Gottlob Frege - Aleksandra Derra
advertisement
Wprowadzenie historyczne: Gottlob Frege i filozofia analityczna Gottlob Frege (1848-1925) Zasłynął z: podstaw logicznych dla matematyki odpsychologizowania logiki twierdzenia, że logika odkrywa prawa prawdziwości, a prawdziwe poznanie jest bezspornym celem nauki. trójpoziomowej semantyki Gottlob Frege (1848-1925) rozwinięcia semantyki logicznej oraz odróżnienia kontekstów intensjonalnych od ekstensjonalnych. uzasadnienia przyjęcia „zasady kompozycjonalności/ składalności” odróżnienia porządku ontologicznego od porządku semantycznego Należy ostro oddzielać to, co psychologiczne od tego, co logiczne; to, co subiektywne, od tego, co obiektywne. Grundlagen der Arithmetik, eine logische mathematische Untersuchung über den Begriff der Zahl Ogromna część pracy filozofa polega – a przynajmniej powinna polegać na – walce z językiem. Ale być może tylko kilka osób ma świadomość istnienia takiej potrzeby. Posthumous Writings Nazwa (wyraz, znak, układ znaków, wyrażenie) wyraża swój sens, oznacza zaś swe znaczenie. Przez znak wyrażamy jego sens, oznaczamy zaś jego znaczenie. Funktion, Begriff, Bedeutung. Fünf logische Studien O znaczenia słów należy pytać w ich związkach zdaniowych, nie zaś oddzielnie. (Die Grundlagen der Arithmetik, eine logische mathematische Untersuchung über den Begriff der Zahl) Trójpoziomowa semantyka Fregego Oznaczanie nie jest zwykłą relacją dwuargumentową: odniesienie (Bedeutung) sens (Sinn, Gedanke) znak (Zeichen, Name) Co istnieje? FUNKCJE (wymagające uzupełnienia) PRZEDMIOTY (nie-FUNKCJE) POJĘCIA (funkcje jednoargumentowe o wartości logicznej P lub F) RELACJE (funkcje dwuargumentowe) Dwa porządki Ontologiczny: stosunek podpadania przedmiotu pod pojęcie. Semantyczny: oznaczanie przedmiotu przez nazwę. Jak coś istnieje: podział na trzy królestwa Przedmioty pierwszego królestwa Przedmioty drugiego królestwa Przedmioty trzeciego królestwa Przykłady Określone czasowo Określone przestrzennie Obserwowalne książki, stoły, zwierzęta. TAK TAK TAK wyobrażenia, przekonania. TAK NIE NIE liczby, Prawda, Fałsz, Gedanke sensy obiektywne treści dostępne wielu osobom NIE NIE NIE Czym są obiekty z trzeciego królestwa: funkcjami czy przedmiotami? Interpretacja przedmiotowa – wszystkie elementy trzeciego świata są przedmiotami. Kontrargumenty: powszechniki (są niezupełne) oraz niekompletne sensy niektórych wyrażeń (b) Interpretacja pojęciowa (funkcyjna) - wszystkie elementy trzeciego świata są pojęciami. Kontrargumenty: przedmioty idealne (np. liczby). Ta koncepcja wydaje się być najsłabsza. (c) Interpretacja mieszana – niektóre elementy trzeciego królestwa są przedmiotami, niektóre zaś funkcjami. Ta interpretacja wydaje się być najrozsądniejsza. Status ontologiczny prawdy. Czy Frege jest platonikiem? (a) Znaczeniem zdania (Bedeutung) jest jego wartość logiczna. Czym jest Gedanke – Myśl: obiektywna treść myślenia, „własność” wielu osób, z różnymi subiektywnymi procesami psychologicznymi. ma charakter zdaniowy (ujmowana jest w sądzie). zdaniom przypisuje się wartość logiczną. przejście od myśli do jej wartości logicznej dokonuje się w akcie sądzenia. sądy (treść aktów), mogą być prawdziwe albo fałszywe. Aby jakaś myśl była prawdziwa (jako coś bezczasowego, wiecznego, nierelatywnego, niezmiennego), zdanie ją wyrażające musi być oznajmujące, ponadto każdy ze składników myśli musi mieć znaczenie (Bedeutung). Przykład pierwszy: 4+3=4+3 te same znaki 4+3=3+4 te same znaki, różne sensy 6+1= 4+3 różne znaki, różne sensy, to samo Bedeutung Przykład drugi: a) Gwiazda Wieczorna świeci pięknym światłem. b) Wenus świeci pięknym światłem Różne sensy, to samo Bedeutung Sens (Sinn) Relacja pomiędzy znakiem a jego odniesieniem to funkcja odwzorowująca znaki na przedmioty. Znak odnosi się do przedmiotu poprzez Sinn SENS Sinn to Bestimmungsweise sposób określenia Bedeutung czy Art des Gegebenseins sposób podania Bedeutung. ZNACZENIE a SENS Znaczeniem zdania (Bedeutung) jest wartość logiczna Prawdy lub Fałszu, Nie ulega ona zmianie, nawet, gdy któryś ze składników zdania zostanie zastąpiony innym, o odmiennym sensie. Jak rozpoznać czy dwa sensy są różne? Należy umieścić je w kontekście intensjonalnym: Ola jest przekonana, że (A): Gwiazda Wieczorna jest Gwiazdą Wieczorną. Ola jest przekonana, że (B): Gwiazda Wieczorna jest Gwiazdą Poranną. Ola może być przekonana, że (A), a jednocześnie nie być przekonana, że (B), sensy zdań (A) i (B) są więc różne. Problem znaczenia zdań z wyrażeniami fikcyjnymi Garfield jest bardzo radosnym kotem. Zdania, składnikami których są nazwy które się do niczego nie odnoszą (bez Bedeutung), posiadają sens, ale nie posiadają znaczenia. Rozważane zdanie jest bedeutunglos, występują w nim bowiem nazwy fikcyjne. Czy zgodnie z definicją sensu (jako sposobu określenia Bedeutung) zdanie powyższe posiada sens nie posiadając Bedeutung? Zauważyliśmy już, że wyrażenia o takim samym Bedeutung są wzajemnie wymienialne salva veritate we wszystkich kontekstach ekstensjonalnych. Dlaczego dla Fregego są one najważniejsze? Chciał on stworzyć język czystej myśli, który pozwoliłby osiągnąć cel nauki, jakim jest prawda. Język taki miał być formalnym językiem wzorowanym na języku arytmetyki, jak pisał w podtytule Begriffsschrift. Rozumowanie Fregego: niedoskonałość języka naturalnego (konteksty ekstensjonalne+konteksty intensjonalne) ignorowanie tego języka odmowa formułowania systematycznej teorii języka naturalnego potrzeba stworzenia precyzyjnego i pozbawionego błędów języka logiki Pytanie Michaela Dummetta: Czy w filozofii dokonał się ZWROT JĘZYKOWY dzięki Fregemu? Skoro niezależnie, obiektywnie istniejąca myśl (Gedanke) jest dana człowiekowi jedynie za pośrednictwem języka, to aspekty ściśle językowe (związane np. z użyciem języka), stają się dla tego „uchwytywania” ważne! zatem Frege jest bardziej filozofem języka niż filozofem myśli. Brytyjska filozofia analityczna Filozofia Leibniza - zastosowanie analiz matematycznych do logiki, (amerykańska i skandynawska filozofia analityczna). Filozofia Moore’a - atak na nieodpowiedzialne używanie słów przez angielską filozofię postheglowską w połączeniu z realizmem i zdrowym rozsądkiem (brytyjska filozofia analityczna). Filozofia Brentany - Kazimierz Twardowski i szkoła lwowsko-warszawska: realizm, empiryzm, klasyczna teoria prawdy, ostrożność, minimalizm, szerokie zastosowania logiki do badań problemów filozoficznych, przekonanie, że filozofia jest nauką. Specyficzny język naukowy Cechy, które jednocześnie odnaleźć można tylko w filozofii analitycznej: uznanie aktywnej roli języka w zdobywaniu wiedzy o świecie drobiazgowe podejście do problemów filozoficznych nastawienie kognitywne intersubiektywne traktowanie procesu analizy. Czym jest analiza??? Przekład jednych wyrażeń na drugie dokonujący się w oparciu o intersubiektywnie rekonstruowalne reguły. Rodzaje analizy: FORMALIŚCI: analiza formalno-logiczna, filozofia uprawiana na wzór nauk formalnych, analiza znaczenia słów, rozwiązywanie problemów SKRAJNI: Stanisław Leśniewski, Jan Łukasiewicz, Alfred Tarski UMIARKOWANI: Bertrand Russell, Tadeusz Kotarbiński, Kazimierz Ajdukiewicz LINGWIŚCI unikanie analiz formalno-logicznych, analiza użycia słów i wiążących się z tym słownych łamigłówek, analiza języka potocznego SKRAJNI: John L. Austin, Gilbert Ryle UMIARKOWANI George Moore, Ludwig Wittgenstein Cel analizy: Jest źródłem zrozumienia problemów filozoficznych. UMIARKOWANI FORMALIŚCI Russell, Kotarbiński, Ajdukiewicz: reformują język potoczny, przystosowując go do konkretnych potrzeb w oparciu o aparaturę logiki formalnej. UMIARKOWANI LINGWIŚCI Moore, Wittgenstein: oczyszczają język naturalny z rozmaitych naleciałości zakłócających jego funkcjonowanie. Służy eliminacji problemów, które nie dadzą się rozwiązać przy pomocy z góry przyjętej metody. SKRAJNI FORMALIŚCI Leśniewski, Tarski, Carnap: języki sztuczne stanowią jedyną formę poprawnie wyrażonych teorii. SKRAJNI LINGWIŚCI Austin, Ryle: język naturalny jest jedynym środkiem wyrażania myśli, należy skodyfikować sposoby jego używania. Bertrand Russell (1872-1970 George Moore (1873-1958) Ludwig Wittgenstein (1889-1951) Ojcowie filozofii analitycznej Gottlob Frege (1848 –1925) Edmund Husserl (1859 1938) Pradziadowie filozofii analitycznej Celem filozofii nie jest dyskusja nad trafnością jej teorii, ale raczej poszukiwanie właściwej analizy, która pokazałaby jej ważność. obrona realizmu zdroworozsądkowego rzeczywistość składa się z przedmiotów (pojęć) i z ich układów (propositions), czyli stanów rzeczy identycznościowa koncepcja prawdy propositional attitude jako stan mentalny (przekonanie, sąd) korespondencyjna teoria prawdy koncepcja danych zmysłowych Proposition Spotykane tłumaczenia to „zdanie” lub „zdanie w sensie logicznym”, „sąd” lub „sąd w sensie logicznym” (w sensie znaczenia zdania). Najbliższe oryginału: „propozycja”, jako możliwość, która, kiedy zostanie zrealizowana, staje się propozycją prawdziwą. Wyrażenia pokrewne: propositional attitude, propositional content, propositional calculus Najważniejsze prace Moore’a: Principia Ethica, 1902 The Refutation of Idealism, 1903 Ethics, 1912 A Defence of Common Sense, 1925 Proof of an External World, 1939 Some Main Problems of Philosophy, 1953 Philosophical Papers, 1959 Zadaniem filozofa jest odkrycie logicznie idealnego języka, który oddałby faktyczną naturę świata w taki sposób, by mówiący nie dał się zwieść powierzchownej strukturze języka naturalnego. zastosowanie narzędzi współczesnej logiki wyjście poza język potoczny niezależne od umysłu sensibilia przedmioty poznania potocznego to konstrukcje logiczne z sensibiliów monizm neutralny atomizm logiczny Principia Mathematica, 1913, On Denoting, 1905 Our Knowledge of the External World, 1914 The Analysis of Mind, 1921 The Analysis of Matter, 1927 History of Western Philosophy, 1945 Human Knowledge, 1948 Szkice sceptyczne Mój rozwój filozoficzny Szkice niepopularne Nasza wiedza o świecie zewnętrznym ABC teorii względności Dzieje filozofii Zachodu Problemy filozofii Wstęp do filozofii matematyki Kilka uwag o teorii deskrypcji Rozważmy przykład Russella: zdanie (1) Obecny król Francji jest łysy nie jest prawdziwe zdanie (2) Obecny król Francji nie jest łysy nie jest prawdziwe zgodnie z zasadą wyłączonego środka albo zdanie (1) albo jego zaprzeczenie zdanie (2) jest prawdziwe. Skoro tak zdanie (2) jest prawdziwe. Są jednak powody, by sądzić, że jest ono fałszywe. Służy do analizowania zdań, w których deskrypcje określone występują w miejscu nazw własnych. nazwy własne: Ola, Scott, Russell deskrypcje: autor Waverley’a, obecny król Francji Zdanie (1) Obecny król Francji jest łysy można zanalizować następująco: (1') Istnieje takie x, że x jest obecnym królem Francji, nic innego nie jest królem Francji i x jest łyse. Zdanie (2) Obecny król Francji nie jest łysy można zanalizować dwojako: (2’a) Istnieje takie x, że x jest obecnym królem Francji, nic innego nie jest królem Francji i x nie jest łyse. (2’b) Nie jest tak, że istnieje takie x, że x jest obecnym królem Francji, nic innego nie jest królem Francji i x nie jest łyse. Zdania (1’) i (2’a) są fałszywe, ale zdanie (2’b) jest prawdziwe i ono jest faktycznym zaprzeczeniem zdania 2. Analiza pozwala pokazać, że zasada wyłączonego środka jest spełniona. Szaleństwo osobowe Quine Grover Horwich Kripke Davidso McDowell Malcolm Price Dummett Prior Putnam Ramsey Rorty Strawson Williams Wright RussellAlston Armstrong Black Moore Blackburn Boghossian Wittgenstein Brandom Cavell Devitt Wright Ebbs Evans Fodor McDowell Geach Goldman Gupta Austin Haack Hintikka Honderich Ryle JacksonKraut LePore Ayer McGinn Peacocke Rescher Austin Searle Sellars Smith Field Soames Stojlar Tennant Travis Wiggins White itd. Czy istnieje współcześnie filozofia analityczna TAK Mimo różnorodności można odnaleźć cechy wspólne analitycznego sposobu filozofowania - powściągliwość wobec spekulatywnej metafizyki, - zaufanie metodom naukowym, - umiłowanie jasności i zrozumiałości. NIE Nie istnieje jedna metoda analizy filozoficznej, w rozmaitych jej odmianach trudno wskazać jakąś jedną cechę, stale występującą w każdej z nich. Podział narodowy (analityczna=anglosaska) nie ma sensu w erze szybkiego przepływu informacji. PROBLEM AUTONOMICZNOŚCI BADAŃ FILOZOFICZNYCH rozwój filozofii psychologii, filozofii języka czy filozofii umysłu (silny wpływ nauk szczegółowych) zrównanie metod filozoficznych z naukowymi uznanie, że status nauk szczegółowych nie wymaga szczególnego teoretycznego namysłu. stawianie pytań o to, jaki jest świat — język naturalny, umysł, procesy poznawcze — rezygnacja z dociekań nad tym, jakie założenia kryją się za tak postawionymi pytaniami osłabienie krytycznej analizy i metafilozoficznej perspektywy
