Niwiński Andrzej Bóstwa kulty _rytuały starożytnego Egiptu

Niwiński Andrzej Bóstwa kulty _rytuały starożytnego Egiptu.doc
(3488 KB) Pobierz
Andrzej Niwiński
Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu
Wydanie polskie 1993
Spis treści:
WPROWADZENIE.
1
Część 1. Między zachwytem a przekleństwem. Wierzenia i kulty starożytnych Egipcjan w oczach nie-Egipcjan.
Wstęp.
2
3
Rozdział I. Spotkania ze Wschodem.
4
Rozdział II. Kontakty z narodem wybranym. Religia egipska a Pismo Święte.
6
Rozdział III. Spotkanie dwóch światów. Religia egipska w oczach greckich turystów i pod berłem greckich władców.
Rozdział IV. W cieniu kultu królów świata. Egipska religia w czasach Cesarstwa Rzymskiego.
Rozdział V. Zmierzch bogów. Religia egipska a rozwój chrześcijaństwa.
10
17
27
Rozdział VI. Między fascynacją a niewiedzą.. „Życie utajone” wierzeń egipskich w czasach średniowiecza i dobie nowożytnej przed
powstaniem egiptologii.
33
Rozdział VII. Na tropach bóstw, kultów, kapłanów i świątyń. Rozwój badań egiptologicznych nad religia staroegipską.
Część 2. „To mówi Amon...”. Religia starożytnych Egipcjan w świetle źródeł i z punktu widzenia egipskich teologów.
Rozdział VIII. Posągi, stele, papirusy....
43
47
47
Rozdział IX. „Tylko dla wtajemniczonych”. Teksty religijne przeznaczone dla bardzo wąskiego kręgu odbiorców..
56
Rozdział X. Nauka o bogach na codzień i od święta. Teksty religijne dostępne dla szerokiego kręgu odbiorców.
63
Rozdział XI. „Wszyscy bogowie Południa, Północy, Zachodu i Wschodu...”. Tzw. geografia religijna starożytnego Egiptu.
Rozdział XII. Formy widzialne i wyobrażalne bóstw egipskich w opisie i przedstawieniach ikonograficznych.
68
84
Rozdział XIII. „Chepry o wschodzie, Atum o zmierzchu...”. Imiona, epitety i cechy bóstw wyobrażalne w sposób
werbalny.
92
Rozdział XIV. Związki między bóstwami.
96
Rozdział XV. Aton i jego pozycja wobec innych form boskich.
102
Część 3. „Bądźcie pozdrowieni bogowie, panowie nieba i ziemi!”. Formy działania ludzkiego w stosunku do bóstw.
111
Rozdział XVI. „Przychodzi do mnie jako słodkie tchnienie...”. Rozpoznawalność bóstwa przez człowieka i formy pobożności
indywidualnej.
111
Rozdział XVII. „Obym towarzyszył Sokarisowi z cebulą na szyi...”. Formy pobożności zbiorowej: Pielgrzymki, rytuały religijne i
święta religijne.
115
Rozdział XVIII. Dom Boży. Egipskie świątynie i sanktuaria.
128
Rozdział XIX. Prorocy, „czyści”, tancerki i inni. Kapłaństwo w starożytnym Egipcie.
Rozdział XX. „Wielki Bóg potwierdził bardzo zdecydowanie”. Wyrocznie i ich funkcje.
136
141
Rozdział XXI. „Podgrzej ekskrementy krokodyla z łozyskiem oślicy...”. Magia i wierzenia ludowe.
TABLICA CHRONOLOGII STAROŻYTNEGO EGIPTU.
Fotografie.
Bibliografia.
152
170
Pamięci mojej matki
150
145
WPROWADZENIE.
Religia starożytnego Egiptu należy do tych zjawisk, które zawsze wzbudzały emocje - w starożytności,
w średniowieczu, w dobie odrodzenia czy oświecenia. Także dzisiaj trwają wśród badaczy dyskusje i spory
o ogólny charakter egipskiej religii (politeizm? monoteizm? henoteizm?), o je j miejsce wśród innych religii
i stosunek do nich, a zwłaszcza do judaizmu i chrześcijaństwa.
Szczęśliwie dzięki cudownym konserwującym właściwościom egipskiego klimatu przetrwało do naszych
czasów bardzo wiele źródeł, nawet tak bardzo delikatnych jak papirusy. Przetrwały wszystkie burze
tysiącleci niektóre egipskie świątynie, w tym najbardziej monumentalne ruiny sakralnej budowli na świecie
- Karnak. Jak przed wiekami wznoszą się nadal największe piramidy. Wreszcie muzea i kolekcje na całym
świecie przechowują dziesiątki tysięcy przywiezionych z Egiptu zabytków, które wszędzie i zawsze należą
do najchętniej zwiedzanych.
W jednym z polskich muzeów, które posiada mumię i sarkofag egipski, frekwencja spadła o 50%, gdy te
zabytki zostały czasowo przewiezione w inne miejsce celem dokonania zabiegów konserwatorskich.
Słowem - z jednej strony istnieje wspaniała baza źródłowa, która umożliwia wraz z rozwojem egiptologii
prowadzenie coraz bardziej precyzyjnych obserwacji i badań egipskiej religii, z drugiej zaś istnieje duże,
autentyczne zainteresowanie tym zagadnieniem, także w naszym społeczeństwie.
Łącznikiem pomiędzy światem naukowych egiptologicznych dociekań i sporów a światem
zainteresowanych Egiptem niefachowców pozostaje popularyzacja, która w Polsce jest bardzo wdzięcznym
polem do działania. Na prelekcje poświęcone tematyce religii starożytnego Egiptu zawsze przychodzi wielu
słuchaczy, a wszystkie książki o Egipcie znikają błyskawicznie z księgarni.
Tak też się stało z wydaną przed dwudziestu laty przez „Iskry” książką poświęconą zagadnieniom
staroegipskich mitów i symboli (Andrzej Niwiński, Mity i symbole religijne starożytnego Egiptu, Warszawa
1984). Obecna książka, poświęcona bóstwom, kultom i rytuałom stanowi niejako drugą część zarysu
staroegipskiej religii, którą w przyszłości powinien uzupełnić szkic dziejów rozwoju religii w starożytnym
Egipcie. Z tego powodu w niniejszym opracowaniu unika się ponownego dokładnego relacjonowania już
raz opisanych mitów i symboli.
Książka składa się z trzech części. W pierwszej starałem się ukazać różnorodność ocen, z jaką religia
egipska stykała się w ciągu wieków, wraz z próbą uzasadnienia tych ocen za pomocą kontekstu
historycznego, w jakim każda z nich była formułowana.
Część druga przedstawia materiał źródłowy do badań religii egipskiej, pogrupowany wokół kilku
kluczowych zagadnień, jak geografia religijna, teksty liturgiczne czy ikonografia bóstw.
Religia egipska jest tu ukazana niejako oczami kapłana-teologa, na razie jeszcze bez udziału wiernych.
W trzeciej części książki - przeciwnie - akcent spoczywa na ukazaniu udziału tych ostatnich w kulcie i
rytuałach oraz na ukazaniu egipskich instytucji religijnych.
Podobnie jak w wypadku poprzedniej książki, w wielu miejscach sięgnąłem do nigdzie jeszcze nie
publikowanego materiału pochodzącego z okresu 21 dynastii, który stanowi od łat teren moich badań
naukowych; wybrane ilustracje w dużej części opierają się właśnie na wzorach z tego okresu. Przy
prezentowaniu religijnych tekstów starałem się, o ile to było możliwe, wybierać takie, które jeszcze nigdy
nie były przedstawione w języku polskim. Słowa staroegipskie zapisywałem tak, jak się je przyjęło
wymawiać i należy je odczytywać, jak gdyby były napisane po polsku. W książce zrezygnowano z
podawania przypisów, podano natomiast wybraną bibliografię do każdej z wydzielonych części. Ponieważ,
w wyniku splotu nieprzewidzianych okoliczności, książka napisana w 1986 r. ukazała się dopiero w 1993
r., ww. bibliografia nie obejmuje prac napisanych później. Należy tu jednak wymienić książki, które ukazały
się od tego czasu w języku polskim:
- Karol Myśliwiec, Święte znaki Egiptu, „Iskry”, Warszawa 1990;
- Erik Hornung, Jeden czy wielu? Koncepcja Boga w starożytnym Egipcie, PWN, Warszawa 1991. W tej
książce, która jest polską wersją pracy Der Eine und die Vielen, Ägyptische Gottesvorstellungen, Darmstadt
1973, znajduje się obszerna bibliografia prac specjalistycznych o religii egipskiej do roku 1991;
- Andrzej Niwiński, Mity i symbole starożytnego Egiptu, wydanie drugie, poprawione i uzupełnione, „PROEGIPT”, Warszawa 1992.
Część 1. Między zachwytem a przekleństwem. Wierzenia i kulty
starożytnych Egipcjan w oczach nie-Egipcjan.
Wstęp.
„Egipcjanie byli we władzy sprośnych chuci i nawet parzenie się z kozłem uważali za rzecz boską" - pisał
jeden z Ojców Kościoła w V w. n.e., Teodoret z Cyru. Kilkaset lat wcześniej grecki historyk Herodot,
wyrażając się z całym uznaniem dla egipskiej pobożności, napisał, że „Egipcjanie są pobożni ponad miarę,
bardziej niż wszystkie inne ludy". Podziw i szacunek dla egipskiej religii i egipskich świątyń kazał Grekom
w VII w. p.n.e. zmonumentalizować ich rodzime sanktuaria. Sześćset lat później, w tym samym czasie, gdy
Rzym, krocząc od zwycięstwa do zwycięstwa, podbijał ówczesny świat, opanowując również Egipt, egipski
kult bogini Izydy dokonywał podboju Rzymu, zyskując coraz większe rzesze wyznawców. Zarazem jednak
największy ówczesny poeta rzymski, Wergiliusz, głosząc w narodowej epopei, Eneidzie, wielkie
posłannictwo Rzymu i jego religii, przy okazji opisu bitwy pod Akcjam tak przeciwstawia bóstwa egipskie
bogom rzymskim: „...przeróżnych bogów larwy i szczekacz zuchwały Anub - w Neptuna, Wenus i Minerwę
strzały miecą...".
Wyśmiewanie się z kształtów egipskich bóstw i kultu zwierząt, które przetrwało w różnych formach po
wiek XX, zapoczątkowali właśnie Rzymianie. W II w. n.e. satyryk Juwenalis z Akwinum pisał:
Któż nie wie, Wolozjuszu Bityniku, ile
Stworów kult ma w Egipcie? Ten czci krokodyle,
Inny drży przed ibisem, który połknie żmije.
Tu posąg świętej małpy złotym blaskiem bije,
Gdzie nuci Memnon, dzierżąc magiczną kitarę,
I gdzie w stu bram ruinach leżą Teby stare.
Tu czczą kota, tam rybę, do psa miasta całe
Modlą się, a nikt Dianie nie śpiewa na chwalę.
Ugryźć por lub cebulę? - także się nie godzi.
Święte ludy! W ogródkach tyle bóstw im wschodzi!
Niektórzy intelektualiści tego czasu dostrzegali jednak za kultową formą zwierzęcą niektórych egipskich
bóstw głębię teologicznej myśli. Filozof Celsus, autor pism skierowanych przeciwko chrześcijaństwu, pisał:
„Egipcjanie uczą, jak się powinno czcić odwieczne pojęcia boskości i rozumu bożego; przecież nie
przemijające zwierzęta, jak to sobie wyobraża człowiek z gminu”. Wyobrażenia prostych ludzi
koncentrowały się istotnie przede wszystkim na zewnętrznej formie. W V w. n.e. fanatyczne grupy mnichów,
którzy niemal bez wyjątku rekrutowali się właśnie spośród wieśniaków egipskich, dokonywali pod wodzą
św. Szenute planowych dewastacji starożytnych świątyń, kierując się uczuciem wyraźnej nienawiści do
zupełnie im już wtedy nie znanej religii.
Tych kilka cytatów oraz faktów zaczerpniętych ze starożytności ma na celu uświadomienie jednej
prawdy, że ci, którzy się zetknęli z religią staroegipską, rzadko pozostawali wobec niej obojętni.
Formy wierzeń i kultu, zwłaszcza kultu zwierząt, uderzały swoją egzotyką, świątynie swą wielkością i
niedostępnością, a co za tym idzie - pewną tajemniczością. Greków, nastawionych wobec świata
poznawczo, zjawiska te fascynowały, wzbudzając nawet zachwyt; Rzymian, których stosunek do
podbijanego świata był przede wszystkim utylitarny, te same zjawiska raziły. Wszystkie postawy wobec
egipskiej religii, które w ciągu wieków wahały się od inspirującej naśladownictwo aprobaty po zaślepioną
wrogość, miały swoje przyczyny historyczne. Tylko dzięki analizie określonego kontekstu dziejowego
można zrozumieć, dlaczego na przykład judaizm, a następnie wczesne chrześcijaństwo znalazły się w
opozycji wobec tolerancyjnej religii Egipcjan, mimo iż same zaczerpnęły z niej szereg elementów.
Spróbujmy pokrótce prześledzić dzieje kontaktów między Egiptem a innymi kulturami starożytności,
wyrażone zjawiskami religijnymi. Niezbędne wydaje się przy tym oddzielne omówienie następujących
zagadnień:
- Egipt a inne religie Wschodu,
- religia egipska a judaizm,
- religia egipska a religia grecka,
- religia egipska w czasach rzymskich, oraz
- religia egipska a wczesne chrześcijaństwo.
Oczywiście powyższe tematy, a zwłaszcza dwa ostatnie, pozostają w ścisłym wzajemnym związku
zależności. Ich wyodrębnienie jest jednak konieczne, by zachować jasność obrazu, który szczególnie w
czasach Cesarstwa Rzymskiego jest dość skomplikowany.
Rozdział I. Spotkania ze Wschodem.
Na ślady obcych bóstw w Egipcie natrafiamy w źródłach dość wcześnie, aczkolwiek są to ślady nieliczne.
Już w czasach 2 i 3 dynastii na zachodnich obrzeżach Delty był czczony bóg Asz, określany później jako
„Pan Lib ii”. Pochodzenia azjatyckiego jest Sopdu, nazywany „Panem Zagranicy”. Oba te bóstwa obcego
pochodzenia zostały szybko „unarodowione” i otrzymały egipskie postacie ikonograficzne. Asz otrzymał
formę ludzką z głową sokoła lub zwierzęcia boga Seta, z którym kojarzył się jako pan terenów pustynnych,
które zamieszkiwali Libijczycy.
Sopdu pod postacią sokoła został utożsamiony z Horusem.
Nie zrobiły w Egipcie kariery także bóstwa pochodzące z Nubii, czyli spoza południowej granicy
wczesnego Egiptu. Jedyne bóstwo, którego nubijskie pochodzenie jest pewne, Dedun, nie miał, jak się
wydaje, żadnego miejsca kultu w samym Egipcie, chociaż jest kilkakrotnie wzmiankowany w źródłach,
począwszy od Tekstów piramid. Trzeba pamiętać, że Nubia była traktowana przez Egipt zawsze (najpóźniej
od 3 dynastii) jako integralna część państwa i wszelkie tamtejsze kulty lokalne już bardzo wcześnie
otrzymały interpretację egipską (np. Horus z Buhen), która całkowicie zatarła dawniejsze dzieje.
Wspomniany Dedun utrzymał swoją tożsamość, jak się wydaje, tylko po to, by wraz z innymi bóstwami
pochodzenia obcego (jak Sopdu) reprezentować w czynnościach i przedstawieniach rytualnych zagranicę
lub strony świata; Dedun symbolizował w takich wypadkach południe.
Najbogatszą w fakty historię mają kontakty Egiptu z sąsiadami na północnym wschodzie: Syrią i
Palestyną. Przez całe dzieje Egiptu przede wszystkim stamtąd właśnie napływali nad N il obcy przybysze:
kupcy, przywożący tu rozmaite dobra materialne i kulturowe, uciekinierzy szukający w Egipcie azylu, jeńcy
wojenni przyprowadzani przez wojska egipskie jako łup z azjatyckich wypraw, wreszcie wojska wrogów,
sprowadzające na kraj niechciane wstrząsy. Każda z tych grup, niezależnie od tego, jak bardzo się różniły
między sobą liczebnością, charakterem i okolicznościami przybycia do kraju faraonów, przynosiła swoje
wierzenia i obyczaje, którym pozostawała wierna. Imiona teoforyczne jeńców syryjskich, wymienione na
pewnym papirusie ze Średniego Państwa (obecnie w Muzeum w Brooklynie, Nowy Jork) zawierają znane
imiona boskie: Anat, Baal, Baalat, Reszep i Szamasz. Skoro jeńcy ci mieli do końca swych dni pozostać w
Egipcie, można sądzić, że wyznawali oni wiarę w swoich bogów mimo otrzymania nowych,...
Plik z chomika:
entlik
Inne pliki z tego folderu:
Niwiński Andrzej Mity i symbole starożytnego Egiptu.pdf (7567 KB)
Niwiński Andrzej Bóstwa kulty _rytuały starożytnego Egiptu.pdf (3173 KB)
Niwiński Andrzej Bóstwa kulty _rytuały starożytnego Egiptu.doc (3488 KB)



Inne foldery tego chomika:

Naphy William
 Neff Henry
 Nesbith Edith
 Nesterowicz Piotr
 Newerly Igor
Zgłoś jeśli naruszono regulamin





Strona główna
Aktualności
Kontakt
Dział Pomocy
Opinie


Regulamin serwisu
Polityka prywatności
Copyright © 2012 Chomikuj.pl