Trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci

Trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci.
Dysleksja najprościej mówiąc, to specyficzne trudności w pisaniu i czytaniu. Dziecko o prawidłowym
rozwoju intelektualnym ma kłopoty z nauczeniem się pisania i czytania, przy użyciu powszechnie
stosowanych metod pedagogicznych. Najczęściej mówi się o dysleksji rozwojowej, to znaczy o
trudnościach w pisaniu i czytaniu związanych z rozwojem dziecka. Zakłada się przy tym, że w procesie
rozwoju przy odpowiedniej stymulacji, trudności te ustąpią.
Trudności w czytaniu i pisaniu, w zachodnich publikacjach bywają nazywane "ukrytym kalectwem" .
Trudniej jest czasem dostrzec, a niekiedy nawet przyjąć do wiadomości istnienie zaburzeń, które nie są
tak oczywiste i widoczne, jak np. fizyczne kalectwo. Określenie: ukryte kalectwo wskazuje, iż przyczyny
trudności w uczeniu się leża "wewnątrz" dziecka i niełatwo jednoznacznie je zdiagnozować.
Przyczyny tych trudności spowodowane są nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego,
a w szczególności zaburzeniami pamięci, opóźnieniem w rozwoju języka, kłopotami z orientacją,
zaburzeniami w postrzeganiu wzrokowym czy słuchowym.
Uwarunkowania tych zaburzeń są wielorakie. Wskazuje się na dziedziczność, uszkodzenie układu
nerwowego (podczas ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu czy we wczesnym dzieciństwie),
wreszcie na zaburzenia hormonalne. Zaniedbanie środowiskowe pogłębia zaburzenia i trudności dziecka.
Objawy trudności w czytaniu i pisaniu dostrzegane są dopiero u dzieci w okresie nauczania
początkowego, a powinien je zauważyć już nauczyciel w klasie "0" w szkole lub w przedszkolu. Już
u przedszkolaka można bowiem stwierdzić objawy, które cechują dzieci "ryzyka dysleksji" .
Wiek 3-5 lat:
- opóźniony rozwój mowy;
- słabe umiejętności językowe: trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, zapamiętywaniem nazw,
budowaniem wypowiedzi;
- opóźniony rozwój ruchowy;
- mała sprawność ruchowa i koordynacja ruchów podczas czynności samoobsługowych, rysowania czy
zabaw ruchowych.
Wiek 6- 7 lat:
- wadliwa wymowa, błędy gramatyczne;
- trudności z zapamiętaniem wiersza czy piosenki;
- trudności z różnicowaniem głosek podobnych (zaburzenia słuchu fonemowego) oraz z wydzielaniem
z wyrazów sylab i głosek i z ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej);
- niechęć do rysowania, trudności z odtwarzaniem wzorów graficznych i szlaczków;
- niechęć do układanek;
- oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki, trudności z używaniem określeń: prawo-lewo, nad-pod itp.;
- trudności w nauce czytania.
Wiek powyżej 7-go roku życia:
- trudności z zapamiętaniem nazw, nazwisk (przekręcanie), szeregów nazw (dni tygodnia, miesiące),
z zapamiętaniem tabliczki mnożenia, dat, szeregów cyfrowych (numery telefonu) błędne zapisywanie
liczb wielocyfrowych;
- brzydkie pismo, niezdarny rysunek;
- trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne); - mylenie liter podobnych
pod względem kształtu (p-b-d-g, 1-t-l, m, w-u); - mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym
fonetycznie (d-t, z-s, w-f); - opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter.
Terminologia: Wyróżnia się kilka postaci trudności w nauce czytania i pisania:
- dysleksja - trudności w czytaniu;
- dysortografia - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne);
- dysgrafia - tzw. "brzydkie" pismo.
Objawy zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej:
- wypowiadanie się - w związku z trudnością identyfikacji przedmiotów na obrazkach - opis obrazka
jest ubogi, dziecko zauważa mała liczbę szczegółów.
- rysowanie - rysunki przeważnie "ubogie" , kłopoty z odwzorowywaniem prostych figur
geometrycznych (Kolo, kwadrat, trójkąt, romb).
- czytanie - mylenie liter o podobnym kształcie (a-o, m, l-t-l, b-d, g-p, n-u, m-w, itp.). opuszczanie
liter, sylab, wyrazów, wierszy, przekręcanie końcówek wyrazów, "zgadywanie" , gubienie się w tekście.
Tempo czytania wolne, szybko następuje zmęczenie i niechęć do czytania. Czytanie nierytmiczne, długo
utrzymuje się technika literowania. Koncentracja na technicznej stronie czytania, utrudnia rozumienie
treści.
- pisanie - trudności z zapamiętaniem kształtu liter, mylenie liter o podobnym kształcie, pomijanie
drobnych elementów graficznych liter (kropek, ogonków, kresek), opuszczanie liter lub cząstek wyrazów.
Pomimo znajomości zasad i reguł ortograficznych liczne błędy ortograficzne (dziecko ma trudności
z zapamiętaniem obrazu graficznego słów, nie może poprawić błędów, bo ich nie dostrzega - ten sam
wyraz w tekście zapisuje w różny sposób).
Objawy zaburzenia orientacji przestrzennej:
- wypowiadanie się - kłopoty z rozumieniem sytuacji przedstawionej na obrazku, określaniu miejsca
przedmiotu, wzajemnego położenia przedmiotów, przyswajaniu i operowaniu pojęciami w zakresie
stosunków przestrzennych (nad, pod, obok, w prawo, w lewo itp.).
- rysowanie - trudności z właściwym rozplanowaniem rysunku, zakłócenia proporcji elementów,
stosunków przestrzennych, rysunki sprawiają wrażenie chaotycznych, są uproszczone, zawierają mała
liczbę szczegółów.
- czytanie - na skutek mylenia kierunków występuje przestawianie i opuszczanie liter, sylab, linijek
druku. Trudności w rozumieniu treści zawierającej pojecie stosunków przestrzenno-czasowych i struktur
gramatyczno-logicznych.
- pisanie - mylenie znaków graficznych różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej lub
poziomej (d-b-g-p-m-w-n-u). Problemy z zapisem wyrazów w słupkach, uzupełnianiem tabelek itp.
Niewłaściwe rozplanowanie graficzne wyrazów w zeszycie, mogą występować elementy pisma
lustrzanego, dziecko "nie mieści się" w liniaturze zeszytu.
Objawy zaburzenia analizy i syntezy słuchowej:
- wypowiadanie się - słownictwo ubogie, zniekształcanie wyrazów mało znanych.
- czytanie - długo utrzymuje się technika literowania, występują kłopoty z synteza dźwięków.
W czytaniu nie uwzględniane znaki przestankowe. Błędy w czytaniu: mylenie wyrazów o podobnym
brzmieniu, zniekształcanie słów. Błędy typu fonetycznego - fonetyczna deformacja słów.
- pisanie - szczególne trudności w pisaniu ze słuchu wynikające z kłopotów z dokonaniem prawidłowej
analizy dźwiękowej dyktowanych wyrazów, trudności z wyodrębnianiem wyrazów ze zdań, z zapisaniem
wyrazów nieznanych, zmiana kolejności wyrazów w zdaniu. Dzieci ze skorygowanymi wadami wymowy
mogą popełniać błędy w pisowni takie same jakie wcześniej występowały u nich w mowie.
Objawy zaburzeń funkcjonowania analizatora kinestetyczno-ruchowego:
- rysowanie - rysunki sprawiające wrażenie niestarannych, ruchy "kanciaste" , gwałtowne lub
zwolnione. Za duży lub za mały nacisk ołówka, przeważają linie proste, mało jest linii falistych.
- pisanie - za duży lub za mały nacisk, mała precyzja dłoni i palców, wolne tempo. Obniżony poziom
graficzny pisma - litery niekształtne, kanciaste, nieprecyzyjne, różnej wielkości, wychodzące poza linie,
połączenia miedzy literami różnej długości, w dowolnym miejscu litery, różne nachylenie liter, odstępy
miedzy literami za duże lub za małe, linie niepewne, litery "niedokończone" . Pismo mało czytelne.
Tempo pisania wolne - trudności z nadążaniem za tempem klasy. Zeszyty sprawiają wrażenie źle
utrzymanych.
Objawy zaburzenia procesu lateralizacji:
- rysowanie -zmiany kierunku w rysunkach (np. rysowanie szlaczków od strony prawej do lewej,
rysowanie linii pionowych z dołu do góry).
- czytanie - zmiana kolejności liter, sylab w wyrazach, przestawianie kolejności słów, opuszczanie
wiersza w tekście, tempo czytania wolne.
- pisanie - w początkowej fazie nauki pisania (szczególnie w lateralizacji skrzyżowanej) może
występować element pisma lustrzanego, odwracanie liter, cyfr, zmiana ich kolejności, opuszczanie
końcówek w wyrazach, a nawet całych wyrazów.
Trudna, a nawet wręcz dramatyczna jest sytuacja tych dzieci, które już od najmłodszych lat szkoły
podstawowej nie mogą sobie poradzić z nauka, bo nie są w stanie opanować umiejętności czytania i
pisania w czasie przewidzianym programem szkolnym. Długie godziny pracy z dzieckiem w domu, wizyty
w poradniach, udział dziecka w zespole korekcyjno-wyrównawczym (reedukacyjnym) w szkole lub
w poradni nie zawsze dają szybkie, oczekiwane efekty.
Dzieci te znając litery nie potrafią płynnie czytać, często nieudolnie składają głoski przekręcając wyrazy,
gubią sens czytanego zdania. Nie zdążają na czas przeczytać lektur szkolnych lub wcale ich nie czytają.
W pisaniu "zjadają" litery (np. końcówki), przekręcają ich kolejność, zniekształcają obraz graficzny wielu
wyrazów do tego stopnia, ze czasem trudno jest domyśleć się co jest napisane. Zaburzeniom czytania i
pisania towarzysza często zaburzenia orientacji przestrzennej polegające na tym, ze dzieci często nie
potrafią rozplanować właściwie miejsca w zeszycie. Zaczynają pisać np. w środku strony i często zanim ja
zapiszą do końca przechodzą do następnej. Zeszyty sprawiają wrażenie niechlujnych. Otoczenie
nie rozumie dlaczego mimo uwag stronnice pozostają do polowy puste.
Wielu rodzicom i nauczycielom trudno jest zrozumieć: jak to się dzieje, ze dziecko takie bystre,
rezolutne, poprawnie myślące, radzące sobie w wielu skomplikowanych sytuacjach życiowych - nie lubi
czytać i tak brzydko pisze?! Podczas czytania i pisania bardzo szybko przejawia objawy zmęczenia
i zniechęcenia. Wielokrotne powtarzania, przepisywania niekiedy całych zeszytów, długotrwale odrabianie
lekcji - tez nie przynoszą wyraźnej poprawy.
Bardzo istotne jest wczesne wykrywanie opóźnień rozwojowych i wczesna interwencja, mające na celu
przygotowanie takich dzieci do podjęcia nauki szkolnej. Rozpoczęcie działań zaradczych wobec dzieci
zagrożonych dysleksją już w wieku przedszkolnym, pozwala na wyrównanie braków jeszcze przed
podjęciem nauki.
Najczęściej jednak problemy ujawniają się dopiero w szkole.
Należy mieć świadomość, ze większość dzieci dyslektycznych wymaga specjalistycznych oddziaływań
terapeutycznych, zwłaszcza ze z zaburzeniami dyslektycznymi współwystępować mogą zaburzenia mowy,
orientacji przestrzennej czy zaburzenia emocjonalne. Zaburzenia mowy stanowią jeden z pierwszych
objawów opóźnień funkcji percepcyjno-motorycznych (słuchowych i kinestetyczno-ruchowych).
Zaburzenia emocjonalne (np. postawy lękowe czy agresywne) są natomiast konsekwencja nie
przezwyciężonych trudności w nauce. Nauczyciel jako pierwszy powinien dostrzec dysharmonie
rozwojowe u swoich uczniów i uświadomić ten fakt rodzicom.
W pracy dydaktycznej powinien zadbać o prawdziwe zindywidualizowanie podejścia do ucznia
dyslektycznego. Indywidualizacja podejścia to słowo wytrych, ale spróbujemy sprecyzować, co się pod
nim kryje. W zależności od charakteru trudności dziecko powinno dostawać więcej czasu na wykonywanie
żądań pisemnych, w miarę możliwości nie powinno być odpytywane z czytania w obecności całej klasy,
a zadawane prace nie powinny przekraczać jego możliwości. Aby nie dopuścić do rozwoju zaburzeń
emocjonalnych dziecka, należy doceniać jego wysiłek włożony w wykonanie zadania, nawet, jeśli nie
doprowadza on do pełnego sukcesu. Znając mocne strony ucznia trzeba zadbać o to, aby mógł je
zaprezentować przed klasą i nie dopuścić do tego, by uczeń nabrał przekonania, ze jest bezwartościowym
nieudacznikiem. Uczeń, który nie jest sfrustrowany, nie traci ochoty na chodzenie do szkoły i chętniej
z nami współpracuje. Należy tez zadbać o to, by rodzice (o ile jeszcze nie maja wiedzy na temat
dysleksji) poznali i zrozumieli problemy dziecka, uświadomili sobie konieczność przeprowadzenia badań
specjalistycznych, a potem uczestnictwa w terapii pedagogicznej.