat 70-tych., tzn. przed przekształceniem się tych krajów z krajów emigracji w kraje imigracji. WYKRES-XERO Według prognoz demograficznych po 2006 r. Polska przekształci się w kraj imigracji netto. Zjawisko to związane jest niewątpliwie, po pierwsze, z procesem transformacji społeczno-ekonomicznej, która nastąpiła po roku 1989, a po drugie z procesem migracji międzynarodowej obejmującym nieuchronnie swoim zakresem coraz szersze (wschodnie) regiony Europy. To właśnie napływ imigrantów ze wschodu oraz powrotne migracje Polaków odpowiedzialne są za powolne podnoszenie się krzywej imigracji. Z drugiej strony od 1989 r. obserwuje się w Polsce spadek emigracji. Po wielu latach dominacji kobiet nad mężczyznami w rejestrach statystycznych w 1994 r. po raz pierwszy liczba mężczyzn przewyższyła liczbę kobiet i utrzymała się również w drugiej połowie lat 90-tych. Oznacza to, że charakterystyczny dla okresu komunistycznego wzorzec nielegalnej migracji mężczyzn, po której następowała legalna migracja kobiet, został przełamany. Rozważając emigrację z Polski według wieku migrantów, cechą charakterystyczną dla okresu transformacji jest wyraźna przewaga grup wieku 35-39 i 40-44 nad grupami wiekowymi 25-29 i 30-34. www.wkuwanko.pl 13
