Klasyfikacja kosztów

Klasyfikacja kosztów
Klasyfikacja kosztów jest podziałem kosztów globalnych na odrębne składniki, oraz
łączenie tych składników w odpowiednie grupy. Klasyfikacja kosztów przeprowadzana jest
według określonych kryteriów klasyfikacyjnych. Kryteria te określają zasady podziału i
syntezy kosztów. Wybór kryterium klasyfikacji kosztów zależny jest od rodzaju i potrzeb
rachunku ekonomicznego. Z tego też powodu przeprowadzana jest klasyfikacja kosztów ze
względu na potrzeby: wyceny zapasów i pomiaru zysku, podejmowania decyzji i planowania,
oraz kontroli. Najbardziej istotne znaczenie praktyczne w jednostkach gospodarczych mają
następujące przekroje klasyfikacyjne kosztów:
Układ kosztów rodzajowy – jest on uszeregowaniem kosztów rodzajowych, które dla danego
przedsiębiorstwa stanowią elementy procesu pracy. Standardowy układ rodzajowy kosztów
przedstawia się w następujący sposób:
zużycie materiałów i energii
usługi obce
podatki i opłaty
wynagrodzenia
świadczenia na rzecz pracowników
amortyzacja
pozostałe koszty
Układ rodzajowy kosztów pozwala na grupowanie kosztów według ekonomicznej treść
elementów nakładów środków produkcji, potrzebnych do obliczeń produkcji dodanej. Przez
wyróżnienie pracy uprzedmiotowionej i pracy „żywej” otrzymuje się podział kosztów na dwie
grupy:
koszty materialne
koszty niematerialne
Podział kosztów według rodzajów stwarza możliwość kontroli wielkości zużycia
poszczególnych środków produkcji w związku z prowadzeniem działalności produkcyjnej.
Rodzajowy układ kosztów ułatwia badanie wewnętrznej struktury kosztów. Stanowi on
podstawę w planowaniu kosztów.
Układ kosztów kalkulacyjny – szereguje on różne pozycje kosztów ze względu na ich
związek z technologią i organizacją produkcji. Podstawa układu kalkulacyjnego kosztów jest
podział ogółu kosztów ze względu na możliwość ich przyporządkowania obiektom
odniesienia, które stanowią jednostki kalkulacji. Zgodnie z tym kryterium koszty dzieli się na:
koszty bezpośrednie
koszty pośrednie
Liczba i treść pozycji układu kosztów zależy od rodzaju produkcji, sposobu planowania i
kontroli kosztów, oraz możliwości i złożoności obliczeń poszczególnych pozycji kosztów.
Typowy układ kalkulacyjny kosztów przedstawia się w następująco:
materiały bezpośrednie
paliwo i energia technologiczna
koszty zakupu
płace bezpośrednie
koszty bezpośrednie
koszty wydziałowe
koszty ogólnego zarządu
straty na brakach
koszty sprzedaży
Układ kalkulacyjny kosztów ma podstawowe znaczenie przy ustalaniu jednostkowych
kosztów własnych wyrobu. Określa on bowiem ich strukturę.
Koszty stałe – jest to kategoria kosztów wyróżniona ze względu na sposób reagowania
kosztów na zmiany wielkości produkcji. Kosztami stałymi są takie pozycje kosztów, które nie
są zależne od wielkości produkcji. Wahania wielkości produkcji nie mają wpływu na poziom
tych kosztów. Kosztami stałymi są np.: amortyzacja środków trwałych, niektóre elementy
kosztów ogólnego zarządu, takie jak: koszty zarządzania przedsiębiorstwem, koszty
utrzymania budynków, czynsze i opłaty dzierżawne; oraz niektóre elementy kosztów
wydziałowych, takie jak ogólne koszty funkcjonowania działu.
Wśród kosztów stałych wyróżnia się :
koszty stałe bezwzględnie
koszty stałe względnie
Koszty zmienne – to kategoria kosztów wyrażona ze względu na sposób reagowania kosztów
na zmiany wielkości produkcji. Kosztami zmiennymi są te elementy, których poziom może
być przedstawiony jako rosnąca funkcja wielkości produkcji. Miarą stopnia reagowania
poziomu kosztów na zmiany wielkości produkcji jest współczynnik elastyczności kosztów
względem wielkości produkcji. Typowymi przykładami kosztów zmiennych są: koszty
materiałów bezpośrednich, koszt robocizny bezpośredniej i koszt paliwa technologicznego.
Zmiany poziomu kosztów mogą mieć różny charakter.
Wyróżnia się cztery odmienne typy zmienności kosztów:
koszty zmienne proporcjonalnie
koszty zmienne progresywnie
koszty zmienne degresywnie
koszty zmienne regresywnie
Koszty zakresów działalności – są to koszty ponoszone w przedsiębiorstwie w związku z
prowadzeniem różnej działalności: operacyjnej, inwestycyjnej, finansowej i związanej z
funduszami specjalnymi
Wyróżniane są:
koszty działalności operacyjnej
koszty działalności inwestycyjnej
koszty operacji finansowych
koszty działalności związanych z funduszami specjalnymi
Koszty miejsc powstania – to koszty zgrupowane na podstawie danych o miejscu lub
przyczynie ich poniesienia. Zgodnie ze specyfiką miejsc powstawania kosztów wyróżnia się
koszty następujących przedsiębiorstwa i funkcji:
koszty wydziałów podstawowych
koszty wydziałów pomocniczych
koszty ogólnego zarządu
koszty zakupu materiałów
koszt sprzedaży produktów
Koszty wspólne dla kilku miejsc powstania rozlicza się na poszczególne miejsca,
proporcjonalnie do wielkości charakteryzujących zużycie określonego czynnika przez
poszczególne miejsca powstania.
Koszty istotne – są kategorią kosztów wyróżnioną ze względu na znaczenie przy
podejmowaniu decyzji. Kosztami istotnymi są koszty których wysokość ulega zmianie w
wyniku podjętej decyzji. W krótkich okresach nie wszystkie koszty są istotne dla
podejmowania decyzji. Mogą natomiast okazać się kosztami istotnymi w długich okresach.
Koszty nieistotne – są przeciwieństwem kosztów istotnych. Jest to kategoria kosztów
wyróżniona ze względu na znaczenie przy podejmowani decyzji. Kosztami nieistotnymi są
koszty, które nie będą objęte przez podejmowane decyzje.
Koszty kontrolowane – jest to kategoria wyróżniona w zależności od tego, czy mogą być one
kontrolowane przez zarządcę. Kosztami kontrolowanymi są koszty będące przedmiotem
racjonalnej
regulacji
przez
zarządzającego,
którego
odpowiedzialność
została
zidentyfikowana.
Koszty niekontrolowane – kategoria ta wyróżniona jest w zależności od tego, czy mogą one
być kontrolowane przez zarządzającego. Kosztami niekontrolowanymi są koszty, na których
kształtowanie się zarządzający nie ma wpływu.
Koszty inżynierskie – to element kosztów, których prawidłowa i niezbędna do poniesienia
wysokość może być oszacowana. Wysokość tych kosztów może być wyznaczona dla danej
specyfikacji produktu na podstawie przyjętych limitów zużycia środków produkcji
dotyczących jednostki produktu. Kosztami inżynierskimi są np. koszty materiałów
bezpośrednich, oraz koszty robocizny bezpośredniej.
Koszty swobodne – są przeciwieństwem kosztów inżynierskich. Są to te elementy kosztów,
których wysokość może być kształtowana według uznania zarządzającego. Koszty swobodne
mogą być kształtowane w dowolnej wysokości, w granicach limitów przyznanych
zarządzaniu. W większości przedsiębiorstw kategoria ta obejmuje koszty działalności
administracji, koszty działalności marketingowej, oraz wiele składników kosztów ogólno
produkcyjnych .
Koszty ciągnione – to elementy kosztów, które są nieuchronną konsekwencją uprzednio
podjętych decyzji. Kosztami ciągnionymi są np. koszty amortyzacji, oraz wynagrodzenia
pracowników zatrudnionych na zasadach kontraktu. W krótkich okresach wysokość kosztów
nie może ulec zmianie, może być zmieniona jedynie przez zmiany ustaleń