Euro jako waluta międzynarodowa
advertisement
Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Studia podyplomowe „Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro” Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej Monika Wierzbowska, Kacper Landowski Euro jako waluta międzynarodowa Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem naukowym prof. zw. dr hab. Janusza Bilskiego w Katedrze Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych 1 Łódź 2016 Spis treści Wstęp .......................................................................................................................................... 3 1 Rozdział Pojęcie i funkcje pieniądza międzynarodowego ................................................... 4 1.1. Pojęcie pieniądza ......................................................................................................... 4 1.2. Funkcje pieniądza ........................................................................................................ 5 1.1.1 Miernik wartości .................................................................................................. 5 1.1.2 Środek wymiany ................................................................................................... 5 1.1.3 Środek tezauryzacji .............................................................................................. 6 1.3. Rodzaje pieniądza ........................................................................................................ 6 1.1.4 Pieniądz kruszcowy .............................................................................................. 6 1.1.5 Pieniądz papierowy .............................................................................................. 7 1.1.6 Pieniądz bezgotówkowy ....................................................................................... 8 1.1.7 Pieniądz elektroniczny ......................................................................................... 8 Podsumowanie ........................................................................................................................... 9 2. Rozdział Integracja monetarna ........................................................................................... 10 2.1 System waluty złotej ...................................................................................................... 10 2.2 System walutowy okresu międzywojennego ............................................................. 12 2.3 System dewizowo-złoty ............................................................................................ 12 2.4 System wielodewizowy ............................................................................................. 14 Podsumowanie ......................................................................................................................... 16 3. Rozdział Funkcje i znaczenie Euro w gospodarce światowej ............................................ 17 3.1. Warunki kreacji pieniądza międzynarodowego ........................................................ 17 3.2. Wykorzystanie euro jako waluty międzynarodowej ................................................. 21 3.3. Pozycja euro na międzynarodowym rynku ............................................................... 22 3.4. Realizacja funkcji pieniądza międzynarodowego przez euro .................................... 24 3.5. Wady i zalety posiadania waluty międzynarodowej ................................................. 25 Podsumowanie ..................................................................................................................... 26 Zakończenie ............................................................................................................................. 27 Bibliografia............................................................................................................................... 29 Spis rysunków .......................................................................................................................... 30 Spis tabel .................................................................................................................................. 30 Spis wykresów .......................................................................................................................... 30 2 Wstęp Przedmiotem niniejszej pracy jest analiza roli euro pod względem pełnionych funkcji pieniądza oraz obecnej pozycji tej waluty na rynku finansowym. Każdy wie, że jest to waluta oficjalna w krajach UE będących w strefie euro. Wciąż słyszymy o pogłębiającej się integracji w ramach Unii Europejskiej oraz o przystępowaniu kolejnych krajów do strefy euro. Istnieje jednak wiele krajów, które pozostają przy swoich walutach narodowych. Celem pracy jest odpowiedzenie na pytanie: Czy możemy uznawać już euro za walutę międzynarodową? Dodatkowym jej celem jest ukazanie bieżącej sytuacji waluty na rynku finansowych oraz poziom spełnionych funkcji waluty międzynarodowej przez euro. Rozdział pierwszy koncentruje się na teoretycznych zagadnieniach dotyczących pojęcia oraz funkcji pieniądza. Wymienione zostały również poszczególne rodzaje pieniądza. Rozdział drugi przedstawia krótką periodyzację integracji monetarnej. W rozdziale tym w syntetyczny sposób opisano najważniejsze okresy w zmieniającym się systemie finansowym. Zwrócono również uwagę na istotne wydarzenia w poszczególnych okresach, które miały wpływ na współczesny system finansowy. W rozdziale trzecim skupiono się na funkcjach i znaczeniu euro w gospodarce. Wymieniono w nim czynniki wpływające na tworzenie się międzynarodowego pieniądza. Dokonano podziału i opisu funkcji waluty w podziale na sferę oficjalna i prywatną oraz stopień ich realizacji przez euro. Podsumowaniem rozdziału jest przedstawienie zalet i wad wynikających z posiadania waluty międzynarodowej. Literatura przedmiotu składa się przede wszystkim z dostępnych pozycji książkowych. W szczególnych przypadkach wykorzystane zostały artykuły dostępne na stronach internetowych. 3 1 Rozdział Pojęcie i funkcje pieniądza międzynarodowego Historia wymiany wszelkich dóbr pomiędzy ludźmi sięga zarania dziejów. Dawniej , społeczeństwa nie stosowały dziś znanych nam pieniędzy, a barter, czyli transakcję polegającą na wymianie towaru za towar. Dość szybko zorientowano się, że taka wymiana mogła wywołać w najlepszym przypadku uczucie niesprawiedliwości, za którym niestety często podążała realna dysproporcja w wartości dóbr, co wywoływało nierównomierną satysfakcję stron. Rozpoczęły się zatem poszukiwania bardziej wymiernego środka wymiany. Szybko rozwinęła się koncepcja sformalizowania obrotu towarami, a jej miernikiem stał się pieniądz. Początkowo funkcję pieniądza pełniły: sól, skóry, zboże, a nawet zęby świnki morskiej. Niezależnie od jego formy były to rzeczy łatwo podzielne, trwałe, jednorodne i rzadko występujące. W rozdziale tym postaram się precyzyjnie określić definicję pieniądza, przedstawić jego funkcje i pokazać jak system płatniczy oraz jego miary ewoluowały na przestrzeni lat. 1.1. Pojęcie pieniądza Pieniądz, słowo od wieków używane w codziennych rozmowach, posiadające wiele znaczeń. Według obecnie obowiązującej definicji jest to główny organ systemu finansowego gospodarki oparty na zaufaniu oraz najpłynniejszy ze wszystkich papierów wartościowych. Dla przeciętnego człowieka jest synonimem majątku, ilości posiadanej gotówki. Ze względu na duże rozbieżności w rozumieniu potocznym pieniądza, a znaczeniem, jakie posiada dla ekonomistów, adekwatne jego zdefiniowanie nie jest proste. Jednakże w świecie ekonomii jest to pojęcie najczęściej utożsamiane z podażą pieniądza i definiuje się następująco: ,,pieniądzem jest wszystko, co jest powszechnie akceptowane w formie zapłaty za dobra i usługi lub spłaty długu”1. Wszelkie niejasności powinny już zostać rozwiane, niestety nie dzieje się tak, ponieważ dla większości ludzi powyższa definicja będzie równoznaczna z synonimem gotówki, a dla ekonomistów jest to zdecydowanie za wąskie określenie pieniądza. Wkłady na rachunkach czekowych, czeki, weksle, wszelkiego rodzaju papiery wartościowe używane w rozliczeniach między instytucjami finansowymi też mogą być używane jako formy płatności. Dlatego definicję należałoby poszerzyć. Utożsamianie słowa „pieniądz” z majątkiem, jeszcze bardziej komplikuje sytuację, bo zbyt poszerza to pojęcie. Samochody, domy, ziemia, akcje, 1 F.S. Mishkin, Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, PWN, Warszawa 2002, s. 85. 4 obligacje, inwestycje w wino oraz wszelkie inne aktywa są zaliczane do majątku. Tu pojawia się paradoks, gdyż z jednej strony określenie pieniądza gotówką zbyt zawęża definicję, a z drugiej rozumienie potoczne nadmiernie ją rozciąga. Wszystkie te niejasności dowodzą, że precyzyjne określenie pieniądza jest niemożliwe nawet dla osób z wykształceniem ekonomicznym. Dlatego wyżej wymieniona definicja jest określana mianem najpopularniejszej oraz najlepiej oddającej istotę tego pojęcia. Na tej właśnie definicji będę opierał się w niniejszej pracy. 1.2. Funkcje pieniądza Pieniądz we wszystkich swych funkcjach ułatwia przebieg procesów produkcji wymiany i podziału. W handlu zagranicznym pełni tę samą rolę, ponieważ przez dostarczenie wymienialnych oraz płynnych aktywów do finansowania wymiany handlowej, przepływów kapitału i pieniądza, a także stabilizacji walutowej zapewnia większą racjonalizację procesów gospodarczych w gospodarce światowej. W skutek tego, bez względu na to, co było pieniądzem, w każdej gospodarce spełnia on trzy podstawowe funkcje: jest miernikiem wartości, środkiem wymiany oraz środkiem tezauryzacji.2 1.1.1 Miernik wartości Miernik wartości jest to rola pieniądza jako jednostki rozrachunkowej, dzięki której jesteśmy w stanie porównywać dobra o zróżnicowanych funkcjach i cechach. Karol Marks opisując te funkcję stwierdził, że pieniądz występuje tutaj w sposób idealny, tzn. w procesie wymiany nie jest konieczne, aby istniał w konkretnej postaci. 1.1.2 Środek wymiany Podstawowa funkcja pieniądza i zarazem najbardziej widoczna, nawet dla przeciętnego człowieka jest łatwa do wymienienia. Niemalże do każdej transakcji dokonywanej na szczeblu gospodarki, czy to światowej, czy to krajowej jest wykorzystywany pieniądz w postaci gotówki, czeków, weksli itp. Stanowi on środek wymiany i służy jako zapłata za towary i usługi. Wykorzystując w ten sposób pieniądz wpieramy efektywność gospodarki. Niwelujemy koszt transakcyjny, który w gospodarce barterowej jest bardzo wysoki, ponieważ strony zawierające transakcję muszą rozwiązać problem obustronnego zbiegu żądań. Eliminując czas poświęcony na wymianę dóbr i usług, uzyskujemy wysokie korzyści dla całej gospodarki. 2 E. Drabowski, Pieniądz międzynarodowy, wydanie II, PWN, Warszawa 1988, s. 9. 5 1.1.3 Środek tezauryzacji Tezauryzacja jest to swoiste połączenie dwóch poprzednich funkcji. Pieniądz stanowiąc jednocześnie dobro rzadkie i najbardziej płynne, przechowuje siłę nabywczą. Oznacza to, że od momentu otrzymania dochodu, do chwili jego wydania zachowujemy moc nabywczą. Należy jednak pamiętać, że rola ta zostanie spełniona tylko wtedy, gdy pieniądz zachowa swoją wartość w czasie, w stosunku do poziomu cen. Inflacja skutecznie uniemożliwia pełnienie przez niego tej funkcji. Niemniej jednak nie jest to jedyny środek tezauryzacji. Dowolne aktywa, jak akcje, obligacje, domy, grunty, dzieła sztuki mogą skutecznie pełnić tę rolę. 1.3. Rodzaje pieniądza Pieniądz na przestrzeni stuleci niejednokrotnie zmieniał swoją formę. Można powiedzieć, że niemalże każdemu ważniejszemu wydarzeniu w historii świata towarzyszyła zmiana i rozwój systemu płatniczego oraz formy pieniądza. Co ciekawe, występuje pewna prawidłowość w jego ewolucji, następuje ciągły proces dematerializacji, a to co nim jest staje się w coraz większym stopniu kwestią umowną. Poznanie ewolucji systemu płatniczego pozwoli na lepsze zrozumienie funkcji i roli pieniądza w dzisiejszym świecie. Tendencja rozwoju jest ściśle związana z przyszłą definicją pieniądza. 1.1.4 Pieniądz kruszcowy Pieniądz kruszcowy wyłonił się z funkcji powszechnego użytku metalami. Miało to na celu usprawnienie wymiany handlowej. Początkowo rolę pieniądza pełniły metale nieszlachetne, jak brąz, miedź czy żelazo, później zaś metale szlachetne, jak złoto i srebro. Epoka starożytności nieoczekiwanie wniosła do światowych finansów wiele, jednakże jej dorobek został zapomniany. Rzymianie w swym imperium stworzyli precyzyjny system prawny, który świetnie funkcjonował w ich wielkim kraju. Charakteryzował się on tym, że wszelkie zobowiązania z tytułu sprzedaży towaru podlegały regulacji. Powołana do tego osoba (libripens) odważała złoto, wcześniej uformowane w sztabki, oraz zaświadczała o uregulowaniu długu. Takie rozwiązanie skutecznie wykluczało defraudację oraz gwarantowało zgodność transakcji z prawem. Wschodnia część ówczesnego świata dała nam system miar i wag oraz weksel. W epoce helleńskiej, ludzie pierwszy raz mieli styczność z rynkiem o zasięgu ponadnarodowym, a chrześcijanie w dużej mierze dzięki tradycji wyczytanej w biblii zapoczątkowali refleksję nad etyką w finansach. Dowodzi to, że gospodarka starożytna posiada pewne podobieństwa do współczesnej, a finanse przepełnione 6 są ponownym odkrywaniem zapomnianych prostych instrumentów i mechanizmów. Widać też, iż podejście modernistyczne jest bardzo silne w każdym okresie. Zmiana ta była pozytywna, jednakże przyniosła niespotykane dotąd problemy. Pojawił się proceder psucia pieniądza, polegający na zmniejszaniu zawartości metalu szlachetnego w danej monecie. Jednym ze sposobów walki z tym procederem było wprowadzenie pieniądza bitego, jednakże nie rozwiązało to w stu procentach problemu.3 Poprzez wielkie odkrycia geograficzne nastąpił import kruszców, w szczególności srebra z kolonii hiszpańskich co wywołało rewolucję cen inflację. W świecie rozliczenia opierały się głównie na srebrnych talarowych monetach. W Europie zaś pieniądz był bity z reguły ze złota, srebra, brązu oraz miedzi. 1.1.5 Pieniądz papierowy Pieniądz papierowy to kolejny rodzaj pieniądza po towarowym powstałym w procesie ewolucji.4 Pierwsze doświadczenia europejskie z pieniądzem papierowym przypadają na XVII i XVIII wiek. Ważnym wydarzeniem było utworzenie Bank of England, który stał się w przyszłości wzorem dla banków centralnych innych państw. Zapoczątkowało to emisję biletów bankowych, które posiadały przywilej zwalniania z zobowiązań. Do obiegu dopuszczone też były, emitowane przez banki centralne, weksle skarbowe – asygnaty, które nie posiadały pokrycia w złocie, ale były zobowiązaniem państwa o charakterze pożyczki. W późniejszym okresie państwo zachowało monopol na emisję bilonu, który również nie miał pokrycia w złocie i można było przeprowadzać nadmierną jego emisję. 5 Szybko zorientowano pieniądz papierowy jest dobrym instrumentem obsługi długu publicznego. Niemniej jednak jego pojawienie się miało też swoje negatywne skutki, takie jak hiperinflacje wynikające z nad emisji oraz wykorzystywanie go do finansowania rewolucji i wojen. Wprowadzając pieniądz papierowy państwa ustalały jego wartość w oparciu o parytet złota. Obecnie jest on pieniądzem symbolicznym, którego wartość oparta jest na umowie społecznej przybierającej postać odpowiedniego aktu prawnego. Możliwość wymiany banknotów na złoto została zlikwidowana w obrotach wewnętrznych wszystkich krajów świata w latach trzydziestych dwudziestego wieku, a w skali międzynarodowej w roku 1971. 3 Niedopasowanie podaży do potrzeb obrotu w danym czasie powodowało periodyczny niedostatek lub nadmiar monet. 4 Wywodzi się od kwitów depozytowych, które władcy dostawali od złotników jako potwierdzenie ulokowania określonej ilości monet złotych czy srebrnych. Następnie na skutek dynamicznego rozwoju produkcji i handlu pojawił się weksel handlowy. Rozpowszechniło się też zjawisko udzielania kredytu, a powstały wcześniej weksel był udokumentowaną jego formą. 5 Istotnym wydarzeniem jest powstanie domu bankowego Rothschildów i dominacji tego rodzaju działalności w świecie. 7 1.1.6 Pieniądz bezgotówkowy Pieniądz bezgotówkowy jest to zdematerializowana forma pieniądza, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej. Występuje tylko w charakterze zapisów na rachunkach płatnych na żądanie, wkładach terminowych, które dokumentują otrzymywanie należności albo regulują zobowiązania przez ich właścicieli.6 Niższe koszty wymiany, obiegu pieniądza oraz łatwiejsza jego kreacja powodowały stopniowe wypieranie pieniądza gotówkowego.7 1.1.7 Pieniądz elektroniczny Pieniądz elektroniczny oznacza, że wartość pieniężną przechowywaną elektronicznie, w tym magnetycznie, wydawaną, z obowiązkiem jej wykupu, w celu dokonywania transakcji płatniczych, akceptowaną przez podmioty inne niż wyłącznie wydawca pieniądza elektronicznego.8 Do zapłaty za różnego rodzaju dobra można używać pieniądza elektronicznego w różnych postaciach, najpopularniejsze to: karty debetowe9, karty storedvalue10, czeki elektroniczne11 oraz gotówka elektroniczna12. W świetle prawa pieniądzem elektronicznym nie są kryptowaluty, gdyż nie są one surogatem monet i banknotów emitowanych przez państwo.13 Ciągły rozwój oraz pojawianie się nowych sposobów płatności, jak spersonalizowane płatności on-line, jednorazowe i wirtualne kary przedpłacone 6 Przy płatnościach bezgotówkowych wystarczał zapis dokonany piórem przez bankiera. Oczywiście bank musiał posiadać wkład pieniężny. Z historycznego punktu widzenia następował proces nieustannej dematerializacji pieniądza. Na całkowitą subsydiarność nie można było sobie pozwolić, więc drobne transakcję po dziś dzień rozliczane są w gotówce. 7 Emisja pieniądza bezgotówkowego następowała w momencie lokaty pieniądza papierowego w banku, albo, gdy bank udzielał kredytu. Jego udzielenie oznaczało emisję pieniądza bezgotówkowego i pieniądza w ogóle. Banki udzielały kredytów na dużo większe sumy, niż posiadały rezerwy w gotówce. Proporcje wynosiły 10:1 tzn., że na każde 10 jednostek pieniężnych wkładów bankowych utrzymywano 1 jednostkę monetarną w gotówce. 8 Ustawa z 29.08.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.), Dyrektywa 2000/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 września 2000 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością (Dz.Urz.UE.L 2000 Nr 275, str. 39) 9 Umożliwiają konsumentom zakupy dóbr przez bezpośredni transfer funduszy z ich rachunku bankowego na rachunek przedawcy. 10 Wyglądają jak karty kredytowe lub debetowe, jednakże różnią się tym, że zawierają stała sumę cyfrowej gotówki. Bardziej skomplikowaną ich wersją są karty typu smart, które posiadają wbudowany w nie chip komputerowy pozwalający w dowolnej chwili naładować je cyfrową gotówką z rachunku bankowego właściciela tejże karty. 11 Pozwalają na płacenie rachunków bezpośrednio przez Internet bez konieczności wysyłania czeków na papierze. Komputer osobisty użytkownika wypisuje równowartość czeku i wysyła czek elektroniczny drugiej stronie, która odsyła go do banku. 12 Inaczej e-cash służąca do kupna dóbr przez Internet. Konsument otrzymuje e-cash, zakładając rachunek w banku, który jest połączony z Internetem, a następnie gotówka elektroniczna transferowana jest do komputera osobistego użytkownika. 13 Pismo Ministerstwa Finansów do marszałka Senatu 8 oraz płatność za pomocą systemu Short Message System (SMS) przysparza problemów w ich uregulowaniu prawnym. Podsumowanie W powyższym rozdziale zaprezentowano podstawowe zagadnienia związane z pieniądzem. Wspominając o rozumieniu pieniądza z punktu widzenia społeczeństwa oraz ekonomistów wyjaśniono jego pojęcie za pomocą definicji informującej, że pieniądzem może być wszystko co jest powszechnie akceptowalną formą zapłaty za dobra, usługi, czy spłatę długów. Nawiązując do poprzedniej definicji można powiedzieć, że dziś jak i w poprzednich latach pieniądz spełniał bardzo wiele ważnych funkcji. W dalszej części rozdziału w krótki sposób przedstawiono podstawowe funkcje pieniądza: miernik wartości, środek wymiany oraz środek tezauryzacji. Kolejny podrozdział zawiera informacje na temat rodzajów pieniądza. Wymieniony oraz w łatwy sposób zdefiniowany został pieniądz: kruszcowy, papierowy, bezgotówkowy oraz elektroniczny. 9 2. Rozdział Integracja monetarna Międzynarodowy system walutowy jest to konstrukcja historyczna obejmująca układy, reguły, instytucje, zasady oraz zwyczaje, które określają warunki, a także sposoby funkcjonowania pieniądza w sferze handlu zagranicznego.14 Zawarte są w nim zasady ustalone, na które składają się normy i reguły wynikające z zawartych wielostronnych układów, których odzwierciedlenie można znaleźć w statutach międzynarodowych organizacji finansowych, głównie w Międzynarodowym Funduszu Walutowym (MFW). MFW zawiera także zasady przejęte, czyli zwyczaje i reguły ukształtowane poprzez działalność sektora prywatnego w międzynarodowym obrocie gospodarczym. Odnaleźć można w nim zalecenia i reguły dotyczące eliminacji odchyleń od stanu równowagi bilansu płatniczego oraz tego jakie są preferowane metody jego wyrównywania. W związku z istnieniem odrębnego systemu pieniężnego i walutowego w każdym państwie oraz spersonalizowanej polityki gospodarczej, istnienie zasad regulujących stosunki walutowe między krajami jest konieczne.15 2.1 System waluty złotej Funkcjonowanie systemu waluty złotej datuje się na lata 1870-1914, jednakże chcąc uporządkować utrzymujące się przez lata różne miary wartości i obiegi pieniądza, wprowadzono system bimetalizmu. Rolę pieniądza pełniło tutaj złoto i srebro, a państwa, każde z osobna, wyznaczały urzędową relację między wartością obu kruszców. Zgodnie z prawem Kopernika-Greshama, że pieniądz gorszy wypiera lepszy, w codziennym obrocie dominował pieniądz z metali pośrednich; bardziej cenny był uważany za lepszy, a więc, tezauryzowany.16 W efekcie głównie srebro krążyło w obiegu, a złoto było tezauryzowane. Mimo wprowadzenia stałych relacji cen i wymiany kruszców, rynkowe ich wartości wahały się za sprawą zmian popytu i podaży, które uzależnione były od produkcji i transferów złota oraz srebra, a także ogólnej sytuacji rynkowej. Spowodowało to poszukiwania nowego rozwiązania, a w konsekwencji wprowadzenie systemu opartego na złocie, nazwanego GoldStandardem. Parytet złota był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym, w 14 K. Zabielski, Finanse międzynarodowe, PWN, Warszawa 2002, s.35. 16 T. Gruszecki, Teoria pieniądza i polityka pieniężna, Rys historyczny i praktyka gospodarcza, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s.73. 10 którym będące w obiegu pieniądze papierowe oraz bilon były odpowiednikiem wartości określonej wagi złota. Ponadto każdy emitent był zobowiązany do pokrycia pieniądza złotem. Funkcjonował on według określonych reguł:17 Bank centralny zobowiązany był do sprzedaży oraz kupna złota po określonej cenie w walucie krajowej; Emisja banknotów mogła odbywać się tylko wtedy, gdy wyemitowana waluta posiadała pokrycie rezerwami złota; Wywożenie i przywożenie złota w skali międzynarodowej nie było ograniczone; Obowiązywała pełna wzajemna wymienialność jakichkolwiek form pieniądza, a w szczególności banknotów na złoto Czas trwania systemu waluty złotej był złotą epoką finansów, a co więcej ocenia, iż był to najlepszy system walutowy z punktu widzenia zapewnienia stabilizacji pieniężnej i płatniczej państwa. W tym okresie, mimo uzależnienia polityki pieniężnej od posiadanych rezerw złota, można dostrzec dynamiczny rozwój gospodarek i handlu światowego, który spowodowany był stałymi kursami walut oraz cenami krajowymi. Duża stabilność kreowała doskonałe warunki wymiany międzynarodowej podmiotom gospodarczym. Było to możliwe dzięki doskonale działającemu mechanizmowi wyrównawczemu, który sprawnie zapobiegał krótkoterminowym wahaniom podaży złota na cele monetarne. Może wydawać się, że był to doskonały system walutowy, jednakże posiadał on wady. Jedną z nich było występowanie silnej deflacji, która wynikała z osiągania równowagi bilansu płatniczego. Jej występowanie powodowało spadek lub hamowanie wzrostu gospodarczego, a co za tym idzie wzrost bezrobocia oraz obniżki poziomu płac. Finansowanie przez państwo zbrojeń, uprzemysłowienia oraz redystrybuowanie dochodu w związku z reformami społecznymi było niemożliwe wskutek podporządkowania stanu gospodarki mechanizmowi rynkowemu.18 17 E. Drabowski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne i finansowe, wyd. II, PWE, Warszawa 1986, s.124. Godne odnotowania jest to, że w tym okresie powstały banki akcyjne, a powszechna industrializacja zmusiła ludzi do szukania alternatywnych form mobilizacji kapitałów. W drugiej połowie XIX wieku wykształciła się bankowość ponadnarodowa oraz można było zaobserwować pierwszy eksport kapitału. 18 11 2.2 System walutowy okresu międzywojennego Działania zbrojne skutecznie przyczyniły się do załamania się liberalnego systemu wartości, wszechobecnego optymizmu oraz wiary w sukces. Wypracowana liberalna polityka gospodarcza, stosunkowo niskie bariery celne, a także cały system gospodarczy został zniszczony. Krótko po zakończeniu wojny starano się powrócić do dawnego ładu gospodarczego, ale hiperinflacja oraz próby jej zahamowania doprowadziły jedynie do największego w historii kryzysu finansowego.19 Stworzono dwa hybrydowe systemy walutowe bazujące na zasadach GoldStandardu. Pierwszy z nich to system sztabowo-złoty, w którym można było wymieniać pieniądz papierowy tylko na sztaby złota o wadze od 4 do 10 kg. Drugi to system dewizowo-złoty, gdzie najpierw należało wymienić walutę krajową na międzynarodową, a dopiero później można było uzyskać złoto. Okres funkcjonowania obydwu systemów nie trwał jednak długo, ponieważ tylko ok. 10 lat. W roku 1931 dewaluacja funta szterlinga zapoczątkowała proces nacjonalizacji walut oraz kolejnych dewaluacji. Był to moment całkowitej dezintegracji międzynarodowego systemu walutowego oraz przejścia do historii parytetu złota.20 2.3 System dewizowo-złoty Zarówno I jak i II Wojna Światowa doszczętnie zniszczyły nie tylko międzynarodowy system gospodarczy, ale także ład społeczny. Konieczne było stworzenie struktury, w której mogłyby sprawnie funkcjonować światowe finanse. Stany Zjednoczone posiadały dominującą pozycję w nowym porządku świata, co rzucało nowe światło na stosunki USA-reszta świata. 19 Najprawdopodobniej największy kryzys finansowy w historii datuje się na lata 1929-1933 i objął prawie wszystkie kraje z wyłączeniem ZSRR oraz praktycznie wszystkie dziedziny gospodarki. Wcześniej występowały już podobne zdarzenia wykazujące tożsame cechy, ale nigdy zapaść nie była tak głęboka. Spadek produkcji wyniósł niemalże 40%, a mechanizmy rynkowe nie mogły sobie poradzić z zażegnaniem recesji. Pociągnęło to za sobą daleko idące konsekwencje, które na zawsze odmieniły międzynarodowy system gospodarczy. Poszczególne państwa zaczęły odchodzić od liberalnej polityki gospodarczej oraz stosować politykę interwencjonizmu. Wszelkie inwestycje poza granicami własnego kraju oraz światowy handel zagraniczny ulegały stopniowemu zmniejszaniu się. Zaprzestano wymiany pieniądza na złoto, a dostęp do innych walut był ograniczony. 20 Ważnym wydarzeniem w historycznego punktu widzenia było skompromitowanie się dawnych elit, które podważyło podstawy ładu społecznego. Kluczową rolę odegrała tutaj rewolucja rosyjska niosąca ze sobą alternatywny system wartości oraz nowe podejście, odmienne do rynkowego, do modelu gospodarczego. Społeczeństwo nastawione na konsumpcję zaczęło zmieniać oblicze świata. Umasowienie dotyczyło nie tylko dóbr materialnych, ale wkroczyło w sferę kultury, czy edukacji. Przyczyną tych zdarzeń był fakt wyzwolenia się aspiracji egalitarnych doprowadzając do buntu niższych klas społecznych. Miało to też pozytywne skutki, ponieważ poszerzanie się rynków, wzrost poziomu życia oraz umasowienie konsumpcji powodowały wzrost gospodarczy, używany wówczas jako forma oceny poszczególnych systemów oraz rządów. 12 Na Konferencji Narodów Zjednoczonych w 1944 roku w Bretton Woods utworzono Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz określono cele i zasady funkcjonowania nowego systemu walutowego:21 wsparcie współpracy walutowej przez instytucję międzynarodową, tworzenie wspólnych zasad działania i konsultacji w obszarze rozwiazywania problemów walutowych, tworzenie sprzyjających warunków w rozwoju międzynarodowego handlu równocześnie wspierając wzrost gospodarczy i zatrudnienie, poprawa konkurencyjności eksportu przy wykorzystaniu mechanizmów stabilizujących kursy walutowe oraz zapobiegających dewaluacji, znoszenie ograniczeń dewizowych oraz stworzenie multilateralnego systemu rozliczeń bieżących pomiędzy krajami członkowskimi, wyposażenie Funduszu w finansowe zasoby, które mają tworzyć warunki do przejściowego finasowania nierównowagi w bilansach płatniczych państw członkowskich. Przez pierwsze dwie dekady system z Bretton Woods funkcjonował bez zarzutów, jednakże w połowie lat 1960-tych można było zaobserwować pierwsze objawy kryzysu:22 tendencje inflacyjne; coraz słaba pozycja waluty kluczowej, która wynikała z posiadanego przez Stany Zjednoczone deficyty bilansu płatniczego i specjalnej jego roli w systemie; powszechne zjawisko nad i pod wartościowości walut, powodujące masowe przepływy kapitałów, o charakterze spekulacyjnym; podwójna cena złota Wymienione powyżej objawy kryzysu omawianego systemu w literaturze interpretowane są jako konflikt celów. Za pojęciem konfliktu występuję zjawisko sprzeczności pomiędzy założeniami systemu, a głównymi celami państwowej polityki gospodarczej. W sytuacji, gdy wymienione wcześniej zasady działania MFW ( stabilne kursy, wymienialność walut) nie pozwalały na realizację zadań gospodarczych jak: stabilizowanie cen, wzrost gospodarczy czy pełne zatrudnienie pojawiły się sprzeciwy w ich stosowaniu. Tak więc państwa MFW realizujące swoje cele gospodarcze narażały system na powtarzające się kryzysy, gdyż w 21 22 J. Bilski, Międzynarodowy system walutowy, PWE, Warszawa 2006, s. 111. Ibidem, s. 115. 13 umowie z Bretton Woods nie przewidziano działań w ramach państwowej polityki gospodarczej.23 Natomiast problemy energetyczne w latach 1970-tych miały silny wpływ na zmiany w polityce gospodarczej świata. W latach 1973-1974 wystąpił pierwszy kryzys naftowy, który w znacznym stopniu przyczynił się do upadku systemu dewizowo-złotego.24 Głównymi powodami zakłócenia funkcjonowania systemu są:25 asymetria procesów wyrównawczych – pojęcie procesów wyrównawczych (dostosowawczych) wyjaśniane jest jako mechanizmy rynkowe lub działania polityki państwa w celu uzyskania równowagi zewnętrznej ( równowaga bilansu płatniczego). Poprzez asymetrie tych procesów rozumiemy brak poprawnego działania mechanizmów uruchamiających wyrównawcze procesy w nadwyżkowych krajach. słaby poziom elastyczności kursów walutowych - miernikami nominalnymi wartości było złoto lub dolar. Kraje członkowskie mogły denominować własne waluty na podstawie wybranego miernika wartości. Jednakże niepraktyczne ustalenie parytetu w złocie spowodowane obowiązkiem utrzymania marż wahań kursów do złota, spowodowało wzrost oparcia parytetu na dolarze. problem struktury rezerw oraz płynności, a także sposób ich kreacji –zmniejszenie znaczenia złota zwiększyło wykorzystanie dolara jako składnika płynności oraz waluty rezerwowej. Wymienione w literaturze cechy tej waluty zachęcały do przechowywania rezerw w dolarze niż złocie. W dłuższej perspektywie kreacja dolara nie była możliwa, gdyż jego podaż była ograniczona oraz osłabiało to walutę. Wygenerowanie większej ilości dolara wiązało się ze wzrostem deficytu bilansu płatniczego USA. 2.4 System wielodewizowy Lata 1973 – 1978, czyli okres światowego kryzysu energetycznego oraz wojny na Bliskim Wschodzie, były momentem wykształcenia się systemu wielodewizowego. Oficjalnych zmian w statucie MFW dokonano w 1976 roku, a wprowadzono je w życie 1 23 Ibidem, s.115 Jako ciekawostkę można dodać, że w latach 60 w dorosłe życie zaczęło wchodzić pokolenie urodzone tuż po wojnie co zaowocowało przesileniami politycznymi. W 1966 roku powstał rynek eurodolarowy oraz rozpowszechniły się nowe środki techniczne. Bankowość podążała w kierunku modelu uniwersalnego oraz starano się odbudować relacje o zasięgu ponadnarodowym. Systemy pieniężne i kredytowe krajów socjalistycznych rozwijały się w izolacji w stosunku do reszty świata. 24 25 Ibidem, s. 116,120,130 14 kwietnia 1978 roku. Przejście do tego systemu nastąpiło w sposób naturalny, na skutek zmian w układzie sił między najważniejszymi państwami kapitalistycznymi. Genezę systemu wielodewizowego zaobserwować można w momencie zwiększonej dywersyfikacji rezerw walutowych, a także w procesie rozwijania się międzynarodowego rynku finansowego i eurorynku pieniężnego oraz kapitałowego.26 Dywersyfikacja rezerw walutowych odbywała się w dużym stopniu w oparciu o międzynarodową płynność prywatą, która przede wszystkim określała wielkość globalnej płynności międzynarodowego systemu walutowego oraz finansowego.27 W systemach tych złoto przestaje pełnić funkcje pieniądza międzynarodowego oraz zniesiona jest stała cena złota, jednakże kruszec ten nie tylko pozostał istotnym składnikiem rezerw dewizowych, ale również jego liczba uległa znacznemu zwiększeniu. Spowodowane jest to faktem, iż rynkowa cena złota przez lata szybko rosła, a obecnie utrzymuje się na wysokim poziomie. Walutą podstawową był tutaj dolar amerykański, jednakże jego pozycja była w coraz większym stopniu ograniczana. Początkowo przyczyniły się do tego waluty państw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i jen japoński, później była to waluta państw Unii Europejskiej do 1998 roku European Currency Unit (ECU), a od 1999 roku wspólna waluta europejska - Euro. Ponadto MFW, w celu zapewnienia niezależnego od istniejącego rynku walutowego środka lokat wprowadził własny środek rezerwowy o nazwie SDR (Special Drawing Right).28 Zdywersyfikowanie systemu walutowego spowodowało, że kraje członkowskie MFW posiadły swobodę wyboru waluty i jednostek rozrachunkowych oraz nabyły możliwość samodzielnego decydowania o wyborze reżimu kursowego. Nowy system charakteryzuje się odmienną stabilnością finansową w stosunku do parytetu złota. Tutaj kryzys jednej z walut, nawet gdy jest ona dominująca, nie powoduje zachwiania całego systemu. Wadą tego systemu jest fakt, że każdy głębszy kryzys finansowy może istotnie zakłócić stosunki finansowe świata, czemu dowodzi kryzys finansowy rozpoczęty w 2007 roku. Zatem z jednej strony wykluczenie złota jako powszechnego środka wymiany jest dobre, gdyż nie uzależnia spekulacyjnych bądź wymuszonych transakcji, ale z drugiej strony nie daje oparcia pieniądzu, jak było to w przypadku systemów złotych. 26 K. Zabielski, Finanse…, op. cit., s.49. E. Drabowski, Pieniądz…, op. cit., s.181-200. 28 Jest to jednostka rozrachunkowa MFW, która może być używana tylko w rozliczeniach między państwami i MFW oraz 15 instytucjami powiązanymi z MFW, i między państwami. 27 15 Podsumowanie W rozdziale drugim dokonano krótkiej periodyzacji integracji monetarnej w ówczesnych latach. Wyszczególnione zostały najistotniejsze systemy walutowe: system waluty złotej, okresu międzywojennego, dewizowo-złoty, wielodewizowy. W kolejnych podrozdziałach dokonano krótkiej charakterystyki, każdego z tych systemów. W opisie zwrócono uwagę na ich główne funkcje oraz zasady działania. Z analizy poszczególnych systemów wynika, że na przestrzeni lat nastąpiła zasadnicza zmiana funkcji złota. Początkowo jako najważniejszy środek wymiany do dziś, gdzie jego funkcja ogranicza się do gromadzenia rezerw. Na skutek zmian funkcji złota możemy zaobserwować także pojawianie się nowych rozwiązań, walut zastępujących ten środek wymiany. Dokonano również przedstawienia zalet i wad jakie wynikają z funkcjonowania systemów w określonym czasie historycznym. 16 3. Rozdział Funkcje i znaczenie Euro w gospodarce światowej Symbolem pieniądza o znaczeniu międzynarodowym przez lata był dolar, który to po I, a zwłaszcza II Wojnie Światowej stał się najsilniejszą walutą. Wraz ze stopniową odbudową gospodarek państw europejskich i azjatyckich, powszechną globalizacją oraz liberalizacją przepływów kapitałowych inne waluty brały coraz większy udział w rozliczeniach międzynarodowych. W 1999 roku państwa ówczesnej UE zdecydowały się na wprowadzenie nowej wspólnej waluty i stworzenie tym samym strefy euro. Spowodowało to dalszy spadek znaczenia dolara, który już od lat 80 tracił swoją pozycję na rzecz marki niemieckiej oraz jena japońskiego. Euro już w pierwszym roku swojego istnienia posłużyło do rozliczenia obrotu towarami i usługami o wartości około 6000 mld dolarów. Wprowadzenie nowej waluty oraz co za tym idzie powołanie strefy euro, utworzyło także nowy, drugi co wielkości po USA obszar gospodarczy na świecie.29 3.1. Warunki kreacji pieniądza międzynarodowego Pieniądz narodowy, aby stał się walutą w wymiarze międzynarodowym musi spełniać wszystkie wymienione we wcześniejszej części pracy czynniki. Kolejnymi elementami warunkującymi istnienie takowej waluty są: czynniki strukturalne oraz polityka ekonomiczna kraju emitenta.30 Wyższy udział kraju emitenta waluty w światowej produkcji i handlu międzynarodowym skutkuje większym prawdopodobieństwem, że kraje trzecie będą używać jej do rozliczania transakcji, a także używać jej jako środek tezauryzacji. Upraszczając im wyższy jest udział kraju, z którego pochodzi waluta aspirująca do roli pieniądza międzynarodowego w gospodarce światowej to tym większa możliwość, aby nim została. Dlatego też aktualnie prężnie rozwijająca się chińska gospodarka, nabrała w ostatnim okresie znaczenia globalnego, a juan chiński jest brany pod uwagę w niedalekiej przyszłości jako kolejna waluta międzynarodowa. 31 29 NBP, Międzynarodowa rola euro III,DISE, Warszawa 2011 Ibidem 31 Ibidem 30 17 Tabela 3.1 Funkcje waluty międzynarodowej. Funkcja Sfera prywatna Sfera oficjalna Miernik wartości Waluta fakturowania Waluta referencyjna Środek płatniczy Waluta przejścia Waluta interwencyjna Środek tezauryzacji Waluta inwestycyjna Waluta rezerwowa Źródło: opracowanie własne na podstawie: NBP, Międzynarodowa rola euro III, DISE 2011, s.4. Tabela 3.2 Udział w światowym PKB, eksporcie dóbr oraz populacji największych krajów świata. *Strefa euro bez Estonii. Źródło: IMF (2011b), s. 171, IMF (2008), s. 235, AMECO. Powyższy wykres doskonale prezentuje oraz potwierdza wcześniejsze spostrzeżenia. Otóż, najbardziej liczącym kraje świata są Stany Zjednoczone, a ich pozycja utrzymuje się na podobnym poziomie. Siła waluty, którą bez wątpienia określa, wielkość gospodarki kraju emitenta jest owszem niezmiernie ważna, ale z pewności nie jedyna. Płynność, stopień liberalizacji rynku finansowego są również bardzo istotne w formowaniu się pieniądza międzynarodowego. Różnice między dolarem amerykańskim, a euro bardzo dobrze przestawiają poniższe wykresy. 18 Wykres 3.1 Suma kapitalizacji rynku akcji, wartości rynku dłużnych papierów wartościowych oraz bankowych. *Strefa euro. Źródło: IMF (2009), s. 177, IMF (2011a), s. 11. Wykres 3.2 Wybrane mierniki wielkości rynku finansowego, w bln USD. *Strefa euro. Źródło: IMF (2009), s. 177, IMF (2011a), s. 11. 19 Po wykresach można zaobserwować, że dolar ma większe możliwości w stosunku do euro w pełnieniu funkcji waluty akumulacji. Składa się na to wiele czynników, jednakże jednym z ważniejszych są odmienne systemy prawne w poszczególnych krajach strefy euro. W ostatnim kryzysie mogliśmy empirycznie przekonać się jak silną pozycje na świecie ma dolar amerykański. W momencie rozchwiania gospodarek najistotniejszych państw świata, a co za tym idzie globalnego ładu, można było zaobserwować, oczywiście jak to w takich sytuacjach zazwyczaj bywa lokowanie środków w złoto, ale zaraz potem w różnego rodzaju papiery wartościowe zabezpieczone amerykańską walutą, co ciekawe mimo, że kryzys zapoczątkowany był właśnie w USA. Stabilna polityka pieniężna i fiskalna to kolejne czynniki kreujące walutę międzynarodową. Ich wyznacznikami są: stopa inflacji oraz dług sektora instytucji rządowych i samorządowych. Poniższe wykresy dokładnie przedstawiają jak wyglądała sytuacja w krajach emitujących walutę międzynarodową. Wykres 3.3 Roczna średnia stopa inflacji w wybranych krajach. *Strefa euro. Źródło: Eurostat. 20 Wykres 3.4 Dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych w wybranych krajach. *Strefa euro Źródło: IMF (2011b). Wszystkie wyżej wymienionej czynniki są potrzebne, aby waluta mogła stać się międzynarodową, jednakże jest jeszcze jeden, który dał o sobie znać właśnie w ostatnim kryzysie ekonomiczny. Jest to element psychologiczny, który ściśle wiąże się z politycznomilitarnym. Stany Zjednoczone postrzegane są za super mocarstwo, silne i poukładane politycznie, któremu nic nie jest w stanie zagrozić. Amerykanie przez lata pracowali, aby tak postrzegano ich w świecie, a co za tym idzie ich walutę, dlatego też euro długo nie będzie w stanie zdetronizować dolara z kluczowej waluty międzynarodowej. 3.2. Wykorzystanie euro jako waluty międzynarodowej Funkcje które powinna pełnić waluta aspirująca do miana międzynarodowej należy również podzielić na sferę oficjalną oraz prywatną. W pierwszej z nich wyróżniamy funkcje takie jak: waluta referencyjna, rezerwowa oraz interwencyjna.32 32 NBP, Międzynarodowa rola euro III, DISE, 2011,s.4 21 Euro pełni rolę waluty referencyjnej w około 40 państwach w głównej mierze determinowanym po przez czynniki geograficzne i instytucjonalne. Głównie są to kraje strefy euro, członkowie UE oraz państwa sąsiadujące. W tychże rejonach euro spełnia też funkcje waluty rezerwowej co daje około 27 % globalnych rezerw walutowych. Podobnie kształtuje się sytuacja w roli waluty interwencyjnej. Najczęstszymi podmiotami dokonującymi interwencji na rynku walutowym w ostatnim okresie były: Europejski Bank Centralny oraz bank centralny Szwajcarii.33 W skład sfery prywatnej wchodzą następujące czynniki: waluta fakturowania, przejścia oraz inwestycyjna. 34 Euro jest szeroko wykorzystywane w fakturowaniu oraz inwestowaniu na rynku międzynarodowym, tyczy się to dłużnych papierów wartościowych, pożyczek międzybankowych, a także depozytów międzynarodowych. Wysokie obroty na rynku walutowym wskazują, że Euro jest kluczową walutą biorącą udział w handlu.35 3.3. Pozycja euro na międzynarodowym rynku W celu pokazania znaczenia euro na globalnym rynku należy oprzeć się na dostępnych danych. Jedną z ważniejszych pozycji, która przedstawia znaczenie omawianej waluty jest jej udziału w globalnych obrotach w porównaniu do innych walut. Poniższy rysunek ilustruje zmianę jaka wystąpiła na przełomie lat 2010- 2013 oraz procentowy udział poszczególnych walut w globalnym obrocie. 33 Ibidem, s. 13-18 Ibidem, s. 4 35 Ibidem , s. 20-30 34 22 Rysunek 3.1. Procentowy udział walut w globalnych obrotach na rynku forex Źródło: W.Gadomski , art. „Królem walut jest wciąż dolar”, www.obserwatorfinansowy.pl [ dostęp 12.05.2016] Z ilustracji wynika, że najczęściej wykorzystywaną walutą jest dolar amerykański. Udział dolara na rynku znacznie przewyższa pozostałe waluty, gdyż w porównaniu do drugiego miejsca, które zajmuje euro wartość jest ponad dwukrotnie wyższa. W przypadku wartości udziału kolejnych walut różnica jest znacznie mniejsza. Zmiany znaczenia euro świadczą o jego wysokiej pozycji względem tych walut. Negatywnym spostrzeżeniem jest jednak spadek wartości euro w udziale na rynku globalnym o ok. 6 punktów procentowych. Prawdopodobnie jest to wynikiem istnienia niekorzystnej sytuacji w strefie euro. W tym samym czasie udział dolara w tym okresie wzrósł o prawie 2 punkty procentowe. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na wzrost udziału rosnących na znaczeniu walut jak jen japoński. 23 3.4. Realizacja funkcji pieniądza międzynarodowego przez euro W codziennym życiu nie interesujemy się zazwyczaj funkcjami jakie spełnia pieniądz. Idąc dalej tym tropem nasze codzienne obowiązki nie wymagają tak dogłębnej analizy waluty z, którą mamy styczność. Dla zwykłego obywatela kraju, który bezpośrednio tego nie doświadcza nie jest to zbyt ważne. Jednak dla osób zajmujących się obrotem pieniądza w różny sposób m.in.: w bankach, w biznesie przy fakturowaniu czy rozliczaniu sytuacja różni się zasadniczo. Właśnie dlatego ważna jest obserwacja pozycji poszczególnych walut na międzynarodowym rynku. Z punktu analizy tematu pracy przedstawiona zostanie obecna pozycja euro na międzynarodowym rynku. Dokonując oceny pozycji euro musimy spojrzeć na ich funkcje, które dzielą się na strefę oficjalną i prywatną oraz na sposób ich realizacji przez omawiana walutę. W oficjalnej sferze euro obecnie spełnia funkcje waluty referencyjnej. Oznacza to, że bierze ona udział w mechanizmach kursowych krajów chcących przystąpić do strefy euro. W kolejnych etapach stara się zostać waluta rezerwową czego wyznacznikiem jest poziom udziału waluty w oficjalnych rezerwach dewizowych. 36 Wykres 3.5 Udział walut w rezerwach dewizowych Źródło: NBP, Międzynarodowa rola euro III,DISE, Warszawa 2011 36 K. Kuziemska, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, roz. 8, s. 161-163, Warszawa 2014 24 Jak wynika z wykresu dolar nadal jest najsilniejszą walutą międzynarodową jednak pozycja jego spada na rzecz euro. W skali światowej umacnia się także pozycja jena japońskiego. Dolar jako najsilniejsza waluta ma największe rezerwy na całym świecie, a przede wszystkim w Chinach. Struktura ta nie oznacza, że sytuacja w przyszłości nie ulegnie zmianie. Obecnie obserwujemy zwiększanie rezerw walutowych w euro w krajach sąsiadujących ze strefą euro. Funkcja euro jako waluty interwencyjnej nie są zbyt znaczące więc trudno nam ocenić czy została ona spełniona. Analizując pozycję waluty w strefie prywatnej wykorzystujemy jej udział w fakturowaniu czy rozliczaniu w handlu międzynarodowym. Spełnia ona jedną z funkcji pieniądza- miernik wartości. Jak wynika z literatury stopień wykorzystania euro w handlu jest znacznie większy w krajach będących w strefie euro , gdzie wynosi ponad 50%. Gorszy wynik dotyczy handlu z krajami spoza strefy euro, gdyż dominująca walutą jest dolar. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że wraz z rozwojem strefy euro oraz umacnianiem się integracji europejskiej pozycja Euro wciąż rośnie. W obecnym czasie jest walutą najczęściej wykorzystywaną w rozliczeniach w Europie, w skali globalnej jest jednak wypychany przez dolara amerykańskiego. Przyczyną jest tutaj wykorzystanie dolara jako podstawowej miary w wycenie towarów surowcowych oraz rolnych. Wracając do realizacji funkcji pieniądza przez euro w tej strefie należy powiedzieć, że pozostałe z nich w pewnym stopniu także funkcjonują. Omawiana waluta jest walutą przejścia na rynku dewizowym, czyli wykorzystywana jest w handlu gdzie występuje mało płynna waluta kraju. W latach 2007-2010 wystąpił wzrost euro z 18,5% do 19,5% (kurs bieżący) w dziennych obrotach na światowym rynku.37 Coraz większe znaczenie występuje także w przypadku środka akumulacji. Dowodem na to jest coraz większa skala denominacji dłużnych papierów wartościowych oraz instrumentów finansowych w euro.38 3.5. Wady i zalety posiadania waluty międzynarodowej Kwintesencją rozważań na temat międzynarodowej waluty jest zadanie sobie pytania: Jakie korzyści lub zagrożenia uzyska kraj z posiadania międzynarodowej waluty? Odpowiedź na to pytanie zobrazowane zostało w poniższej tabeli. 37 38 NBP, Międzynarodowa rola euro III,DISE, Warszawa 2011 K. Kuziemska, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, roz. 8, str. 161-163, Warszawa 2014 25 Tabela 3.3. Zalety i wady posiadania waluty międzynarodowej Zalety Wady dochód z renty emisyjnej ( senioratu)39 możliwość nadmiernego wykorzystania senioratu przez kraje do pokrycia swoich deficytów możliwość pokrycia deficytu w bilansie obrotów Zagrożenie wystąpienia zjawiska destabilizacji bieżących we własnej walucie gospodarczej kraju emitującego poprzez znaczne ( „dodrukowywanie pieniądza”) przepływy kapitału ( wystąpienie: wahań kursu walutowego, pogorszenie się terms of trade) możliwość pobudzenia aktywności na rynku finansowym kraju emitującego walutę MN spadek kosztów przy transakcjach i rozliczeniach w biznesie Spadek kosztów dla podróżujących oraz dokonujących transferów pieniężnych z innych krajów. Źródło: opracowanie własne na podstawie: K. Kuziemska, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, roz. 8, str. 165-167, Warszawa 2014 Z powyższej tabeli wynika, że korzyści posiadania międzynarodowej waluty przewyższają możliwe do wystąpienia zagrożenia. Dochód z senioratu, możliwość pokrycia deficytu własną walutą czy spadek kosztów w rozliczeniach są bardzo istotnymi czynnikami w dążeniu do wprowadzenia waluty międzynarodowej. Należy jednak pamiętać, że zagrożenie destabilizacji gospodarki w kraju emitenta przy braku odpowiedniej polityki może wytworzyć więcej strat niż korzyści. Podsumowanie Rozdział trzeci stara się odpowiedzieć na stawiane sobie pytanie na początku: Czy euro jest walutą międzynarodową? Rozdział ten poświęcony został w pełni walucie euro. W kontekście omawianej waluty starano się przedstawić najistotniejsze informacje na temat waluty międzynarodowej oraz jej znaczenia na globalnym rynku. Opisane zostały warunki kreacji pieniądza międzynarodowego. W kolejnych podrozdziałach za pomocą tabel i wykresów zobrazowano funkcje waluty międzynarodowej w podziale na strefę oficjalną i prywatną. W dalszej części dokonano oceny realizacji funkcji waluty międzynarodowej w przypadku euro. Wymienione zostały także wady i zalety z posiadania waluty międzynarodowej. 39 Renta emisyjna to dochód banku centralnego z tytułu monopolu na emisję pieniądza. Może być źródłem finansowania deficytu budżetu państwa 26 Zakończenie Wymiana dóbr pomiędzy ludźmi sięga początków kształtowania się cywilizacji. Początkowo miała ona charakter barteru, czyli wymiany towaru za towar. System ten nie zadowalał równomiernie obu stron więc zaczęto poszukiwać wymiernego środka wymiany. W rezultacie miernikiem określającym wartość towaru stał się pieniądz. Istnienie formy pieniądza zmieniało się jednak przez wieki. Pieniądz to jeden z najstarszych towarów ulegający procesom ewolucji. Ze względu na zainteresowania tym zjawiskiem podjęliśmy się napisania pracy na temat pieniądza, a w szczególności waluty euro. Rozdział pierwszy przedstawia teoretyczne podejście do pieniądza. Jest zbiorem podstawowych informacji oraz wyjaśnia ogólne znaczenie pieniądza. Skupia się na zmianach rodzajów pieniądza w systemie ewolucji od kruszcowego do wersji elektronicznej. Każdy z wymienionych rodzajów spełnia wiele ważnych funkcji. Jest on miernikiem wartości, środkiem płatniczy i środkiem tezauryzacji. W rozdziale drugim w syntetyczny sposób scharakteryzowano funkcjonowanie waluty w oparciu o istniejące systemy walutowe. Przedstawione w nich rozwiązania odnoszą się do zmieniającej się roli i formy pieniądza. Z periodyzacji tych systemów wynika, że pieniądz w dalszym ciągu ulega procesom naprawczym w celu likwidacji zagrożeń, m.in. procesom inflacyjnym. Rozdział trzeci przeznaczony został do oceny waluty euro. W oparciu o teoretyczne informacje na temat waluty międzynarodowej, sposobie jej tworzenia i funkcjach staraliśmy się odpowiedzieć na pytanie: „Czy Euro jest walutą międzynarodową?”. Szukając odpowiedzi na to pytanie dokonaliśmy dogłębnej analizy omawianej waluty. W oparciu o pozycję euro na rynku globalnym wynika, że ma ona bardzo silną pozycję jednak w dalszym ciągu dominującą rolę odgrywa dolar. Dzieje się to głównie za przyczyną wyceniania w tej walucie głównych towarów rolnych na światowych rynkach. Zaprezentowane dane umieszczone w pracy wskazują na 33,4 procentowy udział euro w globalnych obrotach na rynku forex w 2013 roku. W tym samym okresie dolar znajduje się na pierwszej pozycji z wartością 87 procent w obrotach globalnych. W porównaniu z 2010 rokiem pozycja euro z wartością 39,1 procent pogorszyła się na korzyść kolejnej rosnącej w siłę waluty azjatyckiej- jena japońskiego. Siła euro w wyniku procesów integracyjnych UE nie jest jednak zagrożona. Waluta ta spełnia większość funkcji waluty międzynarodowej zarówno w strefie oficjalnej – 27 waluta referencyjna, rezerwowa oraz w sferze prywatnej- waluta fakturowania, przejścia, inwestowania. Euro jest elementem obecnego procesu regionalizmu światowego, który idzie w kierunku utworzenia dwubiegunowego systemu walutowego opartego na euro i dolarze. Oznacza to, że euro jest bliski uzyskania statusu waluty międzynarodowej jednak znaczenie tej waluty szybko nie przeskoczy pozycji dolara. Nadal jest to waluta o dominującej sile na rynku towarowym i kapitałowym. Obecnie status euro sprowadza się natomiast do utrzymania pozycji waluty regionalnej. To rezultat najczęstszej emisji euro w krajach europejskich, głównie w Unii Europejskiej, krajach z nią sąsiadujących oraz wysokiego poziomu rezerw w nich tej waluty. Jak długo utrzyma się taka sytuacja zależeć będzie od pojawiających się procesów integracyjnych na innych kontynentach. Warto jednak wspomnieć, że zmiany dominującej jednostki pieniężnej w globalnym systemie walutowych to bardzo długotrwały proces. 28 Bibliografia Literatura: J. Bilski, Międzynarodowy system walutowy, PWE, Warszawa 2006, s. 111. E. Drabowski, Pieniądz międzynarodowy, wydanie II, PWN, Warszawa 1988, s. 9. E. Drabowski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne i finansowe, wyd. II, PWE, Warszawa 1986, s.124. T. Gruszecki, Teoria pieniądza i polityka pieniężna, Rys historyczny i praktyka gospodarcza, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s.73. K. Kuziemska, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, roz. 8, str. 161-163, Warszawa 2014 F.S. Mishkin, Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, PWN, Warszawa 2002, s. 85. K. Zabielski, Finanse międzynarodowe, PWN, Warszawa 2002, s.35. NBP, Międzynarodowa rola euro III, DISE 2011, s.4. Ustawa z 29.08.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.), Dyrektywa 2000/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 września 2000 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością (Dz.Urz.UE.L 2000 Nr 275, str. 39) Strony internetowe: W.Gadomski , art. „Królem walut jest wciąż dolar”, www.obserwatorfinansowy.pl International Monetary Fund , www.imf.org Eurostat, ec.europa.eu 29 Spis rysunków Rysunek 3.1. Procentowy udział walut w globalnych obrotach na rynku forex ...................... 23 Spis tabel Tabela 3.1 Funkcje waluty międzynarodowej. ......................................................................... 18 Tabela 3.2 Udział w światowym PKB, eksporcie dóbr oraz populacji największych krajów świata............................................................................................................................ 18 Tabela 3.3. Zalety i wady posiadania waluty międzynarodowej ............................................. 26 Spis wykresów Wykres 3.1 Suma kapitalizacji rynku akcji, wartości rynku dłużnych papierów wartościowych oraz bankowych. ............................................................................................. 19 Wykres 3.2 Wybrane mierniki wielkości rynku finansowego, w bln USD. ............................ 19 Wykres 3.3 Roczna średnia stopa inflacji w wybranych krajach. ............................................ 20 Wykres 3.4 Dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych w wybranych krajach. ..................................................................................................................................... 21 Wykres 3.5 Udział walut w rezerwach dewizowych ............................................................... 24 30
