{ i wskazówka [ Histori´ pa∏acu poznasz, gdy opis pon i˝szy uzupe

karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 1
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
{ i wskazówka [
Histori´ pa∏acu poznasz,
gdy opis poni˝szy uzupe∏nisz!
Pomogà Ci w tym ilustracje.
I etap
II etap
III etap
IV etap
Wstaw: skrzyd∏o, entre cour et jardine, galeria, korpus, alkierz, wie˝a, he∏m
I etap 1677–79
W 1677 r. towarzysz broni króla Jana III Marek Matczyƒski naby∏ za kwot´
43 tysi´cy z∏ „w dobrej monecie” Milanów i przekaza∏ zakupione dobra
Sobieskiemu. Nazw´ w∏oÊci zmieniono na Villa Nova i wkrótce spolszczono
na znany do dzisiaj Wilanów. Poczàtkowo król Jan III nakazał wzniesienie
dworu szlacheckiego o czterech …….........…., by przypodobaç si´ gustom
wybierajàcej go szlachty, mieszkajàcej w podobnych rezydencjach.
II etap 1681–1682
Jednak skromny szlachecki dwór nie spe∏nia∏ oczekiwaƒ i potrzeb Jana III,
dlatego wkrótce zosta∏ rozbudowany. Do …............…. g∏ównego dostawiono
dwie ……….......… ogrodowe i zamkni´to od pó∏nocy i po∏udnia dwiema
.......…….., w których umieszczono skarbce. Korpus g∏ówny pa∏acu zyska∏
pó∏pi´tro.
Entre cour et jardin
– popularny w okresie baroku typ
pa∏acu mi´dzy dziedziƒcem
i ogrodem. Sk∏ada∏ si´ zazwyczaj z
korpusu g∏ównego i przylegajàcych do
niego pod kàtem prostym skrzyde∏,
mi´dzy którymi znajdowa∏ si´ cour
d’honneur – dziedziniec paradny.
W wi´kszych pa∏acach istnia∏ tak˝e
avant cour – przeddziedziniec,
flankowany budynkami
gospodarczymi. Za pa∏acem mieÊci∏
si´ ogród.
Alkierz – wyraênie wyodr´bniony
w bryle budynku naro˝nik lub
naro˝na dobudówka na planie
kwadratu lub prostokàta.
Hełm – zwieƒczenie wie˝y,
cz´stokroç posiadajàce urozmaicony,
ozdobny kszta∏t.
III etap 1683–1696
Nast´pnie nad cz´Êcià centralnà pa∏acu wzniesiono Sal´ Uczt. Pa∏ac
ozdobiony zosta∏ attykami, a obie wie˝e barokowymi .......…….. . W ten
sposób dwór ziemiaƒski zyska∏ bardziej reprezentacyjnà form´ pa∏acu w typie
barokowej willi w∏oskiej. Reprezentacyjny charakter pa∏acu podkreÊlony zosta∏
poprzez ukszta∏towanie fasady – zastosowanie wielkiego porzàdku oraz u˝ycie
motywu ∏uków triumfalnych w galeriach ogrodowych.
IV etap 1723–29
Kolejna w∏aÊcicielka pa∏acu El˝bieta Sieniawska zleci∏a architektowi
Giovanniemu Spazzio zaprojektowanie dwóch …......………. bocznych
okalajàcych dziedziniec. W wyniku tego zabiegu rezydencja w Wilanowie
uzyska∏a form´ pa∏acu w typie ………...…... .
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 2
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
Podane ilustracje prezentujà obiekty, które mog∏y stanowiç êród∏o
inspiracji dla twórców pa∏acu w Wilanowie. Zastanów si´ nad elementami
wspólnymi wybranych pa∏aców i rezydencji wilanowskiej.
Willa Francesco Pisanego w Montagne,
proj. A. Palladio, po∏ XVI w.
Willa Doria Pamphili w Rzymie,
proj. G.F. Grimaldi, ok.1650 r.
Pałac w Wersalu, proj. L. le Vau, J. Hardouin-Mansart, 1655-1682 r.
ARCHITEKCI WILANOWA
Augustyn Locci (1650–1729)
In˝ynier, architekt. Zas∏ynà∏ jako
projektant pa∏acu w Wilanowie.
Pracowa∏ równie˝ przy budowie innych
siedzib Sobieskiego. Ojciec artysty (tak˝e
Augustyn) opracowa∏ urbanistycznà
koncepcj´ umiejscowienia kolumny
Zygmunta III Wazy w Warszawie.
Giovanni Spazzio (zm. 1726)
Architekt pracujàcy na us∏ugach El˝biety
Sieniawskiej od 1715 r. Autor koncepcji
przebudowy pa∏acu w ¸ubnicach
i koÊcio∏a parafialnego w Sieniawie.
Prowadzi∏ prace remontowe w pa∏acu
w Wilanowie, a tak˝e zaprojektowa∏ jego
rozbudow´ w latach 1723–25,
wzbogacajàc budowl´ o skrzyd∏a boczne.
Jan Zygmunt Deybel (zm. 1752)
Architekt saski dzia∏ajàcy w Polsce,
nauczyciel budownictwa. W latach
1720–29 kierownik budowy pa∏acu
Saskiego w Warszawie. Pracowa∏ tak˝e
przy przebudowie pa∏acu w Pu∏awach
(1722–36). Na zlecenie Augusta II
Mocnego opracowa∏ dla pa∏acu
w Wilanowie projekt modernizacji
apartamentów królewskich oraz
przebudowy skrzyd∏a po∏udniowego
i przed∏u˝enia po∏àczonej z nim galerii.
Szymon Bogumi∏ Zug
(1733–1807)
Architekt i bieg∏y projektant ogrodów.
Autor koÊcio∏a ewangelicko-augsburskiego
w Warszawie (1777–1779), który
zaprojektowa∏ nieodp∏atnie. W latach
1775–78 na zlecenie Izabeli Lubomirskiej
wzniós∏ w Wilanowie pawilon kàpielowy,
zwany ¸azienkà. W sk∏ad pawilonu
wchodzi∏y: ¸azienka, Sypialnia, Gabinet
oraz garderoby i pokoje fraucymeru. Jest
tak˝e autorem oficyny kuchennej
i kordegardy w Wilanowie.
X
www.wilanow-palac.pl
x
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 3
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
{ ii wskazówka [
Galeria ogrodowa
Pomnik konny Jana III Sobieskiego powsta∏ dla
uczczenia zwyci´skiej bitwy pod Wiedniem
z 1683 r. Rzeêba by∏a w∏aÊciwie pe∏noplastycznym
modelem pomnika. Pierwotne ustawiono go
w Wielkiej Sieni, w samym centrum pa∏acu.
Wybór tak reprezentacyjnego miejsca
podyktowany by∏ znaczeniem pomnika
w programie gloryfikacji Jana III Sobieskiego.
Postaç króla siedzàcego na wspi´tym rumaku,
ubranego w karacenowà zbroj´ i szyszak z or∏em,
upozowana zosta∏a na antycznego bohatera.
Jan III jawi si´ jako narz´dzie gniewu bo˝ego,
tak bowiem pojmowano rol´ Sobieskiego w walce
z Turkami.
Spójrz na pomnik konny Króla JegomoÊci i odgadnij, co oznaczajà:
orze∏ na he∏mie
skóra lwa
grupa tratowanych m´˝czyzn
regiment
karacena
Karacena – pancerz z metalowych
∏usek przytwierdzonych nitami do
pod∏o˝a skórzanego lub
materia∏owego. Tego typu zbroja
wyst´powa∏a w staro˝ytnym Rzymie.
W Polsce cieszy∏a si´ popularnoÊcià
od II po∏owy XVII do poczàtku
XVIII wieku.
Po∏àcz pomniki z miejscem ich przechowywania.
Regiment – krótka, walcowata
laska noszona przez dowódców jako
oznaka godnoÊci wojskowej.
ks. Józef Poniatowski,
B. Torvaldsen, 1829 r.
Pomnik Bartolomeo Colleoniego,
A. del Verrocchio, 1481–96 r.
Pomnik cesarza Konstantyna,
L. Bernini, 1670 r.
Rzym
Warszawa
Wenecja
Jak myÊlisz, który z nich móg∏ zainspirowaç nieznanego twórc´
wilanowskiego pomnika?
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 4
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
Ponumeruj zgodnie z chronologià znaczenia ukryte pod poj´ciem galeria:
_____ centrum handlowe
_____ d∏ugie pomieszczenie ∏àczàce poszczególne elementy budowli
_____ miejsce gromadzenia obrazów
Historia Amora i Psyche z II w. wg Apulejusza
Psyche by∏a jednà z córek króla, s∏ynnà ze swej
wspania∏ej urody, wielbionà za swe wdzi´ki na
równi z boginià Afrodytà. Los sprawi∏, i˝ wszystkie
siostry Psyche wysz∏y za mà˝, a o jej r´k´ nikt si´
nie ubiega∏. Zrozpaczony ojciec uda∏ si´ po rad´
do wyroczni delfickiej. Ta nakaza∏a odprowadziç
pi´knà córk´ na gór´ Thorus i tam jà pozostawiç.
UÊpiona Psyche, scena historii o Amorze
Ze szczytu góry wiatry unios∏y Psyche do pa∏acu
i Psyche, Michał Anioł Palloni,
boga mi∏oÊci Amora. Tam te˝ niewidzialne
1690–96 r.
postaci podawa∏y Psyche straw´ i umila∏y czas
muzykà. W∏aÊciciel pa∏acu nawiedza∏ Psyche pod os∏onà nocy i surowo zabroni∏
swej wybrance zapalaç lampy. CiekawoÊç Psyche jednak wzi´∏a gór´ i pewnej
nocy, gdy Amor zasnà∏, królewna zapali∏a lamp´ oliwnà, by przyjrzeç si´
tajemniczemu ukochanemu. Uroda boga tak zachwyci∏a Psyche, ˝e niechcàcy
wyla∏a rozgrzanà oliw´ na cia∏o kochanka. Poparzony Amor zbudzi∏ si´
z krzykiem i uciek∏ w mroki nocy.
Zrozpaczona Psyche b∏àka∏a si´ d∏ugo po ziemi, szukajàc swego kochanka,
który tymczasem uda∏ si´ do swojej matki Afrodyty. Bogini mi∏oÊci, zazdrosna
o urod´ Psyche, podda∏a jà wielu ci´˝kim próbom. Gdy wraca∏a ju˝ z ostatniej
niebezpiecznej wyprawy do Hadesu, otworzy∏a magiczne puzderka, które
mia∏a przekazaç Afrodycie i pogrà˝y∏a si´ we Ênie. Z g∏´bokiego letargu
ostrzem swej strza∏y zbudzi∏ jà Amor. Bogowie zezwoli zakochanej parze na
Êlub, a ze zwiàzku Psyche i Amora niebawem narodzi∏a si´ Rozkosz.
Historia mi∏oÊci Amora i Psyche to ulubiona mitologiczna opowieÊç króla
Jana, którà monarcha ch´tnie opowiada∏ swym goÊciom. Jak myÊlisz, dlaczego
ta historia mi∏osna tak bardzo podoba∏a si´ w∏adcy, i˝ poleci∏ freskiÊcie
odmalowaç jà w pa∏acowych galeriach?
Michał Anioł Palloni
(1637–1719)
Malarz, freskista pochodzenia
w∏oskiego. Wykszta∏cony we Florencji
i w Rzymie. Od 1674 tworzy∏ na
terenie Polski na zlecenie rodziny
Paców i Krasiƒskich oraz jako
nadworny malarz królewski Jana III
Sobieskiego. W swoich pracach
inspirowa∏ si´ malarstwem
P. da Cortona. Freski Palloniego
cechuje dynamizm kompozycyjny,
ekspresyjna faktura i uwzgl´dnianie
warunków Êwietlnych po∏àczone
z umiarkowanym iluzjonizmem.
Palloni w wyjàtkowo przemyÊlany
sposób komponowa∏ malowid∏a;
rysunek, kolor, nawet ruchy postaci
zosta∏y zaprojektowane tak, by skupiç
uwag´ widza na najwa˝niejszym
punkcie przedstawionej sceny.
Inne dzie∏a freskisty:
– kaplica pomisjonarska w ¸owiczu
(1695),
– kaplica Êw. Kazimierza w katedrze
w Wilnie (1692).
Fresk – rodzaj malowid∏a
Êciennego. Freski maluje si´ na
mokrym tynku pokrytym kilkoma
warstwami zaprawy. Pierwsza gruba
warstwa zwana arriciato le˝y
bezpoÊrednio na murze. Druga
warstwa to intonacio, na tej warstwie
zaczyna si´ malowaç fresk.
U∏ó˝ w odpowiedniej kolejnoÊci tytu∏y plafonów zdobiàce galerie pa∏acu
w Wilanowie.
galeria po∏udniowa
galeria pó∏nocna
_____ Wyrocznia Apollina
_____ Narodziny Rozkoszy
_____ Odprowadzenie Psyche na gór´ Thorus
_____ Amor w pa∏acu Wenery
_____ ZaÊlubiny sióstr Psyche
_____ Sen stygijski Psyche
_____ Amor nawiedza Psyche
_____ Wesele Amora i Psyche
_____ UÊpiona Psyche
X
www.wilanow-palac.pl
x
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
d o
7/30/08
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 5
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
{ iii wskazówka [
Biblioteka
O dawnej funkcji pomieszczenia
ozdabiano popiersiami wybitnych
zwanego Bibliotekà Króla Jana III
myÊlicieli i s∏awnych m´˝ów. Dekoracj´
Êwiadczà ozdoby znajdujàce si´ na
malarskà biblioteki zaprojektowa∏
suficie i fryzie pomieszczenia.
Claude Callot. Natomiast opraw´
Bogaty ksi´gozbiór monarchy
sztukatorskà sklepienia wykona∏
zosta∏ bowiem pod koniec
prawdopodobnie warsztat
˝ycia Jana III Sobieskiego
artystów pó∏nocnow∏osprzewieziony do zamku
kich pod okiem Andrzeja
w ˚ó∏kwi, natomiast
Schlütera. Sufit bibliotebibliotek´ wilanowskà
ki dekorujà dwa plafony
przekszta∏cono
z alegoriami Filozofii
w gabinet pracy króla
i Teologii. Pomieszczeniu
i ozdobiono obrazami.
nadano w ten sposób funkProgram dekoracji biblioteki
cj´ przybytku nauki, zaj´ç
Jana III opracowa∏ Adam
Plafon Alegoria Teologii, intelektualnych oraz sztuk.
Kochaƒski; zgodnie
Claude Callot, po 1681 r. Ksià˝ki u∏o˝one by∏y na pó∏z tradycjà antycznà biblioteki
kach w porzàdku rzeczowym.
Claud Callot (1620–1687)
Malarz nadworny Jana Kazimierza,
Micha∏a Korybuta WiÊniowieckiego
i Jana III Sobieskiego, dla którego
pracowa∏ w Wilanowie i innych
rezydencjach. Tworzy∏ obrazy
religijne, a nast´pnie alegoryczne.
Malarstwo Callota cechuje silny
Êwiat∏ocieƒ i ciemna kolorystyka. Jego
twórczoÊç nawiàzuje do realistycznego
nurtu rzymskiego baroku.
Poni˝ej umieszczono portrety uczonych z biblioteki. Pogrupuj s∏awne
nazwiska wed∏ug dziedzin i czasów, w których ˝yli.
Bernini, Witruwiusz Archimedes, Galileusz
Micha∏ Anio∏, Fidiasz Êw. Augustyn, Platon Ptolemeusz, Kopernik
.
.
Sarbiewski, Horacy
Staro˝ytnoÊç
Astronomia
Fizyka
Poezja
Architektura
Filozofia
Rzeêba
Malarstwo
Teologia
Prawo
Apelles, Rafael
Czasy nowo˝ytne
.
Arystoteles, Lipsius
Solon, Justynian
.
Homer, Owidiusz
Jan Reisner (1655–1713)
Malarz i architekt doby baroku.
Wspó∏pracownik Jerzego Eleutra
Szymonowicza-Siemiginowskiego,
z którym studiowa∏ w Akademii w
Rzymie. Stypendysta króla Jana III,
pobiera∏ tak˝e nauki z zakresu
architektury. Nawiàzywa∏ do nurtu
klasycyzujàcego w malarstwie
w∏oskim i francuskim, z którym
zapozna∏ si´ w trakcie studiów. Prace
Reisnera wyró˝nia nienaganny
rysunek i ch∏odna kompozycja.
Po Êmierci Jana III porzuci∏
malarstwo na rzecz architektury.
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 6
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
Edukacja króla Jana III
Jan III Sobieski odebra∏ staranne wykszta∏cenie. Pobiera∏ nauki w Kolegium
Nowodworskim, a nast´pnie w Akademii Krakowskiej. Po ukoƒczeniu
studiów zosta∏ wraz z bratem Markiem wys∏any w podró˝ po Europie w celu
nabrania og∏ady i dokoƒczenia edukacji. Trasa wyprawy Sobieskich bieg∏a
przez Niderlandy, Francj´ i Angli´, co pozwoli∏o przysz∏emu w∏adcy rozwijaç
znajomoÊç j´zyków obcych, ale tak˝e zaznajomiç si´ z najnowszymi
osiàgni´ciami sztuki fortyfikacyjnej i militarnej.
Sporzàdê przepis na wykonanie malowid∏a
przedstawiajàcego alegori´ Filozofii.
Zwróç uwag´ na niezb´dne atrybuty.
Alegoria Filozofii, C. Callot, po 1681 r.
Zaprojektuj alegori´ jednej ze wspó∏czesnych nauk.
Alegoria – forma zobrazowania
poj´cia abstrakcyjnego, ukrytego pod
postacià ludzkà, zwierz´cà lub jako
grupa figur. Temat przedstawienia
rozpoznajemy po cechach,
atrybutach, gestach lub strojach
towarzyszàcych postaci. Alegoria ma
ÊciÊle okreÊlone znaczenie. Odczytuje
si´ je w oparciu o znajomoÊç
atrybutów, gdy˝ w odró˝nieniu od
symbolu jest zawsze jednoznaczna.
Atrybut – przedmiot towarzyszàcy
danej postaci (np. b∏yskawica
– Zeus), stanowiàcy znak
rozpoznawczy, pozwalajàcy
zidentyfikowaç przedstawionà osob´.
Plafon – sufit lub podniebienna
cz´Êç sklepienia ozdobiona
malowid∏em, sztukaterià,
p∏askorzeêbà, freskiem. Plafonem
nazywane jest tak˝e samo malowid∏o
czy ozdoba wykonana innymi
technikami, umieszczana
w wydzielonym polu.
Tondo – obraz lub p∏askorzeêba
w kszta∏cie ko∏a.
X
www.wilanow-palac.pl
x
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
d o
7/30/08
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 7
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
{ iv wskazówka [
Antykamera Króla
Antykamera – przedpokój,
pomieszczenie s∏u˝àce jako
poczekalnia lub pokój dla dworzan.
Plafon Zima, J.E. Szymonowicz-Siemiginowski
Postacie mitologiczne pomogà Ci zrozumieç tajemne znaczenie dekoracji
Antykamery Króla.
Wska˝ cechy charakterystyczne dla pory roku przedstawionej na plafonie.
Spróbuj okreÊliç czynnoÊci wykonywane na wsi wyst´pujàce w dekoracji
pomieszczenia.
Do jakich cech króla w sposób symboliczny odnosi si´ ten plafon?
Zastanów si´, w jaki sposób przedstawiona pora roku odnosi si´ do czasów
rzàdów króla Jana III Sobieskiego.
Eol – w∏adca wiatrów, syn
Posejdona. Panuje nad swymi
niesfornymi wiatrami, które
zamkni´te sà w grocie na Eolii. Eol
wypuszcza je tylko na rozkaz Zeusa.
JeÊli zdarzy mu si´ postàpiç wbrew
woli najwa˝niejszego boga i bez jego
polecenia uwolniç wiatry, rozp´tujà
si´ huragany i burze, które zatapiajà
statki.
Tytani – dzieci Uranosa i Gai.
By∏o ich dwanaÊcioro, szeÊciu synów:
Okeanos, Kojos, Kiros, Hyperion,
Japetos, Kronos, i szeÊç córek:
Thethys, Teja, Temida, Mnemosyne,
Reja i Fojbe. Na wieÊç, ˝e ojciec
postanowi∏ stràciç ich do Tartaru,
zbuntowali si´ i przej´li jego w∏adz´.
Najm∏odszy z tytanów Kronos po˝ar∏
swoje dzieci w obawie, ˝e pozbawià
go kiedyÊ tronu. Jednak˝e jego ostatni
syn Zeus, cudem ocala∏y przed
po˝arciem, poda∏ ojcu mikstur´
i Kronos zwróci∏ po∏kni´te dzieci.
Zeus wraz z rodzeƒstwem rozpoczà∏
wojn´ z tytanami, w której odniós∏
zwyci´stwo. Na skutek przegranej
pokonani tytani zostali stràceni do
Tartaru.
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 8
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
Po∏àcz poj´cia z ich definicjami, by móc opisaç wyposa˝enie królewskiej
antykamery.
Mebel skrzyniowy z szufladami, wywodzàcy si´ od
w∏oskich skrzyƒ cassettone. U˝ywano jej od koƒca
XVII w. Za jej twórc´ przyjmuje si´ A. Ch. Boulle’a.
Meble te s∏u˝y∏y do przechowywania bielizny
sto∏owej, sreber oraz zastawy podr´cznej.
Konsola
Dekoracyjny stó∏ przyÊcienny
umieszczany przewa˝nie
mi´dzy oknami pod du˝ym
lustrem, cz´sto przymocowany
do Êciany. Mia∏ kszta∏t
pó∏kolistego stolika wspartego
na jednej lub dwóch nogach
lub by∏ prostokàtnym sto∏em
o czterech nogach.
Przykrywany p∏ytà drewnianà
lub marmurowà; s∏u˝y∏ zwykle
jako podstawa wazonu, zegara,
rzeêby, przewa˝nie bogato
rzeêbiony i z∏ocony. Mebel
ten pojawi∏ si´ we Francji
w koƒcu XVII w.
Reprezentacyjny mebel
skrzyniowy, dwucz´Êciowy,
cz´sto z odchylajàcà si´ do
poziomu p∏ytà do pisania;
zawiera∏ wiele ma∏ych szuflad
i skrytek przeznaczonych do
przechowywania
dokumentów, klejnotów.
Kabinet
Komoda
Dawni podró˝nicy zwykli opisywaç wizyty w rezydencjach królewskich, by utrwaliç
ich obraz dla potomnych. Kawaler de Beaujeu tak relacjonowa∏ swój pobyt w Wilanowie w 1679 r. (czyli na samym poczàtku jego budowy): „Dwór króla wybudowany
jest z ceg∏y w stylu doÊç pospolitym. Ma niewielkà wysokoÊç i bardzo ma∏e rozmiary
(…) W ca∏oÊci nie robi wra˝enia siedziby królewskiej, ale raczej mieszkania prywatnego mniejszych wymogów i nie dorównywa wcale tym, jakie nasi zamo˝niejsi
mieszczanie lub mniej zamo˝ni urz´dnicy wybudowali w okolicach Pary˝a”1.
Stwórz relacj´ z w∏asnej wyprawy do Wilanowa.
1
Kurdyban – skóra koêla, barania
lub ciel´ca garbowana w roztworach
zio∏owych i ciel´cych, barwiona na
ró˝ne kolory farbami mineralnymi,
roÊlinnymi, t∏oczona we wzory,
czasem z∏ocone lub srebrzone.
Jerzy Eleuter Szymonowicz-Siemiginowski
(ok. 1660–1711)
Uczeƒ rzymskiej Akademii
Âw. ¸ukasza, m∏ody stypendysta
królewski. Od 1683 r. kierownik
pa∏acowej malarni króla Jana,
g∏ówny twórca dekoracji malarskich
w apartamentach królewskich w
Wilanowie. Przez ca∏e ˝ycie pozosta∏
wierny nurtowi klasycyzujàcemu
baroku, inspirowa∏ si´ motywami
z twórczoÊci C. Maraty
i N. Poussina, nawiàzywa∏ te˝ do
antyku. Podejmowa∏ tematyk´
podnios∏à, nie stroni∏ tak˝e od
ukazywania scen nacechowanych
pewnym dramatyzmem. Komponujàc
malowid∏o cz´stokroç w∏àcza∏
elementy rodzimego krajobrazu.
W. FIJAŁKOWSKI, Wilanów. Rezydencja króla zwyci´zcy, Warszawa 1983.
X
www.wilanow-palac.pl
x
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
d o
7/30/08
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 9
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
{ v wskazówka [
Sypialnia Króla
Zakl´te treÊci kryjà si´ w szczegó∏ach. Spróbuj je odszyfrowaç.
Stiuk – mieszanina gipsu, wapienia
i drobnego piasku lub py∏u
marmurowego, ∏atwa do
formowania, szybko twardniejàca.
Cz´sto barwiona na ró˝ne kolory,
nak∏adana na pod∏o˝e, g∏adzona
i polerowana po wyschni´ciu.
Stosowana do wykonywania tynków,
rzeêb pe∏noplastycznych,
p∏askorzeêbionej dekoracji Êciennej
(sztukateria). Znany by∏ w okresie
staro˝ytnoÊci, wczesnego
chrzeÊcijaƒstwa, w sztuce
mauretaƒskiej, a rozpowszechniony
w czasach renesansu i baroku.
Plafon Lato, J. E. Szymonowicz-Siemiginowski
Wska˝ cechy charakterystyczne dla pory roku przedstawionej na plafonie.
Spróbuj okreÊliç czynnoÊci wykonywane na wsi wyst´pujàce w dekoracji
pomieszczenia.
Do jakich cech króla w sposób symboliczny odnosi si´ ten plafon?
Zastanów si´, w jaki sposób przedstawiona pora roku odnosi si´ do czasów
rzàdów króla Jana III Sobieskiego.
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 10
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
Kim sà te osoby i o czym majà nas przekonaç? Po∏àcz ilustracje z opisami.
Astrea – w mitologii greckiej jedna z hor.
Boginka sprawiedliwoÊci, która poczàtkowo ˝y∏a
na ziemi, jednak ze wzgl´du na ogrom ludzkich
zbrodni schroni∏a si´ na niebosk∏onie.
Na plafonie przedstawiona jako Jutrzenka
– gwiazda otwierajàca wrota nieba Heliosowi.
Hippokampos – koƒ morski
o przedniej po∏owie cia∏a konia,
a tylniej ryby albo delfina.
Hippokamy zaprz´gano do wozu
boga mórz Posejdona.
Tryptolem – król Beocji, któremu bogini
Demeter przekaza∏a znajomoÊç uprawy
roli i nakaza∏a propagowanie wiedzy
o rolnictwie wÊród poddanych. Bogini
Demeter podarowa∏a Tryptolemowi wóz,
którym obje˝d˝a∏ Êwiat, przekazujàc
ludziom nauk´ o rolnictwie
i cywilizowanym ˝yciu. Ziemia wyja∏owi∏a
si´ z powodu rozpaczy bogini po stracie
córki, lecz dzi´ki rozpowszechnianiu
wiedzy o uprawie roli w Beocji na nowo
panowa∏ urodzaj.
Apollo – syn Zeusa i Latony, jeden
z najpot´˝niejszych bogów Olimpu. Bóg
màdroÊci udzielajàcy wieszczkom daru
przepowiadania. Przewodnik Muz, opiekun
poezji, muzyki. Bóg ziemi i roÊlin. Od
V w. p.n.e. identyfikowany by∏ te˝ z Heliosem,
wyst´puje jako bóg s∏oƒca Febus.
Demeter – bogini rolnictwa, zbó˝, urodzaju
i wegetacji. W m∏odoÊci zwiàzana ze swym
bratem Zeusem, urodzi∏a mu córk´ Kor´.
Jeden z najpopularniejszych dziÊ mitów mówi
o porwaniu Kory przez Hadesa. Zrozpaczona
Demeter, gdy dowiedzia∏a si´ o stracie córki,
porzuci∏a opiek´ nad ziemià. Aby zapobiec
tragicznym skutkom nieurodzaju, bogowie
nakazali Hadesowi, by na pewnà cz´Êç roku
oddawa∏ Kor´ pod opiek´ matki. Demeter
przedstawiano otoczonà k∏osami, kwiatami,
owocami bàdê zbo˝em.
X
www.wilanow-palac.pl
x
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
d o
7/30/08
7:12 PM
z a j ´ ç
Page 11
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
{ vi wskazówka [
Wielka Sieƒ
Jednym z najbardziej reprezentacyjnych pomieszczeƒ pa∏acu za czasów króla
Jana III by∏a Wielka Sieƒ, przez wiele lat s∏u˝àca te˝ jako jadalnia. Sufit
komnaty zdobi∏ niegdyÊ wspania∏y plafon p´dzla J.E. Szymonowicza-Siemiginowskiego. Malowid∏o przedstawia∏o alegori´ Dnia i Nocy:
Apollonowi uosabiajàcemu dzieƒ towarzyszy∏ amorek odpowiadajàcy
godzinom, natomiast noc ukazano pod postacià m∏odej kobiety. Dekoracj´
malarskà dope∏nia zachowana do dzisiaj bogato zdobiona faseta ze stiukowà
dekoracjà.
Wymieƒ atrybuty, które towarzyszà przedstawieniom, i spróbuj odgadnàç
ich alegoryczne znaczenia.
Półkolumna - element
architektoniczny, zwany te˝ kolumnà
uwi´z∏à. Jest to kolumna, która
wystaje z lica muru połowà gruboÊci
(w porzàdkach klasycznych dokładnie
2/3 gruboÊci).
Pilaster - element
architektoniczny, ustawiony przy
Êcianie (lub cz´Êciowo w nià
wtopiony) filar, nieznacznie
wyst´pujàcy przed lico Êciany. Pełni
on zarówno funkcj´ konstrukcyjnà
(podpora), jak te˝ dekoracyjnà
(rozczłonkowuje Êcian´).
Supraporta - zwana te˝ panneau,
element dekoracyjny umieszczony nad
drzwiami, wypełniony dekoracjà
rzeêbiarskà, freskowà lub
malowidłem na płótnie, uj´tà
w stiukowe lub drewniane
obramnienie.
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:13 PM
z a j ´ ç
Page 12
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
Boreasz – bóg wiatru pó∏nocnego,
przedstawiony jako uskrzydlony
i brodaty starzec odziany w krótkà
tunik´. Wia∏ nad Tracjà, gdzie
mieszka∏ w górach Hajmos.
Zefir – personifikacja wiatru
wschodniego, który przyniós∏ Italii
och∏odzenie i dobroczynne opady.
Ten uskrzydlony m∏odzieniec
przemyka∏ lekko w powietrzu,
zapowiadajàc wilgotna wiosn´.
W czasach staro˝ytnych wiatrom
oddawano czeÊç boskà,
uwa˝ano je za si∏y zap∏adniajàce i
u˝yêniajàce ziemi´. W∏adcà ich by∏
Eol, który móg∏ je zamykaç w worku.
Pierwotnie przedstawiano wiatry jako
konie, w czasach póêniejszych
nadawano im ludzkie kszta∏ty,
dodajàc niekiedy tak˝e skrzyd∏a.
Faseta – zaokràglony naro˝nik
∏àczàcy sufit ze Êcianà lub znajdujàcy
si´ mi´dzy Êcianami; w baroku cz´sto
dekorowany by∏ stiukowym
ornamentem.
Euros – wiatr po∏udniowo-zachodni, silny i suchy.
Fryz – pozioma cz´Êç belkowania
bàdê poziomy, dekoracyjny pas
stosowany w architekturze lub
sztukach plastycznych. Fryz
stosowano do zdobienia zarówno
elewacji zewn´trznych, jak i wn´trz
budowli.
Notos – syn Eos, wiatr wiejàcy
z po∏udnia, ciep∏y i wilgotny,
niosàcy deszcze i mg∏y. Przez poetów
przedstawiony pod postacià
pos´pnego, ma∏omównego starca,
zwiastuna burzy.
X
www.wilanow-palac.pl
x
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
d o
7/30/08
7:13 PM
z a j ´ ç
Page 13
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
{ vii wskazówka [
Antykamera Królowej
Pomona – opiekunka owoców,
ogrodów i sadów, wyjàtkowo urodziwa
nimfa, o której wzgl´dy zabiega∏y
wszystkie bóstwa pól i lasów. Jednak
Pomona nie odwzajemnia∏a uczuç
wielu zalotników. Wertumnus, aby
zbli˝yç si´ do nimfy, przybiera∏ postaci
˝eƒcy, woênicy, sadownika, ˝o∏nierza,
rybaka, a˝ w koƒcu pojawi∏ si´ przed
nià jako stara kobieta. Pod postacià
staruszki przestrzega∏ Pomon´ przed
niebezpieczeƒstwem pogardzania
szczerà mi∏oÊcià. Gdy w ten sposób
uda∏o mu si´ zmi´kczyç serce nimfy,
objawi∏ si´ jej w swej zwyk∏ej postaci, a
jego uczucie zosta∏o wreszcie
odwzajemnione.
Plafon Jesieƒ, J.E. Szymonowicz-Siemiginowski
Wska˝ cechy charakterystyczne dla pory roku przedstawionej na plafonie.
Spróbuj okreÊliç czynnoÊci wykonywane na wsi wyst´pujàce w dekoracji
pomieszczenia.
Wertumnus – bóg uosabiajàcy
przemiany w przyrodzie i dojrzewanie
plonów, opiekun drzew owocowych.
Ma mo˝liwoÊç przybierania ró˝nych
postaci. Na plafonie przedstawiony jest
pod postacià boga wina Bachusa
patronujàcego jesieni.
Do jakich przymiotów królowej w sposób symboliczny odnosi si´ ten plafon?
Zastanów si´, w jaki sposób przedstawiona pora roku odnosi si´ do czasów
rzàdów Sobieskich.
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:13 PM
z a j ´ ç
Page 14
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
Niewielkie pomieszczenie przylegajàce do Antykamery Królowej dekorujà
iluzjonistyczne gobeliny ze scenami apolliƒskimi. Gabinet „al fresco
malowany” sta∏ si´ schronieniem absolutnego pi´kna. Dekoracja malarska
pomieszczenia mia∏a podkreÊlaç cnoty królowej, czego dowodzà alegorie
˚arliwoÊci Religijnej i RoztropnoÊci.
Po∏àcz sceny z ich znaczeniem symbolicznym.
pi´kno podnoszàce
na duchu
Sybilla – natchniona przez bóstwa
wieszczka, przepowiadajàca
zw∏aszcza tragiczne wydarzenia. By∏a
d∏ugowieczna, ale jednak Êmiertelna.
przed∏u˝enie ˝ycia
przez pi´kno
Apollo z Sybillà Kumejskà,
J.E. Szymonowicz-Siemiginowski, ok.
1692 r.
W zamian za mi∏oÊç Apollo
obiecuje Sybilli tyle lat ˝ycia,
ile ziaren piasku uda si´ jej
utrzymaç w d∏oni.
Apollo grajàcy na flecie,
J.E. Szymonowicz-Siemiginowski,
ok. 1692 r.
Opiekun Muz opiera si´
o ska∏´, przerwawszy gr´
na flecie.
Apollo z pasterkà Issà,
J. E. Szymonowicz-Siemiginowski, ok. 1692 r.
Bóg w przebraniu pasterza uwodzi
skromnà pasterkà Iss´.
X
pi´kno wyzwalajàce mi∏oÊç
www.wilanow-palac.pl
x
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
d o
7/30/08
7:13 PM
z a j ´ ç
Page 15
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
{ viii wskazówka [
Sypialnia Królowej
Plafon Wiosna, J.E. Szymonowicz-Siemiginowski
Wska˝ cechy charakterystyczne dla pory roku przedstawionej na plafonie.
Spróbuj okreÊliç czynnoÊci wykonywane na wsi umieszczone w dekoracji
pomieszczenia.
Do jakich przymiotów królowej w sposób symboliczny odnosi si´ ten plafon?
Zastanów si´, w jaki sposób przedstawiona pora roku odnosi si´ do czasów
rzàdów Sobieskich.
Flora – bogini kwiatów,
˝yciodajnych si∏ roÊlin, wiosny
i m∏odoÊci, znana w mitologii
rzymskiej. Darem Flory dla ludzi by∏
miód i nasiona kwitnàcych roÊlin.
Boreasz – groêny wiatr pó∏nocny.
Adonis – rozszarpany przez dziki,
a jego krew zrozpaczona bogini
Wenus zamieni∏a w kwiat anemonu.
Narcyz – odrzuci∏ mi∏oÊç nimfy
Echo, za co zosta∏ skazany na wiecznà
mi∏oÊç do w∏asnego odbicia.
Po Êmierci z niezaspokojonej t´sknoty
zamieniono go w kwiat.
Hiacynt – zosta∏ Êmiertelnie
ugodzony dyskiem przez Apollona,
z jego krwi wyrós∏ kwiat.
Krokus i Smylaks
– para zamieniona w powój i kwiat
szafranu.
Clitia – zakochana w bogu s∏oƒce,
swà twarz zawsze zwraca w jego stron´.
Bogowie zamienili Cliti´ w s∏onecznik.
Ajaks – po przegranym pojedynku
z Ulissesem przebi∏ si´ w∏ócznià,
a z jego krwi wyrós∏ bia∏y goêdzik.
Symbol – sztuki przedstawiajàce
pos∏ugujà si´ symbolem jako znakiem
umownym wyobra˝onym pod postacià
konkretnego przedmiotu. Pozwala on
na zawarcie w zwi´z∏ej postaci
okreÊlonej treÊci (np. go∏àb 5 pokój).
Cz´sto w ró˝nych epokach zmienia si´
znaczenie tego samego symbolu.
Symbol mo˝e byç te˝ wieloznaczny
(kwiaty ci´te 5 pi´kno, marnoÊç).
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:13 PM
z a j ´ ç
Page 16
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
Toaleta królowej Marii Kazimiery Sobieskiej,
Francja, koniec XVII w.
Komplet szkatu∏ i lustro wiàzane
jest z osobà królowej Marii
Kazimiery Sobieskiej z domu de
la Grange d`Arquien. Puzderka
pokryte zosta∏y markieterià, jednà
z najdro˝szych technik
dekoracyjnych, i ozdobione
scenami poÊwi´conymi bogini
Wenus. Szkatu∏ki s∏u˝y∏y do
przechowywania bi˝uterii
i przyborów toaletowych. Jedno
z pude∏ek ma wieczko wyÊcie∏ane
poduszkà z tkaninà przeznaczonà
do wbijania szpilek.
Sfinks – w mitologii greckiej
potwór o g∏owie kobiety, ciele lwa,
skrzyd∏ach or∏a i ogonie w´˝a. Zosta∏
wys∏any do Teb przez Her´, aby
ukaraç miasta za homoseksualne
uczucie jego w∏adcy Lajosa
do m∏odego Chryzypa, Potwór
zamieszka∏ na górze Fikion pod
Tebami i zadawa∏ ka˝demu
podró˝ujàcemu przez wàwóz
zagadk´. Wszystkich, którzy nie znali
odpowiedzi, dusi∏ i po˝era∏. Na
pytanie sfinksa odpowiedê znalaz∏
dopiero Edyp.
Sfinks matematyki
Tak zwano wybitnego polskiego
uczonego Józefa Mari´ Hoene-Wroƒskiego (1776–1853),
który dowody swoich twierdzeƒ
ukrywa∏ w obszernych r´kopisach.
Zajmowa∏ si´ analizà matematycznà,
a zw∏aszcza rozwijaniem funkcji w
szereg pot´gowy oraz równaniami
ró˝niczkowymi. Do jego
najwa˝niejszych osiàgni´ç nale˝y
opracowanie wyznacznika,
nazwanego od jego nazwiska
wroƒskianem.
O jakich cechach Marii Kazimiery mówi nam sfinks dekorujàcy jej
sypialni´?
Skrzyd∏a
Twarz
¸apy
Ogon
Zagadka sfiksa
Jakie stworzenie chodzi rano na czterech nogach, w po∏udnie na dwóch,
a wieczorem na trzech?
X
www.wilanow-palac.pl
x
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
d o
7/30/08
7:13 PM
z a j ´ ç
Page 17
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
{ ix wskazówka [
Teksty
„˚oneczko moja najÊliczniejsza,
Najwi´ksza duszy i serca mego pociecho!
Tak mi si´ twoja ÊlicznoÊç, moja z∏ota panno, wbi∏a w g∏ow´, ˝e zawrzeç oczu ca∏ej nie mog∏em nocy.
P. Bóg widzi, ˝e sam nie wiem, jeÊli t´ absencje znieÊç b´dzie mo˝na: bo a˝em sobie uprosi∏
M. Koniecpolski, ˝e ze mnà ca∏à przegada∏ noc t´ przesz∏à. DziÊ ani o jedzeniu, ani o spaniu i pomyÊleç
niepodobna. Owo widz´, ˝e mi´ twoje wdzi´czne tak oczarowa∏y oczy, ˝e bez nich i momentu wytrwaç
b´dzie niepodobna, i tak tusz´, ˝e notre amour ne changera jamais en amitié, ni en la plus tendre qui fût jamais. To jest
pewna, ˝e ju˝ od dawnego czasu zda∏o mi si´, ˝em bardziej i wi´cej kochaç nie móg∏: a teraz
przyznawam, ˝e lubo nie bardziej, bo nie podobna kochaç bardziej, ale vous admire coraz wi´cej, widzàc
perfekcj´ a tak dobrà i w tak pi´knym ciele dusz´. Owo zgo∏a, serca mego królewno, chciej tego byç
pewna, ˝e wprzód wszystko wspak si´ odmieni przyrodzenie, ni˝eli najmniejszà odmian´ Êliczna Astree
w swym uzna Celadonie.”
Fragment listu Jana Sobieskiego z 9 VI 1665, Listy do Marysieƒki, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1962
„Mon coeur, Mon ame et Mon tout!
Ca∏à drog´ w wielkiej zostawa∏em I zostawam melankolii I jednym si´ tyko tym ciesz´ s∏owem, ˝e mi t´
na wyjezdnym nie spanà noc Êlicznà Astree sowite swojà obieca∏a nagrodziç mi∏oÊcià, co niech w pami´ci
b´dzie, uni˝enie prosz´. Boç przecie zas∏u˝y∏ to dobrze Celedon, ˝eby go i kochaç, i mieç podczas
jakàkolwiek complaisance: a on jeÊli mu P. Bóg zdrowo powróciç pozwoli, wszystkimi si´ o to chc´
staraç sposobami, ˝e nic kochaƒszego i milszego na tym nie b´dzie mia∏ Êwiecie nad ÊlicznoÊç swojej
Jutrzenki, którà ca∏ujàc milion razy ˝egna, opowiadajàc, ˝e póty ducha w ciele, póty jej najwierniejszym
b´dzie s∏ugà i tym, czym go teraz P. Bóg mieç chcia∏.”
Jan Sobieski, Listy do Marysieƒki, oprac. L. Kukulski, Warszawa 1962
Poczàtki rzàdów Jana III Sobieskiego
„Rok Paƒski 1674 zaczà∏em, daj Bo˝e szcz´Êliwie!(…)Eleksyà nowego króla z∏o˝ona pod Warszawà
w maju, ale ju˝ nie tak wielkiem zgromadzeniem, jako Micha∏owskà. I tam po staremu by∏o wiele
konkurencja, a po staremu nam Pan Bóg da∏ Piasta, koÊç z koÊci naszych, Jana Sobieskiego, hetmana
i marsza∏ka wielkiego koronnego, który obrany zosta∏ dnia 10 maja i obwo∏any 21 tego˝ miesiàca, nam
dziÊ szcz´Êliwie panujàcy, który oby najd∏u˝ej królowa∏ na chwa∏´ bo˝à i dla dobra Rzeczpospolitej
chrzeÊcijaƒskiej(…). Nie by∏a jednak koronacya, a˝ dopiero w trzecim roku, bo nastàpi∏y wojny od
Turków, Tatarów, Kozaków, którzy si´ poddali Turczynowi, zapraszajàc go na wojn´ przeciwko nam
i chcàc nas przez ich pot´g´ zniszczyç. Ale sami zdrajcy imi´ swoje bardziej zniszczyli i ostatek pot´gi
swojej zgubili(…)Turcy pobrali szturmem miasta: ¸ady˝yn, Humaƒ i insze. Po wszystkich, prawda,
miastach, ale osobliwie w Humaniu, sta∏o si´ tak wielkie krwi rozlanie, ˝e tam wi´cej ni˝ dwakroç sto
tysi´cy kozactwa zgin´∏o, ale i Turków w szturmie nagi´∏o bardzo wiele. Tak tedy, co si´ na nasza krew
grozili, swojej si´ do woli napili.”
J. Ch. Pasek, Pami´tniki IMCI Jana Chryzostoma Paska z Gos∏awic 1656–1688 r., Poznaƒ 1926 r.
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
7/30/08
d o
7:13 PM
z a j ´ ç
Page 18
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
List do papie˝a po wielkim zwyci´stwie odniesionym pod Wiedniem
„Ojcze Âwi´ty,
Venimus, vidimus et Deus vicit. – Zechciej Wasza ÂwiàtobliwoÊç, uni˝enie prosz´, przyjàç ∏askawie oraz jako
nowe Êwiadectwo mego synowskiego uszanowania wiadomoÊç o Êwietnym zwyci´stwie u˝yczonym wczoraj
przez Boski Majestat ca∏emu ChrzeÊcijaƒstwu, pod Wiedniem, gdzie im si´ uda∏o w paru wr´cz chwilach
zniszczyç przewa˝nà cz´Êç wojsk otomanskich, w liczbie 180 tysi´cy wojowników. Uchwyciç wszystkie g∏ówne
sztandary wielkiego wezyra, ca∏à artyleri´, jego w∏asne konie, broƒ, sprz´ty, namioty. A˝ ostatecznie po
krwawej a nader zaci´tej walce oÊmiogodzinnej oraz ucieczce tego˝ wezyra z resztà jego ludzi, zosta∏o w mym
posiadaniu ca∏e jego obozowisko, które si´ rozciàga na ponad mil´ od Miasta. Zbyt wiele mia∏bym do
oznajmienia Waszej ÂwiàtobliwoÊci, gdybym mia∏ jà informowaç o wszelkich szczegó∏ach. (…) Sekretarz mój
Talenti, który b´dzie mia∏ zaszczyt przed∏o˝yç ten list Waszej Âwi´tobliwoÊci o trwa∏oÊci mego, nale˝nego Jej
ode mnie uszanowania oraz o naj˝arliwszej mej gorliwoÊci, którà ˝ywi´ zawsze dla sprawy szerzenia wiary
katolickiej oraz obowiàzku przyczyniania si´ do tego wszystkiego, co mo˝e ode mnie zale˝eç – dla chwa∏y
i zadowolenia Waszej Âwi´tobliwoÊci, której, chylàc si´ wraz z ludami naszymi po b∏ogos∏awieƒstwo, ca∏uj´
Jej Êwi´te stopy. Wiedeƒ d. 15 wrzeÊnia 1683 Waszej ÂwiàtobliwoÊci najpos∏uszniejszy Syn Jan, król Polski”
List Jana III Sobieskiego do papie˝a, reprint, 1983 r.
Bogactwa tureckie zdobyte pod Wiedniem
„Powiadali nasi, jakie tam Turcy mieli wygody w swoich namiotach, ˝e to i wanny i ∏aênie ze wszystkiem jako
w miastach i zaraz przy nich Êliczne studnie cembrowe; myd∏a perfumowane po lisztwach stosami le˝àce,
wódki pachnàce w baniach; apteczki znowu zasobne z ró˝nymi balsamami, wódkami i innemi
nale˝noÊciami; srebrne naczynia do wody, nalewki miednice tak˝e do umywania; no˝e, hand˝ary rubinami
i diamentami nasadzane; zegarki kosztowne na z∏otych obiciach wiszàce; pacierze, albo szafirowe albo, je˝eli
koralowe, rubinami lub jakimi drogimi kamieniem nasadzone. Nawet pieniàdze albo stosami w workach na
ziemi le˝a∏y, albo tez tak go∏o na ziemi w namiocie na kupach posypane, a nigdzie w szkatu∏ach, chyba
u tych mniej dostatnich to w sepeciku zasznurowane; bo tam nie masz zwyczaju, ˝eby mia∏ jeden drugiemu
ukraÊç. (…) Mi∏à tedy i ochotnà ka˝demu ma byç wojna z Turczynem; nie ˝al i skóry szczerze nadstawiç,
kiedy wiem, ˝e zwyci´˝ywszy b´dzie za co plasterek kupiç i czem ran´ przewiàzaç.”
J. Ch. Pasek, Pami´tniki IMCI Jana Chryzostoma Paska z Gos∏awic 1656–1688 r., Poznaƒ 1926 r.
Wydra zwana Robakiem
„Wzi´∏a króla taka ch´tka, i˝ rzek∏: Nie mo˝e byç; tylko jedê i przywieê ju˝ jakimkolwiek sposobem, by∏em tylko
mia∏ wydr´. (…)Wyprawi∏em wi´c wydr´ tedy na nowà s∏u˝b´; bardzo niewdzi´cznie przyj´∏a t´ wypraw´ na
nowa s∏u˝b´, piszczàc i wrzeszczàc w klatce, kiedy przez wieÊ jechali. (…)St´skni∏o i znikczemnia∏o to
zwierzàtko i przywieziono je królowi tak jak sow´ od´tà. Niezmiernie by∏ rad król widzàc wydr´ i tak rzecze(…)
to sobie b´d´ mia∏ za dobry znak jak mnie nie ukàsi”. Pog∏aska∏ jà tedy; wydra jeszcze mu si´ przychyli∏a. Król
bardzo si´ tem ucieszy∏ i wi´cej poczà∏ ja g∏askaç, a potem jeÊç kaza∏ przynieÊç.(…) Ju˝ tam chodzi∏a po
pokojach, gdzie chcia∏a coraz swobodniej; postawiono jej wody w naczyniach wielkich napuszczono rybek
i raków, to si´ cieszy∏a, wynosi∏a. Król rzecze(…)pojedziemy jutro do Wilanowa, i tam b´dziemy próbowaç,
je˝eli si´ tam pozna z rybkami. Tak te˝ si´ sta∏o (…), Êcie˝kami sobie gdzieÊ poszed∏szy b∏àka∏a si´ owa wydra,
nie wiedzàc gdzie si´ ma obróciç. Skoro rano spotka∏ jà dragon, a nie wiedzàc co to, czy chowane, czy dzikie
uderzy∏ berdyszem zabi∏. (…)Wzi´to zaraz dragona i przyprowadzono przed króla. Spojrzy król na skórk´,
zatka oczy jednà r´ka druga porwie za czupryn´ i pocznie wo∏aç : Zabij kto cnotliwy, zabij kto w boga wierzy.”
J. Ch. Pasek, Pami´tniki IMCI Jana Chryzostoma Paska z Gos∏awic 1656–1688 r., Poznaƒ 1926 r.
X
www.wilanow-palac.pl
x
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
d o
7/30/08
7:13 PM
z a j ´ ç
Page 19
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
{ x wskazówka [
Rodzina Królewska
Purpurowy p∏aszcz
– oznaka nast´pcy tronu
Lew – symbol szlachetnie
urodzonych, zapowiedê m´stwa
Delfin – ∏agodnoÊç usposobienia
Muszla z per∏ami
– predestynacja do tronu
Maria Kazimiera Sobieska
przedstawiona zosta∏a jako matka
bogów Gea-Rea, za∏o˝ycielka
królewskiej dynastii Sobieskich,
co podkreÊla orze∏ obejmujàcy
skrzyd∏ami matk´ i syna.
Portret królowej Marii Kazimiery z dzieçmi, ok. 1684 r., J. E. Szymonowicz-Siemiginowski
Poznaj rodzin´ Sobieskich i dowiedz si´, jakie nadzieje wiàzali rodzice ze
swymi dzieçmi. Jakie elementy towarzyszàce królewiczom i królewnie pozwalajà
odczytaç dynastyczne ambicje królewskiej pary?
Zaznacz te elementy na obrazie i zapoznaj si´ z ich symbolikà.
X =x
karty_wnetrza_2008
k a r t y
d o
7/30/08
7:31 PM
z a j ´ ç
Page 20
„ w n ´ t r z a
p a ∏ a c u
i
i c h
s y m b o l i k a ”
Maria Kazimiera Sobieska (1641–1716)
By∏a córkà markiza Henriego Alberta de la Grange
d’Arquien i Franciszki de la Châtre. Przyby∏a do Polski
wraz z dworem królowej Ludwiki Marii Gonzagi.
Dzi´ki staraniom królowej w 1658 r. zosta∏a ˝onà
zamo˝nego wojewody sandomierskiego Jana Sobiepana
Zamoyskiego. Po Êmierci pierwszego m´˝a, 14 maja
(potajemnie) i 5 lipca (oficjalnie) 1665 r. poÊlubi∏a Jana
Sobieskiego. Po elekcji Jana III zosta∏a koronowana na
królowà w 1676. Wspiera∏a polityk´ majàcà doprowadziç do
sojuszu polsko-francuskiego. Po Êmierci ukochanego m´˝a przebywa∏a wraz
z dworem w Rzymie, a ostatnie lata ˝ycia sp´dzi∏a na zamku w Blois.
Jakub Ludwik „Fanfanik” (1667–1737)
Towarzyszy∏ ojcu w czasie odsieczy wiedeƒskiej. Rodzice
czynili starania o zapewnienie synowi korony, jednak
wszelkie zabiegi okaza∏y si´ bezowocne. W 1691 Jakub
Sobieski poÊlubi∏ Jadwig´ El˝biet´ Ameli´ von PfalzNeuburg, córk´ Filipa Wihelma, elektora Palatynatu
Reƒskiego. Z ma∏˝eƒstwa narodzi∏o si´ siedmioro dzieci,
z których do historii przesz∏a Maria Klementyna Sobieska,
˝ona Jakuba Stuarta, pretendenta do tronu Anglii i Szkocji.
Teresa Kunegunda „Pupusieƒka” (1676–1730)
Zosta∏a wydana za elektora bawarskiego Maksymiliana
Emanuela.
Aleksander Benedykt
„Minionek” (1677–1714)
Mi∏oÊnik teatru. Po Êmierci
Jana III przebywa∏ wraz z Marià
Kazimierà w Rzymie, gdzie
oddawa∏ si´ organizowaniu w∏oskich
i francuskich przedstawieƒ.
WYBRANA
BIBLIOGRAFIA
Boginie, muzy, bachantki..., Katalog
wystawy, Warszawa 1992.
Bogowie, Herosi, Âmiertelnicy,
Katalog wystawy, Warszawa 2002.
W. FIJAŁKOWSKI, Królewski
Wilanów, Warszawa 1997.
W.FIJAŁKOWSKI, Wn´trza pałacu
w Wilanowie, Warszawa, I wyd.
1977, II wyd. 1986.
W.FIJAŁKOWSKI, Wilanów,
rezydencja króla-zwyci´zcy,
Warszawa, I wyd 1983,
II wyd. 1985.
Kolekcja Wilanowska, Muzeum
Pałac w Wilanowie, Warszawa
2005.
Słownik terminologiczny sztuk
pi´knych, Warszawa 1996.
Słownik mitów i tradycji
kultury,W. Kopaliƒski, Warszawa
2003.
Tron pamiàtek, Katalog wystawy,
Warszawa 1996.
Konstanty W∏adys∏aw
„Murmurek” (1680–1726)
Wywo∏a∏ poruszenie ca∏ego
dworu, ˝eniàc si´ z damà
z fraucymeru ksi´˝nej
neuburskiej. Umar∏
bezpotomnie.
Jan „Filonek” (1682–1685)
Zmar∏ w wieku trzech lat.
X
www.wilanow-palac.pl
x
X =x