3.1. Badania dotyczące poszczególnych komponentów środowiska

advertisement
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
3
OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA
3.1. Badania dotyczące poszczególnych komponentów środowiska
Na terenie Kielc badania monitoringowe stanu poszczególnych komponentów środowiska
prowadzą różne instytucje, w różnych terminach i z różną częstotliwością.
1. W zakresie badania jakości powietrza Kielc funkcjonują 4 stacje monitoringowe. Dokonują
one pomiarów i rejestracji 5 podstawowych parametrów niezbędnych do oceny stanu czystości
powietrza, tj. dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, benzenu, ołowiu, i pyłu
zawieszonego. Jedną stację w pełni zautomatyzowaną prowadzi Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska (WIOŚ). Koszty funkcjonowania stacji i pracowania materiałów
pokrywa WIOŚ z własnego budżetu. Trzy stacje starszego typu oraz 19 punktów pomiaru
opadu pyłu prowadzi Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (WSSE)  pokrywając
koszty pomiarów i ich oprogramowania ze środków własnego budżetu.
2. W zakresie badania stanu czystości wód powierzchniowych badania monitoringowe na ujściu
rz. Silnicy prowadzi WIOŚ, w pełnym zakresie badań jak dla monitoringu regionalnego.
Koszty ponoszą wspólnie WIOŚ i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej (WFOŚiGW). Badania wody pod kątem przydatności do celów rekreacyjnych
(kąpielowych) przeprowadza WSSE, z reguły na początku sezonu letniego przed
uruchomieniem kąpielisk oraz kilkakrotne wyrywkowe badania kontrolne wtrakcie sezonu
letniego. Koszty badania pokrywane są ze środków budżetowych stacji WSSE. Najbardziej
rozbudowany jest monitoring wód podziemnych. Na terenie miasta funkcjonuje 5 punktów
sieci regionalnej monitoringu jakości zwykłych wód podziemnych. Badania jakości wody
prowadzone są przez PIG na zlecenie WIOŚ i finansowane przez WFOŚiGW.
W ramach monitoringu lokalnego - osłonowego komunalnych ujęć wody funkcjonują
22 punkty pomiarowe, w których częstotliwość badań wynosi 12 w ciągu roku, a zakres
analityczny obejmuje 34 parametry. Monitoring ten realizowany jest przez PIG oraz
Wodociągi Kieleckie. Finansowany jest ze środków Wodociągów Kieleckich.
Również w ramach monitoringu lokalnego funkcjonuje sieć monitoringu ostrzegawczego na
obszarach naruszonych standardów środowiska gruntowo-wodnego. Istnieje 36 obiektów, dla
których ustanowiono łącznie 258 punktów monitoringowych objętych badaniami. Pomiary
i badania wykonywane są w różnym zakresie oznaczeń i z różną częstotliwością. Koszt badań
finansowany jest przez jednostki, których działalność spowodowała lokalne zanieczyszczenie
środowiska gruntowo-wodnego lub stanowi potencjalne zagrożenie dla tego środowiska.
3. Monitoring gleb prowadzony jest jako fragment monitoringu regionalnego. Stopień
zakwaszenia gleb oraz zasobność gleb w makro- i mikroelementy analizowany jest
w badaniach prowadzonych przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą. W 1999 r.
jednostka ta pobrała i zbadała na terenie miasta 1474 próbki gleby. Badania finansowane były
ze środków budżetu jednostki wspomagane środkami WFOŚiGW.
Badania w zakresie skażenia gleb metalami ciężkimi przeprowadzał WIOŚ głównie przy
trasach kolejowych i drogowych oraz w ogrodach działkowych położnych przy trasach
o dużej intensywności ruchu. Koszty badań pokrywał WIOŚ z własnego budżetu.
W tym samym okresie Instytut Geografii Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP)
przeprowadził badana gleb na wybranych terenach miasta. Do badań pobrano łącznie 60 prób,
z ogrodów działkowych 25 prób, z terenów rolniczych 9 prób, z gruntów osiedlowych 8 prób,
z terenów przyległych do tras komunikacyjnych 10 prób oraz 8 prób z terenów zieleni
miejskiej.
W próbach oznaczano zawartość metali ciężkich: kadmu, ołowiu i cynku. Ponadto w ramach
tego samego cyklu badań pobrano 17 prób glebowych z poboczy dróg, ogrodów działkowych,
40
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
terenów osiedlowych, do badań na zawartość substancji ropopochodnych. Badania
prowadzone przez Instytut Geografii finansował Urząd Miasta.
Z uwagi na długi okres procesów zmian stanu gleby - seria badań gleb przeprowadzana jest
z reguły, co 4 lata.
Badania gleb - głównie w trybie interwencyjnym przeprowadza również WSSE w związku
z podejrzeniem skażenia gleby substancjami niebezpiecznymi dla życia i zdrowia ludzkiego.
4. Monitorowanie hałasu komunikacyjnego realizowane jest cyklicznie w odstępach kilkuletnich.
W oparciu o wyniki pomiarów sporządzany jest plan akustyczny miasta. Pierwszy cykl
pomiarów został przeprowadzony w roku 1993 przez Biuro Usług Ekologicznych w Krakowie
i finansowany był ze środków budżetu miasta. Ponownie cykl pomiarów przeprowadzono
w roku 1999 na 122 stanowiskach pomiarowych. Wyniki pomiarów przedstawiono w formie
aktualnej mapy akustycznej miasta. Pomiary i ich opracowanie wykonał WIOŚ ze środków
własnego budżetu. Pomiary jednostkowe wykonywane są corocznie, głównie w trybie
interwencyjnym. Pomiary takie przeprowadzają WSSE i WIOŚ - czynności te wykonywane są
w ramach statutowych obowiązków tych jednostek.
5. Obok pomiarów i badań prowadzonych wg zasad obowiązujących w systemie państwowego
monitoringu środowiska, na terenie miasta wykonywane są inne pomiary i badania możliwe
do wykorzystania przy ocenie stanu środowiska, zagrożeniach i uciążliwościach. Do badań
takich należą:
 badania natężenia pół elektromagnetycznych wytwarzanych przez urządzenia emitujące
promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące - wykonywane przez jednostki
specjalistyczne i finansowe ze środków właściciela lub użytkownika urządzenia,
 pomiary i badania stanu czystości rzek i cieków, zagrożenia powodzią i inne zagadnienia
związane ze stanem wód powierzchniowych miasta. W okresie lat 19982002 na wodach
powierzchniowych płynących i stojących na terenie Kielc wykonano łącznie
236 pomiarów, a ich analiza pozwoliła na opracowanie częstotliwości występowania
w tych wodach stanów odpowiadających poszczególnym klasom czystości. Badania te
prowadzi Kieleckie Towarzystwo Naukowe zrzeszające naukowców z kieleckich uczelni,
finansowane są one ze środków Urzędu Miasta.
W tym samym lub podobnym trybie prowadzone są pomiary, badania, oceny
i opracowania mające charakter fragmentaryczny-przyczynkowy.
Przedstawione badania tylko w części są koordynowane przez władze miejskie - dotyczy to
głównie zadań realizowanych na zlecenie UM. Do oceny stanu środowiska miasta wykorzystywane
są również wyniki badań i pomiarów wykonywanych poza jego granicami – w ramach monitoringu
krajowego, regionalnego i lokalnego, głównie na terenach tzw. Białego Zagłębia oraz na terenach
bezpośrednio przyległych do granic miasta.
Odrębną grupą wiedzy o stanie środowiska są materiały Głównego Urzędu Statystycznego,
opracowania resortowe, raporty i oceny stanu środowiska sporządzane dla województwa lub jego
fragmentów, decyzje administracyjne i inne dokumenty precyzujące prawa i obowiązki
użytkowników korzystających gospodarczo ze środowiska. Do opracowania wykorzystano wyniki
badań z wielolecia, a w przypadku braku ciągłości takich badań, przyjęto najbardziej aktualne głównie z roku 2002.
41
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
3.2. Ocena poszczególnych komponentów środowiska
3.2.1. Stan czystości powietrza
Źródłem zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego na terenie miasta są przede
wszystkim: zakłady energetyki zawodowej, lokalne kotłownie i paleniska indywidualne, transport
lokalny oraz zakłady przemysłowe. Emisja z zakładów energetyki cieplnej oraz zakładów
przemysłowych mających główne znaczenie dla ilości wprowadzanych do powietrza
zanieczyszczeń objęta jest ewidencją i kontrolą. W ewidencji i wykazach Urzędu
Marszałkowskiego znajduje się ponad 100 jednostek zlokalizowanych na terenie miasta mających
wydane pozwolenia na wprowadzanie substancji do atmosfery. Należą do nich zarówno zakłady
będące źródłem emisji wysokiej, jak i niskiej. Ponadto w bazie danych ATMO32 2000 Urzędu
Miasta znajdują się informacje o ok. 600 źródłach emisji niskiej. Należy jednak zwrócić uwagę, że
w związku z obecnie szybko następującymi zmianami w działalności przedsiębiorstw znaczna
część tych danych może być już nieaktualna i wymaga weryfikacji. Wielkość emisji pochodząca
z transportu komunikacyjnego nie jest obecnie kontrolowana i jest relatywnie trudna do
zbilansowania (emisja rozproszona liniowa).
3.2.1.1. Emisja z procesów energetycznego spalania paliw i z procesów technologicznych
Wielkość emisji pyłów i gazów w 2002 roku z zakładów zlokalizowanych na terenie miasta
i objętych sprawozdawczością statystyczną przedstawia tabela 3.1.
Tab. 3.1.
Emisja gazów i pyłów w mieście Kielce w 2002 r. na tle województwa
świętokrzyskiego i Polski
Lokalizacja
Emisja pyłów
[tys. Mg]
SO2
1
2
3
4
5
6
0,991
6,313
140,3
1,602
44,2
926,4
0,584
19,6
344,5
0,893
10,8
324,4
293,032
10 820,3
207 033,8
miasto Kielce
województwo świętokrzyskie
Polska
Emisja gazów [tys. Mg]
NOx
CO
CO2
Źródło: „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2002”, IOŚ, WIOŚ 2003
Głównymi źródłami zorganizowanej emisji zanieczyszczeń do powietrza są zakłady
energetyki cieplnej: Elektrociepłownia Kielce, kotłownie Kieleckiej Spółdzielni Mieszkaniowej
(przy ul. Szczecińskiej i Żniwnej) oraz kotłownie Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej
(szczególnie przy ul. Hauke Bosaka i Zapomnianej). Wielkość emisji z tych źródeł w roku 2002
przedstawia tab. 3.2
Tab. 3.2.
Główne źródła zorganizowanej emisji na terenie miasta Kielce
Zakład
Wielkość emisji w 2002 roku w odniesieniu do łącznej emisji z terenu miasta
Pył
SO2
NO2
CO
CO2
Mg
%
Mg
%
Mg
%
Mg
%
Mg
%
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Elektrociepłownia Kielce
KSM
MPEC (kotłownie ul. Hauke
Bosaka 2a i ul. Zapomniana 8)
Łącznie w/w zakłady
451,9
209,8
45,6
21,2
939,8
177,6
58,7
11,1
329,5
74,7
56,4
12,8
309,1
186,7
34,6
20,9
185766
39228
63,4
13,4
51,6
5,2
127,6
8,0
40,5
6,9
99,0
11,1
26710
9,1
713,3
72,0
1245,0
77,8
444,7
76,1
594,8
66,6
251704
85,9
Źródło: materiały uzyskane z zakładów
Z przedstawionych powyżej danych widać, że te trzy przedsiębiorstwa emitują ponad 70%
wprowadzanych do atmosfery i ewidencjonowanych zanieczyszczeń (z wyjątkiem tlenku węgla,
42
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
w odniesieniu, do którego łączny udział w emisji wynosi niecałe 67%). Pozostała emisja pochodzi
z lokalnych kotłowni oraz zakładów przemysłowych.
3.2.1.2. Emisja komunikacyjna
Wielkość emisji do powietrza atmosferycznego zanieczyszczeń komunikacyjnych na terenie
Kielc nie jest obecnie dokładnie rozpoznana. Należy jednak sądzić, że stanowi ona znaczny udział
w ogólnej ilości wprowadzanych do atmosfery zanieczyszczeń, a w szczególności tlenku
i dwutlenku węgla, tlenków azotu, węglowodorów oraz pyłów, zawierających metale ciężkie
(Pb, Cd, Ni, Cu).
Największa emisja zanieczyszczeń ma miejsce w godzinach szczytu w centrum miasta, gdzie
ruch samochodowy jest największy i jednocześnie najwolniejszy, oraz wiąże się z częstym
zatrzymywaniem i ruszaniem pojazdów.
Należy zaznaczyć, że częściowo pomocną w ocenie wielkości emisji zanieczyszczeń z tego
źródła może być prowadzona ewidencja przedsiębiorstw zobowiązanych do uiszczania opłat za
gazy lub pyły wprowadzane do powietrza z procesów spalania paliw w silnikach spalinowych.
3.2.1.3. Emisja niska
Poza emisją przemysłową i komunikacyjną, znaczący wpływ na jakość powietrza
atmosferycznego na terenie miasta ma emisja niska, pochodząca z małych lokalnych kotłowni
węglowych i indywidualnych palenisk domowych. Dotyczy to szczególnie terenów, do których nie
dociera ogólna sieć ciepłownicza, zlokalizowanych zarówno w centrum miasta, jak i na jego
obrzeżach. Jest ona szczególnie uciążliwa ze względu na stosowanie przez indywidualnych
użytkowników słabych jakościowo, tanich źródeł energii (węgiel kamienny o dużej zawartości
siarki, odpady). Dlatego konieczne jest prowadzenie działań mających na celu eliminację tych
źródeł energii cieplnej, zarówno poprzez ich stopniową likwidację, podłączanie do ogólnej sieci
ciepłowniczej, jak i modernizację.
Celem przeciwdziałania niekorzystnym oddziaływaniom emisji ze źródeł spalania, powstał Master
Plan Ciepłownictwa Miasta Kielce, sporządzony w 1997 r. przez Politechnikę Świętokrzyską.
Master Plan Ciepłownictwa zawiera:
- opis i ocenę funkcjonowania systemu ciepłowniczego w Kielcach,
- prognozy dotyczące zapotrzebowania na energię cieplną w mieście do 2010 r.
- opis działań zmierzających do poprawy rentowności działania systemu
- opis działań mogących poprawić stopień negatywnego oddziaływania na środowisko
Słowne wnioski z opracowań A2 i B:
- z punktu widzenia ochrony środowiska najkorzystniejszym rozwiązaniem dla miasta byłaby
stopniowa likwidacja kotłowni lokalnych, rozbudowa sieci cieplnych opartych na ciepłowniach
wyposażonych w urządzenia ochronne oraz modernizacja lokalnych kotłowni węglowych na
opalane gazem lub olejem opałowym,
- potrzeba opracowania spójnej polityki energetycznej w mieście w zakresie istniejących kotłowni
lokalnych,
- rozwój sieci cieplnych, zapewniających optymalną elastyczność pracy i racjonalne obciążenie
istniejącego systemu ciepłowniczego powinien zmierzać do utworzenia połączenia
pierścieniowego, umożliwiającego podłączenie wszystkich przewidywanych kotłowni lokalnych,
- ocena ekonomiczna stwierdza zasadność realizacji wyłącznie scenariusza nr I modernizacji
systemu ciepłowniczego, zakładającego obok inwestycji w system ciepłowniczy (sieci, węzły,
odbiorcy) modernizację głównego źródła energii cieplnej dla miasta – EC Kielce – tylko w zakresie
istniejących kotłów wodnych i urządzeń ciepłowni (w zasadzie inwestycje utrzymujące na dobrym
poziomie stan istniejący).
43
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Ocenia się, że obecnie powstające zanieczyszczenia, wprowadzane w wyniku emisji niskiej do
powietrza nie są odpowiednio ewidencjonowane i monitorowane. Posiadana przez Urząd Miasta
baza danych nie jest obecnie wykorzystywana i aktualizowana.
3.2.1.4. Jakość powietrza atmosferycznego
Oceny jakości powietrza na terenie miasta dokonano w oparciu o dane uzyskane z badań
prowadzonych przez Państwowy Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach i Wojewódzką
Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Kielcach w ramach stałego monitoringu jakości powietrza.
Na terenie miasta znajdują się cztery stacje monitoringowe, w których wykonywane są pomiary
pod kątem ochrony zdrowia ludzi. W trzech z nich wykonywane są pomiary tła, jedna służy do
określania oddziaływania transportu.
Wykaz i zakres prowadzonych badań w poszczególnych stacjach przedstawia tab. 3.3.
Stacje monitoringu jakości powietrza na terenie miasta Kielce
Tab. 3. 3.
Lokalizacja stacji
1
Zakres
pomiarowy
Reprezentatywność wyników
2
3
NO2
SO2
Pb
pył zawieszony
tło
tło
tło
tło
NO2
SO2
Pb
pył zawieszony
tło
tło
tło
tło
Al. IX Wieków Kielc
benzen
NO2
SO2
CO
pył zawieszony
oddz. transportu
oddz. transportu
oddz. transportu
oddz. transportu
oddz. transportu
ul. Jagiellońska
benzen
NO2
SO2
Pb
pył zawieszony
tło
tło
tło
tło
tło
ul. Gałczyńskiego
Al. IX Wieków Kielc
Metoda pomiarów
4
manualna
manualna
manualna
manualna (pył
reflektometryczny)
manualna
manualna
manualna
manualna (pył
reflektometryczny)
manualna
automatyczna
automatyczna
automatyczna
automatyczna (PM10)
manualna
manualna
manualna
manualna
manualna (pył
reflektometryczny)
Tryb
Jednostka
prowadzenia wykonująca
pomiarów
pomiary
5
6
24 h/356 dni
24 h/356 dni
12 m. w roku
24 h/356 dni
WSSE
WSSE
WSSE
WSSE
24 h/dni robo.
24 h/dni robo.
12 m. w roku
24 h/dni robo.
WSSE
WSSE
WSSE
WSSE
24 h/1 w tyg.
ciągły
ciągły
ciągły
ciągły
WIOŚ
WIOŚ
WIOŚ
WIOŚ
WIOŚ
24 h/co 5 dni
24 h/356 dni
24 h/356 dni
12 m. w roku
24 h/356 dni
WSSE
WSSE
WSSE
WSSE
WSSE
Źródło: informacje WIOŚ Kielce
Na podstawie przeprowadzonych badań i pomiarów Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska zaktualizował wykonaną w 2001 roku przez Instytut Meteorologii i Gospodarki
Wodnej, Oddział w Krakowie, „Ocenę wstępną zanieczyszczenia (jakości) powietrza
w województwie świętokrzyskim” w wyodrębnionych strefach. Górne i dolne progi oszacowania
dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenków azotu, pyłu PM10, ołowiu, tlenku węgla, benzenu
i ozonu odniesione zostały do wartości dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu oraz
dopuszczalnych częstości ich przekraczania w roku kalendarzowym, określonych w załączniku nr 1
do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie oceny poziomów
substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87/2002, poz. 798). Górny i dolny próg oszacowania oznacza
procentową część dopuszczalnego poziomu danej substancji.
Dopuszczalne poziomy, górne i dolne progi oszacowania oraz dopuszczalne częstości ich
przekraczania zestawiono w tab. 3.4. Klasyfikację jakości powietrza na terenie miasta, dokonaną na
tej podstawie, przedstawia tab. 3.5.
44
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.4. Dopuszczalne poziomy, górne i dolne progi oszacowania oraz dopuszczalne częstości
ich przekraczania
Nazwa
substancji
Okres
uśredniania
wyników
Dopuszczalny
poziom
g/m3
1
2
3
Benzen
rok kalendarzowy
1 godzina
Dwutlenek azotu
rok kalendarzowy
dwutlenek siarki 24 godziny
Ołów
rok kalendarzowy
Ozon
8 godzin
24 godziny
Pył zawieszony
PM10
rok kalendarzowy
Tlenek węgla
8 godzin
Tlenki azotu
rok kalendarzowy
Dwutlenek siarki rok kalendarzowy
okres weget. 1.VOzon5)
31.VII
Górny próg oszacowania
Dopuszczalna
Wartość
częstość
przekroczeń
g/m3
w roku
4
Ochrona zdrowia
5
3,5
200
140
40
32
1501)
1252)
75
0,5
0,35
120
120
50
30
40
14
10 000
7 000
Ochrona roślin
403)
304)
24
3)
40
204)
12
6 000
24 0006) 18 0007)
g/m3h
g/m3h
g/m3h
Dolny próg oszacowania
Dopuszczalna
wartość
częstość
przekroczeń
g/m3
w roku
5
6
7
18 razy
3 razy
7 razy
-
2
100
26
50
0,25
20
10
5 000
18 razy
3 razy
7 razy
-
-
19,5
8
-
-
-
-
Źródło: załącznik nr 1 do rozporządzenia z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie oceny poziomów substancji
w powietrzu (Dz. U. nr 87/2002, poz. 798)
Objaśnienia:
1)
do 31.12.2004 r.
2)
od 1.01.2005 r.
3)
do 31.12.2002 r.
4)
od 1.01.2003 r.
5)
poziom dopuszczalny wyrażony jako AOT 40
6)
do 31.12.2009 r.
7)
od 1.01.2010 r.
Wynik klasyfikacji strefy miasta Kielce na podstawie wstępnej oceny jakości powietrza
Tab. 3.5.
Ocena ze względu
na ochronę roślin
Ocena ze względu na ochronę zdrowia
NO2
SO2
Pył
zawieszony
PM10
Pb
CO
C6H6
O3
NOx
SO2
O3
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
II
I
I
IIIb
IIIb
I
I
-
-
-
Strefa
1
Kielce – miasto
Źródło: „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2002”, WIOŚ 2003
Przy klasyfikacji stref, wykonanej pod kątem poziomu każdej substancji, zastosowano
następujące symbole:
klasa I – poziom substancji przekracza górny próg oszacowania;
klasa II – poziom substancji nie przekracza górnego progu oszacowania i jest wyższy od
dolnego progu oszacowania;
klasa IIIb – poziom substancji nie przekracza dolnego progu oszacowania.
45
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Na podstawie wyników pomiarów stężeń zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym
w 2002 roku dokonano rocznej oceny stanu powietrza i zaliczono strefę miasta do określonej klasy
względem poszczególnych wskaźników.
Wartości kryterialne, będące podstawą klasyfikacji stref, zestawiono w tab. 3.6. Wyniki
klasyfikacji przedstawia tab. 3.7.
Wartości kryterialne do klasyfikacji stref obowiązujące w 2002 roku pod kątem ochrony
Tab. 3.6.
zdrowia
Substancja
Okres uśredniania
wyników
pomiarów
Dopuszczalny
poziom
substancji w
powietrzu w
g/m3
Wartość
marginesu
tolerancji
w roku 2002
Dopuszczalny poziom
substancji w
powiększony o
margines tolerancji w
2002 w g/m3
Dopuszczalna
częstość
przekraczania
dopuszczalnego
poziomu
1
2
3
4
5
6
Benzen
rok kalendarzowy
5
5
10
1 godzina
200
80
280
18 razy
Dwutlenek
azotu
rok kalendarzowy
40
16
56
1 godzina
350
90
440
24 razy
Dwutlenek
siarki
24 godziny
150
0
150
3 razy
Ołów
rok kalendarzowy
0,5
0,3
0,8
Ozon
8 godzin
120
0
120
60 dni*
50
15
65
35 razy
Pył zawieszony 24 godziny
PM10
rok kalendarzowy
40
4,8
44,8
Tlenek węgla
8 godzin
10 000
6 000
16 000
* - liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, uśredniona w ciągu ostatnich 3 lat.
Tab. 3. 7. Wynik klasyfikacji strefy miasta Kielce na podstawie rocznej oceny jakości powietrza
w roku 2002 dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia
Strefa
1
Kielce – miasto
Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla
obszaru całej strefy
Pył
NO2
SO2
zawieszony
Pb
CO
C6H6
O3
PM10
Klasa ogólna
strefy
2
3
4
5
6
7
8
9
A
A
B/C
A
A
A
A
B
Źródło: „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2002”, WIOŚ 2003




Zakres działań wynikających z oceny obejmuje:
dla klasy A: utrzymanie jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie,
dla klasy B: określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń, dążenie do
osiągnięcia stężeń poniżej dopuszczalnych
dla klasy B/C: określenie potencjalnych obszarów przekroczeń dopuszczalnych wartości
powiększonych o margines tolerancji,
przeprowadzenie dodatkowych badań (obejmujących kolejny rok) w celu potwierdzenia
zaliczenia strefy do klasy C.
Na terenie miasta stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych wartości stężeń pyłu PM10.
Częstość i wielkość przekroczeń tego parametru zawiera tab. 3.8. Nie nadano jednak statusu
klasy C odnośnie tego wskaźnika, świadczącego o przekroczeniu wartości dopuszczalnych
powiększonych o margines tolerancji, ze względu na fakt wykonywania pomiarów stężenia pyłu
metodą reflektometryczną (nie normowaną) i przeliczaniu ich w celu odniesienia do normy pyłu
PM10 przy użyciu współczynników lub wzorów korekcyjnych.
46
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Z tego powodu na obszarze miasta wymagane są pomiary metodą referencyjną stężenia pyłu
PM10 w celu jednoznacznego potwierdzenia lub wykluczenia występowania przekroczeń. Obszar
potencjalnych przekroczeń wartości kryterialnych w klasie B/C oraz B na terenie Kielc leży
w kierunku zachodnim od centrum miasta (klasa B/C) oraz obejmuje część centralną, północnozachodnią i północno-wschodnią miasta. Dla pozostałych wskaźników nie stwierdzono
przekroczeń wartości kryterialnych. W przypadku potwierdzenia występowania przekroczeń
wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji konieczne będzie opracowanie dla
miasta Programu Ochrony Powietrza i podjęcie działań pozwalających na ograniczenie emisji pyłu
do atmosfery.
Sklasyfikowanie strefy miasta pod kątem stężenia ozonu jako A opiera się na pomiarach
wykonanych w stacji obserwacyjnej na Świętym Krzyżu i odniesieniu tej wartości do obszaru
całego województwa świętokrzyskiego. Na tym stanowisku liczba dni, w których przekroczona
była maksymalna zawartość ozonu wynosiła w 2002 roku 84, przy dopuszczalnej liczbie 60 takich
dni. Dopiero uśrednienie wartości pomiarów z ostatnich trzech lat dało liczbę 59 dni
z ponadnormatywnymi stężeniami ozonu w powietrzu, co pozwoliło zaliczyć wszystkie strefy
województwa (w tym miasto Kielce) do kategorii A. Widoczne jest jednak stałe zwiększanie się
liczby dni, w których odnotowuje się podwyższone stężenie tego składnika w powietrzu. Można
również przypuszczać, że na terenie miasta, gdzie warunki do powstawania ozonu są bardziej
sprzyjające, lokalnie ponadnormatywne stężenie tego gazu może występować jeszcze częściej.
Na fakt ten zwrócili uwagę również uczestnicy odbytej w październiku 2002 roku konferencji
„Kielce – Ochrona Środowiska”, uznając jako jedną z głównych zagrożeń dla miasta możliwość
nagłego pojawienia się zanieczyszczenia powietrza np. ozonem, tlenkami azotu, siarki i węgla.
Ustalenie przyczyn występowania wykazanych przekroczeń wartości kryterialnych stężeń
wymaga szczegółowych analiz studialnych, jednak za najbardziej prawdopodobne przyczyny
można uznać:
 dla obszaru przekroczeń B/C:
– pobliskie zakłady przemysłowe i ciepłownie,
– centrum miasta z intensywnym ruchem pojazdów,
 dla obszaru przekroczeń B nakładający się wpływ źródeł emisji zlokalizowanych na terenie
miasta:
– zakładów przemysłowych i ciepłowni,
– centrum miasta z intensywnym ruchem pojazdów oraz
– emisji z indywidualnego ogrzewania budynków.
Tab. 3.8. Wykaz przekroczeń wartości kryterialnych dla stężeń pyłu zawieszonego PM10 dla
stref klas B i B/C na terenie miasta
stężenia 24 godz.
liczba
liczba
przekroczeń*
przekroczeń*
D
D+MT
stężenia średnie roczne
przekroczenie
przekroczenie D
D+MT
3
µg/m
µg/m3
Kod stacji
klasa
strefy
1
2
3
4
5
6
7
B/C
B
B
25
3
42
3
-
B
1,7
-
B
1,9
-
SkKielJagiel
SkKielGalcz
SkKielIXWiek
klasa
strefy
Źródło: „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2002”, WIOŚ 2003
Objaśnienia:
* - ponad dozwoloną ilość przekroczeń; D - poziom dopuszczalny; D+MT - poziom dopuszczalny
powiększony o margines tolerancji
47
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.9.
Wielkości roczne i sezonowe opadu pyłu w 2002 roku
Lokalizacja stanowiska
pomiarowego
1
Batalionów Chłopskich 105
Olszewskiego 6
Loefflera 6
Zamość 6
Toporowskiego 33
Kasprowicza 1
Piekoszowska 138
Grunwaldzka 12
Panoramiczna 8
Radiowa 22
Żniwna 4
Stokowa 2
Spacerowa 23
Seminaryjska 18
Radostowa 9
Fabryczna 35
Sobieskiego 16
Wojska Polskiego 283
Chorzowska 199
Opad w sezonie
zimowym [g/m2]
Opad w sezonie
letnim [g/m2]
Opad roczny
[g/m2]
% wartości
odniesienia*
2
3
4
5
39,8
40,5
21,3
27,3
24,1
22,9
36,5
57,7
33,6
32,9
54,9
35,4
26,5
36,8
24,1
46,4
27,0
21,3
41,2
51,4
58,9
38,7
28,0
28,9
29,4
42,0
46,0
32,2
29,3
51,1
34,9
26,3
37,5
31,3
48,2
39,0
33,8
53,6
91,2
99,4
60,0
55,4
52,9
52,2
78,5
103,7
65,7
62,2
105,9
70,3
52,8
74,3
55,4
94,7
66,0
55,1
94,8
45,6
49,7
30,0
27,7
26,5
26,1
39,2
51,8
32,9
31,1
53,0
35,2
26,4
37,1
27,7
47,3
33,0
27,5
47,4
Źródło: Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Kielcach
*
wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002r. w sprawie wartości odniesienia dla
niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. nr 1/2003, poz. 12)
Na podstawie wielkości rocznego opadu pyłu w roku 2002 na terenie miasta (tab. 3.9)
zmierzonych na stanowiskach pomiarowych Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej
w Kielcach obliczono, że średni szacunkowy opad pyłu na terenie miasta wyniósł 73,2 g/m2.
Z odniesienia tej wartości do powierzchni miasta - 109 km2 wynika, że na teren Kielc opada
rocznie około 7979 Mg pyłu. Wartość zewidencjonowanej emisji ze źródeł zlokalizowanych na
terenie miasta wynosi 991 Mg, co stanowi zaledwie około 14,2% obliczonej wielkości opadu pyłu.
Można przypuszczać, że tak duża rozbieżność związana jest przede wszystkim z wtórnym
unoszeniem zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni terenu, szczególnie z obszarów utwardzonych
(ulice, place, chodniki). Świadczyć może również o konieczności uwzględniania w ogólnym
bilansie zanieczyszczeń wprowadzanych do atmosfery ze źródeł niezewidencjonowanych, takich
jak: ruch pojazdów, niska emisja z indywidualnego ogrzewania budynków, emisja z mniejszych
zakładów przemysłowych, jak również transgraniczne przenoszenie zanieczyszczeń z terenów
sąsiednich powiatów (szczególnie z Białego Zagłębia – m.in. Cementowni „Nowiny” w Sitkówce,
znajdującej się na krajowej liście zakładów najbardziej uciążliwych) i dużych ośrodków
przemysłowych (Śląsk, Bełchatów, Kraków).
Wskazane jest poszerzenie monitoringu powietrza atmosferycznego uwzględniającego
dotychczas tylko badania fizykochemiczne o monitoring biologiczny, zwłaszcza na obszarach
chronionych lub wypoczynkowo-rekreacyjnych. Jedną z podstawowych metod jest bioindykacja –
określanie zmian w środowisku za pomocą wskaźników biologicznych - bioindykatorów.
Wykorzystywane są w niej specyficzne reakcje na działanie czynników ograniczających na
poziomie komórkowym, reakcje fizjologiczne i biochemiczne komórek, wrażliwość gatunków
wskaźnikowych roślin i zwierząt, wrażliwość populacji i biocenozy. Badania bioindykacyjne mają
charakter kompleksowy, gdyż ocena zmian zachodzących w środowisku dokonywana jest na
48
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
podstawie równoczesnych reakcji szeregu zastosowanych bioindykatorów oraz wspomagana przez
inne metody oceny środowiska.
Bioindykatory, biowskaźniki, wskaźniki biologiczne, organizmy wskaźnikowe, gatunki roślin i
zwierząt wskazujące zróżnicowaną wrażliwość i charakterystyczną reakcję na działanie czynników
środowiska. Są to z reguły gatunki o wąskim zakresie tolerancji lub w specyficzny sposób
reagujące na działanie danej sytuacji. Zestawy gatunków bioindykacyjnych pozwalają określić np.
stan czystości wód. Specyficzna wrażliwość niektórych gatunków roślin lądowych np. sosny czy
świerka na obecność dwutlenku węgla w atmosferze, metlicy na obecność metali ciężkich w glebie,
umożliwia określenie stopnia, zasięgu i struktury zmian degradacyjnych środowiska.
Właściwości bioindykacyjne wskazują też niektóre gatunki bezkręgowców i ptaki, np. pająki,
komary, ślimaki, dżdżownice, dzięcioły. Bioindykatorami mogą być również wskaźniki
ekologiczne, populacyjne, takie jak skład gatunkowy, liczebność, zagęszczenie, produkcja
biomasy, struktura troficzna. Klasycznym przykładem bioindykatorów zanieczyszczeń atmosfery
są porosty. Ich obecność, skład gatunkowy, wygląd plechy i jej rozmiary stanowią informację o
stanie środowiska.
W 2004 r. Urząd Miasta Kielce planuje sporządzenie opracowania związanego ze wskazaniem
bioindykatorów występujących na obszarze Kielc.
3.2.1.5.Problemy i zagrożenia występujące w dziedzinie ochrony powietrza atmosferycznego
1. Transport samochodowy
Stale wzrastający ruch pojazdów samochodowych na terenie miasta, związany zarówno z ruchem
lokalnym jak i tranzytowym, stanowi coraz bardziej znaczący udział w zanieczyszczaniu
powietrza atmosferycznego.
2. Wykorzystywanie węgla jako głównego źródła energii
Głównym paliwem w sektorze gospodarki komunalnej jest węgiel o różnej jakości i różnym
stopniu zasiarczenia. Udział innych źródeł energii, znacznie mniej uciążliwych dla
środowiska: gazu, oleju opałowego, paliw alternatywnych, jest nadal niski, chociaż należy
odnotować stopniowy wzrost ich wykorzystania
3. Podwyższone wartości pyłu zawieszonego PM10 w niektórych rejonach miasta
Podwyższona wartość pyłu zawieszonego zdecydowała o zaklasyfikowaniu strefy miasta do
klasy B i konieczności przeprowadzenia dokładniejszych badań pozwalających na
jednoznaczne potwierdzenie lub wykluczenie występowania przekroczeń.
4. Możliwość nagłego pojawienia się zanieczyszczenia powietrza (ozonem, tlenkami: azotu,
siarki, węgla oraz w sytuacjach awaryjnych amoniakiem).
5. Niska emisja przy braku długofalowej polityki dotyczącej jej źródeł
Niska emisja ma decydujący wpływ na zanieczyszczenie powietrza na terenie miasta. Jej
źródłem jest spalanie węgla niskiej jakości oraz odpadów w indywidualnych gospodarstwach
domowych oraz w lokalnych kotłowniach. Na te źródła nakłada się również emisja
pochodząca z transportu samochodowego.
6. Napływ zanieczyszczeń z sąsiednich regionów
Na jakość powietrza na terenie miasta znaczny wpływ mają zanieczyszczenia emitowane na
terenie powiatu kieleckiego i sąsiadujących z nim powiatów, jak również zanieczyszczenia
pochodzące z sąsiednich regionów (Śląsk, Bełchatów, Kraków). Największym źródłem
zanieczyszczeń są Zakłady Cementowo-Wapiennicze „Nowiny” (znajdujące się na „liście 80”
najbardziej uciążliwych zakładów w kraju) oraz Zakłady Przemysłu Wapienniczego
„Trzuskawica” w Sitkówce.
49
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
7. Lokalizacja przemysłu na kierunku przeważających wiatrów
Największe emitory zanieczyszczeń w mieście, zlokalizowane są na zachód od dzielnic
mieszkaniowych (elektrociepłownia i zakłady przemysłowe).
3.2.2. Hałas i promieniowanie elektromagnetyczne
3.2.2.1. Wprowadzenie
Hałas1 jest obecnie jednym z ważniejszych czynników ujemnie wpływających na stan
środowiska oraz na komfort życia i stan zdrowia człowieka, wywołującym objawy stresu
miejskiego. Wynika to przede wszystkim z rozpowszechnienia źródeł emitujących hałas oraz faktu,
że jest on bezpośrednio odbierany przez zmysł słuchu. Podwyższona wartość hałasu, szczególnie,
jeśli występuje w miejscu zamieszkania i odpoczynku, stanowi realne zagrożenie dla zdrowia ludzi,
ich samopoczucia i komfortu życia.
Wzorcowo hałas ocenia się korzystając z metody tzw. liczb N. Polega ona na porównaniu
widma akustycznego danego hałasu z krzywymi, w przybliżeniu opisującymi wrażliwość
akustyczną ucha (głośność) wyrażoną w fonach. W praktyce stosuje się prostsze pomiary poziomu
ciśnienia akustycznego wyrażanego w dB (decybelach, bel). Większość hałasów w środowisku
charakteryzuje się zmienną wartością poziomu w czasie, dlatego do ich oceny wprowadzono kilka
wskaźników, z których najważniejszym jest poziom równoważny (ekwiwalentny) dźwięku,
uśredniający zmienne ciśnienie akustyczne w danym czasie obserwacji. W większości przypadków
właśnie ten wskaźnik używany jest do oceny jakości akustycznej środowiska.
W związku z bardzo subiektywnym odbiorem hałasu, różnicami w indywidualnych odczuciach
i skutkach jego działania, trudna jest jednoznaczna ocena jego oddziaływania na zdrowie człowieka.
Przyjmuje się, że poziom hałasu poniżej 55 dB nie powoduje skutków negatywnych, natomiast
powyżej 65 dB hałas jest uciążliwy i przy długotrwałym narażeniu może stanowić zagrożenie dla
zdrowia człowieka. Za szkodliwy uważa się hałas przekraczający 85 dB. Długotrwałe
oddziaływanie hałasu o wyższym poziomie ciśnienia akustycznego prowadzi do trwałych ubytków
słuchu. Duże znaczenie ma również czas trwania podwyższonej wartości dźwięku oraz jego źródło
(punktowe, rozproszone).
Na terenie Kielc głównymi źródłami emisji hałasu do środowiska jest transport drogowy
i kolejowy oraz przemysł. Hałas związany ze zlokalizowanym w nieznacznej odległości od granic
miasta lotniskiem w Masłowie, ze względu na nieznaczne rozmiary ruchu lotniczego został
w niniejszym opracowaniu pominięty. Należy jednak zaznaczyć, że w związku z planowanymi
działaniami zmierzającymi do rozbudowy tego portu lotniczego i wzrostu jego znaczenia
w układzie komunikacyjnym miasta i regionu, hałas pochodzący z tego źródła będzie wzrastał
i konieczne stanie się monitorowanie jego oddziaływania na zdrowie mieszkańców Kielc,
szczególnie północno-wschodnich dzielnic miasta.
3.2.2.2. Hałas komunikacyjny
1. Hałas drogowy
Hałas drogowy stanowi główne źródło zagrożeń akustycznych w środowisku. Zwiększający
się wciąż ruch uliczny, dostępność środków transportu oraz możliwość dotarcia nimi do
większości części miasta powodują stały wzrost zanieczyszczeń powietrza emisją spalin oraz
uciążliwości związanych z hałasem.
1
rozumiany jako każdy dźwięk, który w danych warunkach określany jest jako szkodliwy, uciążliwy lub
przeszkadzający, niezależnie od jego parametrów fizycznych. Ze względu na naturę procesu powstawania rozróżnia
się hałas wibracyjny lub turbulentny, ze względu na zmiany czasowe rozróżnia się hałas stacjonarny, niestacjonarny,
impulsowy i udarowy
50
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Najbardziej narażone na hałas drogowy są tereny położone przy głównych ciągach
komunikacyjnych miasta, gdzie ruch pojazdów samochodowych jest największy. Należą tu
przede wszystkim:
 ulice w ciągach dróg krajowych: nr 73 Wiśniówka-Kielce-Tarnów (ul. Radomska,
Manifestu Lipcowego, Źródłowa, Tarnowska) oraz nr 74 Piotrków Trybunalski-KielceOpatów (ul. Łódzka, Jesionowa, Świętokrzyska, Sandomierska);
 ulice łączące centrum miasta z dzielnicami mieszkalnymi – ul. Warszawska, Grunwaldzka,
Jagiellońska, Krakowska, Ściegiennego;
 ulice w centrum miasta: al. IX Wieków Kielc, Paderewskiego, Czarnowska, Żelazna,
Żytnia, Ogrodowa.
W 2000 r. na zlecenie Miejskiego Zarządu Dróg wykonano pomiary natężenia ruchu
i wielkości hałasu na skrzyżowaniach głównych ulic w Kielcach. Na wszystkich
skrzyżowaniach stwierdzono okresowe przekroczenia dopuszczalnej wartości hałasu dla
terenów w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową
mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych,
wynoszącą 65 dB (jednocześnie należy zauważyć, że większość badanych skrzyżowań
znajduje się na terenach zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, gdzie dopuszczalna
wartość hałasu w porze dziennej jest niższa i wynosi 60 dB). Wyniki tych badań przedstawia
tab. 3.10.
Tab.3.10. Wyniki pomiarów natężenia ruchu i hałasu na głównych skrzyżowaniach ulic
w Kielcach
Lokalizacja skrzyżowania
1
Całkowite natężenie ruchu
na skrzyżowaniu w godzinach
szczytu [pojazdów/godzinę]
2
Szczyt poranny
Tarnowska – Wrzosowa
Szczyt popołudniowy
Szczyt poranny
Tarnowska – Bohaterów Warszawy
Szczyt popołudniowy
Szczyt poranny
Manifestu Lipcowego – Sandomierska
Szczyt popołudniowy
Szczyt poranny
Manifestu Lipcowego –
Świętokrzyska
Szczyt popołudniowy
Szczyt poranny
Seminaryjska – Jana Pawła II
Szczyt popołudniowy
Szczyt poranny
Warszawska – al. IX Wieków Kielc
Szczyt popołudniowy
Szczyt poranny
Warszawska – Świętokrzyska –
Jesionowa
Szczyt popołudniowy
Szczyt poranny
Armii Krajowej – Żelazna – Żytnia
Szczyt popołudniowy
Szczyt poranny
Zagnańska – Łódzka
Szczyt popołudniowy
Równoważny poziom dźwięku
LAeq w pobliżu skrzyżowania
[dB]
3
4
2 328
2 412
3 718
4 207
4 241
5 590
2 743
2 816
3 287
3 350
3 474
3 537
3 049
3 385
3 421
2 412
3 142
3 611
68,2 – 72,1
61,5 – 74,4
60,4 – 72,6
70,4 – 70,6
60,2 – 71,7
67,1 – 70,4
60,1 – 71,8
65,2 – 71,7
68,8 – 70,3
Źródło: „Badania natężenia ruchu i opracowanie wyników na skrzyżowaniach ulic w Kielcach.
Część II”, PROEKO, październik 2000 r.
W lutym 2000r. WIOŚ w Kielcach opracował „Plan akustyczny dla miasta Kielc” na
podstawie wykonanych na przełomie czerwca i lipca 1999 r. pomiarów komunikacyjnego
hałasu drogowego w 122 punktach pomiarowych zlokalizowanych na terenie miasta. Badania
obejmowały pomiary hałasu komunikacyjnego w porze dziennej, z równoczesnym pomiarem
natężenia ruchu pojazdów.
Udział poszczególnych grup pojazdów w ogólnym strumieniu pojazdów oraz średnie
natężenie ruchu pojazdów na badanych odcinkach ulic przedstawia tab. 3.11.
51
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.11. Natężenie ruchu pojazdów na badanych odcinkach ulic
Rodzaj pojazdu
Rodzaj parametru
1
Ilość pojazdów
% ogólnej liczby
pojazdów
ciężkie
lekkie
ciężkie z
przyczepą
Średnie
natężenie
udział
ruchu
pojazdów
[poj/h]
ciężkich [%]
autobusy
Pojazdów
ogółem
6
7
8
133 256
1 092
7,8
2
3
4
5
122 862
6 398
788
3 208
92,2
4,8
0,6
2,4
Źródło: „Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce – plan akustyczny 1999 r.”, WIOŚ
Kielce, luty 2000 r.
Na podstawie pomiarów hałasu tylko w jednym punkcie pomiarowym stwierdzono poziom
dźwięku niższy od wartości dopuszczalnej. Największy równoważny poziom hałasu
stwierdzono na 27 badanych odcinkach ulic. Były to głównie odcinki ulic miejskich
przenoszące ruch tranzytowy oraz odcinki dróg wylotowych w kierunku Warszawy, Krakowa,
Tarnowa, Lublina i Łodzi (ul. Jagiellońska, Jesionowa, Krakowska, Łódzka, Manifestu
Lipcowego, Ogrodowa, Sandomierska, Seminaryjska, Ściegiennego, Świętokrzyska,
Tarnowska, Źródłowa). Przeciętny poziom hałasu na ulicach Kielc wynosił 71,8 dB. Ilościowy
udział odcinków pomiarowych w poszczególnych przedziałach wartości hałasu przedstawia
tab. 3.12.
Tab. 3.12. Ilościowy udział odcinków pomiarowych w poszczególnych przedziałach
wartości hałasu (1999 r.)
Zakres równoważnego
poziomu dźwięku LAeq
50,1 – 55,0
55,1 – 60,0
60,1 – 65,0
65,1 – 70,0
70,1 – 75,0
>75,1
1
2
3
4
5
6
7
0
1
5
18
71
27
0
0,8
4,1
14,8
58,2
22,1
Ilość odcinków
pomiarowych
% ogólnej liczby
odcinków pomiarowych
Źródło: „Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce – plan akustyczny 1999 r.”,
WIOŚ Kielce, luty 2000 r.
Dla terenu miasta wyznaczono również wskaźnik „W” wskazujący procentowy stosunek
długości tras komunikacyjnych Kielc o danym poziomie hałasu do łącznej długości
wszystkich ulic, na których wykonano pomiary. Obliczone wartości tego wskaźnika
przedstawia tabela 3.13.
Tab. 3.13. Wartość wskaźnika „W” dla terenu miasta
Zakres równoważnego
poziomu dźwięku LAeq
50,1 – 55,0
55,1 – 60,0
60,1 – 65,0
65,1 – 70,0
70,1 – 75,0
>75,1
1
2
3
4
5
6
7
Długość ulic [km]
0
0,60
5,30
13,62
48,22
24,80
Wskaźnik „W” [%]
0
0,65
5,73
14,72
52,10
26,80
Źródło: „Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce – plan akustyczny 1999 r.”,
WIOŚ Kielce, luty 2000 r.
Plan akustyczny Kielc sporządzony na podstawie wykonanych pomiarów przedstawia rys. 3.1.
52
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Rys. 3.1. Plan akustyczny miasta Kielc (Źródło: Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego.
Kielce – plan akustyczny 1999 r.”, WIOŚ Kielce, luty 2000 r.)
53
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Na terenie Kielc znajdują się obecnie trzy stałe punkty monitorujące hałas drogowy na
drogach krajowych:
 na drodze nr 73 (Wiśniówka-Kielce-Tarnów) przy ulicy Tarnowskiej,
 na drodze nr 74 (Piotrków Trybunalski-Kielce-Opatów) przy ulicy 1-Maja oraz Jesionowej.
Badania monitoringowe na drodze nr 73 wykonywane są od roku 2003. W marcu w punkcie
na ul. Tarnowskiej stwierdzono równoważne wartości poziomu dźwięku dla pory dziennej
76,1 dB (1 m od skraju jezdni) oraz 68,9 dB (przy linii zabudowy). Wyniki pomiarów
prowadzonych na drodze nr 74 w granicach miasta w ostatnich latach przedstawia tab. 3.14.
Również te pomiary pokazują wyraźne przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu
związanego z ruchem drogowym na terenie miasta.
Tab. 3.14. Wyniki pomiarów hałasu wykonanych w latach 20002003 w rejonie drogi
krajowej nr 74 na terenie miasta
Poziom dźwięku w dB
(w bezpośrednim sąsiedztwie drogi)
2001
2002
2003
Punkt pomiarowy
Długość
odcinka
[km]
2000
1
2
3
4
5
6
ul. Jesionowa – przejście A
4,00
74,4
74,9
74,1
74,9
ul. 1 Maja – przejście B
3,00
72,5
73,4
72,3
72,6
Źródło: „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2002”, WIOŚ 2003; informacje
WIOŚ Kielce
2. Hałas kolejowy
Przez teren Kielc przebiegają dwie linie kolejowe:
 nr 8 Warszawa-Skarżysko Kamienna-Kielce-Sędziszów-Kraków,
 nr 61 Kielce-Fosowskie (Kielce-Koniecpol-Częstochowa).
Średnie dobowe natężenie ruchu pociągów na tych odcinkach wynosi odpowiednio:
 na odcinku Skarżysko Kamienna-Kielce:
– pociągi pasażerskie – 46 składów,
– pociągi towarowe – 52 składy,
 na odcinku Kielce-Sędziszów:
– pociągi pasażerskie – 42 składy,
– pociągi towarowe – 53 składy,
 na odcinku Kielce-Fosowskie:
– pociągi pasażerskie – 29 składów,
– pociągi towarowe – 77 składów.
Dopuszczalna prędkość pociągów na wszystkich odcinkach w granicach miasta wynosi 90 km/h.
W roku 1998 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska wykonał „Opracowanie
pomiarów hałasu komunikacyjnego linii kolejowej relacji Warszawa–Kraków w granicach
województwa świętokrzyskiego”, natomiast w roku następnym „Opracowanie pomiarów
hałasu komunikacyjnego linii kolejowej relacji Kielce–Częstochowa w granicach
województwa świętokrzyskiego”. Odcinki tych linii przebiegające przez teren miasta
opomiarowane były po jednym punkcie na każdym z nich. W wyniku pomiarów otrzymano
następujące równoważne wartości dźwięku w porze dziennej:
 dla linii Warszawa-Kraków – 71,0 dB,
 dla linii Kielce-Częstochowa – 63,1 dB.
Wartości te w obu przypadkach przekraczają wartość dopuszczalną, wynoszącą 60 dB.
Od tego czasu nie wykonano żadnych badań, które pozwoliłyby na dokładniejszą ocenę tego
źródła hałasu, szczególnie w porze nocnej, kiedy emisja dźwięku związana z transportem
kolejowym jest najbardziej odczuwalna.
54
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
3.2.2.3. Hałas przemysłowy
Wpływ na klimat akustyczny w mieście ma również hałas przemysłowy, jednak w znacznie
mniejszym zakresie niż omówiony wcześniej hałas komunikacyjny. Jego oddziaływanie jest
głównie lokalne i zwykle ogranicza się do terenu zakładu lub jego najbliższych okolic. Można
stwierdzić, że zagrożenie hałasem przemysłowym, emitowanym z dużych zakładów, występuje
jedynie w porze nocnej i dotyczy rejonu Skrzetli, Piasków, Fabryki Łożysk Tocznych NSK
„Iskra” oraz innych zakładów pracujących w porze nocnej (piekarnie, zakłady poligraficzne).
Również istniejące na terenie miasta duże centra handlowe („MAKRO”, „REAL”, „TESCO”),
zlokalizowane w sąsiedztwie dzielnic mieszkaniowych, mogą stanowić uciążliwość dla
mieszkańców, szczególnie w porze nocnej. W ewidencji Urzędu Miasta znajduje się aktualnie 5
obiektów przemysłowych, mających wydaną decyzję zezwalającą na emisję hałasu do
środowiska. Brak jest wyników pomiarów tego rodzaju hałasu wykonanych w okresie ostatnich
kilku lat na terenie miasta w większych zakładach przemysłowych; wykonywane są jedynie
kontrolne pomiary lokalnych źródeł hałasu (głównie wentylatorów zlokalizowanych m.in. na
sklepach) wykonane w związku ze skargami mieszkańców – w roku 2002 wykonano 4 takie
pomiary, które nie wykazały przekroczenia dopuszczalnych wartości emitowanego hałasu.
3.2.2.4. Inne źródła hałasu
Oprócz wyżej omówionych źródeł hałasu na terenie miasta mamy do czynienia z okresową
emisją hałasu związaną z organizowanymi na otwartej przestrzeni imprezami masowymi, takimi
jak festyny, koncerty muzyczne, imprezy sportowe (mecze piłkarskie, rajdy motocyklowe),
pokazy sztucznych ogni, itp. Ze względu na konieczność zapewnienia odpowiedniej mocy
akustycznej źródeł dźwięku, zwykle stanowią one dużą uciążliwość dla mieszkańców,
szczególnie w przypadku organizacji tego typu imprez w bezpośrednim sąsiedztwie dzielnic
mieszkaniowych oraz w centrum miasta. Urząd Miasta Kielce planuje w 2004 r. opracowanie
„Ekspertyzy uciążliwości hałasu na obszarach organizowania imprez masowych (Park Miejski,
Kadzielnia).
3.2.2.5. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych
Urządzenia nadawcze i ich systemy antenowe, linie przesyłowe energii elektrycznej oraz
stacje transformatorowe emitują do otoczenia energię elektromagnetyczną, która może
wywoływać w organizmach ludzkich przy wysokich natężeniach i wysokich częstotliwościach
tzw. „efekt termiczny”. Objawia się on podwyższeniem ciepłoty tkanek, która może doprowadzić
do zaburzeń w reakcjach biochemicznych występujących w poszczególnych komórkach. Efekt ten
może wystąpić w przypadku przekroczenia dopuszczalnych poziomów promieniowania
jonizującego i długotrwałej ekspozycji na promieniowanie elektromagnetyczne.
Na terenie miasta główne źródła promieniowania elektromagnetycznego stanowią:
 stacje bazowe telefonii komórkowej, działające w zakresie mikrofalowym,
 stacje nadawcze i przekaźnikowe radiowe i telewizyjne, działające w zakresie radiowym,
 radiotelefony bazowe, mogące pracować w zakresie radiowym lub mikrofalowym,
 nadajniki radioamatorów, działające w zakresie radiowym,
 nadajniki systemów monitorowania alarmów, często włączone w system GPS,
 stacje transformatorowe (Główne Punkty Zasilania: GPZ 220/110/30/15kV Piaski oraz
GPZ-ty 110/15kV),
 linie przesyłowe energii elektrycznej 110kV.
Obecnie w związku z bardzo szybkim rozwojem systemów telefonii komórkowej
najliczniejszym źródłem emisji promieniowania elektromagnetycznego są stacje bazowe tych
systemów, lokalizowane często w centrum miasta i na budynkach mieszkalnych. Na terenie Kielc
55
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
zlokalizowanych jest kilkadziesiąt tego typu obiektów, jednak brak jest dokładnej ewidencji ich
lokalizacji.
W przypadku nadajników radiowych i telewizyjnych głównymi miejscami ich lokalizacji są:
 komin Elektrociepłowni Kielce,
 maszt na Górze Telegraf,
 budynek przy ul. Targowej 25.
Radiotelefony bazowe lokalizowane są głównie na terenach zakładów przemysłowych oraz
na budynkach instytucji użyteczności publicznej, m.in. policji, straży pożarnej, pogotowia
ratunkowego, MPK, WSSE.
Instytucją wykonującą pomiary natężenia pola elektromagnetycznego emitowanego przez
poszczególne źródła jest WSSE. Badania wykonywane są w przypadku budowy i uruchomienia
nowego nadajnika, jak również w przypadku każdorazowej zmiany głównych parametrów pracy
nadajnika. Dla wszystkich źródeł promieniowania elektromagnetycznego, dla których wykonane
zostały badania, otrzymane wartości natężenia pola elektromagnetycznego w miejscach stałego
pobytu ludzi w pobliżu tych źródeł są znacznie niższe od wartości dopuszczalnych.
Należy jednak zwrócić uwagę, że brak jest ogólnej polityki ze strony władz miasta mającej
na celu uporządkowanie i nadzór nad źródłami promieniowania elektromagnetycznego
w Kielcach.
3.2.2.6. Podsumowanie
1. Zagrożenie hałasem w Kielcach wynika głównie ze strony hałasu emitowanego w związku
z transportem drogowym. Dotyczy przede wszystkim centrum miasta oraz dzielnic
mieszkalnych położonych przy trasach tranzytowych oraz wylotowych z miasta.
Na podstawie wykonanych badań poziomu tego rodzaju hałasu widać, że jego oddziaływanie
na pogarszanie się zdrowia i komfortu życia mieszkańców jest duże i konieczne jest podjęcie
działań zmierzających do ograniczenia uciążliwości związanych z ruchem pojazdów. Drugim
czynnikiem znacznie zakłócającym klimat akustyczny miasta, jednak nie do końca
rozpoznanym, jest hałas związany z transportem kolejowym, szczególnie w porze nocnej.
2. Problemy i zagrożenia w dziedzinie hałasu i oddziaływania pól elektromagnetycznych:
 rozszerzanie się terenów zagrożonych przez hałas drogowy – pogarszanie klimatu
akustycznego miasta, a co za tym idzie jakości życia mieszkańców, w wyniku emisji
ponadnormatywnych wartości hałasu drogowego, związanych ze stałym wzrostem ilości
pojazdów w ruchu lokalnym jak i tranzytowym,
 niedostateczne rozpoznanie emisji hałasu kolejowego, szczególnie w porze nocnej,
 brak stałego monitorowania klimatu akustycznego miasta i podejmowania na tej
podstawie systematycznych działań ograniczających zagrożenia związane z emisją hałasu,
 rozbudowa lotniska w Masłowie – zwiększenie znaczenia transportu lotniczego
w strukturze komunikacyjnej miasta i regionu może spowodować znaczny wzrost
poziomu hałasu lotniczego, szczególnie w dzielnicach północno–wschodnich miasta,
 brak inwentaryzacji i aktualizowanej ewidencji źródeł promieniowania elektromagnetycznego mogących pogorszyć stan środowiska i monitorowania aktualnej wartości tła
elektromagnetycznego na terenie miasta; istniejąca sytuacja nie pozwala na dokładne
określenie stopnia zagrożenia i sposobów ograniczenia uciążliwości powodowanych przez
oddziaływanie pól elektromagnetycznych na zdrowie mieszkańców,
 zwiększanie się ilości źródeł promieniowania elektromagnetycznego;
gwałtowny wzrost zapotrzebowania na usługi radiokomunikacji, rozwój systemów
telefonii komórkowej, poprawa zasilania elektroenergetycznego na niektórych obszarach
miasta oraz pojawianie się nowych źródeł emisji elektromagnetycznego promieniowania
niejonizującego mogący powodować wzrost wartości promieniowania na terenie miasta.
56
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
3.2.3. Stan czystości wód
3.2.3.1. Zasoby wód powierzchniowych
1. Kielce położone są w północnej części zlewni Nidy – lewobrzeżnego dopływu Wisły,
w zlewni prawobrzeżnych dopływów Czarnej Nidy: Bobrzy, Lubrzanki, Chodczy.
Lewobrzeżnymi dopływami Bobrzy przepływającymi przez teren Kielc są: Sufraganiec
z Sufragańczykiem i Silnica. Granica dorzecza Nidy na północnym wschodzie przebiega
wierzchołkami pasma Gór Świętokrzyskich, którego przedłużeniem ku północnemu
zachodowi są: Pasmo Masłowskie, Pasmo Klonowskie, Wzgórza Tumlińskie, stanowiące
obszar źródliskowy rzek przepływających przez teren miasta: Bobrzy, Sufragańca, Silnicy,
Chodczy i Lubrzanki. Tworzą one główną strukturę hydrograficzną i ekologiczną miasta.
Bobrza ma swoje źródła w rejonie Zagnańska (na południowy zachód od Występy), na
wysokości ok. 370 m n.p.m. Płynie z północy na południe, na znacznym odcinku, stanowiąc
zachodnią granicę miasta. W rejonie Białogonu skręca ku SW, przełamując się w rejonie
Słowika przez Pasmo Zgórskie i Posłowickie. Wzdłuż swego biegu Bobrza meandruje
pomiędzy stawem w Białogonie a Szczukowicami, tworząc oczka i zakola. Ogólna długość
Bobrzy wynosi ok. 49,0 km (w tym na terenie miasta ok. 16,0 km). W rejonie osiedli
Pietraszki i Białogon uchodzą do niej jej główne lewobrzeżne dopływy: Sufraganiec
i Silnica. Średni przepływ mierzony na wodowskazie w Słowiku wynosi ok. 1,52,0 m3/s,
przy znacznych sezonowych wahaniach poziomu wody w rzece, dochodzących do 22,5 m.
Silnica jest główną rzeką, przepływającą przez Kielce. Wypływa z południowych stoków
Pasma Masłowskiego, na wysokości 360 m n.p.m., przepływa z północy na południe przez
środek miasta i uchodzi do Bobrzy na terenie osiedla Białogon, na wysokości 238 m n.p.m.
Wybudowany na Silnicy (w km 8,3) na wysokości osiedla Szydłówek zbiornik – Zalew
Kielecki pełni wyłącznie funkcję rekreacyjną. Poniżej zalewu Silnica płynie w sztucznie
uregulowanym i częściowo wybetonowanym korycie. Silnica ma charakter rzeki
podgórskiej, charakteryzuje się dużymi spadkami w profilu podłużnym i dużą zmiennością
przepływów. Ogólna długość Silnicy wynosi ok. 18,6 km (w tym na terenie miasta
ok. 17,0 km). Zlewnia Silnicy zajmuje powierzchnię 46,68 km2, od północy obejmuje swym
zasięgiem środkowy fragment Pasma Masłowskiego, a od południa – północną część Pasma
Dymińskiego.
Sufraganiec wypływa ze stoku Góry Krzemionki, na wys. 350 m n.p.m., a uchodzi do
Bobrzy w rejonie osiedla Pietraszki, na wys. 239 m n.p.m. Płynie wzdłuż północnozachodnich obrzeży miasta, na wysokości Niewachlowa i Czarnowa. Długość Sufragańca
wynosi ok. 17,4 km (w tym na terenie miasta ok. 14,0 km). Zlewnia Sufragańca ma
powierzchnię 61,74 km2. Znaczą jej część zajmują tereny podmiejskie pokryte luźną
zabudową, polami, łąkami.
Lubrzanka, której zlewnia zajmuje E i NE część terenu miasta (osiedla: Cedzyna,
Domaszowice, Ostrogórka), ma swój obszar źródliskowy w okolicach Barczy i Jaworza, po
północnej stronie Pasma Masłowskiego, na wysokości ok. 360 m n.p.m. Ogólna długość
Lubrzanki wynosi ok. 33,5 km (w tym w obrębie miasta ok. 9,5 km). Lubrzanka przyjmuje
na terenie Kielc kilka niewielkich dopływów bez nazwy, często prowadzących wodę
okresowo. Średni przepływ rzeki na wodowskazie w Cedzynie wynosi ok. 0,9÷1,0 m 3/s,
przy sezonowych wahaniach stanu zwierciadła do 2,0 m.
Chodcza wypływa z południowych stoków Gór Posłowickich i płynie na południe
w kierunku Czarnej Nidy dnem rozległej, słabo zaznaczającej się w krajobrazie doliny.
Zlewnia Chodczy, najmniejszego z omawianych dopływów Czarnej Nidy, wciśnięta jest
wąskim klinem pomiędzy zlewnie Bobrzy i Lubrzanki w południowej części miasta (osiedle
Dyminy).
57
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Inne mniejsze cieki w granicach miasta: Zagórka, Sufragańczyk i Silniczka (obecnie
wyschnięta).
2. Na omawianym terenie występują również zbiorniki wodne, oczka wodne, i podmokłości.
Większe przepływowe zbiorniki wodne powstały na głównych rzekach: na Bobrzy –
w rejonie Białogonu (Zalew Białogoński), na Silnicy – w północnej części miasta
(Szydłówek) Zalew Kielecki i w centrum miasta – staw w Parku Miejskim oraz na
Lubrzance – w Cedzynie (poza granicami miasta). Spełniają one w różnym stopniu funkcje
rekreacyjno-retencyjne, wyrównując równocześnie stany przepływu wód w rzekach.
Staw Białogoński istniał do 1993 roku, do momentu przerwania grobli przez powodziowe
wody Bobrzy. Obecnie rozważana jest możliwość restytucji tego zbiornika. Jest to ważny
problem z uwagi na nagromadzenie w osadach dennych znacznych ilości metali ciężkich.
Osady te stanowią potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych.
Oczka wodne występują na terenie kamieniołomów: Wietrznia (rezerwat
im. Zb. Rubinowskiego), Biesak-Białogon i okresowo w kamieniołomach Kadzielnia
i Ślichowice. Podmokłości są zjawiskiem częstym tam, gdzie pod powierzchnią terenu
występuje warstwa osadów mało przepuszczalnych.
Charakterystyczną cechą wód powierzchniowych na terenie miasta jest niewielkie
zwiększanie się ilości prowadzonej przez cieki wody w stosunku do przyrostu powierzchni
zlewni. Z jednej strony jest to efektem specyficznej budowy geologicznej, tj. ogólnie dość
korzystnych warunków infiltracji wód opadowych, krążących lub stagnujących w skalnych
zbiornikach wód podziemnych, z drugiej strony, działalność człowieka wykorzystującego
zasoby tych zbiorników, prowadzi do powstania rozległych powierzchniowo lejów
depresyjnych obniżających poziom wód gruntowych, co powoduje drenowanie wód
powierzchniowych, a nawet zanikanie całych cieków.
3.2.3.2. Cechy użytkowania terenu
W strefie miejskiej Kielc obserwuje się stały proces rozszerzania terenów
o nieprzepuszczalnych powierzchniach i rozbudowanej sieci drenażowej oraz hydrotechnicznej.
Powoduje to zachwianie naturalnych proporcji pomiędzy infiltracją i spływem
powierzchniowym, a to z kolei przyspiesza odpływ powierzchniowy z tych obszarów. Rzeki
stanowią bardzo czuły system reagujący na naturalne i antropogeniczne zmiany użytkowania
zlewni. Charakter użytkowania terenu, a także stan zagospodarowania koryt rzecznych warunkuje
i modyfikuje przebieg procesów hydrologicznych oraz fluwialnych. Dalszą konsekwencją,
znacznie przyspieszonego obiegu wody na obszarach zurbanizowanych, jest wzrost
częstotliwości podwyższonych stanów energetycznych wód płynących, inicjujących oraz
potęgujących procesy erozji, transportu i akumulacji w korytach rzecznych tych terenów.
Głównym problemem Kielc, związanym z występowaniem nadmiaru wody pochodzącej
z opadów nawalnych, jest zbytnie uszczelnienie powierzchni wynikające ze struktury
użytkowania zlewni Silnicy (tab. 3.15.). Skutkiem tego jest przeciążenie systemu
kanalizacyjnego, który nie radzi sobie z dużą ilością wody pochodzącej z gwałtownych,
krótkotrwałych opadów.
58
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.15. Użytkowanie powierzchni ziemi w zlewni rzeki Silnicy
Rodzaj użytku
Obwód. Dąbrowa
1
2
Lasy
Łąki, pastwiska, trawniki
Pola
Zarośla, zadrz. śródpolne sady
i ogródki, cmentarze
Parkingi, place i tereny
zabudowane (zakryte)
Drogi i tereny przydrożne
Drogi o nawierzchni utwardz.
Drogi gruntowe, ścieżki
Koleje i tereny kolejowe
Wyrobiska i hałdy
Wody stojące i płynące
Razem
3
95,15
4,57
Piaski
Powierzchnia w %
Zalew
Pakosz
4
5
Sil. ujście
Do ujścia
7
8
6
72,91
12,90
3,57
51,21
15,04
9,87
44,86
15,34
9,07
29,59
16,27
4,34
32,73
16,97
4,10
32,81
17,01
4,10
3,23
9,49
11,09
18,16
17,36
17,34
1,62
8,00
11,93
22,89
20,75
20,70
0,28
2,96
4,69
5,47
7,30
6,83
6,78
100,00
1,92
0,89
100,00
1,15
0,55
100,00
1,10
1,14
100,00
0,84
0,61
100,00
0,73
0,53
100,00
0,73
0,53
100,00
3.2.3.3. Zasilanie wód powierzchniowych przez opady atmosferyczne
Wysokość oraz charakter i rodzaj opadów atmosferycznych decydują o dynamice i natężeniu
zjawisk hydrologicznych płynących wód powierzchniowych. W wieloleciu 19532002 na stacji
Kielce zanotowana średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosiła 653,0 mm,
a w poszczególnych latach wahała się od 462,8 mm do 948,1 mm. W półroczu letnim (VX)
kształtowała się od 259,0 do 619,0 mm, a średnio osiągnęła wartość 394,6 mm, zaś w półroczu
zimowym (XIIV) wynosiła ona odpowiednio: 136,4427,0 mm i 247,0 mm. Opady półrocza
letniego stanowią zatem 60,4 % rocznych sum opadów, co szczególnie jest istotne na terenach
zurbanizowanych.
Tab. 3.16 zawiera średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych na stacji Kielce–
Suków (deszczomierz) i czterech posterunkach pluwiograficznych rozmieszczonych na terenie
miasta w obrębie zlewni Silnicy i Sufragańca w latach 19982002. Zanotowane sumy opadów na
posterunkach pluwiograficznych wykazują pewne różnice w stosunku do wartości notowanych na
stacji Kielce – Suków, a zatem wskazane jest prowadzenie takich obserwacji na terenie samego
miasta.
Tab. 3.16. Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych półrocza letniego w latach
19982002
Nazwa posterunku
1
Kielce-Suków
Dąbrowa
Pakosz
Grzeszyn
Sufraganiec ujście
maj
czerwiec
lipiec
sierpień
wrzesień
październik
majpaździernik
2
3
4
5
6
7
8
62,44
44,44
52,86
48,34
50,28
105,86
105,5
113,86
93,24
107,16
137,96
101,68
108,78
94,32
95,88
74,82
60,18
65,36
68,12
63,74
50,1
56,86
47,76
47,48
50,78
50,66
49,36
51,08
48,58
43,34
481,84
417,92
439,5
400,08
411,18
3.2.3.4. Cechy hydrologiczne wód płynących
W okresie badań (19982002) średnie roczne przepływy Silnicy wzrastały od źródeł do
profilu Pakosz (0,440 m3/s), a następnie ulegały zmniejszeniu aż do profilu ujściowego
(0,369 m3/s). Na odcinku od źródeł do Zalewu Kieleckiego przepływ przyrastał proporcjonalnie
do przyrostu powierzchni zlewni osiągając poniżej niego wartość 0,161 m3/s. Zalew, pomimo
tego, że nie jest duży (V=170 000 m3), to zmienia istotnie obieg wody w tej części zlewni Silnicy
59
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
powodując spłaszczenie fal wezbraniowych oraz wzrost parowania. Od profilu Zalew do profilu
Pakosz wzrost średnich rocznych przepływów był prawie trzykrotny. Tak duży wzrost
przepływów nie wynika tylko z przyrostu powierzchni zlewni, ale przede wszystkim
z dodatkowego zasilania antropogenicznego licznymi kanałami dochodzącymi do Silnicy, a także
z bardzo dużego udziału odpływu powierzchniowego dochodzącego prawie do 8590% w okresie
intensywnych opadów deszczu. Kanałami, oprócz wód burzowych i gruntowych, dopływa także
woda pochodząca ze zrzutów komunalnych, a sporadycznie i przemysłowych. Na odcinku od
profilu Pakosz do profilu ujściowego średnie roczne przepływy Silnicy zmniejszają się o około
71 dm3/s. Ucieczka wód rzecznych spowodowana jest przede wszystkim lejem depresyjnym, jaki
utworzył się wokół ujęć wód podziemnych na Białogonie. Częściowo ubytki te spowodowane są
stratami wynikającymi ze zwiększonego parowania z koryta Silnicy, której wody są cieplejsze
średnio o około 3C, a okresowo nawet o kilkanaście stopni (wynik zasolenia ścieków
deszczowych w zimie).
Średnie roczne przepływy Silnicy w odcinku ujściowym (0,369 m3/s) są o wiele mniejsze od
przepływów Sufragańca (0,578 m3/s), co wynika zapewne z licznych wspomnianych zaburzeń,
a nie tylko z niewielkich różnic powierzchni zlewni na korzyść tej drugiej rzeki. Znaczące też są
zapewne straty na parowanie wody z koryta Silnicy, bowiem przez cały rok prowadzi ona wody
znacznie cieplejsze niż Sufraganiec. Ponadto w zlewni Silnicy obserwacje wodowskazowe
z godz. 7 nie dają w pełni prawdziwego obrazu, bowiem część fal wezbraniowych, zwłaszcza
po opadach burzowych, przepływa między terminami obserwacji.
Średnie roczne przepływy Sufragańca wzrastały systematycznie wraz z przyrostem
powierzchni zlewni nie wykazując widocznych zaburzeń antropogenicznych.
Tab. 3.17. Charakterystyczne przepływy (1998-2002)
Przepływ (m3/s)
Max.
Rzeka
Posterunek
wodowskazowy
Min.
1
2
3
4
5
0,003
0,007
0,001
0,011
0,006
0,014
0,027
0,118
2,85
3,23
2,86
18,40
14,30
4,12
15,56
17,10
0,116
0,136
0,161
0,440
0,369
0,169
0,446
0,578
Silnica
Sufraganiec
Dąbrowa
Piaski
Zalew
Pakosz
Ujście
Grzeszyn
Niewachlów
Ujście
Śred.
W górnych częściach obydwu zlewni, o niewielkiej antropopresji, wysokość fal
wezbraniowych jest stosunkowo mała, czas reakcji rzeki na opad wydłużony, a zmienność
przepływów dość wyrównana. Zupełnie odmienny charakter przepływów obserwuje się
w środkowym i dolnym odcinku Silnicy, tj. na obszarze zurbanizowanym. W tej części zlewni
przeważają nieprzepuszczalne powierzchnie dróg, placów, dachów, uniemożliwiające infiltrację
wód opadowych oraz kanały odprowadzające w szybkim tempie wody nawet z obszarów
położonych blisko działów wodnych. Opady deszczu, nawet o wysokości 23 mm/15 min.,
powodują natychmiastowy wzrost stanów wody o 1520 cm. Czas koncentracji fal
wezbraniowych (o wysokości 1,52,5 m) jest na ogół znacznie krótszy od jednej godziny.
Jednakże po przejściu fali wezbraniowej stany wody w ciągu kilku do kilkunastu godzin dość
szybko wracają prawie do poprzedniej wysokości, co świadczy o zdecydowanej przewadze
zasilania powierzchniowego nad gruntowym. Każdy epizod opadowy znajduje natychmiastowe
odzwierciedlenie we wzroście stanów wody w korycie rzecznym. Powoduje to bardzo dużą
nieregularność przepływów i prędkości, a także znaczny wzrost ich częstotliwości, co sprawia, że
takie odcinki rzeki narażone są na zintensyfikowane oddziaływanie energetyczne wód płynących.
Poniżej Zalewu Kieleckiego zmienia się zupełnie charakter koryta Silnicy, która na tym
odcinku przebiega przez centrum Kielc. Koryto jest tu uregulowane, wyprostowane i głęboko
60
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
wcięte, z wysokimi betonowymi umocnieniami brzegów (od 1,4 do 3,5 m). Powierzchnia
przekrojów poprzecznych jest tu kilkukrotnie większa niż byłaby w warunkach naturalnych.
Nieproporcjonalnie szerokie koryto, o mało zmiennej geometrii powoduje, że przy niskich
stanach woda płynie tu cienką warstwą, co w połączeniu ze słabym zacienieniem doprowadza do
tego, że latem w dni słoneczne temperatury wody na tym odcinku są wyższe nawet o 1215C niż
na odcinkach naturalnych. Progi korekcyjne i betonowe umocnienia brzegów uniemożliwiają
w zasadzie występowanie procesów erozyjnych. Uregulowany charakter koryta i stosunkowo
duże spadki w profilu podłużnym rzeki nie sprzyjają również występowaniu procesów
akumulacji. Koryto Silnicy, na 4 kiliometrowym odcinku, poniżej Zalewu Kieleckiego,
przebiegającym przez centrum Kielc, pełni jedynie funkcję tranzytową w transporcie fluwialnym.
Wysokie, nadbudowane brzegi sprawiają, że dość rzadko dochodzi do wystąpienia wody z koryta.
Licznie występują tu mosty, kładki, jazy, progi korekcyjne, a przede wszystkim, wyloty rur
kanalizacji burzowej (ok. 90) i rynny powierzchniowego odprowadzania nadmiaru wód, itd.
Dominuje tu linijny charakter dostawy materiału do transportu fluwialnego. Poniżej centrum
Kielc Silnica jest również uregulowana, lecz występują tu umocnienia kamienne a miejscami
i darniowe. Zmniejszenie spadków w profilu podłużnym i znaczne przeciążenie rzeki
transportowanym materiałem na tym odcinku powoduje bardzo intensywną akumulację
transportowanych ładunków cząstek stałych. Lokalizacja, powyżej centrum miasta, zbiornika
wodnego przechwytującego całość rumowiska wleczonego i znaczną część zawiesiny, upoważnia
do wyciągnięcia wniosku, że transportowane okresowo w znacznych ilościach ładunki cząstek
stałych prawie w całości pochodzą z obszaru centrum Kielc. Materiał ten, szczególnie w sezonie
zimowym i wiosennym, spłukiwany jest z posypywanych piaskiem dróg i chodników. Efektem
tych procesów jest tworzenie się licznych łach śródkorytowych, które w okresie wegetacyjnym
intensywnie porastają roślinnością. Podczas częstych wezbrań i podwyższonych stanów wody
przechwytuje ona w znacznej części transportowany materiał zawiesinowy i wleczony. Łachy te
tworzą na długich odcinkach ciągły śródkorytowy pseudopoziom zalewowy o szerokości 13 m
i wysokości 0,20,5 m, który jest zalewany i nadbudowywany każdorazowo nawet przy
podwyższonym stanie wody. Narastanie tych łach w konsekwencji powoduje zmniejszenie
przekrojów poprzecznych koryta nawet o 3540%, a to z kolei utrudnia swobodny przepływ
wody w korycie rzecznym i powoduje wzrost jej stanów. Łachy te okresowo są usuwane
(np. w 1998 r.), ale już po upływie roku zaczęto obserwować ich intensywną odbudowę w tych
samych odcinkach koryta rzecznego.
W odcinku ujściowym Silnicy, gdzie brak jest sztucznych umocnień brzegów a baza
erozyjna została obniżona o 0,9 m, na skutek przerwania grobli Stawu Białogońskiego, obserwuje
się bardzo intensywne procesy erozji, dennej i bocznej. Następuje tu szybkie dostosowywanie
geometrii koryta do wysokich przepływów o zwiększonej częstotliwości.
3.2.3.5. Główne źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych
1.
2.
3.
4.
5.
Głównymi źródłami zanieczyszczenia wód powierzchniowych płynących są wg kolejności:
Ścieki deszczowe nieoczyszczone, spływające z zagrożonych zanieczyszczeniami ulic
i placów.
Ścieki socjalno – bytowe, wprowadzane w sposób niekontrolowany do sieci kanalizacji
deszczowej, szczególnie na odcinku śródmiejskim oraz w sposób zaznaczający się na
odcinku Silnicy przed Zalewem.
Spływy powierzchniowe z przyrzecznych pól, nawożonych nawozami azotowo –
fosforanowymi.
Duże koncentracje związków biogennych w wodach badanych rzek są przyczyną zakwitu
glonów, nadmiernego wzrostu roślinności wodnej w korytach i strefie przybrzeżnej.
Sól (chlorek sodu) pomieszana z piaskiem, ostatnio także płynna solanka – stosowane do
utrzymania czarnych nawierzchni jezdnych w zimie, spływa do kanalizacji deszczowej
61
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
i powoduje wzrost zasolenia cieków sięgający 0,5 %; powoduje też wzrost temperatury
wody i uruchamia procesy chemiczne w wodzie płynącej i w osadzie dennym.
6. Niekontrolowane wysypiska odpadów stałych – np. pojemników po płynach, odpady
z gospodarstw domowych i odpady motoryzacyjne.
3.2.3.6. Monitoring wód powierzchniowych
Lokalny monitoring wód powierzchniowych miasta Kielce dostarcza informacje
o aktualnych stanach i przepływach wody w wybranych profilach hydrometrycznych oraz stanie
ich czystości.
Dynamika odpływu wody ze zlewni Silnicy, Sufragańca, a także Lubrzanki jest wyjątkowo
duża, co często powoduje zagrożenie powodziowe. Objęcie kontrolą rzek przepływających przez
obszary zurbanizowane oraz tereny podmiejskie jest szczególnie istotne, bowiem na skutek
postępującej zabudowy wzrasta tu zagrożenie coraz wyższymi i częstszymi powodziami. Pozwala
to określić reżim ich odpływu, tj. sezonowy rytm i zmienność w czasie oraz natężenie
przepływów. Obserwacje w kilku punktach profilu podłużnego rzeki pozwalają na określenie
modelu transformacji fali wezbraniowej w układzie przestrzennym. Informacje hydrologiczne
z tego zakresu mogą być wykorzystywane w planowaniu przestrzennym oraz mogą służyć to
tworzenia osłony przeciwpowodziowej. Obserwacje limnigraficzne w powiązaniu z obserwacjami
pluwiograficznymi dają możliwość opracowania modeli propagacji fali wezbraniowej Silnicy
i Sufragańca. Wyniki badań hydrologicznych mają tym większą wartość merytoryczną im
obejmują dłuższy okres czasu. Jest to szczególnie istotne w przypadku zlewni zurbanizowanych,
gdzie następuje ciągła zabudowa a zatem wzrasta zagrożenie coraz wyższymi i częstszymi
wezbraniami. Rozpoznanie hydrologiczne jest niezbędne przy wielu pracach projektowych
i inwestycyjnych.
W roku 2002 (hydrologicznym):
1. Sieć pomiarowa wód powierzchniowych na terenie miasta Kielce obejmowała:
 zlewnia rzeki Silnicy:
– posterunki wodowskazowe: Dąbrowa (od 1993), Piaski (od 1997 r.), Jesionowa poniżej zalewu (od 1997 r.), Pakosz (od 1993 r.), ujście - Siedem Źródeł (od 1993 r.),
– posterunki limnigraficzne (od 1997 r.): Dąbrowa, Pakosz, Białogon, Jesionowa poniżej zalewu, (od kwietnia do października)
– posterunki pluwiograficzne (od 1993 r.): Dąbrowa, Pakosz, (od kwietnia do
października);
 zlewnia rzeki Sufraganiec:
– posterunki wodowskazowe: Grzeszyn (od 1997 r.), Niewachlów (od 1997 r.), ujście –
Dzikowskiego (od 1993 r.),
– posterunki limnigraficzne (od 1997 r.): Grzeszyn, ujście – Dzikowskiego (od kwietnia
do października),
– posterunki pluwiograficzne (od 1993 r.): Grzeszyn, Dzikowskiego (od kwietnia do
października);
 zlewnia rzeki Lubrzanki:
– posterunki wodowskazowe: rzeka Lubrzanka - Cedro Mazur (od 1999 r.),
– rzeka Zagórka – Wikaryjska (od 1999 r.),
– rzeka Chodcza – Ściegiennego (od 2000 r.).
Posterunki wodowskazowe w zlewni Lubrzanki były obserwowane do marca 2003 r.
2. Sieć monitoringu czystości płynących wód powierzchniowych na terenie miasta Kielce
obejmowała:
 Silnica (Dąbrowa, Zalew, Pakosz),
 Sufraganiec (Niewachlów, Sufraganiec ujście),
 Chodcza (Chodcza I - ul. Ściegiennego; Chodcza II – kanał od browaru),
62
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 Zagórka (Wikaryjska).
Ponadto raz na miesiąc w profilu ujściowym Silnicy prowadzone są badania jakości wód
przez WIOŚ. Zakres wykonywanych oznaczeń fizykochemicznych wód powierzchniowych
obejmuje: temperatura, odczyn, przewodnictwo elektryczne, tlen rozpuszczony, ChZT,
chlorki, siarczany, substancje rozpuszczone ogólne, zawiesina ogólna, zasadowość, wapń,
magnez, azot amonowy, azot azotynowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany, fosfor
ogólny, twardość ogólna, żelazo ogólne, mangan, chrom ogólny, cynk, glin, kadm, miedź,
nikiel, ołów, rtęć, fenole, detergenty anionowe.
Główny cel ww. monitoringu to dostarczanie danych o aktualnym stanie czystości wód
rzecznych, a w dalszej perspektywie także prognozowanie zmian ich jakości w nawiązaniu do
zmiennych warunków hydrologicznych. Wyniki tych badań umożliwiają opracowanie
przedsięwzięć mających na celu ochronę tych wód przed zanieczyszczeniem, podniesienie jakości
wód już zanieczyszczonych oraz prowadzenie racjonalnej gospodarki tymi wodami. Dostarcza też
informacji o rzeczywistym wymiarze pozytywnych skutków działań ochronnych.
3.2.3.7. Ocena stanu czystości wód płynących
W okresie badań (19982002) spośród objętych monitoringiem trzech rzek najczystsze
wody prowadził Sufraganiec, przy czym ich jakość pogarszała się w kierunku ujścia. Na 36 serii
pomiarowych w profilu Niewachlów stwierdzono 6-krotnie I klasę czystości, a 11 razy wody
pozaklasowe. W profilu ujściowym Sufragańca natomiast stwierdzono 2-krotnie I klasę czystości,
a wody pozaklasowe aż 17 razy.
Rzeka Silnica w profilu Dąbrowa w tym czasie prowadziła najczęściej wody pozaklasowe
(16 razy), a w klasie I – jeden raz, w klasie II – osiem razy i w III – jedenaście razy. W profilu
Jesionowa (poniżej Zalewu) wody Silnicy najczęściej, bo aż 17 razy były w II klasie czystości,
w III – sześć razy. Wody pozaklasowe stwierdzono tu 13-krotnie. W profilu Pakosz (poniżej
centrum miasta) stwierdzano aż 29-krotnie wody pozaklasowe, a tylko 7-krotnie wody
w III klasie. O tak niskiej jakości wód w tym profilu zadecydowały przeważnie związki
chemiczne pochodzące ze ścieków bytowo-gospodarczych. Potwierdza to wyniki wcześniejszych
badań i obserwacji terenowych, że tego typu ścieki spływają kanałami burzowymi do koryta
Silnicy na odcinku od Zalewu do Pakosza. W profilu ujściowym Silnicy obserwuje się
nieznaczną poprawę jakości wód.
Zdecydowanie najniższej jakości wody prowadzi rzeka Chodcza (I), która jest w zasadzie
otwartym kanałem ściekowym. Na 17 serii pomiarowych aż 16 razy stwierdzono tu wody
pozaklasowe, a raz w III klasie czystości.
W profilu Chodcza II, tj. w kanale odprowadzającym wody z Browaru, w dziewięciu
seriach pomiarowych (kwiecień – grudzień 2002 r.) stwierdzono zawsze wody pozaklasowe.
Występowały tu w każdej serii pomiarowej znaczne przekroczenia norm w zakresie
następujących oznaczeń: przewodnictwo elektryczne, substancje rozpuszczone, azot azotynowy,
fosfor ogólny, fosforany. W pojedynczych seriach stwierdzano ponadto przekroczenia norm azotu
azotanowego, azotu ogólnego, cynku, fenoli i detergentów anionowych. Wody odprowadzane
tym kanałem charakteryzują się ponadto znacznie podwyższoną temperaturą. Jednocześnie należy
również zaznaczyć, że w zakresie innych oznaczeń (miano Coli, tlen rozpuszczony, chlorki,
siarczany, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć) stwierdzono tu I klasę czystości.
O obniżeniu jakości wód, w tych seriach badawczych, decydowały najczęściej
przekroczenia norm (w kolejnych klasach czystości) stężenia azotu azotynowego, fosforu,
fosforanów i miano coli. Jakość wód obniżają również duże stężenia detergentów anionowych,
fenoli, a w kilku przypadkach także metali ciężkich.
Wynika z tego, że o niskiej jakości wód w badanych rzekach decydują przekroczenia norm
w zakresie jedynie kilku, ww. związków chemicznych, które pochodzą z niekontrolowanego
dopływu do rzek ścieków gospodarczo-komunalnych. Duże koncentracje związków biogennych
63
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
w wodach badanych rzek są przyczyną nadmiernego wzrostu glonów (zakwity w Zalewie),
a także nadmiernego wzrostu roślinności wodnej w korytach i w strefie przybrzeżnej.
W zimie obserwuje się znaczne zanieczyszczenie wód powierzchniowych chlorkiem sodu,
bowiem sól zmieszana z piaskiem jest wykorzystywana do posypywania dróg. Rowy przydrożne
i kanały odprowadzają wówczas wody o zasoleniu sięgającym 0,5%.
Tab. 3.18. Zestawienie zbiorcze klas czystości wód płynących miasta Kielce w okresie
od 1998 do 2002 r.
Profil
Liczba
pomiarów
I
Klasa czystości
II
III
pozaklasowe
1
2
3
4
5
6
36
36
36
30
36
36
17
9
1
0
0
0
6
2
0
0
8
17
0
1
11
5
0
0
11
6
7
10
8
12
1
0
16
13
29
19
11
17
16
9
Silnica (Dąbrowa)
Silnica (Zalew)
Silnica (Pakosz)
Silnica ujście
Sufraganiec (Niewachlów)
Sufraganiec (ujście)
Chodcza I (rzeka)
Chodcza II (kanał)
Tab. 3.19. Klasy czystości wód powierzchniowych miasta Kielce (kwiecień – grudzień 2002 r.)
Profil
Rok 2002
19.08 17.09.
25.04.
20.05.
20.06.
8.07.
1
2
3
4
5
6
7
21.10. 18.11 14.12.
8
9
10
Silnica (Dąbrowa)
Silnica (Zalew)
Silnica (Pakosz)
Sufraganiec (Niewachlów)
Sufraganiec (ujście)
Chodcza I (Ściegiennego)
Chodcza II (kanał)
Zagórka (Wikaryjska)
p.
II
p.
III
p.
p.
p.
p.
p.
III
p.
II
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
III
p.
III
p.
p.
p.
p.
p.
III
p.
II
II
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
p.
II
II
p.
III
II
p.
p.
II
I
II
p.
II
II
p.
p.
II
p.
p.
p.
III
p.
p.
p.
p.
3.2.3.8. Gospodarka ściekowa w mieście
Kielce posiadają system kanalizacji rozdzielczej, odprowadzający osobno wody opadowe
oraz osobno ścieki bytowo–gospodarcze i przemysłowe do oczyszczalni komunalnej „Sitkówka”.
Wodociągi Kieleckie Sp. z o.o. zajmują się eksploatacją kanalizacji sanitarnej, a sieć kanalizacji
deszczowej podlega Miejskiemu Zarządowi Dróg.
1. Kanalizacja sanitarna i oczyszczanie ścieków
Pierwszy w Kielcach odcinek sieci kanalizacji sanitarnej o długości 7,646 km oddano do
użytku w 1929 roku. Od tego czasu nastąpiła znaczna rozbudowa i modernizacja całego
systemu kanalizacji.
W granicach zlewni miejskiego systemu kanalizacji jest około 85% zabudowanych terenów
miasta. Na koniec 2002 roku całkowita długość systemu sieci kanalizacji sanitarnej,
w granicach miasta wynosiła 205,3 km, łączna długość kolektorów magistralnych
(w granicach obszaru działania „Wodociągów Kieleckich”) wynosiła 45,2 km.
W przeważającej większości kanałów występuje system kanalizacji grawitacyjnej (99,4%
ogólnej długości sieci). Od 1997 roku eksploatowane są przepompownie ścieków, z którymi
związane są kanały tłoczne (0,6% ogólnej długości sieci), przepompowujące ścieki
z przepompowni do kanałów grawitacyjnych. Jest 8 lokalnych przepompowni ścieków:
64
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
w tym na terenie Kielc 2 - ul. Krakowska, Pompownia PCI Dzielnica „Wschód” (oddana do
użytku w listopadzie 2001 r.), a pozostałe poza granicami miasta: Słowik-Markowizna,
Trzcianka, Bolechowice, Wola Murowana - koło remizy, Wola Murowana - koło
oczyszczalni, Nowiny – obok gimnazjum.
Na omawianym terenie jest sześć głównych kolektorów kanalizacji sanitarnej: „PakoszSitkówka”, „Lewobrzeżny”, „Prawobrzeżny”, „Niewachlów-Białogon”, „Wapiennikowa”,
„Leszczyńska”. Kolektor „Pakosz-Sitkówka” jest bardzo obciążony i pracuje na granicy swej
przepustowości. W tab. 3.20 przedstawiono dane, dotyczące struktury wiekowej
i materiałowej sieci kanalizacyjnej.
Tab. 3.20. Struktura materiałowa i wiekowa sieci kanalizacji komunalnej, stan – 2001 r.
(Materiały konferencyjne, 2002).
Materiał
Udział (%)
1
Wiek sieci kanalizacyjnej
2
Żeliwo
Stal
Beton
Cement
PCV
PE
Kamionka
Udział (%)
3
3,27
0,08
6,68
4,20
14,20
1,57
70,00
4
do 5 lat
od 6 do 10 lat
od 11 do 20 lat
od 21 do 30 lat
od 31 do 50 lat
powyżej 50 lat
25,70
2,10
17,20
28,32
16,50
10,18
Poza zasięgiem miejskiego systemu kanalizacji sanitarnej pozostaje jeszcze część miasta.
Nieuzbrojone w sieć kanalizacyjną są następujące osiedla Kielc: Niewachlów II, Zalesie II,
Dobromyśl, Nowy Folwark, Dyminy, Wschód, Łazy, Gruchawka, oraz część rejonów:
Biesak, Szydłówek Górny, Czarnów (południowa cześć ul. Piekoszowskiej), Baranówek,
enklawa w rejonie ulic: Karczówkowskiej, Podklasztornej i Bernardyńskiej, enklawa ulic:
Warszawskiej, Sikorskiego, Starogórskiej, Północnej, Witosa i Karczunek oraz ulica
Szybowcowa, a także ulice Borowa i Podleśna (od Krakowskiej do Stokowej). Ścieki
sanitarne z terenów nieskanalizowanych (z lokalnych zbiorników bezodpływowych)
wywożone są do punktu zlewnego nieczystości płynnych na terenie oczyszczalni
„Sitkówka”, natomiast odcieki ze składowisk odpadów komunalnych z Promnika
i nieczynnego w Barczy do specjalnie przystosowanego punktu zlewnego przy ul. Jarząbek.
Do komunalnej kanalizacji sanitarnej na terenie miasta, ścieki przemysłowe i inne (wg
danych z Wodociągów Kieleckich Sp. z o.o. na koniec 2003 r.) odprowadza 115 podmiotów
gospodarczych (w tym 30 zakładów przemysłowych). Z powyższej liczby około
100 podmiotów objętych jest, prowadzoną przez Wodociągi Kieleckie, kontrolą gospodarki
wodno–ściekowej.
Podstawowe dane dotyczące długości sieci kanalizacyjnej w Kielcach oraz wskaźników
skanalizowania miasta przedstawiono w porównaniu z danymi dotyczącymi
zwodociągowania w tabeli 3.32. W poniższej tabeli przedstawiono dane o ilości
odprowadzanych ścieków.
Tab. 3.21. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania, odprowadzane do
wód powierzchniowych lub do ziemi w mieście Kielce (Raport. Stan...., 2003; dane GUS)
Oczyszczane
Rok
Ogółem
Razem
mechanicznie
chemicznie
biologicznie
z podwyższonym
usuwaniem
biogenów
w dekametrach sześciennych
1
2
3
4
5
6
7
2001
2002
14237*
12631
14280*
12631
28
35
-
14252
12596
-
65
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Część ścieków, wytworzonych na terenie miasta, nie zostaje włączona do systemu
miejskiego kanalizacji, lecz jest odprowadzana bezpośrednio do wód powierzchniowych lub
do gruntu. Są to (w większości) ścieki z prywatnych domostw i z kilku zakładów,
posiadających przydomowe bądź przyzakładowe oczyszczalnie ścieków. Podmioty te
posiadają aktualne pozwolenia wodnoprawne na zrzut oczyszczonych ścieków do
odbiorników. Lokalizacja małych oczyszczalni jest dopuszczona na terenach, gdzie nie ma
możliwości podłączenia do sieci kanalizacji sanitarnej i istnieją dogodne warunki
hydrogeologiczne odprowadzania oczyszczonych ścieków.
Tab. 3.22. Ścieki komunalne w mieście Kielce (Raport. Stan ..., 2003; dane GUS;
za 2003 r. dane z Wodociągów Kieleckich)
Ilość ścieków
Rodzaj ścieków
1998 r.
1999 r.
1
2
3
2000 r. 2001 r.
w mln. m3
4
5
2002 r.
2003 r.
6
7
Ogółem:
18,4
17,8
17,1
16,7
15,5
13,500
18,3
17,6
16,9
16,3
15,4
13,492
 oczyszczone w oczyszczalni „Sitkówka”
0,1
0,008
0,1
0,2
0,2
0,4
 nieoczyszczone*
* jeżeli ilość ścieków dopływających na oczyszczalnię (przy deszczach nawalnych) przekracza
Qmax h = 3 430 m3/h nadwyżka, po oczyszczeniu mechanicznym – kraty i piaskownik) odprowadzana jest
kanałem awaryjnym.
Brak jest danych o podmiotach, zrzucających w sposób niekontrolowany ścieki do
kanalizacji sanitarnej, do cieków lub gruntu bez wymaganych pozwoleń.
Komunalna oczyszczalnia ścieków „Sitkówka” zlokalizowana jest w miejscowości
Wola Murowana, w gminie SitkówkaNowiny, w odległości ok. 10 km na południe od
Kielc. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna z technologią jednostopniowego osadu
czynnego, oparta o komory napowietrzania Inka i Knap oraz osadniki wtórne.
Po modernizacji i rozbudowie, zakończonej w 1993 r., jej przepustowość, zatwierdzona
pozwoleniem wodnoprawnym, wynosi Qśr=72 000 m3/d. Pozwala to na oczyszczenie
wszystkich ścieków sanitarnych, doprowadzonych do oczyszczalni z terenu Kielc, gminy
Sitkówka–Nowiny oraz sołectwa Dąbrowa w gminie Masłów. Z ogólnej ilości ścieków
doprowadzanych do oczyszczalni 13,93% stanowią ścieki przemysłowe (wytworzone
głównie przez przemysł spożywczy i metalowy), 72,3% pochodzi z gospodarstw domowych
(ścieki bytowo-gospodarcze), a pozostałe 13,77% to ścieki z instytucji. Obecnie do
oczyszczalni dopływa średnio 37 000 m3/d (dane z Wodociągów Kieleckich, za 2003 r.),
przy czym w czasie pogody deszczowej ich ilość wzrasta do 80 000 m3/d. Jest to efekt
dopływu wód infiltracyjnych oraz wód opadowych miejscowymi włączeniami kanalizacji
deszczowej. Przepływy godzinowe wahają się w szerokim zakresie 7005 000 m3/h.
Ścieki oczyszczane są dwustopniowo: oczyszczanie I stopnia  wstępne, mechaniczne
(zmodernizowane i rozbudowane w latach 19931994) oraz II stopnia  biologiczne.
Ponieważ istniejąca technologia nie jest przystosowana do wysokoefektywnego usuwania
związków biogennych, czego z kolei wymagają przepisy krajowe i Unii Europejskiej
(dyrektywa 91/271), przewidziano rozbudowę i modernizację biologicznego stopnia
oczyszczania, wg projektu, opracowanego w 1999 r. przez duńską firmę NIRAS A/S. Projekt
nie został wdrożony do chwili obecnej z uwagi na brak środków finansowych, pomimo
nieustannych zabiegów dla ich pozyskania, w tym dwukrotnie z funduszu przedakcesyjnego
Unii Europejskiej - ISPA. W czerwcu 2003 r. przydzielono „asystę techniczną”
z Ministerstwa Środowiska dla opracowania „Studium wykonalności. Rozbudowa
i Modernizacja Oczyszczalni Ścieków Sitkówka dla m. Kielce” oraz wniosku do pozyskania
funduszów z UE. Obecnie wniosek złożono do NFOŚiGW.
Tymczasowo dla poprawy jakości ścieków oczyszczonych w ramach istniejącej technologii,
w 2001 r. spółka „Wodociągi Kieleckie” podjęła doraźne kroki zapobiegawcze w postaci
66
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
wspomagania procesu biologicznego oczyszczania ścieków procesem chemicznym,
polegającym na strącaniu fosforu poprzez dozowanie koagulanta PIX (siarczan żelazowy).
Oczyszczone ścieki kanałem odpływowym, na którym zainstalowany jest przepływomierz
ultradźwiękowy, odprowadzane są do odbiornika.
Oczyszczalnia posiada ciąg przeróbki osadów ściekowych oraz ciąg gazowy,
zmodernizowane w latach 19951998. Wytworzona przez generatory energia elektryczna
wykorzystywana jest na potrzeby oczyszczalni ścieków i pokrywa jej zapotrzebowanie w ok.
70%. Energia cieplna, powstająca podczas spalania biogazu, jest wykorzystywana do
ogrzewania oczyszczalni.
Odwodniony osad ściekowy spełnia wymogi stawiane osadowi przeznaczonemu do
wykorzystania na cele nieprzemysłowe, ma wysoką wartość nawozową, co potwierdzają
ekspertyzy Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Przekazywany jest
nieodpłatnie do zastosowania przyrodniczo-rolniczego. Oprócz osadu ściekowego
wytwarzane są również inne, pochodzące ze ścieków odpady: skratki, piasek, oraz tłuszcze.
Odpady te, podobnie jak część wytworzonych osadów ściekowych, wywożone są na
składowisko odpadów w Promniku. Zagospodarowanie wytworzonych odpadów jest zgodne
z właściwą decyzją, stosownie do obowiązujących przepisów w zakresie gospodarki
odpadami.
W Dyminach, w rejonie byłej Fabryki Domów (obecnie FABET S.A.), znajduje się
mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków „Dyminy”. Jest to obiekt o znaczeniu
lokalnym, funkcjonujący poza miejskim systemem kanalizacji. Odprowadzane są do niej
ścieki z przedsiębiorstw oraz budynków mieszkalnych, mających siedzibę po zachodniej
stronie ulicy Ściegiennego. Oczyszczone ścieki bytowo-gospodarcze (Qśr.dob.=150 m3/db,
Qmax.dob.=180 m3/db, Qmax.h.=33,7 m3/h) i technologiczne (Qśr.dob.=55 m3/db, Qmax.dob.=
72 m3/db, Qmax.h.=11 m3/h) odprowadzane są do rzeki Chodczy. Na odprowadzanie ścieków
w powyższych ilościach FABET S.A. posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do końca
2004 r. Jakość oczyszczonych ścieków na ogół mieści się w granicach dopuszczonych
pozwoleniem, jednak z uwagi na wiek urządzeń oczyszczalnia wymaga modernizacji.
Docelowo przewiduje się odprowadzenie ścieków z dzielnicy Dyminy i Posłowice –
Leśniówka do komunalnej oczyszczalni ścieków w Sitkówce. Aktualnie zadanie jest w fazie
przygotowania do realizacji (opracowana została koncepcja i studium wykonalności
zadania).
2. Kanalizacja opadowa i oczyszczanie ścieków
Ścieki opadowe powstają w zasadzie w czasie opadów deszczu, ale do tej grupy zalicza się
także spływy z topniejącego śniegu, polewania i mycia ulic, awarii sieci wodociągowej, itp.
Objętość ścieków i ładunek zanieczyszczeń zależą od: czasu trwania i intensywności
deszczu, charakteru odwadnianej zlewni oraz stanu czystości powierzchni, z której spływają
ścieki (ulic i placów miejskich, dróg). Ze źródeł literaturowych (Cebula, i in., 1996)
wiadomo, że w pierwszym okresie deszczu o większej intensywności, trwającym od 10 do 20
minut, zanieczyszczenia są trzy-, a nawet czterokrotnie większe w porównaniu z wartościami
średnimi dla całego okresu deszczu. Mogą one niekiedy dorównywać ściekom komunalnym
o dużym stężeniu.
Miasto Kielce dysponuje systemem kanalizacji deszczowej, dostosowanym do naturalnego
ukształtowania obszaru miasta, umożliwiającym grawitacyjne odprowadzanie wód
deszczowych do naturalnych odbiorników. Odbiornikami wód opadowych są rzeki,
przepływające przez miasto: Silnica, Lubrzanka, Sufraganiec i Bobrza. Ogólna długość
czynnej sieci kanalizacji deszczowej wynosi około 180 km (Plan wodny, 2001). Na wylotach
kolektorów deszczowych istnieje 13 podczyszczalni wód opadowych (stan na styczeń
2004 r.), a kolejne są w fazie projektowania. Docelowo na wylotach kanalizacji deszczowej
67
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
-
68
funkcjonować ma 25 podczyszczalni wód opadowych (na wszystkich wylotach kolektorów
powyżej Ø 400).
Głównym odbiornikiem wód opadowych jest Silnica. W jej zlewni znajduje się
przeważająca część aglomeracji miejskiej. Ma do niej swoje ujście 15 głównych kolektorów
deszczowych oraz 64 wyloty wód deszczowych. Urządzenia podczyszczające, użytkowane
przez MZD w Kielcach, są zainstalowane na kolektorach głównych: przy ul. Karczunek
i ul. Witosa oraz przy ul. Kusocińskiego, przy Skwerze Szarych Szeregów i przy Rondzie
Giedroycia. Na koniec 2003 r. oddano do użytku podczyszczalnie przy ujściu kolektorów
głównych Si-12, Si-13, Si-14 (przy skrzyżowaniu Topolowej i Jesionowej) oraz 2 przy
ul. Sienkiewicza, obok mostu. W fazie projektowania są podczyszczalnie wód deszczowych
przy ul. Pakosz (Si-3), w rejonie ul. Krakowskiej i hali „Iskry” (Si-2), na Plantach (Si-7),
przy Al. IX Wieków Kielc po stronie Urzędu Wojewódzkiego (Si-9). Przed fazą
projektowania, w założeniach technicznych są podczyszczalnie na ul. Piotrkowskiej (Si-8),
w rejonie ul. Pocieszka (Si-10) i ul. Jarzębinowej (Si-11).
W zlewni Sufragańca znajduje się zachodnia część miasta oraz tereny przemysłowoskładowe Niewachlowa. System kanalizacji opadowej tworzą 3 główne kolektory
deszczowe, sieć kanałów ulicznych oraz podczyszczalnia wód deszczowych przy
ul. Jarząbek. W założeniach jest budowa podczyszczalni V-Su przy ul. Batalionów
Chłopskich
Zorganizowany system kanalizacji deszczowej na obszarze miasta, położonym w zlewni
Lubrzanki, tworzą: rów otwarty od ulicy Poleskiej do ujścia oraz włączone do niego dwa
kolektory deszczowe. Zaprojektowana jest podczyszczalnia w rejonie ul. Prochownia
stanowiąca element odwodnienia ul. Zagórskiej (Lu-VII).
Do Bobrzy odprowadzane są wody opadowe z osiedla Białogon oraz z terenu Kieleckiej
Fabryki Pomp. Na wylotach trzech kolektorów, przy ul. Druckiego-Lubeckiego, ul. Zalesie
i ul. Za Walcownią, zainstalowane są podczyszczalnie.
Kanalizacja deszczowa budowana była w miarę uzbrajania terenu pod budownictwo
i przemysł. Całe centrum miasta oraz nowe osiedla mieszkaniowe wyposażone są
w kanalizację deszczową. Problemy występują w tych rejonach miasta, gdzie rozwijało się
indywidualne budownictwo, wyprzedzające budowę infrastruktury podziemnej. Należy
dodać, że są takie rejony miasta (centrum), gdzie istniejące kanały deszczowe nie są w stanie
przyjąć wszystkich dopływających wód. Dotyczy to kanałów deszczowych, uchodzących do
Silnicy (Si-7, Si-8, Si-14) i Lubrzanki (VII Lu).
Wg eksploatatora sieci deszczowej (Miejski Zarząd Dróg), w następujących rejonach brak
jest systemu odwodnienia:
osiedle Baranówek;
tereny przy ulicach: Kusocińskiego, Posłowickiej, Łanowej, Sukowskiej;
obszar ograniczony ulicami: Świętokrzyską, Żniwną, Poleską, Szczecińską, Prostą, Zagórską,
Napękowską, Wydryńską, Sandomierską, Gustawa Morcinka;
obszar zamknięty ulicami: Wojska Polskiego, Damki, Łopianową;
osiedla Niewachlów II i Pod Szatanem;
teren wzdłuż ul. Posłowickiej.
Sukcesywnie na terenie miasta prowadzone są kolejne inwestycje, mające na celu objęcie
siecią kanalizacji deszczowej całego miasta.
Pozwolenia wodnoprawne na odprowadzenie ścieków deszczowych do odbiorników (rzek,
kanałów, rowów) ma 16 podmiotów (Plan wodny, 2001). Według danych UM od 2001 r. do
połowy 2003 r. dla podmiotów gospodarczych wydano 13 pozwoleń wodnoprawnych
w ramach szczególnego korzystania z wód na odprowadzenie wód deszczowych do cieków,
rowów. Miejski Zarząd Dróg w tym okresie uzyskał 8 pozwoleń na budowę bądź rozbudowę
podczyszczalni wód opadowych i odprowadzanie ich do cieków lub tylko na odprowadzanie
wód deszczowych do odbiorników. Brak jest natomiast danych o podmiotach, nie
posiadających takich pozwoleń, a odprowadzających wody opadowe. Należy dodać, że dosyć
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
często zdarzają się niekontrolowane zrzuty ścieków przemysłowych i sanitarnych do
kanalizacji deszczowej.
Oddzielnym zagadnieniem, wymagającym omówienia jest przemysłowa sieć kanalizacji
deszczowej. W większości zakładów przemysłowych jest ona prawidłowo rozbudowana: jest
to kanalizacja rozdzielcza, nawiązująca do miejskiego układu kanalizacji rozdzielczej. Tylko
w niewielu zakładach (głównie małych) występują układy ogólnospławne. Istnienie tak
powszechnie rozdzielczego systemu kanalizacji na terenach zakładów przemysłowych
stwarza zagrożenie odpływu wód deszczowych o podwyższonych wskaźnikach
zanieczyszczeń i pojawiania się przypadkowych zrzutów ścieków sanitarnych, i ewentualnie
przemysłowych, w sytuacjach awaryjnych. Istnieje zatem nie tylko potencjalne ale
rzeczywiste negatywne oddziaływanie przemysłowych systemów kanalizacji opadowej na
skład ścieków opadowych, odprowadzanych do rzek, przepływających przez Kielce.
Konieczne zatem powinno być zmodernizowanie i przebudowanie sieci kanalizacji
deszczowej oraz wyposażenie części zakładów w lokalne podczyszczalnie wód
deszczowych. Należałoby je zainstalować na wylotach głównych, zakładowych kanałów
deszczowych, przed ich połączeniem z miejską kanalizacją deszczową.
Ważnym zagadnieniem jest problem składowania, w okresie zimowym, śniegu wywożonego
z miasta podczas obfitych opadów. Jest on składowany na utwardzonym terenie
podczyszczalni wód deszczowych przy ul. Jarząbek. Wody z topniejącego śniegu spływają
do zbiornika podczyszczalni. Nie chroni to odbiornika (rzeki Sufraganiec) przed
substancjami ropopochodnymi i skokowym wzrostem mineralizacji. Jakość wód
pochodzących z topnienia śniegu nie była nigdy przedmiotem badań. Można jednak założyć,
że w topniejących wodach znajdują się podwyższone ilości chlorku sodu, których wytrącenie
nie jest możliwe na stosowanych obecnie urządzeniach oczyszczających.
3. Problemy z zakresu gospodarki ściekowej:
 w zakresie transportu i oczyszczania ścieków sanitarnych2:
– niedostosowanie komunalnej oczyszczalni ścieków „Sitkówka” do aktualnych
wymogów z zakresu oczyszczania ścieków – brak oczyszczania III stopnia,
pozwalającego usunąć związki biogenne. Niezbędna jest rozbudowa ciągu
biologicznego i przeprowadzenie modernizacji zgodnie z projektem z 1999 roku;
– brak systemu kanalizacji sanitarnej w całości lub części następujących ulic:
Aleksandrówka, Batalionów Chłopskich, Berberysowa, Bernardyńska, Bęczkowska,
Będzińska, Białogońska, Bitwy Nad Bzurą, Bobrowa, Bobrzańska, Browarna,
Cedzyńska, Chabrowa, Charsznicka, Chłopska, Chorzowska, Ciekocka, Cisowa,
Czernidło, Daleszycka, Diamentowa, Do Modrzewia, Dobromyśl, Działkowa,
Dzikowskiego, Folwarczna, Garbarska, Głogowa, Grabinów, Gruchawka, Helska,
Hubalczyków, Iglasta, Janowska, Jasińskiego, Jaśminowa, Jodłowa, Kaczowa,
Kalinowa, Kazimierza Wielkiego, Kocka, Kolberga, Kolejarzy, Końcowa, Krakowska,
Kruszelnickiego, Kusocińskiego, Kutnowska, Laskowa, Leszczyńska, Leśniówka,
Lubiczna, Łazy, Łopianowa, Łopuszańska, Łysogórska, Machałowej, Mazurska,
Mąchocka, Miedziana, Miła, Młyńska, Modlińska, Mokra, Monte Cassino, Morcinka,
Na Ługach, Na Stadion, Na Stole, Nad Wizną, Nałęczów, Napękowska, Narwicka,
Niestachowska, Niewachlowska, Oksywska, Olkuska, Otrocz, Piaseczny Dół, Piaski
Nad Rzeką, Pietraszki, Podwalna, Poleska, Pomorska, Posłowicka, Powstania
Styczniowego, Prochownia, Prosta, Przegony, Przyłogi, Radlińska, Garostowa,
Rozmarynowa, Rumiankowa, Sandomierska, Siedmiu Źródeł, Skibowa, Sławkowska,
Sybiraków, Szczecińska, Szczepaniaka, Ściegiennego, Świerczyńska, Świętokrzyska,
Tobrucka, Trzuskawicka, Wawrzyńskiej, Weterynaryjna, Wikaryjska, Wodna, Wojska
2
Plan wodny, 2001
69
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce

Polskiego, Wolbromska, Wysoka, Zagórska, Zagrabowicka, Zalesie, Zamość,
Zastawie, Zgórska, Zwierzyniecka, Żelaznogórska;
– zły stan kanałów w ulicach Źródłowej, Jagiellońskiej, Górnej, Paderewskiego
i Zagnańskiej,
– przeciążenie kolektora „Pakosz-Sitkówka”;
– brak systemu monitoringu kanalizacji sanitarnej;
– brak zaktualizowanej inwentaryzacji istniejących kolektorów kanalizacji sanitarnej;
– brak szczegółowej inwentaryzacji podmiotów, odprowadzających ścieki poza
kanalizację sanitarną;
– zbyt niski stopień redukcji zanieczyszczeń w mechanicznej oczyszczalni ścieków
w Dyminach;
w zakresie transportu i oczyszczania ścieków opadowych na terenie Kielc3:
– zły stan techniczny kilku kolektorów, uchodzących do Silnicy oraz przeciążenie
niektórych odcinków kolektorów, uchodzących do Silnicy (Si7, Si8, Si14)
i Lubrzanki (VII Lu),
– brak systemu monitoringu kanalizacji opadowej,
– brak szczegółowej inwentaryzacji kolektorów, wylotów oraz przyłączy kanalizacji
deszczowej,
– brak szczegółowej inwentaryzacji i kontroli zrzutu wód deszczowych do systemu
kanalizacji opadowej,
– Brak kanalizacji deszczowej w następujących rejonach: osiedle Baranówek; tereny
przy ulicach: Kusocińskiego, Posłowickiej, Łanowej, Sukowskiej; na obszarze
ograniczonym ulicami: Świętokrzyską, Żniwną, Poleską, Szczecińską, Prostą,
Zagórską, Napękowską, Wydryńską, Sandomierską i Gustawa Morcinka; obszar
zamknięty ulicami: Wojska Polskiego, Damki, Łopianową; osiedla Niewachlów II
i Pod Szatanem oraz teren wzdłuż ul. Posłowickiej,
– brak wystarczającej liczby podczyszczalni ścieków deszczowych, głównie w centrum
miasta oraz na terenach przemysłowych (w tym na wylotach głównych kanałów
deszczowych zakładów przemysłowych), przed ich połączeniem z miejską kanalizacją
deszczową lub przez wprowadzeniem do odbiornika.
3.2.4. Wody podziemne
3.2.4.1. Charakterystyka ogólna
Obszar Kielc i jego okolica pod względem zasobów wód podziemnych są rejonem dosyć
bogatym. Wszystkie zbiorniki wód podziemnych, z których Kielce (i gminy ościenne) zaopatrują
się lub mogą się zaopatrywać w wodę należą do tzw. głównych zbiorników wód podziemnych
(GZWP) w Polsce, wymagających szczególnej ochrony ze względu na zasoby wodne, wysoką
wodonośność, dobrą jakość wody i ich znaczenie dla zaopatrzenia ludności w wodę. W rejonie
tym wydzielono trzy GZWP (Kleczkowski i in., 1990; PIG, 1999).
Zaopatrzenie miasto w wodę realizowane jest tylko z ujęć wód podziemnych. Od 1929 roku
eksploatowane jest ujęcie „Białogon”, położone na południu miasta, a od 1974 roku ujęcie
„Zagnańsk”, zlokalizowane na terenie sąsiedniej gminy Zagnańsk. Do sieci miejskiej włączone
jest też ujęcie w Dyminach oraz kilka studni głębinowych na terenie miasta.
3.2.4.2. Zbiorniki wód podziemnych
W granicach miasta zlokalizowany jest GZWP Kielce (nr 417), na północ od miasta –
GZWP Zagnańsk (nr 414), a na południe – GZWP Gałęzice-Bolechowice-Borków (nr 418).
3
70
Plan wodny, 2001
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
1. GZWP Kielce (nr 417)  wytworzył się w spękanych, częściowo skrasowałych, wapieniach
i dolomitach środkowego i górnego dewonu. Zbiornik ten położony jest w granicach rejonu
eksploatacji wód podziemnych (RE) Kielce, dla którego zostały ustalone zasoby
dyspozycyjne wody podziemnej w ilości 1 800 m3/h, według stanu na dzień 30.10.1994 r.
(Prażak, 1994). W ramach zasobów tego zbiornika udokumentowane są zasoby
eksploatacyjne komunalnego ujęcia wody „Białogon”.
2. GZWP Zagnańsk (nr 414)  na północ od Kielc, w obrzeżeniu permsko-mezozoicznym
Gór Świętokrzyskich. Tworzą go dolno i środkowotriasowe: piaskowce, mułowce oraz
wapienie i margle. Jest to zbiornik o charakterze szczelinowoporowym i szczelinowokrasowym. Zasoby dyspozycyjne określone zostały w wysokości 48 000 m3/dobę
(Kleczkowski i in., 1990). Aktualnie, na zlecenie Ministra Środowiska, wykonywana jest
dokumentacja hydrogeologiczna GZWP Zagnańsk (w 2003 r. opracowano projekt prac
geologicznych). Z utworów tego zbiornika czerpie wodę komunalne ujęcie wody
w Zagnańsku.
3. GZWP Gałęzice-Bolechowice-Borków (nr 418)  środkowo- i górnodewoński  na południowym obrzeżu Kielc, od Miedzianki po Słopiec, w synklinie gałęzicko-bolechowickoborkowskiej. Tworzą go spękane wapienie, a lokalnie również dolomity. Zasoby
dyspozycyjne określone zostały na poziomie 19 000 m3/dobę (Kleczkowski i in., 1990).
Zbiornik ten nie został jeszcze w całości udokumentowany, jednak w jego wschodniej części,
w rejonie Sukowa i Marzysza, udokumentowano i zatwierdzono zasoby dyspozycyjne wód
podziemnych. Według stanu na grudzień 1993 r., zasoby dyspozycyjne wynoszą 790 m3/h,
w tym zasoby eksploatacyjne w ilości 626 m3/h (Maszońska, 1995). Zatwierdzone zasoby
eksploatacyjne uwzględniają 380 m3/h dla rejonu Sukowa i 246 m3/h dla rejonu Marzysza.
Decyzja Ministra OŚZNiL, zatwierdzająca ww. zasoby, jest ważna przez okres 10 lat od daty
rozpoczęcia eksploatacji.
4. Czwartorzędowy poziom wodonośny  lokalnie na terenie Kielc. Większe znaczenie ma
jedynie w dolinach rzecznych: Bobrzy, Lubrzanki i Sufragańca, gdzie występują utwory
piaszczysto-żwirowe o miąższościach dochodzących do 30 m. Poziom czwartorzędowy
eksploatowany jest przez studnie wiercone i studnie kopane, zwykle o niewielkich
wydajnościach, zaopatrujących w wodę pojedynczych odbiorców.
5. Źródliska otwarte  zewidencjonowane na terenie Kielc:
 Patrol (gajówka) poniżej G. Kolejowej w Paśmie Posłowickim,
 Cmentarz na Piaskach; skarpa w dolinie rzeki Silnicy, poniżej cmentarna – źródło
ocembrowane,
 Źródła na Gruchawce:
- przy ul. Zastawie,
- w rezerwacie Sufraganiec,
- na skarpie doliny Sufragańca
3.2.4.3. Zasoby ujęć wód podziemnych
Miasto Kielce zaopatrywane jest w wodę z dwóch dużych ujęć komunalnych: „Białogon”
i „Zagnańsk” oraz z kilku mniejszych, awaryjnych ujęć. Oprócz ww. ujęć funkcjonują również
ujęcia dla potrzeb przemysłu.
1. Komunalne ujęcie wody „Białogon” zlokalizowane jest na terenie miasta, w jego
południowo-zachodniej części. Woda ujmowana jest ze skał środkowodewońskich
(wapienie, dolomity) piętnastoma studniami głębinowymi, odwierconymi w Dolinie
Białogońskiej. Aktualnie do sieci podawana jest woda z trzynastu studni. Studnia nr Ia
została wyłączona z eksploatacji z uwagi na ponadnormatywną zawartość manganu,
71
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
a studnia nr VIIIa pracuje na cele technologiczne. Z uwagi na podwyższoną zawartość
manganu (aktualnie poniżej dopuszczalnej) może również wystąpić konieczność wyłączenia
studni nr VII albo pobór z niej wody tylko na cele technologiczne. Dla ujęcia „Białogon”
Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, decyzją z dnia 18.10.1995
r., ustalił zasoby eksploatacyjne na okres 10 lat, tj. do 30.10.2004 r., w wysokości 1400 m3/h
(33,6 tys. m3/dobę). Przewidywano, że po tym okresie zasoby eksploatacyjne ujęcia zostaną
zmniejszone o ok. 30%, tj. do 980 m/h (23,5 tys. m3/dobę), ze względu na zrównoważenie
bilansu wodnego rejonu. W końcu 2003 r. opracowana została przez Przedsiębiorstwo
Geologiczne S.A. w Krakowie „Dokumentacja hydrogeologiczna rejonu eksploatacji wód
podziemnych „RE Kielce” – aktualizacja zasobów eksploatacyjnych ujęcia komunalnego
w KielcachBiałogonie”, w której zasoby ujęcia ustalono w wysokości 1040 m3/h.
W styczniu 2004 r. dokumentację przedłożono do przyjęcia Wojewodzie Świętokrzyskiemu.
2. Komunalne ujęcie wody „Zagnańsk” zlokalizowane jest w miejscowości Zagnańsk,
położonej w odległości kilkunastu kilometrów od Kielc, w kierunku północnym. Woda
ujmowana jest z utworów triasu dolnego oraz permu i dewonu, dziewięcioma studniami,
o głębokościach od 87 m do 150 m, zlokalizowanymi wzdłuż doliny Bobrzy. Studnia nr 5
została wyłączona z eksploatacji z uwagi na przekroczenia zawartości żelaza. Zasoby
eksploatacyjne ujęcia wód podziemnych „Zagnańsk”, w wysokości 2500 m3/h, zostały
zatwierdzone decyzją Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z listopada 1970 r. W obowiązującym pozwoleniu wodnoprawnym dopuszczono pobór wody w ilości 42 240 m3/d
(1760 m3/h). Na podstawie wieloletniej eksploatacji ujęcia oraz badań modelowych ustalono,
że jego maksymalne zasoby eksploatacyjne, dla średnich opadów atmosferycznych, wynoszą
ok. 22,8 tys. m3/dobę (950 m3/h). Z tej ilości na potrzeby Kielc może być dostarczana woda
w ilości 17 tys. m3/dobę. Pozostała ilość wody przeznaczona jest na potrzeby miejscowości
położonych na obszarze gminy Zagnańsk. Aktualnie dla gminy Zagnańsk pokrywane są
potrzeby w ilości 3 053 m3/dobę, ale w perspektywie, wg „Koncepcji zaopatrzenia w wodę
gminy Zagnańsk”, zapotrzebowanie na wodę wzrośnie do 6 532 m3/dobę. Ponadto z uwagi
na niedobory zasobów wodnych na terenie gminy Masłów (perspektywiczne
zapotrzebowanie 2,5 tys. m3/dobę, a zasoby eksploatacyjne ujęć wynoszą około
1,5 tys.m3/dobę) przewiduje się pokrycie niedoboru wody w ilości 1095 m3/dobę.
3. System wodociągowy Kielc, zasilany z podstawowych komunalnych ujęć wody,
wspomagany jest przez 7 studni głębinowych (tzw. studnie awaryjno-wspomagające),
odwierconych na terenie miasta. Są to następujące ujęcia:
 „Politechnika” (ul. Tysiąclecia),
 „Leszczyńska” (ul. Poleska),
 „Pakosz” (ul. Boczna),
 „Zalesie” (ul. Ślazy),
 „Gruchawka” (Os. Łazy),
 „Dobromyśl” (ul. Janowska),
 przy ul. Wojska Polskiego.
Studnie te czerpią wodę z utworów dewonu, z głębokości od 40 m do 110 m i są bezpośrednio
podłączone do miejskiej sieci wodociągowej.
Do maja 1999 r. funkcję taką pełniło również ujęcie „Sieje” przy Kieleckiej Fabryce Mebli
(ul. Zagnańska).
Wydajność eksploatacyjna studni awaryjno-wspomagających, zasilających w sposób ciągły
miejski system wodociągowy, szacowana jest na 9 000 m3/dobę. Łącznie z ujęciami:
„Białogon” i „Zagnańsk daje to wydajność eksploatacyjną w wysokości 59 600 m3/dobę.
Jednak uwzględniając aktualizację zasobów eksploatacyjnych ujęcia „Białogon”, będzie
obowiązywać od 31.10.2004 r., z której wynika konieczność ograniczenia maksymalnego
poboru wody z 1400 m3/h do 1040 m3/h tj. o 8640 m3/dobę, łączne zasoby ujęć komunalnych
nie przekroczą 51 tys m3/dobę.
72
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
4. W Dyminach zlokalizowane są:
 ujęcie dawnej Fabryki Domów (obecnie FABET S.A.) o zatwierdzonych zasobach
eksploatacyjnych w wysokości 305 m3/h,
 ujęcie, wykonane dla dawnych Zakładów Drobiarskich (obecnie Browar Belgia),
składające się z dwóch studni, o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w ilości
234 m3/h.
Dla potrzeb miasta Kielce, drogą decyzji administracyjnej, z ujęcia przy Browarze Belgia
i ujęcia FABET S.A. przeznaczono 440,9 m3/h. Ujęcie FABET S.A. od końca 2000 r. jest
eksploatowane przez „Wodociągi Kieleckie” na potrzeby miasta - obecnie na potrzeby
podmiotów gospodarczych w dzielnicy KielceDyminy. W 1999 r. została zawarta umowa
dzierżawy studni nr 1 przy Browarze Belgia dla potrzeb Wodociągów Kieleckich, a w marcu
2003 roku ujęcie zostało przejęte przez Wodociągi Kieleckie. Woda z tego ujęcia
wykorzystywana jest tylko na potrzeby Browaru Belgia. Do końca 2004 r. planuje się
opracowanie modelu zasobowego ujęć komunalnych w KielcachDyminach (FABET S.A.,
Browar). Zgodnie z dotychczasowymi obserwacjami prowadzonymi na tych ujęciach
(pompowanie oczyszczające w 2003 r.) aktualna łączna wydajność obu ujęć szacowana jest
na 350400 m3/h, tj. maksymalnie 9 600 m3/dobę.
5. Większe zakłady przemysłowe, zakłady produkcji spożywczej i niektóre obiekty użyteczności publicznej posiadają własne ujęcia wody wpostaci studni głębinowych,
wykorzystywane w zależności od potrzeb. Część wody, pobranej z tych ujęć, trafia do sieci
wodociągowej miasta. Wg danych z Planu wodnego (2001) jest 20 ujęć, posiadających
pozwolenia wodnoprawne na pobór wody, jednak tylko 3 z nich (PSS „Społem” Żniwna,
PSS „Społem” Witosa i Kielecka Fabryka Mebli) mają możliwość podania wody
bezpośrednio do sieci miejskiej.
Na potrzeby miasta Kielc przeznaczana jest woda z dwóch ujęć PSS „Społem” – przy
ul. Żniwnej i ul. Witosa.
3.2.4.4. Obszary ochronne zbiorników i strefy ochronne ujęć wód podziemnych
Wyznaczanie obszarów ochronnych zbiorników i stref ochronnych ujęć wód podziemnych
ma na celu ochronę źródeł wody podziemnej przed zanieczyszczeniami. Jest to tzw. ochrona
bierna, mająca charakter typowo prewencyjny. Zadaniem jej jest wskazanie i egzekwowanie
takiego zagospodarowania terenu, które gwarantuje ochronę zbiorników i ujęć. Na terenach
zasilania ujęć nie powinny być np. lokalizowane obiekty stwarzające zagrożenie dla wód
podziemnych, a jeśli już takie są, to należy je odpowiednio zmodernizować i zabezpieczyć przed
ewentualną migracją zanieczyszczeń. Wszystkie zbiorniki wód podziemnych, z których Kielce
zaopatrują się lub będą się zaopatrywać w wodę, wymagają szczególnej ochrony4.
Dokumentację hydrogeologiczną, w której wyznaczono obszary ochronne opracowano
dotychczas tylko dla GZWP nr 417 Kielce i RE Kielce (Prażak, 1994). W dokumentacji tej
wyznaczono trzy rodzaje obszarów ochronnych: obszar najwyższej ochrony (ONO), obszar
wysokiej ochrony (OWO) i obszar zwykłej ochrony (OZO). Ponad 60% obszaru zasilania GZWP
nr 417 Kielce znajduje się w granicach administracyjnych miasta Kielce. Dokumentację
zatwierdzono decyzją Ministra OŚZNiL (KDH/013/5876/96 z 11.05.1996 r.). Zatwierdzenie
dokumentacji obszarów ochronnych nie oznaczało jednak automatycznie obowiązku ochrony
terenu GZWP i obszaru jego zasilania. Dla GZWP Kielce (nr 417) nie zostały one utworzone.
4
Zgodnie z Art. 60, nowej ustawy z dnia 18.07.2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229, z późn.
zmianami), obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych (w tym także zbiorników wód podziemnych)
ustanawia na drodze rozporządzenia, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej. Ustalenia aktu o
ustanowieniu obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych stają się wiążące dla miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego. Koszty ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika ponosi Skarb Państwa.
73
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Uwzględniono je jednak w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego miasta Kielce (2000).
Dla GZWP nr 414 Zagnańsk projektuje się wykonanie dokumentacji hydrogeologicznej,
w której zostaną wyznaczone obszary ochronne5. Trwają starania o pozyskanie środków na
realizację dokumentacji hydrogeologicznej zbiornika wód podziemnych GZWP 418 GałęziceBolechowiceBorków. Komunalne ujęcia wody „Białogon” i „Zagnańsk” oraz ujęcia awaryjne,
eksploatowane na terenie miasta, posiadają wyznaczone i wygrodzone strefy ochrony
bezpośredniej.
Zasadniczy problem dotyczy pośrednich stref ochronnych. Za wyjątkiem ujęć dla miasta
w Dyminach (dawnej Fabryki Domów i dawnych Zakładów Drobiarskich) oraz w Sukowie
(ujęcie SukówMarzysz, studnie V i VI w Sukowie), pozostałe ujęcia nie posiadają
ustanowionych pośrednich stref ochronnych, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami.
Nie ma jednak przesłanek dla ustanawiania wyłącznie bezpośrednich stref ochronnych.
Ze względu na brak odpowiedniej izolacji od powierzchni terenu przez utwory nieprzepuszczalne
lub słaboprzepuszczalne, oraz stan zagospodarowania terenu, stopień zagrożenia głównych
użytkowych poziomów wodonośnych, a przez to także ujęć wód, z których miasto Kielce czerpie
wodę, uznano za wysoki lub bardzo wysoki (Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000).
Ujęcia „Białogon”, „Zagnańsk”, „Zalesie”, „Dobromyśl” i „Pakosz” posiadają ustanowione
strefy ochronne, zgodne z przepisami obowiązującymi w okresach wydawania pozwoleń
wodnoprawnych. Dla ujęcia „Białogon” obszar określony jako teren zewnętrzny strefy ochrony
pośredniej pokrywa się z obszarem ochronnym GZWP 417 – rejon eksploatacji wód
podziemnych Kielce.
Dla awaryjno-wspomagających ujęć: „Leszczyńska”, „Wojska Polskiego”, „Gruchawka”
i „Politechnika” opracowano dokumentacje - projekty stref ochronnych – i uzyskano pozytywne
opinie odpowiednich organów opiniujących. Jednak organy administracji, z uwagi na koszty, nie
ustanowiły ich.
Dla prawidłowej eksploatacji komunalnych ujęć wody „Białogon” i „Zagnańsk” niezbędne
jest ponowne ustanowienie stref ochrony pośredniej zgodnie z aktualnie obowiązującymi
przepisami.
3.2.4.5. Możliwości pozyskania dodatkowych zasobów wód podziemnych
Z punktu widzenia bilansowania zasobów wód podziemnych suma zasobów eksploatacyjnych ujęć nie powinna przekraczać zasobów dyspozycyjnych ustalonych dla danego regionu.
Wykonane dotychczas ekspertyzy i badania, dotyczące możliwości pozyskania dodatkowych
ilości wody dla potrzeb wodociągu komunalnego Kielc, pozwoliły na wytypowanie
następujących rejonów zasobowych:
1. Rejon Suków-Marzysz – ujęcie Suków-Marzysz (2 otwory studzienne w Sukowie i 3 w Marzyszu), o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w ilości 626 m3/h, (15024m3/d)
(decyzja nr KDH/013/5852/95 z dnia 28.09.1995 r.). Według wstępnego szacunku,
z odwierconych w tym rejonie studni, na potrzeby Kielc można będzie dostarczyć wodę
w ilości ok. 500 m3/h, a pozostałą ilość należy przeznaczyć na zaopatrzenie miejscowych
odbiorców. Z powyższych ilości dla potrzeb miasta 300m3/h (7200 m3/d) możliwe jest do
pozyskania z rejonu Sukowa.
2. Rejon tzw. „Białego Zagłębia” – są tu warunki dla pozyskania dodatkowej ilości wody
pochodzącej z odwadniania kamieniołomów „Trzuskawica” i „Ostrówka”, poprzez budowę
barier studni odwodnieniowych, wspomagających odwodnienie złóż. Zasoby wodne do
pozyskania oszacowano na poziomie 1 900 m3/h, (45 600 m3/d), z tego część zostałaby
5
74
Wymogi ochrony ujęć wody określa się w dokumentacjach ich stref ochronnych, a po ich ustanowieniu, na drodze
rozporządzenia, przez dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej (art. 58 nowej ustawy z dnia 18.07.2001
r. Prawo wodne), są one uwzględniane w planach zagospodarowania przestrzennego.
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
przeznaczona dla potrzeb miasta (Prażak, 1989). Aktualnie prowadzone są rozmowy na
temat wykorzystania studni barier odwodnieniowych dla ZPW Trzuskawica.
Istotnym elementem ograniczającym wykorzystanie wód kopalnianych z terenu „Białego
Zagłębia” jest zagrożenie ich jakości. Potencjalne źródła zanieczyszczeń to skutki robót
górniczych w związku z eksploatacją złóż, stan sanitarny terenu, punktowe i niepunktowe
ogniska zanieczyszczeń. O możliwości wykorzystania wód z terenu „Białego Zagłębia”
decydować będą kryteria podane przez J. Prażaka (1989):
 kryterium ilości: budowa studni przy dopływach min. 200 m3/h,
 kryterium jakości: woda dobrej jakości, ewentualne proste uzdatnianie, odżelazianie,
odmanganianie, chlorowanie,
 kryterium sanitarne: wokół każdego ujęcia winna istnieć możliwość utworzenia strefy
ochrony bezpośredniej, w przypadku stref ochrony pośredniej stosowane będzie podejście
indywidualne,
 kryterium lokalnych użytkowników wody – dla Kielc przeznaczane byłyby tylko
nadwyżki wody.
Z punktu widzenia podanych kryteriów przydatności i możliwości wykorzystania wód
podziemnych rejonu „Białego Zagłębia” dla potrzeb komunalnych Kielc, za najbardziej
perspektywiczne uznano dotychczas:
 rejon Dymin, w kierunku na północny wschód od złoża „Trzuskawica”, gdzie jest możliwość pozyskania wody dobrej jakości w ilości ok. 200÷250 m3/h, (4800÷6000 m3/d),
poprzez wykonanie 23 otworów studziennych;
 rejon kopalni „Ostrówka” w Miedziance, ok. 15 km na zachód od Kielc, gdzie istnieje
możliwość pozyskania wody w ilości ok. 800 m3/h, (19200m3/d). Kamieniołom ten
odwadniany jest nieprzerwanie od 1974 r. Część wód odpompowywana studniami
pokrywa zapotrzebowanie na wodę zakładu (33%), część zagospodarowywana jest dla
potrzeb zaopatrzenia ludności (15%), a reszta 52% (ok. 8001000 m3/h) zrzucana jest do
rzeki Hutki. Z wykonanego w 1989 r. projektu prac i badań hydrogeologicznych dla
odwodnienia złoża „Ostrówka” wynika, że optymalny wariant zagospodarowania wód
winien opierać się na wykonaniu dwóch barier studni, wspomagających istniejące
odwodnienie złoża.
Zpotrzebowanie Kielc na wodę kształtuje się na poziomie ok. 51000 m3/dobę.
Zapotrzebowanie miasta Kielce na wodę w perspektywie roku 2020 będzie wynosiło
Qmax.dob=68213 m3/d 6. Zasoby ujęć wód podziemnych możliwe do pozyskania wynoszą: z ujęć
podstawowych Quj=75024 m3/d, z ujęć awaryjnych Quja=10716 m3/d, z ujęć rezerwowych,
mogących być wykorzystanych perspektywicznie Qpersp=26400 m3/d.
Wobec ograniczenia zasobów eksploatacyjnych ujęcia „Białogon” (od 31.10.2004 r. będą
wynosiły 1040 m3/h) i udokumentowania zasobów eksploatacyjnych ujęcia „Zagnańsk” (mogą
one wynosić max. 900 m3/h – na podstawie danych uzyskanych z Wodociągów Kieleckich),
konieczne jest pozyskanie wody z istniejących ujęć (SukówMarzysz) oraz z ujęć
perspektywicznych, możliwych do wykorzystania. W świetle tych danych doprowadzenie wody
z ujęć wody podziemnej podstawowych istniejących oraz perspektywicznych w pełni zaspokoi
zapotrzebowanie miasta Kielce na wodę w okresie perspektywicznym.
W tab. 3.23 zestawiono zapotrzebowanie miasta na wodę uwzględniając 20% rezerwę na
ujęciach. Łączna wydajność ujęć podstawowych wynosi 75 024 m3/d, a niezbędna ilość wody dla
zabezpieczenia perspektywicznych potrzeb miasta wynosi Qśrdob=50172 m3/d, Qmaxdob=68213
m3/d. Nie przewiduje się wykorzystania wody powierzchniowej w celu zaopatrzenia miasta
w wodę (Plan wodny, 2001).
6
przy liczbie mieszkańców – 210 206, obliczone w Planie wodnym miasta Kielce (2001)
75
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.23. Wydajność ujęć wody podziemnej (Plan wodny, 2001).
Zasoby wód podziemnych
Niezbędna ilość wody dla zabezpieczenia
potrzeb miasta Kielce (cele komunalne)
Proponowana rezerwa
Niezbędna wydajność ujęć dla zabezpieczenia
potrzeb miasta Kielce wraz z rezerwą
Przemysł na terenie m. Kielce z ujęć własnych
(cele przemysłowe)
107460 m3/d
3
68 213 m /d
13 643 m3/d
Zapotrzebowanie miasta na wodę w
perspektywie 2020 r.;
liczba mieszkańców – 210 206
20% Q max.dob.
81 856 m3/d
13 588 m3/d
W Planie wodnym (2001 r.) zaproponowano aby w przypadku ograniczenia eksploatacji
ujęcia „Białogon”:
 w pierwszej kolejności sięgnąć po zasoby ujęć w Dyminach,
 w drugiej kolejności po zasoby z ujęcia „SukówMarzysz”,
 a następnie z rejonu DyminyTrzuskawica (odwodnienie kamieniołomu).
W dalszej perspektywie, w przypadku ograniczenia zasobów ujęcia „Zagnańsk” należy
rozważyć możliwość wykorzystania wód z odwodnienia kamieniołomu Ostrówka (gm.
Piekoszów).
Z informacji przedstawionych w innych rozdziałach wynika, że ujęcie w Dyminach (studnia
dawnej Fabryki Domów) jest już częściowo wykorzystywane na potrzeby miasta Kielce
(zaopatrywane są podmioty gospodarcze w dzielnicy KielceDyminy).
3.2.4.6. Monitoring wód podziemnych
1. Zgodnie ze „Strategią biernej ochrony wód podziemnych w regionie świętokrzyskim”
(Prażak i inni, 2002 r.) wody podziemne podlegają ochronie czynnej lub biernej, przy czym:
 ochrona czynna polega głównie na:
– pobieraniu wód podziemnych z ujęć w ilościach nie przekraczających zatwierdzonych
zasobów eksploatacyjnych,
– prowadzeniu stacjonarnych obserwacji hydrogeologicznych wokół ujęć wód
podziemnych, odwadnianych kopalń oraz obiektów i rejonów chronionych przed
zmianami warunków wodnych,
– rozpoznaniu i likwidacji ognisk zanieczyszczeń,
– prowadzeniu lokalnych monitoringów jakości wód podziemnych wokół istniejących
i potencjalnych ognisk zanieczyszczeń,
– prowadzeniu monitoringów osłonowych ujęć wód podziemnych.
 ochrona bierna, która:
– obejmuje ochronę zasobów wód podziemnych poprzez pobór wody w ilości
zapewniającej także ochronę zasobów wód powierzchniowych oraz innych elementów
środowiska przyrodniczego,
– ma umożliwić trwałe korzystanie z tych wód podziemnych
– polega na eksploatacji wód podziemnych w ilościach nie przekraczających zasobów
dyspozycyjnych zbiorników wodonośnych oraz takim sposobie zagospodarowania
i użytkowania terenu, który gwarantuje ochronę wody przed zanieczyszczeniem,
– realizuje się przez ustalanie zasobów dyspozycyjnych wody w zbiornikach wód podziemnych i odpowiednie zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego dotyczące
sposobów użytkowania terenu;
76
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
– realizowany jest przez krajowy i regionalny monitoring jakości zwykłych wód oraz
obserwacje prowadzone w sieci stacjonarnych obserwacji hydrogeologicznych” (SOWP)
PIG (Prażak, 2002 r.).
2. Głównymi ogniskami zanieczyszczeń wód podziemnych w Kielcach są:
 ścieki deszczowe (wody opadowe i roztopowe), odprowadzane bezpośrednio do cieków
wodnych, w ilości około 70% z terenu miasta, powodujące wzrost zanieczyszczeń z grupy
biogenów,
 nieoczyszczone ścieki przemysłowe powstające w przedsiębiorstwach produkcyjnych
(bez urządzeń oczyszczających); efektem ich odprowadzania do wód powierzchniowych
i podziemnych jest wzrost stężeń wskaźników fizykochemicznych;
 zanieczyszczenia obszarowe, spowodowane głównie spłukiwaniem przez wody
deszczowe zanieczyszczeń z placów i ulic oraz z terenów upraw rolnych, położonych na
obrzeżach miasta,
 ścieki bytowogospodarcze, odprowadzane bez oczyszczania z budynków mieszkalnych; szczególne nasilenie tego typu zrzutów dotyczy obszarów o zabudowie zagrodowej,
z doprowadzonym wodociągiem, bez towarzyszącego systemu kanalizacyjnego,
 zanieczyszczenia ropopochodne, związane z magazynowaniem, dystrybucją,
przeładunkiem paliw.
3. Na terenie miasta Kielce jest prowadzony:
 monitoring krajowy wód podziemnych, który:
– odbywa się w oparciu o krajową sieć otworów pomiarowych,
– badania jakości wód podziemnych prowadzi Państwowy Instytut Geologiczny na
zlecenie Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska,
– w skład monitoringu krajowego wchodzą cztery otwory hydrogeologiczno – badawcze
zlokalizowane na Stacji Hydrogeologicznej Państwowego Instytutu Geologicznego
(PIG) w Nałęczowie,
– próbki wody do badań laboratoryjnych pobierane są raz w roku w okresie letnim,
– w każdym z punktów badany jest oddzielny poziom wodonośny;
Tab. 3.24. Klasyfikacja chemiczna wody, jej jakość i wykaz przekroczeń dopuszczalnych własności fizycznych i chemicznych dla wody do picia i na potrzeby gospodarcze
w krajowych punktach monitoringu - 2002 r.
Typ
Klasa
Jednostka
Nr
Stratygrafia chemiczny jakości
administraLp. punktu
warstwy
wody wg.
wody
cyjna
KMWP
wodonośnej Altowskiego- (PIOŚ
Miejscowość
Szwieca
1995)
1
2
1
PIG-605
2
PIG-606
3
PIG-607
4
PIG-608
3
KielceNałęczów-1
Kielce
Nałęczów-2
Kielce
Nałęczów-3
Kielce
Nałęczów-4
4
5
6
D2,3
HCO3-Ca
II
P3
HCO3-Ca
II
T1
HCO3-Ca
Ib
Q
HCO3-SO4Ca
III
Przekroczenia
dopuszczalnej
zawartości w
wodzie do picia
i na potrzeby
gospodarcze
Rodzaj
punktu
7
8
otwór hydrog.
odpowiada normie
badawczy
otwór hydrog.
odpowiada normie
badawczy
otwór hydrog.
Mn
badawczy
otwór hydrog.
Fe, Mn, pH
badawczy
 monitoring regionalny wód podziemnych, który:
– obejmuje eksploatowane studnie komunalne ujmujące wodę z poziomu środkowodewońskiego
– kontroluje stan i jakość wód podziemnych w obrębie obszaru administrowania wodą,
przy czym:
77
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
– badania jakości wody prowadzone są od 1992 r. przez Oddział Świętokrzyski
Państwowego Instytutu Geologicznego, na zlecenie Wojewódzkiego Inspektoratu
Ochrony Środowiska w Kielcach, w oparciu o opracowany przez PIOŚ – WIOŚ i PIG
„Projekt sieci monitoringu regionalnego jakości zwykłych wód podziemnych” oraz
programy regionalnego monitoringu jakości zwykłych wód podziemnych
w województwie świętokrzyskim na kolejne okresy badawcze,
– wykonawcą analiz chemicznych pobranych próbek wody jest Centralne Laboratorium
Chemiczne Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie,
– w 2002 roku badaniami monitoringowymi jakości zwykłych wód podziemnych
w województwie świętokrzyskim objęto 94 sprawne punkty sieci regionalnej
i 22 punkty sieci krajowej - łącznie 116 punktów,
– w granicach miasta Kielce znalazło się tylko 5 punktów monitoringowych;
Tab. 3.25. Klasyfikacja chemiczna wody, jej jakość i wykaz przekroczeń dopuszczalnych własności fizycznych i chemicznych dla wody do picia i na potrzeby gospodarcze
w regionalnych punktach monitoringu – 2002 r.
Nr
punktu
Lp
w sieci
RMWP
1
2
Miejsce
3
Typ
Stratygra- chemiczny
fia warstwy wody wg
wodonośnej AltowskiegoSzwieca
4
5
Klasa
jakości
wody
(PIOŚ
1995)
Przekroczenia
dopuszczalnej
zawartości w
wodzie do picia
i na potrzeby
gospodarcze
6
7
1
36
Kielce
Zalesie
D2,3
HCO3-Ca
Ib
odpowiada
normie
2
37
Kielce
Białogon
D2,3
HCO3-Ca-Mg
Ib
odpowiada
normie
3
38
Kielce
Białogon
D2,3
HCO3-Ca
Ib
Mn
4
39
Kielce
D1,2
HCO3-Ca-Mg
III
NO3
5
67
Dyminy
D2,3
HCO3-Cl-CaMg-Na
Ib
odpowiada
normie
Lokalizacja
8
ujęcie komunalne
w Zalesiu studnia głębinowa
st. 1/IIIa ujęcie
komunalne w
Białogonie studnia głębinowa
st. VII ujęcia
komunalnego w
Białogonie studnia głębinowa
ujęcie komunalne
przy ul. Wojska
Polskiego studnia głębinowa
Fabryka Domów
st. 1-studnia
głębinowa
 monitoring lokalny, który obejmuje poszczególne punkty i obszary stwarzające lub
mogące negatywnie oddziaływać na pogorszenie jakości wód powierzchniowych
i podziemnych; monitoringiem tym mogą być objęte również ujęcia wód podziemnych,
prowadzi nadzór (samorząd lokalny Miasta Kielce) nad potencjalnymi ogniskami
zanieczyszczeń, gromadzi informacje takie jak: sprawozdania z prac rekultywacyjnych,
monitoringowych, projekty, dokumentacje hydrogeologiczne, raporty związane z potencjalnymi ogniskami zanieczyszczeń, a w zakresie dotyczącym:
78
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
– komunalnych ujęć wody (monitoring lokalny osłonowy):
 na ujęciach wód podziemnych w Białogonie i Zagnańsku – prowadzona jest stała
obserwacja zwierciadła wód podziemnych, pobór wód z poszczególnych studni oraz
kontrola składu chemicznego i jakości wód;
 na ujęciu w Białogonie  wykonuje raz w miesiącu (najczęściej w pierwszy
poniedziałek) pomiar poziomu zwierciadła wody w 22 piezometrach zlokalizowanych w rejonie ujęcia i czterech studniach wierconych, przy czym celem badań jest
obserwacja wpływu oddziaływania ujęcia na stan wód podziemnych,
a opomiarowanie realizuje Państwowy Instytut Geologiczny O/Świętokrzyski na
zlecenie Wodociągów Kieleckich;
 na ujęciu „Zagnańsk” – badania obejmujące: obserwacje zwierciadła wody w 11
piezometrach i studniach kopanych, pomiar wydajności dwóch wytypowanych
źródeł, pomiar przepływów Bobrzy prowadzi PIG o/Świętokrzyski na zlecenie
Wodociągów Kieleckich, a wyniki z badań zamieszczane są w rocznych
sprawozdaniach;
Tab. 3.26. Punkty monitoringu osłonowego ujęć – studnie
Lp.
Ujęcie
Numer
studni /
punktu
1
2
3
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
Ujęcie
komunalne
Ujęcia
awaryjnowspomagające
22
Lokalizacja w
Kielcach
Zakres analityczny
4
5
Pietraszki
 analizy podstawowe:
temperatura, mętność,
Biesak
barwa, zapach, odczyn,
Białogon
twardość og., zawartość:
Białogon
wapnia, magnezu, żelaza
Białogon
ogólnego, chlorków, azotu
Białogon
amono-wego, azotu
Białogon
azotynowego, azotu
Białogon
azotanowego, sub-stancji
Białogon
rozpuszczonych,
Białogon
siarczanów,
Białogon
ogólnego węgla
Białogon
organicznego, manganu;
Białogon
utlenialność, badania
Białogon
bakteriologiczne;
Podkarczówka
 analiza rozszerzona:
Zalesie
dodatkowo zawartość:
Dobromyśl
niklu, chrom ogólnego,
Kielce-Stadion
kadmu, ołowiu, miedzi i
Wojska Polskiego
cynku
ul. Leszczyńska
Al. 1000-Lecia
Państwa Polskiego
Gruchawka
Ia
3/II
1/IIIa
2/IIIa
3/IIIb
1/IV
1/Iva
2/Ivb
VI
Via
Vib
VII
VIII
VIIIa
IX
38
37
56
68
79
7
39
Częstotliwość
badań
6
12 razy w roku, w
tym 2 razy w roku
analizy rozszerzone
o metale ciężkie
Raz w roku składane są raporty do
Urzędu Wojewódzkiego i Miejskiego
Inspektoratu
Środowiska w
Kielcach.
Tab. 3.27. Wykaz punktów obserwacyjnych – piezometrów i innych studni wokół ujęcia
komunalnego „Białogon”.
Lp
Ujęcie
1
2
1
2
3
4
5
6
Ujęcie
komunalne
Kielce –
Białogon
Numer
piezometru
3
PB-1’
PB-1a
PB-2’
PB-4’
PB-4a’
PB-5’
Miejscowość
4
Kielce –Pietraszki
Kielce –Pietraszki
Kielce –Czarnów
Kielce –Białogon
Kielce –Czarnów
Kielce –Biesak
79
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.27 c.d.
1
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
2
3
22
23
PB-6a’
PB-7
PB-7a
PB-8’
PB-8a
PB-9’
PB-10’
PB-11’
PB-12
PB-13’
PB-14’
PB-15’
PB-16
PB-17
PB-19
PB-29
studnia nr 33
24
studnia nr 3/1
25
studnia nr 67
(TOPL)
studnia nr 30
26
Ujęcie
komunalne
Kielce –
Białogon
4
Kielce –Białogon
Kielce –Czarnów
Kielce –Czarnów
Kielce –Zalesie
Kielce –Zalesie
Jaworznia
Kielce –Stadion
Kielce –Wietrznia
Kielce –Białogon
Kielce –Białogon
Kielce –Pietraszki
Kielce –Białogon
Kielce –Białogon
Jaworznia
Kielce –Białogon
Kielce –Białogon
Szczukowice
(ferma)
Piekoszów (Gospodarstwo Ogrodnicze
„Bracia Kasprzyk”)
Kielce ul. Praska
Jaworznia – Szkoła
Podstawowa
– lokalnych ognisk zanieczyszczeń - obejmuje podmioty gospodarcze stwarzające
potencjalne zagrożenie dla środowiska i mogące wpłynąć niekorzystnie na zmianę
jakości wód podziemnych, przy czym:
 prace monitoringowe nie są objęte spójną bazą danych,
 każde ognisko zanieczyszczeń jest traktowane niezależnie,
 wyniki analiz laboratoryjnych nie są porównywane z obszarami sąsiednimi,
 prace prowadzone są przez różne firmy,
 badania jakości wody wykonują różne laboratoria i porównywanie wyników jest
bardzo trudne, czasami wręcz niemożliwe.
Obecnie największe zagrożenie stanowią obiekty znajdujące się w rejonie głównego
zbiornika wód podziemnych GZWP 417, gdzie jest prowadzona eksploatacja ujęć wód
podziemnych Kielce – Białogon w 60% zaopatrujących miasto w wodę. W rejonie tym występują
dwa największe ogniska zanieczyszczeń: NSK ISKRA oraz dawny (ZGPN –CPN) - obecnie stacja
paliw nr 1220 PKN-ORLEN.
3.2.4.7. Eksploatacja ujęć wody i zużycie wody
Zarządzaniem i eksploatacją miejskiego systemu wodociągowego wraz z ujęciem wody
w Zagnańsku zajmują się Wodociągi Kieleckie Spółka z o.o. w Kielcach.
Głównym odbiorcą wody na terenie miasta Kielce jest ludność. Z sieci wodociągowej korzysta
około 97% mieszkańców.
W tabeli 3.28 przedstawiono wielkość poboru wody z poszczególnych ujęć komunalnych,
w 1999 r. (Plan wodny, 2001), 2002 r. i 2003 r. (dane z Wodociągów Kieleckich).
Z zasobów rejonu eksploatacji wód podziemnych (RE) Kielce, mającego obszar 177,9 km2,
pochodzi obecnie 63-70% wody (komunalne ujęcie „Białogon”, ujęcia awaryjne i dodatkowe),
wykorzystywanej dla zaopatrzenia Kielc w wodę. Pozostałe 30-37% wody doprowadzane jest do
80
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
miasta z ujęcia w Zagnańsku, przy czym część wody z tego ujęcia przeznaczana jest na potrzeby
Kielc (ogółem w 2002 r. 5 398 218 m3 ≈ 14 790 m3/d, w 2003 r. 4 409 120 m3 ≈ 12 080 m3/d),
a pozostała ilość – na potrzeby wsi w gminie Zagnańsk.
Z przedstawionych danych wynika, że w ostatnich latach, nastąpiły drobne zmiany
w strukturze eksploatacji poszczególnych ujęć. Obserwuje się spadek poboru wody prawie ze
wszystkich studni. Rozpoczęto eksploatację, na potrzeby komunalne, ujęcia w Dyminach,
zlokalizowanego przy dawnej Fabryce Domów.
Tab. 3.28. Porównanie ilości wody pobranej, w1999 r., 2002 r. i 2003 r., przez wodociągi
komunalne, z ujęć wód podziemnych na terenie miasta Kielce i gminy Zagnańsk.
L.p
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Nazwa ujęcia
1999 r.
2002 r.
2003 r.
Udział w
Udział w Pobór wody Udział w
Pobór wody
Pobór wody
strukturze
strukturze
(tys.m3)
strukturze
(tys. m3)
(tys. m3)
(%)
(%)
(%)
Ujęcie komunalne „Białogon”
9 399 800
Ujęcie komunalne „Zagnańsk”
6 518,830
Ujęcie „Leszczyńska” (ul. Poleska) 1 019,250
Ujęcie przy ul. Wojska Polskiego
954,000
Ujęcie „Pakosz” (ul. Boczna)
140,530
Ujęcie „Gruchawka”(oś. Łazy)
112,060
Ujęcie „Politechnika”, (Al. 100039,570
lecia Państwa Polskiego)
Ujęcie „Dobromyśl” (ul. Janowska)
36,055
Ujęcie „Zalesie” (ul. Ślazy)
32,557
Ujęcie „Sieje” przy KFM
ul. Zagnańska (eksploatowane
81,840
przez Wodociągi Kieleckie do
05.1999 r.)
Ujęcie „Dyminy”, dawna Fabryka
Domów, FABET S.A, ul. Ściegiennego (eksploatowane przez Wodociągi Kieleckie od 01.11.2000 r.)
Ujęcie “Dyminy”, dawne Zakłady
Drobiarskie; obecnie Browar
Belgia (dzierżawione przez
Wodociągi Kieleckie od 1999 r.;
w marcu 2003 r. przejęte przez
„W.K”; woda wykorzystywana
tylko na potrzeby Browaru)
Suma: 18 334,492
51,3
35,6
5,6
5,2
0,8
0,6
8 655,660
5 976,279
902,360
231,920
1,036
71,480
53,16
36,70
5,54
1,42
0,01
0,44
9 046,69
4 891,953
920,67
173,14
0,30
131,03
56,717
30,669
5,772
1,085
0,002
0,821
0,2
10,630
0,07
0,53
0,003
0,2
0,2
50,190
36,860
0,31
0,23
44,06
37,42
0,276
0,235
0,4
0,0
-
0,00
-
-
345,561
2,12
279,86
1,755
-
-
-
425,06
2,665
100,0 16 281,976
100,00
15 950,713 100,000
Od 2000 roku sukcesywnie ograniczano pobór z ujęć „Pakosz” i „Politechnika” oraz przy
ul. Wojska Polskiego, a w 20022003 roku studnie te zostały wyłączone z eksploatacji. W celu
utrzymania sprawności urządzeń - raz w miesiącu przeprowadzane jest płukanie studni.
Do sieci miejskiej trafia również woda z niektórych ujęć przemysłowych. Kupowana jest
woda z ujęć PSS „Społem”. W 2002 r. z ujęcia przy ul. Żniwnej zakupiono 365 865 m 3 wody,
a z ujęcia przy ul. Witosa – 292 241 m3 wody. Łącznie 658 097 m3 wody.
Z ujęcia Cedzyna-Leszczyny woda (za pośrednictwem Przedsiębiorstwa Produkcji i Usług
Komunalnych „Renoma”) dostarczana jest dla wschodniej części miasta – rejon Warkocz, CedroMazur. Z ujęcia w Mójczy w gm. Daleszyce, bez pośrednictwa Wodociągów Kieleckich, woda
dostarczana jest dla mieszkańców Kielc przy ul. Chabrowej i Rozmarynowej.
Pełna informacja o poborach z ujęć wód podziemnych innych użytkowników (zakłady
przemysłowe, usługowe, instytucje) jest dostępna tylko za 1999 r. (dane z Planu wodnego, 2001).
Uzyskanie aktualnych, kompletnych danych jest bardzo utrudnione. Informacjami dotyczącymi
eksploatacji poszczególnych ujęć dysponują tylko ich użytkownicy.
81
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.29. Pobory wody z ujęć wód podziemnych na terenie Kielc przez podmioty gospodarcze
w 1999 roku (Plan wodny, 2001).
Pobór wody (tys. m3):
na potrzeby
sprzedaż
razem
własne
Wyszczególnienie
1
2
Zakłady przemysłu spożywczego
Zakłady przemysłu innego niż spożywczy
Instytucje, usługi,
3
191,581
714,223
94,156
999,960
Ogółem
4
625,975
138,810
0,0
764,785
817,556
853,033
94,156
1764,745
Strukturę wykorzystania wody na terenie Kielc, przedstawiono w tabelach 3.30 i 3.31.
Tab. 3.30. Wykorzystanie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w Kielcach
(Raport. Stan...., 2002; dane GUS 2003).
Ogółem
Rok
produkcyjne (poza rolnictwem
i leśnictwem – z ujęć własnych)
w tym wody
razem powierzpodchniowe
ziemne
Wykorzystanie na cele:
nawodnień w
rolnictwie,
leśnictwie oraz
uzupełnienia
razem
stawów rybnych
komunalne
wody
powierzpodziemne
chniowe
w dekametrach sześciennych
1
2
2000
2001
2002
12720,9
11830,0
11263,0
3
4
1196,0
952,0
957,0
41,0
42,0
43,0
5
6
7
1155,0
910,0
914,0
-
8
9
11524,9
10878,0
10306,0
-
11524,9
10878,0
10306,0
Tab. 3.31. Struktura wykorzystania wody na terenie miasta Kielce w latach 1997-2000
(Plan wodny, 2001).
Wyszczególnienie
1
Liczba mieszkańców Kielc
Stopień zwodociągowania
Zużycie wody w gospodarstwach domowych
(tys. m3/rok)
Udział gospodarstw domowych w strukturze zużycia wody
na terenie miasta Kielce
Wskaźnik zużycia wody w gospodarstwach domowych q 1
(l/mk*d) w przeliczeniu na jednego mieszkańca miasta
korzystającego z wodociągu komunalnego
Zużycie wody przez instytucje, cele ogólnokomunalne itp.
(tys. m3/rok)
Wskaźnik zużycia wody q2 (l/mk*d) w przeliczeniu na
jednego mieszkańca miasta
Zużycie wody przez przemysł (tys. m3/rok)
Zyżycie wody przez przemysł spożywczy (tys. m3/rok)
Zużycie wody przez przemysł inny (tys. m3/rok)
Wskaźnik zużycia wody przez przemysł q3 (l/mk*d) w
przeliczeniu na jednego mieszkańca miasta
Wskaźnik zużycia wody przez przemysł spożywczy q3'
(l/mk*d) w przeliczeniu na jednego mieszkańca miasta
Wskaźnik zużycia wody przez przemysł inny q 3'' (l/mk*d) w
przeliczeniu na jednego mieszkańca miasta
82
ROK
1997
1998
1999
2
3
4
2000
5
212 596
97%
212 383
97%
211 729
97%
210 956
97%
13 136,6
12 359,5
11 934,0
11 124,7
79%
78%
77%
77%
174,5
164,4
159,2
148,9
2 226,80
2 174,00
2 129,70
2 173,80
28,7
28,0
27,6
28,2
1 308,50
489,50
819,00
1 363,10
504,40
858,70
1 374,20
421,60
952,60
1 075,60
295,10
780,50
16,9
17,6
17,8
14,0
6,3
6,5
5,5
3,8
10,6
11,1
12,3
10,1
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Przeprowadzona analiza wykazała, że główny udział w wykorzystaniu wody z wodociągu
komunalnego na terenie Kielc przypadał na gospodarstwa domowe (7779 %). Według
„Wodociągów Kieleckich”, udział ten w perspektywie będzie nadal najwyższy. Stwierdzono, że
od początku lat dziewięćdziesiątych rejestrowany jest systematyczny spadek sprzedaży wody na
terenie miasta, na co wpływa głównie spadek zużycia wody w celach produkcyjnych. Nie bez
znaczenia jest również spadek zużycia wody przez mieszkańców. Ma to swój wyraz w obniżeniu
się jednostkowych wskaźników zużycia wody, wyrażony w litrach na mieszkańca na dobę (tabela
3.31.). Tendencja stopniowego ograniczania poboru wody, zarówno w przemyśle jak
i w gospodarce komunalnej, jest w ostatnim dwudziestoleciu widoczna w skali całego kraju.
Wymusza to rachunek ekonomiczny.
3.2.4.8. Sieć wodociągowa
Miejski system wodociągowy tworzy sieć rurociągów dosyłowych, magistralnych
i rozdzielczych. Obejmuje swoim zasięgiem obszar miasta położony w zlewniach Silnicy
i Sufragańca. Położone poza zasięgiem miejskiego systemu, zabudowane tereny w rejonie
Cedzyny, wschodnia część osiedla Ostrogórka, Suków, Kleckie, Dyminy, Posłowice, Sitkówka
i Słowik zaopatrywane są w wodę z ujęć lokalnych lub ze studni kopanych. Długość czynnej,
rozdzielczej sieci ulicznej w granicach miasta wynosi 245,7 km (stan na 31.12.2002 r.). Łączna
długość czynnej sieci magistralnej (w granicach obszaru działania „Wodociągów Kieleckich”)
wynosi 75,9 km (stan na 31.12.2002 r.).
Z ujęć wody „Białogon” i „Zagnańsk” woda wyprowadzona jest w kierunku centrum
rurociągami dosyłowymi. Podstawowy układ zasilania wodociągów tworzy sieć rurociągów
magistralnych pracujących w układzie pierścieniowym. Głównymi elementami tego systemu są
przewody magistralne, współpracujące ze zbiornikami wyrównawczymi, jedno, dwu- lub
trzykomorowymi, służącymi do magazynowania (przy niskich poborach) i dostarczania (przy
wysokich poborach) wody pitnej dla odbiorców. Łączna pojemność 8 zbiorników
wyrównawczych znajdujących się na terenie Kielc (m.in. „Szydłówek Dolny”, „Szydłówek
Górny”, „Żeromskiego”) i 13  zlokalizowanych poza granicami miasta (np. „Świerczyny”)
wynosi 51 005 m3.
Obszar miasta charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem wysokościowym. Deniwelacje
terenu, w granicach zasięgu miejskiego systemu wodociągowego, dochodzą do około 110 m.
Najwyżej położona zabudowa w osiedlu Świętokrzyskim zlokalizowana jest na terenie
o rzędnych około 345 m n.p.m., natomiast cześć zabudowy w osiedlu Białogon znajduje się na
terenie o rzędnych około 235 m n.p.m.
Specyficzne warunki terenowe występujące na obszarze miasta spowodowały konieczność
utworzenia systemu wodociągowego wielostrefowego. Obecnie w eksploatowanym systemie
wodociągowym miasta wyodrębnione są następujące strefy ciśnień:
I strefa ciśnień – obejmuje obszar miasta położony od rzędnej 265 m n.p.m. do rzędnej 286 m
n.p.m., tylko lokalnie zasilając tereny do rzędnej 295 m n.p.m. Sieć
wodociągowa w tej strefie zasilana jest z istniejących ujęć wody
współpracujących ze zbiornikiem wyrównawczym „Szydłówek Dolny”.
II strefa ciśnień – obejmuje obszar miasta ograniczony warstwicami o rzędnych 286 m n.p.m.
i 315 m n.p.m., położony w północnej części miasta (osiedla: Bocianek,
Uroczysko, Związkowiec, Sieje i Dąbrowa). Sieć wodociągowa na tym
obszarze zasilana jest ze zbiornika wodociągowego „Szydłówek Górny”.
III strefa ciśnień – obejmuje obszar w północnej części miasta (osiedla: Słoneczne Wzgórze,
Świętokrzyskie, Na Stoku), położony pomiędzy warstwicami o rzędnych
315 m n.p.m. i 346 m n.p.m. Sieć wodociągowa w tej strefie zasilania jest ze
zbiornika wyrównawczego „Świerczyny”, położonego poza granicami
miasta, na terenie gminy Masłów.
IV strefa ciśnień – obejmuje dzielnicę Posłowice-Dyminy oraz Osiedla Nowiny i Słowik.
83
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
0 strefa ciśnień – obejmie dzielnice: Pakosz, Podkarczówka, Biesak, Zalesie i Białogon.
Zostanie wydzielona z terenu strefy I, po zakończeniu budowy magistrali
 400mm.
Występujące w kilku rejonach miasta tereny zabudowy mieszkaniowej położone powyżej
286,00 m n.p.m., tj. poza zasięgiem wodociągu I strefy ciśnień, zaopatrywane są w wodę poprzez
lokalne hydrofornie. Dotyczy to terenów w rejonie ulic Żeromskiego, Prostej i Placu Wolności –
z hydrofornią przy zbiorniku wodociągowym „Żeromskiego”, części osiedla Ostrogórka –
z hydrofornią przy ul. Wrzosowej, Osiedla Kochanowskiego – z hydrofornią przy
ul. Wapiennikowej i osiedla Pod Dalnią – z hydrofornią przy ul. Szajnowicza.
Stan techniczny istniejącej sieci wodociągowej jest dosyć zróżnicowany, co w istotny
sposób wpływa na jej sprawność eksploatacyjną w poszczególnych rejonach miasta. Niektóre
odcinki są zniszczone, co uwidacznia się znaczną liczbą awarii (318 awarii w 2001 r., 204
w 2003 r.).
Nie cała sieć wodociągowa na terenie miasta jest na stanie Wodociągów Kieleckich, część
jest własnością spółdzielni mieszkaniowych. W ostatnich latach sieć wodociągowa spółdzielni
mieszkaniowych jest sukcesywnie przejmowana przez Wodociągi Kieleckie, przejęto już sieć na
osiedlach: Na Stoku, Uroczysko I i części Uroczyska II, Słoneczne Wzgórze, Wichrowe
Wzgórze, Ostra Górka (osiedle NSK), Ślichowice II, Bocianek i Osiedlu Dąbrowa. W 2004 roku
planowane jest przejęcie sieci wodociągowej na osiedlach Ślichowice I i Dalnia.
W tabeli 3.32. zestawiono podstawowe dane dotyczące długości sieci wodociągowej
i kanalizacyjnej na terenie Kielc oraz wskaźników zwodociągowania i skanalizowania miasta.
W długości sieci nie uwzględniano połączeń prowadzących do budynków i innych obiektów.
Tab. 3.32. Dane o sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w Kielcach, na tle danych z miast
o porównywalnej wielkości.
PowierzMiasto,
chnia
rok miasta
(km2)
Kielce:
WK* 2001
Kielce:
WK*2002
Kielce
GUS 2002
Długość sieci
wodociągowej
rozdzielczej
(km)
Wskaźnik:
długość sieci
Długość sieci
wodociągowej
kanalizacyjnej
2
na km
(km)
powierzchni
miasta
Wskaźnik:
długość sieci
kanalizacyjnej
na km2
powierzchni
miasta
Iloraz
długości sieci
wodociągowej
do długości sieci
kanalizacyjnej
109,4
241,8
2,21
202,4
1,74
1,27
109,4
245,7
2,25
205,3
1,88
1,20
109,4
262,2
2,40
243,9
2,22
1,08
Płock,
88
201,8
2,3
152,1
1,7
1,33
2000
Radom
112
427,9
3,8
271,4
2,4
1,58
2000
WK* - dane dotyczące sieci eksploatowanej przez Wodociągi Kieleckie,
GUS - dane z Rocznika Statystycznego Województwa Świętokrzyskiego – stan na 31.12.2002 r.,
Kielce 2003.
Z uwagi na uzbrojenie w sieć wodociągową, na terenie miasta, można wydzielić następujące
strefy:
1. Tereny w pełni uzbrojone w sieć wodociągową: centrum miasta Kielce, dzielnice wokół
centrum (osiedla: Wielkopole, Czarnockiego, Sady), zwarta zabudowa mieszkaniowa miasta
(osiedla: Barwinek, Baranówek, Podkarczówka, Czarnów, Pod Dalnią, Ślichowice,
Uroczysko, Związkowiec, Słoneczne Wzgórze, Bocianek), północna część miasta
(Niewachlów).
84
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
2. Tereny nie w pełni uzbrojone w sieć wodociągową, będące poza zasięgiem miejskiego
systemu wodociągowego: południowa cześć miasta (Sitkówka, Zaszosie, Dyminy),
wschodnia cześć miasta (Nowy Folwark, Stara Wieś, Domaszewice, Zagórze), wschodnia
część miasta (Ostrogórka, Bukówka), zachodnia część miasta (Zalesie), północna część
miasta – ul. Kolejarzy oraz zabudowane tereny Cedzyny, Sukowa Kleckie, częściowo
Dymin, Posłowic, Sitkówki i Słowika, aktualnie zaopatrywane w wodę z ujęć lokalnych lub
studni kopanych.
3. Tereny nieuzbrojone w sieć wodociągową: w rejonie ul. Warszawskiej, Sikorskiego
i Starogórskiej brak jest systemu II strefy ciśnień dla całej enklawy. Istniejąca zabudowa
podłączona jest na warunkach tymczasowych i prowizorycznych do I oraz III strefy ciśnień.
Aktualnie brak jest sieci wodociągowej w rejonie ul. Wojska Polskiego na wysokości
Bukówki, we wschodniej części osiedla Ostrogórka, ul. Kleckiej, dzielnicach Nowy Folwark
i Niewachlów oraz południowej części miasta w rejonie Baranówka-Kawetczyny. Istniejący
układ wodociągowy uniemożliwia zaopatrzenie w wodę części ul. Cedzyńskiej
i Prochownia. Brak jest wodociągu rozdzielczego w ul. Czachowskiego oraz Ściegiennego.
4. Tereny nie wymagające uzbrojenia w sieć wodociągową (część miasta Kielce objęta
ochroną ze względu na szczególne walory środowiska): Chęcińsko-Kielecki Park
Krajobrazowy wraz zotuliną (położony w środkowo-południowej części miasta), rezerwaty –
Wietrznia, Kadzielnia, Ślichowice, Biesak, Białogon, Karczówka oraz tereny rolnicze,
położone w rejonie Posłowic, Dymin, Zalesia, Domaszowic, Niewachlowa II, Czarnowa
Rządowego.
Istotne jest podjęcie prac, które doprowadzą do uzbrojenia w sieć wodociągową terenów
wymienionych w pkt. 13.
3.2.4.9. Problemy dotyczące sieci wodociągowej
Z zakresu sieci wodociągowej na terenie Kielc uwidaczniają się następujące problemy
(na podstawie Planu wodnego):
1. Istnieje potrzeba wydzielenia „0” strefy ciśnień i określenia jej granic. Konieczne jest także
uporządkowanie niektórych stref ciśnień, działających na zasadach tymczasowości.
2. Budowa sieci wodociągowej na terenach nie w pełni uzbrojonych oraz nieuzbrojonych
w sieć wodociągową.
3. Zły stan techniczny niektórych odcinków sieci wodociągowej, uwidaczniający się znaczną
ilością awarii.
4. Brak systemu automatyki i sterowania na stacjach uzdatniania.
5. Brak systemu monitoringu i ochrony obiektów sieci wodociągowej.
6. Brak komputerowej bazy danych o stanie technicznym sieci wodociągowej.
3.2.4.10. Problemy i zagrożenia występujące w dziedzinie ochrony wód podziemnych
Głównym przepisem prawa, odnoszącym się do zagadnień gospodarki wodnej jest ustawa
Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 roku, która reguluje gospodarowanie wodą w nawiązaniu do
Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/EC, przyjętej przez Parlament Europejski w grudniu
2000 roku. Przepisy te przewidują prowadzenie zintegrowanej gospodarki wodnej, realizowanej
zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Zakładają też zlewniowe kształtowanie i ochronę
zasobów wodnych.
Taki system gospodarowania oznacza całościowe spojrzenie na tworzenie się zasobów
wodnych, możliwości ich wykorzystania i wszelkie procesy zachodzące w zlewni. Sprzyjać temu
winna polityka ekologiczna państwa, ukierunkowana na przywracanie wodom podziemnym
i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego, a przez to zapewnienie między innymi
odpowiednich źródeł poboru wody.
85
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Zgodnie z Art. 31.2 ustawy Prawo Wodne korzystanie z zasobów wodnych nie może
powodować pogorszenia stanu ekologicznego wód i ekosystemów od nich zależnych, a także
marnotrawstwa wody, marnotrawstwa energii wody, ani wyrządzania szkód.
Uwzględniając powyższe, trzeba stwierdzić, iż najważniejsze problemy dotyczące wód
podziemnych, wypunktowane poniżej, w istotny sposób łączą się z zagadnieniami dotyczącymi
wód powierzchniowych.
1
Niedostosowanie komunalnej oczyszczalni ścieków „Sitkówka” do aktualnych wymogów
z zakresu oczyszczania ścieków. W mechaniczno-biologicznej oczyszczalni „Sitkówka”
ścieki oczyszczane są dwustopniowo. Najpierw następuje oczyszczanie I stopnia - wstępne,
mechaniczne a potem oczyszczanie II stopnia  biologiczne. Nie ma oczyszczania III
stopnia, które zapewnia usuwanie związków biogennych (fosforu, azotu), powodujących
eutrofizację odbiorników. Konieczne jest wprowadzenie procesów denitryfikacji
i defosfatacji biologicznej do technologii oczyszczania ścieków. Wymagają tego aktualne
przepisy krajowe i Unii Europejskiej (Dyrektywa 91/271).
2
Podstawowy problem dotyczy zabezpieczenia odpowiedniej ilości i jakości wody dla
zaopatrzenia mieszkańców. Nie przewiduje się wykorzystania wody powierzchniowej w celu
zaopatrzenia miasta w wodę. Uwzględniając konieczność ograniczenia eksploatacji ujęcia
„Białogon” (z 1 400 m3/h do 1 040 m3/h) poza możliwością wykorzystania ujęć zasobów
w Dyminach (częściowo już jest wykorzystywane na potrzeby miasta), należy sięgnąć po
zasoby z ujęcia „SukówMarzysz”, a następnie z rejonu DyminyTrzuskawica
(odwodnienie kamieniołomu). W dalszej perspektywie, w przypadku ograniczenia zasobów
ujęcia „Zagnańsk” należy rozważyć możliwość wykorzystania wód z odwodnienia
kamieniołomu Ostrówka (gm. Piekoszów).
3
Wszystkie zbiorniki wód podziemnych, z których Kielce (i gminy ościenne) zaopatrują się
lub mogą się zaopatrywać w wodę należą do tzw. głównych zbiorników wód podziemnych
(GZWP) w Polsce, wymagających szczególnej ochrony ze względu na zasoby wodne,
wysoką wodonośność, dobrą jakość wody i ich znaczenie dla zaopatrzenia ludności w wodę.
Aktualnie żaden z trzech GZWP nie ma wyznaczonych obszarów ochronnych.
Dokumentację hydrogeologiczną opracowano tylko dla GZWP Kielce (nr 417). Obowiązek
ochrony obszarów ochronnych, wyznaczonych w ww. dokumentacji, zapisano w Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce (2000). Miasto
z własnej inicjatywy powinno i może zadbać o ochronę obszarów wyznaczonych jako
obszary wysokiej i bardzo wysokiej ochrony. Większość terenów wodonośnych i obszarów
ich zasilania znajduje się poza granicami miasta. Udokumentowanie zasobów
dyspozycyjnych zbiorników wód podziemnych GZWP 414 i GZWP 418, pozwoli na
ponowną ocenę rezerw zasobów wodnych w tych rejonach do zagospodarowania dla potrzeb
zaopatrzenia ludności. Po udokumentowaniu zasobów dyspozycyjnych ww. GZWP, wystąpi
potrzeba aktualizacji zasobów eksploatacyjnych ujęć wód podziemnych w ich zasięgu.
4
Ochrona głównych zbiorników wód podziemnych GZWP nr 417 i GZWP nr 414, przyjęcie
kompleksowego programu utrzymania jakości wody konsumpcyjnej i ratowania ujęcia
białogońskiego. Podziemny, wodonośny zbiornik dewoński w skałach węglanowych
Doliny Białogońskiej należy do systemu Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP)
i stanowi podstawę zaopatrzenia miasta w wodę. Znaczny stopień degradacji wód
powierzchniowych i gruntowych w dolinach rzek: Silnicy, Bobrzy, Sufragańca grozi
zanieczyszczeniem wód podziemnego zbiornika. Najbardziej zagrożone jest ujęcie wody
w rejonie Białogonu, ponieważ występują tu zanieczyszczenia wód produktami
ropopochodnymi, azotem amonowym, siarczanami oraz wielopierścieniowymi
węglowodorami aromatycznymi.
5
Zagrożenie jakości zasobów wód podziemnych ujmowanych dla potrzeb komunalnych
miasta. Na terenie miasta istnieje wiele ognisk zanieczyszczeń, które w znacznym stopniu
86
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
zagrażają jakości wód podziemnych i powierzchniowych, w wielu miejscach występują
lokalne zanieczyszczenie wód podziemnych i obszary zdegradowanych wód powierzchniowych do III klasy czystości lub nawet pozaklasowych. Do najczęściej występujących ognisk
zanieczyszczeń należą:
 ścieki wprowadzane do gruntu lub wód powierzchniowych na terenach
nieskanalizowanych,
 składowiska odpadów (w tym wiele istniejących nielegalnych wysypisk odpadów komunalnych i komunalnopodobnych),
 obiekty magazynowania i dystrybucji paliw płynnych,
 zakłady produkcyjne i usługowe.
6
Zagrożenia dla wód podziemnych ze strony wód powierzchniowych. Innym istotnym
zagrożeniem dla środowiska wodnego miasta Kielce jest infiltracja zanieczyszczonych wód
Silnicy i Chodczy do wód podziemnych. Rzeka Silnica na odcinku poniżej profilu Pakosz, a
w zasadzie poniżej ul. Krakowskiej traci ok. 16% średniego rocznego przepływu. Pojawia się
zatem zagrożenie, że zanieczyszczone wody Silnicy mogą zanieczyścić ujmowany poziom
wód podziemnych w okolicy Białogonu. Podobny problem występuje w zlewni Chodczy.
Rzeka Silnica w przepływie przez obszar strefy ochrony pośredniej ujęcia Komunalnego
Kielc w Białogonie, wg badań w profilu Pakosz do ujścia do Bobrzy, aż 29krotnie niosła
wody pozaklasowe, a tylko 7krotnie wody w III klasie. O tak niskiej klasie jakości
zadecydowały przeważnie związki chemiczne pochodzące ze ścieków bytowogospodarczych.
Wody pozaklasowe, zagrożone w każdej chwili wprowadzeniem zanieczyszczeń
paliwowych, dodatkowo zasolonych i o podwyższonej temperaturze (ok. 23C), infiltrują
w podłoże gruntowe w rejonie ujęć w ilości ok. 71 dm3/s; jest to wywołane lejem depresji,
jaki wytworzył się w rejonie ujęć komunalnych. Jednym z przejawów drenowania wód
powierzchniowych jest zanik rzeczki Silniczki (rejon Budopolu).
Rzeka Chodcza - niesie zdecydowanie wody najgorszej jakości. Chodcza I (do wys. Browaru
Belgia) jest otwartym kanałem ściekowym; na 17 serii pomiarowych aż 16 razy stwierdzono
wody pozaklasowe, 1 raz w III klasie czystości. W profilu Chodcza II - za browarem,
w każdej serii pomiarowej występują wody pozaklasowe, a odprowadzane kanałem
charakteryzują się podwyższoną temperaturą. Problem Chodczy I i II to podobnie jak na
ujęciu w Białogonie, infiltracja zanieczyszczonych wód w strefie ujęć wody w Dyminach
i przy Browarze Belgia.
Oba przypadki wymagają zdecydowanej reakcji gospodarzy ujęć, bo cytowana sytuacja trwa
od kilkunastu lat, tj. od czasu udokumentowania w 19861987 (BPBK Kielce), potwierdzone
wieloletnimi, niezależnymi badaniami Akademii Świętokrzyskiej.
Badania jakości I-poziomu wód czwartorzędowych w tym rejonie (Sprawozdanie z 1992 r.)
wykazało wielokrotnie większe zanieczyszczenie wody I-poziomu w stosunku do jakości
wody w rzece Silnicy mierzony w tym samym czasie.
Źródło informacji: System ochrony wód podziemnych ujęcia komunalnego Kielc
w Białogonie - Sprawozdanie nr1 z 1992 r.
7
W ramach monitoringu lokalnego proponuje się przeprowadzić aktualizację inwentaryzacji
wszystkich potencjalnych ognisk zanieczyszczeń w rejonie miasta Kielce. Będzie ona
polegała na: ustaleniu właścicieli poszczególnych obiektów zanieczyszczeń, sprawdzenia
aktualnego stanu technicznego istniejących punktów monitoringowych (studnie, piezometry
itp.), przeprowadzeniu badań wód podziemnych na obszarach nie objętych monitoringiem.
Proponuje się zakończyć prace w formie „Raportu z inwentaryzacji istniejących ognisk
zanieczyszczeń dla wód podziemnych”. Dane powinny być gromadzone w formie
elektronicznej, w bazie komputerowej. Całość danych powinna być spójna z bazami
87
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
monitoringowymi dotyczącymi tak wód podziemnych (monitoring: krajowy, regionalny,
lokalny), jak i powierzchniowych.
8
Monitoring wód podziemnych powinien być rozszerzony o następne kilkanaście ognisk
zanieczyszczeń; z tego względu należy jak najszybciej wdrożyć monitoring w wymienionych poniżej obiektach:
 Stacje paliw –wymagające prac rozpoznawczych:
– „Petro-Plus”, ul Domaszowska 71, 25-320 Kielce,
– „Rolmex-Misiuda” s.j., ul. Ks. Ściegiennego 264c,
– Stacja Paliw za Mitexem,
– "Greko" Stacja Paliw, ul. Batalionów Chłopskich 82, 25-671 Kielce.
 Podmioty gospodarcze wymagające prac rozpoznawczych lub dalszego monitoringu
– Policja, ul. Zbożowa; Kielce,
– Chemar, ul Olszewskiego 6, 25-953 Kielce,
– Radostowa, ul. Wesoła 13/15, 25-305 Kielce,
– Pralnia Chemiczna, ul. Górna, Kielce,
– Fabryka Pomp, Kielce – Białogon,
– Formaster (dawny Geowiert), Kielce – Białogon,
– Zakład Wędliniarski – Kowalski (dawny GS), Kielce – Białogon,
– Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych, obiekt na Ługach, Kielce,
– Fabet S.A. Przeds. Produkcji Elementów Budowlanych, ul. Ks. Ściegiennego 270,
25-116 Kielce,
– Stacje obsługi samochodów, ul. Ks. Ściegiennego 270, 25-116 Kielce,
– Zakład blachrsko-lakierniczy, ul. Ks. Ściegiennego 227, 25-116 Kielce.
Monitroring środowiska gruntowo-wodnego z rejonu Dymin powinien objąć w sumie
około 30 firm (myjnie, stacje paliw, stacje obsługi pojazdów itp.).
 Prace remediacyjne.
– Stacja paliw PKN „ORLEN” nr 207 ul. Świętokrzyska 25/27 - remediacja gruntów
wg technologii EX SITU (wykonana w końcu 2003 r. w trakcie modernizacji stacji),
– Stacji paliw PKN „ORLEN” nr 10 ul. Żytnia –wymiana i uszczelnienie zbiorników,
remediacja gruntów wg technologii EX SITU i IN SITU (planowane rozpoczęcie
w 2004 r.).
 Zakłady i obiekty w rodzaju:
– kotłownie,
– zakłady energetyczne i ich stacje transformatorowe,
– chłodnie,
– elewatory zbożowe.
9. Na terenie miasta Kielce powinien być wprowadzony zakaz wykonywania robót
strzałowych. Prace te powodują rozszczelnienie warstwy izolującej poziomu wód
czwartorzędowych od użytkowego poziomu wodonośnego, co w efekcie może spowodować
przedostawanie się zanieczyszczeń do głębszych warstw wodonośnych.
10. Biorąc pod uwagę możliwość wykorzystania w perspektywie ujęć rejonu Suków–Marzysz
gm. Daleszyce dla potrzeb Kielc, należałoby realizować stacjonarne obserwacje zmian
poziomu zwierciadła wód podziemnych na podstawie opracowanego projektu w aspekcie
wytycznych z Dokumentacji hydrogeologicznej synkliny gałęzicko-bolechowickoborkowskiej (Przedsiębiorstwo Geologiczne Kielce, 1994 r.). Potrzebne jest opracowanie
programu i realizacja stacjonarnych obserwacji zwierciadła wód podziemnych w rejonie
ujęcia Suków–Marzysz jeszcze przed uruchomieniem ujęcia z pełną wydajnością.
11. Należy wykonać przegląd i ocenę stanu technicznego piezometrów w rejonie Dymin,
ustalenie stanu własności gruntów pod obiektami, opracowanie projektu badań, ewentualne
wykonanie otworów obserwacyjnych w oparciu o zatwierdzony projekt prac geologicznych
88
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
i plan ruchu, zgodnie z wytycznymi zawartymi w „Opinii o możliwości budowy nowych
ujęć w rejonie Dymin k/Kielc” (Prażak, 1998).
12. Ustalenie programu realizacji stacjonarnych obserwacji zwierciadła wód w rejonie złoża
„Ostrówka” w nawiązaniu do istniejącej sieci i prowadzonych obserwacji przez zakład.
Obserwacje mają na celu śledzenie rozwoju zmian warunków hydrogeologicznych
w związku z budową w perspektywie barier studni odwodnieniowych.
13. Niezbędne jest opracowanie wspólnego programu obserwacji zwierciadła wód podziemnych
przez ZPW „Trzuskawica”, Cementownię „Nowiny” S.A. i Wodociągi Kieleckie w związku
z uruchomieniem dla potrzeb miasta ujęć w Dyminach.
14. W ramach monitoringu lokalnego obejmującego kontrolę jakości wód podziemnych Urząd
Miasta Kielce powinien kontynuować nadzór nad monitoringiem zakładowym (lokalnym),
w szczególności na obszarze ujęć głównego zbiornika wód podziemnych GZWP 417 Kielce.
15. Powinna być opracowania koncepcja systemu i zasad funkcjonowania zintegrowanej bazy
danych dla rejestracji i analizy wyników wieloletnich obserwacji poziomu zwierciadła wód
podziemnych w wydzielonych zbiornikach wodonośnych (w tym rejonu Kielc).
16. Zaleca się opracowanie wspólnego dla wszystkich jednostek standardu rejestracji wyników,
ich transmisji do ośrodka odpowiedzialnego za nadzór merytoryczny nad systemem
i interpretacją wyników w skali miasta. System winien uwzględniać wyniki kontrolnych
analiz wody wykonywanych przez Wojewódzką Stację Sanitarno Epidemiologiczną oraz
dane gromadzone w Regionalnym Banku Danych Hydrogeologicznych przez
Przedsiębiorstwo Geologiczne w Kielcach.
17. Częściowe usytuowanie GZWP i związanych z nimi ujęć wód podziemnych poza granicami
miasta. Jest to korzystne z uwagi na mniejsze potencjalne zagrożenie jakości wód
podziemnych oraz zanieczyszczenia powstające w wyniku działalności przemysłowej.
Ochrona terenów zasilania ujęć wód podziemnych, wprowadzanie odpowiednich zapisów o
obszarach ochronnych zbiorników i strefach ochronnych ujęć oraz rezerwowanie terenów
pod budowę nowych ujęć wody i magistrali wodociągowych będzie wymagać porozumienia
z władzami gmin sąsiednich. Wymogi w zakresie ochrony terenu przed lokalizacją
inwestycji zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
(tj. obiektów stanowiących potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych), do czasu
ustanowienia obszarów ochronnych, mogą realizować wyprzedzająco tylko sąsiednie gminy.
W związku z tym władze miejskie powinny być z nimi w kontakcie i starać się zawrzeć
odpowiednie porozumienia w celu zabezpieczenia swoich potrzeb.
18. Ustanowienie obszarów ochronnych głównych zbiorników wód podziemnych oraz stref
ochronnych (terenów ochrony pośredniej) większości ujęć eksploatowanych dla celów
zaopatrzenia miasta w wodę.
Wszystkie zbiorniki wód podziemnych, z których Kielce zaopatrują się lub będą się
zaopatrywać w wodę, wymagają szczególnej ochrony. Wyznaczanie obszarów ochronnych
zbiorników i stref ochronnych ujęć wód podziemnych ma na celu ochronę źródeł wody
podziemnej przed zanieczyszczeniami. Jest to tzw. ochrona bierna, mająca charakter typowo
prewencyjny. Zadaniem jej jest wskazanie i egzekwowanie takiego zagospodaro-wania
terenu, które gwarantuje ochronę zbiorników i ujęć.
W celu ustanowienia obszarów ochronnych dla GZWP i dla ich stref zasilania wymagane
jest opracowanie dokumentacji, w której zostaną takie obszary wyznaczone. Obszary
ochronne zbiorników wód śródlądowych (w tym także zbiorników wód podziemnych)
ustanawia na drodze rozporządzenia dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej.
Ustalenia aktu o ustanowieniu obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych stają się
wiążące dla miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
89
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Jedynie dla GZWP nr 417 i RE Kielce, w dokumentacji hydrogeologicznej (Prażak, 1994)
wyznaczono obszary ochronne. Po zatwierdzeniu dokumentacji nie zostały one jednak
formalnie (rozporządzeniem Rady Ministrów) ustanowione.
Wymogi ochrony ujęć wód określa się w dokumentacjach ich stref ochronnych, a po ich
ustanowieniu, na drodze rozporządzenia, przez dyrektora regionalnego zarządu gospodarki
wodnej, są one uwzględniane w planach zagospodarowania przestrzennego. Dla części ujęć
takie opracowania już zrobiono, a dla części jeszcze ich nie wykonano.
Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego informacji o ustanowionych
obszarach i strefach ochronnych umożliwia odpowiednie zagospodarowanie terenu, nie
dopuszczając do lokowania obiektów stanowiących potencjalne ogniska zanieczyszczeń.
Priorytetowe znaczenie mają działania zmierzające do ustanowienia stref ochronnych
zgodnie z wykonanymi dokumentacjami uwzględniającymi obowiązujące wymagania, dla
ujęć: „Białogon”, „Zagnańsk” oraz ujęć awaryjnych na terenie miasta – „Leszczyńska”,
„Wojska Polskiego”, „Gruchawka”, i „Politechnika”. Ze względu na wykorzystywanie wody
z ujęć należących do PSS „Społem” dla potrzeb zaopatrzenia ludności, użytkownik ujęcia
winien podjąć działania mające na celu ustanowienie stref ochronnych. Podobna sytuacja
dotyczy ujęcia przy PKP Sitkówka-Nowiny, z którego woda również wykorzystywana jest
między innymi dla potrzeb zaopatrzenia ludności oraz przyszłościowo – ujęcia SukówMarzysz (studnie I, II i III w Marzyszu).
17. Systematycznie maleje dysproporcja pomiędzy długością sieci kanalizacji sanitarnej a
długością sieci wodociągowej. Z wodociągu miejskiego korzysta około 97% mieszkańców
Kielc. Miejski system kanalizacji obejmuje około 85% zabudowanych terenów miasta. Na
koniec 2002 r. długość rozdzielczej ulicznej sieci wodociągowej wynosiła 245,0 km, a
długość sieci kanalizacji sanitarnej – 205,0 km. Brak kanalizacji na terenach położonych na
obszarach podlegających prawnej ochronie przyrody, w sąsiedztwie głównych rzek i
zbiorników wodnych oraz na terenach GZWP i w sąsiedztwie ujęć wody stwarza barierę
środowiskową
i ogranicza rozwój cywilizacyjny miasta.
18. Brak wystarczającej sieci kanalizacji deszczowej oraz zbyt mała liczba podczyszczalni wód
deszczowych, głównie w centrum i na terenach przemysłowych. Wody opadowe,
pochodzące z terenów przemysłowoskładowych oraz z centrum miasta niosą ze sobą
różnego rodzaju zanieczyszczenia i powodują pogorszenie się jakości wód
powierzchniowych. Obowiązek podczyszczania tych wód wynika z przepisów prawa.
Wpływ zanieczyszczonych wód powierzchniowych na jakość wód podziemnych jest
bezsporny, szczególnie w rejonach, gdzie zbiorniki wód podziemnych są słabo chronione
przed przenikaniem zanieczyszczeń, co ma miejsce w przypadku GZWP. Należy
doprowadzić do zmodernizowania i przebudowania sieci kanalizacji deszczowej oraz
wyposażenia części zakładów w lokalne podczyszczalnie wód deszczowych. Należałoby je
zainstalować na wylotach głównych, zakładowych kanałów deszczowych, przed ich
połączeniem z miejską kanalizacją deszczową.
19. Niekontrolowane zrzuty ścieków socjalnych i przemysłowych do: cieków, gruntów
i kanalizacji opadowej. Ścieki, nieoczyszczone lub częściowo oczyszczone, zrzucane do
kanalizacji deszczowej trafiają do rzek, przepływających przez Kielce (Silnica, Lubrzanka,
Bobrza, Sufraganiec). Ścieki te wpływają bezpośrednio na obniżenie czystości wód tych
rzek. Podobny wpływ mają ścieki zrzucane bezpośrednio do cieków. Ścieki wprowadzane
do gruntu pośrednio oddziałują na jakość wód powierzchniowych i podziemnych.
20. Awarie i nieszczelność sieci kanalizacyjnej. Awarie i nieszczelności sieci kanalizacji
sanitarnej są przyczyną powstawania niekontrolowanych zanieczyszczeń gruntów oraz wód
podziemnych wzdłuż kolektorów. Takie zanieczyszczenia mogą bezpośrednio oddziaływać
na jakość wód podziemnych.
90
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Przykład: Kolektor ścieków sanitarnych 1600 mm  na odcinku od mostu drogowego
w ul. Krakowskiej do Białogonu, jest ułożony w skale litej; roboty ziemne wykonywano
z użyciem materiałów wybuchowych. Z uwagi na możliwość rozszczelnienia na tym
odcinku, należy sprawdzić jego stan techniczny przy użyciu kamer. Na tym bowiem
odcinku, każdy wyciek ścieków sanitarnych odbywałby się wprost w szczelinowaty
i skrasowiały górotwór, z którego czerpana jest woda na ujęciu komunalnym w Białogonie.
3.2.5. Zagrożenia środowiska terenu miasta odpadami
Stan aktualny gospodarki odpadami i wynikające z tego zagrożenie środowiska terenu
miasta omówiony jest w części II „Plan gospodarki odpadami dla miasta Kielce”.
3.2.6. Gleby i grunty
3.2.6.1. Charakterystyka ogólna
Na obszarze miasta Kielce występują gleby, które charakteryzują się bardzo dużym
zróżnicowaniem typologicznym i rodzajowym. Pod względem rolniczobonitacyjnym przeważają gleby słabe i najsłabsze. Rozmaitość gleb jest spowodowana złożoną budową geologiczną
podłoża, urozmaiconą morfologią terenu, jak również specyficznymi warunkami klimatycznymi.
1. Najlepsze gleby (klasa III i IIIa  kompleks przydatności rolniczej 3 i 4) na terenie miasta
występują w okolicach Zagórza, Domaszowic Rządowych i Nowego Folwarku. Są to gleby
brunatne, wyługowane kwaśne, wytworzone z utworów gliniastych lekkich i ciężkich oraz
częściowo ze skał wapiennych. Gleby klasy IIIa i IIIb podlegają prawnej ochronie przed
zmianą sposobu ich użytkowania
2. Gleby klas bonitacyjnych IVa i IVb (5 i 8 kompleks przydatności rolniczej miejscami
kompleks 4) występują między Nowym Folwarkiem a Os. Świętokrzyskim, w rejonie
Domaszowic Rządowych, na płn.zach. od obwodnicy Warszawa-Kraków w rejonie
Niewachlowa II, wokół wsi Kostomłoty II w rejonie ulic PiekoszowskaMalików, w rejonie
Zagórza, Dymin, Mójczy oraz Wietrzni. Są to gleby bielicowe właściwe wytworzone
z piasków gliniastych i piasków luźnych oraz gleby płowe wytworzone z pyłów zwykłych
i utworów lessowatych leżących na podłożu gruntów zwięzłych, takich jak glina lekka
i średnia, a także częściowo bezpośrednio na podłożu skalnym. Zgodnie z ustawą o ochronie
gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. nr 16/95, poz. 78), z późn. zmianami, gleby klasy IV 
jeżeli rada gminy podejmie taką uchwałę  również podlegają prawnej ochronie przed
zmianą sposobu ich użytkowania.
3. Gleby V i VI klasy bonitacyjnej (6, 7, 9 kompleks przydatności rolniczej) wykształcone
zostały na glinach lekkich, piaskach luźnych i skałach osadowych o spoiwie
niewęglanowym, tworząc rędziny brunatne, gleby brunatne właściwe i rędziny deluwialne.
Należy zaznaczyć, że gleby te szybko ulegają degradacji.
4. Gleby V i VI klasy bonitacyjnej wytworzone z gleb pochodzenia organicznego, (gleby
mułowe, torfowe, murszowe) zajmują ok. 0,5% powierzchni miasta Kielce.
5. Na terenie miasta większe kompleksy gleb pochodzenia organicznego znajdują się w
obrębie:
 doliny rzeki Bobrza w Białogonie,
 doliny rzeki Sufraganiec - Niewachlów, Czarnów,
 doliny rzeki Lubrzanka,
 doliny rzeki Silnica - fragment doliny rzeki u ujścia do Bobrzy oraz odcinek górny od
północnej granicy miasta.
91
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
6. Pokłady torfu występują na głębokości ok. 1,0 m. Zgodnie z ustawą o ochronie gruntów
rolnych i leśnych obszary gleb pochodzenia organicznego podlegają ochronie prawnej przed
zmianą sposobu ich użytkowania.
7. Na obszarze Kielc odczyn gleb waha się od silnie kwaśnych (pH 4,0) do umiarkowanie
alkalicznych (pH 8).
3.2.6.2. Zanieczyszczenie gleb
Aktualny stan geochemiczny gleb miasta Kielc przedstawiono na podstawie danych
zawartych w Atlasie Geochemicznym Miasta Kielce opracowanym przez Oddział Świętokrzyski
Państwowego Instytutu Geologicznego.
1. Miedź  koncentracje tego pierwiastka najczęściej mieszczą się w przedziale 4080 ppm.
Rozległa strefa o podwyższonych zawartościach 100  150 ppm obejmuje centralną część
Kielc.
2. Cynk  w granicach tła geochemicznego (10 do 100 ppm) występuje na terenie Kielc obszar
o zawartościach podwyższonych i anomalnych pokrywający się z obszarem zurbanizowanym Kielc, a strefa anomalna o zawartościach 200400 ppm występuje wzdłuż linii
kolejowej Kielce – Skarżysko  Kamienna na odcinku od ul. Robotniczej do
ul. Piekoszowskiej. W jej centrum zlokalizowanym w okolicach Fabryki Samochodów
Specjalizowanych zawartość maksymalna w glebie przekracza 800 ppm. Niewielka
anomalia występuje także w okolicach stacji paliw przy ul. Ściegiennego. Obszary
o podwyższonej zawartości cynku są pochodzenia antropogenicznego.
3. Ołów  tło geochemiczne osiąga wartości 30 do 600 ppm. Strefa anomalna o wartościach
przekraczających 120 ppm występuje w tzw. Dolinie Białogońskiej na odcinku od Kadzielni
do Dobromyśla. Maksymalną koncentrację ołów osiąga w rejonie osiedla Podkarczówka,
Stawu Białogońskiego oraz na południe od Góry Bruszni.
4. Zawartości w glebach i gruntach na terenie Kielc:
 niklu 5060 ppm,
 kobaltu 1525 ppm,
 żelaza 0,52,0%,
 chromu w glebach osiąga koncentrację w granicach 1520 ppm; koncentracja
w granicach 3060 ppm obejmuje znaczną część Kielc, a maksymalne koncentracje
rzędu 80100 ppm występują we wschodniej części Kielc oraz okolicach Dymin.
5. Podwyższone zawartości srebra w glebach od kilku do 20 ppm napotkano między
Białogonem a wzgórzem Bruszni, na obszarze silnie zanieczyszczonym różnego rodzaju
odpadami.
6. Maksymalne zawartości molibdenu obejmują wschodnią i południową część Kielc gdzie
osiągają 1020 ppm.
7. Tło geochemiczne rtęci osiąga wartość setnych części ppm, natomiast maksymalne jej
zawartości układają się w kilku centrach obejmujących rejon ulicy Prostej, Ściegiennego
i Os. Bocianek.
8. Tło geochemiczne kadmu rejonu Kielc osiąga wartość ok. 0,5 ppm. Wyższe zawartości
stwierdzono w glebach zachodniej i wschodniej części Kielc, Koncentracje maksymalne
obserwuje się w rejonie Bruszni, Dolinie Białogońskiej, gdzie osiągają wartość 22,1 ppm.
9. Gleby rejonu Kielc są ubogie w jod, a jego zawartość wynosi ok. 11,5 ppm. Podwyższona
zawartość tego pierwiastka zaznacza się w okolicach ul. Zagnańskiej, co prawdopodobnie
związane jest ze spalaniem węgla kamiennego w lokalnych kotłowniach i przede wszystkim
w elektrociepłowni.
92
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
10. Na terenie miasta istnieją ogniska punktowe i wielkoprzestrzenne obszary związane
z zanieczyszczeniem gleb produktami ropopochodnymi. Są to tereny stacji paliw i baz
magazynowych, obszary sozologicznourbanistyczne C. Najczęstszą przyczyną
zanieczyszczenia gleb na tych obszarach są spływy ścieków deszczowych ze zlewni
„brudnej” stacji zagrożonej zanieczyszczeniami paliwowymi na stacjach nie posiadających
urządzeń służących do separacji produktów naftowych lub wynikające z niekompetencji
obsługi stacji. Część zanieczyszczeń może mieć związek z uwodnieniem się oparów paliw
tzw. płożących, nisko przy powierzchni gleby. Dotyczy to również migracji ołowiu, często
spotykanego w pasach przydrożnych.
Wyniki badań gleby w wybranych punktach na terenie miasta w zależności od rodzaju
oddziaływania wskazują, że najbardziej zagrożone są gleby wzdłuż tras intensywnego ruchu
kołowego. Są to trasy wylotowe z Kielce w kierunku Krakowa, Łodzi i Lublina. W tych rejonach
stwierdzono największą spośród badanych koncentrację ołowiu (I i II stopień zanieczyszczenia).
Równie wysoką koncentrację ołowiu stwierdzono badając gleby pasów zieleni miejskiej.
Podwyższone wartości cynku, kadmu i ołowiu stwierdzono w glebach na ogródkach działkowych
na Oś. Świętokrzyskim oraz w rejonie ulicy Ściegiennego. Wyniki zawartości metali ciężkich
w powierzchniowych poziomach (015 cm) gleb będących w uprawie rolniczej na terenie miasta
wskazują na ich podwyższoną koncentrację (I stopień zanieczyszczenia).
Tab. 3.33. Zawartość niektórych metali ciężkich i stopień zanieczyszczenia gleb terenów zieleni
miejskiej
Lp.
Miejsce pobrania
próby
Pb
Zn
1
2
3
4
1.
2.
3
4
5
6
7.
8
Oznaczenie
As
Co
5
Zakres s t ę ż e ń w mg/kg / s t o p i e ń za n i e c zy s z cz e n i a
Plaża przy „Relaxie" obok Zalewu
4,7 / 0
7,5 / 0 0,589 / 0 5,5 / 0
Przy ścieżce rowerowej 50 m od ul. Jesionowej
46,9 / I
78,5 / - 0,811 / 0 22,2 / II
Trasa zalewowa Silnicy w pobliżu Urzędu
76,4 / I
140 /I
0,868 / 0
12,3 / 0
Wojewódzkiego
Karczówka - 100 m. Na północ od klasztoru.
106,4 / II 63,3 / 0 0,997 / 0
17,2/0
Kadzielnia 100 m od ul. Gagarina
78,3 / I
81,3 / I
1,130 / 0
21,8/II
Skwer Szarych Szeregów - środek parku
67,0 / I
106 /I
0,941 / 0
21,6/II
Park miejski w pobliżu muszli koncertowej
27,3 / 0
52,7 / 0 0,664 / 0
12,9/0
Park Dygasińskiego  między Bociankiem a
26,9 / 0 33,9 / 0
Słonecznym Wzgórzem
0 - stopień zanieczyszczenia - gleby niezanieczyszczone
I - stopień zanieczyszczenia - gleby o podwyższonej zawartości metali
II - stopień zanieczyszczenia - gleby słabo zanieczyszczone
Cr
Cu
7
8
6
0,561 / 0
10,3/0
3,3 / 0 5,82 / 0
29,1 / 0 8,04 / 0
24,5 / 0
7,92 / 0
30,4 / I
21,8 / 0
23,9 / 0
14,6 / 0
8,32 / 0
6,36 / 0
10,2 / 0
5,88 / 0
12,5 / 0
5,59 / 0
Tab. 3.34. Zawartość niektórych metali ciężkich i stopień zanieczyszczenia gleb w wybranych
punktach
Punkt poboru próby
Zawartość w mg*kg-1/stopień zanieczyszczenia
Cd
Pb
Zn
pH
H2O
KCl
1
2
3
4
5
6
Trasa Kielce-Łódź
Trasa Kielce-Lublin
Trasa Kielce-Warszawa
Pole uprawne
Pole uprawne
Ogródki działkowe
Ogródki działkowe
0,4/0
0,8/I
0,6/I
1,1/I
0,9/I
0,5/0
0,4/0
117,4/II
89,3/I
72,2/I
109,3/II
144,6/II
58,9/I
37,2/0
61,3/0
66,7/0
108,3/I
93,7/I
217,4/II
83,4/I
111,2/I
5,92
5,11
6,26
6,62
6,81
6,72
5,71
5,36
4,44
5,85
6,28
6,72
6,58
5,66
93
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Wojewódzki Inspektorat Środowiska w Kielcach wykonuje, w ramach monitoringu
regionalnego, badania gleb położonych na obszarach o potencjalnym zagrożeniu
zanieczyszczeniem. Mają one na celu dokumentowanie zmian zachodzących w glebach,
sygnalizowanie zagrożeń i umożliwienie wczesnego podejmowania działań ochronnych. Wyniki
tego rodzaju badań, wykonywanych cyklicznie, najczęściej co 45 lat w rejonach wpływu
różnorodnych źródeł zanieczyszczeń związanych z koncentracją na danym obszarze przemysłu,
przebiegiem ciągów komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu oraz lokalizacją składowisk
odpadów, prezentowane są w corocznych raportach o stanie środowiska w województwie.
Stopień zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi (MC) i WWA oceniano dotychczas
odnosząc stężenia badanych substancji do zawartości granicznych przyporządkowanych do stopni
chemicznej jakości gleb (Kabata-Pendias i in. 1993 r.) obejmujących:
 stopień 0 - gleby nie zanieczyszczone;
 stopień I - gleby o podwyższonej zawartości MC;
 stopień II - gleby słabo zanieczyszczone;
 stopień III - gleby średnio zanieczyszczone;
 stopień IV - gleby silnie zanieczyszczone;
 stopień V - gleby bardzo silnie zanieczyszczone.
Zaprezentowane w Programie wyniki badań gleb przeprowadzonych przez WIOŚ
w 2002 roku omówiono przy zastosowaniu kryteriów oceny określonych w Rozporządzeniu
Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz
standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359).
Rozporządzenie określa standardy jakości gleby lub ziemi z uwzględnieniem ich funkcji
aktualnej i planowanej dla następujących rodzajów gruntów:
1. Grupa A:
a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie
przepisów ustawy  Prawo wodne,
b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli
utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla
zdrowia lub środowiska - dla obszarów tych stężenia zachowują standardy wynikające ze
stanu faktycznego, z zastrzeżeniem pkt. 2 i 3;
2. Grupa B  grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami
i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także
grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków
kopanych oraz terenów komunikacyjnych;
3. grupa C  tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne.
Badania WIOŚ ograniczały się do terenów mieszczących się w grupie B (głównie użytki
rolne, grunty leśne oraz grunty zabudowane) stąd w ocenie zastosowano kryteria odnoszące się
do wartości dopuszczalnych stężeń obowiązujących dla tej grupy. Analizy wykonywano
w powierzchniowej warstwie gleby, gdzie oznaczano pH w KCl oraz stężenia [w mg/kg suchej
masy] następujących metali: miedzi (Cu), niklu (Ni), cynku (Zn), ołowiu (Pb) oraz kadmu (Cd).
Wartości stężeń ustalone w wyniku badań porównano do niżej przytoczonych wartości
dopuszczalnych stężeń wyrażanych w mg/kg suchej masy (grupa B; głębokość 00,3 m ppt):
 miedź - 150
 nikiel - 100
 cynk - 300
 ołów - 100
 chrom - 150
 kadm - 4
94
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Dane zamieszczone w tabeli wskazują na duże zróżnicowanie wartości stężeń metali
w poszczególnych punktach kontrolno-pomiarowych. Nie wszędzie można przy tym zauważyć
jednoznaczne tendencje wyraźnych zmian w kierunku niekorzystnym, a tam gdzie one występują
pozostaje dość duża tolerancja do granic dopuszczalnych stężeń.
Badania gleb przeprowadzone w 2002 roku w rejonie Kielc, których wyniki zestawiono
w tab. 3.35, obejmowały 14 punktów kontrolno-pomiarowych i stanowiły już czwartą serię
badań. Poprzednie analizy wykonywano w latach: 1989, 1993, 1997 i 2002. Przekroczenia
dopuszczalnych stężeń metali ciężkich notowane były sporadycznie i dotyczyły: cynku, ołowiu
oraz kadmu, przy czym zaobserwowane w danym roku przekroczenia, nie powtarzają się
w kolejnych latach badań.
W badaniach z roku 2002, ponadnormatywną wartość zaobserwowano tylko w jednym
punkcie na terenie Kielc (ul. Hubalczyków), gdzie przekroczona została wartość kryterialna
obowiązująca dla stężenia ołowiu.
Tab. 3.35. Wyniki badań gleb w rejonie Kielc.
Oznaczenie
Lokalizacja poboru prób
Lp
(rodzaj użytk.)
Rok
badań
Ph w
KCl
Cu
Ni
4
5
6
n.o.
6,0
6,8
7,1
n.o.
8,2
5,9
7,6
n.o
5,5
4,0
7,1
n.o.
4,7
4,2
7,3
n.o.
7,9
7,1
6,9
n.o.
7,8
7,6
6,8
n.o.
7,6
7,2
5,8
n.o.
8,4
7,6
4,1
n.o.
7,0
7,1
5,9
26,5
4,5
35,0
14,9
26,0
7,5
7,0
6,0
5,5
3,0
5,0
7,5
5,2
6,0
5,4
13,3
5,0
15,0
8,6
7,7
4,0
10,0
8,8
11,8
3,2
3,5
18,9
3,4
2,7
36,0
10,5
10,1
7,0
9,0
7,4
2,0
19,0
4,5
22,3
13,5
19,0
7,5
9,5
4,4
7,0
3,5
4,9
6,0
7,0
9,0
7,9
9,4
5,2
13,0
10,7
8,3
4,0
11,0
4,3
15,9
3,5
2,5
6,4
2,6
3,7
10,0
9,6
12,8
10,7
5,5
5,5
1,5
Zn
Pb
Cr
Cd
9
10
stężenie [mg/kg]
1
2
3
1
Kielce
ul. Jeleniowska
(użytek zielony)
2
Kielce
ul. Warszawska
3
Stara Góra
(użytek zielony)
4
Masłów II
(użytek zielony)
5
Kielce
ul. Zakładowa
(użytek rolny)
6
Kielce
ul. Piotrkowska
(użytek rolny)
7
Kielce
ul. Kruszelnickiego
(użytek rolny)
8
Kielce
ul. Hubalczyków
(las)
9
Samsonów
(użytek rolny)
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
7
209,0
34,5
308,5
99,8
219,0
164,5
51,0
55,4
77,5
35,0
43,5
53,8
76,5
25,5
40,5
116,0
57,5
62,0
118,5
104,1
59,5
61,5
63,5
109,6
39,5
29,5
54,0
42,6
40,5
84,5
54,1
94,4
62,5
87,0
42,5
22,0
8
64,2
15,0
35,7
39,0
55,0
162,0
27,4
24,0
39,0
23,0
29,3
15,6
37,7
9,0
16,4
27,5
31,2
27,5
53,3
37,7
31,5
27,5
30,9
34,0
45,0
22,0
107,4
26,0
20,0
16,0
16,8
150,2
41,2
1,0
21,9
8,7
14,5
3,0
15,6
12,6
13,0
2,0
10,4
5,9
6,7
3,0
8,4
8,5
5,5
7,5
10,6
14,7
2,2
9,0
12,0
7,5
1,7
4,0
5,8
17,6
2,7
0,5
34,3
3,5
1,5
9,5
9,5
11,8
8,7
2,5
5,6
2,2
1,2
0,5
0,8
0,3
1,2
1,5
0,5
0,2
0,7
0,5
0,4
0,2
0,7
0,5
0,4
0,7
0,5
0,5
0,7
0,5
0,5
1,5
0,1
0,6
0,5
0,5
0,3
0,4
2,7
36,0
0,3
0,6
0,7
23,5
0,4
0,1
95
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.35. c.d.
1
2
3
10
Kielce
ul. Grunwaldzka
(ogródek)
11
Podzamcze
Piekoszowskie
(użytek zielony)
12
Kielce
ul. Stawki
(użytek zielony)
13
Kielce
ul. Koniewa
(las)
14
Kielce - Dyminy
(użytek rolny)
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
1989
1993
1997
2002
4
5
6
n.o.
7,5
7,7
7,0
n.o.
6,9
6,7
6,7
n.o.
8,0
6,8
7,4
n.o.
6,5
6,8
7,0
n.o.
7,5
6,0
6,1
9,1
13,0
5,1
18,5
9,0
0,5
3,9
2,2
6,7
6,0
15,5
9,8
6,2
5,5
7,5
5,5
5,7
5,5
2,9
6,0
9,2
8,5
5,4
13,8
8,7
0,0
4,5
2,0
10,2
2,5
13,1
4,7
7,2
5,0
4,7
4,1
7,5
5,0
2,3
4,7
7
82,5
176,5
27,2
152,1
70,5
7,5
26,0
27,0
53,5
42,0
103,5
107,5
89,0
52,0
103,1
52,4
61,5
63,0
47,9
81,2
8
9
44,2
1,0
20,1
40,5
50,5
6,0
17,7
16,6
15,0
16,5
40,6
33,0
16,2
28,0
16,6
23,6
7,0
19,5
31,3
19,4
6,2
5,0
4,9
12,0
5,7
0,0
8,0
3,4
7,0
0,5
15,3
7,3
3,5
2,0
16,4
5,1
2,5
3,0
4,3
8,7
10
0,7
37,0
0,2
0,6
0,7
0,5
0,3
0,2
0,7
0,5
0,6
0,4
0,7
0,5
0,5
0,3
0,5
1,0
0,6
0,4
objaśnienia: n. o. nie oznaczano
308,5 stężenie przekraczające wartość dopuszczalną
Gleby obszaru Kielc wykazują małe zanieczyszczenie JWA (jednopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych: benzenu, toluenu, etylobenzenu, metaparaortoksylenów,
kumenu oraz sumy JWA), na ogół nie przekraczając norm. Zanieczyszczenia takie
w przyszłości mogą pojawić się w szczególności wzdłuż tras komunikacyjnych.
Tab. 3.36. Zawartość niektórych metali ciężkich i stopień zanieczyszczenia gleb wzdłuż tras
komunikacyjnych
Lokalizacja
1
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
2
przy ul. Łódzkiej powyżej wiaduktu w stronę ul. Kościuszki
przy ul. 1 go Maja obok kościoła p.w. Świętego Krzyża
Al. IX Wieków Kielc - rondo przy ul. Okrzei
Al. XI Wieków Kielc - skrzyżowanie z ul. Manifestu Lipcowego
ul. Sandomierska w pobliżu stacji paliw
ul. Sandomierska na wprost cmentarza w Cedzynie
ul. Warszawska przy skrzyżowaniu z ul. Manifestu Lipcowego
ul. Warszawska - skrzyżowanie z ul. Przecznica
ul. Krakowska Białogon obok stacji paliw.
ul. Krakowska - skrzyżowanie z ul. Ściegiennego
Pb
Zn
mg /kg
klasa
Mg /kg
3
4
5
klasa
6
56,3
29,7
41,9
91,6
45,5
144,4
124
71,4
68,1
120,0
I
0
I
I
I
II
II
I
I
II
51,5
109,0
71,9
297,0
63,8
237,0
232
113
111
241
0
I
I
II
0
II
II
I
I
I
0 - stopień zanieczyszczenia - gleby nie zanieczyszczone
I - stopień zanieczyszczenia - gleby o podwyższonej zawartości metali
II - stopień zanieczyszczenia - gleby słabo zanieczyszczone
W 2001 r. PIG o/Świętokrzyski w Kielcach wykonał badania glebowe w obszarze zasilania
ujęcia białogońskiego wraz z interpretacją wyników i zestawieniem ognisk zanieczyszczeń
zagrażających jakości wód i odporności gruntu na pionowe przenikanie zanieczyszczeń oraz
specyfikacją gleb o pochodzeniu organicznym. Szczegółowe badania gleb i osadów dennych w obrębie
byłego stawu Białogońskiego i ujścia Silnicy wykonała w 1998 roku firma Hydrogeotechnika Sp. z o.o.
na zlecenie UM Kielce. Wyniki przedstawiono w opracowaniu „Dokumentacja geologiczna określająca
warunki hydrogeologiczne w rejonie stawu Białogońskiego w Kielcach”, D. Maszońska, 1998 r.
96
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Badania gruntów na obszarach ognisk zanieczyszczeń i zagrożeń obejmują 117 miejsc w obrębie
Kielc i w bezpośrednim jego sąsiedztwie w granicach Rejonu Eksploatacji Wód Podziemnych Zbiornika
GZWP 417. Ogniska zanieczyszczeń mają charakter punktowy, jak i wieloprzestrzenny np. zakłady
przemysłowe. Generalnie – ogniska zanieczyszczeń występują na obszarze sozologicznourbanistycznym C, ale również A – strefy ochronne ujęć wód podziemnych (Kielce-Białogon). Ogniska
zostały zinwentaryzowane i szczegółowo opisane w rozdziale dotyczącym naruszenia standardów
jakości środowiska gruntowo-wodnego.
Badania gleb prowadzone dotychczas na terenie Kielc są niepełne i wykazują brak spójności.
Jedynie badania prowadzone przez WIOŚ mają pewne cechy monitoringu, ale nie są
reprezentatywne dla miasta i nie obejmują całej problematyki związanej z zanieczyszczeniem,
degradacją i dewastacją gleb. Zebrane i zaprezentowane w Programie wyniki badań pozwalają na
obserwację zmian właściwości chemicznych i zanieczyszczenia gleb głównie metalami ciężkimi.
Wyniki WIOŚ wskazują, że spośród analizowanego zakresu oznaczeń, przekroczenia wartości
dopuszczalnych obserwowane są tylko w zakresie stężeń ołowiu. Ponadnormatywne stężenia Pb
w glebie dotyczą: Kielc  Podkarczówki stwierdzone w obu seriach badań oraz Kielc 
Szydłówka i Chęcin odnotowane wyłącznie w badaniach z 1997 roku. Na zwiększoną ilość metali
w glebach na terenie miasta ma wpływ większa emisja spalin samochodowych oraz
zanieczyszczenia pochodzące z lokalnych źródeł. W punkcie kontrolnym Kielce  Podkarczówka
uwidaczniać się może wpływ podłoża, ze względu na wzgórze Karczówka, które zbudowane jest
z wapieni organogenicznych dewonu środkowego i górnego, w których występują rudy ołowiu
niegdyś intensywnie eksploatowane systemem tzw. szparowym.
Pierwiastki śladowe dostają się do gleby w wyniku działalności człowieka. Zaznaczyć
jednak należy, że głównym źródłem zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi są przemysłowe
emisje pyłów i gazów. Kationowe metale śladowe zatrzymywane są w powierzchniowej warstwie
gleb, a ich przemieszczanie się w głąb profilu glebowego jest stosunkowo powolne. Nadmierna
akumulacja metali ciężkich w warstwie powierzchniowej gleb stanowi jedną z podstawowych
przyczyn degradacji chemicznej gleb oraz zanieczyszczenia wód glebowo-gruntowych
i powierzchniowych. Nagromadzenie w glebach metali ciężkich, szczególnie w formie łatwo
dostępnej dla roślin, może być przyczyną nadmiernego ich pobierania przez rośliny i stanowić
poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi (gleby na ogródkach działkowych). O dostępności metali
ciężkich dla roślin decyduje wiele czynników środowiska glebowego, przy czym trzy z nich, tj.
skład granulometryczny gleby, odczyn i zasobność w materie organiczną, mają w opinii badaczy
tego problemu znaczenie szczególne.
Bardzo ważnym elementem, który musi być brany pod uwagę jest naturalna zmienność gleb
na obszarze miasta, na którą nakładają się zmiany antropogeniczne. Dlatego niezbędne jest
wykonanie mapy glebowej miasta Kielce z zaznaczeniem obszarów potencjalnych
i rzeczywistych zagrożeń, określeniem stopnia degradacji gleb, zaznaczeniem obszarów gleb
zdewastowanych.
Brak jest opracowań związanych z występowaniem erozji wodnej i wietrznej na terenie
miasta. Powinna zatem powstać mapa potencjalnej i rzeczywistej erozji wodnej i wietrznej wraz
z programem zabiegów przeciwerozyjnych.
3.2.6.3. Główne problemy i zagrożenia w ochronie gleb
1. Zakwaszenie gleb – zmniejsza wykorzystanie przez rośliny składników pokarmowych
wefekcie znacząco obniża przydatność rolniczą gruntów.
2. Występujące punktowo skażenie gleb metalami ciężkimi.
3. Zanieczyszczenie gleb niekontrolowanymi składnikami pochodzącymi z błota pośniegowego.
97
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Analiza wyników badań wskazuje, że największe problemy i zagrożenia gleb miasta Kielce
związane są:
 z zanieczyszczeniem gleb metalami ciężkimi; gleby miasta Kielce poddane są
szkodliwym oddziaływaniom niebezpiecznych substancji, np. emitowanych przez
transport i przemysł lub związanych ze składowaniem odpadów (podwyższone zawartości
cynku, ołowiu i kadmu),
 z alkalizacją gleb; efektem nadmiernej emisji pyłów przemysłu wapienniczego
w poprzednich latach jest obniżenie zawartości pH gleb i ich alkalizacji; proces ten ma
charakter przejściowy z chwilą ustania emisji pyłów alkalizujących i przy występujących
opadach atmosferycznych,
 z zakwaszeniem gleb poprzez kwaśne deszcze i spływy ścieków deszczowych lub błota
pośniegowego w związku z używaniem solanki w akcjach utrzymania drożności
komunikacyjnej przy temperaturach ujemnych.
 należy przypuszczać, że duże zagrożenie gleb związane jest także z procesami erozji
wodnej i wietrznej, szczególnie na stokach rędzinowych oraz położonych na stokach
o spadkach pow. 9%,
3.2.7. Stan ochrony przyrody
3.2.7.1. Formy ochrony przyrody na terenie miasta
Na terenie miasta Kielce występują różnorodne obszarowe i indywidualne formy ochrony
przyrody funkcjonujące w ramach Wielkoprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych
w województwie świętokrzyskim.
System przyrodniczy miasta tworzą:
 Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu,
 Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy wraz z otuliną,
 rezerwaty przyrody: Wietrznia, Kadzielnia, Ślichowice, Biesak-Białogon, Karczówka,
 pomniki przyrody (91 sztuk drzew – wg waloryzacji przyrodniczo krajoznawczej Kielc),
 użytki ekologiczne.
1. Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu (POChK)
Położony jest w centralnej części województwa świętokrzyskiego, obejmując tereny
otaczające Kielce od północy i wschodu, położone głównie w zlewni rzek Lubrzanki
i częściowo Kamionki oraz Bobrzy. Flora tego obszaru jest silnie zróżnicowana. Występują
tu cenne zbiorowiska lasów liściastych, świeże bory sosnowe i bory mieszane z udziałem
jodły. Doliny prawie wszystkich rzek zachowały charakter cennych stref łąkowo–wodnych.
Najcenniejsze przyrodniczo obszary objęte zostały ochroną rezerwatową. Znajdują się tu
dwa takie obiekty: Barcza i Sufraganiec.
POChK nie posiada cennych obiektów zabytkowych. Tereny te stanowią strefę buforową
między aglomeracją kielecką, a chronionymi obszarami Świętokrzyskiego Parku
Narodowego i parków krajobrazowych. Najważniejszą funkcją tego obszaru jest ochrona
GZWP 417 Kielce oraz GZWP 418 Gałęzice–Bolechowice–Borków, z których m.in. czerpie
wodę miasto. Równie istotna jest funkcja ochrony wód powierzchniowych rzek Lubrzanki,
Czarnej Nidy i Belnianki.
2. Chęcińsko–Kielecki Park Krajobrazowy (ChKPK) wraz z otuliną
Park położony jest prawie całkowicie w obrębie południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich, na terenie dwóch powiatów - kieleckiego (gminy: Chęciny, Kielce, Piekoszów
i Sitkówka–Nowiny) oraz jędrzejowskiego (gminy Małogoszcz i Sobków). ChKPK zajmuje
powierzchnię 20505 ha, natomiast jego otulina  11123 ha. Południowo-zachodnia cześć
miasta Kielce wchodzi w obręb ChKPK wraz z otuliną. W granicach Kielc powierzchnia
98
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
ChKPK wynosi 2300 ha, powierzchnia otuliny – 1090 ha; razem 3390 ha, co stanowi 31,1%
ogólnej powierzchni miasta.
Ochroną objęty jest fragment Gór Świętokrzyskich, w których zachowały się widoczne na
powierzchni kolejne piętra tektoniczno – strukturalne górotworu od orogenezy kaledońskiej,
poprzez waryscyjską do alpejskiej. W odsłonięciach geologicznych można zaobserwować
skały poszczególnych formacji paleozoicznych i mezozoicznych, które miejscami przykryte
są osadami kenozoicznymi. Jest to jedyne miejsce w Europie, gdzie na tak małej
powierzchni występują skały wszystkich epok geologicznych, stanowiących obraz dziejów
ziemi w ciągu ostatnich 570 min. lat. Na terenie Parku występują, obok kamieni
budowlanych, rudy ołowiu, cynku i miedzi, w oparciu o które przez wiele stuleci rozwijało
się górnictwo, o czym świadczą dobrze zachowane stare sztolnie, szyby, hałdy i nieczynne
kamieniołomy.
W obrębie ChKPK znajduje się Pasmo Posłowickie, Dymińskie i enklawa parku obejmująca
rezerwat „Karczówka”. Najwyższym punktem ChKPK jest Telegraf, osiągający
408 m n.p.m. Obszar ChKPK charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą, mającą związek
z budową geologiczną. Dominują tu grzbiety i garby denudacyjne, których liczba wyraźnie
kontrastuje z niewielką na ogół wysokością bezwzględną. W jego centralnej i północnej
części przeważają pasma wzniesień, które porozdzielane są rozległymi obniżeniami
dolinnymi. Ich urozmaicona morfologia i zróżnicowane pokrycie szatą roślinną dodaje
piękna i wyraźnie zaznacza się w krajobrazie.
Obszar ChKPK i jego strefy ochronnej znajduje się w dorzeczu środkowego odcinka Nidy,
stanowiącej główną oś hydrograficzną terenu.
Gleby całego obszaru charakteryzują się dużym zróżnicowaniem. Na grzbietach
i wzniesieniach, zbudowanych ze skał węglanowych, występują rędziny. Na piaskach
i glinach zwałowych wykształciły się gleby bielicowe. W dolinach rzecznych występują
mady, a także gleby bagienne.
Teren ChKPK charakteryzuje się korzystnymi naturalnymi warunkami topoklimatycznymi
i bioklimatycznymi.
Obszar ChKPK charakteryzuje się ogromnym zróżnicowaniem i bogactwem szaty roślinnej.
Występują na nim: olsy, grądy, buczyny, dąbrowy, różne postacie borów sosnowych oraz
bory mieszane. Bardzo bogato są reprezentowane: łąki, zbiorowiska wodne i bagienne, różne
typy torfowisk, ciepłolubne murawy kserotermiczne, zbiorowiska naskalne. Różnorodności
zbiorowisk roślinnych towarzyszy niezwykłe bogactwo flory roślin naczyniowych. Obok
często spotykanych gatunków pojawiają się rośliny rzadkie i prawnie chronione, a także
ginące i zagrożone. Szata roślinna Parku należy do najbardziej urozmaiconych
i najbogatszych w Krainie Gór Świętokrzyskich. W granicach Parku znajduje się dziesięć
rezerwatów przyrody w tym 8 przyrody nieożywionej - „Góra Miedzianka", „Góra Żakowa",
„Góra Rzepka”, „Jaskinia Raj", „Góra Zelejowa", „Moczydło", „Chelosiowa Jama",
„Biesak-Białogon", 1 krajobrazowy - „Karczówka" i 1 leśny „Milechowy". Dwa rezerwaty
przyrody nieożywionej „Kadzielnia" i „Ślichowice" położone są w bliskim sąsiedztwie
Parku (do 2 km od jego granic) w obrębie zurbanizowanej przestrzeni Kielc.
Na terenie ChKPK znajdują się zabytki historyczne, a wśród nich zamek piastowski
w Chęcinach oraz jedyny w swoim rodzaju skansen - Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni,
prezentujący eksponaty z całego regionu. Walory zarówno przyrody żywej, jak
i nieożywionej uległy w ostatnich latach postępującej degradacji w związku z nadmierną
koncentracją przemysłu, głównie ośrodków wydobywczo - przetwórczych znajdujących się
w Sitkówce – Nowinach, Małogoszczu i okolicach Piekoszowa.
3. Rezerwaty
W obrębie miasta Kielce zostały utworzone następujące rezerwaty przyrody (częściowe):
 rezerwat krajobrazowy (częściowy) pod nazwą „Karczówka”
 rezerwat skalny im. Jana Czarnockiego – „Ślichowice”,
99
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 rezerwat przyrody nieożywionej „Kadzielnia”,
 rezerwat przyrody nieożywionej (częściowy) pod nazwą „Biesak-Białogon”,
 rezerwat przyrody nieożywionej pod nazwą „Wietrznia” im. Zb. Rubinowskiego.
Karczówka – rezerwat krajobrazowy o powierzchni 27,29 ha. z lasem sosnowym z domieszką
drzew liściastych i jodły  powierzchnia lasu 24,04 ha. Rezerwat położony jest ok. 2 km na
zachód od centrum miasta Kielce. Obejmuje dominujące nad miastem kopulaste wzgórze,
położone w łańcuchu Kadzielniańskim z wyjątkiem części północnego stoku (będącego
własnością księży Pallotynów) oraz samego wierzchołka (340 m n.p.m.) zwieńczonego budowlą
sakralną  kościołem, klasztorem z XVII wieku, kaplicą Matki Boskiej Fatimskiej oraz budynkami
gospodarczymi. Wzgórze zbudowane jest z wapieni organogenicznych dewonu środkowego
i dewonu górnego, w których występują rudy ołowiu, niegdyś intensywnie wydobywane.
Na obszarze wzgórza znajdują się liczne ślady górnictwa: zapadliska w miejscu szybów,
tzw. szpary, hałdy itp., obecnie zarośnięte lasem i wtopione w krajobraz wzgórza. Występują
tutaj znaczne ilości gatunków zielnych termo – i kserofilnych, rzadko spotykanych. Przez teren
rezerwatu przebiega szlak turystyczny.
Ślichowice – rezerwat skalny im. Jana Czarnockiego – Ślichowice. Powierzchnia wynosi
0,55 ha. Rezerwat położony na Wzgórzu Ślichowice (303 m npm). Obejmuje wąski filar skalny
między nieczynnymi kamieniołomami o długości 130 i szerokości 1525 metrów. Ochroną
częściową objęto profil geologiczny w wyrobiskach dawnych kamieniołomów, który przedstawia
sfałdowanie skał z warstwowym ułożeniem wapieni górno  dewońskich. Niektóre z nich są
ułożone niemal pionowo. Ewenementem jest widoczna we wschodniej ścianie chronionej grzędy
skalnej deformacja tektoniczna skał okresu młodo  paleozoicznego w formie fałdu leżącego
(obalonego). Na lewo od środka fałdu warstwy skał stoją prawie pionowo, w dolnej części ściany
podginają się pod niego, a w górnej odkrywają go. Odsłonięcie to ma wybitne walory dydaktyczne
i naukowe. Ochroną objęto także ciekawą roślinność zielną i krzewiastą (wisienka stepowa,
krzewy dzikich róż, berberys, jałowiec).
Kadzielnia – rezerwat przyrody nieożywionej o powierzchni 0,60 ha  obejmuje najwyższą
część skalnego filaru tzw. Skałkę Geologów, wznoszącą się nad nieczynny od 1962 r.
kamieniołom Kadzielnia. Zbudowany jest z dewońskich skał węglanowych. Na terenie
rezerwatu opisano szereg interesujących zjawisk geologicznych: szczątki fauny (m.in. korali,
brachiopodów, ryb i głowonogów), żyłową mineralizację kruszcowo – kalcytową, zjawiska
tektoniczne i krasowe. W obrębie Skałki Geologów zachowały się relikty roślinności naskalnej.
Na terenie rezerwatu występują liczne jaskinie z namuliskami. Na uwagę zasługuje także ciekawa
roślinność kserotermiczna, m.in. rojnik pospolity, goryczka orzęsiona.
BiesakBiałogon – rezerwat przyrody nieożywionej o powierzchni 13,08 ha, w tym
9,63 ha terenów leśnych. Rezerwat obejmuje dawny kamieniołom (obecnie częściowo
zalany wodą wraz z otaczającymi go lasami. W odkrywce odsłaniają się skały dolnego
kambru (mułowce i piaskowce kwarcytowe) oraz ordowiku dolnego (piaskowce
z wkładkami iłów i mułowców). W osadach ordowickich znajdują się szczątki
ramienionogów. Ciekawe zjawiska tektoniczne, m.in. anormalne zaleganie skał kambru
(starszych), na skałach ordowiku (młodszych), które wynikają z nasunięcia tektonicznego.
Na terenach poeksploatacyjnych (kamieniołom, przekop, hałda) możemy zauważyć proces
wtórnej sukcesji drzew pochodzących z samosiewu: brzozy i sosny. Dawny kamieniołom
otaczają drzewostany sosnowe i mieszane.
Wietrznia im. Zb. Rubinowskiego – rezerwat przyrody nieożywionej. Ochroną częściową
objęto pozostałości wzgórza Wietrznia z wyrobiskami kamieniołomów, odsłaniających
profil skał dewońskich powstających w zmieniających się warunkach sedymentacji.
W skałach zachowała się bogata fauna okresu dewońskiego (skamieniałości, m.in.
ramienionogów, głowonogów, koralowców, ryb pancernych). Widoczne są zjawiska
100
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
mikrotektoniki, a także żyłowej mineralizacji ołowiu i barytu. Obserwować można także
zjawiska krasowe.
4. Pomniki Przyrody
To różnorodne twory przyrody żywej lub nieożywionej, objęte ochroną ze względów
naukowych, estetycznych i historycznych. Do grupy tworów przyrody żywej należą
pojedyncze drzewa i grupy drzew, chronione ze względu na wiek, ginący gatunek czy też
oryginalny kształt, a także zabytkowe aleje. Pomniki przyrody nieożywionej to: głazy
narzutowe, wychodnie skał, jaskinie, źródła, itp. Na terenie Kielc znajduje się 52 pomniki
przyrody. Są nimi okazałe drzewa, bądź ich skupiska.
Tab. 3.37. Pomniki przyrody na terenie Kielc
Lp.
1
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
Gatunek
2
Bożodrzew gruczołkowaty
Brzoza brodawkowata
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy
Dąb szypułkowy
Grochodrzew
Grochodrzew
Grochodrzew
Jesion wyniosły
Jesion wyniosły
Jesion wyniosły
Kasztanowiec biały
Kasztanowiec biały
Kasztanowiec biały
Kasztanowiec biały
Lipa drobnolistna
Lipa drobnolistna
Lipa szerokolistna
Lipa drobnolistna
Lipa drobnolistna
Lipa drobnolistna
Modrzew polski
Modrzew europejski
Modrzew polski
Orzech czarny
Ilość
drzew
3
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
3
1
1
1
1
1
1
6
1
1
1
8
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
2
1
2
3
4
2
1
Lokalizacja
4
ul. Ściegiennego 6
Skarpa nad Silnicą
Os. Słoneczne Wzgórze k. Bloku nr 9
ul. Karczunek
ul. Bęczkowska
ul. Domaniówka 8
ul. Okólnik 6
ul. Machałowej
ul. Machałowej
ul. Machałowej
ul. Lisowsczyków – Rajtarska
Skarpa nad Silnicą
ul. Zgórska 85
ul. Gruchawka 3
ul. Radiowa 10
ul. Piekoszowska 103
Os. Słoneczne Wzgórze
ul. Sieje 50
ul. Warszawska
ul. Sukowska 97
ul. Sukowska 99
ul. Domaszowska 130
ul. Manifestu Lipcowego
ul. Kapitulna 2
ul. Sienkiewicza 2
ul. Posłowicka 98
ul. Ogrodowa 3
ul. Warszawska
ul. Seminaryjska 26
ul. Owocowa 11
ul. Duża 9
ul. Św. Leonarda 14
ul. Żeromskiego na przeciwko nr 5
ul. Prosta 14/16
ul. Sandomierska
ul. Fabryczna
ul. Batalionów Chłopskich 274
ul. Batalionów Chłopskich 313
ul. Batalionów Chłopskich 359 i 361
ul. Kościuszki/Szpitalna
ul. Sobieskiego 40
ul. Zagnańska 110
ul. Wesoła 56
101
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Lp.
Gatunek
Ilość
drzew
Lokalizacja
44. Perełkowiec japoński
2
ul. Kościuszki 6
45. Sosna wejmutka
1
ul. Dobromyśl 15
46. Topola biała
1
ul. Dobromyśl 15
47. Wiąz górski
1
ul. Prosta 29
48. Wierzba biała
2
ul. Wojewódzka
49. Dąb bezszypułkowy
10
ul. Turystyczna
50. Dąb błotny
3
ul. Turystyczna
51. Dąb czerwony
3
ul. Turystyczna
52. Dąb szypułkowy
2
ul. Turystyczna
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Mapy walorów przyrodniczych Kielc
5. Użytki ekologiczne
Na północ od rezerwatu „Wietrznia” im. Z. Rubinowskiego, znajduje się użytek ekologiczny –
„oczko wodne” o powierzchni ok. 1.0 ha, zatwierdzony rozporządzeniem Wojewody
Świętokrzyskiego nr 19/2002 z dnia 19.11.2002 r.
W obrębie użytku ekologicznego bytuje wiele gatunków motyli. Na szczególną uwagę
zasługuje stwierdzenie występowania pazia żeglarza, będącego pod ścisłą ochroną. Ślimaki
lądowe reprezentowane są przede wszystkim przez ślimaka przydrożnego, ślimaka żółtawego,
ślimaka ogrodowego. Z pajęczaków stwierdzono obecność krzyżaka ogrodowego, tygrzyka
paskowanego, skakuna arlekinawego, kwietniczka oraz korsarza pospolitego.
Ichtiofauna reprezentowana jest przede wszystkim przez lina, płoć, karasia zwyczajnego, karasia
srebrzystego, karpia; stwierdzono również obecność szczupaka pospolitego.
Avifauna nawodna to: łyski, kaczki krzyżówki, łabędź niemy. Nad brzegiem bytuje pluszcz.
Stwierdzono występowanie następujących gatunków płazów: traszka zwyczajna, traszka
grzebieniasta, kumak nizinny, ropucha szara, żaba jeziorkowa, żaba wodna i żaba trawna.
Z gromady gadów występuje jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny i
zaskroniec – gatunki podlegające ochronie prawnej.
Obserwacje ornitologiczne pozwoliły na stwierdzenie bytowania następujących gatunków ptaków:
pustułka, skowronek polny, brzegówka, dymówka, świergotek łąkowy, pliszka żółta, słowik,
podróżniczek, pokląskwa, świerszczak, brzęczka, trzcinniczek, sikora modra, sikora bogatka,
sroka, kawka, gawron, szpak, wróbel, mazurek potrzos, szczygieł, gołąb skalny, sierpówka,
kuropatwa i bażant – gatunki w większości chronione. Charakterystyczną cechą bytowania
licznych gatunków ptaków są ich siedliska, w których budują gniazda i wywodzą lęgi.
W zróżnicowanych biotopach i przy panujących warunkach mikroklimatycznych występująca
tu fauna ma warunki do odbycia całościowego cyklu rozwojowego.
W zbiorniku wodnym stwierdzono obecność fitoplanktonu; kilka gatunków glonów z
dominującymi okrzemkami; wśród peryfitonie największe zróżnicowanie osiągnęły zielenice. W
środowisku wodnym występują liczne rureczniki, larwy ochotki, wioślarki, widłonogi, 3 gatunki
pijawek oraz jeden gatunek małży – groszówkę pospolitą. Skorupiaki wyższe reprezentowane są
przez licznie występującego tu raka stawowego.
Roślinność przybrzeżna reprezentowana jest przez trzcinę pospolitą, sit silny, mannę mielec, sit
skupiony, turzycę pospolitą, pałkę szerokolistną i wąskolistną, czyściec błotny.
Roślinność łąkowa otaczająca akwen wodny reprezentowana jest przez tomkę wonną, tymotkę
łąkową, koniczynę łąkową, koniczynę białą, jaskier polny, babkę zwyczajną i lancetowatą, tasznik
pospolity, stokrotkę, krwawicę pospolitą, pięciornik gęsi, groszek żółty, sprzyp polny.
Drzewa są reprezentowane przez wierzbę szarą i kruchą, wierzbę, bez czarny i brzozę
brodawkowatą.
Źródło: Ichniowska-Korpula B., Obara M. – Bioróżnorodność ekosystemów Wietrzni w obszarze
proponowanego użytku ekologicznego im. Z. Rubinowskiego. – X Konferencja sozologiczna.
Proponuje się objęcie ochroną pozostałości ekosystemów w granicach miasta, mających
znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, takich jak:
102
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna,
torfowiska.
6. Szata roślinna
Na obszarze dolin rzek Silnicy, Sufragańca i niewielkiego odcinka Bobrzy w granicach miasta i
strefy podmiejskiej Kielc – stwierdzono występowanie 939 gatunków roślin naczyniowych.
Uwzględniono gatunki trwale zadomowione, antropofity oraz rośliny przejściowo zaliczone lub
dziczejące z upraw. Zasoby florystyczne tego terenu można uznać za wyjątkowo bogate.
Szczególnie dobrze rozpoznawane są zbiorowiska roślinne w dolinie Silnicy.
Dolina Silnicy
Badany teren obejmuje różnorodne - naturalne, półnaturalne i antropogeniczne - typy fitocenoz,
co znajduje swoje odzwierciedlenie w bogatym spektrum ekologicznym jego flory. Większość, bo
60% całej flory, stanowią gatunki rodzime. Przeważają wśród nich gatunki leśne (170 taksonów);
znaczący udział w składzie flory mają również rośliny łąkowe (98 taksonów), muraw
kserotermicznych (65 taksonów), ciepłolubnych zarośli i okrajków leśnych (46 taksonów).
Mniejszą rolę odgrywają rośliny związane z ciekami i zbiornikami wodnymi (gatunki wodne,
szuwarowe, nadwodne i błotne oraz bagienne), psammofilne, wrzosowisk i bliźniczysk, trawo- i
ziołoroślowe.
Pozostałe 40% flory to gatunki rodzime, ale o bardzo szerokiej skali ekologicznej i
fitocenotycznej lub gatunki obcego pochodzenia - antropofity.
Gatunki leśne. Dużą grupę roślin leśnych (ok. 19% ogółu flory) tworzą gatunki uważane za
charakterystyczne dla różnej rangi syntaksonów z klasy Querco-Fagetea, Vaccinio-Pioceetea,
Alnetea glutinosae, Salicetea purpurae oraz tzw. „gatunki ogólnoleśne". Aż 81 gatunków (ok.
48% flory leśnej) reprezentuje klasę Querco-Fagetea. Są one komponentami:
 zbiorowisk ze związku Alno-Padion — na badanym terenie silnie zdegenerowanych,
występujących fragmentarycznie w górnym odcinku doliny Silnicy (głównie między Dąbrową
a Wiśniówką oraz w okolicy Szydłówka),
 lasów grądowych zróżnicowanych edaficznie i wilgotnościowo na kilka ekologicznych
postaci, z których najważniejszymi są ubogie florystycznie warianty zespołu z jodłą i bukiem
(Góra Wierzejska i Biała Góra koło Dąbrowy) oraz ciepłolubna, nawapienna postać zespołu
(wzgórza Pasma Kadzielniańskiego),
 acidofilnych buczyn z podzwiązku Luzulo-Fagion (Góra Wiśniówka),
 szczątkowych, silnie zdegenerowanych fragmentów ciepłolubnych dąbrów (na wapiennych
wzgórzach Pasma Kadzielniańskiego koło Białogonu).
Acidofilną roślinność borową (kl. Vaccinio-Piceetea) reprezentuje 26 gatunków
charakterystycznych, wchodzących w skład zespołu Peucedano-Pinetum (Dolina Białogońska),
Calamagrostio villosae-Pinetum (Pasmo Dąbrowskie i Wzgórza Tumlińskie) oraz PinoQuercetum (Pasmo Kadzielniańskie). Znacznie mniejszy udział posiadają gatunki
charakterystyczne dla pozostałych syngentycznych grup roślinności leśnej, chociaż szczątki
zespołów olszowych i łęgowych (w formie zbiorowisk zaroślowych) rozproszone są niemal
wzdłuż całej doliny.
Gatunki łąkowe. Spośród 98 roślin łąkowych aż 86 stanowią gatunki charakterystyczne dla
różnych synataksonów z klasy Molinio-Arrhenatheretea. Największy odsetek roślin łąkowych
występuje w okolicach Dąbrowy. Tereny te posiadają duże połacie łąk o nie zakłóconych
stosunkach wodnych, zagospodarowanych i użytkowanych w sposób ekstensywny. Odmienna
sytuacja panuje w dolinie między Kielcami a Białogonem (Dolina Białogońska), co znajduje
odbicie w zmniejszonym udziale flory łąkowej. Stosunkowo wysoki odsetek omawianej grupy
gatunków w centrum miasta wynika stąd, że wchodzą one w dużym stopniu w skład roślinności
synantropijnej.
Gatunki kserotermiczne. Na badanym obszarze stwierdzono 65 gatunków kserotermicznych, z
czego 54 uważanych jest za charakterystyczne dla klasy Festuco-Brometea. Ich rozmieszczenie
jest bardzo nierównomierne i wiąże się ściśle z litologią terenu. Najwyższy odsetek kserotermów
103
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
przypada na południowe zbocza wzgórz Pasma Kadzielniańskiego zbudowanych ze skał
węglanowych (wapienie i dolomity dewońskie). Są one komponentami kserotermicznych muraw
ze związku Cirsio-Brachypodion pinnati, w mniejszym stopniu ciepłolubnych zarośli i zbiorowisk
leśnych. Jako apofity wchodzą w skład zbiorowisk synantropijnych (na podłożu wapiennym oraz
na terenach kolejowych).
Gatunki ciepłolubnych zarośli i okrajków leśnych. Zaliczono tu 46 taksonów, w tym 31
charakterystycznych dla klasy Trifolio-Geranitea oraz 14 dla Rhamno-Prunetea. Skupiają się
głównie w zbiorowiskach zaroślowych oraz na obrzeżach lasu Pasma Kadzielniańskiego, mniej
licznie występują w czyżniach i wzdłuż granicy lasów koło Dąbrowy.
Gatunki muraw piaskowych. Omawianą grupę tworzą 33 gatunki charakterystyczne dla różnego
typu zbiorowisk z klasy Sedo-Scleranthetea. Poza płatami psammofilnych muraw,
wykształcającymi się na obrzeżach Doliny Białogońskiej, rośliny te pojawiają się także w
młodnikach sosnowych, w suchszych postaciach Peucedano-Pinetum, na ugorach i nieużytkach, a
nawet w uprawach. Na terenach zabudowanych wchodzą w skład zbiorowisk ruderalnych,
stanowiąc dzięki temu znaczny odsetek flory w centrum miasta.
Gatunki szuwarowe. W dolinie Silnicy stwierdzono 31 gatunków charakterystycznych dla różnej
rangi syntaksonów z klasy Phragmitetea. Ich rozmieszczenie pokrywa się z występowaniem
większych zbiorników wodnych. Rośliny te giną zupełnie na skutek regulacji koryta rzeki,
osuszania doliny i urbanizacji; stąd całkowity ich brak w centrum miasta. Biorąc pod uwagę
pierwotny charakter siedlisk w dolinie rzeki oraz ich stan aktualny, można z dużym
prawdopodobieństwem stwierdzić, że w wyniku nasilonej antropopresji ta właśnie grupa roślin
ponieść musiała największe straty.
Gatunki torfowiskowe. Są to prawie wyłącznie gatunki charakterystyczne klasy ScheuchzerioCaricetea fuscae (24 taksony), występujące w składzie kwaśnych łąk i młak, zajmujących silnie
zabagnione fragmenty doliny Silnicy oraz jej obszar wododziałowy (na E od Wiśniówki).
Gatunki wodne. Zaliczono tu 25 gatunków charakterystycznych dla różnych klas roślinności
wodnej; większość reprezentuje klasę Potamogetonetea. Skupiają się one głównie w okolicy
Stawu Białogońskiego.
Gatunki nadwodne i błotne. Do tej grupy zaliczono gatunki charakterystyczne dla klas Bidentetea
tripartiti oraz Isoeto-Nanojuncetea (łącznie 20 taksonów). Rozmieszczone są mniej więcej
równomiernie w całej dolinie.
Udział pozostałych ekologicznych grup gatunków jest minimalny (do kilkunastu taksonów).
Reprezentują one następujące klasy: Nardo-Callunetea, Betulo-Adenostyletea, Asplenietea
rupestris, Thlaspitetea rotundtfolii i Montio-Cardaminetea.
Flora synantropijna
We florze synantropijnej doliny Silnicy 62,2% stanowią apofity pochodzące z naturalnych
zbiorowisk leśnych i zaroślowych, łąkowych, muraw kserotermicznych i innych. Pozostały
odsetek (37,8%) synantropów to antropofity wnikające na badany teren z różnych stron świata
(najwięcej z południowo-wschodniej i południowej Europy, obszarów Azji i Ameryki).
63% antropofitów to rośliny na stałe zadomowione we florze doliny rzeki Silnicy, natomiast 37%
występuje efemerycznie.
Najbogatszą w gatunki grupą antropofitów są archeofity, przywiązane tak do zbiorowisk
segetalnych, jak i ruderalnych.
Agriofity stanowią niewielki odsetek flory synantropijnej doliny Silnicy, chociaż niektóre z nich
wchodzą na stałe w skład naturalnych zbiorowisk z klas Phragmitetea i Potamogetonetea.
Ergasjofigofity, to przede wszystkim rośliny uprawiane w ogródkach przydomowych, na
działkach i polach uprawnych, skąd „uciekają" one na siedliska głównie ruderalne. Stanowią
jednak nietrwały i bardzo zmienny element flory badanego terenu. Koncentrują się przede
wszystkim w pobliżu domostw, na terenach kolejowych i wzdłuż ulic.
Liczny udział roślin synantropijnych, zwłaszcza antropofitów we florze naczyniowej doliny
Silnicy, jest wynikiem silnej antropopresji i wiąże się ściśle z historią tego terenu. Największe
104
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
zagęszczenie obserwowano na powierzchniach zlokalizowanych w środkowym i dolnym biegu
rzeki, a więc najbliżej centrum miasta i terenów kolejowych.
Walory florystyczne doliny rzeki Silnicy
Pomimo głębokich antropogenicznych przeobrażeń szaty roślinnej, jakie nastąpiły na
przeważającej części doliny Silnicy, w niektórych jej fragmentach zachowała się jeszcze bogata i
urozmaicona flora. Występuje tu wiele taksonów interesujących pod względem
fitogeograficznym, a jednocześnie bardzo cennych z punktu widzenia ochrony przyrody. Grupują
się one prawie wyłącznie w górnej części doliny (między Wiśniówką a Dąbrową) oraz w jej
dolnym odcinku na okalających ją wzgórzach Pasma Kadzielniańskiego.
Gatunki wysokogórskie. Do szczególnie cennych oreofitów należą cztery gatunki wysokogórskie
(subalpejskie): Avenula planiculmis, Bupleurum longifolium, Pleurospermum austriacum oraz
Pulsatilla vernalis (górski charakter tego gatunku na polskim niżu jest jednak kwestionowany).
Wszystkie grupują się na zalesionych wzgórzach Pasma Kadzielniańskiego. Przedstawicielami
elementu górskiego są tu jeszcze m.in.: Cotoneaster integerrima, Rosa glauca, Euphorbia
amygdaloides, Polygala amara subsp. brachyptera, Ranunculus nemorosus. W górnym,
zalesionym i zabagnionym odcinku doliny, częstymi przedstawicielami flory oreofitycznej są
wilgociolubne i oligotermiczne gatunki reglowe oraz ogólnogórskie, np. Alnus incana, Alchemilla
glabra, Aruncus dioicus, Chaerophyllum hirsutum, Calamagrostis villosa, Crepis mollis,
Dryopteris dilatata, Polygonatum verticillatum. W sumie flora oreofityczna reprezentowana jest
przez 35 taksonów. Zwraca uwagę ich zagęszczenie w peryferyjnych częściach doliny oraz
całkowity brak na terenach miejskich.
Gatunki rzadkie i zagrożone w kraju. Obok gatunków wysokogórskich za największe osobliwości
tutejszej flory uważać należy rośliny rzadkie w skali kraju, zamieszczane na „czerwonych listach"
flory polskiej zaliczone do kategorii ,,R". Poza wysokogórską Avsnula planiculmis należą tu:
Lathyrus pisijormis, Scorzonera purpurea, Eleocharis ovata. Spośród roślin narażonych oraz
zagrożonych wyginięciem, na uwagę zasługują Adenophora liliifolia, Pulsatilla patens, Rosa
gallica, Epipactis palustris.
Gatunki chronione. Lista stwierdzonych gatunków chronionych jest również bardzo bogata. Są to
m.in. przedstawiciele rodziny storczykowatych, goryczki oraz rzadkie w regionie Trolius
europaeus i Gladriolus imbricatus. Ich rozmieszczenie pokrywa się z lokalizacją gatunków
górskich oraz rzadkich i zagrożonych w kraju.
Gatunki wymarłe. Wśród około 10 taksonów uznanych za wymarłe na badanym terenie w okresie
ostatniego stulecia znajduje się kilka gatunków chronionych (Carlina acaulis, Cypripedium
calceolus, Di-phasium complanatum, Gentianella germanica) oraz rzadkich w regionie (Turritis
glabra, Sazifraga tridactylites, Valeriana dioica, Utricularia minor).
Źródło: Maciejczak B., Bróż E., 1987 - Analiza flory roślin naczyniowych doliny rzeki Silnicy na
obszarze miast oraz strefy podmiejskiej Kielc. Studia Kieleckie kwartalnik 4/56.
Nadleśnictwo Kielce obręby Dyminy i Kielce posiadają dobrze rozpoznane zasoby szaty roślinnej,
którą przedstawia się wg wykazu.
Gatunek
Bagno zwyczajne
Bluszcz pospolity
Chrobotki
Konwalia majowa
Kopytnik pospolity
Kruszyna pospolita
Ochrona
ŚC - ścisła
CZ - częściowa
CZ
ŚC
ŚC
Obręb leśny
Słowik, Niewachlów
Dyminy, Słowik, Gruchawka,
Brzeziny, Niewachlów
Dyminy,
Słowik,
Brzeziny,
Niewachlów
Dyminy,
Słowik,
Brzeziny,
Niewachlów
Dyminy,
Słowik,
Brzeziny,
Gruchawka,
Gruchawka,
Gruchawka,
CZ
CZ
CZ
105
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Gatunek
Marzanka wonna
Orlik pospolity
Podkolan biały
Obręb leśny
Niewachlów
Dyminy,
Słowik,
Brzeziny,
Gruchawka,
Niewachlów
Dyminy, Słowik, Gruchawka, Niewachlów
Dyminy,
Słowik,
Brzeziny,
Gruchawka,
Niewachlów
Dyminy,
Słowik,
Brzeziny,
Gruchawka,
Niewachlów
Dyminy, Słowik, Gruchawka, Niewachlów
Dyminy
Dyminy
Dyminy
Dyminy
Dyminy
Dyminy
Dyminy
Dyminy
Kielce
Kielce
Ochrona
ŚC - ścisła
CZ - częściowa
CZ
ŚC
ŚC
Wawrzynek
ŚC
wilczełyko
Widłaki
ŚC
Buławnik czerwony
ŚC
Ciemiężyca zielona
ŚC
Goryczka krzyżowa
ŚC
Goryczka orzęsiona
ŚC
Sasanka łąkowa
ŚC
Wisienka karłowata
ŚC
Wyblin jednolistny
ŚC
Tojad dzióbaty
ŚC
Centuria pospolita
CZ
Gnidosz rozesłany
ŚC
Goryczka
Kielce
ŚC
wąskolistna
Kruszczyk błotny
Kielce
ŚC
Mieczyk
Kielce
ŚC
dachówkowaty
Rosiczka długolistna Kielce
ŚC
Storczyk plamisty
Kielce
ŚC
Źródło: Plan urządzania gospodarstwa leśnego. Program ochrony przyrody i wartości
kulturowych na okres od 01.01.1999r. do 31.12.2008r. RDLP Radom
Szata roślinna Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego
Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy wraz z otuliną, w ogromnej większości, leży w obrębie
Okręgu Chęcińskiego (Krainy Świętokrzyskiej).
Na obszarze Parku i otuliny wyróżniono około 50 zespołów roślinnych.
Największe powierzchnie zajmują tu półnaturalne i antropogeniczne zbiorowiska łąkowe
(najczęściej łąki kwaśne) i pastwiska na zabagnionych glebach mineralnych i organicznomineralnych oraz zespoły i zbiorowiska ubogich muraw bliźniczkowych na ubogich i kwaśnych
glebach. Są one położone w dolinach wszystkich cieków wodnych oraz w lokalnych obniżeniach
terenu z wysokim poziomem wód gruntowych.
Dużo rzadziej spotyka się ziołoroślowy bardzo żyzny zespół nawiązujący do górskich łąk
ostrożeniowych, czy łąk trzęślicowych.
Na mniej wilgotnych, ale żyznych terenach wykształciły się łąki owsicowe, a na piaszczystym i
kwaśnym podłożu w miejscach wilgotniejszych zespoły jałowych łąk, powstałe najczęściej
wtórnie w miejscach ekstensywnie użytkowanych kośnie lub pastwiskowe.
Drugim typem zbiorowisk roślinnych poza łąkami, są lasy.
Siedliska najwartościowsze pod względem geobotanicznym stwierdzono w południowych
przyszczytowych partiach Grzyw Korzeckowskich. Wykształciły się tu rozległe płaty, niezwykle
bogatej florystycznie, świetlistej dąbrowy - typowej dla obszarów śródziemnomorskich, obcej
naszej strefie klimatyczno-roślinnej.
106
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Północne zbocza zajmuje równie bogaty florystycznie grąd. Poniżej grądu i dąbrowy wykształciły
się bory mieszane.
Bardzo wartościowe zbiorowiska wykształciły się także na jurajskich wzgórzach. Podszczytowe
partie zajmuje świetlista dąbrowa, niżej przechodząc w grądy i bory mieszane. Stwierdzono tu
około 30 gatunków chronionych zagrożonych i rzadkich.
Ciekawe i atrakcyjne są również lasy Pasma Posłowickiego i Zgórskiego z wykształconymi
grądami, buczynami i borami mieszanymi, w których występuje około 50 gatunków chronionych,
zagrożonych i rzadkich, w tym dzwonecznik wonny, podejźrzon marunowy, turzyca cienista,
widłak wroniec, storczyki (buławik mieczolistny i czerwony, żłobik koralowaty, kruszczyk
błotny), oraz paprocie (paprotnik ostry i kolczysty).
Cenne i bogate są tereny bagiennych lasów liściastych. Tworzą je zespoły łęgu wiązowego, łęgu
olchowo-jesionowego i olsy ze starym drzewostanem. Stwierdzono tu m.in. tojad dzióbaty, orlik
pospolity, rosiczkę okrągłolistną, widłak wroniec, listerę jajowatą, podkolan biały i zielonawy
oraz wielosił błękitny - łącznie 19 gatunków chronionych. Ponadto występuje tu 15 gatunków
rzadkich i zagrożonych, w tym: turzyca Davalla i cienista, nerecznica grzebieniasta, rosiczka
długolistna i kruszczyk błotny.
Niezwykle wartościowe florystycznie są bezleśne wzgórza ciągnące się na południowy wschód od
Zajączkowa i Góry Miedzianki oraz w okolicach Małogoszcza. Pokrywa je ciepłolubna roślinność
kserotermiczna z rzadkim zespołem omanu wąskolistnego. Ponadto występują tu: zawilec
wielkokwiatowy, orlik pospolity, irga czarna, dziewięćsił bezłodygowy, pluskawica pospolita,
goryczka orzęsiona i krzyżowa, podkolan biały i zielonawy, sasanka łąkowa, buławnik
wielkokwiatowy i mieczolistny, storczyk drobnokwiatowy i wężymord stepowy. Zbiorowiska
tego typu, tak bogate florystycznie, należą do najbogatszych w Kraju, i poza Ponidziem są
niespotykane na polskim niżu.
7. Fauna
Występowanie fauny na terenie miasta jest ściśle powiązane z rezerwatami przyrody. Na
terenie rezerwatu Biesak-Białogon skład fauny nie odbiega od składu w całym kompleksie Góry
Posłowickie, jak i innych otaczających lasach. Występuje tu wiele gatunków owadów, zarówno
szkodliwych jak i pożytecznych dla lasu, będących jak dotąd w należytej równowadze
biologicznej bez tendencji do masowych rozmnoży.
Rezerwat Karczówka nie stanowi ostoi dla zwierzyny, jest ona tutaj raczej przejściowa. Do
spotykanych zwierząt należy: zając szarak, wiewiórka, mysz polna, lis pospolity, sarna, kret. Z
ptaków zaobserwowano: sójkę, sikorkę modrą, ziębę, dzięcioła pstrego, kowalika, kukułkę i
jastrzębia gołębiarza. Spotkać można także niektórych przedstawicieli gadów takich jak:
jaszczurkę zwinkę i padalca. Owady reprezentowane są przez cetyńce, korniki, ogłodki, brudnice,
borecznika sosnowca, barczatkę sosnówkę, zwójkę, chrabąszcza majowego. Z płazów występuje
żaba trawna.
Na terenie miasta Kielc stwierdzono występowanie trzech gatunków chronionych motyli:
mieniaka strużnika, mieniaka tęczowego i pazia królowej. Na rzece Sufraganiec znajduje się
siedlisko bobra z kilkoma tamami. W lasach na terenie miasta stwierdzono występowanie
13 gatunków płazów i 15 gatunków gadów podlegających ochronie, a na Wietrzni odnotowano
występowanie salamandry plamistej oraz kumaka, gniewosza i bażanta. Przedstawiony skład jest
reprezentatywny dla większej części obszarów nizinnych i wyżynnych Polski.
W nadleśnictwie Kielce – obręby Kielce i Dyminy – awifauna obejmuje ponad 120 rozpoznanych
gatunków w tym 40 gatunków ssaków; wśród ich 27 występują jako gatunki chronione (w tym 14
gatunków nietoperzy), 2 gatunki uznaje się za sporadyczne, 20 gatunków za rzadkie, 4 to gatunki
częste i jeden gatunek pospolity.
Do najciekawszych gatunków ptaków należą: cietrzew, orlik krzykliwy, kobuz, dudek, samotnik,
zuraw i inne.
Na terenach leśnych i miejskich obszaru Kielc spotyka się 14 gatunków nietoperzy:
* gatunki występujące w lasach:
107
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
karlik malutki (Pipistrella pipistrellus),
mopek (Barbastella barbastellus),
mroczek późny (Eptesicus serotinus),
mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus),
gacek szary (Plecotus auritius),
borowiec wielki (Nuctalus noctula),
borowiec Leislera zwany również borowiaczkiem (Nyctalus leisleri),
* gatunki występujące jedynie w jaskiniach na Kadzielni i Wietrzni
nocek duży (Myotis myotis),
nocek Natterera (Myotis nattereri),
nocek wąsatek (Myotis mystacinus),
nocek Bechsteina (Myotis bechsteini),
nocek Brandta (Myotis brandti).
* Ponadto w jaskiniach spotkać można również nw. gatunki odnotowywane na terenach leśnych:
mopka (Barbastella barbastellus),
mroczka późnego (Eptesicus serotinus),
mroczka posrebrzanego (Vespertilio murinus),
gacka szarego (Plecotus austriacus),
gacka brunatnego (Plecotus auritus).
Nietoperze wpisane do Czerwonej Księgi Zwierząt
rzadki borowiec Leislera,
borowiaczek (Nuctalus leisleri),
mroczek posrebrzony (Vespertilio murinus),
nocek Bechsteina (Myotis bechsteini).
Świat zwierząt Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego
Na obszarze Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego brak jest wyraźnie zaznaczających się
ostoi dzikich zwierząt. Generalnie zasobniejsze w zwierzęta są większe kompleksy leśne, tereny
podmokłe i niektóre odcinki dolin rzecznych (duże i małe ssaki, ptaki, gady, płazy i owady). Ale i
suche tereny odkryte oraz w znacznym stopniu przekształcone przez człowieka (przemysł
wydobywczy) są atrakcyjne dla wielu bardzo rzadkich i ginących gatunków.
Dziś bogato reprezentowana jest fauna owadów. Spotykamy tu m. in.:
chrząszcze z rodzaju biegaczy i tęczników. Należy tu zaznaczyć fakt występowania na
wapiennych skałach bardzo rzadkiego chrząszcza podolskiego,
motyle dzienne - paź królowej i paź żeglarz; mieniaki - stróżnik i tęczowiec; rusałki: admirał,
osetnik, pokrzywnik, sadownik, pawie oczko i wierzbowiec. Kserotermiczne murawy zamieszkuje
rzadki gatunek skalnik stepowy. Elementy stepowe reprezentują również niektóre gatunki
modraszków,
niektóre gatunki trzmieli i błonkówek.
Na obszarze Parku stwierdzono wiele dziesiątków gatunków ślimaków, w tym obserwuje się
wyraźnie przesuwanie się na północ gatunków południowo-wschodnio-europejskich.
Ryby reprezentowane są przez najczęściej spotykane w polskich wodach gatunki, m.in. brzankę,
brzanę, płoć, karasia, ukleję, klenia, jazia, świnkę, sandacza, szczupaka, leszcza, lina, jelca,
krąpia, karpia, kiełbia, śliza, węgorza, a także spotykany jest, zaliczony do smoczkoustych, minóg
rzeczny.
Z płazów wymienić należy traszki (zwyczajną i grzebieniastą), ropuchy, żaby i jedynego
przedstawiciela w Polsce gatunków żab nadrzewnych - rzekotkę drzewną oraz kumaka.
Gatunki gadów spotykane na obszarze Parku i otuliny reprezentuje jaszczurka żyworodna i
zwinka, padalec oraz żmija zygzakowata i zaskroniec. Godzi się podkreślić fakt zaobserwowania
na omawianym obszarze gniewosza plamistego zwanego miedzianką.
Świat ptaków reprezentują zarówno gatunki często spotykane w sąsiedztwie siedzib ludzkich, jak
i należące do ginących i zagrożonych wyginięciem. Stwierdzono tu przedstawicieli gatunków 108
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
sikora, jaskółka, gołąb, dzięcioł. Częsty jest kwiczoł, kos, szpak, sroka, kawka. Ale do
najciekawszych i najcenniejszych należą coraz rzadsze w krajowej ornitofaunie: wodnik, derkacz,
rybitwa czarna, remiz, słonka, dudek, pójdźka, rycyk, bekas kszyk, zimorodek, dzierlatka, łabędź
niemy, orzechówka, czapla biała, kląskawa, siweczka rzeczna, strumieniówka, świerszczak,
perkoz rdzawoszyi. Przedstawicielami drapieżnych jest: jastrząb, błotniak stawowy i pustułka.
Stwierdzono tu również skrajnie rzadką kraskę. Ptaki łowne reprezentują kuropatwy, bażanty i
niestety ciągle znajdujące się na liście łownych - cietrzewie.
Duże ssaki nie są zbyt liczne. Sporadycznie obserwuje się jelenie, bywają dziki i sarny. Częstsze
są lisy i zające. Ponadto występuje tu wiewiórka, jeż i kret. Częste na całym obszarze są nornice
pospolite i myszy leśne. Odnotowano tu również ryjówkę aksamitną.
Na oddzielną uwagę zasługuje fauna jaskiń. Stwierdzono w nich nietoperze głównie z gatunków
mroczek, nocek i gacek. Ponadto żyją tu pająki, owady bezskrzydłe, kilka gatunków ciem
i chruścików.
Źródło: Sowa R., 1998 - Chęcińsko - Kielecki Park Krajobrazowy. Zarząd Świętokrzyskich
i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych w Kielcach.
3.2.7.2. Ochrona walorów krajobrazowych
1. Krajobraz wewnętrzny
W zakresie lokalnych otwarć widokowych na krajobraz miejski i wewnątrz krajobrazu
kulturowego (poza oczywistymi walorami wewnątrz ulic i placów wpisanych do rejestru
zabytków) na szczególną uwagę zasługują:
 otwarcie widokowe z osiowo umiejscowioną dominantą wzgórza Karczówki z wieżami
klasztoru z ul. Kolonia, patrząc w kierunku wschodnim,
 otwarcie widokowe z osiowo umiejscowioną dominantą wzgórza Karczówki z wieżami
klasztoru z ul. Pakosz (na wysokości Kadzielni) patrząc w kierunku północnym,
 otwarcie widokowe z osiowo umiejscowioną dominantą wieży kościoła Św. Wojciecha
z ul. Wesołej (od skrzyżowania z ul. Sienkiewicza) patrząc w kierunku północnym,
 otwarcie widokowe z osiowo umiejscowioną dominantą południowej wieży Pałacu
Biskupiego z ul. Solnej, patrząc w kierunku wschodnim,
 ekspozycja osiowo umiejscowionej dominanty architektonicznej - wież kościoła
p.w. Świętego Krzyża patrząc z ul. Piotrkowskiej.
2. Krajobraz zewnętrzny
Krajobraz zewnętrzny nierozerwalnie jest związany z wewnętrznym. Pomimo zmian
kompozycji urbanistycznej miasta od okresu średniowiecza do czasów współczesnych
Kielce postrzegane i przedstawiane były jako unikatowy przykład idealnego wtopienia pod
względem krajobrazowym zabudowy miejskiej w otoczenie.
Do lat trzydziestych ubiegłego stulecia gospodarka człowieka nie doprowadziła do
degeneracji krajobrazu naturalnego otaczającego miasto  wynika to główne z dość
ekstensywnego charakteru przestrzennego miasta. Barierą dla rozrostu granic
administracyjnych miasta stało się m.in. lokalne ukształtowanie topograficzne.
Pomijając oczywiste walory krajobrazowe wynikające z położenia w krajobrazie górzystym,
wyróżnić należy następujące ekspozycje na otaczający miasto krajobraz naturalny:
 otwarcie krajobrazowe z ul. Krakowskiej w kierunku południowo-zachodnim na pasmo
Zgórskie (rejon Słowika) i znajdujący się na osi trasy komunikacyjnej przełom rzeki
Bobrzy,
 atrakcyjny widokowo ciąg (wzdłuż ul. Krakowskiej) na naturalny krajobraz Pasma
Posłowickiego i Dymińskiego od strony południowej, a na góry: Stokową, Marmurek,
Brusznię oraz przekształcona kulturowo (klasztor) górę Karczówkę od strony północnej,
 punkt widokowy z wiaduktu na ul. Krakowskiej na górę Telegraf,
 otwarcie widokowe z ul. Krakowskiej na rezerwat geologiczny „Kadzielnia”,
109
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 panoramę widokową na Karczówkę z ul. Jagiellońskiej (na odcinku od ul. Grunwaldzkiej
do ul. Krakowskiej),
 panoramę wzgórz: Karczówki, Dalni, Grabiny i Bruszni od strony północnej
(z os. „Pod Dalnią”, „Ślichowice” oraz ulic Piekoszowskiej i Permskiej),
 panoramę Pasma Dymińskiego, na południe od ul. Wrzosowej,
 zamknięcie widokowe ul. Tarnowskiej (od skrzyżowania z ul. Wojska Polskiego),
w kierunku południowym przełomem Pasma Dymińskiego (Telegraf) i Posłowickiego,
 otwarcie widokowe na Pasmo Dymińskie z Al. Legionów,
 panoramę widokową na tzw. „fałd Dąbrowy” (przedłużenie Pasma Miedzianogórskiego)
z ul. Warszawskiej i osiedla „Na Stoku”,
 wzajemną ekspozycję widokową Wietrzni z Międzygórzem i górą Telegraf (Pasmem
Dymińskim),
 otwarcie widokowe na Pasmo Masłowskie z północnego odcinka ul. Manifestu
Lipcowego.
Za główne elementy zakłócające odbiór krajobrazu naturalnego (krajobrazu zewnętrznego)
należy uznać:
 dominujący w krajobrazie północnej części miasta komin elektrociepłowni,
 zakłócający widok na wzgórze Karczówkę od strony północnej komin ciepłowni przy
ul. Gwarków, róg Starowiejskiej,
 parawanową zabudowę ul. Jagiellońskiej zasłaniającą widok Karczówki z centrum miasta.
Wskutek zabudowy, osiedlem „Bocianek”; naturalnego topograficznego łęku między górą
Szydłówkowską a centrum miasta bezpowrotnie stracona została ekspozycja - z centrum
miasta wzgórz pasma Szydłówkowskiego. Obecnie naturalna topografia tego pasma wzgórz
jest wyczuwalna tylko dzięki zabudowie osiedla „Słoneczne Wzgórze” i „Na Stoku”).,
3.2.7.3. Ochrona pozostałości historycznych po eksploatacji surowców mineralnych na
terenie miasta
Ziemia Kielecka, dzięki swej budowie geologicznej należy do regionów kraju szczególnie
uprzywilejowanych pod względem ilości i różnorodności surowców mineralnych,
a w szczególności surowców skalnych i rud metali.
Miasto Kielce w granicach administracyjnych i na obszarach przyległych posiada dużą
różnorodność skalnych formacji geologicznych. Obecne gospodarcze znaczenie kopalin na
terenie miasta jest już niewielkie. Eksploatacja została zaniechana. Wychodnie wapieni
dewońskich położone między Karczówką, Górą Stokową i Białogonem należały niegdyś do
największych obszarów kruszconośnych w Górach Świętokrzyskich. Zachowały się liczne
pozostałości eksploatacji żyłowych złóż rud ołowiu (galeny), wydobywanych tutaj od XVII do
XIX wieku. Rudy żelaza eksploatowano w XVIII i XIX wieku w Kopalni „Włodzimierz”,
położonej na terenie obecnego Osiedla „Na Stoku”. W okresie od XVI do XIX wieku
w Białogonie funkcjonowała huta przetapiająca rudy miedzi i ołowiu z okolicznych kopalń.
Obecnie na tym miejscu znajduje się Kielecka Fabryka Pomp. Wraz z rozwojem budownictwa
mieszkaniowego i komunikacyjnego wzrastało zainteresowanie surowcami skalnymi, głównie
węglanowymi i krzemionkowymi, występującymi na terenie miasta. Największe kopalnie
surowców mineralnych funkcjonowały w Ślichowicach i na Kadzielni.
110
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.38. Eksploatacja i przeróbka rud metali, surowców skalnych.
Sposób eksploatacji,
Lp.
Rodzaj kopaliny
orientacyjna wielkość wydobycia
1
2
3
1. Rudy ołowiu (PbS – galena i cynku (ZnS –
blenda cynkowa) oraz współwystępujące
śladowo ilości srebra.
Złoża rud ołowiu i cynku występowały w wapieniach
i dolomitach dewońskich jako tzw. złoża żyłowe, pochodzenia hydrotermalnego, eksploatowane w okręgach
kruszcowych: chęcińskim, kieleckim i łagowskim.
W granicach okręgu kieleckiego złoża występowały
w wychodniach G. Karczówki, G. Stokowej, Bruszni oraz
Białogonu. Złoża żyłowo-szczelinowe, będące przedmiotem historycznej eksploatacji, nie mają współcześnie
Uroczysko Karczówka
znaczenia gospodarczego i w połowie XX w. skończyła
- rezerwat
się ich eksploatacja. O wielkości eksploatacji
Legendarny XVIIG. Karczówki świadczy ok. 3200 pozostałości poeksplowieczny posąg św.
atacyjnych w formie szybików, regularnych lejów i wyrw.
Barbary z wydobytego
Wg danych historycznych określających roczny wytop
na Karczówce
Huty: 800 cetnarów ołowiu i 724 grzywny srebra.
monolitu galeny.
Figura Matki Boskiej
w katedrze kieleckiej,
jak głosi napis „z
jednej sztuki samorodku ołowiu z
Karczówki w 1646 r.
wyciosana”. Rzeźba
oryginalna, nic nie
zmieniona.
Przeróbką zajmowały się huty ołowiu i miedzi w
Niewachlowie, Kostomłotach, Białogonie, Szczukowskich Górkach i Miedzianej Górze. Obiekty te uległy
zniszczeniu podczas najazdu szwedzkiego w drugiej
połowie XVII w.
W roku 1814, z inicjatywy Stanisława Staszica, ruszyła
odbudowa huty i osiedla fabrycznego nazwana Hutą
Aleksandra. Funkcjonowała od 1817 r., została
przebudowana na fabrykę maszyn w 1827 r.; od 1831 r.
uruchomiono tu walcownie, odlewnie i pobielarnie.
W połowie XIX w. zakład był głównym ośrodkiem
Zagłębia Staropolskiego. Za zasługi Stanisława Staszica
w 1826 r. odlano kilka jego popiersi z ołowiu. Obiekt
stanowił wybitny przykład kultury materialnej z tamtego
okresu.
2. Rudy miedzi pochodzenia hydrotermalnego, formacji wieku waryscyjskiego
2.1. Złoże Miedziana Góra k. Kielc
Rudy miedzi eksploatowano w kopalni w różnych okresach od XIV do początku XX w. W kopalni „Zygmunt”
rudy miedzi występowały w formie impregnacji
w pokładach iłów kruszcowych w strefie tektonicznej.
Zawartość miedzi wynosiła przeciętnie 4%, przy średniej
miąższości wychodni 12 m. Badania PIG w latach
19671970 udokumentowały w strefie złożowej Miedziana Góra – Ławeczno serię impregnacyjną o miąższości
0,510 m; jest to złoże pierwotne, z którego w procesach
utleniania i cementacji nastąpiło wtórne wzbogacenie
w Cu. Obecnie złoże nie jest eksploatowane, wydobycie
zaniechane.
2.2. Złoże Miedzianka k. Chęcin
Złoże reprezentuje kwasowe rudy miedzi w formie
bloków wysokoprocentowej rudy chalkozytowo-węglanowej (do 70% Cu). Brak danych nt. ilości wydobywanych rud miedzi; odnotowano natomiast wzmiankę
o eksploatacji złoża przez Austriaków w czasie I wojny
światowej, którzy wydobyli w kopalni 1360 Mg rudy.
111
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.38 c.d.
1
2.3. Przeróbka rud miedzi
2
3
Rudy ołowiu i miedzi były przetapiane w hucie
w Białogonie lub dowożono je do Niewachlowa
Kostomłotów lub Szczukowskich Górek.
Tradycje górnictwa rud miedzi promieniowały
w średniowieczu z okręgu chęcińskiego – silnego ośrodka
górniczego.
3. Rudy żelaza i manganu pochodzenia wietrzeniowego
3.1. Kopalnie „Włodzimierz” i „Władysław” na
Udokumentowana eksploatacja tych rud odbywała się od
granicy Kielc i wsi Dąbrowa.
XVIII w. do lat 20-tych XX w. na północnym krańcu
Kielc (obecnie poniżej ul. Sikorskiego) w formie
podziemnej wielopoziomowej kopalni z 2-ma szybami.
wydobywczymi (o gł. ok. 70 m) i szybami wentylacyjn..
Kopalnia „Władysław”, granica wsi Dąbrowa na wysokości wiaduktu drogowego i nie dokończonej drogi
w kierunku Masłowa. o podobnym charakterze funkcjonowała na wchód od „Włodzimierza” i miała nadanie pola
górniczego wydane przez władze gubernialne.
3.2. Inne wyrobiska poszukiwawcze i wydobywcze W rejonie Wzgórz Szydłówkowskich na wychodniach
bez nazwy
iłów sylurskich i kuwinu (dolny dewon-środkowy dewon)
naliczono kilkaset szybików i wyrobisk górniczych,
w tym podziemnych korytarzy eksploatacyjnych;
korytarze te występują obecnie na granicy Osiedli
Słoneczne Wzgórze i Świętokrzyskie.
Położenie tych kopalń i słabo rejestrowanych lokalizacyjnie wyrobisk, stanowiło poważny problem geotechniczny
przy budowie osiedli północno-wschodnich: Świętokrzyskie, Na Stoku i Słoneczne Wzgórze. Problem
dotyczył powstania możliwych szkód budowlanych
i górniczych.
3.3. Przeróbka rud
Rudy żelaza wożono wozami do huty w Samsonowie
i Kuźnicy na Biesaku. Pod koniec XIX i w XX w.
dowożono je koleją również do hut śląskich.
3.4. Podsumowanie
3.4.1. Obszar zagrożony szkodami budowlanymi
Szczegółowe badania geologiczne zrejonizowały obszary
i górniczymi obejmował praktycznie całą
przydatne do zasiedlenia i obszary występowania metali
północno-wschodnią dzielnicę mieszkaniową. nieżelaznych rejonu Kielc.
3.4.2. Kopalnictwo rud żelaza na obszarze Kielc to
Eksploatację zakończono, ale obiektów pokopalnianych
historia, ale od XIV w. do początków XX w
nie wykorzystano w celu utworzenia skansenu górniczego
zapewniało miastu dochody i było kołem
dla prezentacji naukowych, komercyjnych – turystyki
napędowym gospodarki. Kielce zostały
specjalizowanej, gdzie promowanoby miasto o tradycjach
centralnym ośrodkiem powstałego
górniczych – od średniowiecza po XX w. Kraje
Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego
o mniejszych tradycjach wielowiekowych górnictwa
okresu Staszicowskiego.
potrafiły ten atut wykorzystać dla celów komercyjnych
(np. Silver City, Newada USA).
4. Surowce skalne, węglanowe Kielc i terenów przyległych
4.1. Kamieniołom „Kadzielnia” wraz
Eksploatację rozpoczęto w 1770 r. z przyzwolenia
z wapiennikiem. Obecnie jest tu rezerwat
Bp. Kajetana Sołtyka; wydobywano wapienie dewońskie
przyrody nieożywionej
franu, które prażono w sąsiednim wapienniku. Wydobycie
o pow. 0,6 ha.
zakończono 15.07.1962 r. w następnej kolejności
zlikwidowano wapiennik.
W kamieniołomie utworzono w 1971 r. amfiteatr.
Pierwszy projekt urządzenia na Kadzielni parku i ogrodu
powstał w 1824 r.
112
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.38 c.d.
1
2
4.2. Kamieniołom „Wietrznia” wraz z wapiennikiem. Obecnie jest tu rezerwat przyrody
nieożywionej im. Zbigniewa Rubinowskiego
4.3. Kamieniołom „Ślichowice”. Obecnie jest tu
rezerwat przyrody skalny im. Jana
Czarnockiego – Ślichowice.
4.4. Kamieniołom „Grabina”
4.5. Kamieniołom „Bukówka”
4.6. Kamieniołom „Biesak”
Obecnie rezerwat Biesak-Białogon.
4.7. Kamieniołom w G. Buk
(Niewachlów)
5.
5.1.
5.2.
5.3.
Surowce okruchowe – piaskownie
ul. Jarząbek
ul. Batalionów Chłopskich
ul. Sukowska
3
Eksploatowano serię wapienno- i wapienno-marglistą
dewonu, franu, z południowego skrzydła synkliny
kieleckiej; powstałe wyrobisko miało długość ok. 800 m.
Wydobycie zakończono 1.07.1974 r., wapiennik wraz
z kominem likwidowano w latach następnych.
Po wydoby-ciu powstała ogromna hałda odpadów
pokopalnianych i z wapiennika, likwidowanych w latach
siedemdziesiątych. Projektowana jest tutaj siedziba
Centrum Geoedukacji.
Do 1952 r. eksploatowano serię wapieni górnodewońskich. W roku 1952 kamieniołom Ślichowice został
wpisany na listę rezerwatów przyrody kielecczyzny.
Eksploatowano serię wapieni środkowodewońskich
Pasma Kadzielniańskiego.
Wyrobisko nieczynne od lat sześćdziesiątych.
Eksploatowano piaskowce ordowickie serii dymińskiej.
Kamieniołom nieczynny od lat sześćdziesiątych.
Eksploatowano piaskowce ordowickie.
Kamieniołom nieczynny.
Eksploatowano piaskowce i tzw. szarowakę niewachlowską wieku sylurskiego. Kamieniołom nieczynny.
Eksploatacja trwała do 1993 r. Piaskownia nieczynna.
Eksploatacja trwała do 1994 r. Piaskownia nieczynna.
Eksploatacja trwała do 1996 r. Piaskownia nieczynna.
6. Złoża surowców skalnych i okruchowych zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie Kielc.
6.1. Zakłady Przemysłu Wapienniczego
„Trzuskawica” w Sitkówce k. Kielc graniczą
od południowa z Kielcami.
 obszar górniczy złoża „Posłowice – Na
Stole”
 teren górniczy „Trzuskawica”, częściowo w
granicach miasta.
6.2. Złoże wapienia środkowodewońskiego
„Janów” o zasobach udokumentowanych, przy
zachodniej granicy miasta, w rejonie Zalesia.
6.3. Złoże piasków „Dyminy” o zasobach
udokumentowanych, w odległości ok. 700 m
od ul. Sukowskiej.
6.4. Złoże mułków czwartorzędowych
„Posłowice”, o zasobach udokumentowanych,
przylegające do południowej granicy
Chęcińsko-Kieleckiego Parku
Krajobrazowego.
1. W chwili obecnej na terenie Kielc nie są eksploatowane złoża rud oraz surowców
mineralnych skalnych i okruchowych.
2. Eksploatacja podziemna i odkrywkowa rud metali żelaznych i nieżelaznych ma obecnie
wymiar tylko historyczny. Szkoda, że likwidując kopalnie nie udało się stworzyć
świadectwa kultury materialnej w postaci skansenu górniczego.
3. Kamieniołomy, w których eksploatowano surowce skalne (piaskowce i wapienie)
zostały przekształcone w rezerwaty przyrody nieożywionej (5). Docelowo planowane
jest utworzenie Centrum Geoedukacji, obejmujące 3 kamieniołomy: Wietrznię,
Kadzielnię i Ślichowice.
113
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Obszary pokopalniane – jako otwarte wnętrze geologiczne stało się kielecką specjalnością
tworzenia architektury krajobrazu w problematyce zrównoważonego rozwoju. Ilustracja
kształtowania krajobrazu na przykładzie kamieniołomu Kadzielnia.
Kadzielnia była niebezpiecznym rumowiskiem
skalnym For. z 1962 r., S. Godzic
Kadzielnia - Amfiteatr. Rok 1971
3.2.7.4. Ochrona innych obszarów uznanych za cenne przyrodniczo
Oprócz obszarów prawnie chronionych, do najbardziej cennych przyrodniczo terenów,
stanowiących do dziś naturalne ekosystemy charakteryzujące się występowaniem unikatowej
roślinności, różnorodnością florystyczną, wielkością zagrożonych i ginących w kraju gatunków
roślin i zwierząt, należą położone w granicach miasta na terenie otuliny ChKPK obszary:
1. Wzgórza w rejonie Białogonu  zalesione, w północno-zachodniej części Pasma
Kadzielniańskiego (G. Brusznia, G. Marmurek oraz G. Stokowa). Jest to teren cenny pod
względem walorów krajobrazowych i przyrodniczych, pokryty prawie w całości roślinnością
leśną o zróżnicowanej strukturze fitocenotycznej (bór sosnowy, bór mieszany, grąd,
ciepłolubne zbiorowiska okrajkowe nawiązujące do świetlistej dąbrowy). Walory
florystyczne posiada runo leśne na obrzeżach lasów, liczne gatunki podlegające ustawowej
ochronie oraz rzadkie, ginące w regionie i kraju.
2. Góra Telegraf  obejmująca część Pasma Dymińskiego, pokryta lasami (drzewostany
urozmaicone z dużym udziałem buka oraz jodły), o charakterze boru mieszanego, w partii
grzbietowej grądu. W składzie florystycznym runa, liczne gatunki podlegają ustawowej
ochronie; występują rzadkie elementy flory, w tym przedstawiciele elementu górskiego.
Stare wyrobiska po nieczynnym kamieniołomie zasiedla kilkanaście gatunków paproci.
3. Słowik  obejmuje wschodnią część Pasma Zgórskiego (G. Zielona, G. Patrol,
G Słowikowska). Tereny te ze względu na urozmaiconą rzeźbę (związaną z występowaniem
lessu) oraz naturalną szatą leśną cechują się wybitnymi walorami krajobrazowymi. Obszar
projektowanego rezerwatu pokryty jest w całości lasami. W składzie drzewostanu dominuje
buk. Interesujące zbiorowiska leśne o charakterze grądu, w różnym stopniu nawiązują do
buczyn (np. buczyny storczykowej, buczyny górskiej). W runie liczne gatunki chronione,
ginące oraz zagrożone (w skali kraju i regionu). Na uwagę zasługuje występowanie roślin
storczykowatych rosnących masowo.
4. Góra Kolejowa - obejmuje zachodni skraj Pasma Posłowickiego (Wzgórze Góra Kolejowa).
Teren porośnięty lasem o charakterze grądu, runo bogate, z udziałem licznych roślin
chronionych.
5. Góra Biesak - obejmuje południowo-zachodnią kulminację Pasma Posłowickiego (północne
zbocza Góry Biesak). Na zasobnych glebach brunatnych wytworzonych ze zwietrzeliny
114
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
łupków oraz piaskowców kambryjskich wyrosły lasy grądowe. W ich drzewostanach
dominuje jodła oraz buk. W warstwie runa występują gatunki chronione oraz liczni
przedstawiciele elementu górskiego. Stwierdzono liczne przestoje buka o rozmiarach drzew
pomnikowych.
6. Dolina Sufragańca z Potokiem Sufragańczyk i pobliskim lasem na Górze Buk. Obejmuje
obszar doliny rzeki Sufraganiec z Potokiem Sufragańczyk oraz zalesionym terenem Góry
Buk, położonym na północ od osiedla Skrzetle i przylegającym do doliny Potoku
Sufragańczyk. Całość stanowi interesujący fragment krajobrazu miasta, o zróżnicowanych
typach ekosystemów (łąkowe, o różnym stopniu wilgotności i użytkowania, szuwarowe,
błotne, wodne oraz leśne). Z powyższym wiąże się różnorodność i bogactwo florystyczne
gatunków
ustawowo
chronionych,
zamieszczanych
na
regionalnych
i krajowych „czerwonych listach”. Istotne też jest ochronne i wypoczynkowe znaczenie
obszarów zalesionych tego fragmentu miasta.
7. Dolina rzeki Bobrzy - (na całym odcinku w granicach Kielc), w zachodniej części miasta
wraz z ujściem Sufragańca i Silnicy, na znacznym odcinku położony wzdłuż granicy
Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, stanowi cenny przyrodniczo fragment
w krajobrazie Kielc. Charakteryzuje się zróżnicowaniem roślinności (torfowiskowa, łąkowa,
szuwarowa i bagienna, wodna zaroślowa i inna), i stosunkowo dużą, jak na obszar miejski,
różnorodnością gatunkową roślin. Spotyka się tu wiele gatunków prawnie chronionych oraz
zamieszczanych na regionalnych i krajowych „czerwonych listach”. Wraz z obszarami
leśnymi, ciągnącymi się wzdłuż doliny, obszar ten należy do najbardziej interesujących
obiektów przyrodniczych Kielc.
8. Dolina rzeki Silnicy na północnym odcinku od Zalewu Kieleckiego do granic i poza
granicami miasta. Spośród dolin rzecznych występujących na obszarze Kielc, szata roślinna
doliny Silnicy jest najbardziej przekształcona przez człowieka. Pomimo to fragment doliny
Silnicy na odcinku od Zalewu Kieleckiego do źródeł charakteryzuje się bogactwem
florystycznym, zróżnicowaniem ekosystemów (łąkowe, szuwarowe, bagienne, wodne) oraz
obecnością gatunków chronionych oraz zamieszczanych na krajowych i regionalnych
„czerwonych listach”.
9. Dolina Lubrzanki w granicach miasta wraz z ujściem do zalewu w Cedzynie. Dolina
Lubrzanki wraz z przylegającym kompleksem leśnym stanowi malowniczy krajobraz
okalający fragment wschodniej granicy Kielc. Spotyka się tutaj roślinność łąkową o różnym
stopniu wilgotności, wodną szuwarową i bagienną. Charakteryzuje się bogactwem
florystycznym oraz występowaniem gatunków chronionych i zagrożonych wyginięciem
w regionie i kraju. Ponadto obszar ten jest znakomitym miejscem rekreacyjnym dla
mieszkańców Kielc.
10. Piaski I  wilgotna łąka trzęślicowa. W składzie florystycznym występują obficie gatunki
podlegające całkowicie ochronie (między innymi goryczka wąskolistna).
11. Piaski II  zbiornik wodny z przylegającymi zbiorowiskami roślinnymi typu szuwarowego
oraz wilgotnych łąk, z florą typową dla siedlisk mokrych z udziałem gatunków rzadkich oraz
podlegających ochronie.
12. Sitkówka  zbiornik powyrobiskowy  stanowisko lęgów ptaków wodnobłotnych,
rozwoju płazów i występowania ssaków związanych ze środowiskiem wodnym oraz
bezkręgowców środowisk wodnych, o wybitnych walorach krajobrazowych i różnych
typach ekosystemów.
Oprócz obszarów położonych w obrębie otuliny CHKPK proponowane są do ochrony
jeszcze inne obszary:
 zachodnia część pasma Kadzielniańskiego  rezerwat krajobrazowoleśny,
115
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce

Góra Grabina i Góra Dalnia z roślinnością o charakterze muraw kserotermicznych
i ciepłolubnych zarośli,
 Psie Górki (ul. Zakopiańska) - z ciepłolubną roślinnością o charakterze muraw
kserotermicznych,
3.2.7.5. Stan lasów
1. Charakterystyka ogólna
Las jest jednym z najważniejszych komponentów środowiska przyrodniczego. Znaczenie
lasu wynika z jego różnorodnej funkcji. Jest on niezmiernie ważnym elementem krajobrazu,
stanowi naturalne środowisko leśnych gatunków, odgrywa wielką rolę w retencjonowaniu
wody, jest producentem tlenu, odgrywa dużą rolę w odpoczynku i rekreacji.
Ogólna powierzchnia lasów w granicach administracyjnych miasta wynosi 2202 ha według
„Raportu o stanie Miasta za 2001 rok”. Składają się na nią lasy państwowe (ok. 70%), lasy
niepaństwowe (ok. 10%), lasy komunalne (ok. 3%), lasy Skarbu Państwa (ok. 10%), lasy
wspólnot gruntowych (ok. 5 %). W większości są to siedliska żyzne o urozmaiconym
składzie gatunkowym: sosna 40 %, jodła 30%, brzoza 10% oraz osika, dąb, buk, olcha,
świerk, klon, jawor, jesion, lipa i modrzew (Raport o stanie Miasta za 2001 rok).
W granicach administracyjnych miasta Kielce znajdują się dwa fragmenty ChęcińskoKieleckiego Parku Krajobrazowego o łącznej powierzchni 2300 ha. Jest to część enklawy
Parku „KarczówkaSzczukowskie Górki", teren dzielnicy Zalesie Pierwsze oraz część Parku
obejmująca silnie zalesione Pasma Posłowickie i Dymińskie z Górą Telegraf. Powierzchnia
otuliny na terenie miasta wynosi 1090 ha; razem 3390 ha, co stanowi 31,1% ogólnej
powierzchni miasta.
Ogólna powierzchnia lasów w granicach administracyjnych miasta według „Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Kielce” wynosi
2470 ha, z tego:
 lasy państwowe ............................ 1992 ha,
 lasy niepaństwowe ......................... 267 ha,
 lasy komunalne ................................ 91 ha,
 lasy wspólnot gruntowych...............120 ha.
Wszystkie lasy w obrębie miasta Kielce są lasami ochronnymi. Nadzór nad gospodarką leśną
sprawuje Nadleśnictwo Kielce.
Lasy znajdujące się w obrębie miasta Kielce położone są w VI Małopolskiej Krainie
Przyrodniczoleśnej, Dzielnicy Gór Świętokrzyskich.
Siedliskowe typy lasu i przyjęte dla nich gospodarcze typy drzewostanów przedstawiono
poniżej.
2. Charakterystyka poszczególnych typów siedlisk leśnych:
 Lasy mieszane - występują na obszarze miasta Kielce w większych kompleksach
w szczytowych partiach Pasma Posłowickiego oraz na fragmentach Pasma Masłowskiego;
dominującym gatunkiem jest jodła i sosna z udziałem brzozy, osiki i dębu.
 Lasy świeże - na obszarze miasta Kielce występują praktycznie we wszystkich
kompleksach leśnych towarzysząc bezpośrednio siedliskom lasu mieszanego;
dominującym gatunkiem jest sosna i jodła; w mniejszych skupiskach występują również
lite buczyny i dąbrowy (Zgórsko-Zalesie).
 Lasy boru świeżego - występują w zwartych obszarach w międzyrzeczu Bobrzy
i Sufragańca oraz na północnych stokach Pasma Posłowickiego. W kompleksach tych
przeważa sosna różnego wieku z domieszką brzozy i dębu. Runo i podszyty są
zróżnicowane i dominują w nim głównie jałowiec oraz świerk z tzw. posadzeń.
 Lasy boru mieszanego świeżego - występują w sąsiedztwie siedlisk boru świeżego na
podłożu nieco wilgotniejszym; drzewostan buduje głównie sosna.
116
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Lasy wilgotne - które są reprezentowane przez bory wilgotne, bory mieszane wilgotne,
lasy wilgotne, lasy mieszane wilgotne i bór bagienny - nie stanowią na badanym obszarze
większych zwartych skupisk; występują w obszarach obniżonych, gdzie ma miejsce stałe
lub okresowe nadmierne uwilgotnienie podłoża.
Na obszarze miasta Kielce większość lasów charakteryzuje się siedliskami średniożyznymi,
żyznymi i bardzo żyznymi. Głównym komponentem drzewostanów tych siedlisk jest sosna
z domieszką dębu i świerka oraz jodła z domieszką buka, modrzewia i świerka.
Bogactwo występujących siedlisk i drzewostanów, sprawiło, że prawie całość powierzchni
lasów w obrębie miasta Kielce objęta została obszarową ochroną prawną w ramach
Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego.
Tak prawnie określona funkcja lasów ogranicza ich eksploatację gospodarczą, a stwarza
korzystne warunki dla rozwoju turystyki.

3. Zasady prowadzenia gospodarki leśnej w lasach wszystkich kategorii własności reguluje
jest ustawa o lasach.
 Lasy państwowe
Charakterystykę lasów państwowych opracowano na podstawie „Planu urządzenia
gospodarstwa leśnego, Programu Ochrony Przyrody i wartości kulturowych na okres
1.01.1999 r. do 31.12.2008 r.” – RDLP Radom 1999 r. Lasy państwowe na terenie miasta
są zgrupowane w dwóch obrębach: Kielce i Dyminy.
Tab. 3.39. Skrócona charakterystyka lasów państwowych
Lp.
Nazwa
kompleksu
1
2
Leśnictwo
Nr oddziałów
znajdujące się na
terenie miasta Kielce
3
4
Rodzaj
lasu
5
1. Kowala I-
Brzeziny
145150
LMśw
BMwyż,
Lśw,
2. Góry
Posłowickie
Dyminy,
18, 1028, 3148, 53
Słowik
9, 29, 30, 49, 52, 5458
Bśw,
BMwyż,
BMśw,
LMwyż,
Lwyż,
LMśw,
Lw
LMw
Bśw,
BMwyż,
LMwyż,
Lwyż,
LMśw
Lwyż,
BMśw,
LMśw,
LMw,
Lśw
LMśw
3. Brusznia
4. Karczówka
Niewachlów 144147
143
Zgodność drzewostanu
z siedliskiem (wielkości
szacunkowa)
6
Zgodny – 10%
Częściowo zgodny – 80%
Niezgodny obojętnie  5%
Niezgodny negatywnie – 5%
Zgodny – 30%
Częściowo zgodny – 35%
Niezgodny obojętnie  15%
Niezgodny negatywnie – 20%
Częściowo zgodny – 34%
Niezgodny obojętnie  33%
Niezgodny negatywnie – 33%
Niezgodny obojętnie 40%
Niezgodny negatywnie – 60%
Zgodny – 30%
Częściowo zgodny – 40%
Niezgodny obojętnie 30%
5. Rdza
Gruchawka 7682
(południowo –
zachodnia część
- Gruchawka)
Objaśnienia:
Bśw – Bór świeży, BMwyż – Bór mieszany wyżynny, BMśw, - Bór mieszany świeży, LMwyż Las
mieszany wyżynny, Lwyż - Las wyżynny, LMśw - Las mieszany świeży, Lśw – Las świeży, Lw – Las
wilgotny, LMw – Las mieszany wilgotny.
117
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 Lasy komunalne
Powierzchnia lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa, według „Uproszczonego
planu urządzenia lasu”, sporządzonego dla lasów Miasta Kielce na okres 01.01.1999 r. –
31.12.2008 r., zatwierdzonego 16.11.1999 r. wynosi 384,1 ha.
Las komunalny znajduje się na południe od ulicy Szczepaniaka i ma pow. 73,28 ha. Jest to
teren typowo rekreacyjny, wyposażony w ławki, place zabaw dla dzieci, boiska piłkarskie
oraz ścieżkę zdrowia.
4. Łowiectwo
W mieście łowiectwo ma 5 obwodów łowieckich (dawny Obwód Miejski) o numerach: 39
(„Szarak”), 64 (Koło Łowieckie nr 5 „Leśników”), 63 (K.Ł. „Ryś”), 62 (K.Ł. „Cietrzew”),
61 (w zarządzie Nadleśnictwa Daleszyce).
Teren miasta Kielce położony jest w III rejonie hodowlanym (Puszcza Świętokrzyska). Ze
względu na charakter miejski terenów nie można mówić o stałym występowaniu zwierzyny
„grubej”, zwierzęta te występują tylko przejściowo i sporadycznie (zwierzęta poruszające się
na stykach kompleksów leśnych).
Brak jest inwentaryzacji zwierząt na obszarach leśnych w granicach miasta. Największe
skupiska zwierząt dzikich występują w okolicach i na terenach dużych ogródków
działkowych usytuowanych na północno-wschodnich krańcach miasta. Występują tam takie
gatunki jak: zając, tchórz, lis, kuna, sarna (przejściowo), bażant, kuropatwa.
5. Kłusownictwo
Według Nadleśnictwa Kielce kłusownictwo występuje głównie na terenach ogródków
działkowych i na obrzeżach miasta, brak jest statystyki. Występuje potrzeba wykonania
fachowej ekspertyzy na ten temat.
3.2.7.6. Stan zieleni miejskiej
Układ zieleni miejskiej charakteryzuje się strukturą pasmowoklinową. W pasma
otaczających miasto terenów otwartych i korytarze ekologiczne, będące dolinami rzek, wchodzą
obszary terenów zielonych, z zielenią wysoką, zielenią wewnątrzosiedlową oraz terenami zieleni
miejskiej. Sposób użytkowania gruntów w granicach miasta, uzależniający możliwość
wprowadzenia różnych form zieleni od pełnionych przez nie funkcji, podaje tab. 3.40.
Tab. 3.40. Użytkowanie gruntów w granicach Kielc przedstawia się następująco:
Lp.
Rodzaje użytków gruntowych
Powierzchnia
[ha]
1
2
3
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
grunty orne
sady
łąki
pastwiska
lasy
grunty rolne zabudowane
wody (płynące i stojące )
drogi
tereny kolejowe
tereny zabudowane
tereny różne o niesprecyzowanej formie użytkowania
tereny różne
nieużytki
Razem:
Dane według: „Raportu o stanie Miasta za 2001 rok”
118
2979
74
631
381
2202
395
67
756
198
2388
219
222
84
10945
Udział
[%]
4
27,22
0,68
5,77
3,48
20,12
3,61
0,61
6,91
1,81
21,82
5,19
2,03
0,77
100,00
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Według definicji określonej w obecnie obowiązującej ustawie z dnia 16 października
1991 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 99/2001, poz. 1079), z późn. zmianami, do terenów
zieleni zalicza się znajdujące się na terenach miast i wsi o zwartej zabudowie, tereny
przeznaczone na cele rekreacyjnowypoczynkowe, zdrowotne, dydaktyczno-wychowawcze
i estetyczne, a w szczególności: parki, zieleńce, bulwary, promenady, ogrody jordanowskie,
ogrody botaniczne i zoologiczne, ogrody etnograficzne, wystawy ogrodnicze i rolne, ogrody
zabytkowe, cmentarze grzebalne i niegrzebalne, grzebowiska zwierząt, grodziska, kurhany,
zabytkowe fortyfikacje, ogrody przydomowe i zieleń osiedlową.
W Kielcach zieleń miejska zajmuje 307,74 ha (w tym zieleń uliczna 135 ha, parki i skwery
83,12 ha, tereny rekreacyjne 83,02 ha i zieleńce 6,6 ha), co oznacza 14,63 m2 na jednego mieszkańca.
Powierzchnię zieleni przyulicznej określa się na - 135 ha, ogrodów działkowych na 420 ha,
wielkość terenów administrowanych przez 18 spółdzielni mieszkaniowych na 388 ha. Bilans
wzbogacają nasadzenia zadrzewieniowe - leśne, które w 2001 roku wynosiły 39.319 drzew,
13.415 krzewów i 1.589 krzewinek. (Raport o stanie Miasta za 2001 rok).
Według danych na rok 2003: zieleń przyuliczna obejmuje 125 ha, zieleń parków i skwerów
158,18 ha.
Tab. 3.41. Charakterystyka obiektów parkowych
Lp
1
1.
2.
3.
Nazwa parku lub rejon
Powierzchnia obiektu wtym
lokalizacji
terenów zielonych
2
3
Park Miejski im. St.
Staszica.
Park w rejonie ul. Jana Pawła
Powierzchnia 8,41 ha
II - Ogrodowa obejmująca 5,25 ha
Paderewskiego - Solna trawników, 710 m2
Zamkowa.
kwietników sezonowych,
181,97 ara alejek, chodników i
schodów, oraz staw o pow. ok.
l ha..
Wzgórze Zamkowe
Teren zieleni w obrębie
ul. Kapitulnej-Sienkiewicza Staszica.
Plac Piłsudskiego
Teren zielony w obrębie ul.
Al. LegionówKrakowska –
Jana Pawła II.
4.
Plac Żeromskiego
Teren zieleni pomiędzy
ul. Jana Pawła II
i ul. Wesołą.
5.
Ogródek Jordanowski
Teren zieleni pomiędzy ul.
Paderewskiego
i ul. Planty
Park Slichowice teren
zieleni w rejonie
ul. Kazimierza Wielkiego
wraz z punktem widokowym.
6.
Charakterystyka obiektu
4
Na terenie obiektu znajdują się: ławki betonowe
wkopane, kosze na śmieci, muszla koncertowa,
2 pomniki /Żeromskiego i Staszica/, figura
Nepomucena, 2 wazy zabytkowe zlokalizowane przy
muszli, 5 szt. rzeźb, pomnik poświęcony zamachowi
na F. Witka. Występują również wiewiórki, ptactwo
wodne, ryby, fontanna, staw od strony ul. Ogrodowej
zakończony murkiem z balustradą, od strony ul. Jana
Pawła II mur ogrodzeniowy, od strony ul. Solnej i
Staszica niskie murki kamienne, teren oświetlony,
obsadzony drzewami i krzewami. Obiekt wpisany do
rejestru zabytków.
Powierzchnia 1,76 ha
obejmująca: 1,28 ha
trawników, 240m2 kwietników
sezonowych, 5,59 ara
kwietników bylinowych, 35,85
ara alejek, chodników i
schodów.
Teren obsadzony drzewami i krzewami. Na terenie
obiektu znajdują się ławki betonowe wkopane, kosze
na śmieci, płyta Kościuszki, źródełko „Biruty” wraz
z figurą oraz 4 rzeźby. Teren oświetlony. Obiekt
położony w strefie ochrony konserwatorskiej.
Powierzchnia 0,65 ha
obejmująca: 27,2 ara
trawników, 32,5 ara alejek i
chodników.
Teren oświetlony, wyposażony w ławki, betonowe
murki z drewnianymi siedziskami, kosze na śmieci,
obsadzony drzewami i krzewami. W centralnej
części znajduje się pomnik Legionistów, w
płn.zach. części placu centralnego pamiątkowy
kamień.
Powierzchnia - 0.97 ha
obejmująca, 58 arów
Teren oświetlony, wyposażony w ławki i kosze
trawników, 23,28 ara alejek,
na śmieci.
chodników i schodów oraz 113
2
m kwietnik sezonowy
Powierzchnia - 0,91 ha
obejmująca 63 ary trawników,
14,77 ara alejek
Teren obsadzony drzewami i krzewami. Na terenie
obiektu znajduje się plac zabaw oraz jedna rzeźba.
Teren oświetlony, wyposażony w ławki i kosze.
T Powierzchnia - 1,75 ha
obejmująca 136,72 ara
trawników, 38,64 ara alejek,
chodników i schodów.
Teren obsadzony drzewami i krzewami.
Na terenie obiektu znajduje się plac zabaw,
2 rzeźby. Teren oświetlony, wyposażony w ławki i
kosze.
119
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Lp
1
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Nazwa parku lub rejon
lokalizacji
2
Park Brzezinki
Teren zieleni w rejonie ulic:
Fabrycznej - Hutniczej Druckiego Lubeckiego.
Park Czarnów
Teren zieleni w rejonie ulic:
Chrobrego - Kolberga.
Park XXX-lecia
Park w rejonie ulic: Okrężna
- Marmurowa - HusarskaSzczepaniaka.
Las Komunalny
Teren na południe od
ul. Szczepaniaka Kadzielnia
Tereny zieleni pomiędzy ul.
Krakowską- Gagarina - Al.
Legionów -Osobną -Pakosz
(bez rezerwatu i amfiteatru).
Skarpa Meissnera
Teren zieleni pomiędzy
ul. Meissnera i Grunwaldzką.
Skwer "Szarych Szeregów"
Teren zieleni pomiędzy ul.
Ogrodową - Zacisze Krakowską - Biskupa
Kaczmarka z wyłączeniem
skarpy rzeki Silnicy i ścieżki
rowerowej.
Park Dygasińskiego Park
pomiędzy Os. Bocianek i
Słoneczne Wzgórze
ograniczony od wschodu ul.
Manifestu Lipcowego,
a od zachodu kortami
tenisowymi.
Dolina Sinicy Teren zieleni
w dolinie rzeki Silnicy na
odcinku od ul. Jesiowej do
Al. IX Wieków Kielc
z wyłączeniem skarpy rzeki
Silnicy.
Tereny nad Zalewem
Teren zieleni wzdłuż zalewu
/strona wschodnia/ od ul.
Jesionowej do byłego Relaxu.
Scatepark
Teren przy ul. Planty na
odcinku pomiędzy ul. Solną a
ul. Sienkiewicza – strona
zachodnia.
Powierzchnia obiektu wtym
terenów zielonych
3
Charakterystyka obiektu
4
Powierzchnia - 0,38 ha
Teren obsadzony drzewami i krzewami. Teren
obejmująca: 18,5 ara
wyposażony w ławki i kosze. Na terenie obiektu
trawników, 8 arów chodników. usytuowany jest pomnik Stanisława Staszica.
Powierzchnia - 4,5 ha,
obejmująca: 420,58 ara
trawników, 20,75 ara alejek,
chodników i schodów.
Powierzchnia - 18,01 ha,
obejmująca 471,05 arów
trawników, 231,55 arów alejek
asfaltowych, żwiro-wych,
schodów i chodników
Teren obsadzony drzewami i krzewami.
Teren wyposażony w ławki i kosze. Na terenie
zlokalizowany plac zabaw oraz miejsce pamięci
narodowej.
Teren wyposażony w ławki i kosze oraz siedziska
wokół drzew. Teren obsadzony drzewami i
krzewami w części o charakterze leśnym.
73,28 ha
Teren wyposażony w ławki i kosze. Plac zabaw,
boisko do kosza i piłki nożnej, ścieżka zdrowia,
rowerowy tor przeszkód dla rowerów górskich.
Powierzchnia - 11,39 ha,
obejmująca 659,09 ara
trawników, 73,15 ara alejek,
chodników i schodów.
Pomnik poświęcony bojownikom o wyzwolenie
narodowe i społeczne na wzgórzu. Teren oświetlony,
wyposażony w ławki i kosze, obsadzony drzewami i
krzewami, l rzeźba.
Powierzchnia - 0,82 ha,
obejmująca: 81,3 ara
trawników i 0,87 ara
chodników i schodów,
Teren obsadzony krzewami.
Powierzchnia - 5,43 ha
obejmująca 366,13 ara
trawników 118.81 ara alejek,
chodników i schodów.
Teren oświetlony, wyposażony w ławki i kosze. Plac
zabaw. Teren obsadzony drzewami i krzewami, w
alei głównej żywopłot. Kwietniki sezonowe o
powierzchni - 285m2, 3 rzeźby.
Powierzchnia - 12ha,
obejmująca 850 arów
trawników i 147,33 ara alejek,
chodników i schodów.
Plac zabaw. Teren oświetlony wyposażony w ławki i
kosze, obsadzony drzewami i krzewami.
Powierzchnia - 14.3 ha
obejmująca: 13,05 ha
trawników, 124,58 ara alejek,
chodników i schodów.
Przez teren przebiega ścieżka rowerowa. Teren
oświetlony wyposażony w ławki i kosze, obsadzony
drzewami i krzewami. Plac zabaw, boisko do piłki
nożnej.
Powierzchnia - 3,5 ha
obejmująca 14 arów alejek,
schodów i chodników oraz 3
ha trawnika.
Teren zadrzewiony. Ścieżka rowerowa, miejsce do
palenia ognisk.
Plac o powierzchni - 0,12 ha,
Wyposażony w urządzenia do jazdy na rolkach,
obejmujący teren utwardzony i
kosze na śmieci, betonowe gazony.
trawnik o powierzchni 8 arów.
Tereny zieleni miejskiej i osiedlowej są zarządzane przez wiele różnych instytucji.
Zarządzanie parkami miejskimi, osiedlowymi, zielonymi skwerami i niektórymi cmentarzami
(Wojsk Polskich, Partyzancki, Żołnierzy Radzieckich i Jeńców Radzieckich) pozostaje
w kompetencji Wydziału Inżynierii i Strategii Miasta* - Urzędu Miasta. Zazielenione ciągi
przyuliczne zagospodarowuje Miejski Zarząd Dróg.
* - obecnie Wydział Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta
120
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych gospodaruje zielenią na terenach cmentarzy:
Komunalnego I, Komunalnego II i Cedzyny. Zielenią na pozostałych cmentarzach zarządza
Kościół Katolicki i Prawosławny.
Ogródkami działkowymi zajmują się Zarządy Ogródków Działkowych.
Zieleń towarzysząca zabudowie jednorodzinnej, wielorodzinnej i innym obiektom
usługowym, ma wielu gospodarzy, zarówno prywatnych jak i spółdzielnie mieszkaniowe oraz
Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej.
Urząd Miasta Kielce planuje w 2004 r. wykonanie projektu systemu terenów zieleni wraz
z projektem baz danych służących inwentaryzacji tej zieleni i ochronie szaty roślinnej
3.2.7.7. Źródła zagrożeń dla stanu zasobów przyrody w mieście
Przyroda i krajobraz
1. Powstawanie barier ekologicznych
Bariery ekologiczne uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie systemu przyrodniczego. Brak powiązań przestrzennych pomiędzy obszarami węzłowymi powoduje
zakłócenie równowagi ekologicznej i prowadzi do obniżenia sprawności jego
funkcjonowania czego przykładem jest korytarz ekologiczny rzeki Silnicy.
Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 13 maja 1995 r. (Dz.U nr 52/1995 poz. 284)
wyszczególnia inwestycje, których istnienie lub budowa stanowi barierę
w funkcjonowaniu przestrzeni doliny rzecznej jako korytarza ekologicznego. Wskazane
jest, aby bariery te były maksymalnie ograniczone i dopasowane do naturalnych
uwarunkowań doliny rzecznej, uwzględniających geomorfologię, hydrologię
i geobotanikę. Dolina Silnicy, szczególnie na odcinku śródmiejskim, jest wzorcowym
przykładem zaburzeń w pełnieniu funkcji korytarza ekologicznego przez 4 bariery:
 zabudowę hydrotechniczną rzeki (jazy, śluzy),
 urządzenia infrastruktury technicznej (mosty, przepusty, rurociągi),
 obudowę brzegów i dna, wyprowadzenie wylotów kanalizacyjnych do rzeki,
wywołujące zjawisko powstawania przegród hydrotechnicznych.
2. Zanik cennych siedlisk przyrodniczych w wyniku prowadzenia gospodarki rolnej
Dotyczy to w szczególności cennych przyrodniczo siedlisk podmokłych. W wyniku
zmiany stosunków wodnych (regulacja rzek, melioracje odwadniające, osuszenie
starorzeczy, oczek wodnych i terenów podmokłych), następuje stopniowe osuszanie
i zanik ekosystemów hydrogenicznych. Prowadzenie gospodarki rolnej zagraża również
łąkom i zbiorowiskom kserotermicznym. Siedliska te są często zamieniane na grunty
orne.
3. Uproszczenie struktury krajobrazu rolniczego
Zjawisko to jest wynikiem gospodarki rolnej. W krajobrazie rolniczym występuje coraz
mniej zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, wysp leśnych, oczek wodnych, skarp,
torfowisk, zagłębień bezodpływowych i in., co prowadzi do nadmiernego uproszczenia
krajobrazu agrocenoz. Oprócz funkcji krajobrazowych ekosystemy te pełnią ważne
funkcje biocenotyczne, glebochronne i wodochronne oraz stanowią „pułapkę" dla
składników pokarmowych migrujących z agroekosystemów.
Lasy
1. Rozdrobnienie kompleksów leśnych, które miejscami powoduje przerwanie ciągłości
naturalnych ekosystemów i ograniczenie liczby nisz ekologicznych, stanowiących ostoje
dziko żyjącej fauny.
121
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
2. Uszkodzenia drzewostanów w wyniku zanieczyszczenia powietrza gazami i pyłami
przemysłowymi (w ostatnich latach stan zdrowotny lasów znacznie się jednak poprawił,
na co miały wpływ korzystniejsze warunki pogodowe i zmniejszenie emisji
zanieczyszczeń, a zwłaszcza ze źródeł lokalnych), upadek przemysłu ciężkiego.
3. W planach zagospodarowania przestrzennego powinna być wyznaczona granica rolnoleśna.
4. Pożary wyrządzające duże szkody w środowisku leśnym, w tym wielkoprzestrzenne.
5. Niepełne wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych oraz nie realizowanie odnowień na
gruntach przejściowo pozbawionych drzewostanu.
6. Kradzieże drzewa.
7. Kłusownictwo.
8. Zaśmiecanie terenów leśnych wokół terenów mieszkaniowych oraz dróg.
9. Niewystarczająca ilość infrastruktury turystycznej i komunalnej w sąsiedztwie lasów.
10. Inne zagrożenia (wg Planu urządzenia gospodarstwa leśnego):
 zagrożenia biotyczne (owady, zwierzyna łowna, patogeniczne grzyby) i abiotyczne
(niskie i wysokie temperatury, silne wywalające wiatry i opady atmosferyczne),
 zagrożenia wywołane zmianami stosunków wodnych,
 zagrożenia wywołane ujemnym oddziaływaniem przemysłu,
 bezpośrednie negatywne oddziaływanie człowieka.
Zieleń miejska
Na obszarze Kielc występują:
1. Niekorzystne relacje zachodzące między istniejącą zabudową, a systemem terenów
zielonych i otwartych. Tereny te nie tworzą jeszcze w pełni wykształconego i spójnego
systemu, jak i nie zapewniają w swej strukturze przestrzennej skutecznie działających
mechanizmów poziomej wymiany powietrza. W tym zakresie do elementów
sytuacyjnych ograniczających drożność tego układu zaliczyć należy:
 nadmierne przewężenie na odcinku śródmiejskim ciągu terenów towarzyszących
dolinie rzeki Sinicy, która stanowi główny kanał grawitacyjny spływów powietrza,
 wysoką zabudowę wprowadzoną w obniżenia dolinne lub niskie partie wododziałowe
na podstawowych kierunkach przewietrzania miasta, jak osiedle na osi
KarczówkaZamek, zabudowa w rejonie Al. 1000lecia Państwa Polskiego,
 duży zwarty zespół terenów przemysłowo-składowych w północnej części miasta,
w zalesionej części Pasma Masłowskiego.
2. Problemy zimowego utrzymania ciągów pieszych i komunikacyjnych  poszukiwanie
alternatywnych, ekologicznych środków zmniejszających zasolenie gleby i zagrożenie
dla terenów zieleni.
3. Zaburzenie stosunków wodnych w glebie, co ma bezpośredni wpływ na rozwój zieleni
wysokiej, związany z wydobywaniu odkrywkowo kopalin w sąsiedztwie terenów miasta
Kielc. Tylko drzewa młode, zwłaszcza liściaste, mają większe szanse na przetrwanie
i dostosowanie się do nowych, zmienionych warunków bytowania.
4. Niewyodrębnienie w planach zagospodarowania przestrzennego kompleksowego, spójnego
systemu terenów zieleni w układzie urbanistycznym miasta, z włączeniem układu dolin
rzecznych i terenów otwartych strefy podmiejskiej.
5. Nowe technologie układania chodników – kostka na cement, powodujące tworzenie
nieprzepuszczalnych powierzchni dla wody i powietrza, które niezbędne są dla systemu
korzennego roślin.
6. Zwiększenie zanieczyszczenia powietrza związanego ze wzrostem ilości samochodów.
122
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
7. Uszkadzanie i wycinka drzew w miejscach prowadzenia prac modernizacyjnych
i remontowych,
8. Niska świadomość ekologiczna społeczeństwa.
3.2.8. Poważne awarie  Nadzwyczajne Zagrożenia Środowiska
3.2.8.1. Definicja pojęcia poważne awarie  Nadzwyczajne Zagrożenia Środowiska
Pojęcie
Nadzwyczajne
Zagrożenia
Środowiska
(NZŚ)
powoływane
jest
w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 16 sierpnia 2001 r. w sprawie wymagań, jakim
powinien odpowiadać plan operacyjno-ratowniczy sporządzony na wypadek wystąpienia
nadzwyczajnych zagrożeń środowiska poza teren, do którego jednostka organizacyjna
eksploatująca instalację mogącą spowodować nadzwyczajne zagrożenie środowiska posiada
tytuł prawny (Dz. U. nr 97, poz. 1056 z dnia 11 września 2002 r.). Z rozporządzeniem tym
koresponduje rozporządzenie MSWiA z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych
zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz U. nr 111, poz. 1311,
wydane na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie
przeciwpożarowej (Dz. U. nr 81, poz. 351 z późn. zmianami).
W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r.  Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr62, poz. 627
z późn. zmianami) wprowadzono pojęcie poważnej awarii - jako zdarzenia, w szczególności:
emisje, pożar lub eksplozję powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub
transportu, w których występuje jedna lub więcej substancji, prowadzące do
natychmiastowego powstania zagrożenia życia ludzi lub środowiska lub powstania
takiego zagrożenia z opóźnieniem; poważnej awarii przemysłowej w zrozumieniu poważnej
awarii w zakładzie.
Rozporządzenie MG z 16 sierpnia 2001 r. późniejsze niż ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r.
Prawo ochrony środowiska, powołuje się na ustawę z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie
i kształtowaniu środowiska, wprowadzając sprzeczne pojęcia. Ponieważ pojęcie NZŚ
funkcjonuje przy akcjach ratowniczo-gaśniczych i ekologicznych, postanowiono używać go
równolegle w niniejszym Programie.
Pojęcie NZŚ nie było prawnie zdefiniowane; wyraża ono zdarzenie losowe, nad którym
czasowo utracono kontrolę techniczną, powodując zagrożenie dla zdrowia i życia wywołane
czynnikami atmosferycznymi, geodynamicznymi, technicznymi, militarnymi czy terroryzmem.
W systemie organizacyjnym Urzędu Miasta funkcjonuje samodzielny Wydział Zarządzania
Kryzysowego.
Na wypadek wystąpienia NZŚ obowiązują procedury zawarte w „PLANIE REAGOWANIA
KRYZYSOWEGO" z 2000 r., corocznie nowelizowanego.
3.2.8.2. Zagrożenia wywołane zdarzeniami w transporcie
1. Zdarzenia w transporcie drogowym
Przewóz drogowy towarów niebezpiecznych (ADR) reguluje ustawa z dnia
28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych
(Dz. U. nr 199, poz. 1671) z aktami wykonawczymi załączonymi w zestawieniu aktów
prawnych.
Przewóz tranzytowy przez Kielce towarów niebezpiecznych wiąże się z możliwością
powstania NZŚ stanowiącego bezpośrednie zagrożenia dla wód podziemnych zbiornika
GZWP nr 417 i 418, cieków powierzchniowych  odbiorników ścieków deszczowych
z placów i ulic przejazdowych miasta. Istniejąca sieć komunikacji kołowej składa się
z następujących elementów:
 podstawowych tras komunikacyjnych o przebiegu wschód-zachód, przebiegających
w ciągach ulic Świętokrzyskiej  Jesionowej, Sandomierskiej  IX Wieków Kielc 
123
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Łódzkiej, Bohaterów Warszawy  Seminaryjskiej  Ogrodowej  Żytniej 
Grunwaldzkiej  Piekoszowskiej;
 tras o przebiegu północ-południe przebiegających w ciągach ulic: Tarnowskiej 
Źródłowej – Manifestu Lipcowego, Warszawskiej, Ściegiennego, Zagnańskiej, Armii
Krajowej  Żelaznej, Jagiellońskiej, Malików, Krakowskiej  Górników
Staszicowskich;
 ulice kategorii „z": Batalionów Chłopskich, Wrzosowej  Wojska Polskiego, Biskupa
Kaczmarka  Paderewskiego  Okrzei, Szczecińskiej  Poleskiej, W. Witosa,
Klonowej  Sikorskiego, 1000 lecia PP  Pocieszka;
 układ tras tranzytowych, tj. dróg nr 7  Gdańsk  Warszawa  Kielce  Kraków
(stanowiącej obwodnicę Kielc), nr 74  Piotrków Sulejów - Kielce  Krasocin,
nr 73  Wiśniówka  Kielce  Tarnów, nr 760  Kielce  Łopuszno, nr 762  Kielce
 Chęciny  Małogoszcz oraz nr 764  Kielce  Raków  Połaniec.
Podstawowa sieć komunikacyjna miasta zrealizowana jest w około 40% w stosunku do
pożądanego, docelowego układu. Brakuje wielu elementów potrzebnych do prawidłowego
funkcjonowania miasta.
W związku z postępującym wzrostem natężenia ruchu ilość problemów z tym związanych
będzie narastać i konieczne będzie stopniowe wdrażanie monitoringu zachowań
komunikacyjnych w mieście o tej skali, co Kielce.
Kielce dysponują określonymi aktualnymi danymi o natężeniu i rodzaju ruchu
w poszczególnych przekrojach drogowych dla ustalenia klimatu akustycznego.
Niezbędne będzie wykonanie badań natężeń ruchu z uwagi na liczbę zdarzeń losowych,
w tym w transporcie materiałów niebezpiecznych na ulicach tranzytowych.
Na podstawie materiałów źródłowych uzyskanych z PMP Sekcja Ruchu Drogowego,
wg stanu na 2002 r.. określono geografię zdarzeń:
 najbardziej zagrożone wypadkami i kolizjami drogowymi ulice Kielc,
 j.w., ale skrzyżowania i ronda,
 określono skalę porównawczą wypadków w latach 19952002 r.,
 czas zaistnienia wypadków w układzie miesięcznym, w dniach tygodnia i godzinach
zaistnienia.
Ilustrują to poniższe wykresy i zestawienia, na których przedstawiono dane dotyczące
>10 zdarzeń w roku 2002.
Ogółem w 2002 r. były 1423 zdarzenia, w tym 163 wypadków i 1260 kolizji, co jest
liczbą niższą o ok. 2% w stosunku do roku 2001.
Tab. 3.42. Najbardziej zagrożone zdarzeniami drogowymi ulice i skrzyżowania Miasto Kielce
2002 r.
Miasto Kielce 2002 r.
Najbardziej zagrożone zdarzeniami drogowymi ulice i skrzyżowania
65
lp.
1
55
5
124
Toporowskiego/Wojewódzka
Warszawska/Sikorskiego
Jagiellońska/Karczówka
Orkana/Warszawska
Radomska/Boh. Warszawy
1 Maja/Zagnańska
Man.Lipc./Radomska
Krakowska/Pakosz
Jesionowa/Toporowskiego
Seminaryjska/Żytnia
Jesionowa/Zagnańska
Świętokrzyska/Warszawska
Tarnowska/Zagórska
M.Lipcowego/Sandomierska
M.Lipcowego/Al. Tysiąclecia
Jesionowa/Warszawska
Tarnowska/Seminaryjska
Rondo Giedroycia
Tarnowska/Wojska Polskiego
15
Tarnowska/Wapiennikowa
25
Gieroycia/Seminaryjska
35
M.Lipcowego/Świętokrzyska
2
45
Miejsce zdarzenia
Ilość
drogowego
zdarzeń
Gieroycia/Seminaryjska
67
Rondo Giedroycia
M.Lipcowego/
3
Świętokrzyska
4 Tarnowska/Seminaryjska
Tarnowska/
5
Wapiennikowa
6 Jesionowa/Warszawska
M.Lipcowego/
7
Sandomierska
M.Lipcowego/
8
Al. Tysiąclecia
Świętokrzyska/
9
Warszawska
10
Tarnowska/Zagórska
11 Jesionowa/Zagnańska
28
Miejsce zdarzenia
Ilość
drogowego
zdarzeń
12 Tarnowska/Wojska Polskiego
13
Jesionowa/
13
Toporowskiego
13
22
20
14
15
Seminaryjska/Żytnia
Krakowska/Pakosz
12
12
19
19
16
17
Man.Lipc./Radomska
Radomska/Boh. Warszawy
12
12
19
18
1 Maja/Zagnańska
11
16
19
Jagiellońska/Karczówka
11
16
15
15
20
Orkana/Warszawska
21 Toporowskiego/Wojewódzka
22
Warszawska/Sikorskiego
lp.
11
11
10
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Najbardziej
zagrożone
wypadkami
ulice
Kielce
Najbardziej zagrożone
wypadkami
drogowymi
ulicem.
m. Kielce
Najbardziej
zagrożone
kolizjami
drogowymi
ulice
m. Kielce
Najbardziej
zagrożone
kolizjami drogowymi
ulice
m. Kielce
200
30
180
25
160
140
20
Woj.Pol.
Zagnańska
Jesionowa
Jagiellońska
1 Maja
IX W. Kielc
Seminaryjska
Czas
zaistnienia
Czas
zaistnienia
wypadkówwypadków
drogowych
miesiące
miesiace
120
1100
1015
1021
100
20
600
październik
grudzień
612
listopad
638
luty
40
700
wrzesień
60
sierpień
779
800
737
maj
813
lipiec
80
854
czerwiec
900
900
kwiecień
926
908
marzec
948
styczeń
1000
0
500
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
rok 2001
2002
zaistnienia wypadków drogowych
Czas Czas
zaistnienia
wypadków drogowych
dni tygodnia
dni tygodnia
600
150
500
125
400
niedziela
sobota
piątek
czwartek
środa
300
wtorek
poniedziałek
rok 2002
zaistnienia wypadków drogowych
CzasCzas
zaistnienia
wypadków drogowych
godziny
godziny
175
50
Łódzka
0
Ilość wypadków drogowych w latach 1995-2002
75
R.Grudzińskiego
20
Ilość wypadków w latach 1995-2002
100
Ściegiennego
40
Sandomierska
Grunwaldzka
Krakowska
60
Tarnowska
M.Lipcowego
80
Warszawska
Czarnowska
100
Witosa
Paderewskiego
Jana Pawła II
Toporowskiego
Piekoszowska
Zagnańska
Bat. Chłop.
1 Maja
0
Ogrodowa
Łódzka
Jesionowa
Seminaryjska
Sandomierska
Tarnowska
5
IX WKielc
Jagiellońska
Krakowska
M.Lipcowego
10
Ściegiennego
15
Warszawska
Grunwaldzka
120
200
100
25
0
0
rok 2001
rok 2001
rok 2002
6.00-14.00
rok 2002
14.00-22.00
22.00-6.00
Najbardziej zagrożone wypadkami – ze skutkiem śmiertelnym i rannymi są ulice: najbardziej
Grunwaldzka, Warszawska – najmniej Witosa; w przypadku kolizji najbardziej zagrożone są
ul. Manifestu Lipcowego, Warszawska – najmniej Wojska Polskiego. W przypadku
skrzyżowań i rond rekordzistą jest rondo Giedroycia/Ogrodowa, Manifestu Lipcowego/
/Świętokrzyska. Najwięcej wypadków ma miejsce w miesiącach: maj, lipiec, październik;
dniach tygodnia: poniedziałek, wtorek, piątek, w godzinach pomiędzy 1422 oraz 614.
Podanie geografii zdarzeń jest niezbędne dla korygowania drożności i natężenia ruchu, ale
głównie wyznaczenia tras przejazdowych dla tranzytu materiałów niebezpiecznych przez
Kielce na drogach nr 7, 74, 73, 762 i 764.; np. miasto Płock ma specjalne wyznaczone i
oznakowane trasy „chemiczne” do rafinerii ORLEN S.A.
To samo dotyczy geografii zdarzeń w przypadku transportu wewnętrznego autocysternami
materiałów pędnych, gdzie obowiązuje decyzja Wojewody Kieleckiego z 9.02.1989 r. „Plan
dowozu paliw płynnych i węglowodorów gazowych w Kielcach”. Od tego czasu zmienił się
układ komunikacyjny miasta i powiększyła się liczba zaopatrywanych w materiały pędne
stacji paliw płynnych (28) i gazowych (23), a cytowany „Plan ...” nie uległ nowelizacji.
125
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.43. Wykaz tras drogowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne
w tranzycie przez Kielce.
Lp.
Trasa
1
2
1. z Tarnowa przez Busko-Zdrój,
Kielce w kierunku Łódź, Warszawa
(droga nr 73)
2. z rejonu Śląska przez Jędrzejów,
Kielce (docelowy) SkarzyskoKamienna
z Włocławka (Łódź) Kielce Opatów
3. Piotrków Trybunalski, Kielce,
Tarnów
4. Kielce – Ostrowiec Świętokrzyski
(droga nr 751)
5. Pionki, Skarzysko-Kamienna,
Jędrzejów
6. Bydgoszcz – Kielce – Połaniec
(droga nr 764)
7. Stąporków – Kielce – Połaniec
(droga nr 764)
Rodzaj materiałów
Ilość roczna przewozów (t)
3
4
chlor (ciekły amoniak)
kwas azotowy, akrylonit
paliwa
amoniak (ciekły)
paliwa
gaz propan-butan
alkohol etylowy
akrylonit
chlorek metylu
alkohol etylowy
propan butan
materiały wybuchowe
akrylonit
amoniak bezwodny
kabonit
amonit
vestypor
proch nitrocelulozowy
chloroform
paliwo - pobudzające
wybuchowe
ok. 100
kwas solny
ok. 1200
gaz propan-butan
ok. 156
ok. 50
ok. 11-23
ok.1000
ok. 10000
ok. 150
ok.5
ok.2
ok.150
ok.50
ok. 14 kursów (bez tonażu)
ok. 120
ok. 50
ok. 140
ok. 40
ok. 50
ok. 10
ok. 5
ok.1000000
3000 szt.
W zakres ten nie wchodzą transporty przez Kielce paliw autocysternami; dotyczy to 28 stacji
paliw w Kielcach.
Przewóz materiałów niebezpiecznych winien być zgłaszany do Wojewódzkiego Centrum
Reagowania Kryzysowego i Komendy Wojewódzkiej Policji (KWP); wg zgodnej opinii
przedstawicieli Sekcji Ruchu Drogowego Komendy Miejskiej Policji (SRDKMP)
i Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej (KMPSP) tylko ok. 1015% przejazdów
jest zgłaszana, co wykazuje comiesięczna wspólna akcja policji i straży pod kryptonimem
„Niebezpieczne przewozy”.
Generalnie – nie zgłaszane są w praktyce przewozy materiałów wybuchowych, np. do
świętokrzyskich kamieniołomów.
Według danych KMPSP w Kielcach w roku 2002 wystąpiło w mieście 13 zdarzeń
z rozlaniem paliwa na ulicy, a 23 zdarzenia w najbliższym sąsiedztwie granic Kielc.
Tendencja ta w I połowie 2003 r. posiadała cechy wzrostowe  do 13 zdarzeń w mieście,
przy 15 zdarzeniach ogółem.
W trakcie zdarzenia następuje wyciek paliwa i elektrolitu z akumulatora wprost na jezdnię.
Akcja neutralizacji, opady deszczu, powodują spływ substancji do wpustów kanalizacji
deszczowej, a stąd wprost do odbiornika, jakim są wody powierzchniowe. Aby uzmysłowić
decydentom stopień zagrożenia wystąpieniem NZŚ dla jakości wód podziemnych i rzek –
poprzez system kanalizacji deszczowej, graficznie naniesiono najbardziej zagrożone odcinki
dróg w mieście na mapie sozologicznej zagrożenia chemicznego zbiornika wodonośnego
GZWP 417 [zał. II];
126
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Podsumowanie
W związku z istniejacymi zagrożeniami NZŚ należy:
 skanalizować trasy przewozów drogowych i towarów niebezpiecznych w tranzycie przez
Kielce
 oznakować czytelnie i ustalić objazdy w przypadku wystąpienia niedrożności
komunikacyjnej
 egzekwować od przewoźników wcześniejsze powiadamianie o przewozie towarów
niebezpiecznych przez miasto
 sporządzić plan drogowy trasy „chemicznej” z powiadomieniem Wydziału Zarządzania
Kryzysowego przy UM Kielce.
2. Zdarzenia w transporcie kolejowym
Istniejąca sieć komunikacji kolejowej składa się z następujących elementów:
 pierwszorzędnej linii kolejowej Strzemieszyce – Kozłów – Jędrzejów – Kielce –
Skarżysko-Kamienna – Dęblin, z odgałęzieniami w Tunelu na Kraków i w Radomiu na
Warszawę,
 linii Kielce – Częstochowa,
 łącznicy Sitkówka – Szczukowskie Górki, nie zrealizowano ważnej łącznicy
Szczukowskie Górki – Herby – Piaski – Kostomłoty.
Wśród podstawowych urządzeń obsługi ruchu kolejowego wymienić należy:
 urządzenia obsługi: stacja rozrządowa Kielce Herby, stacja osobowa Kielce, stacja
towarowa Herby, lokomotywownia i wagonownia, 4 przystanki osobowe w granicach
Kielc.
Tab. 3.44. Ilość i rodzaj materiałów niebezpiecznych i szkodliwych dla środowiska
przewożonych transportem kolejowym
Lp.
1
1
2
3
4
Trasa
2
Rodzaj materiałów
Ilość roczna przewozów
3
Puławy Azoty – stacja
amoniak (ciekły) NH3
nadania – do Tarnów
kwas siarkowy (ciekły)
Mościce (przez Kielce,
H2SO4
Sitkówkę na Sędziszów)
dwusiarczek węgla CS2
Skarżysko-Kamienna –
stacja nadania – do
Tarnów Mościce (przez
Kielce, Sitkówkę)
Puławy Azoty – stacja
dwutlenek siarki SO2
nadania – do Bierany
amoniak
Katowice-Szopienice.
fosfor żółty P.
Ryki do Bierany.
materiały wybuchowe
Jedlnia-Letnisko do
Sosnowca-Zagórze.
Jedlnia do Międzylesia.
Jedlnia do ZebrzydowicMarkowic (przez j. w.
Kielce na Koniecpol)
Jedlnia-Letnisko do Przysiek.amoniak
Stany do Przysiek Jasło
kwas siarkowy
Towarowe (przez Kielce, dwusiarczek węgla
Sitkówkę na Sędziszów)
dwutlenek siarki
gaz płynny propan-butan
Siemianówka do
fosfor żółty P
Lubartowa (przez Kielce
dwusiarczek węgla CS2
na Radom)
4
10 cystern  ok. 24 Mg
2 cysterny  ok. 60 Mg
Uwagi
5
stacje przejściowe
Skarżysko Kamienna
- Kraków
śr. 2 wagony dziennie 
51 Mg
2 cysterny
10 cystern
15 cystern
4 wagony
stacje przejściowe
Radom – Skarżysko
10 cystern
2 cysterny
2 cysterny
2 cysterny
48 wagonów  ok. 45 Mg
15 cystern
stacje przejściowe
Skarżysko Kamienna Kraków
2 cysterny (dot. jednego
transportu
stacje przejściowe
SitkówkaStaszów
127
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Przewóz koleją towarów niebezpiecznych (RID) reguluje Konwencja międzynarodowa
o przewozie kolejami (CIM), konwencja międzynarodowa o przewozie osób i bagażu
kolejami (CIV), protokół dodatkowy do Konferencji międzynarodowych o przewozie
towarów kolejami (CIM) oraz o przewozie osób i bagażu kolejami (CIV), podpisanych
w Bernie dnia 25 lutego 1961 r. (Dz.U. Nr 44, poz. 300 z 1964).
Trasy przewozów koleją towarów niebezpiecznych i cystern z materiałami pędnymi
przebiegają przez Kielce w ¾ nad zbiornikami wód podziemnych GZWP 417, a w rejonie
GZWP 418 przez stację Sitkówkę. W rejonie Białogonu trasy kolejowe przebiegają w całości
w strefie ochrony pośredniej ujęcia komunalnego dla Kielc oraz cieku Bobrza:
Na trasie KielceKraków i bocznicy SitkówkaNowinySzczukowskie Górki zagrożenie
ujęć i strefy wodonośnej ma wymiar bezpośredni; stąd bezwzględna konieczność nadzoru
nad przewozem towarów w tym rejonie.
Podsumowanie
Celowym jest, aby przewozy towarów niebezpiecznych [RID] przed przejazdem w rejonie
Białogonu były sprawdzane w Kielcach i Sitkówce–Nowinach. Może się zdarzyć, że jeden
niefortunny wypadek związany z transportem materiałów pędnych lub innych towarów
niebezpiecznych przez strefę ochrony ujęcia spowoduje zanieczyszczenie ujmowanych wód i
konieczność wyłączenia podstawowego ujęcia komunalnego na terenie miasta.
„Czysta woda dla Kielc” to kontrolowane przewozy, albo trzeba będzie zamknąć ujęcia – już
raz uratowane po zanieczyszczeniu przez CPN.
Źródła informacji: Wydział Zarządzania Kryzysowego UM Kielce, Wydział Infrastruktury
Kolejowej w Lublinie.
3. Place awaryjne
W przypadku wystąpienia NZŚ przygotowano w mieście 4 tzw. place awaryjne:
(1) przy ul. Ściegiennego 283, (2) Sandomierskiej, (3)w Malikowie i (4) Dąbrowie.
Lokalizacja przy ul. Ściegiennego (1) i Sandomierskiej (2) jest nieodpowiednia z uwagi na
bezpośrednie zagrożenie zbiornika wodonośnego [1,2] i ujęcia wody w Dyminach [1].
Dopuszczenie do użytkowania może nastąpić po zabezpieczeniu środowiska gruntowowodnego określonego w Raporcie o oddziaływaniu na środowisko placów awaryjnych.
3.2.8.3. Awarie przemysłowe
1. Zagrożenia związane z wytwarzaniem, przetwarzaniem, dystrybucją, składowaniem
i stosowaniem chemikaliów
Tab. 3.45.
Zakłady, w których przechowuje się
lub przerabia w procesie produkcyjnym materiały trujące
Ilość zakładów
Nazwa materiału
Posiadana ilość w kg
azotyn sodu, cyjanek sodu, alizorol,
31 – 3 570
5
kriolit, metanol, bromek metylu
Ogółem: 4 911
Tab. 3.46.
Ilość zakładów
8
128
Zakłady, w których występuje amoniak
Posiadana ilość w kg
100 – 40 000
Ogółem: 65 100
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.47.
Zakłady, w których składuje się, przechowuje,
przerabia w procesie produkcyjnym materiały żrące
Ilość zakładów
Nazwa materiału
Posiadane ilości w kg
kwas solny, wodorotlenek sodu 500 – 83 168
soda kaustyczna, kwas siarkowy,
9
kwas fosforowy, kwas
ogółem: 132 863
azotanowy, podchloryn sodu
Tab. 3.48.
Zakłady, w których magazynowane są większe ilości gazów technicznych (pow. 10 butli)
Ilość zakładów
11




Rodzaj gazu
tlen, acetylen, propan-butan
 wodór
acetylen, ciekły azot, freon
 powietrze
CO2, argon, tlen techniczny
 argon spawalniczy
Corgon, tlen medyczny, tlen
Tab. 3.49.
Wykaz obiektów z substancjami promieniotwórczymi
Ilość zakładów
34
Przeznaczenie obiektu
 produkcyjny: 8
 Użyteczności publicznej: 26




Rodzaj materiałów
czujki plutonowe
mierniki izotopowe
czujki
izotop Co60, Cs-137, J125, J-131, Am241
Tab. 3.50.
Wykaz magazynów, rozlewni i stacji dystrybucji gazy propan-butan
Ilość obiektów
23
Rodzaj gazu
propan - butan
Tab. 3.51.
Wykaz magazynów, stacji paliw płynnych
Ilość obiektów
28


Rodzaj paliwa
EU 95, EU 94, 98
 benzyny
ON
 olej napędowy
Szczegółowy wykaz zakładów – obiekty z adresami posiadają: Wydział Zarządzania
Kryzysowego Urzędu Miasta Kielce, Komenda Miejska PSP w Kielcach.
Podsumowanie
Koncentracja chemikaliów stanowi w przypadku wystąpienia NZŚ zagrożenia dla zdrowia
i życia ludzi i zwierząt oraz przyrody ożywionej, środowiska wodnego i powietrza
atmosferycznego.
2. Problemy i zagrożenia wynikające z poważnych awarii - zagrożenia związane
z koncentracją obiektów paliw płynnych i gazowych
W rejonie ulic: Źródłowej, Manifestu Lipcowego i Warszawskiej skoncentrowane są stacje
paliw płynnych i gazowych w liczbie: 7.
129
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Obiekty te usytuowano po północnej części chronionego zbiornika wód podziemnych
GZWP 417. Ze zbiornika tego czerpie wodę 6 studni zakładowych i 2 komunalne: przy
ul. Leszczyńskiej i przy Politechnice (ilustracja w Raporcie za 2003 r.).
Problem takiej koncentracji stacji paliw to nie tylko zagrożenie pożarowe I, II klas, ale
również zagrożenie dla wód podziemnych GZWP 417 i bezpośrednio dla studni
komunalnych i zakładowych, zagrożenia toksyczne dla ludzi i zwierząt, przyrody ożywionej
oraz powietrza atmosferycznego. Wpływ przedmiotowych obiektów na środowisko był
określany w ocenach oddziaływania indywidualnie, w granicach własności terenu inwestora,
ale – nigdy łącznie.
Pomimo stosowania systemu odsysania oparów benzynowych VRS (niska prężność par
oleju napędowego nie obliguje prawnie do systemu VRS) do powietrza atmosferycznego
emitowane są określone ilości oparów – szkodliwe już przy stężeniu >0,3 mg/dm3. Związki
te wchodzą także w reakcje fotochemiczne, a powstałe w wyniku tego związki chemiczne
działanie swe przenoszą na powstawanie alergii, podrażnienia skóry i oczu (ketony,
aldehydy, epoksydy).
Te same procesy i związki doprowadzają do uszkodzenia roślin (azotan nadtlenku acetylu).
Benzyny zawierające czteroetylek ołowiu – jako dodatek przeciwstukowy w paliwie są
szczególnie szkodliwe, ponieważ powodują kumulowanie się związków w organizmie
ludzkim i np. liściach roślin (przy stacji, szosach – vide gleby).
Zaistniałe okoliczności wskazują na celowość sporządzenia opracowania obejmującego
łączne oddziaływanie 7 stacji paliw na poszczególne elementy środowiska, w tym dla
jakości zdrowia ludzkiego.
3.2.8.4. Zagrożenia promieniowaniem linii elektroenergetycznych
Promieniowaniem linni elektroenergetycznych zagrożone są obiekty usytuowane pod lub
w bezpośrednim sąsiedztwie napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokiego i średniego
napięcia, np. ul. Zagnańska.
Niezbędne zachowanie normowej odległości (Io) od najbliższego przewodu linii kV, tak aby
natężenie pola nie przekraczało wartości 1 kV/m i 10 kV/m.
Napięcie znamionowe linii kV
110
220
400
Odległość normowa
dla 1 kV/m
dla 10 kV/m
14,5 m
26,0 m
33,0 m
4,0 m
5,5 m
8,5 m
3.2.8.5. Zagrożenia skutkami klęsk żywiołowych
Zagrożenia zjawiskami parasejsmicznymi
Zagrożenie zjawiskami parasejsmicznymi jest stosunkowo nową dziedziną. Dotyczy
technicznej identyfikacji zjawisk zbliżonych w skutkach do naturalnych zjawisk
sejsmicznych, jak trzęsienia ziemi.
Zjawiska te wywołane są drganiami w trakcie przejazdów transportu ciężkiego:
samochodowego i taboru kolejowego, pracą młotów pneumatycznych, walców drogowych
wibracyjnych, kafarów, sprężarek. Do zjawisk tych można zaliczyć także wibracje
wywołane efektem akustycznym. np. przelot samolotów ponaddźwiękowych, pracę
urządzeń ultradźwiękowych (np. ultradźwiękowe głowice do odrdzewiania metali).
Najczęściej spotykanymi przykładami odnoszącymi się do Kielc są obszary zabudowy
mieszkaniowej, szpitali oraz obiektów całodobowego przebywania ludzi w sąsiedztwie linii
kolejowych i tras komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu transportu ciężkiego, gdzie
130
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
następuje zaburzenie klimatu akustycznego i pojawiają się zagrożenia parasejsmiczne.
Drgania przenoszone podłożem powodują destrukcję materiałową w konstrukcjach
budynków, mostów, wiaduktów, podłoża gruntowego i całej podziemnej infrastruktury.
W pasach ruchu kolejowego linii zelektryfikowanych, występuje dodatkowo zjawisko
prądów błądzących  nawet do 4 km od linii zelektryfikowanej, wywołujących
przyspieszoną korozję urządzeń stalowych. Zagadnienie to wymaga dogłębnych badań,
gdyż wpływa bardzo negatywnie na jakość życia i zdrowia ludzi na tych obszarach, stwarza
zagrożenie katastrofami budowlanymi i pochodnymi, np. kolejowymi i drogowymi. Bardzo
zły stan techniczny wiaduktów kolejowych, drogowych i mostów [49] w Kielcach może
mieć związek ze zjawiskami parasejsmicznymi.
Zagrożenia pożarami
1. Zagrożenia pożarem wielkoprzestrzennym
Obejmują tereny lasów państwowych w Nadleśnictwie obręb: Dyminy i Kielce oraz lasów
Komunalnych (73,52 ha). Obszary lasów państwowych posiadają opracowany Plan
Zarządzania Gospodarstwa Leśnego wraz z Programem Ochrony Przyrody i Własności
Kulturowych na okres 1.01.199931.12.2008 r. (RDLP Radom, praca wykonana w Biurze
Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Radom 1999).
Problem wielkoprzestrzennego zagrożenia pożarami jest ujęty w „Planie Urządzenia (…)”
oraz uzgodniony z Komendą Miejską PSP w formie „Planu operacyjno-ratowniczego, na
wypadek pożaru lasu” aktualizowanego corocznie. Plan operacyjny spełnia wymogi planu
działań ratowniczo-gaśniczych na wypadek powstania NZŚ. Brak danych dotyczących
planów dla lasów komunalnych.
Źródła informacji: Plan Urządzenia Gospodarstwa Leśnego i materiały KM PSP w Kielcach,
stan na 2002 r.
2. Zagrożenia pożarem długotrwającym
Każdy obiekt przemysłowy jest obligatoryjnie zobowiązany do sporządzenia planu
operacyjno-ratowniczego zgodnie z Rozporządzeniem MG z dnia 16 sierpnia 2001 r.
w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać plan operacyjno-ratowniczy
podejmowanych na własnym terenie działań na wypadek nadzwyczajnych zagrożeń oraz
szczegółowych zasad jego weryfikacji (Dz.U. nr 97, poz. 1057 z dnia 11.09.2001 r.) oraz
rozporządzenia MG z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji
niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu
o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii
przemysłowej (Dz.U. Nr 58, poz. 535).
Problemy i zagrożenia w zakresie wód powierzchniowych
1. Ogólna charakterystyka zlewni pod kątem zagrożenia powodziowego
Charakterystyczną cechą wód powierzchniowych na terenie miasta jest niewielkie
zwiększenie ilości prowadzonej przez cieki wody – w stosunku do przyrostu zlewni. Cecha
ta ma związek z jednej strony z budową geologiczną podłoża Kielc, a z drugiej
z przekształceniami antropogenicznymi w postaci nadziemnej i podziemnej infrastruktury
komunalnej, szczelnej zabudowy kubaturowej, uszczelnionych i nienasiąkliwych placów
oraz ulic, wykorzystywaniem zasobów wód podziemnych ze zbiorników GZWP 417 i 418,
co prowadzi do drenowania znacznych obszarów miasta, czego spektakularnym przykładem
jest zniknięcie Szmaragdowego Jeziora na Kadzielni i co jest mniej znane, rzeczki Silniczki
w rejonie ujęć komunalnych nr III (za Budopolem w Białogonie).
Ciekiem stanowiącym największe zagrożenie powodziowe jest główna rzeka Silnica,
o cechach rzeki podgórskiej, o dużych spadkach w profilu podłużnym, a także o dużej
zmienności przepływów.
131
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Silnica zasilana jest w dominującym stopniu wodami opadowymi, ściekami przemysłowymi
i komunalnymi, odprowadzanymi bezpośrednio lub siecią kanalizacji deszczowej.
W momencie wystąpienia deszczów nawalnych, ale nie katastroficznych, np. z oberwaniem
się chmury lub przejściem frontu barycznego, opad wysokości 23 mm (15 min), powoduje
natychmiastowy wzrost stanów wody o 1520 cm. Czas koncentracji fal wezbraniowych, tj.
o wysokości 1,52,0 m, jest na ogół krótszy od jednej godziny; po przejściu fali
wezbraniowej stany wody w ciągu kilku do kilkunastu godzin dość szybko wracają prawie
do stanu wyjściowego. Ten element świadczy o zdecydowanej przewadze spływu
powierzchniowego nad infiltracją wód gruntowych.
Przedstawiony element hydrologiczny jest jednym z podstawowych czynników powodziowo
sprawczych.
2. Przegrody hydrotechniczne i hydrauliczne
 koryto rzeki Silnicy w części centralnej - miejskiej jest uregulowane poprzez wyłożenie
płytami; dodatkowo na wysokości Stawu Miejskiego zwęża się i zmienia kierunek
tworząc zakole; na odcinku pozamiejskim wielokrotnie zmienia kierunek, ograniczając
w ten sposób przepustowość odpływową fali wezbraniowej;
 przegrodami hydrotechnicznymi w dolinie Silnicy są mosty o niedostatecznej
przepustowości w liczbie 6 o numerach porządkowych II, III, IV, V, VI i VII - obecnie
w przebudowie. Na Sufragańcu przegrodą jest jeden most nr 1, a na Lubrzance
most nr VIII;
 kolejnym typem przegród są przepusty drogowe o niewystarczającej przepustowości:
2 przy odwodnieniu w kierunku Lubrzanki o nr I, V oraz 8 przy odwodnieniu w kierunku
Sufragańca o nr II, III, IV, VI, VIa, VII, VIII i IX;
 przegrodą hydrauliczną są wyloty kolektorów kanalizacji deszczowej, wprowadzające
ścieki deszczowe obustronnie do koryta Silnicy; skutkiem podpiętrzania wody w korycie
Silnicy, są poważne podpiętrzenia wód spływających, przy dużym spadku podłużnym
rzeki. Progi hydrauliczne powstają szczególnie licznie na odcinku śródmiejskim, od
wylotów kolektorów przy ul. IX Wieków Kielc, Sienkiewicza, Ronda Giedroycia i mostu
na ul. Bp. Kaczmarka. Równie poważne przeszkody hydrologiczne stwarzają progi
hydrauliczne w rejonie mostu na ul. Krakowskiej, na wylotach kolektorów deszczowych
z rejonu ul. Jagiellońskiej i Krakowskiej oraz osiedla Podkarczówka.
Na odcinku śródmiejskim jest kilkadziesiąt mniejszych i większych obustronnych wlotów
kolektorów deszczowych. Numeracja i usytuowanie przegród wg danych Wydziału
Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta.
3. Ocena zdarzeń powodziowych
Jako ocenę zdarzeń powodziowych z ostatnich pięciu lat przyjęto powódź z lipca 1997 r.
oraz podtopienia, które cyklicznie występowały w następnych latach.
Wysokie stany wód w rzece Silnicy powodują okresowe blokowanie odpływu wód
opadowych z kolektorów deszczowych; konsekwencją tego zjawiska jest wypełnienie
pojemności buforowej kolektora i cofka ścieków deszczowych w zlewni. Przejawem tego
niekorzystnego zjawiska jest zalewanie ulic poprzez wypełniane studzienki kanalizacyjne
i powstawanie kipieli. Najbardziej zagrożonymi rejonami występowania tych zjawisk jest
centralny odcinek rzeki Silnicy, ul. Bodzentyńska, Rondo Giedroycia, ul. Bp. Kaczmarka.
Na terenie miasta Kielce najczęstszymi miejscami narażonymi na podtopiena są:
 tereny wzdłuż śródmiejskiej części Kielc, tj. ul. Planty, Sienkiewicza, Chęcińska oraz
Rzeczna, Krakowska, Kolonia;
 tereny wzdłuż Sufragańca, ul. Kruszelnickiego;
 tereny wzdłuż Bobrzy, ul. Za Walcownią, Zalesie, Stacyjna, Chorzowska;
 tereny wzdłuż Lubrzanki, ul. Cedro Mazur, Warzywna.
132
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Nadmiar wód opadowych powoduje podtopienia w rejonach ulic: Posłowicka, Zastawie,
Piaseczny Dół, Gruchawka, Leszczyńska, Domaszowska, Pańska, Sukowska, Bodzentyńska,
Łódzka. Podtopienia związane z wiosennymi roztopami notowane są w ul. Cedro Mazur i ul.
Sukowskiej.
Dominującą przyczyną podtopień są intensywne opady deszczu w krótkim okresie czasu,
tzw. deszcze nawalne. Kolejną przyczyną podtopień jest zbyt mała przepustowość urządzeń
hydrotechnicznych, niedrożność infrastruktury kanalizacyjno-deszczowej.
Według Wydziału Zarządzania Kryzysowego UM Kielce będącego źródłem informacji oraz
materiałów własnych, na skutek podtopień poszkodowanych zostało 16 tys. osób, 2 budynki
uległy katastrofie budowlanej, podtopionych zostało 45 budynków mieszkalnych
i 43 użyteczności publicznej oraz 100 mieszkań.
Prognozuje się, że jeśli wystąpią opady porównywalne do roku 1997, należy przyjąć, że
podtopieniu może ulec ok. 300 ha gruntów rolnych i nieużytków, a liczba przewidzianych do
ewakuacji ludzi zamknie się liczbą 35. Nie przewiduje się ewakuacji zwierząt hodowlanych
z zagrożonych terenów.
W ostatnich latach wyraźnie wzrosła częstotliwość ulewnych i długotrwałych opadów
atmosferycznych, co spowodowało liczne, katastrofalne wezbrania. Szczególne zagrożenie
powodziowe występuje na obszarach zurbanizowanych. Na obszarze Kielc katastrofalna
powódź, jaka może się zdarzyć w bliżej nieokreślonym terminie, przy obecnym stanie
zagospodarowania den dolin, w tym infrastruktury hydrotechnicznej, może spowodować
olbrzymie szkody materialne, ekologiczne, społeczne i inne. Szkody powodziowe mogą tu
być potęgowane przez:
 wzrost powierzchni nieprzepuszczalnych (ulice, place, dachy itp.);
 podtopienia ulic związane z nadmierną ilością wód spływu powierzchniowego (przy
nawalnych opadach), co wynika z niedrożności systemu kanalizacji deszczowej,
a to z kolei spowodowane jest częściowo blokowaniem ujść kanałów burzowych przez
wysokie stany wody w korycie Silnicy;
 niedostateczne zabezpieczenie wałami przeciwpowodziowymi;
 zabudową terenów zalewowych den dolinnych, co powoduje eliminowanie obszarów
naturalnej retencji;
 szybkim spływem wody systemem kanalizacji burzowej, co powoduje gwałtowny wzrost
stanów wody w korytach;
 niewystarczającą przepustowością wielu mostów i przepustów, co może powodować
podpiętrzanie wód powodziowych, a nawet zniszczenie mostów, wraz z infrastrukturą
towarzyszącą (różnego rodzaju przewodów: gazowych, wodnych, itp.);
 lokalizacją zbiornika retencyjnego (Zalew Kielecki) powyżej centrum miasta, który
w sytuacji kryzysowej może stanowić wielkie zagrożenie w przypadku zniszczenia jazu
i przerwania grobli; aktualnie trwa gruntowna przebudowa tego systemu hydrogeotechnicznego.
W Kielcach dodatkowym czynnikiem sprzyjającym szybkiemu spływowi powierzchniowemu wód opadowych są dość duże spadki w obrębie stoków i ulic, a także stosunkowo
słaba przepuszczalność podłoża na terenach niezabudowanych.
Rozmiary potencjalnych strat i zagrożeń związane z wystąpieniem katastrofalnego
wezbrania można znacznie ograniczyć, a nawet częściowo wyeliminować wykorzystując
współczesne osiągnięcia techniczne, organizacyjne i prawne i wyznaczając strefy ochronne
przed powodzią oraz ograniczając działalność człowieka w obszarach zagrożonych. Rodzą
się przy tym konflikty między chęcią swobodnego zagospodarowania tych terenów,
a planem ochrony dla zapewnienia bezpieczeństwa. Warto zwrócić uwagę na to, że
w ostatnich latach z obszaru miasta Kielce spłynęły, na skutek przerwania grobli, dwa
zbiorniki wodne, to jest Staw Białogoński i Karczunek. Problemem są również dwa
osadniki; Bełkowa i EC z uwagi na osady z popiołów i żużli oraz płynne odcieki. W sytuacji
133
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
szczególnego ryzyka związanego, np. z przerwaniem grobli, oprócz szkód na terenach
bezpośrednio zalanych zagrożona jest infrastruktura miejska: między innymi system
kanalizacji i oczyszczania ścieków, system zaopatrzenia w wodę, stacje paliw, magazyny
materiałów niebezpiecznych, itp.
Plan przestrzennego zagospodarowania miasta Kielc powinien corocznie aktualizować mapę
obszarów zalewowych, na której wyznaczone są tereny (strefy), gdzie zabudowa jest
zabroniona, dopuszczona lub ograniczona. Mapy takie powinny być opracowane dla
wszystkich terenów zalewowych na obszarze miasta, a istniejące mapy na niektórych
odcinkach powinny być zaktualizowane. Ponadto mapy takie w sytuacjach kryzysowych
mogą stanowić niezbędną pomoc w podejmowaniu wielu decyzji w akcji ratowniczej.
Groźnym zjawiskiem obserwowanym na terenie Kielc (np. przy ul Warszawskiej,
Krakowskiej, itd.) jest zasypywanie terasy zalewowej i wznoszenie na tych terenach
budynków. Takie działania powodują zmniejszenie przepływowych przekrojów
poprzecznych dolin, a to z kolei w sytuacji kryzysowej zwiększa zagrożenie powodziowe.
Duże ryzyko powodziowe stwarza Zalew Kielecki; ryzyko to wynikać może
z niekontrolowanego wypływu wód w przypadku zniszczenia jazu i przerwania grobli.
Aktualnie trwa modernizacja hydrotechniczna jazu i obwałowań Zalewu, zabezpieczająca
dolinę Silnicy przed zdarzeniami powodziowymi.
3.2.8.6. Zagrożenia terroryzmem
W chwili obecnej, po 11 września 2002 r., zagrożenie terroryzmem pirotechnicznym,
chemicznym, bakteriologicznym czy promieniotwórczym stało się ważnym elementem
wystąpienia NZŚ. Ma ono wymiar międzynarodowy, a nie tylko lokalny. Za całokształt
działalności odpowiada Wojewódzki Zespół Reagowania Kryzysowego wg załączonego
schematu.
Z uwagi na fakt, że jest to dziedzina młoda, wymaga dotarcia się poszczególnych służb
odpowiadających za reagowanie kryzysowe.
3.2.8.7. Kierunki działań niezbędnych do ochrony przed skutkami NZS i innych zagrożeń,
przeciwdziałania takim zdarzeniom i minimalizacji ryzyka.
1. Techniki i systemy ograniczenia zagrożenia powodziowego, ratownictwa, usuwania
klęsk żywiołowych
Przedmiotowy temat z uwagi na jego rangę międzynarodową (oddziaływania transgraniczne)
i krajową był przedmiotem Ogólnopolskiego Seminarium w centrum TARGI Kielce
Sp. z o.o. ul. Zakładowa 1 w dniu 16 czerwca 2003 r. Wydano publikację nt. „Techniki
134
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
i systemy ograniczenia zagrożenia powodziowego, ratownictwa, usuwania skutków klęsk
żywiołowych”, sfinansowaną przez NFOŚiGW, Warszawa 2003 r.
Specjalne sympozjum sygnowane przez Biuro ds. Usuwania skutków powodzi przy
Kancelarii Premiera Rady Ministrów, Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych i Administracji, Komendę Główną Straży Pożarnej i Szkołę Główną Służby
Pożarniczej, świadczy o randze zagadnienia wywołanego nadzwyczajnymi zagrożeniami
środowiska i usuwaniem skutków klęsk żywiołowych.
Należy w świetle tych wskazówek usytuować logistycznie Wydział Zarządzania
Kryzysowego Urzędu Miasta Kielce. Poniżej przedstawiono schematy dotyczące gminy i
starostwa powiatowego.
Schemat technologia postępowania
przy chemiczno-ekologicznej likwidacji zagrożenia
Schemat współpracy
przy określonych formach bioterroryzmu
W Polsce propagowany jest międzynarodowy program „APELL - Świadomość zagrożeń
i możliwości przygotowania się na wypadek ich wystąpienia”, sygnowany przez
międzynarodowe gremium specjalistów od kwietnia 1968 r.
2. Problematyka odpadów niebezpiecznych pochodzących z akcji ratowniczo-gaśniczych
W wyniku zaistniałych zdarzeń drogowych i kolejowych, pożarowych i innych, pozostaje
odpad będący pozostałością po procesie neutralizacji w czasie prowadzenia akcji ratowniczogaśniczej. Generalnie są to odpady niebezpieczne w stanie stałym, półpłynnym i płynnym.
Jednostki ochrony przeciwpożarowej czy w przypadku innej formy wystąpienia NZŚ, mają
obowiązek zebrać substancje z powierzchni wód, gleby czy gruntu, zidentyfikować
substancje stanowiące zagrożenie oraz zneutralizować.
Problem, kto jest posiadaczem odpadu z akcji ratowniczo-gaśniczych? Zgodnie z art. 3 ust.
1 pkt. 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, posiadaczem odpadów, zgodnie z
tym przepisem jest każdy, kto faktycznie włada odpadami, a domniemywa się, że władający
powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na jego nieruchomości; czyli
władający drogą, na której wystąpiło zdarzenie o skutkach NZŚ jest właścicielem odpadu?
Czy jest nim jednostka straży uczestnicząca w akcji ratowniczo-gaśniczej, np. PSP czy OSP?
Problem rozdziału pomiędzy organami administracji rządowej zadań i obowiązków
w zakresie ochrony środowiska, usuwania skutków awarii, unieszkodliwiania substancji
chemicznych, składowania odpadów oraz ponoszenia kosztów tej działalności jest bardzo
złożony i nie do końca rozstrzygnięty w przepisach ustawy  Prawo ochrony środowiska
i ustawy o odpadach KMPSP, dla której problemy te mają wymiar elementarny, posiada
ekspertyzę prawną z 2003 r. odnośnie wyjaśnienia, kto jest posiadaczem faktycznym odpadu
z akcji ratowniczo-gaśniczej. Z ekspertyzy wynika, ze państwowa straż pożarna nie może
ponosić kosztów składowania odpadów, jeśli składowanie ich związane jest z prowadzeniem
135
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
akcji ratowniczej i usuwaniem skutków awarii. Przepis jednocześnie stanowi (art. 8 ustawy 
Prawo o odpadach), że zakazuje się postępowania z odpadami w sposób sprzeczny
z przepisami z ustawy oraz z przepisami o ochronie środowiska.
Posiadacz może je przekazać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zezwolenie właściwego
organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, chyba, że działalność
taka nie wymaga zezwolenia. Organem właściwym do wyznaczania miejsca składowania
substancji niebezpiecznych jest starosta (prezydent miasta na prawach powiatu).
Akcje ratowniczogaśnicze prowadzone są w warunkach wystąpienia NZŚ lub poważnych
awarii przemysłowych. Ilość odpadów z takich akcji może być znikoma, ale mogą tego być
znaczne ilości i mogą to być odpady niebezpieczne. Pozytywnie zakończona akcja
ratowniczo-gaśnicza, po zebraniu odpadu niebezpiecznego może być źródłem wtórnego
zanieczyszczenia i zagrożenia dla innego obszaru.
W całym tym systemie przeciwdziałania kryzysowego brak jest jednostki prawnej,
posiadającej zezwolenie właściwego organu na przyjmowanie odpadu niebezpiecznego
pochodzącego z NZŚ, transport i unieszkodliwianie oraz posiadającej składowisko lub
instalację do unieszkodliwiania.
TECHNOLOGIA POSTĘPOWANIA PRZY LIKWIDACJI ZAGROŻENIA CHEMICZNO-EKOLOGICZNEGO
STRAŻ POŻARNA
POLICJA
POGOTOWIE RATUNKOWE
PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA
SŁUŻBY RATOWNICZE PKP
Zdarzenie
awaria cysterny kolejowej wyciek stęż. kwasu siarkowego
itp. substancji żrącej
Straż Pożarna
1.Przyjęcie zgłoszenia
2. Rozpoznanie wstępne strefy
zagrożenia i powiadomienie
Policji, Pogotowia Rat. i PIOŚ
3. Organizacja akcji
ratowniczej oraz sztabu
4.Zadysponowanie sprzętu
specjal. chemicznych środków
neutralizacji oraz specjalistów
branżowych
5. Ograniczenie wycieku
substancji
6. Separacja wyciekłej
substancji w celu
maksymalnego ograniczenia jej
przenikania do gleby oraz wód
powierzchniowych/
podziemnych.
Neutralizacja wyciekłej
substancji oraz skażonego
terenu
8. Organizacja akcji utylizacji/
wywozu/skażonej gleby
9. Przekazanie terenu po akcji
ratowniczej PKP
Policja
1. Przyjęcie zgłoszenia
2. Zabezpieczenie terenu
akcji ratowniczej
3. Prowadzenie
dochodzenia
powypadkowego
4. Dowóz specjalistów
5. Udział w pracach
sztabu akcji
Pogotowie ratunkowe
1. Przyjęcie zgłoszenia
2.Uruchomienie
pomocy medycznej
Transport rannych i
poszkodowanych do
szpitala
4. Zabezpieczenie
medyczne służb
ratowniczych
5. Udział w pracach
sztabu akcji
PIOŚ
1. Przyjęcie zgłoszenia
2. Ocena zagrożenia
ekologicznego
Kontrola analityczna
stopnia skażenia
środowiska
4.Udział w pracach
sztabu akcji rat.
Służby Ratownicze
1. Organizacja i przyjazd
drużyny rat. kolejowego
2. Organizacja zabezpieczenia
ruchu kolejowego w rejonie
zdarzenia
3. Usuwanie wraków wag.
zagrażających w prowadzeniu
akcji ratowniczej.
4. Współpraca i pomoc techn.
merytoryczna PSP w akcji rat.
5.Udział w pracach sztabu akcji.
6. Przejęcie i zabezpieczenie
terenu zdarzenia po zakończeniu
akcji ratowniczej
3. Błoto pośniegowe i zasolone ścieki opadowo – roztopowe
Prawo wodne reguluje dopuszczalny skład chemiczny wód odprowadzanych do
zbiorników wodnych, oznacza to, śnieg zgarniany z ulic nie może być wywożony wprost do rzek,
ani spławiany kanalizacją deszczową, gdyż zawiera substancje powodujące topnienie lub
materiały poprawiające przyczepność. Stąd też, pozostawienie mieszaniny śniegu i środków
chemicznych na poboczu drogi, by sama stopniała, nie jest zgodna z prawem, choć taka jest
najczęstsza praktyka. Obecnie kwestie zasady stosowania środków chemicznych regulują na
podległych terenach wojewodowie. Według posiadanych informacji w województwie
świętokrzyskim przedmiotowa sprawa nie jest uregulowana.
Zgodnie z danymi uzyskanymi z MZD w Kielcach, w sezonie 2002/2003 zebrano z ulic miasta
około 5500-6000 m3 śniegu i błota pośniegowego, wykorzystano około 2,5 tony środków
136
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
chemicznych stałych (NaCl). W ostatnim okresie stosuje się solanki zamiast soli (NaCl). Błoto
pośniegowe i wspomagające środki chemiczne stanowią zagrożenie dla środowiska gruntowowodnego, roślinności przydrożnej i w pasach międzyjezdniowych.
Alternatywą dla zmniejszenia skutków ubocznych stosowania środków chemicznych (w postaci
stałej czy płynnej) tj. chlorków NaCl i KCl jest chlorek wapnia CaCl2 lub chlorek wapnia
i wodorofosforan amonowy (nawóz). Zastąpienie środków chemicznych (KCl i NaCl) niżej
wymienionymi, zmniejsza co najmniej o 1/2 objętość środków chemicznych niezbędnych do
zimowego utrzymania dróg. Związek CaCl2 w postaci dwuhydratu, stanowi produkt uboczny przy
produkcji sody i jako higroskopijny obsusza jezdnię z wody, wywołuje reakcję egzotermiczną
z wydzielaniem ciepła, stąd może być stosowany do niższych temperatur.
Kolejnym związkiem – opatentowanym w dniu 7.10.2003 r. UP nr 362675 jest „środek do
usuwania śniegu i lodu” na bazie chlorku wapnia, inhibitorów korozji i modyfikator pH.
W warunkach klimatycznych Kielc - przy utrzymywaniu się pokrywy śnieżnej około 86 dni
w roku i temperatur ujemnych nawet do 126 dni (2001 r.), celowym byłoby wdrożyć najbardziej
optymalny program ochrony środowiska w tym zakresie:
 zmienić środek chemiczny z NaCl i KCL, który daje skutek uboczny, bowiem
zamarzając zwiększa swoją objętość i rozsadza konstrukcję nawierzchni drogowych,
wiaduktów,
 błoto pośniegowe wywozić z ulic i poboczy (chodniki, pasy zieleni przydrożnej) na co
najmniej dwa zorganizowane składowiska przy podczyszczalni Podstefaniec i Witosa;
zorganizowane przez urządzenie kwatery z obwałowaniem, piaskownikiem
i infrastrukturą kanalizacyjną odprowadzającą podczyszczone wody do funkcjonującej
podczyszczalni,
 w studzienkach kanalizacji deszczowej instalować filtry z piaskiem (piaskowniki były
dawniej stosowane),
 propagować zmiany gatunków drzew przydrożnych odpornych na zasolenie tj. dęby
i platany, a zaniechać sadzenia wrażliwych klonów, lip i kasztanowców.
Przedstawione rozwiązania powinny w krótkim czasie zmniejszyć zagrożenie dla wód
i roślinności przydrożnej.
4. System wczesnego ostrzegania przed zanieczyszczeniami wód.
Aktualnie brak jest w Kielcach systemu wczesnego ostrzegania przed zanieczyszczeniami wód
powierzchniowych i podziemnych. Poza analizami chemicznymi, których zakres stale się
rozszerza, coraz większe znaczenie przywiązuje się do badań biologicznych i mikrobiologicznych
tj. metod bioindykacyjnych. Bioindykatorami – organizmami wskaźnikowymi, są osobniki
wybranych gatunków wykazujące pewne charakterystyczne cechy lub zmiany możliwe do
zaobserwowania, a będące reakcją na negatywne oddziaływania różnych czynników
zewnętrznych (w tym toksycznych).
Wybór bioindykatorów jest zgodny z wytycznymi OECD, ale do diagnozowania potrzeba
specjalistycznego laboratorium biologicznego i mikrobiologicznego. Dobór organizmów
testowych wynika z roli, którą pełnią w ekosystemie i z ich wrażliwości na badane związki
chemiczne. Podstawową zasadą badań ekotoksykologicznych jest zastosowanie organizmów
reprezentujących ogniwa łańcuch pokarmowego w ekosystemie, to jest producentów,
konsumentów i destruentów. Najczęściej w testach wykorzystuje się:

bakterie z rodzajów np. Pseudomonas i Escherichia (służące do bioremediacji środowiska
gruntowo-wodnego zanieczyszczonego produktami ropopochodnymi), Salmonella,
Bacillus, Vibrio;

grzyby z rodzajów: Candida, Saccharomyces, Penicillium, Aspergillus,;

glony z rodzajów: Chlorella, Scenedesmus;

pierwotniaki z rodzajów: Spirostomum, Vorticella;

wrotki z rodzaju Brachionus,
137
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce

skorupiaki z rodzajów: Daphnia, Cerioduphria, Gammarus, Artemia, Mysis, Asellus,
Hyalella;

owady z rodzajów: Ephemerella, Hydropsyche, Chironomus;

mięczaki z rodzajów: Physa acuta, Planorbarius corneus, Dreissena polymorpha,

ryby: Lebistes reticulatus, Brachydanio rerio oraz ok. 150 innych gatunków.
Procedury testów są przedmiotem ustaleń normalizacyjnych na szczeblach krajowych,
regionalnych i międzynarodowych. W Polsce ustanowiono 4 normy badania toksyczności ostrej
na glonach Clorella Vulgaris, skorupiakach Daphnia magna i Gammarus varsoviensis oraz na
rybach: Lebistes reticulatus. W ostatnich latach przyjęto wprowadzanie norm międzynarodowych
na podstawie ustaleń komisji działających w Polskim Komitecie Normalizacji. W programie prac
Komisji ds.. Jakości Wody – Badania Mikrobiologiczne i Biologiczne przewiduje się tłumaczenie
norm ISO/EN (Międzynarodowej Organizacji Standaryzacji/Europejskie Normy).
Najbardziej zawansowane są wdrożenia biomonitoringowe stanu jakości wód pitnych
w wodociągach (w celu sygnalizowania potencjalnych skażeń wody przeznaczonej do celów
konsumpcyjnych) z użyciem małży i ryb np. w Budapeszcie, małży (rodzaj szczeżuja – Anodonta)
od 1994 r. w Poznańskich Wodociągach i Kanalizacji Spółka z o.o. – od 1 lipca 2003 r.
AQUANET Spółka z o.o. (Stacja Uzdatniania Wody Dębiec).
Źródła informacji: Biotechnologie w ochronie środowiska, PWN 2003; Ekopartner 10/144/2003 r.
Wskazane jest poszerzenie monitoringu fizykochemicznego jakości wód powierzchniowych
i podziemnych o monitoring biologiczny (bioindykację) zwłaszcza w rejonach zagrożonych
zanieczyszczeniem.
3.2.9. Obszary naruszonych standardów jakości środowiska
3.2.9.1. Wprowadzenie
W świetle ustawy - Prawo ochrony środowiska Dział II. Definicje i zasady ogólne,
wprowadza się następujące pojęcia:
 standard jakości środowiska – rozumie się przez to wymagania, które muszą być
spełnione w określonym czasie przez środowisko jako całość lub jego poszczególne
elementy przyrodnicze,
 równowaga przyrodnicza - rozumie się przez to stan, w którym na określonym obszarze
istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody
żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody
nieożywionej,
 środowisko - rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także
przekształconych w wyniku działalności człowieka a w szczególności powierzchnię ziemi,
kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat.
 zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy,
w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych
i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych
procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokoleń,
 standard emisyjny - rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji.
Wykaz obszarów naruszonych standardów jakości środowiska obejmuje:
1.1. Wody powierzchniowe.
1.2. Wody podziemne użytkowane dla celów konsumpcyjnych.
1.3. Środowisko gruntowo-wodne (wód I-poziomu czwartorzędowego).
1.4. Gleby i osady denne, grunty.
138
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
3.2.9.2 Wykaz obszarów o udokumentowanym naruszeniu standardów jakości wód
powierzchniowych i podziemnych
Podstawą wytypowania obszarów o naruszonych standardach jakości wód są wyniki
monitoringu jakości wód: krajowego, regionalnego, lokalnego i osłonowego (ujęcie komunalne
w Białogonie).
W ramach pracy, pt. „SYSTEM OCHRONY WÓD PODZIEMNYCH UJĘCIA
KOMUNALNEGO Kielc w BIAŁOGONIE”, sprawozdanie nr 1 z prac sozologicznych
w zakresie rozpoznania stanu czystości gruntu i wód podziemnych w rejonie obiektów
stanowiących potencjalne zagrożenie dla jakości wód podziemnych, PG Kielce - 1992,
sporządzono rozpoznanie sozologiczne na powierzchni ~120 km2 (obecna powierzchnia Kielc109,45 km2].
Wyniki szczegółowych badań sozologicznych w latach 19901994, badań
hydrogeologicznych do „Dokumentacji hydrogeologicznej REKielce”, z wykorzystaniem
komputerowych technik modelowania matematycznego pola hydrodynamicznego i migracji
związków rozpuszczonych (1994), stałego prowadzenia monitoringu lokalnego na obszarach
stwierdzonych ognisk zanieczyszczeń i zagrożeń jakości wód podziemnych na terenie miasta
posłużyły do sporządzenia wykazu ognisk zanieczyszczeń – zał. nr 2, a prowadzonego
monitoringu lokalnego – zał. nr 3 (podstawa: sprawozdania i raporty z lat 19922002 będące w
dyspozycji UM Kielce). Wykaz sporządzono w formie syntetycznej na podstawie szczegółowej
identyfikacji pierwotnych ognisk zanieczyszczeń potwierdzonych wieloletnimi badaniami
monitoringowymi dla wód powierzchniowych i podziemnych. Obszary o udokumentowanym
naruszeniu standardów jakości wód zostały wskazane na mapie sozologicznej zał. II i oznaczone
barwnie zgodnie z klasą czystości/jakości wody i zestawione w załączonych tab. 3.523.55.
Tab. 3.52.
1.1. Wody powierzchniowe
Element środowiska
(nazwa)
1
1.1.1. Silnica
1.1.1.1. profile Dąbrowa
1.1.1.2. profile Jesionowa
1.1.1.3. profil Pakosz
1.1.1.4. profil ujście
1.1.2. Sufraganie
1.1.2.1. Niewachlów
1.1.2.2. ujście
1.1.3. Chodcza I i II
1.1.3.1. I – rzeka
1.1.3.2. II – kanał
1.1.4. Lubrzanka
Numer obszaru
(obiekt)
2
60
M
M
M
M
M
M
bez numeru
M
M
bez numeru
W
udział długości rzeki w klasach
czystości wg oceny ogólnej
(km 33,6)
1.1.5. Bobrza
udział długości rzeki w klasach
czystości wg oceny ogólnej
[km 48,9]
bez numeru
W
Parametry
(klasa czystości/jakości)
Czasokres obserwacji
i badań
3
4
Planowana II kl./1988
non/16x, I/8x, III/11x
1998-2002
non/29x, III/7
non/19x, II/1, III/10
non/11x, II/11x, III/8x, I/6x
non/17x, II/5x, III/12x, I/2x
* (-) nie klasyfikowano
non/16x, III/1
non/9x
* I kl. - planowana/1988
Klasa czystości w km:
1995 - 1997 III/33,6
1998 - III/2,8, non/30,8
1999 - II/2,8, III/30,8
2000 - III/33,6
2001 - III/33,6
2002 - II/2,8, III/30,8
klasa czystości w km:
* I kl. - planowana /1988
1995 - III/33,4, non/15,5
1996 III/29,8, non/19,1
1997 III/32,5, non/16,4
1998 III/34,7, non/14,2
1998-2000
1998-2000
1995-2002
1995-2002
139
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
1.1. Wody powierzchniowe
Element środowiska
(nazwa)
Numer obszaru
(obiekt)
Parametry
(klasa czystości/jakości)
Czasokres obserwacji
i badań
1
2
3
4
1999 III/30,5, non/18,4
2000 III/30,5, non/18,4
2001
non/48,9
2002
non/48,9
M - obserwacje I badania wykonywane na zlecenie UM Kielce Raporty 19952002
W - obserwacje i badania wykonane przez WIOŚ:
1995  2000 Raport, Kielce 2001
2001 2002 wydruk ze strony internetowej WIOŚ
IIII klasy czystości non woda pozaklasowa
Tab. 3.53.
1.2. Wody podziemne użytkowane dla celów konsumpcyjnych
Element środowiska
(nazwa)
Studnia
Przekroczony wskaźnik
jakości wód
Czasokres obserwacji i
badań
1
2
3
4
1.2.1. Naruszone standardy
jakości wód – studnia
1.2.1.1. ul. Wojska Polskiego
1.2.1.2. Ujęcie komunalne
Białogon
1.2.1.3. Ujęcie komunalne
Białogon
1.2.1.4. Ujęcie komunalne
Białogon
1.2.1.5. Ujęcie komunalne
Białogon
1.2.1.6. NSK ISKRA
1.2.2. Prognozowana możliwość naruszenia standardów jakości wód studnia
1.2.2.1. Ujęcie komunalne w
Białogonie
1.2.2.1. Ujęcie komunalne w
Białogonie
39 Kielce
1/IV
1/IVa
VIII
VIIa
I
okresowo azotany
trichloroetylen „tri”/studnia
wyłączona z eksploatacji
trichloroetylen „tri”/studnia
wyłączona z eksploatacji
trichloroetylen „tri”/studnia
wyłączona z eksploatacji
trichloroetylen „tri”/studnia
wyłączona z eksploatacji
trichloroetylen „tri”/studnia
wyłączona z eksploatacji
3/II
trichloroetylen „tri”
VII
trichloroetylen „tri”
RMWP, 2000, 2001
XII.02-VI.03
XII.02-VI.03
XII.02-VI.03
XII.02-VI.03
XII.02-VI.03
2/IVb
trichloroetylen „tri”
2/IV
trichloroetylen „tri”
UWAGI: Woda z wyłączonych studni na ujęciu w Białogonie jest zrzucana do rzeki Silnicy.
Podawana dla użytkowników dla celów konsumpcyjnych woda z ujęcia w Białogonie spełnia
wymogi jakości wód pitnych rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn. 19.11.2002 r w sprawie
wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (DZ.U. Nr 203, poz.
1718) i jest dopuszczona przez Sanepid.
140
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.54.
WIOŚ, 2003
Zmiany stanu czystości wód rzeki Lubrzanki w latach 19972002
długość
Rok badań badanej rzeki
km
Udział długości rzeki w poszczególnych klasach czystości według oceny
ogólnej
I
II
III
non
km
km
km
km
%
1
2
3
4
5
6
7
1997
1998
1999
2000
2001
2002
33,6
33,6
33,6
33,6
33,6
33,6
-
2,8
2,8
33,6
2,8
30,8
33,6
33,6
30,8
30,8
-
91,7
-
Zmiany stężeń wskaźników zanieczyszczenia rzeki Lubrzanki w ppk Papiernia
BZT5 [mg O2/l]
Azotyny [mg N/l]
Fosfor og. [mg P/l]
WIOŚ, 2003
Tab. 3.55.
WIOŚ, 2003
Zmiany stanu czystości wód rzeki Bobrzy w latach 19972002
długość badanej
rzeki
Rok badań
km
Udział długości rzeki w poszczególnych klasach czystości według oceny
ogólnej
I
II
III
non
km
km
km
km
%
1
2
3
4
5
6
7
1997
1998
1999
2000
2001
2002
48,9
48,9
48,9
48,9
48,9
48,9
-
-
32,5
34,7
30,5
30,5
-
16,4
14,2
18,4
18,4
48,9
48,9
33,5
29
37,6
37,6
100
100
141
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Zmiany stężeń wskaźników zanieczyszczenia rzeki Bobrzy w ppk Radkowice
BZT5 [mg O2/l]
Azotyny [mg N/l]
Fosfor og. [mg P/l]
WIOŚ, 2003
3.2.9.3 Wykaz obszarów o udokumentowanym naruszeniu standardów jakości środowiska
gruntowo-wodnego, gleb i gruntów oraz osadów dennych
Wykaz sporządzono w formie syntetycznej na podstawie szczegółowej identyfikacji ognisk
zanieczyszczeń w terenie wykazanych w zał. 2-2.1. i potwierdzonych wieloletnimi badaniami
monitoringowymi zestawionymi w zał. nr 3. W wykazach jest określony pierwotny użytkownik
obiektu, na którym jest usytuowane ognisko zanieczyszczenia oraz aktualny, jeśli taka zmiana
użytkownika nastąpiła. Zgodnie z art. 12. ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy
– Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. Nr 100, poz. 1085 z późniejszymi zmianami) „władający powierzchnią ziemi […], na
której nastąpiło odpowiednio zanieczyszczenie ziemi lub gleby albo niekorzystne przekształcenie
terenu spowodowane przez inny podmiot, jest obowiązany do zgłoszenia tego faktu właściwemu
staroście w terminie do 30 czerwca 2004 r.”
Tab. 3.56.
1.3. Środowisko gruntowo-wodne (wód I-poziomu czwartorzędowego)
Rodzaj zanieczyszczenia
Numer obszaru
Wielkość zagrożenia ze strony
chemicznego
(ogniska ogółem)
ogniska zanieczyszczenia (1)
1
2
3
4
1.3.1. Obszar strefy ochrony
16
duże
 płyny technologiczne
pośredniej ujęcia komunalnego
średnie
 piaski poformierskie
Kielc w Białogonie [sopu]
duże
 nafta
* przy ocenie zagrożenia w
[sopu] w klasyfikowanym
ognisku dodaje się wyższy o 1
stopień w skali













142
związki azotu
metale ciężkie
węglowodory
ogólne zanieczyszczenie
powierzchni betoniarni
ogólne zanieczyszczenie
powierzchni terenu
wycieki oleju
transformatorowego
związki azotu
metale ciężkie
dzikie wysypisko odpadów
(rejon ujęcia nr IV)
węglowodory
związki azotu
metale ciężkie
węglowodory
18
duże
średnie
duże
17
małe
28
małe
42
średnie
19
małe
średnie
średnie
41
27
duże
średnie
duże
duże
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 metale ciężkie
 węglowodory
13
średnie
duże














węglowodory
węglowodory ciężkie
związki azotu
metale ciężkie
węglowodory
węglowodory
węglowodory
metale ciężkie
związki azotu
metale ciężkie
węglowodory
wysypisko śmieci
ujście kanału burzowego
pozaklasowe wody rzeki
Silnicy (non)
Stacja Białogon
torowisko, linia kolejowa
(Warszawa-Kraków)
związki azotu
metale ciężkie
węglowodory
związki azotu
metale ciężkie
węglowodory
nie badano
14
średnie
duże
średnie
duże
duże
 nie badano
 pojemnik ze ściekami
przemysłowymi
 pojemnik z płynami
technologicznymi
 brak udokumentowanych
zanieczyszczeń
 ropopochodne
 metale ciężkie
 detergenty
 związki azotu
 metale ciężkie
 węglowodory
 związki azotu
 metale ciężkie
 węglowodory
 związki azotu
 metale ciężkie
 amoniak
 węglowodory
 aceton
 prod. tektury - brak danych
 metale ciężkie
 metale ciężkie
 odpady zwierzęce
39







Obszar nie objęty formami
ochrony pośredniej /bezpośredniej
zasobowa *zagrożenie dla
GZWP 417
zasobowa *zagrożenie dla
GZWP 417
zasobowa *zagrożenie dla
GZWP 417
zasobowa *zagrożenie dla
GZWP 417







węglowodory
związki azotu
metale ciężkie
węglowodory
węglowodory
15
12
1
61
60
25a
średnie
duże
średnie
średnie
duże
duże
duże
duże
bardzo duże, ucieczka wody
w podłoże przy ujęciach
bardzo duże przy NZŚ
20
średnie
duże
21
średnie
średnie
duże
117
średnie*
duże*
średnie*
duże*
51
małe
150
średnie
średnie
małe
23
średnie
średnie
średnie
46
małe
średnie
średnie
123
małe,
średnie
duże
124
134
134a
172
173
174
średnie
duże
brak danych
średnie
średnie
średnie
176
179
małe
średnie
średnie
duże
135
średnie
143
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.56. c.d.
1













2
węglowodory
węglowodory
węglowodory
węglowodory
związki azotu
metale ciężkie
węglowodory
związki azotu
metale ciężkie
fenole
węglowodory
węglowodory
węglowodory
3
126a, b, c, d, e
133
125
108
36













węglowodory
węglowodory
węglowodory
węglowodory
metale ciężkie
węglowodory
azotyny
rtęć?
węglowodory
węglowodory
związki azotu
metale ciężkie
węglowodory
Obiekty stanowiące potencjalne
zagrożenie - do przebadania
 nie badano (2)
 nie badano (2)
144
4
średnie
duże
średnie
średnie
średnie
duże
duże
7
średnie
średnie
średnie
średnie
121
10
średnie, małe
średnie
54
127
116
1
średnie, małe
średnie, małe
małe
duże
średnie
średnie
średnie
103
6d
134
144
35
średnie
średnie, duże
średnie
średnie
duże
8
112
32
62
33
37
30
24
158
20
160,150,161
69
8
112
103,157,161
156
162,163,164,165
166
167,168,169,170
175,178
180
181
6a, 6b
38,9
134a, 134c
113,107
101,106,111
104,105,110b,110c
120,145,145a
143
149,61
31,25e
małe
małe
małe
małe
małe
małe
duże
małe
małe
małe
małe
duże
małe*
małe*
małe
duże
średnie
duże
małe
małe
duże
średnie, duże
średnie, potencjalne
średnie
małe
małe
małe
średnie
średnie
do wyjaśnienia
duże
średnie
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Tab. 3.56. c.d.
1
2
3
1.4. Gleby, osady denne, grunty
1.4.1. Strefa ochrony pośred
-niej ujęcia wody
w Białogonie
1.4.1.1. Staw Białogoński
 metale ciężkie
60
1.4.1.2. Ujście Silnicy
1.4.2. Pasy przydrożne tras
komunikacyjnych
 wody pozaklasowe non
 metale ciężkie w tym Pb,
 węglowodory
60
60
4
b. duże z uwagi na rozmywanie
osadu dennego przez Silnicę lub
przesychanie – szczeliny
z wysychania
b. duże z uwagi na rozmywanie
osadu dennego przez wody
Silnicy
b. duże przy spływie do
kanalizacji deszczowej ścieków
uchodzących do Silnicy
(1) Wielkości zagrożenia (małe-duże) przyjęto wg klasyfikacji dla RE Kielce, 1994 r. i do mapy GZWP 417
z 1990 r.
(2) Zagrożenie potencjalne – do przebadania (nie badano – zagrożenie małe*) – określono na podstawie oceny doświadczeń
na obiektach obszarów o podobnych warunkach sozologicznych i skali zagrożenia.
3.2.9.4. Obszary naruszonych
przekształcenia środowiska
standardów
jakości
środowiska
ze
względu
na
Antropogeniczne przekształcenia środowiska naturalnego to ingerencja techniczna
i technologiczna w środowisko, prowadząca do mniejszych lub gigantycznych zmian na
powierzchni podłoża gruntowego, w środowisku wód powierzchniowych i wgłębnych, skutkująca
zmianą równowagi przyrodniczej w przyrodzie ożywionej i nieożywionej.
Elementem określonego oddziaływania człowieka  świadomym lub niezamierzonym jest
antropopresja  wpływ, wywołując zmiany hydrochemiczne i hydrogeodynamiczne prowadzące
do zmian jakości wody.
Przyczyny:
 Górnictwo skalne i kruszyw mineralnych oraz górnictwo odkrywkowe i podziemne rud
metali
Kielce  jako zagłębie surowców skalnych oraz złóż metalicznych i niemetalicznych,
były od udokumentowanych czasów średniowiecznych po współczesność przekształcane
antropogenicznie, czego pozostałością są:
– kamieniołomy: Wietrznia, Kadzielnia, Grabina, Bukówka, Buk, Biesak oraz szereg
mniejszych, np., Telegraf;
– piaskownie: Jarząbek, ul. Batalionów Chłopskich, ul. Sukowska, Mójcza,
a w sąsiedztwie: Trzuskawica, Dyminy itp.
– odkrywki w masywie Karczówki  pozostałość historyczna - około 3200 różnych
form działalności eksploatacyjnej;
– podziemne kopalnie rud żelaza „Włodzimierz” i „Władysław”, w granicach
ówczesnej wsi Dąbrowa, obecnie Kielc  w rejonie obecnych osiedli
mieszkaniowych: Na Stoku, Słoneczne Wzgórze, Świętokrzyskie; w czasach
średniowiecznych eksploatacja technikami szybikowymi (nawet do 20 m) rudy
żelaza (ok. 250 wyrobisk z powierzchni ziemi lub podziemnych (korytarzy pomiędzy
szybikami). W tej sytuacji lokalizacja poszczególnych obiektów mieszkaniowych,
użyteczności publicznej czy podziemnej infrastruktury musi być poprzedzona
precyzyjnymi badaniami geofizycznymi i geologiczno-inżynierskimi.
Eksploatacja surowców skalnych i rud metali stanowiła bardzo głęboką ingerencję
w górotwór, z konsekwencjami hydrogeologicznymi, czego skutki odczuwalne
są do dziś.
Źródło informacji: Dokumentacje geologiczno-inżynierskie pod osiedla Na Stoku,
Świętokrzyskie I-IV etap, Słoneczne Wzgórze, Uroczysko z lat 19721978. Arch.
PG Kielce: materiały własne.
145
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce


1.
2.
3.
4.
146
Hałdy pokopalniane i składowiska przemysłowe
– hałdy pokopalniane z eksploatacji surowców skalnych z Wietrzni czy Kadzielni były
systematycznie zagospodarowywane przy makroniwelacji terenów pokopalnianych
i w drogownictwie,
– hałda składowiska popiołów paleniskowych EC z uwagi na pylenie i odcieki jest
jednym z największych zagrożeń ekologicznych w rejonie; projektowana zamiana
zasilania na gaz przy rozbudowie EC, zmniejszy niekorzystne powiększanie hałdy
i zajmowanie nowych przestrzeni;
– hałda ZPW „Trzuskawica” na zapleczu granic miasta, negatywnie oddziałująca na lasy
państwowe Nadleśnictwa Dyminy - obręb Kielce w postaci spływów zwałowiska
szlamu popłuczkowego; Nadleśnictwo licząc się z dalszą degradacja drzewostanu
wystąpiła do sprawcy z roszczeniami odszkodowawczymi.
Ogółem, w obrębie Kielc i w bezpośrednim sąsiedztwie ich granic występuje
13 składowisk odpadów skalnych, jedno składowisko popiołów i żużli oraz składowisko
odpadów z produkcji farb i lakierów (do 1.01.1996).
Depresjonowanie obszarów
Przykładem zdepresjonowania wielkoobszarowego jest fragment Doliny Białogońskiej,
związany z eksploatacją ujęć komunalnych i studni zakładowej ISKRY (obecnie NSK
ISKRA). Widocznym przykładem skutków zdepresjonowania warstwy wodonośnej był
zanik, ok. 1980 r. Szmaragdowego Jeziorka na Kadzielni, zaburzenia w ujęciu wody
przy Stadionie Budowlanych czy wreszcie mniej znany przypadek „zniknięcia” cieku
Silniczka w rejonie Budopolu, nad którym zbudowano niegdyś most w ciągu
ul. Fabrycznej.
Efektem niekorzystnego zdepresjonowania obszaru strefy ochronnej ujęć w Białogonie
jest „zasysanie” zanieczyszczeń chemicznych, w tym ropopochodnych, z terenów
zlokalizowanych w sąsiedztwie obiektów przemysłowych i rzemieślniczych
(Sprawozdanie nr 1 z 1992 r. i Dokumentacja hydrogeologiczna RE Kielce z 1994 r.).
Przykładem oddziaływania depresjonowania jest ucieczka w głąb podłoża
zanieczyszczonych chemicznie i bakteriologicznie wód Silnicy w ilości ok. 71 dm 3/s w
rejonie ujęć nr III, na wysokości cmentarza w Białogonie.
Nadmierne depresjonowanie podłoża ma także niekorzystny wpływ na przyrodę
ożywioną, a zasadniczy na możliwość powstawania szkód budowlanych, z uwagi na
niekorzystne zmiany parametrów nośności gruntów podłoża.
Nielegalne wywozy gruzu, gruntów i odpadów skalnych w różne miejsca dolin
rzecznych na terenie Kielc powodują zawężanie dolin i tworzenie sztucznych przegród
hydrotechnicznych.
Podsumowanie
Ogniska zanieczyszczeń na obszarze Kielc udokumentowano w trakcie prac w latach
19911994, potwierdzono kolejno w trakcie prowadzenia monitoringu lokalnego; raporty
i sprawozdania z lat 19922002 znajdują się w zasobach archiwalnych WGKiOŚ/UM
Kielce.
Ilość rozpoznanych ognisk zanieczyszczonych i potencjalnych źródeł  przekracza ponad
118, ale świadczy to o rzetelnym rozpoznaniu w wieloleciu. Inne miasta Polski nie mają tak
dokładnego rozpoznania sozologicznego i identyfikacji sprawców.
Najgorsza sytuacja sozologiczna jest udokumentowana w obrębie strefy ochrony pośredniej
ujęcia wody dla Kielc w Białogonie, nie mniej trudna w Dyminach.
Na terenie miasta dokonano rekultywacji wielu obiektów paliwowych użytkowanych przez
CPN OD / obecnie PKN ORLEN: baza paliw, 2 stacje paliwa. Obecnie istnieją warunki do
wydawania decyzji o przeprowadzeniu rekultywacji w kolejności zagrożenia.
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
5. Sporządzony wykaz obszarów o naruszonych standardach jakości środowiska powinien być
systematycznie sprawdzany w trakcie prowadzenia monitoringu lokalnego: obiekty nie
objęte monitoringiem lokalnym powinny być administracyjnie zobligowane do jego
prowadzenia.
6. Ważnym czynnikiem mogącym naruszyć standardy jakości środowiska w warunkach
poważnej awarii lub poważnej awarii przemysłowej jest prawdopodobieństwo wystąpienia
Nadzwyczajnego Zagrożenia Środowiska (NZŚ), ze skutkami dla środowiska gruntowowodnego, powietrza atmosferycznego, klimatu akustycznego, a przede wszystkim dla
zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt.
7. Czynnikami mogącymi wywołać NZŚ są również czynniki klimatyczne o katastroficznych
formach, ruchy tektoniczne i neotektoniczne (tąpnięcia), wielkoprzestrzenne pożary
wywołane wyładowaniami atmosferycznymi, a także współczesny terroryzm w różnych
formach, np. chemiczny czy bakteriologiczny.
3.2.10. Edukacja ekologiczna
3.2.10.1. Wprowadzenie
W okresie ostatnich lat odbyło się wiele konferencji międzynarodowych poświęconych
edukacji ekologicznej, m.in. Konferencja Narodów Zjednoczonych „Człowiek i Środowisko”,
Sztokholm (1972), Międzynarodowa konferencja na temat edukacji środowiskowej w Tbilisi
(1977), Konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro (1992).
Podczas tej ostatniej opracowana została m.in. „Deklaracja z Rio” oraz Agenda 21, w której
wiele miejsca poświęcono edukacji ekologicznej. Poza tym braliśmy udział w konferencji
zorganizowanej przez UNESCO w czerwcu 1995 roku w Atenach na temat „Edukacja
ekologiczna na rzecz zrównoważonego rozwoju”, IV Sesji Komisji Trwałego i Zrównoważonego
Rozwoju ONZ (kwiecień/maj 1996), konferencji w Aarhus (Dania) w czerwcu 1998 r.
Dokumenty wypracowane podczas tych konferencji zawierają zalecenia, które zostały
uwzględnione w zapisach Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej.
W dokumencie „Polityka ekologiczna państwa na lata 20032006 r. z uwzględnieniem
perspektywy na lata 20072010” Rada Ministrów w grudniu 2002 r. podkreśla fundamentalne
znaczenie edukacji ekologicznej w realizacji polityki ekologicznej państwa. Zwraca uwagę na
fakt kształtowania postaw społecznych poprzez działania mające na celu wprowadzenie
problematyki bezpośredniego i pośredniego oddziaływania na środowisko do podstaw
programowych kształcenia wszystkich typów szkół oraz programów szkoleń organizowanych
przez pracodawców, instytucje publiczne i organizacje społeczne (praca ciągła). Działania w tym
zakresie powinny polegać również na realizacji prezentacji o treściach ekologicznych w ramach
oferty programowej środków przekazu oraz instytucji kultury i wypoczynku (praca ciągła).
Skuteczna realizacja tej polityki wymaga jak najszerszego udziału wszystkich zainteresowanych
podmiotów, które odziaływują w sposób bezpośredni lub pośredni na środowisko. Aby udział
społeczeństwa był szeroki i przynosił efekty, należy tworzyć sprzyjające warunki dla praktycznej
realizacji tej potrzeby poprzez dostarczanie odpowiedniej wiedzy i umiejętności pomocnych
w konkretnych działaniach. Podnoszenie stanu świadomości ekologicznej jest warunkiem
zapewniającym naszemu krajowi właściwe miejsce w zjednoczonej Europie. Jej poprawa
powinna nastąpić zarówno wśród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych, zwłaszcza
pracujących i podejmujących istotne dla kraju i społeczeństwa decyzje. Edukacja środowiskowa,
kształtując całościowy obraz relacji pomiędzy człowiekiem i przyrodą, musi szybko
i kompleksowo wkroczyć w sfery kształcenia, doskonalenia i weryfikacji kadry zarządzającej
środowiskiem.
Inspiratorem działań organizacyjnych związanych z edukacją ekologiczną w Kielcach był
Urząd Miasta. Najważniejsze z tych działań to:
147
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
1. I Ogólnopolska Konferencja pn. „Regionalne Strategie Edukacji Ekologicznej”, której
patronowali Ministrowie Ochrony Środowiska i Edukacji Narodowej, a organizatorami byli:
Polski Klub Ekologiczny OŚ, Zarząd Okręgowy Ligi Ochrony Przyrody, Urząd Miasta
i Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Kielcach. Podczas sympozjum omówiono Krajową
Strategię Środowiskową, edukację środowiskową w świetle Agendy 21, zaprezentowano
Świętokrzyski Program Edukacji Ekologicznej powstały w 1995 r., na którym bazują
obecne działania w zakresie edukacji ekologicznej.
2. Podpisanie przez Miasto, w kwietniu 1996 r., porozumienia w sprawie wspólnej realizacji
przedsięwzięć w zakresie edukacji ekologicznej (pierwsi sygnatariusze to Polski Klub
Ekologiczny OŚ, Zarząd Okręgowy Ligi Ochrony Przyrody, Państwowy Instytut
Geologiczny Oddział Świętokrzyski, Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli ówczesny WOM). W wyniku w/w Porozumienia z 1996 r. powstał punkt informacyjnoedukacyjny pn. Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej.
3. Udział w przygotowaniu, dofinansowaniu i przeprowadzeniu w 2003 r., w ramach zadań
własnych Wydziału Gospodarki Nieruchomościami i Środowiska, wiele konkursów i akcji
na rzecz edukacji ekologicznej w tym :
 „Walory przyrodniczo-krajoznawcze Kielc” – odpowiedzialne za realizację Polskie
Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddz. Świętokrzyski),
 „Tablice edukacyjne - Ptaki miasta Kielce” – inwentaryzacja (Radomsko-Kieleckie
Towarzystwo Przyrodnicze),
 „Młodzieżowa Wszechnica Ekologiczna”, „Laboratorium biologiczno-chemiczne,
Edukacja ekologiczna w kształceniu zintegrowanym”, „VIII Przegląd Małych Form
Teatralnych” – Polski Klub Ekologiczny Okręg Świętokrzyski,
 Konkursy: wiedzy, plastyczne, muzyczne i literackie o tematyce przyrodniczej
i ekologicznej, rajdy edukacji ekologicznej, praktyczne formy edukacji środowiskowej
w terenie - warsztaty dla nauczycieli, przygotowanie imprezy w ramach obchodów
„Światowego Dnia Ochrony Środowiska”, „Lekcje Zielonego Myślenia”,
dokumentowanie wydarzeń z zakresu edukacji ekologicznej odbywających się
w ramach działalności ŚCEE – Liga Ochrony Przyrody),
 Organizacja stałej ekspozycji plenerowej muzeum geologicznego jako elementu ścieżki
dydaktycznej Kadzielnia-Wietrznia oraz analiza możliwości i sposobu udostępnienia
turystycznego obiektów przyrody nieożywionej w rejonie Kielc dla potrzeb Centrum
Geoedukacji – Państwowy Instytut Geologiczny,
 Zakupienie książek i czasopism na temat ochrony środowiska, przyrody i ekologii –
Miejska Biblioteka Publiczna,
 XI Konkurs Wiedzy o Regionie Kieleckim „Moja Ziemia" – Kieleckie Centrum
Kultury,
 Plan miasta Kielce z uzupełnionym i uaktualnionym przewodnikiem „Kieleckie zabytki
przyrody” (UM Kielce), wydawnictwa związane z ochroną środowiska, zakupienie
pomocy dydaktycznych, sprzętu, związanych z utrwaleniem i poszerzeniem wiedzy
o środowisku, przyrodzie i ich ochronie oraz nagród w konkursach z zakresu edukacji
ekologicznej, utrzymanie punktu edukacji ekologicznej Świętokrzyskiego Centrum
Edukacji Ekologicznej, zorganizowanie „Obchodów Dnia Ziemi”, „Sprzątanie Świata”,
„Dzień bez samochodu”, konferencji, seminariów, szkolenia z zakresu ochrony
środowiska i przyrody – UM Kielce.
3.2.10.2. Cele edukacji ekologicznej
Główne cele edukacji ekologicznej określa dokument „Przez edukację do zrównoważonego
rozwoju. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej” Warszawa, 1999 r.
Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju realizuje następujące cele:
148
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
1. Kształtowanie pełnej świadomości i budzenie zainteresowania społeczeństwa wzajemnie
powiązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi.
2. Umożliwienie każdemu człowiekowi zdobywania wiadomości i umiejętności niezbędnych
dla poprawy stanu środowiska.
3. Tworzenie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw, wartości przekonań
jednostek, grup i społeczeństw, uwzględniających troskę o jakość środowiska.
Realizacja wymienionych celów wymaga:
 uznania, iż edukacja ekologiczna jest jednym z podstawowych warunków realizacji
Polityki Ekologicznej Państwa,
 wprowadzenia elementów edukacji ekologicznej do wszystkich sfer życia społecznego,
respektując i wykorzystując wartości kulturowe, etyczne i religijne,
 zapewnienia dostępu społeczeństwa do informacji o stanie środowiska przyrodniczego
i edukacji ekologicznej,
 uznania, że edukacja ekologiczna jest podstawowym warunkiem zmiany
konsumpcyjnego modelu społeczeństwa.
Jednym z głównych celów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej jest tworzenie
wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowiących
rozwinięcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących propozycje wnoszone
przez poszczególne podmioty realizujące projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności.
Dokumentem określającym zasady edukacji ekologicznej jest Narodowy Program Edukacji
Ekologicznej Program wykonawczy Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz warunki
jego wdrożenia. Zapewnienie ochrony środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju
jest obowiązkiem Rzeczpospolitej Polskiej zgodnie z zapisami art. 5 Konstytucji RP, uchwalonej
w 1997 roku. Realizacja tego obowiązku możliwa jest przez proces powszechnej edukacji
ekologicznej obejmującej całe społeczeństwo kraju. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej
jest rozwinięciem i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, jest
pierwszym dokumentem z zakresu tej problematyki, określającym podstawowe zadania
edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację oraz źródła finansowania. Dokument ten
jest podstawą do tworzenia systemu edukacji ekologicznej realizującego cele pożądane
społecznie.
3.2.10.3. Formy organizacyjne edukacji ekologicznej, programy edukacji ekologicznej
Wg dokumentu „Przez edukację do zrównoważonego rozwoju. Narodowa Strategia Edukacji
Ekologicznej” Warszawa, 1999 r. można wyróżnić:
 edukację ekologiczną w formalnym systemie kształcenia,
 strukturę pozaszkolną edukacji ekologicznej.
W formalnym systemie kształcenia zgodnie z Narodową Strategią Edukacji Ekologicznej
wyróżnić można:
 wychowanie przedszkolne,
 szkoły podstawowe i ponadpodstawowe,
 szkolnictwo wyższe,
 edukację dorosłych.
1. Wychowanie przedszkolne
Przedszkola są ważnym ogniwem wspierającym rodziców w kształtowaniu osobowości
dziecka. Celem wychowania przedszkolnego w sferze kształtowania świadomości
ekologicznej jest przede wszystkim:
 wyzwalanie chęci oraz kreowanie umiejętności obserwowania środowiska naturalnego,
149
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 kształtowanie wrażliwości zarówno na piękno jak i na szkody w środowisku,
 uczenie szacunku dla innych istot,
 oddziaływanie na styl życia i świadomość ekologiczną rodziców,
 kształtowanie nawyków i zachowań proekologicznych w życiu codziennym.
Powyższe cele były realizowane na podstawie opracowanego w 1995 r Świętokrzyskiego
Programu Edukacji Ekologicznej (ŚPEE) – kluczowego dokumentu rozpoczynającego
wspólną (miasta z organizacjami pozarządowymi, nauczycielami i pracownikami
naukowymi) realizację działań z zakresu edukacji ekologicznej.
Nadrzędny celem ŚPEE było podniesienie świadomości ekologicznej przez edukację
z zakresu ekologii i ochrony środowiska. Cel ten osiągano poprzez poznanie najbliższego
otoczenia (środowiska przyrodniczego), uświadomienie swego miejsca w przyrodzie,
rozwijanie dążności do kontaktów z przyrodą, kształtowanie nawyków racjonalnego
korzystania z dóbr przyrody.
Program Edukacji Ekologicznej dla dzieci w wieku przedszkolnym (str. 317), opracowany
został przez grono nauczycieli praktyków wspomaganych przez pracowników
Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego, Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa UM,
Wydziału Edukacji i Kultury UM, pracowników naukowych Instytutu Biologii i Chemii
WSP oraz przedstawicieli Polskiego Klubu Ekologicznego.
Przekazywana wiedza wskazywała na istniejące zagrożenia dla zdrowia oraz nabycie
umiejętności jego ochrony. Powinna także kształtować właściwe postawy drugiego
człowieka wobec przyrody.
Wymieniony „Program (…)” objął następujące cykle tematyczne:
 przyroda ożywiona i nieożywiona (Moje otoczenie, Zwierzęta i ich zwyczaje, Świat
roślin),
 ty i twoje zdrowie („Nie ma jak u mamy”, „Moje ciało” „W zdrowym ciele zdrowy duch”,
„Lubię wypoczywać”),
 ochrona najbliższego środowiska („Czystość naszego osiedla”, „Hałas i jego skutki”,
„Zieleń i zwierzęta w naszym otoczeniu”, „Oszczędzanie zasobów materialnych
człowieka”),
 uczestnictwo w kulturze ekologicznej (Znaczenie i ochrona powietrza, Walka z hałasem,
Znaczenie i ochrona wody, Znaczenie i ochrona roślin, Znaczenie i ochrona zwierząt,
Racjonalne korzystanie z zasobów przyrodniczych, Ekologia człowieka).
Wymienione zamierzone cele osiągano poprzez:
 bezpośredni kontakt z przyrodą (wycieczki, spacery, rajdy),
 praktyczne działania (rysunek, plakat, zielniki),
 gry, zabawy, konkursy, akcje,
Inną formą edukacji ekologicznej w przedszkolach było tworzenie kącików ekoedukacji.
Poza działalnością związana z systematyczną edukacją przedszkolną Program Edukacji
Ekologicznej dla dzieci w wieku przedszkolnym realizował m.in.:
 Urząd Miasta zorganizował m.in. w zakresie edukacji ekologicznej, konkurs „Nadchodzi
zima zwierzęta oczekują twojej pomocy", konkurs „Zrób coś dla Ziemi u siebie”, konkurs
na plan urządzenia terenów zieleni,
 Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej  konkurs ”Zimowe spotkania
z przyrodą”, konkurs piosenki ”Bliżej przyrody przez piosenkę”, konkurs plastyczny –
„Przyroda dla mnie ja dla przyrody”, „Między-przedszkolny przegląd małych form
teatralnych”, wiosenny rajd edukacji ekologicznej dla przedszkolaków „Wiosna w lesie”,
jesienny rajd edukacji ekologicznej, dla przedszkoli  „Z przyrodą za pan brat”.
 Liga Ochrony Przyrody poprzez organizację konkursów plastycznych „Barwy wiosny”,
Mój park”, plastycznotechnicznych „Przedszkolak przyjacielem ziemi”, akcji
odzyskiwania surowców wtórnych „Szukaj zysku w odzysku”, wiosenny rajd edukacji
ekologicznej - „Poznajemy las i jego życie"
150
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce

Ośrodek Młodzieżowy Zameczek w Kielcach festiwal piosenki ekologicznej  „Zielono mi".
2. Szkoły podstawowe i ponadpodstawowe
Proces reformowania systemu szkolnictwa stworzył możliwość nadania edukacji
ekologicznej należnej jej rangi w działalności dydaktyczno-wychowawczej każdej szkoły.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 15.02.1999 r., (Dz.U. Nr 14/99,
poz. 129), w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego określa podstawowe
zadania w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i pracy wychowawczej.
Rozporządzenie zakłada, iż począwszy od drugiego etapu edukacyjnego wprowadza się,
obok przedmiotów i bloków przedmiotowych, ścieżki edukacyjne o charakterze
wychowawczodydaktycznym. Dyrektor szkoły odpowiedzialny jest za uwzględnienie
problematyki ścieżek edukacyjnych w szkolnym programie nauczania. Za realizację ścieżek
edukacyjnych odpowiedzialni są nauczyciele wszystkich przedmiotów, którzy do
programów przedmiotowych włączają odpowiednio treści danej ścieżki.
W podstawach programowych problematyka ekologiczna w różnym zakresie pojawia się
w wielu przedmiotach i blokach przedmiotowych  zarówno w sformułowanych tam celach
edukacyjnych, jak i zadaniach szkoły, treściach kształcenia i oczekiwanych osiągnięciach
uczniów.
Podstawowym zadaniem całej społeczności szkolnej  dyrekcji, nauczycieli, uczniów i ich
rodziców winno stać się wykorzystanie możliwości zawartych w podstawach
programowych, w celu wyzwolenia i utrwalenia u uczniów potrzeby życia zgodnego
z ideami zrównoważo-nego rozwoju. Można to osiągnąć m. in. przez:
 kształtowanie człowieka świadomego swej jedności ze środowiskiem przyrodniczym
i społecznokulturowym,
 rozwijanie umiejętności obserwowania środowiska oraz gromadzenia o nim informacji,
 poznanie praw i współzależności rządzących przyrodą, a także zachodzących pomiędzy
przyrodą a człowiekiem,
 kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zgodnie z posiadaną wiedzą
i przyswojonym systemem wartości,
 pobudzanie wrażliwości na piękno przyrody i ład przestrzenny,
 kształtowanie postawy szacunku dla życia i zdrowia, zarówno własnego, jak i wszystkich
innych istot,
 prowadzenie aktywnych form edukacji w terenie, np. „zielone szkoły”, zajęcia w terenie,
wycieczki przyrodnicze,
 współpracę między nauczycielami w tworzeniu klimatu sprzyjającego realizacji
podstawowych celów edukacji ekologicznej.
Szkoła powinna:
 inicjować i korzystać z kontaktów z władzami samorządowymi oraz innymi
reprezentantami społeczności lokalnej, szkołami wyższymi, terenowymi ośrodkami
edukacji ekologicznej i innymi instytucjami oraz organizacjami,
 inicjować oraz uczestniczyć w krajowych i międzynarodowych programach edukacji
ekologicznej,
 stale podejmować i rozszerzać zakres praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska
w szkole i jej otoczeniu,
 eksponować pozytywną rolę dzieci w edukacji ekologicznej dorosłych,
 prowadzić edukację ekologiczną w terenie.
Realizacja ww. celów i obowiązków szkoły została przedstawiona we wspomnianym już
Świętokrzyskim Programie Edukacji Ekologicznej (str. 1830). Program ten obejmuje
edukację ekologiczną na różnych poziomach kształcenia:
 w okresie nauczania początkowego,
 młodzież szkół podstawowych,
151
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 młodzież szkół ponadpodstawowych.
Świętokrzyski Program Edukacji Ekologicznej realizowany jest poprzez:
 realizację autorskich programów w klasach ekologicznych,
 działalność szkolnych kół ekologicznych,
 program szkolno-edukacyjny „Poznaj środowisko w którym żyjesz”. „Warsztaty
chemiczne i biologiczne”  dla młodzieży szkół średnich,
 tworzenie kącików ekoedukacji w przedszkolach i szkołach podstawowych,
 „Młodzieżową Wszechnicę Ekologiczną” dla młodzieży szkół podstawowych,
 „Zielone szkoły”.
 wdrażanie programu selektywnej zbiórki odpadów.
 przygotowywanie programu kompostowania bioodpadów w wybranych jednostkach
oświatowych,
 wydawanie Świętokrzyskiego Informatora Ekologicznego mającego pełnić role swoistej
pomocy dydaktycznej,
 tworzenie w wybranych punktach miasta pilotażowego systemu selekcji odpadów,
 konkursy np. „Zrób coś dla Ziemi u siebie”  konkurs propagujący działanie
proekologiczne społeczeństwa, olimpiady i konkursy przedmiotowe, cykliczne imprezy
o tematyce ekologicznej,
 obchody Dni Ziemi, Dnia Ochrony Środowiska, Sprzątanie Świata,
 popularyzacja wiedzy ekologicznej poprzez organizowanie cyklu wykładów Wszechnicy
Ekologicznej (np. „Gospodarka odpadami”),
 propagowanie postaw „Zielonego Konsumeryzmu” wśród mieszkańców Regionu
Świętokrzyskiego,
 propagowanie zdrowego stylu życia np. ścieżek rowerowych.
Efektywność tych działań byłaby większa gdyby istniała możliwość ich realizacji
w wybranym do tego celu ośrodku poza miastem. Skoncentrowanie tych działań w jednym
miejscu zapewniłoby przeprowadzenie zajęć terenowych, promocję alternatywnych źródeł
energii, samodzielne wykonywanie prac doświadczalnych, promocję ogrodowej małej
architektury, ekologicznego budownictwa ekologicznego krajobrazu.
Dla tej grupy społeczeństwa przykładowo w 2002 i 2003 r. Urząd Miasta, szkoły
i organizacje pozarządowe organizowały różnego typu imprezy:
 Urząd Miasta – konkurs „Nadchodzi zima zwierzęta oczekują twojej pomocy”, akcja
„Sprzątanie Świata”, konkurs „Zrób coś dla Ziemi u siebie”, konkurs na „Plan urządzenia
terenów zieleni”, „Obchody Dnia Ziemi”, rajd rowerowy, piknik, konkursy, seminaria pod
nazwą „Dzień bez samochodu”; realizacja programu „Lokalna Agenda 21 Osiedle
Uroczysko w zakresie uciążliwości hałasu i jego negatywnego wpływu”, koncert „Dzieci
Dzieciom” (wspólnie ze S.P. nr 9 i WDK), rajd i piknik „Przesiądź się na rower”
(wspólnie z LOP),
 Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych – akcja „Obchody IX
Światowego Dnia Ziemi”, akcja „Obchody Dni Lasów i Zadrzewień”, akcja „Sprzątanie
Świata Polska 2002”, konkurs plastyczny „Moje spotkania z przyrodą” – „Obchody Dni
Ochrony Przyrody”, prelekcje i quizy, wspólnie z m.in. z Kuratorium Oświaty w Kielcach
i Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli. XII Konkurs „Ekologia my
i region, w którym żyjemy”.
 Ośrodek Edukacyjny Świętokrzyskiego Parku Narodowego w Bodzentynie zorganizował
wspólnie z Przedszkolem Samorządowym nr 4 międzyszkolny konkurs plastyczny
„Zimowe pogotowie dla leśnych mieszkańców”
 Związek gmin rolniczych i ekologicznych „Ekorol” – konkurs „Ratuj przyrodę bo
zginiesz razem z nią”,
152
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 Kieleckie Centrum Kultury wspólnie Redakcją „Słowa Ludu”, WFOŚiGW, GFOŚiGW,
Miejskim Inspektoratem Ochrony Środowiska, ZO LOP Kielce, Kuratorium Oświaty
w Kielcach i UM Kielce – X i XI konkurs wiedzy o regionie Kieleckim – „Moja Ziemia”.
 Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej – „Prelekcja Zielonego myślenia”,
konkurs „Lekcje Zielonego Myślenia”, konkurs „Zimowe spotkania z przyrodą”,
wiosenny rajd edukacji ekologicznej dla klas IIV „Szlakiem kieleckich rezerwatów”
 Polski Klub Ekologiczny Okręg Świętokrzyski zorganizował na terenie ŚCEE warsztaty „Laboratorium biologiczno-chemiczne”, „Młodzieżowa Wszechnica Ekologiczna”,
 Liga Ochrony Przyrody Zarząd Okręgu – konkurs „Mój Las”, IX Wojewódzki Konkurs
Ornitologiczny, festiwal piosenki ekologicznej – „Zielono mi”, sejmik młodzieżowy
:Środowisko w moim otoczeniu”, obchody „Dnia Ziemi”, konkurs plastyczny – „Przyroda
Twój Przyjaciel”, konkurs „Najlepiej pracuje SK LOP” – przegląd kronik, Rajd Edukacji
ekologicznej dla nauczycieli – „Mój peryskop w środowisko”, akcja, „Obchody Dni
Przyrody”, wspólnie z akademią Świętokrzyską - konkurs „Przyroda moja miłość”, Akcja
– „Odzyskujemy surowce wtórne  aluminium, makulaturę, „XVII Olimpiada Wiedzy
Ekologicznej”,
 Szkoła Podstawowa nr 5 - I Międzyszkolny konkurs Ekologiczny „Góry Świętokrzyskie
naszym domem”, Szkolny konkurs ekologiczno-krajoznawczy,
 Szkoła Podstawowa nr 9 i PKE Okręg Świętokrzyski – VII i VIII konkurs „Przegląd
Małych Form Teatralnych”
 Szkoła Podstawowa nr 16 – szkolny konkurs zbiórki surowców wtórnych, konkurs na
najciekawszy scenariusz ekologiczny, Obchody „Dnia Ziemi”,
 Szkoła Podstawowa nr 18 – zbiórka makulatury aluminium, zużytych tonerów, baterii,
konkurs „Nasza Ziemia nasze jutro”, przedstawienie ekologiczne „Ratujmy przyrodę”,
wieczornica „Ja i przyroda”, „Obchody Dni Ziemi”, kompozycja wielkanocna, konkurs
wiedzy o polskich parkach narodowych, konkurs „Suchy bukiet”, konkurs „Mój
świąteczny stroik ekologiczny”,
 Szkoła Podstawowa nr 34 „Szukaj zysku w odzysku”, informator „Moje osiedle”,
„Obchody Dni Ziemi”.
 Gimnazjum nr 3 - „Ziemia – zielona wyspa”
 Gimnazjum nr 12 Obchody „Dnia Ziemi”
 II LO im. J. Śniadeckiego – wycieczka „Poznanie zagrożeń środowiska na przykładzie
wybranych ekosystemów”,
 V LO im. J. Słowackiego wspólnie z LOP w Kielcach – olimpiada ekologiczna, obchody
„Dnia Ziemi”, obchody „Światowego Dnia Ochrony Środowiska”,
 Zespół Szkól Mechaniczno-Ekonomicznych wspólnie z WDK i UM - sesja „CzłowiekMotoryzacja-Ekologia” VII i VIII edycja
 Zespół Szkól Informatycznych szkolny turniej wiedzy ekologicznej „Z ekologią na ty”,
gra dydaktyczna „Połowy na Bałtyku”.
 Związek Harcerstwa Polskiego w roku 2001 zorganizował następujące zadania z zakresu
ochrony środowiska: rajd harcerski „ISKIERKA", rajd harcerski „BASTION”, rajd
harcerski „CIEKOCKI" oraz około 50 mniejszych rajdów, sprzątanie terenu wokół
zalewu, wykonywanie badań czystości wody. Organizowane były „Zielone patrole”,
celem, których było utrzymywanie w czystości szlaków turystycznych oraz terenów
leśnych. Hufiec uczestniczył w Dniach Ziemi, sprzątając tereny zielone i las na kieleckim
Stadionie. W trakcie „Zielonej Gry”. Harcerze zapoznali się z metodą sadzenia drzew,
opracowywali ścieżki ekologiczne, zachęcali swoich sąsiadów do segregowania śmieci,
badali wodę, robili ograniczenia zużycia wody w swoich domach.
W ramach porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 r. Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia
Nauczycieli podjęło się:
 udziału w tworzeniu ekologicznych programów edukacyjnych,
153
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
udziału w doskonaleniu i samokształceniu nauczycieli w zakresie edukacji środowiskowej,
współdziałania w organizacji konkursów o tematyce środowiskowej,
popularyzacji wiedzy ekologicznej wśród nauczycieli, dzieci i młodzieży szkolnej,
popularyzacji lokalnych zamierzeń i dokonań edukacji środowiskowej na łamach
„Inspiracji" dwumiesięcznika Świętokrzyskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli.
Należy nadmienić, iż Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli przystąpiło do
porozumienia z kwietnia 1996 r. - pierwszego porozumienia, jakie było podpisane w celu
wspólnej realizacji przedsięwzięć w zakresie edukacji ekologicznej.




3. Szkolnictwo wyższe
Edukacja środowiskowa w szkołach wyższych polega na:
 kształceniu mającym na celu wprowadzenie w problematykę środowiskową przyszłych
absolwentów wszystkich szkół wyższych; zakres tego kształcenia, jego formy
i obligatoryjność należy traktować w sposób zróżnicowany;
 przygotowywaniu specjalistów do pracy zawodowej w zakresie ochrony środowiska;
 organizowaniu studiów podyplomowych uzupełniających wiedzę w zakresie ochrony
środowiska;
 kształceniu na poziomie wyższym na studiach bezzawodowych, uniwersalnych  tzw.
europejskich;
 prowadzeniu nieformalnej edukacji ekologicznej przez organizowanie otwartych
uniwersytetów i wykładów.
Dla realizacji powyższych celów niezbędne są następujące działania:
 edukacja środowiskowa w szkołach wyższych powinna przekazywać podstawową wiedzę
z zakresu nauk przyrodniczych, ekonomiczno-technicznych i humanistycznych oraz
kształtować postawy przyjazne środowisku;
 program badawczy w szkołach wyższych powinien obejmować problematykę dydaktyki
nauczania zagadnień ochrony środowiska;
 uczelnie powinny być miejscem organizacji studiów podyplomowych i kursów dla
nauczycieli, pracowników administracji, dziennikarzy, a także dla innych osób
odpowiedzialnych i zainteresowanych problematyką środowiskową;
 uczelnie powinny wydawać oraz promować podręczniki i skrypty traktujące szeroko
o problematyce ochrony środowiska z eksponowaniem rozwoju postrzeganego
w kategoriach społecznych, ekonomicznych i kulturowych;
 niekwestionowanym obowiązkiem uczelni, a także innych instytucji naukowych powinna
być popularyzacja wiedzy środowiskowej;
 szkoły wyższe winny współpracować, a także obejmować opieką wszelkie organizacje,
ośrodki i ruchy ekologiczne, znajdujące się w kręgu ich oddziaływania;
 edukacja ekologiczna prowadzona jest w Politechnice Świętokrzyskiej i Akademii
Świętokrzyskiej. Przystąpiły one do porozumienia w roku 1999 r., zaś w ramach
porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 r. pomiędzy Miastem Kielce a Polskim Klubem
Ekologicznym, Zarządem Okręgowym Ligi Ochrony Przyrody, Państwowym Instytutem
Geologicznym Oddział Świętokrzyski, Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia
Nauczycieli, Akademią Świętokrzyską im J. Kochanowskiego, Politechniką
Świętokrzyską, Związkiem Harcerstwa Polskiego Komendą Hufca Kielce Miasto
i Towarzystwem Urbanistów Polskich Zarząd Główny.
Politechnika Świętokrzyska podjęła się realizacji działań prowadzących do:
 popularyzacji w ramach konsultacji i doradztwa upowszechniania w Kielcach technologii
i urządzeń uznawanych za wiodące w ochronie środowiska,
 włączenia lokalnych zagadnień środowiskowych do programu opracowań na poziomie
licencjatu i prac inżynierskich.
W ostatnich latach podjęła m. in. szereg działań dotyczących:
154
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 organizacji konkursu na najlepszą pracę dyplomową na kierunku Inżynieria Środowiska,
 promowania rozwiązywania problemów ochrony środowiska z obszaru miasta,
 wspierania aktywności edukacyjnej Europejskiego Instytutu Kształcenia Podyplomowego
przy Politechnice Świętokrzyskiej poprzez uruchomienie kursu w kierunku nabywania
uprawnień ekoaudytorów środowiska,
 podnoszenia
świadomości
ekologicznej
wszystkich
studentów
Politechniki
Świętokrzyskiej poprzez wdrażanie programu dydaktyczno-proekologicznego na
wszystkich wydziałach Politechniki.
Akademia Świętokrzyska podejmuje się realizacji działań prowadzących do:
 koordynacji działań w zakresie ochrony przyrody ożywionej w regionie świętokrzyskim,
 organizacji systemu edukacji ekologicznej (seminaria, konferencje, warsztaty
problemowe) niezbędnej do kreowania zrównoważonego rozwoju przez samorząd
terytorialny,
 prezentacji problemów ekologii, ochrony przyrody i ochrony środowiska w regionie
świętokrzyskim,
 włączenia badań stanu środowiska przyrodniczego miasta i regionu do programu
opracowań na poziomie licencjatu i prac magisterskich,
 prowadzenia i koordynacji badań środowiska przyrodniczego, będących podstawą dla
działań inwestycyjnych, planowania przestrzennego oraz dających możliwość ubiegania
się o środki pomocowe.
4. Edukacja dorosłych
Edukacja ekologiczna dorosłych na terenie miasta Kielc sprowadzała się do niewielu
przedsięwzięć organizowanych na terenie miasta, w których udział ludzi dorosłych był mały.
W latach 20022003 najwięcej imprez zorganizowano dla nauczycieli. Do imprez takiego
typu należą organizowane przez:
 Ligę Ochrony Przyrody – Warsztaty ekologiczne dla nauczycieli „Poznajemy Parki
Narodowe Polski”, wycieczka szkoleniowa „Poznajemy Parki Narodowe Polski”,
 Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej – warsztaty „Interaktywne metody
nauczania ekologii w przedszkolu”, Prelekcja „Lekcje Zielonego Myślenia”.
 Polski Klub Ekologiczny – warsztaty „Interaktywne metody nauczania przyrody i ochrony
środowiska „EKOLOGIK”, „Zielony pakiet”,
Dla pozostałych mieszkańców miasta zorganizowano następujące imprezy:
 Urząd Miasta – konkurs na plan urządzenia zieleni, rajd rowerowy, konkursy, seminaria
i piknik pod nazwą „Dzień bez samochodu”, plebiscyt „Złota miotła”,
 Kieleckie Towarzystwo Naukowe – seminarium „Monitoring środowiska przyrodniczego
- koncepcja, metody, wyniki, edukacja”
 Ligę Ochrony Przyrody – możliwość korzystania z literatury fachowej:  wydawnictwa
„Aura”, „Przyroda Polska”, „Historia Lasów Kielecczyzny”, „Ogólna i regionalna
ochrona przyrody”, „Biuletyn z Krainy Świętokrzyskiej i Ponidzia”,
 Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych – wystawy stałe
„Krajobrazy Gór Świętokrzyskich i Ponidzia”, „Zespół Parków Krajobrazowych Gór
Świętokrzyskich”, „Ekspozycja przyrodniczogeologiczna”, emisja filmów o parkach
krajobrazowych i rezerwatach przyrody terenu Zespołu Parków Krajobrazowych Gór
Świętokrzyskich i Parków Krajobrazowych Ponidzia, wydawnictwa ŻŚiNPK- foldery,
plakaty, informatory o parkach, rezerwatach, faunie oraz ścieżkach dydaktycznych.
155
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
5. Edukacja ekologiczna w organach administracji rządowej i samorządowej
Zadaniem wojewódzkich instytucji działających na rzecz ochrony środowiska jest
podnoszenie świadomości ekologicznej przez (Program ochrony środowiska dla
województwa świętokrzyskiego Kielce 2003):
 gromadzenie, opracowywanie i przekazywanie informacji o stanie środowiska;
 prowadzenie szkoleń zawodowych w zakresie prawa, zarządzania, technik ochrony
środowiska, zagospodarowania przestrzennego, źródeł finansowania ochrony środowiska;
 działalność wydawniczą oraz produkcję filmów i innych materiałów posiadających walory
edukacyjne;
 organizowanie kampanii informacyjno-edukacyjnych.
Województwo Świętokrzyskie realizując zadania zawarte NSEE od lat włącza się aktywnie
w propagowanie podnoszenia świadomości ekologicznej, przy czym:
 WIOŚ monitoruje stan środowiska i wydaje coroczny raport,
 Urząd Marszałkowski koordynuje działania w zakresie programów edukacji ekologicznej
o zasięgu lokalnym, powiatowym, wojewódzkim i ogólnopolskim oraz wydaje corocznie
opracowanie pt. „Edukacja ekologiczna w województwie świętokrzyskim”,
 tematyką ekologii zajmują się szkoły podstawowe, ponadpodstawowe oraz samorządy
lokalne, liczne organizacje pozarządowe, dyrekcje parku narodowego i parków
krajobrazowych, domy kultury, uczelnie wyższe,
 organizuje się szereg konkursów, akcji, festynów, happeningów, apeli,
 do najpopularniejszych olimpiad organizowanych na terenie województwa należą
Olimpiada Ochrony Środowiska „Myśleć globalnie, działać lokalnie”, Olimpiada Wiedzy
Ekologicznej;
 LOP i ZŚiNPK są organizatorami licznych konkursów takich jak Ogólnopolski Konkurs
Literacki „Przyroda moja miłość” (LOP), „Ekologia my i region, w którym żyjemy”
(ZŚiNPK), organizują one liczne rajdy edukacyjne dla szkół i przedszkoli, warsztaty
ekologiczne dla nauczycieli oraz prowadzą działalność wydawniczą. Są organizatorami
takich akcji jak Obchody „Dnia Ziemi”, Obchody „Dni Przyrody”, „Sprzątanie Świata”.
 Związek Gmin Rolniczych i Ekologicznych „Ekorol” organizuje konkursy „Ratuj
przyrodę bo zginiesz razem z nią” i „Konkurs wiedzy o rolnictwie ekologicznym
i ochronie środowiska”,
 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wydał na realizacje
projektów z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2002 kwotę 352752 zł oraz
dofinansował olimpiady, konkursy, rajdy, realizacje, filmów i audycji radiowych,
szkolenia i publikacje,
 Marszałek Województwa z inicjatywy Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego przy
współpracy z WFOŚiGW organizuje konkurs „Na najbardziej ekologiczną gminę
województwa świętokrzyskiego”.
 Ważną rolę w edukacji ekologicznej odgrywa rolnictwo ekologiczne.
Decyzje podejmowane na szczeblu lokalnym oddziaływują bezpośrednio na środowisko
człowieka w miejscu jego zamieszkania. Umacnianie samorządności związane jest m.in.
z odpowiedzialnością samorządu terytorialnego za sprawy ochrony środowiska i edukacji
środowiskowej. Na samorządach spoczywa również obowiązek określania celów i form tej
edukacji, uwzględniających specyfikę regionu, lokalną tożsamość i tradycję kulturową.
Organy samorządowe powinny:
 współdziałać, przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji
ekologicznej, wynikających z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz lokalnej
Agendy 21 z organizacjami, instytucjami, Kościołami i Związkami Wyznaniowymi,
zakładami pracy, przedstawicielami społeczności lokalnych;
156
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 utrzymywać ścisłą współpracę ze szkołami, zapewniając im warunki do prowadzenia
edukacji ekologicznej;
 zapewnić społeczeństwu dostęp do niezbędnych informacji przydatnych w procesie
podejmowania decyzji dotyczących zarządzania środowiskiem.
W tym zakresie samorząd podjął działania zmierzające do podpisania w dniu 17 stycznia
2001 r. porozumienia pomiędzy Miastem Kielce reprezentowanym przez ówczesnych
wiceprezydentów Zdzisława Chrobota i Alojzego Soburę, a Polskim Klubem Ekologicznym,
Zarządem Okręgowym Ligi Ochrony Przyrody, Państwowym Instytutem Geologicznym
Oddział Świętokrzyski, Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Akademią
Świętokrzyską im J. Kochanowskiego, Politechniką Świętokrzyską, Związkiem Harcerstwa
Polskiego Komendą Hufca Kielce Miasto i Towarzystwem Urbanistów Polskich Zarząd
Główny zostało zawarte porozumienie w sprawie wspólnej realizacji edukacji ekologicznej
dzieci i dorosłych polegającej na:
 podnoszeniu świadomości ekologicznej, wykorzystywaniu wiedzy zdobytej w praktyce,
 kształtowaniu nawyków racjonalnego korzystania z dóbr przyrody i ochrony zasobów
środowiska przyrodniczo kulturowego,
 upowszechnianiu znajomości obowiązującego prawa dotyczącego ochrony środowiska,
 kształtowaniu właściwych postaw wobec drugiego człowieka i wobec przyrody,
 prowadzeniu zajęć o charakterze popularyzatorskim, praktycznym i doświadczalnym
w zakresie edukacji ekologicznej.
Działalność na rzecz edukacji ekologicznej wyrażać się będzie poprzez:
 prowadzenie programów edukacyjnych przeznaczonych dla różnych grup wiekowych,
 organizację konkursów o tematyce przyrodniczej i środowiskowej,
 współdziałanie w zakresie organizacji i propagowania akcji o zasięgu światowym, takich
jak np. Dni Ziemi, Światowy Dzień Ochrony Środowiska, Dzień bez samochodu,
Sprzątanie Świata itp.,
 popularyzację wiedzy ekologicznej w różnych grupach wiekowych (wycieczki
dydaktyczne, rajdy edukacyjne, prelekcje, odczyty, warsztaty, seminaria i konferencje
naukowe),
 wydawanie materiałów informacyjno-szkoleniowych promujących wiedzę o środowisku
i zasadach rozwoju zrównoważonego oraz walory przyrodnicze województwa
świętokrzyskiego,
 udzielanie pomocy nauczycielom w zakresie metodyki nauczania ekologii i ochrony
środowiska,
 prowadzenie badań i monitoring stanu środowiska.
Powyższe przedsięwzięcia realizowane będą w oparciu o przedkładane przez Sygnatariuszy
Porozumienia i uzgodnione z Miastem programy dostosowane do specyfiki ich działania
podstawowego i możliwości.
Miasto Kielce będzie wspierać działania poprzez:
 wspomaganie realizacji edukacji ekologicznej,
 finansowanie ze środków Miasta wynajmu lokalu - siedziby Świętokrzyskiego Centrum
Edukacji Ekologicznej (czynsz, centralne ogrzewanie, energia elektryczna),
 wyposażenie ŚCEE w środki i materiały służące edukacji ekologicznej w miarę posiadanych na ten cel środków,
 finansowanie przedsięwzięć będących przedmiotem Porozumienia w miarę posiadanych
na ten cel środków, przy czym wspierać działań określone w tym Porozumieniu realizowane będzie w oparciu o odrębne umowy po przedłożeniu wniosków zawierających
szczegółowy opis przedsięwzięcia, jego cel i sposób finansowania.
W latach 20022003 Urząd Miasta zorganizował m.in.:
157
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 w zakresie wychowania przedszkolnego m.in. konkurs „Nadchodzi zima, zwierzęta
oczekują twojej pomocy", konkurs „Zrób coś dla Ziemi u siebie”, plan urządzania terenów
zieleni,
 w zakresie szkół podstawowych i ponad podstawowych – konkurs „Nadchodzi zima
zwierzęta oczekują pomocy”, akcja „Sprzątanie Świata”, konkurs „Zrób coś dla Ziemi
u siebie”,, konkurs na plan urządzania terenów zieleni, konkurs Obchody „Dnia Ziemi”,
koncert „Dzieci Dzieciom” (wspólnie ze S.P. nr 9 i WDK).
 w zakresie edukacji ekologicznej dorosłych – konkurs na plan urządzenia zieleni, konkurs
„Dzień bez samochodu”, plebiscyt „Złota miotła”,
 edukacji ekologicznej w rodzinie: - Obchody „Dnia Ziemi”, konkurs „Zrób coś dla Ziemi
u siebie”, plebiscyt „Złota miotła”, wycieczki edukacyjne po Kielcach i okolicy.
6. Rola organizacji pozarządowych w podnoszeniu świadomości ekologicznej
społeczeństwa
Organizacje społeczne, w tym te działające na rzecz ochrony środowiska, mają
zróżnicowany zakres i formy działania, a także różnorodne powiązania ze sferą polityki,
ekonomii i kultury. Działania pozarządowych organizacji ekologicznych polegają
najczęściej na:
 kształtowaniu świadomości ekologicznej osób zaangażowanych w działania społeczne,
 przybliżaniu społeczeństwu istoty i znaczenia problemów ekologicznych,
 wpływie na osoby i instytucje odpowiedzialne za podejmowanie decyzji dotyczących
zarządzania środowiskiem,
 propagowaniu humanistycznego i kulturowego wzorca ekologii.
Dla pogłębienia roli i znaczenia tych organizacji w sferze edukacji ekologicznej należy
dążyć, aby:
– programy edukacji ekologicznej organizacji społecznych współrealizujących Narodowy
Program Edukacji Ekologicznej uwzględniały bieżące potrzeby społeczności lokalnej
i wpływały na integrację działań środowiskowych,
– jednym z priorytetowych zadań społecznych organizacji ekologicznych było
pozyskiwanie, gromadzenie i udostępnianie rzetelnych informacji niezbędnych do
podnoszenia świadomości i aktywnego działania na rzecz środowiska,
– wzrastającą rolę w dziele edukacji ekologicznej zajmowały formalne i nieformalne
grupy lokalne, wspierające przestrzenny ład, tożsamość kulturową i jej spuściznę,
prezentujące rozwiązania oryginalne, specyficzne dla danego regionu, zgodne
z zasadami ekorozwoju.
W dniu 17 stycznia 2001 r. pomiędzy Miastem Kielce, a organizacjami pozarządowymi
zostało zawarte porozumienie w sprawie wspólnej realizacji edukacji ekologicznej dzieci
i dorosłych.
Sygnatariusze porozumienia – organizacje społeczne zobowiązały się do:
 Liga Ochrony Przyrody:
– organizacji konkursów o tematyce przyrodniczej i środowiskowej,
– popularyzacji wiedzy ekologicznej poprzez prelekcje, zabawy, rajdy i wycieczki
dydaktyczne;
 Polski Klub Ekologiczny:
– prowadzenia warsztatów biologiczno-chemicznych, młodzieżowej wszechnicy
ekologicznej,
– prowadzenia interaktywnego nauczania ekologii i ochrony środowiska,
– prowadzenia programów edukacyjnych dla różnych grup wiekowych,
– inicjatyw edukacyjnych na rzecz dorosłych;
 Związek Harcerstwa Polskiego:
– przygotowania i realizacji konkursów o tematyce środowiskowej,
158
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
– tworzenia programów wychowawczo - edukacyjnych promujących zmianę stylu życia
w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju,
– przygotowania i realizacji programów działań w oparciu o zasady Agendy 21,
– czynnego udziału w działaniach organizowanych przez Miasto w ramach Obchodów
„Dnia Ziemi”, Akcji „Sprzątanie Świata” itp.,
– organizowania szkoleń harcerzy w zakresie ochrony przyrody i środowiska;
 Towarzystwo Urbanistów Polskich Oddział Kielecki:
– upowszechniania zasady zrównoważonego rozwoju w projektowaniu i planowaniu
przestrzennym,
– przygotowywania programów edukacyjnych dla młodzieży i dorosłych propagujących
zagadnienia ekologiczne w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego Kielc oraz w projektowaniu systemów komunikacyjnych miasta,
– organizacji seminariów i konferencji dla specjalistów różnych branż uczestniczących
w projektowaniu i planowaniu przestrzennym w celu upowszechnienia wiedzy
o środowisku, przepisach ochrony środowiska i procesie dostosowywania się do
wymogów Unii Europejskiej w planowaniu przestrzennym;
 Liga Ochrony Przyrody i Polski Klub Ekologiczny:
– prowadzenia, przy ul. Zamkowej 3 w Kielcach, punktu informacyjno-edukacyjnego 
Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej.
– zapewnienia bieżącej obsługi ŚCEE oraz realizację zadań polegających na udzielaniu
informacji i porad dotyczących środowiska, prawa ochrony przyrody i środowiska,
w tym prawa lokalnego itp. jednostkom oświatowym i wychowawczo-opiekuńczym,
młodzieży, zainteresowanym mieszkańcom oraz innym organizacjom społecznym
i pozarządowym, a ponadto udostępnią salę dydaktyczną dla prowadzenia spotkań,
warsztatów i zajęć szkolnych,
przy czym
– właściwe użytkowanie sali dydaktycznej, sprzętu, wyposażenia i pomieszczeń
przynależnych oraz utrzymanie czystości i porządku na terenie Centrum należy do
organizacji pozarządowych korzystających z pomieszczeń Centrum,
– w celu zapewnienia właściwej realizacji działań objętych Porozumieniem
i funkcjonowania Świętokrzyskiego Centrum Edukacji Ekologicznej w Kielcach, PKE
i LOP udostępniają swoje zbiory biblioteczne, a nadto zbiory audiowizualne oraz
posiadany sprzęt i wyposażenie sali dydaktycznej.
W dniu 03.07.2002 do Porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 roku przystąpiły Kieleckie
Towarzystwo Naukowe i Radomsko-Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze:
 Kieleckie Towarzystwo Naukowe podjęło się:
– organizowania cyklicznej sesji naukowej pt. „Monitoring regionu świętokrzyskiego”,
– prezentacji stanu środowiska przyrodniczego regionu Gór Świętokrzyskich w ramach
Kieleckiego Festiwalu Nauki,
– redagowania wydawnictwa pt. „Monitoring regionu świętokrzyskiego”;
 Radomsko-Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze podjęło się:
– prowadzenia wspólnie z LOP i PKE punktu informacyjno-edukacyjnego ŚCEE,
– organizowania konkursów, wycieczek dydaktycznych, prowadzenia prelekcji
w szkołach oraz udział w audycjach radiowych,
– współredagowania folderów, informatorów i różnego typu wydawnictw związanych
z przyrodą miasta Kielc i jej ochroną,
– prowadzenia prac inwentaryzacyjnych w mieście i regionie,
– podejmowania inicjatyw mających na celu objęcia ochroną najcenniejszych
przyrodniczo obiektów i obszarów w mieście i regionie.
Oprócz organizacji działających w ramach porozumienia Świętokrzyskiego Centrum
Edukacji Ekologicznej istnieją też organizacje społeczne, zajmujące się statutowo edukacją
ekologiczną Świętokrzyskie Towarzystwo Nauk Geologicznych w Kielcach propagujące
159
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
ideę ochrony środowiska (szczególnie elementów abiotycznych) przez organizowanie
w ciągu roku dwóch ogólnopolskich giełd mineralogicznych oraz wycieczek o charakterze
krajoznawczym. Poza tym ważną rolę w popularyzowaniu ochrony środowiska odgrywa
Polskie Towarzystwo Turystyczno  Krajoznawcze oraz inne organizacje społeczne mające
zapisane w swoich statutach działania związane z edukacją ekologiczną.
Wykaz niektórych zadań z zakresu edukacji ekologicznej zrealizowanych przez organizacje
pozarządowe przedstawiono w niniejszym rozdziale oraz w rozdz. 3.2.10.5. (Edukacja
ekologiczna w rodzinie, wychowanie przedszkolne, szkoły podstawowe i ponadpodstawowe,
szkolnictwo wyższe, edukacja dorosłych).
3.2.10.4 Wykorzystanie zasobów przyrody w mieście jako elementu dla podnoszenia
i kształtowania poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców miasta
Na terenie miasta Kielce zachowało się wiele obszarów o cennych walorach przyrodniczych
i kulturowych. Są wśród nich m.in. park krajobrazowy, rezerwaty przyrody, obszary chronionego
krajobrazu, pomniki przyrody. Wyróżniają się one ogromnym bogactwem zasobów
przyrodniczych oraz dysponują znacznym potencjałem organizacyjnym, który może i powinien
stać się podstawą edukacji ekologicznej.
Edukacja ekologiczna powinna być również rozwijana i prowadzona na terenie lasów,
ogrodów pałacowych, parków dworskich i innych tego typu obiektów.
Dla rozwoju tej działalności należy:
 prowadzić działania w zakresie edukacji ekologicznej na wszystkich obszarach cennych
przyrodniczo, obejmując nimi również społeczności lokalne,
 oferowane formy edukacji ekologicznej dostosować do potrzeb i możliwości grup
wiekowych i zawodowych,
 sukcesywnie rozszerzać działalność edukacyjną i informacyjno-wydawniczą.
Edukacja ekologiczna w tej formie organizacyjnej na terenie Kielc ma charakter instytucjonalny. Działa tu m.in. Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, który
posiada własny Program Edukacji Ekologicznej, adresowany do uczniów szkół podstawowych,
gimnazjów i szkól średnich.
Program ten zawiera:
I. Prowadzanie prelekcji połączonych ze stosowaniem wizualnych środków dydaktycznych:
filmów video, slajdów i foliogramów przyrodniczych oraz map poglądowych. Prelekcje te
obejmują zagadnienia z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego oraz problemów
wynikających z ustanowienia w woj. świętokrzyskim obszarów szczególnie chronionych.
Upowszechniają walory przyrodnicze, kulturowe i historyczne Parków Krajobrazowych Gór
Świętokrzyskich i Ponidzia.
II. Praktyczne zapoznanie uczniów z walorami Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich
i Ponidzia poprzez:
1. Ścieżki dydaktyczne - opracowano i wydano w formie broszur przewodniki do ścieżek
dydaktycznych. Ścieżki wyznaczone są w terenie przez pracowników Zarządu - głównie
na terenie Parków Krajobrazowych (Gór Świętokrzyskich - 10 ścieżek; Ponidzia –
7 ścieżek) i oznakowane tablicami informacyjnymi. Umożliwiają łączenie w procesie
edukacji informacji z różnych dziedzin biologii, geografii oraz historii. Wydano również
ulotkę o ścieżkach dydaktycznych przeznaczoną dla nauczycieli.
2. Wycieczki autokarowe - piesze po terenach parków i ich otulin.
Pracownicy ZŚiNPK zapewniają przewodnictwo i pomoc merytoryczną w w/w imprezach.
III. Organizowanie form czynnego uczestnictwa w zdobywaniu wiedzy z zakresu ochrony
środowiska przyrodniczego.
160
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
1. Organizacja w cyklu rocznym konkursu pn. „Ekologia, my i region, w którym żyjemy"
dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów z terenu woj. świętokrzyskiego.
Konkurs przebiega w dwóch etapach:
I etap - polega na przygotowaniu pracy na wybrany temat,
II etap - jest testowym sprawdzianem z zakresu ogólnej wiedzy nt. celów i zasad ochrony
przyrody, ogólnej wiedzy o problemach ochrony środowiska i znajomości
walorów przyrodniczych, historycznych i kulturowych terenów Parków
Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Ponidzia oraz Świętokrzyskiego Parku
Narodowego; uczniowie, którzy uzyskają najwyższe lokaty w II etapie konkursu
mają prawo do udziału w drugim etapie konkursów przedmiotowych z zakresu
biologii i geografii prowadzonych dla tej grupy wiekowej przez Świętokrzyskie
Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach. Szkoła, której zespół zajmie
miejsce premiowane, w nagrodę otrzymuje sprzęt dydaktyczny.
Konkurs organizowany jest wspólnie z Kuratorium Oświaty, Świętokrzyskim Centrum
Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach oraz Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych
w Radomiu.
2. Quizy ekologiczne  tą formą edukacji objęta jest młodzież szkół podstawowych
i gimnazjów. Młodzież ma możliwość wspólnej zabawy przy wykorzystaniu posiadanej
wiedzy o przyrodzie i zjawiskach w niej występujących. Uczestnicy otrzymują nagrody
w postaci tematycznych gier planszowych i pomocy szkolnych.
3. Organizowanie uczestnictwa w ogólnokrajowych akcjach z zakresu ochrony środowiska:
 uczestnictwo w Obchodach „Dnia Ziemi” poprzez czynny udział w sejmikach
i sympozjach ekologicznych organizowanych z tej okazji w szkołach podstawowych
i ponadpodstawowych,
 organizowanie cykli prelekcji z okazji Światowego Dnia Ochrony Środowiska,
 organizowanie Akcji „Sprzątanie Świata”  Zarząd zapewnia worki i rękawice oraz
w uzgodnieniu z Urzędami Gmin zorganizowanie wywozu zebranych śmieci.
IV. Popularyzowanie wiedzy o obszarach chronionych przez organizowanie w szkołach,
bibliotekach i muzeach wystaw i ekspozycji prezentujących ich walory:
1. Wystawy stałe:
 ekspozycja prezentująca Zespół Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich
w Muzeum Przyrodniczym na Św. Krzyżu,
2. Wystawy ruchome:
 wystawa pn. „Parki Krajobrazowe Gór Świętokrzyskich",
 wystawa pn. „Parki Krajobrazowe Ponidzia",
 wystawa pn. „Zwiedzamy Parki Krajobrazowe Gór Świętokrzyskich i Ponidzia
trasami ścieżek dydaktycznych".
Wystawy zawierają informacje tekstowe o poszczególnych parkach krajobrazowych oraz
barwne fotogramy - transport i ustawienie zapewnia Zarząd.
V. ZŚiNPK udostępnia nauczycielom i młodzieży videotekę i wydawnictwa Zarządu.
Działalność edukacyjna Zarządu jest bezpłatna.
Wykaz niektórych zadań z zakresu edukacji ekologicznej zrealizowanych w roku 2002 przez
ZŚiNPK przedstawiono w rozdziale 3.2.10.3. (Szkoły podstawowe, ponadpodstawowe,
edukacja dorosłych).
Oprócz Zarządu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, na terenie
miasta działa wielce zasłużona dla ochrony środowiska przyrodniczego miasta instytucja, którą
jest Oddział Świętokrzyski Państwowego Instytutu Geologicznego. Pracownicy tego instytutu
Z. Rubinowski i T. Wróblewski dali podwalinę pod jedną z pierwszych w Polsce koncepcji
Wiekoprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych.
161
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
W ramach porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 r. pomiędzy Miastem Kielce,
a Sygnatariuszami porozumienia w sprawie wspólnej realizacji edukacji ekologicznej dzieci
i dorosłych Państwowy Instytut Geologiczny zobowiązał się do udostępnia muzeum do
prowadzenia zajęć dydaktycznych i podejmie się koordynacji działań w zakresie ochrony
przyrody nieożywionej w Kielcach, w tym prowadzących do stworzenia w Kielcach Centrum
Geo i Paleontologii.
W roku 2000 w PIG opracował „Ogólną koncepcję organizacji i programu funkcjonowania
Centrum Geoedukacji w Kielcach”. Wynika z niej potrzeba edukacji ekologicznej w zakresie
elementów abiotycznych mało dostrzeganych przez społeczeństwo. Bardzo istotnym elementem
przemawiającym za koniecznością powstania centrum jest fakt, że stolica regionu ma wyjątkową
„pozycję” geologiczną. Jan Czarnocki w 1946 r zauważył – cyt. „ Kielce są jedynym miastem
w Europie, w którego obrębie występują wszystkie formacje paleozoiczne – od dolnego kambru
skończywszy na permie”. W skład centrum wejść mają oprócz dawnych kamieniołomów
Wietrznia, Kadzielnia i Ślichowice również Ośrodek Pracy Twórczej „Wietrznia” oraz amfiteatr.
Gotowa jest koncepcja zagospodarowania rezerwatu „Wietrznia”. W pierwszym etapie
przewiduje się wytyczenie nowych szlaków spacerowych, ustawienie ogrodzeń, barierek, ławek
oraz wyeksponowanie najciekawszych miejsc. W drugim etapie ma powstać zaplecze do
organizowania wykładów na tematy geologiczne oraz ośrodek muzealno-edukacyjny.
Na Kadzielni prace inwestycje będą prowadzone w dwóch kierunkach. Pierwszy to modernizacja
amfiteatru, drugi polegać ma na wytyczeniu nowych szlaków spacerowych, ustawienie ogrodzeń,
barierek, ławek oraz wyeksponowaniu najciekawszych miejsc.
3.2.10.5. Stałe kształtowanie proekologicznych postaw obywateli
1. Edukacja ekologiczna w miejscu pracy
Zdecydowana większość osób czynnych zawodowo ma bezpośredni wpływ na stan
środowiska. Wynika to z mniej lub bardziej świadomych decyzji podejmowanych na
każdym stanowisku pracy. Realizacja idei zrównoważonego rozwoju w znacznej mierze
zależna jest zatem od konkretnych działań podejmowanych w zakładach pracy.
2. Edukacja ekologiczna w rodzinie
Rodzina jest podstawową komórką społeczną kształtującą osobowość i postawy człowieka.
W Polsce wyjątkowa rola i siła oddziaływania rodziny mogą okazać się niezwykle pomocne
w prowadzeniu skutecznej edukacji ekologicznej. W rodzinie kształtują się pierwsze
wyobrażenia o świecie, wymieniane są poglądy i doświadczenia. Rodzina powinna być
miejscem, w którym stosuje się, sprawdza i koryguje wiedzę z zakresu ochrony środowiska,
nabytą przez wszystkich jej członków.
Edukacja ekologiczna w rodzinie w 2002 i 2003 r. realizowana była przez:
 Urząd Miasta - obchody „Dnia Ziemi”, konkurs „Zrób coś dla Ziemi u siebie”, plebiscyt
„Złota miotła”,
 Szkołę podstawową nr 18 – festyn rodzinny „Przyroda w moich wierszach”, festyn
rodzinny „Bawmy się i żyjmy w zgodzie z naturą”,
 Szkołę podstawową nr 34 – informator „Moje osiedle”,
 Radomsko-Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze – wycieczki edukacyjne po Kielcach.
3. Kościoły i Związki Wyznaniowe
Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju prowadzi do trwałych
w świadomości społeczeństwa, jeżeli uwzględnia wartości religijne i kulturowe.
zmian
4. Środki masowego przekazu
Badania świadomości społecznej wykazują, iż media mają bardzo duży wpływ na poziom
wiedzy o stanie środowiska naturalnego. Najczęściej wskazywanym źródłem informacji
o problemach ochrony środowiska jest telewizja, radio, prasa oraz internet. Istnieje ścisła
162
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
współzależność między stanem wiedzy społeczeństwa a sposobem ukazywania problemów
ekologicznych w mediach. Działalność środków masowego przekazu w tym zakresie jest
niedostateczna. Dzisiejsze media poszukują bardziej sensacji z zakresu ochrony środowiska
niż do rzetelnej prezentacji.
3.2.10.6. Ocena dotychczasowej skuteczności i efektywności edukacji ekologicznej w świetle
zachowań mieszkańców Kielc, wobec środowiska
1. Wychowanie przedszkolne, szkoły podstawowe i ponadpodstawowe
Należy stwierdzić, iż prowadzona edukacja ekologiczna w formalnym systemie kształcenia
(wychowanie przedszkolne, szkoły podstawowe i ponadpodstawowe) prowadzona jest
wzorowo. Realizowany jest w pełni Świętokrzyski Program Edukacji Ekologicznej, działa
Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej. Zadania edukacyjne realizowane są
w wielu bardzo ciekawych formach m.in. akcje, konkursy, warsztaty, prelekcje, rajdy
i obejmują dużą część młodego społeczeństwa miasta Kielce. Duże znaczenie odgrywa tu
właściwa współpraca UM z organizacjami pozarządowymi, działającymi w ramach
porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 r.
W zakresie tych dwóch form organizacyjnych mankamentem jest:
 zbyt słabe realizowanie programu edukacji ekologicznej w niektórych przedszkolach,
szkołach podstawowych i ponad podstawowych,
 zbyt małe oddziaływanie na styl życia i świadomość ekologiczną rodziców,
 niezadowalające efekty kształcenia ekologicznego objawiające się niedbałością o
przyrodę (niszczone trawniki, drzewa, zaśmiecone ulice, parki, skwery itp.),
 nie rozpropagowanie w lokalnych mediach działań dzieci i młodzieży na rzecz
środowiska,
 brak w ŚPEE treści nawiązujące do nowych trendów w ekologii i ochronie środowiska np.
Program „Natura 2000” i miejsca Kielc w tym programie,
 nieznana świadomość ekologiczna młodego społeczeństwa (brak badań),
 małe zwrócenie przez dzieci i młodzież uwagi na obiekty w mieście będące dziedzictwem
kulturowym i przyrodniczym miasta,
 nie zadawalająca realizacja w szkołach tzw. ścieżek edukacyjnych.
2. Szkolnictwo wyższe
Edukacja w tej formie organizacyjnej prowadzona jest dobrze tylko na dwóch uczelniach
państwowych, a mianowicie Politechnice Świętokrzyskiej i Akademii Świętokrzyskiej.
Działalność niepaństwowego szkolnictwa wyższego w Kielcach w zakresie edukacji
ekologicznej jest mało zadawalająca. W szkołach tych należałoby wprowadzać w ramach
przedmiotów elementy ochrony środowiska ze szczególnym zwróceniem uwagi środowisko
przyrodnicze Kielc.
Pozostałe uczelnie winny podjąć również działania zmierzające do:
 wprowadzenia w problematykę środowiskową swoich przyszłych absolwentów,
 prowadzenia otwartych wykładów i audycji radiowych dla społeczestwa na temat ochrony
środowiska i ekologii,
 wprowadzenia przedmiotu integrującego wiedzę z zakresu ekologii i ochrony srodowiska
pt. Edukacja Ekologiczna,
 ubiegania się o organizowanie studiów podyplomowych uzupełniających wiedzę
w zakresie ochrony środowiska,
 wprowadzania programów badawczych z zakresu ochrony środowiska,
 ubiegania się o organizację studiów podyplomowych i kursów dla nauczycieli,
pracowników administracji, dziennikarzy, a także dla innych osób odpowiedzialnych
i zainteresowanych problematyką środowiskową. ekonomicznych i kulturowych,
 popularyzacji wiedzy środowiskowej,
163
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce

współpracy z organizacjami ekologicznymi znajdującymi się w kręgu ich oddziaływania.
3. Edukacja dorosłych
W rozdziale dotyczącym edukacji dorosłych scharakteryzowano ten rodzaj edukacji
ekologicznej. Wydaje się, że jedyną grupą właściwie edukowaną są nauczyciele.
Szczególną rolę w rozwijaniu edukacji ekologicznej wśród ludzi dorosłych spełniać powinny
struktury samorządowe. Jest to zadanie długofalowe.
Najlepszym i najszybszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest
zaangażowanie możliwie dużej liczby mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to
ustanowienia „ścieżek proceduralnych” oraz szerokiego informowania społeczeństwa
o przysługującym mu prawie do świadomego uczestniczenia, zgodnie z obowiązującym
prawem, w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska.
Ważną rolę w edukowaniu dorosłych powinien spełniać niniejszy „Program ochrony
środowiska dla miasta Kielc”, który rozpropagowany przez środki masowego przekazu,
może stać się swoistym „materiałem nauczania”.
Wśród rozległych możliwości edukacji mimowolnej, skierowanej przede wszystkim do
dorosłych, znaczące miejsce należy przyznać egzekwowaniu przepisów dotyczących
porządku, odpadów, gospodarki wodno-ściekowej, ochrony przed hałasem. W podobny
sposób należy wykorzystywać możliwości związane z wdrażaniem i sankcjonowaniem
innych europejskich standardów (np. ładu przestrzennego, oszczędności energii itp.).
Konieczne jest dążenie do osiągnięcia zarówno instytucjonalnej, jak również sąsiedzkiej
dezaprobaty dla wszystkich indywidualnych i zbiorowych poczynań szkodzących
środowisku.
Powyższe zadania powinny zostać włączone w zakres działań wszystkich służb
samorządowych oraz być rekomendowane innym służbom (policja, służby i inspekcje
sanitarne, leśne, wodne, środowiskowe, miejskie, celne, transportowe itd.). Ważną rolę jako
środek przekazu informacji w tej sferze edukacji powinny odgrywać lokalne media.
Wydaje się również słuszne, by w Świętokrzyskim Programie Edukacji Ekologicznej
znalazło się więcej przedsięwzięć, które aktywizowałyby dorosłych.
4. Edukacja ekologiczna w organach administracji samorządowej
Dotychczasową działalność samorządu lokalnego w zakresie edukacji ekologicznej
omówiono w rozdziale 3.2.10.3.
W zakresie opracowywania i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej
w zakresie współdziałania przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji
ekologicznej, wynikających z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz lokalnej
Agendy 21 z organizacjami pozarządowymi i instytucjami jest ona dobra.
Poważnym mankamentem jest brak lub słaba współpraca w tym zakresie z Kościołami
i Związkami Wyznaniowymi, zakładami pracy, przedstawicielami społeczności lokalnych.
Wymaga to podjęcia działań związanych z powołaniem na terenie miasta Forum
Zrównoważonego Rozwoju Kielc. Zalążkiem tego typu formy opiniującej mógłby być klub
zrzeszający przedsiębiorców działających na rzecz ochrony środowiska istniejący przy
Zarządzie Okręgu Ligi Ochrony Przyrody. Celem działania forum oprócz samokształcenia
w zakresie prawa ochrony środowiska powinno być poszukiwanie optymalnych rozwiązań
łączących ochronę środowiska, wzrost ekonomiczny i rozwój człowieka. Członkami forum
oprócz przedstawicieli samorządu i biznesu winni być rzeczoznawcy z zakresu ochrony
środowiska przedstawiciele Kościołów i Związków Wyznaniowych a także przedstawiciele
społeczności lokalnych i mediów.
Miasto dobrze realizuje zadanie polegające utrzymaniu ścisłej współpracy ze szkołami,
zapewniając im warunki do prowadzenia edukacji ekologicznej.
164
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
Zapewnienie społeczeństwu dostępu do niezbędnych informacji przydatnych w procesie
podejmowania decyzji dotyczących zarządzania środowiskiem omówiono w niniejszym
rozdziale pkt. Edukacja dorosłych.
5. Rola organizacji pozarządowych w edukacji ekologicznej
Wykaz niektórych zadań z zakresu edukacji ekologicznej zrealizowanych przez organizacje
pozarządowe przedstawiono w rozdziałach 3.2.10.3. i 3.2.10.5.
Działalność organizacji pozarządowych w edukowanie społeczeństwa jest bardzo
intensywna. Na terenie miasta organizowane są przez nie liczne imprezy edukacyjnych
z zakresu ekologii i ochrony środowiska. Wiele z tych organizacji działa w formalnej
strukturze edukacyjnej, jakim jest Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej, realizując
oprócz własnych zadań statutowych działania związane z realizacją Świętokrzyskiego
Programu Edukacji Ekologicznej.
Wydaje się, iż mankamentem organizacji działających w ramach porozumienia z dnia
17 stycznia 2001 roku jest zbyt słaba działalność w zakresie edukacji ekologicznej w sferze
edukacji dorosłych i edukacji w rodzinie. Edukację tą należy realizować poprzez stworzenie
możliwości dorosłym korzystania z literatury fachowej (np. Liga Ochrony Przyrody),
rozpropagowaniu wystaw proekologicznych, giełd mineralogicznych, zachęcenie do udziału
w imprezach osób dorosłych („Dni Ziemi”, „Sprzątania Świata”).
Organizacje pozarządowe winny być również inicjatorami szkoleń średniego szczebla
zarządzania (nadzoru) wybranych grup zawodowych, których działalność może bezpośrednio
wpłynąć na stan środowiska ukierunkowane na wdrażanie idei i zasad rozwoju
zrównoważonego, (np. leśników, straży rybackiej, żołnierzy zawodowych, pracowników:
nadzoru budowlanego, obrony cywilnej, gospodarki komunalnej i innych pracowników
przedsiębiorstw oddziaływujących istotnie na środowisko).
ŚCEE powinno podjąć również działania zmierzające do zwiększenia składu Sygnatariuszy
porozumienia poprzez upowszechnienie idei edukacji ekologicznej i włączenie w szeregi
Sygnatariuszy porozumienia innych organizacji społecznych działających na terenie miasta
Kielc, a także wejść w ścisłą współpracę ze środkami masowego przekazu, Kościołami
i Związkami Wyznaniowymi oraz organizatorami wypoczynku i turystyki.
W zakresie formalnym ŚCEE winno w pełni realizować §3 p.4 dotyczący składania przez
Sygnatariuszy Porozumienia rocznych sprawozdań i informacji z kwartalnych spotkań
dotyczących wymiany informacji nt. działalności prowadzonej w ramach Porozumienia.
Program niniejszy powinien określić nową rolę organizacji pozarządowych w edukacji
ekologicznej. Podstawą do określenia nowych zadań jest Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r.
poz. nr 873 o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, Rozporządzenie Ministra
Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie Działalności
Pożytku Publicznego. W/w akty prawne stały się podstawą do powołania we wrześniu 2003 r.
Konwentu Kieleckich organizacji pozarządowych. W regulaminie pracy Konwentu czytamy,
iż konwent składa się z 2030 osób. W skład niego wchodzą przedstawiciele organizacji
pozarządowych oraz przedstawiciele Urzędu Miasta. Słusznym byłoby powołanie przy
Konwencie Zespołu o charakterze doradczym i inicjatywnym (Ustawa z dnia 24 kwietnia
2003 r. poz. Nr 873, art. 5.1.4.), która opiniowałaby wnioski dotyczące dofinansowania przez
Urząd Miasta przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym.
Ścieżka proceduralna dotycząca dofinansowania przedsięwzięć z zakresu edukacji
ekologicznej obejmuje:
 przygotowanie wzoru wniosku o dofinansowanie przedsięwzięcia z zakresu EE,
 rzygotowanie regulaminu przyznawania dofinansowania przedsięwzięcia z zakresu
edukacji ekologicznej ze środków własnych samorządu,
 wypełnienie i złożenie wniosku przez organizację pozarządową,
165
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 wybór przez Zespół ds. edukacji ekologicznej działający przy Konwencie zadań
o charakterze edukacyjnym
Konwent organizacji pozarządowych przy Prezydencie M. Kielc powinien wyłonić również
prowadzących szkolenia - związane z nowymi inicjatywami EE, nowymi ustawami, nowymi
zagrożeniami środowiska, działaniami okazjonalnymi (np. „Dzień Ziemi”).
Inne, najważniejsze zadania z zakresu edukacji ekologicznej zaprezentowano w rozdziale
dotyczącym zalecanych kierunków działań w celu rozwijania różnorodnych form edukacji
ekologicznej wszystkich środowisk i grup społecznych.
6. Administracja terenów cennych pod względem przyrodniczym
Edukacją ekologiczną na terenie Chęcińsko-Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu
zajmuje się Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych.
Wykaz niektórych zadań z zakresu edukacji ekologicznej zrealizowanych w roku 2002 przez
ZŚiNPK przedstawiono w poprzednich rozdziałach. Oferta działań edukacyjnych
realizowanych przez ZŚiNPK jest bardzo bogata. Wskazane byłoby w celu lepszego
wykorzystania funduszy przeznaczonych na edukację ekologiczną porozumienie się
pomiędzy ŚCEE a ZŚiNPK odnośnie organizacji imprez z zakresu ochrony środowiska
i ekologii.
Oprócz Zarządu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, powołane
w 2003 r. zostało Centrum Geoedukacji w Kielcach, (które ma zmienić nazwę na Geopark).
Oprócz edukacji ekologicznej w zakresie głównie elementów abiotycznych, miałoby
promować kieleckie rezerwaty przyrody nieożywionej – Wietrznię, Kadzielnię i Ślichowice.
Rezerwaty te miałyby stać się główną atrakcją turystyczną miasta. Najważniejszym z zadań
w zakresie EE jest budowa Centrum Geoedukacji na Wietrzni. Składać się ono będzie
z zaplecza do organizowania wykładów na tematy geologiczne, ośrodka muzealnoedukacyjnego. Na terenie Wietrzni wytyczone zostaną nowe szlaki spacerowe, ustawione
zostaną ogrodzenia, barierki i ławki oraz wyeksponowane najciekawsze miejsca. Przewiduje
się także modernizacja amfiteatru na Kadzielni. Podobnie jak na Wietrzni mają tu być
wytyczone nowe szlaki spacerowe, ustawione ogrodzenia, barierki i ławki oraz
wyeksponowane najciekawsze miejsca.
Zasadnym byłoby po wybudowaniu obiektu muzealno-edukacyjnego na Wietrzni by
znalazło tam swoje miejsce ŚCEE. Wskazane też byłoby prowadzenie edukacji ekologicznej
z zakresu elementów abiotycznych przez specjalistów zatrudnionych w Centrum
Geoedukacji.
Turystyka i wypoczynek wpływają na rozwój psychofizyczny człowieka oraz w dużym
stopniu decydują o jego stosunku do środowiska przyrodniczego i kulturowego.
Niewłaściwie organizowana masowa turystyka i rekreacja negatywnie oddziałuje na
środowisko. Konieczne jest objęcie edukacją ekologiczną zarówno organizatorów turystyki
i wypoczynku, jak i osób korzystających z tych usług. Organizatorzy turystyki na obszarach
chronionych oraz organizacje zajmujące się eko- i agroturystyką stanowią grupę
zainteresowaną promocją idei proekologicznych. Edukacja i informacja o środowisku
powinny również obejmować ludność mieszkającą na tych terenach.
Dla realizacji powyższych celów niezbędne są następujące działania:
 tematyka proekologiczna powinna być obligatoryjnie włączona do programów nauczania
w szkołach i uczelniach kształcących na potrzeby turystyki (Akademia Świętokrzyska,
Wszechnica, WSU, WSZERiT),
 niezbędna jest promocja szkoleń dla instruktorów, strażników i opiekunów przyrody.
7. Edukacja ekologiczna w miejscu pracy
Skuteczność działań w tym zakresie wymaga spełnienia następujących warunków:
 wiedza o ochronie środowiska w miejscu pracy powinna być upowszechniana przez
kierownictwo zakładów, specjalistyczne służby pracownicze i związki zawodowe,
166
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
włączając w to programy doskonalenia zawodowego kadry oraz elementy edukacji
środowiskowej związanej ze specyfiką prowadzonej działalności,
 w ramach szkoleń BHP należy podejmować tematykę skutków oddziaływania zakładu
pracy na lokalne środowisko i zdrowie człowieka,
 we wszelkich działaniach promocyjnych należy lansować technologie i rozwiązania
przyjazne środowisku.
8. Edukacja ekologiczna w rodzinie
Działalność edukacyjna w tej sferze realizowana dotychczas ma charakter marginalny.
Ilość imprez tego typu jest zdecydowanie niewystarczająca. Szczególną rolę powinny
odegrać tu szkoły różnych szczebli.
Wśród zadań na rzecz edukacji w rodzinie należy uwzględnić działania dotyczące:
 kształtowania odpowiedzialności za własne życie i stan środowiska,
 lansowania postaw przyjaznych wobec środowiska przyrodniczego, społecznego
i kulturowego,
 uświadamiania powinności i poczucia odpowiedzialności rodziny wobec następnych jej
pokoleń,
 edukacja ekologiczna w rodzinie powinna promować nowe style życia z uwzględnieniem
roli rekreacji, turystyki i wypoczynku przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska
naturalnego poprzez różnego rodzaju rajdy, wycieczki oraz festyny rodzinne.
 edukacja ekologiczna w rodzinie powinna sprostać potrzebom ludzi specjalnej troski.
9. Kościoły i Związki Wyznaniowe
Duża rola Kościołów i Związków Wyznaniowych przy kształtowaniu świadomości
ekologicznej społeczeństwa powinna wyrażać się przez:
 organizowanie spotkań, seminariów i konferencji,
 wydawanie książek, broszur, materiałów pomocniczych dla księży, katechetów
i wiernych,
 publikowanie artykułów w prasie religijnej,
 emisje audycji radiowych i programów telewizyjnych,
 homilie, odezwy i listy pasterskie,
 formalne studia i działalność wyznaniowych ośrodków edukacji ekologicznej.
Efektywność tych działań zależeć będzie od:
 budzenia świadomości ekologicznej wiernych poprzez nauczanie, homilie, katechezy, ale
także w praktycznym zarządzaniu środowiskiem na terenach własności kościelnych,
 współpracy Kościołów i Związków Wyznaniowych z instytucjami i organizacjami
działającymi w sferze edukacji ekologicznej,
 nawiązanie bliższej współpracy między Kościołami Chrześcijańskimi a proekologicznymi
organizacjami religijnymi w Europie.
10. Środki masowego przekazu
Działalność środków masowego przekazu w zakresie ochrony środowiska i ekologii jest
niedostateczna. Media dzisiejsze poszukują bardziej sensacji z zakresu ochrony środowiska
niż rzetelnej prezentacji. W mediach lokalnych brak jest redaktorów profesjonalnie
prowadzących programy z zakresu ochrony środowiska.
W obecnej chwili coraz większego znaczenia powinny nabrać tematyczne programy
publicystyczne i filmy popularnonaukowe o tematyce środowiskowej oraz tzw. reklama
społeczna promująca działania przyjazne środowisku.
Środki masowego przekazu powinny:
 w sposób rzetelny, bez poszukiwania sensacji, przedstawiać stan środowiska naturalnego
i prezentować pozytywne przykłady działań podejmowanych na rzecz jego ochrony,
pokazując również skutki (w tym finansowe) zamierzonych i niezamierzonych działań
prowadzonych w środowisku.
167
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 promować style życia i zachowania przyjazne środowisku,
 nawiązać bliską współpracę z instytucjami i organizacjami zajmującymi się ochroną
środowiska w celu zdobywania i gromadzenia informacji oraz korzystania
z prowadzonych przez nie działań,
 dążyć do odkomercjalizowania mediów w zakresie upowszechniania wiedzy o środowisku,
 ograniczać lansowanie cywilizacji konsumpcyjnej,
 propagować Program ochrony środowiska dla miasta Kielce.
11. Badanie znajomości stanu środowiska przyrodniczego miasta Kielc
i świadomości ekologicznej
Przez ekologiczną świadomość społeczną (Program wykonawczy Narodowej Strategii
Edukacji Ekologicznej 2001) należy rozumieć stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi
o środowisku przyrodniczym, jego zasobach oraz zagrożeniach wynikających z działalności
człowieka, a także stan wiedzy o sposobach i instrumentach sterowania, użytkowania
i ochrony środowiska. Osiągnięcie oczekiwanego poziomu świadomości ekologicznej
powinno prowadzić do ukształtowania się nawyków i zachowań sprzyjających realizacji
założeń rozwoju zrównoważonego. Świadomość ta kształtowana jest przede wszystkim
przez edukacje formalną, instytucje państwowe, organizacje społeczne oraz media.
Instrumentem pomocnym w podnoszeniu świadomości ekologicznej powinien być Program
ochrony środowiska dla miasta Kielce oraz realizacja programu edukacji ekologicznej, która
winna objąć jak najszerszą liczbę mieszkańców Kielc.
Badania stanu świadomości ekologicznej prowadziła m.in. na terenie miasta Kielc I. Fudali
oraz B. Wójtowicz. W Programie ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego
stwierdza się, że główne problemy i zagrożenia w dziedzinie edukacji ekologicznej to m.in.
zbyt niski poziom edukacji starszych grup społeczeństwa. Wydaje się, że badania dynamiki
poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa (monitorowanie świadomości
ekologicznej) powinna prowadzić lokalna uczelnia wyższa wyłoniona w drodze konkursu.
Badania takie powinny uwzględnić około 1000 respondentów w różnym wieku, płci
i wykształceniu, zamieszkałych w różnych dzielnicach miasta. Winny być prowadzone, co
trzy lata, a narzędzie badawcze winno być każdorazowo aktualizowane.
3.2.10.7.
Zalecane kierunki działań w celu rozwijania różnorodnych form edukacji
ekologicznej wszystkich środowisk i grup społecznych miasta
W Programie ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego za najważniejsze cele
edukacji ekologicznej uznano:
1. Podniesienie świadomości ekologicznej wszystkich grup społeczeństwa, polegające na
wykształceniu nawyków zrównoważonego rozwoju, dbałości o stan środowiska
i oszczędnego korzystania z jego zasobów,
2. Stworzenie powszechnego dostępu do informacji dotyczących problematyki ochrony
środowiska.
Przedstawione powyżej cele edukacji ekologicznej są także celami niniejszego programu.
Cele te powinny być realizowane poprzez systematyzowanie i wzbogacanie wiedzy na temat
wzajemnych relacji człowiek  przyroda  środowisko, oraz zagrożeń stwarzanych przez
działalność jednostek, grup społecznych i podmiotów gospodarczych, a także ich skutków.
Niezwykle ważne jest, aby edukacja ekologiczna objęła wszystkie kręgi społeczeństwa, przy
wykorzystaniu różnych metod i środków oddziaływania.
Działaniami priorytetowymi na rzecz realizacji ww. celów będą:
 wytworzenie grup społecznych mogących uczestniczyć w procesie decyzyjnym
zarządzania ochroną środowiska,
 prowadzenie doskonalenia zawodowego w środowiskach kadry specjalistycznej
(nauczycieli, szkolnych koordynatorów EE w zakresie metodyki realizowania ścieżki EE,
168
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce


















kształcenie i doskonalenie kadr samorządowych w zakresie wdrażania idei i zasad
rozwoju zrównoważonego),
szkolenie służb informacyjnych urzędów samorządowych w zakresie wykorzystywania
informacji o środowisku, doradców metodycznych edukacji ekologicznej i „edukatorów"
prowadzących EE. szkolenia średniego szczebla zarządzania (nadzoru) wybranych grup
zawodowych ,których działalność może bezpośrednio wpłynąć na stan środowiska
ukierunkowane na wdrażanie idei i zasad rozwoju zrównoważonego, (np. leśników, straży
rybackiej, żołnierzy zawodowych pracowników: nadzoru budowlanego, obrony cywilnej,
gospodarki komunalnej i innych pracowników przedsiębiorstw oddziaływujących istotnie
na środowisko)
szkolenia związane z nowymi inicjatywami EE, nowymi ustawami, nowymi zagrożeniami
środowiska, działaniami okazjonalnymi (np. dzień Ziemi),
organizacja cyklu seminariów dotyczących wdrażania polityki ekologicznej dla radnych miasta i regionu
oraz ogólnopolskiej konferencji przeglądowej dotyczącej wdrażania Agendy 21.
szersze włączenie w program zajęć obowiązkowych na wszystkich poziomach kształcenia
zagadnień z zakresu ochrony środowiska oraz sukcesywne tworzenie sieci szkolenia
fakultatywnego, udział w organizowanych olimpiadach i konkursach o tematyce
ekologicznej,
ciągłe usprawnianie koordynacji działań w zakresie wdrażania programów edukacji
ekologicznej, prowadzenie stałego monitoringu stanu środowiska oraz usprawnianie
przepływu informacji,
prowadzenie i realizacja Świętokrzyskiego Programu Edukacji Ekologicznej ,
prowadzenie działalność Świętokrzyskiego Centrum Edukacji Ekologicznej,
wprowadzenie wolontariuszy i obserwatorów do prac odpowiednich Komisji Rady Miejskiej i Sejmiku
związanych z wdrażaniem polityki ekologicznej
łączenie w programach inwestycyjnych treści związanych z ochroną środowiska z programem ich
upowszechnienia w społeczeństwie miasta ,
organizacja obchodów Światowego Dnia Ziemi, Międzynarodowego Dnia Ochrony Środowiska, i innych
oraz organizacja finału konkursów ekologicznych,
powołanie i stworzenie podstaw działania Forum Zrównoważonego Rozwoju Miasta Kielce
promocja działań proekologicznych, poprzez stworzenie atrakcyjnego systemu zachęt
i nagród finansowych dla podmiotów, instytucji, jednostek samorządowych, które
podejmują działania na rzecz poprawy stanu środowiska wdrażają przyjazne środowisku
technologie, stosują odnawialne źródła energii z jednoczesną racjonalizacją kar dla
podmiotów i instytucji łamiących przepisy,
dostosowanie celów i form edukacji środowiskowej do specyfiki miasta, tożsamości
lokalnej i tradycji kulturowej, a także dalsze wsparcie organizacji różnorodnych imprez
i akcji promujących potrzebę racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody oraz
zmiany konsumpcyjnego modelu życia,
edukacja dorosłych oraz kształtowanie odpowiednich postaw proekologicznych poprzez:
organizacje szkoleń, wystaw, konkursów, konferencji naukowych, imprez artystycznych,
przybliżających tematykę ochrony środowiska,
powszechna dostępność do wiadomości i materiałów o treści ekologicznej (publikacje,
broszury, witryny internetowe, foldery), rozpowszechnienie tej problematyki w mediach,
kontynuacja i rozwijanie działalności proekologicznej organizacji pozarządowych,
organizacja konkursów, rajdów edukacyjnych, warsztatów ekologicznych, ogólnopolskich
olimpiad, akcji,
pogłębianie świadomości ekologicznej społeczeństwa poprzez działalność edukacyjną na
terenach najcenniejszych pod względem przyrodniczym,
kontynuacja sesji naukowych w związku z utworzeniem Szkoły Akademiczno-Górniczej
w Kielcach odbytych w latach: 170 rocznica w 1966 i 185 rocznica w 2001 r.,
169
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce
 odniesienie do roli Staropolskiego Okręgu Przemysłowego z siedzibą Głównej Dyrekcji
Górniczej w Kielcach, w programie edukacji ekorozwoju,
 akcesję do transgranicznego przedsięwzięcia realizowanego przez Konsorcjum
„Environmental Partnership for Central Europe” tzw. „Szlaku Bursztynowego”
realizowanego w Polsce, na Słowacji i Węgrzech,
 w program ekorozwoju Kielc i regionu o zasięgu międzynarodowym, można włączyć
„Europejski Szlak Cysterski” pomiędzy Francją, Niemcami, Polską oraz Ukrainą, na bazie
ośrodków cysterskich w Jędrzejowie i Wąchocku,
 podobny charakter w zakresie propozycji edukacji ekologicznej może mieć program
zakonu Franciszkanów na bazie Klasztoru w Chęcinach nt. „Franciszkanie na rzecz
ekorozwoju w Europie”,
 prowadzenie badań opinii publicznej, pozwalających ocenić stan wiedzy i potrzeb
ekologicznych społeczeństwa,
Realizacja „Programu ...” wymaga dialogu władz, społeczeństwa i środowiska naukowego.
* Sporządzono w oparciu o uwagi eksperckie i środowiska ekologów.
170
Download