Część II - Powtórka materiału z klasy 1 –średniowiecze Bizancjum

Część II - Powtórka materiału z klasy 1 –średniowiecze







Bizancjum
schizma wschodnia- podział kościoła na katolicki i prawosławny
Arabowie - islam
Karolingowie – państwo Franków
Ottonowie – początki Niemiec
Słowianie – pierwsze państwa
Spór o inwestyturę
Na dawnych terytoriach Cesarstwa Zachodniego, które upadło w 476 r., na przełomie V i VI w.
powstały barbarzyńskie państwa (założone przez germańskie plemiona), np. Ostrogotów w Italii,
Wizygotów w Hiszpanii (na Płw. Iberyjskim), Franków w Galii , Wandalów w Afryce Północnej.
Cesarstwo Wschodniorzymski / Bizantyjskie / trwało jeszcze przez 1000 lat – do zdobycia
Konstantynopola przez Turków w roku 1453r.
CESARSTWO BIZANTYJSKIE



Miasto Bizancjum wyrosło z kolonii, założonej przez Greków
W IV w. zmieniło nazwę na Konstantynopol - na cześć cesarza Konstantyna Wielkiego
(dzisiaj Istambuł lub Istambuł)
Powstanie Cesarstwa Wschodniorzymskiego = Cesarstwa Bizantyjskiego wyznacza się na 395 r.,
kiedy to cesarz Teodozjusz I Wielki podzielił Cesarstwo Rzymskie na dwie części
– Cesarstwo Zachodniorzymskie oraz Cesarstwo Wschodniorzymskie.
Po upadku Cesarstwa Zachodniego (476 r.) z najazdami barbarzyńców borykało się również Cesarstwo
Wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu, które jednak zdołało się z nimi uporać ponieważ:





rozbudowano armię i flotę
do armii przyjmowano barbarzyńskich najemników
wokół Konstantynopola zbudowano potężne mury obronne
buntowano germańskie plemiona przeciwko sobie
sprawnie ściągano podatki, które służyły przekupstwu wrogich armii i opłacaniu własnego wojska
Wschodniorzymscy cesarze uważali się za jedynych kontynuatorów Cesarstwa Rzymskiego. Twierdzili, że
istnieje ono nadal, ale bez zachodnich prowincji.
Mieszkańcy Bizancjum nazywali siebie Rzymianami, zaś swoją stolicę Konstantynopol – Nowym
Rzymem.


Konstantynopol czerpał ogromne zyski z handlu, ponieważ był usytuowany między Europą i Azją, a
także przy morskim szlaku, łączącym Morze Czarne ze Śródziemnym.
Językiem urzędowym przez długi czas była łacina, pomimo iż ludność mówiła przede wszystkim
po grecku. Greka wyparła język łaciński, co przyczyniło się to do odrębności kulturowej Cesarstwa
Bizantyjskiego.
PODBOJE
Cesarz Justynian I Wielki (VI w.) bliski był odtworzenia Cesarstwa Rzymskiego, obejmującego cały
basen Morza Śródziemnego. Bizancjum odzyskało część dawnych ziem Cesarstwa Zachodniorzymskiego:
państwo Wandalów w Afryce Północnej, część państwa Wizygotów w południowej Hiszpanii i państwo
Ostrogotów w Italii.
Italia
Hiszpania
Konstantynopol
północna Afryka
W okresie największego rozkwitu terytorialnego (550 r.) Cesarstwo Bizantyńskie miało we władaniu część
terenów byłego Cesarstwa Zachodniorzymskiego
REFORMY JUSTYNIANA I WIELKIEGO – jednego z najwybitniejszych cesarzy bizantyjskich



skodyfikował / zebrał w jeden zbiór / prawo rzymskie - Kodeks Justyniana
cesarz pragnął raz na zawsze skończyć z religią politeistyczną, dlatego nakazał zamknąć słynną
Akademię Platońską w Atenach przypominającą dawną religię pogańską
wzmacniał chrześcijaństwo – uważając, że jedność religijna (wyznawanie religii chrześcijańskiej)
wzmocni państwo.
OSIĄGNIĘCIA KULTURY BIZANTYJSKIEJ


Kodyfikacja prawa (powstał Kodeks Justyniana - zebrano w nim i uporządkowano dawne prawo
rzymskie).
Rozwój architektury - budownictwo łączyło elementy greckie, rzymskie i wschodnie;
charakterystyczne budowle z kopułami oraz kolumnami stawiano na planie krzyża greckiego,
czyli równoramiennego, kościół Mądrości Bożej (Hagia Sophia)

Rozwój

sceny biblijne; mozaiki- kolorowe obrazy układane z małych kostek marmuru lub kawałków
szkła, freski); styl bizantyjski powstał z połączenia wzorców greckich, rzymskich i wschodnich.
Rozwój techniki - stosowanie w walkach morskich nowego rodzaju broni - ognia
sztuki - ikony- obrazy sakralne wyobrażające postacie świętych, sceny z ich życia,
greckiego; w skład mieszanki, wystrzeliwanej z miotaczy ognia, wchodziła m.in. siarka i ropa
naftowa.
Kościół Mądrości Bożej (Hagia Sophia) w Konstantynopolu – po zdobyciu miasta Turcy przekształcili
kościół w meczet – dobudowali minarety – wysokie wieże.
Ikona
Mozaika
SCHIZMA WSCHODNIA – czyli rozłam chrześcijaństwa
Na terenach nowo powstałych państw w Europie wzrosła pozycja Kościoła – a zwłaszcza autorytet
papieża (biskupa Rzymu, zwierzchnika Kościoła rzymskiego), który decydował o sprawach
kościelnych.
W Cesarstwie Bizantyjskim największym autorytetem cieszył się patriarcha (biskup Konstantynopola,
zwierzchnik Kościoła bizantyjskiego), jednak o większości spraw kościelnych decydował bizantyjski cesarz.
Bizantyjscy duchowni nie chcieli dopuścić do prymatu (zwierzchnictwa) papieży w świecie
chrześcijańskim, co doprowadziło do schizmy wschodniej w 1054 r.
Schizma wschodnia to rozłam w chrześcijaństwie na:
kościół katolicki (zachodni) z językiem łacińskim
 kościół prawosławny (wschodni) z językiem greckim – świątynia to cerkiew

SKUTKI
* zlikwidowanie chrześcijańskiej jedności, osłabienie wspólnoty religijnej, wrogość
* pogłębianie się różnic wyznaniowych i obrzędowych
ARABOWIE I ISLAM
W VII w. Arabowie, podzieleni na liczne plemiona, zamieszkiwali Półwysep Arabski (dużą jego część
zajmują pustynie).
Część z nich, nazywana Beduinami („ludźmi pustyni ), prowadziła koczowniczy tryb życia. Arabowie
zajmowali się przede wszystkim pasterstwem i handlem, wyznawali politeizm.
Przez Płw. Arabski przebiegały szlaki handlowe między Wschodem i Zachodem oraz Północą i Południem.
W miejscach bogatych w wodę oraz roślinność zatrzymywały się karawany - tam powstawały miasta,
np. Mekka.
Kontakty z wyznawcami religii monoteistycznych sprawiły, że Mahomet, kupiec pochodzący z
Mekki, zaczął głosić wiarę w jednego Boga – Allacha (Allaha). Nową religię monoteistyczną nazwano
islamem, co po arabsku oznacza „całkowite poddanie się woli Boga .
Jej wyznawcy muzułmanie, nazywani są również mahometanami.
Mahomet uznał się za proroka (człowieka, przez którego Bóg objawił ludziom swą wolę) Allacha.
Jego nauki wzbudzały niechęć wśród mieszkańców Mekki, dlatego Mahomet w 622 r. uciekł do Medyny,
gdzie zdobył popularność. Został władcą całej Arabii - podporządkował sobie wszystkie plemiona
arabskie.
Ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny wyznacza powstanie islamu oraz początek ery muzułmańskiej
(622 r. jest pierwszym rokiem muzułmańskiego kalendarza).
Koran – to święta księga islamu, gdzie są spisane nauki Mahometa
Meczet to dom modlitwy muzułmanów. Najważniejszą islamską świątynią jest Kaaba w Mekce.
W islamie nie można malować i rzeźbić Boga, ludzi oraz zwierząt w miejscach kultu, dlatego
charakterystycznym elementem sztuki są arabeski (motywy geometryczne lub roślinne). To one
przyczyniły się do powstania pisma arabskiego.
ZASADY ISLAMU
Aby osiągnąć raj, muzułmanin musi żyć zgodnie z pięcioma zasadami (filarami).
1 – modlitwa
2 – jałmużna
3 – post
4 – pielgrzymka
5 – wyznanie wiary
PODBOJE
Dzieło Mahometa kontynuowali jego następcy – kalifowie, którzy pełnili władzę religijną, polityczną i
wojskową w rządzonych przez siebie państwach, czyli kalifatach.
Islam rozprzestrzeniał się dzięki świętej wojnie, dżihad , którą muzułmanie prowadzili z niewiernymi.
Mahometanie wierzyli, iż śmierć za islam zapewnia raj.
Między VII i IX w. stworzyli imperium arabskie, rozciągające się od Indii i Chin po Płw. Iberyjski
Arabowie nakładali na „niewiernych (podbitą ludność, która nie przeszła na islam) specjalny podatek
zwany haraczem . Ekspansję Arabów w Europie powstrzymał Karol Młot, dowódca Franków, w bitwie
pod Poitiers w 732 r.
OSIĄGNIĘCIA ARABÓW
 Rozwój literatury (Baśnie tysiąca i jednej nocy – stąd pochodzą opowieści o Ali Babie i 40
rozbójnikach, Sindbadzie Żeglarzu i lampie Aladyna).



Rozwój architektury – np. meczety wraz z minaretami, czyli wieżami, z których islamscy
duchowni wzywają wiernych na modlitwę
Rozwój matematyki (przejęli z Indii system dziesiętny i cyfry, zwane arabskimi; wynaleźli zero;
dzięki nim rozwinęła się arytmetyka i algebra; słowa algebra , cyfra i zero pochodzą z języka
arabskiego).
Rozwój medycyny np. rozwój chirurgii, stosowanie gipsu.
SYMBOL ISLAMU
KAROLINGOWIE
W V w. Frankowie podbili rzymską Galię - tereny dzisiejszej Francji. W 496 r. Chlodwig, król Franków z
dynastii Merowingów, przyjął chrzest. Za ostatnich władców z dynastii Merowingów władzę w ich
imieniu sprawowali urzędnicy, zwani majordomami. Urząd ten przywłaszczył sobie ród Karolingów. Z
niego wywodził się Karol Młot, który w bitwie pod Poitiers w 732 r. pokonał muzułmańską armię, co
zatrzymało arabską ekspansję w Europie Zachodniej.
W VII w. syn Karola Młota, Pepin Krótki, zdetronizował (pozbawił tronu) władcę z dynastii
Merowingów i sam koronował się na króla – zapoczątkował w Państwie Franków dynastię
Karolingów. Zdobył środkową część Półwyspu Apenińskiego (środkową Italię), którą przekazał
papieżowi w bezpośrednie władanie. W taki oto sposób Pepin Mały przyczynił się do powstania Państwa
Kościelnego ze stolicą w Rzymie. Istniało ono od 755 r. do 1870 r. Jego spadkobiercą jest dzisiaj Watykan
(powstał w 1928 r.).
Karol Wielki
Królestwo Franków stało się imperium za panowania Karola Wielkiego, najwybitniejszego władcy z
dynastii Karolingów (od jego imienia pochodzi słowo król ).
Za jego rządów królestwo Franków stało się imperium, obejmującym tereny od Morza Północnego do
Adriatyku, od rzeki Ebro w Hiszpanii do Łaby i Dunaju.
REFORMY KAROLA WIELKIEGO:






powiększył armię
państwo podzielił na okręgi administracyjne: hrabstwa i marchie
zniósł urząd majordoma - jego kompetencje rozdzielił między nowych urzędników
wprowadził nową monetę – srebrnego denara
ujednolicił miary i wagi w celu usprawnienia poboru danin i wymiany handlowej
blisko współpracował z Kościołem („sojusz tronu i ołtarza )
renesans karoliński:


zakładał liczne szkoły dla poddanych
ustalono zasady średniowiecznej pisowni łacińskiej i ujednolicono kształt liter w alfabecie
– pismo to było staranniejsze, bardziej czytelne i nazywamy je minuskułą karolińską
 dbał o rozwój kultury i sztuki dążył do odrodzenia tradycji antycznej (przepisywano różne dzieła
starożytne).
Karol Wielki pragnął odnowić (wskrzesić) Cesarstwo Rzymskie. W 800 r. papież koronował go na cesarza
rzymskiego. Oznaczało to, iż papież uznał go za kontynuatora tradycji Cesarstwa Rzymskiego, obrońcę
Kościoła i papieża oraz za najważniejszego władcę w chrześcijańskiej Europie.
Syn Karola Wielkiego, Ludwik Pobożny, nie utrzymał jedności państwa. W wyniku
Verdun w 843 r. państwo podzielono pomiędzy 3 wnuków Karola Wielkiego:
Karol Łysy – tereny dzisiejszej Francji
Lotar - objął część między Mozą a Renem i tereny w Italii
Ludwik Niemiecki - objął część na wschód od Renu po Łabę – dzisiejsze Niemcy
traktatu w
OTTONOWIE – początki Niemiec
We wschodniej części państwa Franków (Niemcy) władza Karolingów słabła na rzecz lokalnych książąt Saksonii, Frankonii, Szwabii, Bawarii.
Po wymarciu dynastii Karolingów (na początku X wieku) Niemcy podzieliły się na kilka księstw. Autorytet
władców niemieckich odbudował panujący Henryk z dynastii saskiej. Królowie z tej dynastii starali się
podbić Słowian połabskich i nawrócić na wiarę chrześcijańską. Usiłowali również podporządkować sobie
inne księstwa niemieckie.
Najwybitniejszym władcą niemieckim z dynastii saskiej był Otton I.
W 962 r. koronował się na cesarza. Datę 962 r. uważa się za początek I Rzeszy Niemieckiej, która
przestała istnieć na początku XIX wieku (1806 r.).Pokonał Węgrów w 955r., w bitwie na Lechowym Polu.
Wnuk Ottona I , Otton III chciał stworzyć uniwersalną (powszechną) monarchię chrześcijańską.
W 1000r. przyjechał do Polski, na zjazd gnieźnieński, na zaproszenie Bolesława Chrobrego.
Rzym, Galia, Germania, Słowiańszczyzna
SŁOWIANIE
Pierwsze pewne wzmianki o Słowianach pochodzą z VI w. Ich pierwotną siedzibą były zapewne tereny
dzisiejszej Ukrainy. W V w. doszło do tzw. wędrówki ludów, podczas której utrwalił się ostateczny podział
Słowian na trzy grupy.

zachodni np. Polacy, Czesi, Słowacy
 wschodni np. Rusini (Rosjanie Białorusini, Ukraińcy)
 południowi np. Serbowie, Chorwaci, Słoweńcy, Bułgarzy
Pierwsze państwa słowiańskie:
 Państwo Samona – w VII w. Słowianie mieli dobrze rozwinięte rolnictwo, rzemiosło i
organizację plemienną. W tym okresie powstało pierwsze słowiańskie państwo z ośrodkiem na
Morawach. Stworzył je frankijski kupiec – Samon. Po jego śmierci państwo się rozpadło.
 Państwo Wielkomorawskie – powstało w IXw., objęło swym zasięgiem Morawy, Słowację,
Czechy, Panonię i Małopolskę (państwo Wiślan). Aby uniknąć uzależnienia od Niemiec,
morawski władca w 863 r. zaprosił bizantyjskich misjonarzy – Cyryla i Metodego.
Ich zasługi dla Państwa Wielkomorawskiego są nieocenione:
 opracowali alfabet słowiański (głagolicę)
 stworzyli podstawy słowiańskiego języka literackiego (język staro-cerkiewno-słowiański)
 wprowadzili liturgię w języku słowiańskim
 alfabet słowiański został udoskonalony przez uczniów Cyryla i nazwany cyrylicą.
W Xw.,w wyniku najazdu Węgrów rozpadło się Państwo Wielkomorawskie. Na jego gruzach powstały:
Czechy (rządzone przez dynastię Przemyślidów) i Węgry (rządzone przez dynastię Arpadów).
 Ruś Kijowska
Na obszarach Słowiańszczyzny wschodniej istniały w IX wieku dwa państwa: Nowogród na północy i
Kijów na południu.
Pod koniec IX wieku państwa te połączyły się i powstało duże państwo ruskie - Ruś Kijowska ze stolicą
w Kijowie. Państwem rządziła dynastia Rurykowiczów.
Ruś Kijowska utrzymywała ożywione kontakty handlowe z Bizancjum. Bliskie stosunki z Bizancjum
(Konstantynopolem) przyczyniły się do szerzenia w państwie ruskim wiary chrześcijańskiej. Stamtąd też
książę kijowski Włodzimierz Wielki przyjął chrzest w 988 roku. Na Rusi wprowadzono cyrylicę i pisano
kroniki zwane latopisami i inne księgi w języku słowiańskim.
SPÓR O INWESTYTURĘ – spór między cesarzem niemieckim Henrykiem IV, a papieżem Grzegorzem
VII o mianowanie biskupów- XI – XIIw.
Spór ten w istocie dotyczył przywództwa w ówczesnym świecie chrześcijańskim.
 Grzegorz VII rzuca klątwę na cesarza Henryka IV
 cesarz ukorzył się przed papieżem w mieście Canossa 1077r./ po odzyskaniu władzy pozbawił
Grzegorza VII tronu papieskiego /
 spór trwał do roku 1122, kiedy to następcy Henryka IV i Grzegorza VII zawarli porozumienie
zwane konkordatem wormackim / inwestytury biskupów miał dokonywać papież /