Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizacje i inne
advertisement
WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECI NIEŚMIAŁYCH POPRZEZ WIZUALIZACJĘ I INNE TECHNIKI ARTETERAPII NIEŚMIAŁOŚĆ DZIŚ W dzisiejszych konsumpcyjnych czasach, okresie rosnącego postępu technicznego zwiększają swój zasięg współzawodnictwo, izolacja i samotność. Nic więc dziwnego, że rośnie także populacja dzieci nieśmiałych, które nie potrafią sobie poradzić w kontaktach społecznych. Nieśmiałość stała się chorobą społeczną W sferze rozwoju poznawczego wolniej zapamiętują one nowe wiadomości, trudniej jest im dokonywać wyborów i osiągać cele. W sferze rozwoju emocjonalno – społecznego dzieci te mają trudności z nawiązywaniem i podtrzymywaniem kontaktów międzyludzkich, a przez to mniej okazji, by poczuć się akceptowane, lubiane, podziwiane i kochane. W zapobieganiu utrwalania się nieśmiałości ważną rolę odgrywają oddziaływania wychowawcze nastawione na odpowiednie kształtowanie osobowości dziecka. NIEŚMIAŁOŚĆ – DEFINICJE I POJĘCIA Nieśmiałość w literaturze przedmiotu oraz w języku potocznym jest różnie definiowana. Wszyscy badacze są jednak zgodni co do tego, że jest ona zaburzeniem, które ujawnia się w sytuacjach społecznych. Podejście do problematyki nieśmiałości można podzielić na symptomalne i syndromalne PODEJŚCIE SYMPTOMALNE W tym podejściu nieśmiałość rozważa się w aspekcie behawioralnym lub emocjonalnym. W aspekcie behawioralnym bierze się pod uwagę jej zewnętrzne objawy związane z obniżeniem poziomu działania jednostki w sytuacji społecznej, zwłaszcza tam, gdzie osoba i jej działanie poddawane są ocenie. Według B. Zimbardo na niesmiałość składają się następujące objawy: przyspieszony puls, szybsze bicie serca, czerwienienie się, ciche mówienie, „kręcenie” w brzuchu. W aspekcie emocjonalnym nieśmiałość traktuje się jako odmianę leku, pojawiającą się w sytuacjach społecznych, gdy jednostka antycypuje negatywną ocenę własnej osoby NIEŚMIAŁOŚĆ DEFINICJE S. Gerstmann określa nieśmiałość jako: „rodzaj pewnej postawy emocjonalnej, wykształconej pod wpływem rzeczywistych niepowodzeń, które sprawić mogą, że jednostka zaczyna postępować ostrożnie, oczekując i przewidując trudności na swej drodze do celu”. R. S. Miller określił nieśmiałość jako „ szczególne połączenie lęku i zachowania, które wynika z charakterystycznego nawyku pesymistycznego myślenia i niskiej samooceny” H. Hamer uważa nieśmiałość za „psychiczny paraliż”, jest ona według niego rodzajem postawy składającej się z zespołu przykrych uczuć, obezwładniających myśli na swój temat i gotowości do wycofania się z trudnych sytuacji” PODEJŚCIE SYNDROMALNE Nieśmiałość u dzieci można określić jako względnie stała cechę osobowości wpływającą negatywnie na radzenie sobie przez dziecko ze swymi emocjami w sytuacjach społecznych, a co za tym idzie, na jego gorsze funkcjonowanie we wszystkich sferach:. behawioralnej (dzieci niesmiałe mają skłonność do wycofywania się z kontaktow interpersonalnych, tłumienia własnej ekspresji twórczej) sferze emocjonalnej (dzieci odznaczają się skłonnością do przeżywania lęku, jawnego niepokoju, obawy lub gniewu w sytuacjach społecznych) samoorientacyjnej (nieśmiałosć łączy się między innymi z obniżoną samooceną, poczuciem nieradzenia sobie w sytuacjach społecznych). Poczucie „bycia nieśmiałym” jest istotną cechą tych osób Nieśmiałość u dzieci można postawić na kontinuum od uczucia skrępowania w obecności innych osób, poprzez w różnym stopniu zaburzone funkcjonowanie w sytuacjach społecznych aż do leków, które niszczą całkowicie życie jednostki . Niektóre dzieci wykazują opór przed mówieniem, inne mają problemy z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego, jeszcze inne sprawiają pozory pewnych siebie i zarozumiałych, co pozwala im ukryć lęki i zażenowanie. P. Zimbardo twierdzi, że nieśmiałość jest doświadczeniem uniwersalnym. Nie są od niej wolne żadne kultury społeczne ani grupy wiekowe. Należy jednak zaznaczyć, że zjawisko te jest bardziej powszechne wśród dzieci (zwłaszcza w wieku szkolnym) niż u osób dorosłych (być może dlatego, że większości dorosłych udało się zwalczyć dziecięcą nieśmiałość lub po prostu nauczyli się radzić sobie z nią w życiu) GENEZA NIEŚMIAŁOŚCI Autorzy, w zależności od reprezentowanej dziedziny nauki i całokształtu poglądów, różnie przedstawiają przyczyny nieśmiałości: Badacze osobowości uważają, że nieśmiałość jest cechą odziedziczoną. Zgodnie z takim podejściem pozbycie się nieśmiałości jest bardzo trudne, wręcz niemożliwe. Behawioryści twierdzą, że nieśmiali to ci, którzy nie przyswoili sobie umiejętności społecznych ułatwiających kontakty z innym ludźmi. Według nich zachowania nieśmiałego można się oduczyć przede wszystkim poprzez nabywanie umiejętności społecznych. Psychoanalitycy twierdzą, że nieśmiałość jest reakcją na niezaspokojone pierwotne pragnienia (np. pragnienia edypalne) wynikiem zaabsorbowania ego samym sobą (narcyzm), zbyt wczesnym „odłączeniem” dziecka od matki. Socjolodzy oraz niektórzy psycholodzy uważają, że na występowanie zachowań nieśmiałych mają wpływ warunki życia w społeczeństwie powodujące konieczność częstych zmian, izolację ludzi i brak potrzeby bezpośrednich kontaktów interpersonalnych (np. zakupy przez Internet) P. Zimbardo wykazuje, że kolejność narodzin w rodzinie wpływa na rozwój psychologiczny i społeczny dziecka, w tym również na występowanie u niego nieśmiałości. Rodzice częściej niż przed kolejnymi dziećmi stawiają przed pierworodnym wyższe cele i ideały, a w konsekwencji są wobec niego bardziej wymagający. Dzieci urodzone w dalszej kolejności tego problemu nie mają. Jest im łatwiej, gdyż w kontaktach ze starszym bratem czy siostrą wypracowały sobie strategie zachowania społecznego przydatne w kontaktach z innymi ludźmi. Na nieśmiałość dziecka ma prawdopodobnie wpływ nieśmiałość rodziców zwłaszcza matki. Dziecko, przebywając z rodzicami, może przejmować ich zachowania poprzez mechanizmy modelowania, naśladowania, identyfikacji Badania przeprowadzone przez D. BoreckąBiernat wykazały, że funkcjonowanie dziecka w grupie zależy od tego, jak układały się od wczesnego dzieciństwa kontakty uczuciowe między nim a jego najbliższymi. Najważniejszą „obrona” przed nieśmiałością może być zaspokojenie poczucia bezpieczeństwa i potrzeby samodzielności. Jest to swoisty lęk przed uodparniający na rzeczywiste i wyobrażone zagrożenia. NIEPRAWIDŁOWE ŚRODOWISKA RODZINNE PRZYCZYNIAJĄCE SIĘ DO ROZWOJU NIEŚMIAŁOŚCI U DZIECI Rodzina nadmiernie opiekuńcza (dziecko nie ma wystarczającej ilości okazji do samodzielnego działania, aktywnego osiągania celów, radzenia sobie w sytuacjach nowych, zatem obawia się każdej zmiany wymagającej podejmowania samodzielnych decyzji i przystosowania nowego środowiska). Rodzina w której brak wystarczającego kontaktu uczuciowego rodziców z dzieckiem, a także brak zainteresowania emocjonalnego ze strony rodziców (dziecko nie ma zaspokojonej potrzeby bezpieczeństwa warunkującej wszelaką aktywność człowieka, a także potrzeby współdziałania i łacznosci z bliskimi osobami oraz potrzeby miłości i uznania. Nieśmiałości sprzyja ograniczenie aktywności i samodzielności dziecka jak również niski poziom orientacji w rodzicielskich standardach zachowania. Nieśmiałość może utrwalać brak treningu sytuacji publicznych wystąpień i swoiste negatywne doświadczenia z nimi związane. Problem nieśmiałości jest złożony, dlatego na obecnym etapie badań nie można udzielić jednoznacznej i wyczerpującej odpowiedzi na pytanie o jej genezę. WPŁYW NIEŚMIAŁOŚCI NA FUNKCJONOWANIE DZIECKA Nieśmiałość może wpływać na rozwój: Poznawczy (oddziaływa ona na możliwość zapamiętywania, duże problemy sprawiają im wypowiedzi ustne, trudno radzą sobie w sytuacjach nowych, niejasnych, w których wielokrotnie trzeba dokonywać wyborów. Mają problemy z urzeczywistnianiem swoich planów i wykorzystaniem swoich wewnętrznych zasobów psychicznych. Nieśmiałość sprawia, że nadmiernie koncentrują się na społecznym odbiorze własnej osoby, a to utrudnia im skupienie się na wykonywanym działaniu i może prowadzić do osiągania gorszych wyników działalności. Emocjonalno – społeczny (nieśmiałość utrudnia nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów międzyludzkich, przez co dzieci tracą wiele okazji do poczucia się potrzebnymi, lubianymi kochającymi). Dzieci nieśmiałe przeżywają silne, negatywne emocje w kontaktach społecznych. Ponieważ takie emocje wywierają wpływ na procesy poznawcze, to nieśmiali mogą mieć skłonności do spostrzegania tylko tych zachowań otoczenia, które utwierdzają je w przekonaniu o własnej nieudolności lub o negatywnym odbiorze własnej osoby. Oczekiwanie klęski w sytuacjach społecznych rodzi lęk wpływający negatywnie na wiele sfer aktywności. Dzieci nieśmiałe najczęściej przejawiają wysoki poziom lęku społecznego, określanego jako lęk przed oceną innych ludzi. Z tego powodu mogą mieć skłonność do dysafiliacji (czyli ograniczania liczby kontaktów z innymi ludźmi), ale również tendencje do częstego stosowania autoprezentacji ochronnej w celu uniknięcia dezaprobaty społecznej. Zdarza się też czasem, że dzieci nieśmiałe próbują maskować aktualne przeżywane przez siebie emocjeemocjami przeciwstawnymi, np.. Zakrywając wstyd agresją. U dzieci nieśmiałych w wieku szkolnym charakterystyczna jest bierność polegająca na niepodejmowaniu żadnych zadań z własnej inicjatywy, braku czynnego udziału w lekcjach, nieproszeniu o wyjaśnienie. Nieśmiałość przeszkadza im w publicznej obronie własnych praw i wyrażaniu swoich opinii. Jednak pomimo tego, że nieśmiali nie potrafią nawiązać satysfakcjonujących, częstych związków z ludźmi, to mają ich głęboką potrzebę. Brak tego typu związków może powodować w dziecku trudne do zaakceptowania poczucie izolacji społecznej, tęsknotę za bliskimi kontaktami z innymi, a także złość skierowaną w stronę siebie i innych, zwłaszcza tych, którzy tego typu problemów nie mają. Te uczucia z reguły nie są wyrażane, gdyż kontrola emocjonalna u tych dzieci jest zbyt silna. Zatem emocje te są tłumione, mogą one jednak potem wybuchnąć ze zdwojoną siłą skierowaną przeciwko innym lub przeciwko sobie. FORMY TERAPII DZIECI NIEŚMIAŁYCH Zgodnie z założeniami podejścia syndromalnego do nieśmiałości terapia powinna dotyczyć jednocześnie trzech podstawowych obszarów: określającego stosunek do samego siebie, odnoszącego się do sfery zadań, określającego stosunek do innych ludzi. Wskazane jest zatem odziaływanie powodujące wzrost samooceny dziecka, redukcję lęku w sytuacjach społecznych, zmniejszenie koncentracji na sobie, a zwiększenie skupienia na działaniu w konkretnej sytuacji, zmianę sposobu myślenia o innych ludziach. Ważne jest także stymulowanie większej aktywności i samodzielności dziecka. Celem podstawowej terapii może być wykształcenie w dziecku umiejętności samodzielnego, lepszego radzenia sobie z własną nieśmiałością w kontaktach społecznych. METODY I TECHNIKI TERAPEUTYCZNE, KTÓRE NAJCZĘŚCIEJ STOSUJE SIĘ WOBEC DZIECI NIEŚMIAŁYCH Desensytyzacja i modelowanie Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne Neurolingwistyczne Programowanie (NLP) WIZUALIZACJA – DEFINICJE I POJĘCIA Istnieje wiele definicji wizualizacji. P. Fanning określa wizualizację jako „świadome i zależne od twojej woli tworzenie wrażeń zmysłowych, aby się zmienić”. Rolę wizualizacji w pracy z dziećmi podkreśla jednak J. Day tłumacząc to tym, że „dzieci mają naturalną potrzebę twórczej gry imaginacyjnej, co sprawia, że niemal bez wysiłku przychodzi im świadome sterowanie wyobraźnią”. Sformułowała ona pojęcie twórczej wizualizacji, która polega na świadomym wykorzystaniu twórczej wyobraźni, aby rozwiązać codzienne problemy: osiągać cele, pokonywać przeszkody, a także poszerzać świadomość i podwyższać jakość życia. W Polsce określenie „wizualizacja” pojawiło się dopiero w latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku. Zagadnieniem wizualizacji zajmował się min. S. Siek i wedłu niego wizualizacja polega na „wprowadzeniu pacjenta w stan relaksu i zachęcaniu go do swobodnej gry wyobraźni, do „marzeń na jawie”, do spontanicznego wyobrażania sobie różnych obrazów i scen, zarówno realnych, jak i fantastycznych.” Mimo iż autorzy podają odmienne definicje wzualizacji, to jednak wzyscy są zgodni co do tego, że jest ona procesem świadomym, w którym kluczową rolę odgrywa wyobraźnia. RODZAJE WIZUALIZACJI Wizualizację według P. Fanninga można podzielić na: Receptywną , polega ona na wsłuchiwaniu się w podświadomość i znajdywaniu tam odpowiedzi dotyczących rozwiązania problemu. Programowaną, w której świadomie tworzymy ze szczegółami to, co chcemy usłyszeć zobaczyć, odczuć. Kierowaną, która stanowi połączenie wizualizacji receptywnej i programowanej. FUNKCJE WIZUALIZACJI Według J. Gładyszewskiej – Cylulko wizualizacja ma cztery podstawowe funkcje: terapeutyczna diagnostyczna profilaktyczna dydaktyczna TERAPEUTYCZNA FUNKCJA WIZUALIZACJI Wizualizacja jako przeżycie wielozmysłowe wspomaga proces uświadamiania sobie obrazu własnego ciała, ułatwia wypracowanie jego nowej percepcji. Jest więc przydatna w pracy z osobami, u których percepcja ta jest zaburzona, np. w wypadku zaburzeń ze strony analizatora wzrokowego, w porażeniu mózgowym i niektórych chorobach psychicznych. Wizualizacja stymuluje układ nerwowy i mięśniowy mimo braku rzeczywistej aktywności fizycznej. Według Łupickiej-Szczęśnik wizualizacja może być także wykorzystywana przy rozwiązaniu problemów decyzynych , zwłaszcza tam gdzie trzeba podjąć decyzję, bazując na swoich wcześniejszych doświadczeniach. FORMY TERAPII Z WYKORZYSTANIEM WIZUALIZACJI Systematyczne odwrażliwianie – polega na uczeniu się reagowania na obiekt budzący lęk nie paniką, a odprężeniem. Metoda impozyjna. W metodzie tej pacjent wyobraża sobie bardzo intensywnie to, czego się boi, będąc jednocześnie w bezpiecznym otoczeniu i spostrzegając, że pomimo wzmocnienia lękotwórczej sytuacji nic złego mu się nie dzieje. Modelowanie czyli uczenie się poprzez demonstrowanie. Może ono polegać zarówno na rzeczywistym demonstrowaniu, jak i jedynie na wyobrażaniu konkretnej sceny dotyczącej problemu dziecka. Wizualizacja może wpływać również na zmniejszenie poziomu stresu, wpływa pozytywnie na zmniejszenie stopnia nadpobudliwości u dzieci w początkowym okresie dorastania, wizualizacje można traktować również jako sposób na rozwijanie asertywności, likwidację tremy, jest jedną z metod pomocnych w zwalczaniu bóli psychogennych, wizualizacja może wpływać też a układ odpornościowy człowieka, co pozwala mu łatwiej zwalczać choroby, za pomocą wizualizacji pacjenci uczą się wydobywać z siebie ukryte zdolności, uczą się komunikacji z innymi, kształtują swoją wyobraźnię. DIAGNOSTYCZNA FUNKCJA WIZUALIZACJI Dzięki wizualizacji można badać przeszłe doświadczenia pacjenta, odkrywać te z nich, które spowodowały określone negatywne zachowania w teraźniejszości, a potem z dystansu decydować, które z nich zachować, a które inaczej opracować. Niekiedy wizualizacja może odgrywać rolę łącznika pomiędzy bodźcem a reakcją. Na przykład widok małego pieska wywołuje w pacjencie paniczny lęk. Za pomocą wizualizacji dotarłszy do przeszłych jego doświadczeń, można odkryć np. że w dzieciństwie pacjenta mały pies dotkliwie pogryzł. Wizualizacja odgrywa ważną rolę w diagnozowaniu chorób, zawłaszcza psychosomatycznych. Dzięki niej można dokonywać ewaluacji skuteczności oddziaływań terapeutycznych.Pomocna jest także przy diagnozie systemów reprezentacji pacjenta. Systemy reprezentacji to sposoby odbierania, magazynowania, kodowania informacji w nasze myśli – widzenie, słyszenie dotyk, smak, zapach. PROFILAKTYCZNA FUNKCJA WIZUALIZACJI Wizualizacja może być wykorzystywana przy zapobieganiu traumatycznym przeżyciom podczas oczekiwanej trudnej sytuacji, na przykład podczas przygotowania do egzaminów, zawodów sportowych czy występów artystycznych, ale również podczas oczekiwania na zabiegi medyczne, a także w radzeniu sobie z lękiem przed oczekiwaną sytuacją nawiązywania nowych kontaktów społecznych. W wyobraźni można osiągnąć upragniony ce, co pomaga w nabraniu przekonania, że będzie go można osiągnąć go także wżyciu. Wizualizację stosuje się także w sporcie, aby pomóc zawodnikowi wyobrazić sobie określone działanie, ale również wyzwolić w nim poczucie radości, będące wzmocnieniem pozytywnym dla podejmowanego wysiłku. DYDAKTYCZNA FUNKCJA WIZUALIZACJI Wizualizację można uznać za zabieg mnemotechniczny, czyli działanie uzupełniające podstawowy tok aktywności dla zwiększania skuteczności zapamiętywania, polegające na dopasowaniu i połączeniu zapamiętanych treści z tkwiącym już w pamięci schematem. Może ona wspomagać wywoływanie stanu zrelaksowanego czuwania mózgu, o jest bardzo ważne we wspomaganiu procesu uczenia się w tzw. supernauczaniu. Może ona również pomagać w wykorzystaniu większych możliwości mózgu w procesie uczenia się przez aktywizowanie nie tylko półkuli lewej (odpowiedzialnej za logiczno – racjonalne postrzeganie świata), ale również półkuli prawej (odnoszącej się do uczuć, kreatywności, intuicji). Współdziałanie obu półkul może przynieść większe korzyści niż mobilizowanie w procesie nauczania tylko jednej z nich. ZASADY PROWADZENIA WIZUALIZACJI P. Fanning sformułował następujące zasady prowadzenia wizualizacji, są to: tworzenie, zmienianie, wzmacnianie pozytywnych wrażeń zmysłowych . ZASADY PROWADZENIA WIZUALIZACJI WG. J. GŁADYSZEWSKIEJ - CYLULKO Osiągnięcie stanu relaksu. Dziecko kładzie się w najwygodniejszej dla siebie pozycji, zamyka oczy. Wizualizacja nie powinna być bezcelowa. Tworzone wyobrażenia powinny powstawać przy udziale wszystkich zmysłów. Pacjent powinien występować w wizualizowanych scenach w roli wykonawcy – może obserwować siebie tak jak na ekranie. Powinna być prowadzona systematycznie przez dłuższy czas. Podczas wizualizacji należy obserwować dziecko i zwracać uwagę na niewerbalne komunikaty z jego strony. Sugestie słowne podczas wizualizacji powinny być krótkie, pozytywne, wypowiadane zawsze w czasie teraźniejszym lub przeszłym, najlepiej podczas wydechu dziecka. Możemy korzystać z gotowych tekstów wizualizacji, ale kiedy wykorzystujemy własne musimy zwrócić uwagę, czy są one zgodne z założeniami tworzenia wizualizacji, czy odpowiadają systemowi reprezentacji dziecka. Czas trwania wizualizacji zależy od wieku dziecka, jego umiejętności uzyskiwania odprężenia psychofizycznego Dobrze jest, by każda wizualizacja zaczynała się od tych samych słów. ARTETERAPIA – DEFINICJA I POJĘCIA W literaturze przedmiotu spotyka się coraz więcej artykułów opisujących doświadczenia w stosowaniu arteterapii, to jednak niewielu autorów podaje jej definicję. Według W. Szulc „arteterapia polega na wykorzystaniu różnych środków artystycznych, które ułatwiają pacjentowi ekspresję emocji”. Celem pośrednim arteterapii jest również ekspresja uczuć, końcowym zaś – pozytywne zmiany zachowania i postaw wobec siebie i innych. M. Kulczycki rozumie arteterapię jako układ poglądów i czynności, które ukierunkowane są na utrzymanie lub podnoszenie poziomu jakości życia ludzi za pomocą szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawiania sztuki. Zdaniem Z. Konieczyńskiej arteterapia jest to „świadome, planowe i systematyczne oddziaływanie sztuką w celach terapeutycznych”. W. Dykcik podaje, że arteterapia to „spontaniczna, nieskrępowana twórczość człowieka powiązana z wykorzystaniem szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawiania sztuki (np. rysowania, malowania lepienia, rzeźbienia, śpiewu, tańca, poezji, biografii, pamiętników, czytelnictwa itp.) FUNKCJE I CELE ARTETERAPII Wciąż poszerzają się obszary zastosowań arteterapi, wśród których możemy wyróżnić trzy główne: zdrowie psychiczne rodzinę szkołę W każdym z tych obszarów arteterapia może pełnić różne funkcje. FUNKCJE ARTETERAPII KULCZYCKIEGO WG. Z. Z. Kulczycki wyszczególnia następujące funkcje arteterapii: relaksacyjna (przejawia się w tworzeniu dzięki jej warunków, w których człowiek może się odprężyć, oderwać od codziennych problemów). edukacyjna (najważniejsze w tej funkcji jest rozwijanie wiedzy, wiadomości i mądrości). korekcyjną (dzięki niej dokonuje się przekształcania mniej wartościowych mechanizmów i struktur na bardziej wartościowe). FUNKCJE TERAPEUTYCZNE ARTETERAPII WG. A. ARASZKIEWICZ I W. PODGÓRSKIEJ Ułatwia pacjentowi uzyskanie wglądu we własne problemy, umożliwia odreagowanie silnych przeżyć emocjonalnych, ułatwia zmianę postaw i zachowań człowieka w stosunku do siebie, do innych i świata, wpływa na poprawę relacji z innymi ludźmi, ułatwia proces integracji wewnętrznej, działa korzystnie na osobowość człowieka i jego stosunek do otoczenia, wywołuje emocje pozytywne, takie jak: radość, zadowolenie, stan spokoju i odprężenie, które korzystnie wpływają na samopoczucie człowieka, można wykorzystywać ją w leczeniu schorzeń nerwicowych i psychosomatycznych powstałych pod wpływem zaburzeń emocjonalnych, a także trudności wychowawczych, którym towarzyszą zaburzenia emocjonalne LECZNICZE WYKORZYSTANIE ARTETERAPI Arteterapię wykorzystuje się w: Terapii agresji, leczeniu osób chorych psychicznie, rehabilitacji dzieci ze schorzeniami neurologicznymi (epilepsja, mózgowe porażenie dziecięce), rehabilitacji dzieci chorych na serce, leczeniu dysleksji, rehabilitacji osób po porażeniach lub uszkodzonych dłoni, pracy z osobami depresyjnymi, zahamowanymi psychoruchowo, nieśmiałymi i biernymi społecznie. KLASYFIKACJA ARTETERAPII W węższym znaczeniu przez arteterapię rozumie się terapię poprzez wykorzystanie jedynie sztuk plastycznych, w szerszym – dodaje się do nich: biblioterapię, muzykoterapię, choreoterapię, dramatoterapię. AUTORSKA KONCEPCJA WIZUALIZACJI Z WYBRANYMI TECHNIKAMI ARTETERAPII Wizualizacja z wybranymi technikami arteterapii jest świadomym pobudzaniem wyobraźni, zainspirowanej słowem i muzyką, a wzmacnianej technikami arteterapeutycznymi w celu uruchamiania zasobów psychicznych dziecka nieśmiałego, by lepiej radziło ono sobie z emocjami w kontaktach społecznych. 3 TYPY WIZUALIZACJI Z WYBRANYMI TECHNIKAMI ARTRETERAPII Ze względu na funkcje można wyróżnić trzy typy wizualizacji: Edukacyjną (polega na uświadamianiu wychowankowi istnienia różnych rozwiązań nurtującego go problemu i nauczania sposobów ich znajdywani, na rozwijaniu jego kreatywności, rozbudzaniu pozytywnych postaw wobec rzeczywistości i otoczenia społecznego). Terapeutyczną ( skupia się na zaspokajaniu potrzeby akceptacji, kompensowaniu lęków dziecka, zwiększaniu jego samoakceptacji, wzbudzaniu wiary we własne siły i rozwijaniu cech osobowości, które ułatwiają radzenie sobie z sytuacjami trudnymi zarówno teraz, jak i w przyszłości.) Relaksacyjną (ma za zadanie pomaganie w uzyskiwaniu przez dziecko stanu odprężenia, rozluźnienia, uspokojenia, co pomaga z kolei w przezwyciężaniu stanów lęku, złości, poirytowania itp.) PODZIAŁ WIZUALIZACJI Z WYBRANYMI TECHNIKAMI ARTETERAPII ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB ORGANIZACJI SESJI Indywidualna – gdy pracuje się z jednym pacjentem, podstawą terapii jest głęboki, pozytywny kontakt pomiędzy nim a terapeutą. Grupowa – polega na pracy z wieloma pacjentami, równie ważny jest wpływ grupy i procesów w niej zachodzących. PODZIAŁ WIZUALIZACJI Z WYBRANYMI TECHNIKAMI ARTETERAPII ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB TERAPII Objawowa – zmierzająca do oddziaływania ogólnego i korekcji negatywnych symptomów zachowania manifestowanych przez wychowanka. Głęboka – pomagająca w dokonywaniu znaczących przemian nie tylko w zachowaniu, ale i psychice wychowanka, niejednokrotnie do zmian w strukturze jego osobowości. FUNKCJE I CLE WIZUALIZACJI WYBRANYMI TECHNIKAMI ARTETERAPII Terapeutyczna – polega na budzeniu w dziecku pozytywnego obrazu własnej osoby, zwiększaniu samowiedzy i samoakceptacji, zmniejszaniu lęku i niepokoju, radzeniu sobie ze stresem, uczeniu się sposobów postępowania w sytuacjach trudnych. Kreatywna – polega na rozwijaniu potencjału twórczego dziecka, ułatwianiu spontanicznego wykorzystania możliwości twórczych w codziennym życiu. Wychowawcza – pomaga dziecku w zinterioryzowaniu pozytywnych postaw wobec rzeczywistości, prezentowaniu pozytywnych wzorców zachowania się w różnych sytuacjach. Rozwojowa – wspomaga indywidualny rozwój dziecka Adaptacyjna – przygotowuje dziecko do radzenia sobie z problemami poza sytuacją terapii. Ekspresyjna – ułatwia dziecku uzewnętrznianie pozytywnych i negatywnych emocji. GŁÓWNY CEL WIZUALIZACJI WYBRANYMI TECHNIKAMI ARTETERAPII Wizualizacja wybranymi technikami arteterapii nie ogranicza się zatem do udzielania dziecku pomocy przy rozwiązywaniu konkretnych problemów, ale stara się wzbudzić w nim przekonanie, że to właśnie ono samo jest w stanie, wykorzystując siłę swej wyobraźni, radzić sobie w trudnych sytuacjach społecznych. CELE CZĄSTKOWE WIZUALIZACJI WYBRANYMI TECHNIKAMI ARTETERAPII Uzyskanie odprężenia psychofizycznego, Stymulowanie zmysłów, Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, samoakceptacji, poczucia wpływu na wynik swego działania, Rozwijanie wyobraźni, Zmniejszenie lęku przed nieznanym, Nauczanie czerpania pozytywnych doświadczeń z przeszłości, Uzyskiwanie wglądu we własne marzenia, Doskonalenie umiejętności formułowania i osiągania celów, Pomaganie w nawiązywaniu interakcji z rówieśnikami czy zwiększanie akceptacji innych osób. STRUKTURA I PRZEBIEG Każda sesja składa się z następujących części: Wprowadzenia w dobry nastrój (rozmowa, zabawy muzyczno – ruchowe i improwizacje instrumentalne) Ćwiczeń oddechowych Wizualizowania przy muzyce Przekazania informacji zwrotnych REKWIZYTY Należą do nich: płyty kompaktowe z nagraniami muzyki relaksującej i aktywizującej; dziecięce instrumenty perkusyjne (bębenek, talerze, tamburyno, grzechotki, klawesy, kołatki, trójkąt); kredki, papier; woreczki foliowe, piórka, balony, świece itp.; materace gimnastyczne. GABINET DO TERAPII I JEGO WYPOSAŻENIE Gabinet, w którym odbywają się sesje wizualizacji z wybranymi technikami arteterapii, powinien być: miejscem, gdzie spokój pacjentów nie zostanie zakłócony przez czynniki zewnętrzne, powinien mieć interesujący widok za oknem, przestronny i przytulny o niemęczącej akustyce, dobrze przewietrzony, warto mieć możliwość przyciemniania światła (dyskretne oświetlenie wieczorem i żaluzje w dzień), magnetofon lub odtwarzacz do płyt kompaktowych najlepiej z pilotem, gdyż wtedy można swobodnie, a jednocześnie dyskretnie odtwarzać i zmieniać poszczególne utwory oraz regulować ich dynamikę stosownie do potrzeb danego etapu sesji, materac ułatwiający wygodne ułożenie się dziecka, co sprzyja łatwiejszemu osiągnięciu stanu relaksu. WNIOSKI Z BADAŃ PRZEPROWADZONYCH PRZEZ J. GŁADYSZEWSKĄ – CYLULKO NA TEMAT WPŁYWU WIZUALIZACJI WYBRANYMI TECHNIKAMI ARTETERAPII NA ROZWÓJ EMOCJONALNO – SPOŁECZNY DZIECI NIEŚMIAŁYCH Autorka przedstawiła następujące wnioski z przeprowadzonych badań: Wizualizacja z wybranymi technikami arteterapii w przypadku dzieci nieśmiałych: - wspomaga rozwój emocjonalno – społeczny, pomagając im radzić sobie z własnymi emocjami w sytuacjach społecznych; - prawdopodobnie przyczynia się do redukcji poziomu lęku jako stanu towarzyszącego kontaktom społecznym (stan ten uległ zmianie u dwojga dzieci spośród pięciorga badanych); - wpływa na zwiększenie aktywności werbalnej; - przyczynia się do zwiększenia aktywności motorycznej; - wpływa na zwiększenie ekspresji twórczej. Wizualizacji wybranymi technikami arteterapii może być przydatna we wspomaganiu rozwoju emocjonalno – społecznego dzieci nieśmiałych. OPRACOWANIE NA PODSTAWIE KSIĄŻKI: Joanny Gładyszewskiej – Cylulko, Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizację i inne techniki arteterapii, Kraków, wyd. Impuls 2007.
