Polityka społeczna
advertisement
Polityka społeczna- działalność państwa i organizacji pozarządowych, której celem jest poprawa położenia materialnego i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych. (wg J. Auleytnera) Polityka społeczna- jest to celowa działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowana warunków życia i pracy ludności oraz stosunków społecznych, mająca między innymi zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu, zapewnienie ładu społecznego. (z leksykonu pojęć socjalnych) Polityka społecznato działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie.(wg A. Kurzynowskiego) Antycypacja- przedwczesne realizowanie, czegoś co znamy z pojęcia teoretycznego (przewidywanie). Cele polityki społecznej jako działalności: 1)Wyrównywanie warunków życia i pracy poprzez zaspokajanie potrzeb ludności w różnym wieku. 2) Tworzenie równego dostępu w korzystaniu z praw obywatelskich. 3) Usuwanie nierówności społecznych. 4) Kształtowanie stosunków społecznych. 5) Asekurowanie przed ryzykami życiowymi. 5 Olbrzymów do pokonania: 1) niedostatek i nędza 2) choroby 3) brak wykształcenia 4) złe warunki mieszkaniowe 5) brak pracy Wniosek: Od ponad 60 lat mamy te same problemy. Problemy z zakresu polityki społecznej: 1) alokacja środków finansowych 2) Problem efektywności ekonomicznej. 3) Zakres interwencji państwa w sytuacji prowadzenia gospodarki rynkowej. 4) Jaki powinien być zakres podaży świadczeń i usług w aspekcie sprawiedliwości społecznej. Dwa rodzaje pytań jakie są w polityce społecznej: - ideologiczne (oparte o światopogląd) - normatywne (oparte na wskaźnikach) Przedmioty polityki społecznej 1) państwo (rząd, parlament) 2) samorządy lokalne 3) organizacje pozarządowe (kościoły, fundacje, związki zawodowe, stowarzyszenia, itd.) Uniwersalne wartości polityki społecznej: 1) bezpieczeństwo socjalne 2) inwestycje w człowieka (edukacja+ opieka zdrowotna) 3) pokój społeczny 4) życie rodzinne Ad1) Bezpieczeństwo socjalne- czyli wolność od niedostatku. Obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego. Ryzyka socjalne to:choroba ,wypadek, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie. Realizację tej wartości dokonuje się na podstawie regulowanej redystrybucji dochodów (wszyscy opłacają się w formie podatków lub składki ubezpieczeniowej aby ci którzy znaleźli się w strefie ryzyka mogli uzyskać odpowiednią rekompensatę dochodową). Składki i podatki są obowiązkowe. Ad2) Docenianie wartości jakimi są wykształcenie i zdrowie człowieka. Inwestycje w człowieka są również w interesie państwa. Ad3) Pokój społeczny jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi. Pokój społeczny zawiera takie elementy jak tolerancja dla różnic kulturowych i religijnych. Pokój społeczny stanowi podstawę rozwoju ekonomicznego. Wartość pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji społecznej. Źle prowadzona polityka podziału dochodów prowadzi najczęściej do niepokojów społecznych. Ad4) Życie rodzinne to wartość która ma dla nas ogromne znaczenie. Polityka społeczna na wspomagać podstawowe funkcje jakie niesie rodzina. Funkcje rodziny: prokreacyjna, wychowawcza, opiekuńcza, emocjonalna Związki polityki gospodarczej i społecznej- obie polityki równoważą się. Powinny być jednakowo realizowane. Obie te polityki realizuje rząd w imieniu państwa i całego społeczeństwa. Nie mogą być rozpatrywane oddzielnie i żadna dziedzina nie powinna dominować. Wtedy funkcjonuje zrównoważony rozwój społeczno – gospodarczy. Polityka społeczna ma na celu zaspokojenie potrzeb społecznych. W zależności od polityki państw różnie jest postrzegana polityka społeczna. Działania osłonowe – czy można ignorować interwencjonizm państwa w gospodarce rynkowej. Cele polityki gospodarczej: 1) zapewnienie odpowiedniego miejsca danemu społeczeństwu w międzynarodowym podziale pracy 2) zapewnienie konkurencyjności i racjonalności gospodarowania w warunkach gospodarki rynkowej. Co oznacza zrównoważony rozwój społecznogospodarczy? To taki stan gospodarki i podziału jej wytworów w którym gospodarka zachowuje zdolność do konkurencji na rynkach międzynarodowych a poziom i sposób zaspokajania potrzeb nie powoduje ostrych kwestii społecznych. Budżet: - CIT –VAT – PIT - akcyza kary → Polityka społeczna Czynniki powodujące nierównowagę: - względy doktrynalne - zawodność rynku przy realizacji polityki społecznej - zahamowanie rozwoju gospodarczego (brak środków pieniężnych) - deficyt budżetowych Zabezpieczenie społeczne- realna działalność państwa mająca na celu zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego obywateli czyli zabezpieczenie ich od niedostatku. Zabezpieczenie społeczne stanowią różne formy ochrony ludności organizowane dla określonych ryzyk życiowych i konkretnych grup ludności pracowniczej. Są to formy gwarantowane przez państwo. Zabezpieczenie społeczne obejmuje również pomoc (rzeczową lub finansową) dla jednostek, rodzin czy gospodarstw domowych, które nie są w stanie samodzielnie poradzić sobie z uzyskaniem dochodów na własne utrzymanie oraz na opłatę obowiązkowych świadczeń. Zabezpieczenie socjalne organizowane jest dla zdarzeń losowych pociągających za sobą dużą utratę dochodów indywidualnych oraz duże i niespodziewane wydatki z tym związane. Zabezpieczenie społeczne Zaspokajanie potrzeb socjalnych ludności (bezpieczeństwo socjalne) Efektywność ekonomiczna Utrzymanie pokoju społecznego Różnice w poszczególnych modelach: - wielkość zaangażowanych środków finansowych - prawa socjalne obywateli (dostępność i wysokość świadczeń) - rozwiązania instytucjonalne np. zakres świadczeń ubezpieczeniowych a zaopatrzeniowych Techniki finansowanie zabezpieczeni społecznego 1) technika ubezpieczeniowa świadczenia wypłacane są na podstawie wcześniej opłacanych składek, są związane z wysokością dochodów, określane ustawowo wg obiektywnych kryteriów nabycie praw do świadczeń następuje w momencie ustaleń prawnych a nie rzeczywistych potrzeb. Jest realizowana tylko w formie pieniężnej. Wysokość składki na ubezpieczenie społeczne w %: - emerytalny 19,52% - ubezpieczenie rentowe 13,00 - ubezpieczenie chorobowe 2,45 - ubezpieczenie wypadkowe 1,62 Razem: 36,62 Funduszem zabezpieczeń społecznych zarządza ZUS. 2) technika zaopatrzeniowa Przy tej metodzie występuje wyłączne wola ustawodawcy. Finansowanie jest realizowane z funduszy publicznych poprzez podatki. Wysokość składki jest jednolita dla danej grupy. Nie zależy od potrzeb ale od warunków przewidzianych przez ustawodawstwo (zasiłki rodzinne, macierzyńskie, mieszkaniowe, dla bezrobotnych). Jest realizowana tylko w formie pieniężnej. 3) technika opiekuńcza Jest to technika uznaniowa zależna od warunków życiowych danej osoby. Może mieć charakter pomocy finansowej jak i rzeczowej. Finansowana może być z wydatków centralnych (publicznych- budżetu) ale także lokalnych (gminnych). Welfare state- państwo opiekuńcze lub państwo dobrobytu. Państwo opiekuńcze- to państwo w demokratycznym systemie politycznym gwarantujące szeroki zakres zabezpieczenia społecznego wszystkim obywatelom funkcjonujące na zasadach gospodarki rynkowej. Jest to państwo dające swoim obywatelom wysoki poziom bezpieczeństwa socjalnego, łatwą dostępność obywateli do świadczeń socjalnych. Jest to też takie państwo które uwalnia obywateli od indywidualnej odpowiedzialności za własny los. Charakterystyczną cech państwa opiekuńczego jest jego aktywność w stosunku do mechanizmów gospodarki rynkowej (państwo ingeruje w mechanizm rynkowy w celu osiągnięcia równości socjalnej ekonomicznej i politycznej). Krytyka państwa opiekuńczego: 1) Mówi się, że państwo opiekuńcze niewłaściwie oddziałowuje na rynek i wzrost gospodarczy. Mówi się, że rozbudowana opieka socjalna pozbawia ludzi inicjatywności i przezorności i nie skłania do oszczędności i inwestycji. 2) Funkcjonowanie rodziny- mówi się, że rodzina przestaje być ostoją w chorobie i starości i państwo nadmiernie uwalnia rodzinę od jej podstawowych funkcji. 3) Duże podatki, które muszą występować w państwie opiekuńczym, mogą prowadzić do małej konkurencyjności gospodarki i wysokich kosztów rozwoju gospodarczego. 4) Dotyczy postaw roszczeniowych ludzi- powoduje ich wzrost. Jeżeli ludzie mają łatwy dostęp do opieki społecznej to powoduje to postawy roszczeniowe i niską efektywność ekonomiczną. Sprawiedliwość społeczna Egalitaryzm- pogląd społeczno- polityczny dotyczący sprawiedliwego ustroju w którym stosuje się zasadę równości warunków życiowych, praw i dochodów ludności. Sprawiedliwość w sferze gospodarowania- wiąże się najczęściej z równością w podziale dóbr i usług. Sprawiedliwość związana jest najczęściej z 3 wymiarami równości: 1) Równość miar 2) Równość szans 3) Równość sytuacji Ad1) Równość miar- to równość wobec prawa, jak również dotyczyć będzie jednakowych praw obywatelskich dla wszystkich, należy stosować jednakowe miary, oznacza także brak dyskryminacji rasowej i religijnej, dyskryminacji względem płci, jednakowe kryteria oceny takich samych kategorii pracowników. Ad2) Równość szans- to równość szans w dostępie do kształcenia, opieki zdrowotnej, równość szans w korzystaniu z dóbr publicznych, w realizacji podstawowych praw obywatelskich, w realizacji uzdolnień. Ad3) Równość sytuacji- to równość sytuacji majątkowej Nazwiska powiązane ze sprawiedliwością społeczną: Artur Okuń John Rawls (napisał książkę: „Teoria sprawiedliwości” PWN 1999 Ekonomiści zarządzanie sprawiedliwością ograniczają do pojęcia sprawiedliwość dystrybutywna. Do dystrybucji czy redystrybucji dochodzi przez prosty schemat: praca → podatki → zabezpieczeni społeczne. Ekonomiści mówią, że redystrybucja poprzez system podatkowy nie jest robiona w imię sprawiedliwości społecznej ale jest to zwykła kradzież. Negują progresywny system podatkowy. Sprawiedliwość społeczna poziomaoznacza identyczne traktowanie identycznych osób, wyklucza np. dyskryminację rasową lub seksualną tych osób których pozycja ekonomiczna i dokonania nie różnią się w porównaniu z innymi ludźmi. Sprawiedliwość społeczna pionowa- dotyczy zakresu redystrybucji dochodów w konsumpcji lub majątku od bogatych do ubogich np. progresywny system podatkowy (ironicznie nazywamy zasadą Robin Hooda. Efektywność ekonomiczna w sensie Pareto- oznacza najlepsze wykorzystanie ograniczonych zasobów przy danych gustach ludzi. Odnosi się to zarówno do produkcji jak i podziału dóbr. Optymalną ilością każdego dobra jest taka ilość przy której wartość przypisywana przez społeczeństwo (społeczna wartość krańcowa) równa się jej kosztowi społecznemu (np. zwiększenie społecznych kosztów mieszkań obniży ich dostępność ale wartość przypisywana przez społeczeństwo posiadania mieszkania nie zmieni się , natomiast punkt optymalny, czyli efekt, obniży się. Efektywność ekonomiczną można rozpatrywać w odniesieniu do przedsiębiorstw lub gospodarstwa. Skuteczność- maksymalizacja założonych celów, ale ekonomista powie, że to nie do końca jest prawda Efektywność pozaekonomiczna- to podział określonych zasobów, które są ograniczone (np. budżet państwa) w taki sposób, że żadna realokacja nie może poprawić sytuacji żadnej osoby bez pogorszenia sytuacji co najmniej jednej innej osoby. Interwencjonizm państwowy- jest to aktywne zmierzające do realizacji określonych celów oddziaływanie państwa (rządu) na procesy gospodarcze i społeczne. Nie każda działalność państwa jest interwencjonizmem państwowym. Nie jest nim działalność sądownicza, porządku publicznego, administracja, obrona. Czemu rynek jest zawodny? Dlaczego potrzebna jest interwencja państwa? • Rynek rejestruje tylko te zjawiska za którymi stoi siła nabywcza. Nie reaguje na takie potrzeby jak ich pilność np. problem ubóstwa, klęsk żywiołowych, bezrobocia). • Rynek nie wyrównawczo na poziom dochodów, działa raczej jak rozwierające się nożyce. Zadaniem państwa jest dokonywanie korekt dotyczących dochodów. • Rynek nie reaguje na prywatne i społeczne koszty np. zanieczyszczenia wód. Do państwa należy egzekwowanie proekologicznych zachowań. • Rynek może być mechanizmem całkowicie nieefektywnym i nie konkurencyjnym w odniesieniu do tzw. dóbr publicznych, czyli wspólnie użytkowanych np. szkolnictwo wyższe. Sposoby interwencji państwa w zakresie metod polityki społecznej w gospodarce rynkowej 1) regulacja 2) finansowanie 3) produkcja państwowa 4) transfery pieniężne Ad1) Państwo ingeruje w wolny rynek, poprzez daną liczbę tych regulacji. Niektóre dotyczą bardziej wartości społecznych niż ekonomicznych np. zakaz sprzedaży alkoholu w pobliżu szkół, wprowadzenie minimalnych norm budowlanych, ustawodawstwo w zakresie ochrony konsumenta. Ad2) Obejmuje dotacje lub podatki stosowane albo w odniesieniu do cen określonych towarów albo do dochodów ludności. Ingeruje w mechanizm rynkowy. Może to być finansowanie częściowe np. transport miejski lub całkowite np. lekarstwa które dla ludzi starszych są bezpłatne. Ad3) Etatyzm- jeżeli rynek nie jest w stanie wyprodukować pewnego dobra to rolę musi odegrać państwo. Ad4) Transfery- subwencje dochodowe w postaci bezzwrotnych pomocy finansowych udzielanych przez państwo. Mogą być związane z określonymi potrzebami np. zasiłki mieszkaniowe lub niezwiązane z określonymi potrzebami np. stypendia studenckie. Transfery nie wpływają na cenę towarów tylko umożliwiają odbiorcom zakup towarów wg Ich potrzeb. Modele polityki społecznej: 1) liberalny 2) socliberalny 3) redystrybucyjny Ad1) Są cztery obszary które są bardzo doceniane i uważane za wartości modelu liberalnego: • podkreśla, że jest to państwo prawa • gospodarka rynkowa, czyli wolnego rynku • własność prywatna • wolność indywidualna Kolejna cech: • zabezpieczenie społeczne oparte jest głównie na ubezpieczeniach i usługach prywatnych. W modelu liberalistycznym bardzo często istnieje ubezpieczenie od bezrobocia. W naszym systemie (w Polsce) nie ma takiego ubezpieczenia, są jedynie zasiłki dla bezrobotnych (w systemie społecznym). Jeżeli chodzi o interwencjonizm: Liberałowie uważają, że państwo powinno obserwować to co się dzieje na rynku a nie interweniować. Liberałowie są przeciwni interwencji państwa. Jest jednak jeden element gdy uważają, że interwencja państwa jest wskazana- jeżeli znamy fazy cyklu koniunkturalnego i kiedy jesteśmy na „szczycie” to państwo może zapobiegać aby bezrobocie nie było zbyt wysokie. Osoby związane z liberalizmem: - F.A. Hayek - M. Friedman - R. Nozick F.A. Hayek to profesor prawa i ekonomii na Uniwersytecie w Wiedniu. W 1974 roku zdobył nagrodę Nobla. Naczelną wartością wg. Hayeka jest uznanie wolności jednostki. Hayek nie wierzy w rozum ludzki jako zdolność do stworzenia czegoś takiego jak państwo. Bał się komunizmu i był pod wpływem rewolucji w Rosji w 1917 roku. Istotną kwestią jest dostęp do informacji. Egzekwowanie prawa- trzeba tworzyć instytucje prawa. Hayek jest zwolennikiem państwa funkcjonującego jako państwo prawa. Wg Hayeka podział dóbr oraz dochodów które nie odpowiadają rynkowej alokacji powinny być odrzucone. W systemie rynkowym dobry jest popyt. Bezosobowy proces rynkowy decyduje o tym co jest dobre a więc sprawiedliwe. Wg Hayeka dotacje są niebezpieczne, gdyż odbierają wolność jednostki. Polityka społeczna w ujęciu Hayeka: Neguje monopol państwa w rozwiązywaniu kwestii socjalnych. Uważa, że na tym obszarze społecznym również powinna być konkurencja. Nie neguje państwowych ubezpieczeń społecznych. Proponuje wielość instytucji ubezpieczeniowych i wywoływanie między nimi konkurencji. Liberałowie są przeciwni podatkom. Przykłady państw, które realizują model liniowy: - Stany Zjednoczone - Anglia Model liberalny jest przeciwieństwem państwa opiekuńczego. Ad2) Model socliberalny- Nazwany modelem socjalnej gospodarki rynkowej. Wykształcił się w Niemczech. Wprowadza zasady i mechanizmy wyrównania społecznego do gospodarki rynkowej tak, aby jej nie szkodzić a tam gdzie się daje – wspomagać gospodarkę. Istotą tego modelu jest utrzymanie takich proporcji miedzy odpowiedzialnością państwa i jej podmiotów a rodziną za realizację polityki społecznej, aby nie zmniejszyć motywacji i dążeń indywidualnych dla samodzielnego zabezpieczenia swego bytu przezorności na wypadek wystąpienia ryzyka socjalnego. Zasady modelu socliberalnego. 1) Wolność osobista- Wszystkie mechanizmy, zasady i instytucje socjalne w modelu socliberalnym nie mogą naruszać wolności prywatnej i zdominować kryteriów gospodarki rynkowej. 2) Socjalne zobowiązania państwa- W interesie dobra ogólnego państwo przy uznawaniu wolności ekonomicznej gwarantuje obywatelom (przez konstytucję) określony zakres zabezpieczenia społecznego. Działania osłonowe. 3) Solidarności- Zabezpieczenie społeczne w dużej mierze oparte jest na więzi międzypokoleniowej (młodzi płacą składki, z których korzystają starsi lub potrzebujący). Akceptacja dla redystrybucji. Kolektywne rozwiązanie problemów socjalnych. Dotyczy wyrównania obciążeń wynikających z różnych zdarzeń losowych. 4) Subsydiarności (pomocniczości)Zakłada instytucjonalną decentralizacje odpowiedzialności za rozwiązywanie podstawowych problemów socjalnych. Określa kolejność podmiotów zobowiązanych do udzielenia pomocy – najpierw rodzina, potem środowisko lokalne z na końcu państwo. Model socliberalny w Niemczech. Niemcy niechętnie przyznają, że są państwem opiekuńczym i nie lubią tego stwierdzenia. Państwo pełni rolę uzupełniającą w stosunku do rynku, pomaga za pomocą ubezpieczeń. Niemiecka konstytucja i kodeks socjalny mówią o: 1) Przeciwdziałaniu niesprawiedliwości społecznej 2) Niwelowaniu nierówności społecznych 3) Zapewnieniu bezpieczeństwa socjalnego obywateli 4) Niesieniu pomocy i ochrony najsłabszym 5) Model niemiecki jest oparty na obowiązkowym ubezpieczeniu społecznym. Prawo do świadczeń socjalnych uzależnione jest od wysokości składek a nie od potrzeb. W systemie ubezpieczeniowym uczestniczą 3 strony: 1) Ubezpieczeni 2) Pracodawcy 3) Państwo Nie ma scentralizowanej administracji państwowej. Gałęzie ubezpieczenia społecznego w Niemczech: 1) Chorobowe 2) Rentowe 3) Wypadkowe 4) Ubezpieczenie od bezrobocia Wszystkie te składki wpływają na koszty pracy – koszty pozapłacowe w Niemczech są wysokie. Ad. 3) Model redystrybucyjny- jest to model instytucjonalnej polityki społecznej. Głównym realizatorem celów i wartości socjalnych są instytucje publiczne. Środki na świadczenia socjalne uzyskuje się z redystrybucji dochodów. Ich podziału dokonuje się według kryterium maksymalnego wyrównania społecznego. Oparty jest na podziale: PRACA PODATKI BUDŻET PAŃSTWA ZABEZPIECZENIE SPOŁECZNE. Był realizowany w krajach realnego socjalizmu, dziś są to kraje skandynawskie a szczególnie Szwecja. Szwecja Od końca II wojny światowej realizowała model redystrybucyjny. W latach 70 – tych finanse zaczęły nie wytrzymywać ciężaru świadczeń. Przyczyny wprowadzenia polityki redystrybucyjnej: 1) W czasie II wojny światowej Szwecja nie brała bezpośredniego udziału w działaniach wojennych ani nie toczyły się one na jej terytorium; doskonale wówczas zarabiała na handlu stalą z Niemcami, z wojny wyszła jako państwo dobrobytu, nie wyniszczone – miała środki finansowe. 2) Dojście do władzy partii socjaldemokratycznej (marksiści są znani z przychylności do modelu redystrybucyjnego – państwa opiekuńczego) 3) Silna pozycja związków zawodowych, które walczyły o prawa społeczne. Cechy modelu szwedzkiego. 1) Uniwersalizm- jednostka ma prawo do podstawowych świadczeń socjalnych z tytułu należnych jej praw obywatelskich; Szwecja zrywa z tradycją liberalna wprowadzając powszechne nie składkowe programy (każdy potrzebujący dostaje środki z budżetu państwa) 2) Wysoki poziom bezpieczeństwa socjalnego- państwo poprzez redystrybucję finansuje bezpieczeństwo socjalne. 3) Jednolity poziom świadczeń podstawowych- np. pewna część emerytury była jednakowa dla wszystkich, pozostała część była już różna 4) Finansowanie budżetowe 5) Etatyzm- rozszerzenie działalności gospodarczej państwa kapitalistycznego polegające na zakładaniu przedsiębiorstw państwowych, tworzeniu udziałów państwa w przedsiębiorstwach prywatnych oraz regulowaniu życia gospodarczego przez państwo za pomocą środków administracyjnych. Model szwedzki zakłada, że jednostki maja prawo do określonego poziomu dobrobytu zgodnie z panującymi społecznie zasadami. Świadczenia socjalne w Szwecji są finansowane z budżetu centralnego, ze środków lokalnych oraz ze składek ubezpieczeniowych płaconych przez pracodawców. Społeczeństwo przejmuje odpowiedzialność za zapewnienie obywatelom podstawowych świadczeń. Ubezpieczenia prywatne – jest to taki system ubezpieczeń gdzie możemy ubezpieczyć wszystko (dom, życie, samochód itp.). Opierają się na: 1) Nowoczesnej umysłowej grze hazardowej. 2) Ścisłym matematycznym wyliczeniu składki, Ubezpieczenia prywatne są ubezpieczeniami dobrowolnymi. Firmy ubezpieczeniowe mogą odmówić ubezpieczenia, jeśli np. ubezpieczający się jest chory i nie spełnia norm ubezpieczyciela. Składka aktuarialna. Π = pl + T ścisłe matematyczne wyliczenie. pl – oczekiwana strata osoby wykupującej ubezpieczenie. T – koszty administracyjne i nominalny zysk towarzystwa ubezpieczeniowego. Łączenie i dzielenie ryzyka – łączenie osób, które nie mają ze sobą nic wspólnego. Elementy przezorności – jeśli coś jest ubezpieczone to wtedy łatwiej ryzykuję. Nominalny zysk towarzystwa ubezpieczeniowego – składka ubezpieczenia nie może być zbyt wysoka, bo nikt się nie ubezpieczy. Co wpływa na wysokość składki ubezpieczeniowej? 1) Wiek osoby- prognozowania dlugich lat zycia może powodowac niższe składki na ubezpieczenie 2) Płeć – jest brana pod uwagę, bo np. kobiety żyją dłużej i np. można brać od nich mniejsze składki 3) Zdrowie 4) Stan cywilny. Emerytury stanowią ważną część zabezpieczenia społecznego. Mają na celu zapewnienie obywatelom określonego standardu zabezpieczenia socjalnego, gdy znajda się w podeszłym wieku ograniczającym wykonywanie pracy zarobkowej. Z indywidualnego punktu widzenia emerytury są odłożeniem konsumpcji w czasie. System PAYG PAY – AS – YOU – GO (PŁACISZ IDĄC] Repartycja – podział, rozdział, odpowiednie rozmieszczenie czegoś. W ekonomii rozdział pewnych dóbr dokonywanych przez państwo. Pokolenie pracujące opłaca składki emerytalne pokoleniu odchodzącemu z aktywnego życia zawodowego. System repartycyjny – zakłada, że bieżące emerytury są finansowane ze składek wpływających od obecnie pracujących osób. Zatem w każdym okresie strumień składek powinien być równy strumieniowi wypłat. Zarówno w systemie PAYG i system repartycyjny są organizowane przez państwo. W tym systemie nie występuje akumulacja kapitału, zasada finansowania jest oparta na umowie międzypokoleniowej, co powoduje? emerytów od aktualnej generacji pracującej. System jest wrażliwy na zmiany demograficzne społeczeństwa. Zaletą jest, że posiada gwarancję państwa. System emerytalny w Polsce [od 1 stycznia 1999r.] I filar. Wyłącznie składkowy (obowiązkowy). W nim wszystkie osoby powyżej 50 roku życia, czyli urodzone przed 1 stycznia 1949r. składka 19,52% II filar. Ma wymiar dwoisty: Składkowy (obowiązkowy) porównywany z I filarem o charakterze repartycyjnym. Kapitałowy 12,22% składki do I filaru oraz 7,30% do II filaru. Niedostępny dla osób powyżej 50 roku życia. III filar. Wyłącznie kapitałowy. Ubezpieczenia grupowe, najczęściej grupowe ubezpieczenia na życie, dostępne dla wszystkich. Rynek pracy- jest odmienny od innych rynków Odmienność rynku pracy od innych rynków obejmuje: (Obszary odmienności) 1) Ograniczenie tego rynku związane funkcjonowaniem prawa pracy. 2) 3) Funkcjonowanie związków zawodowych jest z Towar, jakim jest człowiek i jego zdolność do pracy. Segmentacja rynku pracy: 1) Eksperci naukowi 2) Rynek pracy a) pracodawcy- sektor publiczny i prywatny b) pracobiorcy- zatrudnieni i bezrobotni c) administracja państwowa i lokalna- ministerstwa, urzędy wojewódzkie, PUP-y, RUP-y d) samorządy gmin i zakładowe oraz organizacje pracownicze- związki zawodowe Czynniki kształtujące rynek pracy (poza podażą i popytem) 1) Uwarunkowania demograficzne – niże i wyże demograficzne, starzenie się społeczeństw 2) Istniejący system edukacji – przygotowanie młodych ludzi do pracy, a także spuścizna po PRL – u gdzie część ludności ma wykształcenie zawodowe. 3) Popyt na kadry o określonej strukturze i poziomie kwalifikacji – preferencje pracodawców (badania wykazują, że pracodawca jest w stanie określić, kogo będzie potrzebował za pół roku, rok – na dalszy okres nie jest w stanie tego przewidzieć) 4) Możliwość bezzatrudnieniowego wzrostu gospodarczego związanego z postępem technicznym. Przyczyny bezrobocia w Polsce: 1) Wynikało z restrykcyjnego programu transformacji społeczno – gospodarczej przy jednoczesnym spadku produkcji materialnej. Oznacza to, że zmieniliśmy system społeczny gospodarki. Przejście systemu społeczno – gospodarczego z centralnie planowanego czy nakazowo – rozdzielczego na gospodarkę rynkową. Na pierwszym planie eksponowano efektywność ekonomiczną. Efektywność ekonomiczna – zyskowność przedsiębiorstw bez względu na koszty społeczne 2) Upadłość ekonomiczna całych branż czy gałęzi gospodarki. Upadły całe branże i gałęzie gospodarki w imię efektywności ekonomicznej. Nastąpiła racjonalizacja zatrudnienia, która spowodowała masowe zwolnienia grupowe, likwidację całych zakładów pracy, wręcz branż gospodarczych, likwidację PGR – ów, upadek przemysłu elektronicznego (Kasprzak), włókienniczego (Łódź), zbrojeniowego, wydobywczego, spółdzielczości. a) Redukcja zatrudnienia. b) Zwolnienia grupowe, likwidacja zakładów pracy np. PGR – ów, kopalń itp. 3) Walka z bezrobociem ukrytym związana z racjonalizacją zatrudnienia – zaczęła się ona zwolnieniami chłopo – robotników. 4) Niska kreatywność tworzenia nowych miejsc pracy – wzrost gospodarczy nie wiąże się z nowymi miejscami pracy tzn. nie ma charakteru pro zatrudnieniowego. 5) Niedostosowanie poziomu i struktury kształcenia do aktualnych potrzeb rynku pracy. 6) Niska mobilność przestrzenna siły roboczej w Polsce ze względu (głównie) na bariery mieszkaniowe. 7) Nadmierny liberalizm przy ustalaniu warunków i zasad korzystając z zasiłku dla bezrobotnych 8) Aktualne wchodzenie na rynek pracy wyżu demograficznego, jako cecha z lat 50 – tych i 80 – tych. 9) Import bezrobocia 10) Załamanie rynku wschodniego, niechęć polityków i ekonomistów do utrzymywania kontaktów z byłymi krajami ZSRR (ograniczenie eksportu) Rodzaje bezrobocia: 1) Rejestrowane •W stosunku do czynnych zawodowo [w XI 1999r. – 12,2%] •W stosunku do liczby pracujących poza rolnictwem [w XI 1999r. – 18,7%] 2) Badania BAEL - badania aktywności ekonomicznej ludności, jest to badanie modułowe, prowadzone przez GUS przy okazji badania gospodarstw domowych, prowadzone kwartalnie od 1992r., według BAEL bezrobotni to osoby powyżej 15 roku i w ciągu ostatniego tygodnia przepracowały ani jednej godziny, badania te są prowadzone w celu porównań międzynarodowych. Cechy bezrobocia w Polsce: 1. Rosnąca stopa bezrobocia. 2.Większe bezrobocie wśród kobiet niż mężczyzn. Ok. 55 – 58% 3. Zróżnicowanie w roku kalendarzowym 4. Poziom wykształcenia i wiek bezrobotnych 5. Wysoki udział długotrwałych bezrobotnych powyżej 12 miesięcy, 6.wysoki udział bezrobotnych bez prawa do zasiłku (ok. 60% lub/i 80% różne źródła podają inaczej) 7.Terytorialne zróżnicowanie bezrobocia. 8.Wysoki odsetek bezrobocia na wsi oraz wśród osób niepełnosprawnych Społeczno – ekonomiczne skutki bezrobocia. 1) Skutki w skali makroekonomicznej. a)Niepełne wykorzystanie siły roboczej b) Niższa produkcja faktyczna w stosunku do potencjalnej [zaniechanie wytworzenia dóbr i usług] c) Ubożenie części społeczeństwa pozostającej bez pracy. d) Wysokie wydatki finansowe związane ze świadczeniami dla bezrobotnych. 2) Skutki w skali mikroekonomicznej a) Ubożenie gospodarstw domowych i osób bezrobotnych. 3) Skutki społeczne a) Utrata bezpieczeństwa socjalnego b) Niewykorzystanie kwalifikacji zawodowych c) Negatywne konsekwencje natury psychologicznej: •Zakłócenie codziennego rytmu życia •Niskie poczucie własnej wartości •Fazy po utracie pracy wg. psychologów: szok, optymizm, pesymizm, fatalizm Formy walki z bezrobociem: 1) Formy pasywne (85% z funduszu pracy) - zasiłki dla bezrobotnych - zasiłki przedemerytalne 2) Formy aktywne (25%) - roboty publiczne (zatrudnianie bezrobotnych przy obsłudze inwestycji w zakresie infrastruktury lokalnej np. roboty budowlane, kanalizacyjne). Finansowane są z funduszy lokalnych + Powiatowy Urząd Pracy - prace interwencyjne (organizowane są w ramach umów podpisywanych między pracodawcami a urzędem pracy, mające różne cele, np. zatrudnienie przy produkcji). Finansowane są z funduszy pracodawcy +Powiatowy Urząd Pracy lub Rejonowy Urząd Pracy - szkolenia, staże absolwenckie, kluby pracy - pożyczki i kredyty dla bezrobotnych - ulgi podatkowe dla pracodawców Ubóstwo- jest to pojęcie względne nie ma definicji. Bardziej dotyczy psychologów, socjologów, dla ekonomistów nie jest pasjonujące, nie dotyczy. Majtek indywidualny może występować w 3 formach: 1) Jako majątek fizyczny 2) Jako majątek finansowy 3) Jako kapitał ludzki. Ad1) Składa się z wielu artykułów konsumpcyjnych [domy, obrazy itp.], może on wytwarzać dochód [np. taxi] lub nie [samochód do użytku własnego] Ad2) Obejmuje akcje, obligacje skarbowe państw, rachunki bankowe. Przynosi dochód pieniężny w postaci odsetek. Ad3) Jest to majątek ucieleśniony w ludziach np. ich umiejętności, dokonania, talent. Jest rezultatem umiejętności i wykształcenia Linie ubóstwa- są naukowymi miernikami dochodów osób lub gospodarstw domowych, jakie są niezbędne do utrzymania minimalnego poziomu życia bez poczucia deprywacji. Są dwa rodzaje ubóstwa: 1) Ubóstwo bezwzględne (absolutne) a) minimum egzystencji b) minimum socjalne 2) Ubóstwo względne a) relatywne b) subiektywne Ad1) Ubóstwo bezwzględne- to pieniężna wartość koszyka dóbr i usług zaspokajających niezbędne potrzeby. Ubóstwo bezwzględne odnosi się do poziomu życia poniżej pewnego orientacyjnego punktu. Oznacza, że dochód pieniężny jest zbyt niski, aby utrzymać ją przy życiu i zdrowiu. Koszyk niezbędnych potrzeb to: 1) Wyżywienie 2) Energia służąca ogrzewaniu, gotowaniu i oświetleniu 3) Ubranie i podstawowe wyposażenia domu 4) Środki higieny i czystości, leki 5) Produkty i usługi zaspokajające potrzeby życia codziennego a) Minimum egzystencji – jest podstawową linią stosowaną w definiowaniu ubóstwa bezwzględnego, a koszyk dóbr, który je wyznacza zawiera tylko dobra niezbędne do przeżycia: 1) Żywność 2) Odzież chroniąca przed zimnem 3) Dach nad głową 4) Podstawowa pomoc lecznicza. b) Minimum socjalne – to niski poziom dochodów, który pozwala ludziom uczestniczyć w życiu społeczeństwa i nie wpaść w ubóstwo, jest wyższe od minimum egzystencji Zasięg ubóstwa [stopa ubóstwa] – iloraz liczby osób ubogich do liczby osób ogółem podawanych w procentach. Głębokość ubóstwa – [obrazuje dotkliwość ubóstwa] – wskaźnik podawany w procentach informujący o tym, jak „daleko” znajdują się osoby ubogie od linii ubóstwa. Obrazuje dotkliwość sfery ubóstwa. Nazywana jest luka dochodową (wydatkową) ludności żyjącej w niedostatku. Interpretacja: jaką minimalna kwotę powinna otrzymać osoba aby znaleźć się na granicy ubóstwa? Ad2) Ubóstwo względne- oznacza, że osoba jest uboga, jeśli jej poziom życia odbiega znacznie od przeciętnego dla danego społeczeństwa, w którym żyje, tzn. nie może uczestniczyć w „normalnym życiu”. Wartość realna tej linii zmienia się wraz z przeciętnym poziomem życia w danym kraju, społeczeństwie. Nierówność- dotyczy nie absolutnego poziomu życia ludzi ubogich, ale różnic między grupami dochodowymi. Grupy osób, która popada w ubóstwo, to: 1) Bezrobotni – nie mogą znaleźć pracy, problem braku pracy 2) Osoby niepełnosprawne – mają ograniczony dostęp do pracy 3) Rodziny wielodzietne 4) Ludzie w podeszłym wieku, przeważnie emeryci 5) Samotne osoby wychowujące dzieci – tu chodzi o samotność w wychowaniu dzieci 6) Osoby mające niski stopień wykształcenia lub go nie mające 7) Patologia społeczna 8) Wybór stylu życia – ktoś nie ma dochodów np. artysta - tworzy, ale nie ma z tego dochodu. Prawo E. Engel`a - Przy wzroście dochodów gospodarstwa domowego spada jego udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem. Udział wydatków na żywność jest traktowany jako miernik poziomu zamożności gospodarstwa domowego. Gospodarstwo domowe jest uważane za ubogie, gdy udział jego wydatki na żywność w wydatkach ogółem osiąga pewną wysoką, ustaloną odgórnie wartość krytyczną. Na tym prawie oparta jest metoda pomiaru ubóstwa wg. Wskaźników żywnościow Polityka edukacyjna – realizowana jest przez rząd w imieniu całego kraju. Dot kształcenia. Działalność edukacyjna stawia sobie za cel wyrównywanie szans w kształceniu Edukacja a gospodarka narodowa- dawniej związki te najczęściej były w rolnictwie. Wraz z rozwojem cywilizacyjnym zaczęto odchodzić od myslenia, iż w przemyśle wystarczy umieć odwzorowywać od innych umiejętności. Wg ekonomistów- ekonomistów przeszłości uważali ze w przemysle o jego rozwoju decyduja surowce i zasoby i wyuczenie przez robotników ich obowiązków obowiązków zajęć. Oświata uznawana była za dobro służebne. Wg pedagogów- wychowanie i oswiata powinny służyć wartościom kultury, rozwoju samego siebie ale głównie chodzi o rozwój duchowy. Komplementarność celów oświaty (uzupełnianie się wzajemne pewnych celów oświaty): 1. oświata ma kształcić, przygotowywać do zawodu 2. uzupełnianie się celów społecznych, zawodowych i kulturowych Kapitał ludzki- zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energi ucieleśniony w każdej osobie oddzielnie i w społeczeństwie jako całości. Jest zasobem, który jest źródłem zdolności do pracy, wykonywania usług, osiągania zarobków oraz uzyskiwania bezpośredniej satysfakcji z pracy, a także pełnego uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym kraju. Cecha kapitału ludzkiego jest to, że jest częścią człowieka, jest ludzki ponieważ jest ucieleśniony w ludziach. Zasób kapitału ludzkiego można powiększyć droga inwestycji w człowieka. W Sali makroekonomicznej inwestycje w człowieka stanowia wzrost gospodarczy i polepszanie postępu technicznego. Cele edukacyjne w zakresie kształcenia i wychowania : 1. rozwijanie dzieci i młodzieży z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, rozwiju naukowo technicznym i kulturze 2. rozwinięcie sił i zdolności poznawczych uczniów 3. przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i kulturowym 4. przygotowanie uczniów do pracy zawodowej 5. wdrażanie dzieci i młodzieży do systematycznego samokształcenia 6. zapewnienie dzieciom i młodzieży wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego fizycznego etycznego Cztery fundamentalne zasady dydaktyczne preferowane przy realizacji edukacji permanentnej ( przez całe życie, edukacja nieustająca) 1. uczyc się aby wiedzieć- uczyc się po to aby lepiej rozumiec otaczający nas swiat, zdobywac wiadomości, uczyc się dla przyjemności, po to żeby zrozumiec informacje które do nas docieraja 2. uczyc się aby działać praktyczne wykorzystanie zdobytej wiedzy 3. uczyc się aby życ wspólnie- umieć rozwiązywac konflikty na drodze pokojowej 4. uczyc się aby być - umiejętność znalezienia się w zmieniającej rzeczywistości. Reformy szkolne: 1973- pierwsza, większa reforma „raport o stanie oświaty” komisja pod prowadzeniem J Szcepańskiego 1789- kolejna reforma, raport „ edukacja narodowym pieniądzem : pod przewodnictwem prof. Komusiewicza Te reformy nie weszły w życie, nie było pieniędzy na nie, środowisko nauczycieli je odrzuciło 1999- Cele reformy 1999: 1. podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa przez upowszechnienie wykształcenia średniego i ogólnokształcącego 2. wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży 3. sprzyjanie poprawie jakości edukacji rozumiane jako integralny proces wychowania i kształcenia Cechy tej reformy: wprowadzona możliwość wyboru różnych podręczników dla każdej szkoły, jest to system drożny (można powtarzać) Wyzwania edukacji: 1. Żeby politycy postrzegali edukacje nie tylko jako system szkolny 2. cywilizacja edukacyjna- kształcenie tak aby każdy umiał się posługiwać np. komputerami 3. cała sprawa zwiazana zwejściem do UE, dotrzymanie tego aby było tak jak w UE 4. dostępność do oświaty nie może być zwiazana z zamożnością rodziców 5. idea kształcenia pod kontem nie wiadomej rzeczywistości 6. rozwój i wspomaganie masowego kształcenia ustawicznego 7. negatywna selekcja nauczycieli- nauczycielami SA zupełnie przypadkowi ludzie Opieka zdrowotna Zdrowie pacjenta- stan w pełni prawidłowego funkcjonowania fizycznego, psychicznego i społecznego a nie tylko braku choroby czy też ułomności. Czynniki warunkujące stan zdrowia pacjenta 1) czynniki medyczne 2) czynniki psychologiczne 3) czynniki społeczne Ad1) to takie które wpływają na genetykę organizmu (np. choroby dziedziczne); stopień odporności organizmu; uwarunkowania biologiczne; wrodzone skłonności Ad2) postawy indywidualne wobec zdrowia jako wartości; docenianie i stosowanie zachowań prozdrowotnych Ad3) środowisko naturalne; organizacja życia społecznego; higiena w miejscach publicznych; szczepienia ochronne Pola zdrowia- styl życia 50%; - uwarunkowania biologiczne 20%; -organizacja służby zdrowia 15%; uwarunkowania społeczne 15%. Ekonomika zdrowia- zajmuje się nie tyle zdrowiem, co rynkiem opieki zdrowotnej. Przedmiotem ekonomiki zdrowia jest nie samo zdrowie ale system opieki zdrowotnej, czyli mówi się o podaży i popycie. Opieka zdrowotna- całościowy proces udzielania przez lekarzy i personel medyczny świadczeń zdrowotnych mających na celu zachowanie lub poprawę zdrowia pacjenta. Podział opieki zdrowotnej - profilaktyka - lecznictwo - rehabilitacja Czynniki wpływające na popyt na opiekę zdrowotną: 1) obecny stan zdrowia pacjenta 2) popyt jest nieprzewidywalny 3) popyt maleje gdy rosną ceny usług i środków z zakresu opieki zdrowotnej czyli ceny świadczeń zdrowotnych 4) pozacenowe bariery dostępu do usług - formalności administracyjne - ograniczenia czasowe pacjenta - lęk przed bezpośrednim kontaktem z lekarzem 5) popyt na świadczenia rośnie wraz z dochodami pacjentów oraz optymistycznymi nastawieniami dotyczącymi jakości i efektywności leczenia 6) prewencyjne czyli zapobiegawcze świadczenia Czynniki wpływające na podaż na opiekę zdrowotną: 1) ceny świadczeń zdrowotnych i kosztów usług 2) postęp technologiczny w medycynie 3) bariery administracyjne Specyfika rynku opieki zdrowotnej: 1) asymetria profesjonalnej informacji- dotyczy obszaru między pacjentem a lekarzem 2) niepewność pacjenta i lekarza co do ewentualności zachorowania pacjenta- gdy pacjent nie ma pieniędzy na pokrycie kosztów leczenia wtedy wchodzi trzecia strona, którą mogą być: - organy władzy państwowej - organy władzy samorządowej - instytucje powszechnych ubezpieczeń społecznych - prywatne firmy ubezpieczeń zdrowotnych Trzecia strona funkcjonuje na zasadzie pobierania od pacjenta regularnych płatności w zamian za refundowanie w sytuacji choroby wszystkich wydatków z nią związanych. Sprawiedliwość w opiece zdrowotnej- równa dostępność do świadczeń opieki zdrowotnej. Metody pomiaru stanu zdrowia ludności: 1) zachorowalność 2) chorobowość 3) śmiertelność 4) umieralność 5) umieralność niemowląt 6) absencja chorobowa
