Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie
advertisement
MIKROEKONOMIA Wykładowca: dr hab. Prof. Włodzimierz Rembisz LITERATURA 1. Mieczysław Nasiłowski: „System rynkowy. Podstawy mikro i makroekonomii”. 2. David Begg, Stanley Fischer, R.Dornbush: „Ekonomia T.I Mikroekonomia”. 3. Hal R. Varian: „Mikroekonomia”. 4. Elżbieta Czarny, Ewelina Nojszewska: „Mikroekonomia”. EKONOMIA Mikroekonomia 1.Zachowanie się konsumenta w warunkach regulacji rynkowej 2.Zachowanie się producenta w warunkach regulacji rynkowej 3.Rynek: ceny ograniczenia dochodowe rola państwa 4.Relacje między tymi podmiotami 5.Stany równowagi Makroekonomia 1.Państwo: budżet rola polityki gospodarczej rola polityki fiskalnej rola polityki pieniężnej 2. Wzrost gospodarczy 3. Inflacja: wskaźnik wzrostu cen dóbr wskaźnik wzrostu cen usług 4. Bezrobocie 5. Handel zagraniczny EKONOMIA to nauka społeczna, która tłumaczy zachowanie się ludzi. Przedmiot ekonomii stanowi obszar ludzkich zachowań obejmujący produkcję, wymianę i użytek czyniony z dóbr i usług. Ekonomię rozpatrujemy w rzeczywistości jaka jest. Odwołujemy się do systemu pozytywnego, korzystamy z opinii obiektywnej, wzorcowej. Podstawowe założenia mikroekonomii : 1. Badamy zachowanie się producenta i konsumenta w warunkach regulacji rynkowej. 2. Producent i konsument realizują własną (egoistyczną ) funkcję celu (stan taki sprawia, że gospodarka rozwija się). 3. Konsument i producent zachowują się racjonalnie. 4. Występuje racjonalność oczekiwań związanych z naszą wiedzą i intuicją. 5. Mamy równy dostęp do informacji. 6. Na rynku panuje konkurencja i ogólna równowaga. Mechanizmy regulacji rynkowej to p o p y t i p o d a ż, z których wynika cena i ograniczenia dochodowe. 2 P o p y t to ilość dobra, jaką nabywcy gotowi są zakupić przy różnym poziomie ceny. Podaż to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny. Rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu między kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Krzywa Philipsa % inflacja 0 bezrobocie % Krzywa Philipsa obrazuje nam zależność pomiędzy inflacją a bezrobociem. Dla gospodarki gorszą chorobą jest inflacja, gdyż dotyczy całej populacji konsumentów, bezrobocie dotyczy natomiast tylko wybranej części populacji. I n f l a c j a jest to wskaźnik wzrostu cen dóbr i usług które nabywają konsumenci, to dodatkowy podatek nałożony na konsumentów z tytułu nieefektywności gospodarki i niesprawności państwa. Głównym źródłem inflacji jest deficyt budżetowy i nieefektywność producentów. Pierwszy układ równowagi ogólnej C+S=C+I Konsumpcja w postaci dóbr i usług C – pieniądze na konsumpcję S - oszczędności I - inwestycje Suma konsumpcji i oszczędności w wymiarze pieniężnym (wartościowym) jest równa sumie konsumpcji i inwestycji w wymiarze rzeczowym (woluminowym). Przyrost oszczędności nie zawsze równa się wzrostowi inwestycji ∆S = ΔI Konsument przeznacza zarobione pieniądze na konsumpcję i oszczędności. W krajach wysokorozwiniętych suma oszczędności jest wyższa niż kwoty przeznaczone na konsumpcję. 3 C<S W krajach rozwijających się suma oszczędności jest niższa niż kwoty przeznaczone na konsumpcję. C>S Gospodarka jest w równowadze wtedy i tylko wtedy gdy oszczędności społeczeństwa są wyższe niż inwestycje (nadwyżka oszczędności), a nadwyżka ta finansuje deficyt budżetowy. Drugi układ równowagi ogólnej C<S>I = T<B C – pieniądze na konsumpcję S - oszczędności I - inwestycje T – przychody podatkowe B – wydatki budżetowe Deficyt budżetowy jest to różnica pomiędzy przychodami podatkowymi a wydatkami budżetowymi. T<B T – przychody podatkowe B – wydatki budżetowe W Polsce wielkość inwestycji jest wyższa niż dostępne oszczędności. Deficyt jest uzupełniany poprzez emitowanie obligacji na zewnątrz. Obligacje te na bardzo korzystnych warunkach i bez ryzyka są kupowane przez obcy kapitał (oszczędności zewnętrzne).Kapitał obcy miast być przeznaczony na inwestycje w sferze materialnej służy do finansowania deficytu. Państwo poprzez deficyt tworzy olbrzymią konkurencję dla producentów. Chcąc być atrakcyjnym i przyciągnąć obcy kapitał, nasze państwo proponuje korzystne oprocentowanie emitowanych obligacji. Podnosząc stopę procentową na wyemitowane obligacje państwo wpływa bezpośrednio na wysokość oprocentowania kredytów komercyjnych, które wszyscy zaciągają. W ten sposób deficyt szkodzi producentom. Uzależniamy się w ten sposób od oszczędności zewnętrznych, które finansują nasz deficyt. Deficyt można zmniejszyć poprzez: oszczędności w wydatkach budżetowych oszczędności w wydatkach na inwestycje podniesienie podatków Jeżeli rząd nie decyduje się na oszczędności i podniesienie podatków musi sięgnąć do kasy krajowej. Jeżeli to zrobi to pozostanie mniej środków na inwestycje. Gospodarka wtedy się słabiej rozwija i zwiększa się bezrobocie. Państwo zwiększając deficyt budżetowy wpływa bardzo negatywnie na gospodarkę: tworzy konkurencję dla producentów (właścicielem producentów są konsumenci), wpływa negatywnie na inflację,(podnosi stopę procentową), 4 wpływa na bezrobocie, (słabiej rozwija się gospodarka). Ostatecznie za wszystko płaci konsument płacąc coraz wyższe podatki. Żeby gospodarka mogła się rozwijać trzeba przyciągać obcy kapitał (obce oszczędności). Aby tego dokonać państwo musi pokazać, że jest atrakcyjne (właściwe regulacje prawne, właściwe systemy podatkowe, stabilność systemu prawnego, politycznego). Inwestycje prowadzą do poprawy relacji uzbrojenia technicznego pracy czyli ilości kapitału przypadającego na jednego zatrudnionego. Jest to jedyne źródło bogactwa. Bogate państwa inwestują swoje nadwyżki w bezpośrednie inwestycje w innych krajach (ponosząc duże ryzyko) poprzez rynki kapitałowe lub poprzez zakup obligacji (bez ponoszenia ryzyka). Inwestycje oznaczają rozwój. Rozwój polega na zwiększaniu dóbr i wartości użytkowych. Trzeci układ równowagi ogólnej (bez uwzględnienia państwa) C S K Y CL L L L S K – kapitał, majątek produkcyjny producentów (środki trwałe i obrotowe) L – liczba zatrudnionych pracowników (ilość ludzi i kwalifikacje) S – stopa oszczędności Y – wielkość produkcji w jednostkach pracy CL- dochody zatrudnionych (cena pracy) C – dochody przeznaczone na konsumpcję S – oszczędności Y L – wydajność pracy Stopa oszczędności w kraju decyduje o wielkości majątku produkcyjnego przypadającego na jednego zatrudnionego (lub mieszkańca), ta z kolei decyduje o wydajności pracy, ta z kolei (zakładając, że cała produkcja jest sprzedana) decyduje o wynagrodzeniu czynnika pracy (wynagrodzeniu konsumenta)oraz zachowaniu się konsumenta (czyli podział zarobionych pieniędzy) na C i S decyduje o wskaźniku stopy oszczędności oraz decyduje o całym układzie równości równowagi gospodarczej. Metoda analizy mikroekonomii wynika tylko i wyłącznie z tego co jest zdefiniowane, a zdefiniowane jest zawsze przez określoną formułę analityczną, co w wydaniu nowoczesnej mikroekonomii oznacza określony wzór matematyczny. 5 Wynagrodzenie Niemca jest wyższe niż wynagrodzenie Polaka gdyż wyższa jest jego wydajność pracy. Wydajność pracy Niemca jest wyższa dzięki wyższemu uzbrojeniu technicznemu pracy. Nakłady ponoszone na postęp techniczny są bardzo wysokie. Źródłem finansowania postępu technicznego są inwestycje. Metodologia polega na rozumowaniu analitycznym opartym na określonych formułach, które łączą przyczyny ze skutkami ( mogą być oparte na analizie matematycznej, graficznej, bądź analizie słownej). W dalszej części będziemy wykorzystywać analizę matematyczną. Wzory matematyczne będą służyły do konstruowania myśli za pomocą których będziemy wyjaśniać zachowanie producenta, konsumenta i rynku. Rozumowanie musi prowadzić do wnioskowania o charakterze ogólnym i abstrakcyjnym: ogólnym – to znaczy, że odnosi się do wszystkich przypadków, abstrakcyjnym – to znaczy, że abstrahujemy od wszelkich szczegółów, które są zbędne dla tego typu rozumowania. KONSUMENT – PRODUCENT w ujęciu analizy graficznej K P U Y Użyteczność (charakter indywidualny) Użyteczność (środki) KONSUMENT PRODUCENT Założenia: (osoby indywidualne, gospodarstwa domowe, podstawowym zasobem konsumenta jest kapitał i praca z których żyje, konsument działa racjonalnie (maksymalizuje swoje funkcje użyteczności), na rynku panuje równowaga i konkurencja. Założenia: (dobrem producenta jest posiadany kapitał, oferowanie pracy, maksymalizacja produkcji dóbr, usług i zysku. 6 Konsument ma coś do zaoferowania i to przepływa przez rynek czynników wytwórczych do producenta. K P U Y cena popyt podaż wielkość Rynek czynników wytwórczych Takie zdefiniowanie rynku zakłada, że ceny czynników wytwórczych (cena pracy i cena kapitału) są kształtowane przez mechanizm rynkowy, a nie przez czynnik instytucjonalny czyli przez państwo i jego regulacje. Nie ma ustalonej ceny minimalnej pracy, nie ma ustalonej ceny giełdowej na paliwa, maszyny, nie ma ceny urzędowej na kredyt, itd. Stopa procentowa jako czynnik kapitałowy, ceny czynników wytwórczych (wynagrodzenia), ceny środków produkcji (środków trwałych i obrotowych) są kształtowane przez rynek a nie przez państwo. Rynek traktujemy jako separator przekształceń. Rysunek przedstawia ruch okrężny w gospodarce pomiędzy dwoma podmiotami konsumentem i producentem. Konsumenci oferują pracę i kapitał. To na rynku przetwarza się na zapotrzebowanie producentów i z tego wynika cena. Żeby ta cena była zapłacona (dolny wewnętrzny obieg), na rynku dóbr i usług następują procesy zamiany pieniędzy na dobra, kształtuje się popyt, podaż i cena. Mechanizm, który rządzi rynkiem dóbr i usług wynika z zachowania się konsumenta, szczególnie z jego maksymalizacji funkcji użyteczności. 7 Maksymalizacja funkcji użyteczności polega na maksymalnej konsumpcji w ramach ograniczeń dochodowych. Konsument i producent zachowują się egoistycznie, walczą o swoje interesy. Ani konsument ani producent nie jest prospołeczny. Jeśli gospodarka produkuje byle co, to konsumenci nie kupują i gospodarka bankrutuje (producenci nie zatrudniają). popyt podaż wynik cena e popyt podaż Rynek dóbr i usług cena K P E K L+ KF cena popyt podaż CL C K cena wielkość Rynek czynników wytwórczych Wynagrodzenie danego czynnika KF - kapitał finansowy (jego źródłem jest S (oszczędności)) CL – zrealizowane wynagrodzenie czynnika pracy (jest kształtowane przez rynek) CK – zrealizowany wynagrodzenie czynnika kapitału E - efektywność L – liczba zatrudnionych pracowników i ich kwalifikacje E F E K T Y W N O ŚĆ Głównym źródłem zwiększania efektywności jest zastępowanie pracy przez kapitał. Jeżeli obiegi wewnętrzne przedstawione na rysunku rozszerzają się to znaczy, że wzrasta efektywność a to oznacza, że mamy więcej dóbr tych samych zasobów. 8 Najlepsza sytuacja występuje wówczas gdy strzałka wewnętrzna górna rośnie szybciej niż strzałka wewnętrzna dolna. Głównym źródłem poprawy efektywności jest szybszy przyrost produkcji niż nakładów. E Y P1 LK P1 – cena produktu dla konsumenta Y – wielkość produkcji L – praca K - kapitał Ekonomię i mikroekonomię dzielimy na dwa nurty: Ekonomia Mikroekonomia Nurt pozytywny Diagnozujemy rzeczywistość, pokazujemy związki i zależności, które występują, analizujemy zachowanie się producenta i konsumenta. Nie oceniamy czy to jest dobre czy złe. Nurt normatywny Dokonujemy oceny i wskazujemy sposoby naprawy Szkoły: Szkoła neoklasyczna - oparta na fundamentalnych założeniach, że rynek jest Bogiem. 9 Szkoła post keysowska – zakłada, że rynek nie jest Bogiem i konieczna jest ingerencja państwa. Sprawiedliwość w sensie ekonomii neoklasycznej ocenia się przez pryzmat efektywności. Jeśli jestem bardziej efektywny, bardziej wydajny to powinienem więcej zarabiać . Doktryny ekonomiczne (polityczne) Doktryna liberalna jest oparta na teorii ekonomii neoklasycznej. Jeżeli przyjmiemy, że każdy producent i każdy konsument dba o swoje interesy, efektywność równa się sprawiedliwość, to ingerencja państwa w rynek jest niepotrzebna ( jak najwięcej rynku, jak najmniej państwa). Rola państwa powinna ograniczać się do dystrybucji dóbr publicznych. Doktryna socjaldemokratyczna zakłada, że najważniejszą przesłanką jest sprawiedliwość nie wynikająca z efektywności ale z potrzeb. Zgodnie z tą doktryną podział musi być sprawiedliwy i powinien następować poza systemem rynkowym (jak najmniej rynku, jak najwięcej państwa). Ekonomia i mikroekonomia operuje w dwóch zakresach: alokacja – gdzie czynniki wytwórcze (czynnik pracy i czynnik kapitału) są kierowane, na jakiej zasadzie i na jakim etapie ( do jakich producentów) podział - (redystrybucja) wytworzonych wartości, podział poprzez efektywność. Rola i funkcja państwa 10 K P U Y deficyt lub nadwyżka budżetowa cena popyt podaż Td pobór Td wielkość wymiar B D o b r a p u b l i c z n e ubezpieczenia społeczne policja szkolnictwo obrona opieka ochrona efekty administracja sądy narodowa zdrowotna środowiska zewnętrzne K – konsument P – producent B – budżet (państwo) Td – podatek bezpośredni od dochodów konsumenta i producenta Państwo wchodzi do tego układu by dokonywać redystrybucji wytworzonych dóbr. Przyjmujemy założenie, że funkcjonujemy w gospodarce rynkowej i prywatnej, czyli producenci są własnością konsumentów. Odrzuciliśmy założenie, że producenci są własnością państwa. Funkcje państwa na gruncie ekonomii związane są wyłącznie z redystrybucją dóbr publicznych. Dobra publiczne są to takie dobra dla których nie ma rynku. Cechy dóbr publicznych Dóbr tych nie możemy kupić ani jako konsumenci ani jako producenci. Gdy konsumujemy te dobra, to nie wyklucza jednoczesnego konsumowania tych dóbr przez innych konsumentów. 11 Państwo poprzez nałożenie podatków ingeruje w przepływy pomiędzy producentem i konsumentem. Zwiększa się udział budżetu w podziale produktu krajowego a zmniejsza się udział producentów i konsumentów. Spada motywacja konsumenta ( wysokie podatki). Krzywa Laffera przychód z podatków maksymalny przychód z podatków stopa podatku 0 t* 1 Zależność pomiędzy stopą opodatkowania dochodów a wpływami z tytułu podatków do budżetu państwa. Zwiększenie stopy opodatkowania powoduje, że łączne wpływy do budżetu rosną i punkcie t* osiągają swoje maksimum. Oznacza to, że osiągnięta została optymalna stopa opodatkowania dochodów. Dalsze zwiększanie optymalnej stopy opodatkowania prowadzi do zmniejszenia łącznego dochodu fiskalnego. Kształt krzywej wskazuje, że państwo może zwiększać dochód fiskalny zarówno przez wzrost, jak i przez obniżanie stopy opodatkowania. Zbyt wysokiej i rosnącej stopie podatkowej towarzyszą niekorzystne zjawiska gospodarcze: spadek aktywności gospodarczej, ograniczanie produkcji, mniejsza skłonność do inwestowania, unikanie płacenia podatków, ukrywanie dochodów. Udział państwa w gospodarce jest kardynalnym problemem ekonomii. Produkt krajowy brutto (PKB) jest to wartość produkcji wytworzona w danym kraju. Stan równowagi ogólnej z uwzględnieniem budżetu C + S – T = C’ + I + R C – konsumpcja S – oszczędności T – Podatki C’ – wydatki I – inwestycje R – wydatki rządowe 12 D e f i c y t to różnica pomiędzy wpływami podatkowymi a wydatkami. 0<S–I=R–T>0 S – oszczędności T – Podatki I – inwestycje R – wydatki rządowe W Polsce na 30 mld złotych deficytu budżetowego rocznie, 29 mld złotych przeznaczone jest na spłatę rat i odsetek od długów zagranicznych. Cały deficyt wynika tylko z obsługi zadłużenia zagranicznego. Czyli każde ograniczenie deficytu jest zmniejszaniem obciążeń każdego z obywateli. Sięgamy do oszczędności zewnętrznych(emitując obligacje) i to powoduje, że zasilają one różnicę pomiędzy wielkością wydatków a wpływami z podatków (R – T), a nie zasilają inwestycji. S–I=R–T>0 Szewn. popyt podaż cena e podaż popyt Rynek dóbr i usług cena K L+ KF E P K cena 13 popyt podaż CL C K cena wielkość Rynek czynników wytwórczych Wynagrodzenie danego czynnika Producent musi dostosować swoje koszty do tego, co oferuje mu rynek (konsument) czyli do ceny. Cena nie dostosowuje się do kosztów producenta, a koszty muszą dostosować się do ceny. OPŁACALNOŚĆ przychód producenta YX CY 1 K CK L CL koszty zaangażowania czynnika kapitału YX – wielkość produkcji CY- cena otrzymywana przez producenta = P1,P2 – cena dla konsumenta K – czynnik kapitału CL – cena pracy (wynagrodzenie) CK - cena czynnika kapitału L – zatrudnienie Producent decyduje o tym jaka jest jego efektywność, jednak nie do końca. Wielkość produkcji „Y” zależy od konsumenta. Generalnie można powiedzieć, że ilość zużytych czynników wytwórczych na wytworzenie jednostki produkcji zależy od producenta. Ceny ( CL i CK ) zależą bezpośrednio od konsumenta czyli od rynku. O opłacalności produkcji decyduje rynek czyli konsument. 14 Wskaźnik opłacalności zależy od: efektywności, która jest czynnikiem subiektywnym i zależy od producenta (czynnika endogennego), relacji cen (otrzymywanych do płaconych), które są czynnikiem obiektywnym niezależnym od producenta, (czynnika egzogennego). CY - to cena jaką otrzymuje producent (price resive) Opłacalność zależy od cen płaconych ( CL i CK ) za czynnik kapitału i czynnik pracy. Opłacalność zależy od nożyc cenowych ( price scisors). Nożyce cenowe rozwierają się gdy ceny otrzymywane rosną szybciej niż ceny płacone (najlepiej gdy ceny płacone spadają). Taka sytuacja jest korzystna dla producenta. Opłacalność jest kategorią, która mówi o tym czy zaangażowane czynniki wytwórcze w dany proces wytwórczy uzyskają zwrot w postaci opłaty za te czynniki i tym samym czy są uruchamiane w kolejnym cyklu produkcji. Opłacalność zależy nie tylko od efektywności danego producenta ale również od relacji cen otrzymywanych do cen płaconych, które są ustalane suwerennie przez zachowanie się konsumenta. POLITYKA GOSPODARCZA I PIENIĘŻNA POLITYKA PIENIĘŻNA DOTYCZY STABILNOŚCI PIENIĄDZA, CZYLI UTRZYMYWANIA JEGO WARTOŚCI. Opcje: 1. Pieniądz musi być mocny ( Bank Centralny powinien być niezależny) 2. Polityka pieniężna musi być podporządkowana polityki ekonomicznej ( pieniądz nie koniecznie musi być sztywny i twardy) Gdy pieniądz słabnie to występuje inflacja, gdy pieniądz jest silny inflacja nie występuje. Jeżeli państwo zwiększa płace minimalne to wzrastają koszty pracy, spada efektywność, rosną ceny, wzrasta inflacja. Źródłem finansowania deficytu są oszczędności konsumentów, ale tylko wtedy, gdy są one wyższe od inwestycji. Jeżeli wydatki budżetowe będą bardzo wysokie, to państwo konkuruje z przedsiębiorstwami o oszczędności konsumentów, gdyż musi pokryć deficyt. Państwo poprzez deficyt wpływa na to, że przedsiębiorstwa mniej inwestują, przez co zmniejsza się kapitał przedsiębiorstwa i zmniejsza się zatrudnienie. Jednocześnie państwo musi zwiększyć 15 oprocentowanie obligacji by przyciągnąć oszczędności konsumentów, tym samym wpływa na wzrost kosztów kapitału dla producentów, czyli wpływa na koszty, czyli wpływa na inflację. Wielkość deficytu jest tak duża, że państwo musi sięgać po oszczędności zewnętrzne, które zamiast być przeznaczone na inwestycje są przeznaczane na pokrycie deficytu budżetowego. Inwestor zewnętrzny miast inwestować w naszą gospodarkę i ponosić wysokie ryzyko, kupuje obligacje i zarabia bez ponoszenia ryzyka. SZ+S > I = T < R Gdzie: S – oszczędności I – inwestycje T – podatki R – wydatki budżetowe Sz – bezzwrotne dotacje unijne Wydatki rządowe zwiększają sumę popytu globalnego. PKB C + I + R ( podaż globalna) przy R > T C+I C czas ΔS > ΔJ C+S=C+I strona finansowa strona rzeczowa Projekt Krajowy Brutto per Capita ( w przeliczeniu na jednego mieszkańca) jest podstawowym miernikiem wzrostu gospodarczego. Mały przyrost Produktu Krajowego Brutto oznacza, że suma popytu globalnego spada i gospodarka jest w stanie recesji (obniżenia tempa gospodarczego). 16 Klasyczna polityka gospodarcza polega na podnoszeniu popytu globalnego czyli wiąże się z przeciwdziałaniem recesji gospodarczej. Polityka gospodarcza jest nastawiona na przyspieszanie tempa gospodarczego Popyt globalny można podnieść poprzez zwiększenie wydatków rządowych i podatków ( przy założeniu, że R > T ).Wydatki „R” nie są związane z wydatkami socjalnymi lecz z wydatkami (zamówieniami) rządowymi (budowa autostrad, zbrojeniem, itp.) Jest to kamień węgielny teorii Keynesa. Równanie równowagi na rynku pieniężnym M*V=P*Y Gdzie: M – podaż(ilość) pieniądza ( równa PKB) V – szybkość obiegu pieniądza (constans) P – przeciętne ceny Y – wielkość produkcji w gospodarce WZÓR FISCHERA Przyrost podaży pieniądza jest równy przyrostowi cen. M V P Y M V P Y 0 0 W krótkim okresie: M P M P Gdzie: M – podaż(ilość) pieniądza ( równa PKB) V – szybkość obiegu pieniądza (constans) P – przeciętne ceny Y – wielkość produkcji w gospodarce 17 Wzrost zarobków prowadzi do wzrostu cen na rynku i uruchamia się inflacja. Oszczędności S kredyty K Wzrost stopy procentowej prowadzi do zmniejszenia podaży pieniądza. Spadek stopy procentowej powoduje iż konsumenci biorą więcej kredytów. Podaż sztywna P Krzywa podaży (cena) S P3 Wzrost P2 cen P1 D’ Krzywa popytu D Przyrost produkcji Y Właściwa polityka pieniężna prowadzi do bogacenia się kolejnych pokoleń. ZACHOWANIE SIĘ KONSUMENTA Konsument działa w warunkach rynkowych. Warunki są określone przez: dochody konsumenta - M (CL, CK) (jest wynikiem efektywności) 18 ceny – P1,P2, .. Pn ( to samo co CY u producenta) popyt (spożycie dóbr) – x1, x2,..xn (po stronie producenta odpowiednio: y1, y2,..yn) preferencje przyzwyczajenia gusty X2 dochody ceny elastyczności C X1 K preferencje przyzwyczajenia gusty Regulacja rynkowa: konkurencja równowaga Racjonalność zachowań Normy,zakazy,regulacje . S Zachowanie się konsumenta wpływa na zachowanie producenta Określenie konsumenta /postać ogólna/ u = f (x1, x2) Funkcja użyteczności (cel konsumenta) Określenie konsumenta /postać analityczna/ u = Δxα1 + xβ2 funkcja Comba-Douglasa Określenie konsumenta /postać empiryczna/ u = 3,83 * x1 0,25 * x20,75 19 Użyteczność jest funkcją konsumpcji pierwszego dobra i drugiego dobra. Funkcja konsumenta / extremum warunkowe/ u = f (x1, x2) max m = x1 * P1 + x2* P2 U m=U’ m=U X2 X1 Przyjmujemy, że mamy pewne ograniczenie dochodowe m, które wyznacza poziom konsumpcji U. 20 x1 x1 x1 U’= m Krzywa ograniczenia budżetowego U=m P1 P2 x2 x2 x2 Wszystkie punkty na izolinii mają taką samą wartość w sensie użyteczności. Przesunięcie następuje na skutek zwiększenia dochodów konsumenta. Zwiększenie dochodów oznacza podniesienie użyteczności konsumenta przy założeniu, że nic się nie zmienia w strukturze konsumpcji. Zmiana wartości konta P1 wynikają ze zmiany relacji cen produktów. P2 Gdy następują zmiany w relacji cen to kąt nachylenia krzywej ograniczenia dochodowego zmienia się, ale nie zmienia się poziom użyteczności. Pochodna: Y pochodna x1 x h 0 Y Y x1 x1 Δx = x** - x* - przyrost x** = x* + Δx 21 Trzy warunki równowagi konsumenta Pod pojęciem równowagi konsumenta rozumiemy warunki w których konsument maksymalizuje swoją użyteczność. du u x1 różniczka zupełna funkcji użyteczności użyteczność krańcowa Użyteczność krańcowa wskazuje o ile zwiększy się użyteczność całkowita gdy zwiększy się konsumpcja danego dobra. du u u x1 x2 0 x1 x2 u u x1 x2 x1 x2 Warunek I Krańcowa stopa substytucji x1 u / x2 x 2 u / x1 22 Krańcowa stopa substytucji odbywa się pod wpływem zmian w relacji użyteczności krańcowej jednego dobra warunek stosunku do użyteczności drugiego dobra Warunek II x1 P2 x2 P1 Warunek III – ostateczny x1 P2 u / x2 x2 P1 u / x1 P1 u x1 P2 u x2 Konsument jest w stanie równowagi wtedy i tylko wtedy, poziom cen jest równy poziomowi użyteczności. Rozwiązanie paretooptymalne P1 u x1 P2 u x2 23 Jeżeli cena jest wyższa niż użyteczność to producent uzyskuje nadwyżkę kosztem konsumenta. Jeżeli cena jest niższa niż użyteczność to konsument uzyskuje nadwyżkę kosztem producenta. P1, P2 jest dla producentów zmienną egzogenną, do której muszą się dostosować. Aby konsument był w stanie równowagi muszą być spełnione następujące warunki: równowagi konkurencji racjonalności Równania popytu dla każdego rodzaju dóbr m = x1 * P1 + x2 * P2 = 0 Równania popytu o charakterze analitycznym x1 m P2 x2 P1 P1 x2 m P1 x1 P2 P Gdzie: m P1 - poziom cen realnych m – dochody konsumentów Równania popytu o charakterze syntetycznym x1 = (P1, P2, m, x2) x2 = (P1, P2, m, x1) 24 Stosunek dobra do dochodu oznacza cenę realną. Równanie popytu dla dóbr normalnych x1 0 P1 x1 0 m Równanie popytu dla dóbr wyjątkowych (dobra Giffen’a, Veblen’a) x1 0 m x1 0 P1 Równanie popytu dla dóbr substytucyjnych x1 0 P2 x 2 0 P1 Wzrost ceny dobra II powoduje wzrost popytu na dobro I. Równanie popytu dla dóbr komplementarnych x1 0 P2 Funkcja Lagrange’a 25 L(x1 x2,) = (x1 x2) + (m – x1P1 – x2 P2) = 0 L= u +m - x1P1 - x2P2 = 0 L u P1 0 x1 x1 L u P2 0 x2 x2 L m x1 P1 x2 P2 0 u P1 x1 u P2 x2 P1 u / x1 P2 u / x2 Gdzie: - mnożnik Lagrange’a Krańcowa użyteczność pieniądza = u/x1 P1 = u/x2 P2 - użyteczność pieniądza wydanego na każde z kupowanych dóbr. ANALIZA FUNKCJI KONSUMPCJI Dochód 26 Strumień konsumpcji Strumień oszczędności Strumień konsumpcji - konsumpcja zmieniająca się w czasie Strumień dochodu - dochód zmieniający się w czasie konsumpcja x2 x2A x2B A B u1 x1A x1B x1 oszczędności 27 t-1 x t+1 0 100 zł + odsetki ze 100 zł 100 zł Wartość pieniądza w czasie 100zł * (1 + r)1 x (1 + r) = 100 x = 100/1 + r x 100 P konsumpcji koszt alternatywny konsumpcji ( koszt nie zrealizowanych oszczędności) P oszczędności koszt alternatywny oszczędności ( koszt nie zrealizowanej konsumpcji) m = P konsumpcji * konsumpcja + P oszczędności * oszczędności PRODUCENT Funkcja producenta - maksymalizacja zysku i produkcji z danych zasobów. y = f(K,L)max gdzie: y- produkcja K- czynnik kapitałowy L - czynnik ludzki 28 m k = K * CK+L * CL gdzie: m - kapitał finansowy k CK – czynnik kapitałowy CL – cena pracy L Izokwanta Jest to krzywa jednakowego produktu, wypukła w stosunku do układu współrzędnych, każdy punkt na tej krzywej oznacza tą samą jednostkową produkcję (wartość użytkową) K x1 = y = f (K,L) L Δ = m/CL - A B K+ K K K = m/CK technika wytwarzania (stosunek pracy do kapitału) 29 K CL L = CK Cel producenta: maksymalizacja zysków minimalizacja nakładów na uzyskanie jednostki wartości użytkowej L Postęp techniczny nieucieleśniony poprawia efektywność A C B K C= Y KL A Y - wzrost efektywności(coraz lepsze wykorzystanie zasobów) KL Kurs walutowy Kurs walutowy wynika: z efektywności gospodarowania z uwarunkowań monetarnych (popyt na pieniądz) Prawo Warlasa Wartość zagregowanego popytu nadwyżkowego jest tożsamościowo równa zeru. Dowód powyższego stwierdzenia wynika z dodawania do siebie ograniczeń budżetowych obydwu podmiotów. Jeśli zagregowany popyt nadwyżkowy na dobro I wynosi 0, to zagregowany popyt nadwyżkowy na dobro II musi być z konieczności równy zeru 30 P1 * Z1 +P2 *Z2 = 0 Stan równowagi producenta dy Y Y K L 0 K L Produkcyjność krańcowa Wydajność krańcowa czynnika kapitału czynnika pracy WARUNKI RÓWNOWAGI PRODUCENTA I warunek równowagi producenta K Y Y / L L K Przy założeniu że: Y/Cy 0 wzrost ceny spowoduje spadek wielkości produkcji Cy / Y 0 wzrost produkcji spowoduje spadek ceny II warunek równowagi producenta dmk K Ck L CL 0 Różniczka zupełna ograniczenia finansowego CL K L Ck 31 III warunek równowagi producenta K L = Y/L Y/K = CL CK Producent jest w stanie równowagi gdy krańcowa stopa substytucji jest równa odwrotności relacji produkcyjności krańcowej i odwrotności relacji cen czynników wytwórczych. CK = Y K CL= Y L Producent osiąga stan równowagi, gdy cena każdego czynnika wyrównuje się z jego produkcyjnością krańcową Gdzie: CL, CK - zwrot kapitału (wynagrodzenie kapitalisty) CK – z założenia jest równe zyskowi Jeżeli Ck Jeżeli CL Y K Y L to producent zwiększy uzbrojenie pracy gdyż Y K L L to producent albo zmniejszy płace albo zmniejszy zatrudnienie. W teorii neoklasycznej przyczyną bezrobocia jest to, że płace nie stosują się do krańcowej wydajności produkcji. 32 Krzywa podaży pracy CL CL’ CL Krzywa popytu na pracę (jest równa krzywej wydajności pracy) L Y CL L ZMNIEJSZENIE ZATRUDNIENIA I równanie popytu na czynniki wytwórcze z punktu widzenia producenta L 0 CL Gdy rośnie cena pracy to popyt na pracę maleje II równanie popytu na czynniki wytwórcze z punktu widzenia producenta K 0 C K Osiąganie stanów równowagi producenta ma kolosalny wpływ na rynek czynników produkcji. III wymiar 33 K Y / K L Y / L 0 0 C L Y / L 0 Jeśli zwiększa się wydajność to cena czynnika pracy rośnie. K 0 CL mechanizm substytucji pracy przez kapitał L A B £ £1 K CL CK Y CL L - technika wytwarzania (stosunek pracy do kapitału) L 0 C L Każdy producent dąży do równowagi, czyli do zrównania ceny pracy z jej wydajnością Jeżeli cena pracy przekroczy krańcową wydajność pracy to producent zmniejszy zatrudnienie i następuje bezrobocie. 34 CP δY CL zmniejszenie zatrudnienia δ Stan równowagi producenta f ( K CK L CL m K min imalizacja ( ze względu na K i L) mf ( K , L) Y warunek ograniczający Istnieją dwie zasady racjonalnego gospodarowania: 1. Maksymalizacja produkcji z danych nakładów. ( występuje gdy popyt rośnie) 2. Minimalizacja nakładów na uzyskanie danej produkcji. (obowiązująca w gospodarce rynkowej zrównoważonej L K CK L CL ( K , L) y min imal I Pochodna CK Y / K L Y Ck 0 K K Krańcowa użyteczność jednostki pieniądza z punktu widzenia producenta i pokazuje ile produktywności uzyskujemy z jednostki pieniądza. Odpowiada na pytanie : na co przeznaczyć pieniądze, czy na zakup kapitału, czy na zakup pracy. 35 CL Y / L II Pochodna L Y CL 0 L L III Pochodna L Y f ( K , L) 0 L C K Y / K K C L Y / L Warunek równowagi producenta S Y mK K, L Producent niezależnie od tego czy maksymalizuje zysk z danych nakładów, czy minimalizuje nakłady na uzyskanie danej produkcji zawsze osiąga ten sam punkt równowagi. Ten punkt równowagi jest określony przez równość krańcowej stopy substytucji, która jest określona przez relację cen oraz relację produkcyjności krańcowej. Rządzi tym krańcowa użyteczność pieniądza przeznaczonego na zakup kapitału, bądź na zakup pracy. Krańcowa użyteczność pieniądza z punktu widzenia producenta jest określona przez stosunek ceny danego czynnika do jego użyteczności krańcowej. CL Y / K P1 u / x1 U K y 36 Wydajność Y CL CY L Cena pracy Cena produktu Ilość jednostek produkcji Cena pracy jest kształtowana przez wydajność i ceny produktu C L Y L CY ( ) CL Y L CY Wzrost ceny pracy Tempo zmian wydajności pracy Tempo zmian zatrudnienia Tempo wydajności pracy jest określone poprzez stosunek przyrostu produkcji do tempa zmian zatrudnienia. Wzrost cen produkcji pociąga za sobą spadek zatrudnienia. Y 0 Cy Prawo popytu Wzrost cen powoduje spadek popytu na dane dobro. Y 0 Cy Prawo podaży 37 Przyrost CL zależy od technicznego uzbrojenia pracy. Producent = f (K, L) Czynniki ryzyka Endogenne (zależne od producenta) Egzogenne (niezależne od producenta) MK, K, L u = f(k,L) Y = f (K, L) Rosnąca efektywność rynek regulacje ceny produkcji ceny nakładów Przekształcamy wskaźnik opłacalności Y CY Y CY K C K L C L K CK L CL Y CY K CK L CL Wzrost produkcji Wzrost cen Wzrost Wzrost kapitału cen nakładów czynnika kapitału koszty pracy Strona przychodowa Zmiana kosztów kapitałowych 38 Pierwszym ryzykiem każdego producenta jest nieoczekiwany spadek cen otrzymywanych. Drugim ryzykiem jest nieoczekiwany wzrost cen płaconych. (energia, stopa procentowa, waluta). K Y - Produktywność kapitału Jeżeli produktywność kapitału rośnie i wydajność pracy rośnie, ceny są stałe, to ceny produktów spadną. Użyteczność konsumenta wzrośnie. Koszty jednostkowe Y C Y Y CY K C K K CK Jedynym źródłem poprawy dobrobytu konsumenta jest wzrost efektywności gospodarowania u producenta, na który składa się wzrost wydajności pracy, wzrost produktywności kapitału. Jeżeli podniesiemy ceny to producent nie jest zainteresowany wzrostem wydajności pracy i wzrostem produktywności kapitału. W efekcie krzywa użyteczności będzie się przesuwała w dół. Krańcowa użyteczność pieniądza będzie malała i pojawi się inflacja. Optimum techniczne jest wtedy i tylko wtedy, gdy koszty krańcowe spotykają się z kosztami przeciętnymi w najbliższym punkcie. Optimum ekonomiczne jest wtedy i tylko wtedy, gdy producent zwiększa produkcję i spotyka się z ceną w najbliższym punkcie. Odległość pomiędzy optimum technicznym i ekonomicznym mówi o tym jak wykorzystane są czynniki wytwórcze. 39
