3.1. Badania dotyczące poszczególnych komponentów środowiska
advertisement
Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 3 OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA 3.1. Badania dotyczące poszczególnych komponentów środowiska Na terenie Kielc badania monitoringowe stanu poszczególnych komponentów środowiska prowadzą różne instytucje, w różnych terminach i z różną częstotliwością. 1. W zakresie badania jakości powietrza Kielc funkcjonują 4 stacje monitoringowe. Dokonują one pomiarów i rejestracji 5 podstawowych parametrów niezbędnych do oceny stanu czystości powietrza, tj. dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, benzenu, ołowiu, i pyłu zawieszonego. Jedną stację w pełni zautomatyzowaną prowadzi Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ). Koszty funkcjonowania stacji i pracowania materiałów pokrywa WIOŚ z własnego budżetu. Trzy stacje starszego typu oraz 19 punktów pomiaru opadu pyłu prowadzi Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (WSSE) pokrywając koszty pomiarów i ich oprogramowania ze środków własnego budżetu. 2. W zakresie badania stanu czystości wód powierzchniowych badania monitoringowe na ujściu rz. Silnicy prowadzi WIOŚ, w pełnym zakresie badań jak dla monitoringu regionalnego. Koszty ponoszą wspólnie WIOŚ i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW). Badania wody pod kątem przydatności do celów rekreacyjnych (kąpielowych) przeprowadza WSSE, z reguły na początku sezonu letniego przed uruchomieniem kąpielisk oraz kilkakrotne wyrywkowe badania kontrolne wtrakcie sezonu letniego. Koszty badania pokrywane są ze środków budżetowych stacji WSSE. Najbardziej rozbudowany jest monitoring wód podziemnych. Na terenie miasta funkcjonuje 5 punktów sieci regionalnej monitoringu jakości zwykłych wód podziemnych. Badania jakości wody prowadzone są przez PIG na zlecenie WIOŚ i finansowane przez WFOŚiGW. W ramach monitoringu lokalnego - osłonowego komunalnych ujęć wody funkcjonują 22 punkty pomiarowe, w których częstotliwość badań wynosi 12 w ciągu roku, a zakres analityczny obejmuje 34 parametry. Monitoring ten realizowany jest przez PIG oraz Wodociągi Kieleckie. Finansowany jest ze środków Wodociągów Kieleckich. Również w ramach monitoringu lokalnego funkcjonuje sieć monitoringu ostrzegawczego na obszarach naruszonych standardów środowiska gruntowo-wodnego. Istnieje 36 obiektów, dla których ustanowiono łącznie 258 punktów monitoringowych objętych badaniami. Pomiary i badania wykonywane są w różnym zakresie oznaczeń i z różną częstotliwością. Koszt badań finansowany jest przez jednostki, których działalność spowodowała lokalne zanieczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego lub stanowi potencjalne zagrożenie dla tego środowiska. 3. Monitoring gleb prowadzony jest jako fragment monitoringu regionalnego. Stopień zakwaszenia gleb oraz zasobność gleb w makro- i mikroelementy analizowany jest w badaniach prowadzonych przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą. W 1999 r. jednostka ta pobrała i zbadała na terenie miasta 1474 próbki gleby. Badania finansowane były ze środków budżetu jednostki wspomagane środkami WFOŚiGW. Badania w zakresie skażenia gleb metalami ciężkimi przeprowadzał WIOŚ głównie przy trasach kolejowych i drogowych oraz w ogrodach działkowych położnych przy trasach o dużej intensywności ruchu. Koszty badań pokrywał WIOŚ z własnego budżetu. W tym samym okresie Instytut Geografii Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP) przeprowadził badana gleb na wybranych terenach miasta. Do badań pobrano łącznie 60 prób, z ogrodów działkowych 25 prób, z terenów rolniczych 9 prób, z gruntów osiedlowych 8 prób, z terenów przyległych do tras komunikacyjnych 10 prób oraz 8 prób z terenów zieleni miejskiej. W próbach oznaczano zawartość metali ciężkich: kadmu, ołowiu i cynku. Ponadto w ramach tego samego cyklu badań pobrano 17 prób glebowych z poboczy dróg, ogrodów działkowych, 40 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce terenów osiedlowych, do badań na zawartość substancji ropopochodnych. Badania prowadzone przez Instytut Geografii finansował Urząd Miasta. Z uwagi na długi okres procesów zmian stanu gleby - seria badań gleb przeprowadzana jest z reguły, co 4 lata. Badania gleb - głównie w trybie interwencyjnym przeprowadza również WSSE w związku z podejrzeniem skażenia gleby substancjami niebezpiecznymi dla życia i zdrowia ludzkiego. 4. Monitorowanie hałasu komunikacyjnego realizowane jest cyklicznie w odstępach kilkuletnich. W oparciu o wyniki pomiarów sporządzany jest plan akustyczny miasta. Pierwszy cykl pomiarów został przeprowadzony w roku 1993 przez Biuro Usług Ekologicznych w Krakowie i finansowany był ze środków budżetu miasta. Ponownie cykl pomiarów przeprowadzono w roku 1999 na 122 stanowiskach pomiarowych. Wyniki pomiarów przedstawiono w formie aktualnej mapy akustycznej miasta. Pomiary i ich opracowanie wykonał WIOŚ ze środków własnego budżetu. Pomiary jednostkowe wykonywane są corocznie, głównie w trybie interwencyjnym. Pomiary takie przeprowadzają WSSE i WIOŚ - czynności te wykonywane są w ramach statutowych obowiązków tych jednostek. 5. Obok pomiarów i badań prowadzonych wg zasad obowiązujących w systemie państwowego monitoringu środowiska, na terenie miasta wykonywane są inne pomiary i badania możliwe do wykorzystania przy ocenie stanu środowiska, zagrożeniach i uciążliwościach. Do badań takich należą: badania natężenia pół elektromagnetycznych wytwarzanych przez urządzenia emitujące promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące - wykonywane przez jednostki specjalistyczne i finansowe ze środków właściciela lub użytkownika urządzenia, pomiary i badania stanu czystości rzek i cieków, zagrożenia powodzią i inne zagadnienia związane ze stanem wód powierzchniowych miasta. W okresie lat 19982002 na wodach powierzchniowych płynących i stojących na terenie Kielc wykonano łącznie 236 pomiarów, a ich analiza pozwoliła na opracowanie częstotliwości występowania w tych wodach stanów odpowiadających poszczególnym klasom czystości. Badania te prowadzi Kieleckie Towarzystwo Naukowe zrzeszające naukowców z kieleckich uczelni, finansowane są one ze środków Urzędu Miasta. W tym samym lub podobnym trybie prowadzone są pomiary, badania, oceny i opracowania mające charakter fragmentaryczny-przyczynkowy. Przedstawione badania tylko w części są koordynowane przez władze miejskie - dotyczy to głównie zadań realizowanych na zlecenie UM. Do oceny stanu środowiska miasta wykorzystywane są również wyniki badań i pomiarów wykonywanych poza jego granicami – w ramach monitoringu krajowego, regionalnego i lokalnego, głównie na terenach tzw. Białego Zagłębia oraz na terenach bezpośrednio przyległych do granic miasta. Odrębną grupą wiedzy o stanie środowiska są materiały Głównego Urzędu Statystycznego, opracowania resortowe, raporty i oceny stanu środowiska sporządzane dla województwa lub jego fragmentów, decyzje administracyjne i inne dokumenty precyzujące prawa i obowiązki użytkowników korzystających gospodarczo ze środowiska. Do opracowania wykorzystano wyniki badań z wielolecia, a w przypadku braku ciągłości takich badań, przyjęto najbardziej aktualne głównie z roku 2002. 41 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 3.2. Ocena poszczególnych komponentów środowiska 3.2.1. Stan czystości powietrza Źródłem zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego na terenie miasta są przede wszystkim: zakłady energetyki zawodowej, lokalne kotłownie i paleniska indywidualne, transport lokalny oraz zakłady przemysłowe. Emisja z zakładów energetyki cieplnej oraz zakładów przemysłowych mających główne znaczenie dla ilości wprowadzanych do powietrza zanieczyszczeń objęta jest ewidencją i kontrolą. W ewidencji i wykazach Urzędu Marszałkowskiego znajduje się ponad 100 jednostek zlokalizowanych na terenie miasta mających wydane pozwolenia na wprowadzanie substancji do atmosfery. Należą do nich zarówno zakłady będące źródłem emisji wysokiej, jak i niskiej. Ponadto w bazie danych ATMO32 2000 Urzędu Miasta znajdują się informacje o ok. 600 źródłach emisji niskiej. Należy jednak zwrócić uwagę, że w związku z obecnie szybko następującymi zmianami w działalności przedsiębiorstw znaczna część tych danych może być już nieaktualna i wymaga weryfikacji. Wielkość emisji pochodząca z transportu komunikacyjnego nie jest obecnie kontrolowana i jest relatywnie trudna do zbilansowania (emisja rozproszona liniowa). 3.2.1.1. Emisja z procesów energetycznego spalania paliw i z procesów technologicznych Wielkość emisji pyłów i gazów w 2002 roku z zakładów zlokalizowanych na terenie miasta i objętych sprawozdawczością statystyczną przedstawia tabela 3.1. Tab. 3.1. Emisja gazów i pyłów w mieście Kielce w 2002 r. na tle województwa świętokrzyskiego i Polski Lokalizacja Emisja pyłów [tys. Mg] SO2 1 2 3 4 5 6 0,991 6,313 140,3 1,602 44,2 926,4 0,584 19,6 344,5 0,893 10,8 324,4 293,032 10 820,3 207 033,8 miasto Kielce województwo świętokrzyskie Polska Emisja gazów [tys. Mg] NOx CO CO2 Źródło: „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2002”, IOŚ, WIOŚ 2003 Głównymi źródłami zorganizowanej emisji zanieczyszczeń do powietrza są zakłady energetyki cieplnej: Elektrociepłownia Kielce, kotłownie Kieleckiej Spółdzielni Mieszkaniowej (przy ul. Szczecińskiej i Żniwnej) oraz kotłownie Miejskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej (szczególnie przy ul. Hauke Bosaka i Zapomnianej). Wielkość emisji z tych źródeł w roku 2002 przedstawia tab. 3.2 Tab. 3.2. Główne źródła zorganizowanej emisji na terenie miasta Kielce Zakład Wielkość emisji w 2002 roku w odniesieniu do łącznej emisji z terenu miasta Pył SO2 NO2 CO CO2 Mg % Mg % Mg % Mg % Mg % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Elektrociepłownia Kielce KSM MPEC (kotłownie ul. Hauke Bosaka 2a i ul. Zapomniana 8) Łącznie w/w zakłady 451,9 209,8 45,6 21,2 939,8 177,6 58,7 11,1 329,5 74,7 56,4 12,8 309,1 186,7 34,6 20,9 185766 39228 63,4 13,4 51,6 5,2 127,6 8,0 40,5 6,9 99,0 11,1 26710 9,1 713,3 72,0 1245,0 77,8 444,7 76,1 594,8 66,6 251704 85,9 Źródło: materiały uzyskane z zakładów Z przedstawionych powyżej danych widać, że te trzy przedsiębiorstwa emitują ponad 70% wprowadzanych do atmosfery i ewidencjonowanych zanieczyszczeń (z wyjątkiem tlenku węgla, 42 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce w odniesieniu, do którego łączny udział w emisji wynosi niecałe 67%). Pozostała emisja pochodzi z lokalnych kotłowni oraz zakładów przemysłowych. 3.2.1.2. Emisja komunikacyjna Wielkość emisji do powietrza atmosferycznego zanieczyszczeń komunikacyjnych na terenie Kielc nie jest obecnie dokładnie rozpoznana. Należy jednak sądzić, że stanowi ona znaczny udział w ogólnej ilości wprowadzanych do atmosfery zanieczyszczeń, a w szczególności tlenku i dwutlenku węgla, tlenków azotu, węglowodorów oraz pyłów, zawierających metale ciężkie (Pb, Cd, Ni, Cu). Największa emisja zanieczyszczeń ma miejsce w godzinach szczytu w centrum miasta, gdzie ruch samochodowy jest największy i jednocześnie najwolniejszy, oraz wiąże się z częstym zatrzymywaniem i ruszaniem pojazdów. Należy zaznaczyć, że częściowo pomocną w ocenie wielkości emisji zanieczyszczeń z tego źródła może być prowadzona ewidencja przedsiębiorstw zobowiązanych do uiszczania opłat za gazy lub pyły wprowadzane do powietrza z procesów spalania paliw w silnikach spalinowych. 3.2.1.3. Emisja niska Poza emisją przemysłową i komunikacyjną, znaczący wpływ na jakość powietrza atmosferycznego na terenie miasta ma emisja niska, pochodząca z małych lokalnych kotłowni węglowych i indywidualnych palenisk domowych. Dotyczy to szczególnie terenów, do których nie dociera ogólna sieć ciepłownicza, zlokalizowanych zarówno w centrum miasta, jak i na jego obrzeżach. Jest ona szczególnie uciążliwa ze względu na stosowanie przez indywidualnych użytkowników słabych jakościowo, tanich źródeł energii (węgiel kamienny o dużej zawartości siarki, odpady). Dlatego konieczne jest prowadzenie działań mających na celu eliminację tych źródeł energii cieplnej, zarówno poprzez ich stopniową likwidację, podłączanie do ogólnej sieci ciepłowniczej, jak i modernizację. Celem przeciwdziałania niekorzystnym oddziaływaniom emisji ze źródeł spalania, powstał Master Plan Ciepłownictwa Miasta Kielce, sporządzony w 1997 r. przez Politechnikę Świętokrzyską. Master Plan Ciepłownictwa zawiera: - opis i ocenę funkcjonowania systemu ciepłowniczego w Kielcach, - prognozy dotyczące zapotrzebowania na energię cieplną w mieście do 2010 r. - opis działań zmierzających do poprawy rentowności działania systemu - opis działań mogących poprawić stopień negatywnego oddziaływania na środowisko Słowne wnioski z opracowań A2 i B: - z punktu widzenia ochrony środowiska najkorzystniejszym rozwiązaniem dla miasta byłaby stopniowa likwidacja kotłowni lokalnych, rozbudowa sieci cieplnych opartych na ciepłowniach wyposażonych w urządzenia ochronne oraz modernizacja lokalnych kotłowni węglowych na opalane gazem lub olejem opałowym, - potrzeba opracowania spójnej polityki energetycznej w mieście w zakresie istniejących kotłowni lokalnych, - rozwój sieci cieplnych, zapewniających optymalną elastyczność pracy i racjonalne obciążenie istniejącego systemu ciepłowniczego powinien zmierzać do utworzenia połączenia pierścieniowego, umożliwiającego podłączenie wszystkich przewidywanych kotłowni lokalnych, - ocena ekonomiczna stwierdza zasadność realizacji wyłącznie scenariusza nr I modernizacji systemu ciepłowniczego, zakładającego obok inwestycji w system ciepłowniczy (sieci, węzły, odbiorcy) modernizację głównego źródła energii cieplnej dla miasta – EC Kielce – tylko w zakresie istniejących kotłów wodnych i urządzeń ciepłowni (w zasadzie inwestycje utrzymujące na dobrym poziomie stan istniejący). 43 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Ocenia się, że obecnie powstające zanieczyszczenia, wprowadzane w wyniku emisji niskiej do powietrza nie są odpowiednio ewidencjonowane i monitorowane. Posiadana przez Urząd Miasta baza danych nie jest obecnie wykorzystywana i aktualizowana. 3.2.1.4. Jakość powietrza atmosferycznego Oceny jakości powietrza na terenie miasta dokonano w oparciu o dane uzyskane z badań prowadzonych przez Państwowy Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach i Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Kielcach w ramach stałego monitoringu jakości powietrza. Na terenie miasta znajdują się cztery stacje monitoringowe, w których wykonywane są pomiary pod kątem ochrony zdrowia ludzi. W trzech z nich wykonywane są pomiary tła, jedna służy do określania oddziaływania transportu. Wykaz i zakres prowadzonych badań w poszczególnych stacjach przedstawia tab. 3.3. Stacje monitoringu jakości powietrza na terenie miasta Kielce Tab. 3. 3. Lokalizacja stacji 1 Zakres pomiarowy Reprezentatywność wyników 2 3 NO2 SO2 Pb pył zawieszony tło tło tło tło NO2 SO2 Pb pył zawieszony tło tło tło tło Al. IX Wieków Kielc benzen NO2 SO2 CO pył zawieszony oddz. transportu oddz. transportu oddz. transportu oddz. transportu oddz. transportu ul. Jagiellońska benzen NO2 SO2 Pb pył zawieszony tło tło tło tło tło ul. Gałczyńskiego Al. IX Wieków Kielc Metoda pomiarów 4 manualna manualna manualna manualna (pył reflektometryczny) manualna manualna manualna manualna (pył reflektometryczny) manualna automatyczna automatyczna automatyczna automatyczna (PM10) manualna manualna manualna manualna manualna (pył reflektometryczny) Tryb Jednostka prowadzenia wykonująca pomiarów pomiary 5 6 24 h/356 dni 24 h/356 dni 12 m. w roku 24 h/356 dni WSSE WSSE WSSE WSSE 24 h/dni robo. 24 h/dni robo. 12 m. w roku 24 h/dni robo. WSSE WSSE WSSE WSSE 24 h/1 w tyg. ciągły ciągły ciągły ciągły WIOŚ WIOŚ WIOŚ WIOŚ WIOŚ 24 h/co 5 dni 24 h/356 dni 24 h/356 dni 12 m. w roku 24 h/356 dni WSSE WSSE WSSE WSSE WSSE Źródło: informacje WIOŚ Kielce Na podstawie przeprowadzonych badań i pomiarów Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska zaktualizował wykonaną w 2001 roku przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddział w Krakowie, „Ocenę wstępną zanieczyszczenia (jakości) powietrza w województwie świętokrzyskim” w wyodrębnionych strefach. Górne i dolne progi oszacowania dla dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenków azotu, pyłu PM10, ołowiu, tlenku węgla, benzenu i ozonu odniesione zostały do wartości dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu oraz dopuszczalnych częstości ich przekraczania w roku kalendarzowym, określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 87/2002, poz. 798). Górny i dolny próg oszacowania oznacza procentową część dopuszczalnego poziomu danej substancji. Dopuszczalne poziomy, górne i dolne progi oszacowania oraz dopuszczalne częstości ich przekraczania zestawiono w tab. 3.4. Klasyfikację jakości powietrza na terenie miasta, dokonaną na tej podstawie, przedstawia tab. 3.5. 44 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.4. Dopuszczalne poziomy, górne i dolne progi oszacowania oraz dopuszczalne częstości ich przekraczania Nazwa substancji Okres uśredniania wyników Dopuszczalny poziom g/m3 1 2 3 Benzen rok kalendarzowy 1 godzina Dwutlenek azotu rok kalendarzowy dwutlenek siarki 24 godziny Ołów rok kalendarzowy Ozon 8 godzin 24 godziny Pył zawieszony PM10 rok kalendarzowy Tlenek węgla 8 godzin Tlenki azotu rok kalendarzowy Dwutlenek siarki rok kalendarzowy okres weget. 1.VOzon5) 31.VII Górny próg oszacowania Dopuszczalna Wartość częstość przekroczeń g/m3 w roku 4 Ochrona zdrowia 5 3,5 200 140 40 32 1501) 1252) 75 0,5 0,35 120 120 50 30 40 14 10 000 7 000 Ochrona roślin 403) 304) 24 3) 40 204) 12 6 000 24 0006) 18 0007) g/m3h g/m3h g/m3h Dolny próg oszacowania Dopuszczalna wartość częstość przekroczeń g/m3 w roku 5 6 7 18 razy 3 razy 7 razy - 2 100 26 50 0,25 20 10 5 000 18 razy 3 razy 7 razy - - 19,5 8 - - - - Źródło: załącznik nr 1 do rozporządzenia z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. nr 87/2002, poz. 798) Objaśnienia: 1) do 31.12.2004 r. 2) od 1.01.2005 r. 3) do 31.12.2002 r. 4) od 1.01.2003 r. 5) poziom dopuszczalny wyrażony jako AOT 40 6) do 31.12.2009 r. 7) od 1.01.2010 r. Wynik klasyfikacji strefy miasta Kielce na podstawie wstępnej oceny jakości powietrza Tab. 3.5. Ocena ze względu na ochronę roślin Ocena ze względu na ochronę zdrowia NO2 SO2 Pył zawieszony PM10 Pb CO C6H6 O3 NOx SO2 O3 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 II I I IIIb IIIb I I - - - Strefa 1 Kielce – miasto Źródło: „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2002”, WIOŚ 2003 Przy klasyfikacji stref, wykonanej pod kątem poziomu każdej substancji, zastosowano następujące symbole: klasa I – poziom substancji przekracza górny próg oszacowania; klasa II – poziom substancji nie przekracza górnego progu oszacowania i jest wyższy od dolnego progu oszacowania; klasa IIIb – poziom substancji nie przekracza dolnego progu oszacowania. 45 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Na podstawie wyników pomiarów stężeń zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym w 2002 roku dokonano rocznej oceny stanu powietrza i zaliczono strefę miasta do określonej klasy względem poszczególnych wskaźników. Wartości kryterialne, będące podstawą klasyfikacji stref, zestawiono w tab. 3.6. Wyniki klasyfikacji przedstawia tab. 3.7. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref obowiązujące w 2002 roku pod kątem ochrony Tab. 3.6. zdrowia Substancja Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu w g/m3 Wartość marginesu tolerancji w roku 2002 Dopuszczalny poziom substancji w powiększony o margines tolerancji w 2002 w g/m3 Dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu 1 2 3 4 5 6 Benzen rok kalendarzowy 5 5 10 1 godzina 200 80 280 18 razy Dwutlenek azotu rok kalendarzowy 40 16 56 1 godzina 350 90 440 24 razy Dwutlenek siarki 24 godziny 150 0 150 3 razy Ołów rok kalendarzowy 0,5 0,3 0,8 Ozon 8 godzin 120 0 120 60 dni* 50 15 65 35 razy Pył zawieszony 24 godziny PM10 rok kalendarzowy 40 4,8 44,8 Tlenek węgla 8 godzin 10 000 6 000 16 000 * - liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, uśredniona w ciągu ostatnich 3 lat. Tab. 3. 7. Wynik klasyfikacji strefy miasta Kielce na podstawie rocznej oceny jakości powietrza w roku 2002 dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Strefa 1 Kielce – miasto Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Pył NO2 SO2 zawieszony Pb CO C6H6 O3 PM10 Klasa ogólna strefy 2 3 4 5 6 7 8 9 A A B/C A A A A B Źródło: „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2002”, WIOŚ 2003 Zakres działań wynikających z oceny obejmuje: dla klasy A: utrzymanie jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie, dla klasy B: określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych stężeń, dążenie do osiągnięcia stężeń poniżej dopuszczalnych dla klasy B/C: określenie potencjalnych obszarów przekroczeń dopuszczalnych wartości powiększonych o margines tolerancji, przeprowadzenie dodatkowych badań (obejmujących kolejny rok) w celu potwierdzenia zaliczenia strefy do klasy C. Na terenie miasta stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych wartości stężeń pyłu PM10. Częstość i wielkość przekroczeń tego parametru zawiera tab. 3.8. Nie nadano jednak statusu klasy C odnośnie tego wskaźnika, świadczącego o przekroczeniu wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, ze względu na fakt wykonywania pomiarów stężenia pyłu metodą reflektometryczną (nie normowaną) i przeliczaniu ich w celu odniesienia do normy pyłu PM10 przy użyciu współczynników lub wzorów korekcyjnych. 46 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Z tego powodu na obszarze miasta wymagane są pomiary metodą referencyjną stężenia pyłu PM10 w celu jednoznacznego potwierdzenia lub wykluczenia występowania przekroczeń. Obszar potencjalnych przekroczeń wartości kryterialnych w klasie B/C oraz B na terenie Kielc leży w kierunku zachodnim od centrum miasta (klasa B/C) oraz obejmuje część centralną, północnozachodnią i północno-wschodnią miasta. Dla pozostałych wskaźników nie stwierdzono przekroczeń wartości kryterialnych. W przypadku potwierdzenia występowania przekroczeń wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji konieczne będzie opracowanie dla miasta Programu Ochrony Powietrza i podjęcie działań pozwalających na ograniczenie emisji pyłu do atmosfery. Sklasyfikowanie strefy miasta pod kątem stężenia ozonu jako A opiera się na pomiarach wykonanych w stacji obserwacyjnej na Świętym Krzyżu i odniesieniu tej wartości do obszaru całego województwa świętokrzyskiego. Na tym stanowisku liczba dni, w których przekroczona była maksymalna zawartość ozonu wynosiła w 2002 roku 84, przy dopuszczalnej liczbie 60 takich dni. Dopiero uśrednienie wartości pomiarów z ostatnich trzech lat dało liczbę 59 dni z ponadnormatywnymi stężeniami ozonu w powietrzu, co pozwoliło zaliczyć wszystkie strefy województwa (w tym miasto Kielce) do kategorii A. Widoczne jest jednak stałe zwiększanie się liczby dni, w których odnotowuje się podwyższone stężenie tego składnika w powietrzu. Można również przypuszczać, że na terenie miasta, gdzie warunki do powstawania ozonu są bardziej sprzyjające, lokalnie ponadnormatywne stężenie tego gazu może występować jeszcze częściej. Na fakt ten zwrócili uwagę również uczestnicy odbytej w październiku 2002 roku konferencji „Kielce – Ochrona Środowiska”, uznając jako jedną z głównych zagrożeń dla miasta możliwość nagłego pojawienia się zanieczyszczenia powietrza np. ozonem, tlenkami azotu, siarki i węgla. Ustalenie przyczyn występowania wykazanych przekroczeń wartości kryterialnych stężeń wymaga szczegółowych analiz studialnych, jednak za najbardziej prawdopodobne przyczyny można uznać: dla obszaru przekroczeń B/C: – pobliskie zakłady przemysłowe i ciepłownie, – centrum miasta z intensywnym ruchem pojazdów, dla obszaru przekroczeń B nakładający się wpływ źródeł emisji zlokalizowanych na terenie miasta: – zakładów przemysłowych i ciepłowni, – centrum miasta z intensywnym ruchem pojazdów oraz – emisji z indywidualnego ogrzewania budynków. Tab. 3.8. Wykaz przekroczeń wartości kryterialnych dla stężeń pyłu zawieszonego PM10 dla stref klas B i B/C na terenie miasta stężenia 24 godz. liczba liczba przekroczeń* przekroczeń* D D+MT stężenia średnie roczne przekroczenie przekroczenie D D+MT 3 µg/m µg/m3 Kod stacji klasa strefy 1 2 3 4 5 6 7 B/C B B 25 3 42 3 - B 1,7 - B 1,9 - SkKielJagiel SkKielGalcz SkKielIXWiek klasa strefy Źródło: „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2002”, WIOŚ 2003 Objaśnienia: * - ponad dozwoloną ilość przekroczeń; D - poziom dopuszczalny; D+MT - poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji 47 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.9. Wielkości roczne i sezonowe opadu pyłu w 2002 roku Lokalizacja stanowiska pomiarowego 1 Batalionów Chłopskich 105 Olszewskiego 6 Loefflera 6 Zamość 6 Toporowskiego 33 Kasprowicza 1 Piekoszowska 138 Grunwaldzka 12 Panoramiczna 8 Radiowa 22 Żniwna 4 Stokowa 2 Spacerowa 23 Seminaryjska 18 Radostowa 9 Fabryczna 35 Sobieskiego 16 Wojska Polskiego 283 Chorzowska 199 Opad w sezonie zimowym [g/m2] Opad w sezonie letnim [g/m2] Opad roczny [g/m2] % wartości odniesienia* 2 3 4 5 39,8 40,5 21,3 27,3 24,1 22,9 36,5 57,7 33,6 32,9 54,9 35,4 26,5 36,8 24,1 46,4 27,0 21,3 41,2 51,4 58,9 38,7 28,0 28,9 29,4 42,0 46,0 32,2 29,3 51,1 34,9 26,3 37,5 31,3 48,2 39,0 33,8 53,6 91,2 99,4 60,0 55,4 52,9 52,2 78,5 103,7 65,7 62,2 105,9 70,3 52,8 74,3 55,4 94,7 66,0 55,1 94,8 45,6 49,7 30,0 27,7 26,5 26,1 39,2 51,8 32,9 31,1 53,0 35,2 26,4 37,1 27,7 47,3 33,0 27,5 47,4 Źródło: Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Kielcach * wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U. nr 1/2003, poz. 12) Na podstawie wielkości rocznego opadu pyłu w roku 2002 na terenie miasta (tab. 3.9) zmierzonych na stanowiskach pomiarowych Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Kielcach obliczono, że średni szacunkowy opad pyłu na terenie miasta wyniósł 73,2 g/m2. Z odniesienia tej wartości do powierzchni miasta - 109 km2 wynika, że na teren Kielc opada rocznie około 7979 Mg pyłu. Wartość zewidencjonowanej emisji ze źródeł zlokalizowanych na terenie miasta wynosi 991 Mg, co stanowi zaledwie około 14,2% obliczonej wielkości opadu pyłu. Można przypuszczać, że tak duża rozbieżność związana jest przede wszystkim z wtórnym unoszeniem zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni terenu, szczególnie z obszarów utwardzonych (ulice, place, chodniki). Świadczyć może również o konieczności uwzględniania w ogólnym bilansie zanieczyszczeń wprowadzanych do atmosfery ze źródeł niezewidencjonowanych, takich jak: ruch pojazdów, niska emisja z indywidualnego ogrzewania budynków, emisja z mniejszych zakładów przemysłowych, jak również transgraniczne przenoszenie zanieczyszczeń z terenów sąsiednich powiatów (szczególnie z Białego Zagłębia – m.in. Cementowni „Nowiny” w Sitkówce, znajdującej się na krajowej liście zakładów najbardziej uciążliwych) i dużych ośrodków przemysłowych (Śląsk, Bełchatów, Kraków). Wskazane jest poszerzenie monitoringu powietrza atmosferycznego uwzględniającego dotychczas tylko badania fizykochemiczne o monitoring biologiczny, zwłaszcza na obszarach chronionych lub wypoczynkowo-rekreacyjnych. Jedną z podstawowych metod jest bioindykacja – określanie zmian w środowisku za pomocą wskaźników biologicznych - bioindykatorów. Wykorzystywane są w niej specyficzne reakcje na działanie czynników ograniczających na poziomie komórkowym, reakcje fizjologiczne i biochemiczne komórek, wrażliwość gatunków wskaźnikowych roślin i zwierząt, wrażliwość populacji i biocenozy. Badania bioindykacyjne mają charakter kompleksowy, gdyż ocena zmian zachodzących w środowisku dokonywana jest na 48 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce podstawie równoczesnych reakcji szeregu zastosowanych bioindykatorów oraz wspomagana przez inne metody oceny środowiska. Bioindykatory, biowskaźniki, wskaźniki biologiczne, organizmy wskaźnikowe, gatunki roślin i zwierząt wskazujące zróżnicowaną wrażliwość i charakterystyczną reakcję na działanie czynników środowiska. Są to z reguły gatunki o wąskim zakresie tolerancji lub w specyficzny sposób reagujące na działanie danej sytuacji. Zestawy gatunków bioindykacyjnych pozwalają określić np. stan czystości wód. Specyficzna wrażliwość niektórych gatunków roślin lądowych np. sosny czy świerka na obecność dwutlenku węgla w atmosferze, metlicy na obecność metali ciężkich w glebie, umożliwia określenie stopnia, zasięgu i struktury zmian degradacyjnych środowiska. Właściwości bioindykacyjne wskazują też niektóre gatunki bezkręgowców i ptaki, np. pająki, komary, ślimaki, dżdżownice, dzięcioły. Bioindykatorami mogą być również wskaźniki ekologiczne, populacyjne, takie jak skład gatunkowy, liczebność, zagęszczenie, produkcja biomasy, struktura troficzna. Klasycznym przykładem bioindykatorów zanieczyszczeń atmosfery są porosty. Ich obecność, skład gatunkowy, wygląd plechy i jej rozmiary stanowią informację o stanie środowiska. W 2004 r. Urząd Miasta Kielce planuje sporządzenie opracowania związanego ze wskazaniem bioindykatorów występujących na obszarze Kielc. 3.2.1.5.Problemy i zagrożenia występujące w dziedzinie ochrony powietrza atmosferycznego 1. Transport samochodowy Stale wzrastający ruch pojazdów samochodowych na terenie miasta, związany zarówno z ruchem lokalnym jak i tranzytowym, stanowi coraz bardziej znaczący udział w zanieczyszczaniu powietrza atmosferycznego. 2. Wykorzystywanie węgla jako głównego źródła energii Głównym paliwem w sektorze gospodarki komunalnej jest węgiel o różnej jakości i różnym stopniu zasiarczenia. Udział innych źródeł energii, znacznie mniej uciążliwych dla środowiska: gazu, oleju opałowego, paliw alternatywnych, jest nadal niski, chociaż należy odnotować stopniowy wzrost ich wykorzystania 3. Podwyższone wartości pyłu zawieszonego PM10 w niektórych rejonach miasta Podwyższona wartość pyłu zawieszonego zdecydowała o zaklasyfikowaniu strefy miasta do klasy B i konieczności przeprowadzenia dokładniejszych badań pozwalających na jednoznaczne potwierdzenie lub wykluczenie występowania przekroczeń. 4. Możliwość nagłego pojawienia się zanieczyszczenia powietrza (ozonem, tlenkami: azotu, siarki, węgla oraz w sytuacjach awaryjnych amoniakiem). 5. Niska emisja przy braku długofalowej polityki dotyczącej jej źródeł Niska emisja ma decydujący wpływ na zanieczyszczenie powietrza na terenie miasta. Jej źródłem jest spalanie węgla niskiej jakości oraz odpadów w indywidualnych gospodarstwach domowych oraz w lokalnych kotłowniach. Na te źródła nakłada się również emisja pochodząca z transportu samochodowego. 6. Napływ zanieczyszczeń z sąsiednich regionów Na jakość powietrza na terenie miasta znaczny wpływ mają zanieczyszczenia emitowane na terenie powiatu kieleckiego i sąsiadujących z nim powiatów, jak również zanieczyszczenia pochodzące z sąsiednich regionów (Śląsk, Bełchatów, Kraków). Największym źródłem zanieczyszczeń są Zakłady Cementowo-Wapiennicze „Nowiny” (znajdujące się na „liście 80” najbardziej uciążliwych zakładów w kraju) oraz Zakłady Przemysłu Wapienniczego „Trzuskawica” w Sitkówce. 49 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 7. Lokalizacja przemysłu na kierunku przeważających wiatrów Największe emitory zanieczyszczeń w mieście, zlokalizowane są na zachód od dzielnic mieszkaniowych (elektrociepłownia i zakłady przemysłowe). 3.2.2. Hałas i promieniowanie elektromagnetyczne 3.2.2.1. Wprowadzenie Hałas1 jest obecnie jednym z ważniejszych czynników ujemnie wpływających na stan środowiska oraz na komfort życia i stan zdrowia człowieka, wywołującym objawy stresu miejskiego. Wynika to przede wszystkim z rozpowszechnienia źródeł emitujących hałas oraz faktu, że jest on bezpośrednio odbierany przez zmysł słuchu. Podwyższona wartość hałasu, szczególnie, jeśli występuje w miejscu zamieszkania i odpoczynku, stanowi realne zagrożenie dla zdrowia ludzi, ich samopoczucia i komfortu życia. Wzorcowo hałas ocenia się korzystając z metody tzw. liczb N. Polega ona na porównaniu widma akustycznego danego hałasu z krzywymi, w przybliżeniu opisującymi wrażliwość akustyczną ucha (głośność) wyrażoną w fonach. W praktyce stosuje się prostsze pomiary poziomu ciśnienia akustycznego wyrażanego w dB (decybelach, bel). Większość hałasów w środowisku charakteryzuje się zmienną wartością poziomu w czasie, dlatego do ich oceny wprowadzono kilka wskaźników, z których najważniejszym jest poziom równoważny (ekwiwalentny) dźwięku, uśredniający zmienne ciśnienie akustyczne w danym czasie obserwacji. W większości przypadków właśnie ten wskaźnik używany jest do oceny jakości akustycznej środowiska. W związku z bardzo subiektywnym odbiorem hałasu, różnicami w indywidualnych odczuciach i skutkach jego działania, trudna jest jednoznaczna ocena jego oddziaływania na zdrowie człowieka. Przyjmuje się, że poziom hałasu poniżej 55 dB nie powoduje skutków negatywnych, natomiast powyżej 65 dB hałas jest uciążliwy i przy długotrwałym narażeniu może stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka. Za szkodliwy uważa się hałas przekraczający 85 dB. Długotrwałe oddziaływanie hałasu o wyższym poziomie ciśnienia akustycznego prowadzi do trwałych ubytków słuchu. Duże znaczenie ma również czas trwania podwyższonej wartości dźwięku oraz jego źródło (punktowe, rozproszone). Na terenie Kielc głównymi źródłami emisji hałasu do środowiska jest transport drogowy i kolejowy oraz przemysł. Hałas związany ze zlokalizowanym w nieznacznej odległości od granic miasta lotniskiem w Masłowie, ze względu na nieznaczne rozmiary ruchu lotniczego został w niniejszym opracowaniu pominięty. Należy jednak zaznaczyć, że w związku z planowanymi działaniami zmierzającymi do rozbudowy tego portu lotniczego i wzrostu jego znaczenia w układzie komunikacyjnym miasta i regionu, hałas pochodzący z tego źródła będzie wzrastał i konieczne stanie się monitorowanie jego oddziaływania na zdrowie mieszkańców Kielc, szczególnie północno-wschodnich dzielnic miasta. 3.2.2.2. Hałas komunikacyjny 1. Hałas drogowy Hałas drogowy stanowi główne źródło zagrożeń akustycznych w środowisku. Zwiększający się wciąż ruch uliczny, dostępność środków transportu oraz możliwość dotarcia nimi do większości części miasta powodują stały wzrost zanieczyszczeń powietrza emisją spalin oraz uciążliwości związanych z hałasem. 1 rozumiany jako każdy dźwięk, który w danych warunkach określany jest jako szkodliwy, uciążliwy lub przeszkadzający, niezależnie od jego parametrów fizycznych. Ze względu na naturę procesu powstawania rozróżnia się hałas wibracyjny lub turbulentny, ze względu na zmiany czasowe rozróżnia się hałas stacjonarny, niestacjonarny, impulsowy i udarowy 50 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Najbardziej narażone na hałas drogowy są tereny położone przy głównych ciągach komunikacyjnych miasta, gdzie ruch pojazdów samochodowych jest największy. Należą tu przede wszystkim: ulice w ciągach dróg krajowych: nr 73 Wiśniówka-Kielce-Tarnów (ul. Radomska, Manifestu Lipcowego, Źródłowa, Tarnowska) oraz nr 74 Piotrków Trybunalski-KielceOpatów (ul. Łódzka, Jesionowa, Świętokrzyska, Sandomierska); ulice łączące centrum miasta z dzielnicami mieszkalnymi – ul. Warszawska, Grunwaldzka, Jagiellońska, Krakowska, Ściegiennego; ulice w centrum miasta: al. IX Wieków Kielc, Paderewskiego, Czarnowska, Żelazna, Żytnia, Ogrodowa. W 2000 r. na zlecenie Miejskiego Zarządu Dróg wykonano pomiary natężenia ruchu i wielkości hałasu na skrzyżowaniach głównych ulic w Kielcach. Na wszystkich skrzyżowaniach stwierdzono okresowe przekroczenia dopuszczalnej wartości hałasu dla terenów w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych, wynoszącą 65 dB (jednocześnie należy zauważyć, że większość badanych skrzyżowań znajduje się na terenach zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, gdzie dopuszczalna wartość hałasu w porze dziennej jest niższa i wynosi 60 dB). Wyniki tych badań przedstawia tab. 3.10. Tab.3.10. Wyniki pomiarów natężenia ruchu i hałasu na głównych skrzyżowaniach ulic w Kielcach Lokalizacja skrzyżowania 1 Całkowite natężenie ruchu na skrzyżowaniu w godzinach szczytu [pojazdów/godzinę] 2 Szczyt poranny Tarnowska – Wrzosowa Szczyt popołudniowy Szczyt poranny Tarnowska – Bohaterów Warszawy Szczyt popołudniowy Szczyt poranny Manifestu Lipcowego – Sandomierska Szczyt popołudniowy Szczyt poranny Manifestu Lipcowego – Świętokrzyska Szczyt popołudniowy Szczyt poranny Seminaryjska – Jana Pawła II Szczyt popołudniowy Szczyt poranny Warszawska – al. IX Wieków Kielc Szczyt popołudniowy Szczyt poranny Warszawska – Świętokrzyska – Jesionowa Szczyt popołudniowy Szczyt poranny Armii Krajowej – Żelazna – Żytnia Szczyt popołudniowy Szczyt poranny Zagnańska – Łódzka Szczyt popołudniowy Równoważny poziom dźwięku LAeq w pobliżu skrzyżowania [dB] 3 4 2 328 2 412 3 718 4 207 4 241 5 590 2 743 2 816 3 287 3 350 3 474 3 537 3 049 3 385 3 421 2 412 3 142 3 611 68,2 – 72,1 61,5 – 74,4 60,4 – 72,6 70,4 – 70,6 60,2 – 71,7 67,1 – 70,4 60,1 – 71,8 65,2 – 71,7 68,8 – 70,3 Źródło: „Badania natężenia ruchu i opracowanie wyników na skrzyżowaniach ulic w Kielcach. Część II”, PROEKO, październik 2000 r. W lutym 2000r. WIOŚ w Kielcach opracował „Plan akustyczny dla miasta Kielc” na podstawie wykonanych na przełomie czerwca i lipca 1999 r. pomiarów komunikacyjnego hałasu drogowego w 122 punktach pomiarowych zlokalizowanych na terenie miasta. Badania obejmowały pomiary hałasu komunikacyjnego w porze dziennej, z równoczesnym pomiarem natężenia ruchu pojazdów. Udział poszczególnych grup pojazdów w ogólnym strumieniu pojazdów oraz średnie natężenie ruchu pojazdów na badanych odcinkach ulic przedstawia tab. 3.11. 51 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.11. Natężenie ruchu pojazdów na badanych odcinkach ulic Rodzaj pojazdu Rodzaj parametru 1 Ilość pojazdów % ogólnej liczby pojazdów ciężkie lekkie ciężkie z przyczepą Średnie natężenie udział ruchu pojazdów [poj/h] ciężkich [%] autobusy Pojazdów ogółem 6 7 8 133 256 1 092 7,8 2 3 4 5 122 862 6 398 788 3 208 92,2 4,8 0,6 2,4 Źródło: „Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce – plan akustyczny 1999 r.”, WIOŚ Kielce, luty 2000 r. Na podstawie pomiarów hałasu tylko w jednym punkcie pomiarowym stwierdzono poziom dźwięku niższy od wartości dopuszczalnej. Największy równoważny poziom hałasu stwierdzono na 27 badanych odcinkach ulic. Były to głównie odcinki ulic miejskich przenoszące ruch tranzytowy oraz odcinki dróg wylotowych w kierunku Warszawy, Krakowa, Tarnowa, Lublina i Łodzi (ul. Jagiellońska, Jesionowa, Krakowska, Łódzka, Manifestu Lipcowego, Ogrodowa, Sandomierska, Seminaryjska, Ściegiennego, Świętokrzyska, Tarnowska, Źródłowa). Przeciętny poziom hałasu na ulicach Kielc wynosił 71,8 dB. Ilościowy udział odcinków pomiarowych w poszczególnych przedziałach wartości hałasu przedstawia tab. 3.12. Tab. 3.12. Ilościowy udział odcinków pomiarowych w poszczególnych przedziałach wartości hałasu (1999 r.) Zakres równoważnego poziomu dźwięku LAeq 50,1 – 55,0 55,1 – 60,0 60,1 – 65,0 65,1 – 70,0 70,1 – 75,0 >75,1 1 2 3 4 5 6 7 0 1 5 18 71 27 0 0,8 4,1 14,8 58,2 22,1 Ilość odcinków pomiarowych % ogólnej liczby odcinków pomiarowych Źródło: „Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce – plan akustyczny 1999 r.”, WIOŚ Kielce, luty 2000 r. Dla terenu miasta wyznaczono również wskaźnik „W” wskazujący procentowy stosunek długości tras komunikacyjnych Kielc o danym poziomie hałasu do łącznej długości wszystkich ulic, na których wykonano pomiary. Obliczone wartości tego wskaźnika przedstawia tabela 3.13. Tab. 3.13. Wartość wskaźnika „W” dla terenu miasta Zakres równoważnego poziomu dźwięku LAeq 50,1 – 55,0 55,1 – 60,0 60,1 – 65,0 65,1 – 70,0 70,1 – 75,0 >75,1 1 2 3 4 5 6 7 Długość ulic [km] 0 0,60 5,30 13,62 48,22 24,80 Wskaźnik „W” [%] 0 0,65 5,73 14,72 52,10 26,80 Źródło: „Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce – plan akustyczny 1999 r.”, WIOŚ Kielce, luty 2000 r. Plan akustyczny Kielc sporządzony na podstawie wykonanych pomiarów przedstawia rys. 3.1. 52 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Rys. 3.1. Plan akustyczny miasta Kielc (Źródło: Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego. Kielce – plan akustyczny 1999 r.”, WIOŚ Kielce, luty 2000 r.) 53 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Na terenie Kielc znajdują się obecnie trzy stałe punkty monitorujące hałas drogowy na drogach krajowych: na drodze nr 73 (Wiśniówka-Kielce-Tarnów) przy ulicy Tarnowskiej, na drodze nr 74 (Piotrków Trybunalski-Kielce-Opatów) przy ulicy 1-Maja oraz Jesionowej. Badania monitoringowe na drodze nr 73 wykonywane są od roku 2003. W marcu w punkcie na ul. Tarnowskiej stwierdzono równoważne wartości poziomu dźwięku dla pory dziennej 76,1 dB (1 m od skraju jezdni) oraz 68,9 dB (przy linii zabudowy). Wyniki pomiarów prowadzonych na drodze nr 74 w granicach miasta w ostatnich latach przedstawia tab. 3.14. Również te pomiary pokazują wyraźne przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu związanego z ruchem drogowym na terenie miasta. Tab. 3.14. Wyniki pomiarów hałasu wykonanych w latach 20002003 w rejonie drogi krajowej nr 74 na terenie miasta Poziom dźwięku w dB (w bezpośrednim sąsiedztwie drogi) 2001 2002 2003 Punkt pomiarowy Długość odcinka [km] 2000 1 2 3 4 5 6 ul. Jesionowa – przejście A 4,00 74,4 74,9 74,1 74,9 ul. 1 Maja – przejście B 3,00 72,5 73,4 72,3 72,6 Źródło: „Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2002”, WIOŚ 2003; informacje WIOŚ Kielce 2. Hałas kolejowy Przez teren Kielc przebiegają dwie linie kolejowe: nr 8 Warszawa-Skarżysko Kamienna-Kielce-Sędziszów-Kraków, nr 61 Kielce-Fosowskie (Kielce-Koniecpol-Częstochowa). Średnie dobowe natężenie ruchu pociągów na tych odcinkach wynosi odpowiednio: na odcinku Skarżysko Kamienna-Kielce: – pociągi pasażerskie – 46 składów, – pociągi towarowe – 52 składy, na odcinku Kielce-Sędziszów: – pociągi pasażerskie – 42 składy, – pociągi towarowe – 53 składy, na odcinku Kielce-Fosowskie: – pociągi pasażerskie – 29 składów, – pociągi towarowe – 77 składów. Dopuszczalna prędkość pociągów na wszystkich odcinkach w granicach miasta wynosi 90 km/h. W roku 1998 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska wykonał „Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego linii kolejowej relacji Warszawa–Kraków w granicach województwa świętokrzyskiego”, natomiast w roku następnym „Opracowanie pomiarów hałasu komunikacyjnego linii kolejowej relacji Kielce–Częstochowa w granicach województwa świętokrzyskiego”. Odcinki tych linii przebiegające przez teren miasta opomiarowane były po jednym punkcie na każdym z nich. W wyniku pomiarów otrzymano następujące równoważne wartości dźwięku w porze dziennej: dla linii Warszawa-Kraków – 71,0 dB, dla linii Kielce-Częstochowa – 63,1 dB. Wartości te w obu przypadkach przekraczają wartość dopuszczalną, wynoszącą 60 dB. Od tego czasu nie wykonano żadnych badań, które pozwoliłyby na dokładniejszą ocenę tego źródła hałasu, szczególnie w porze nocnej, kiedy emisja dźwięku związana z transportem kolejowym jest najbardziej odczuwalna. 54 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 3.2.2.3. Hałas przemysłowy Wpływ na klimat akustyczny w mieście ma również hałas przemysłowy, jednak w znacznie mniejszym zakresie niż omówiony wcześniej hałas komunikacyjny. Jego oddziaływanie jest głównie lokalne i zwykle ogranicza się do terenu zakładu lub jego najbliższych okolic. Można stwierdzić, że zagrożenie hałasem przemysłowym, emitowanym z dużych zakładów, występuje jedynie w porze nocnej i dotyczy rejonu Skrzetli, Piasków, Fabryki Łożysk Tocznych NSK „Iskra” oraz innych zakładów pracujących w porze nocnej (piekarnie, zakłady poligraficzne). Również istniejące na terenie miasta duże centra handlowe („MAKRO”, „REAL”, „TESCO”), zlokalizowane w sąsiedztwie dzielnic mieszkaniowych, mogą stanowić uciążliwość dla mieszkańców, szczególnie w porze nocnej. W ewidencji Urzędu Miasta znajduje się aktualnie 5 obiektów przemysłowych, mających wydaną decyzję zezwalającą na emisję hałasu do środowiska. Brak jest wyników pomiarów tego rodzaju hałasu wykonanych w okresie ostatnich kilku lat na terenie miasta w większych zakładach przemysłowych; wykonywane są jedynie kontrolne pomiary lokalnych źródeł hałasu (głównie wentylatorów zlokalizowanych m.in. na sklepach) wykonane w związku ze skargami mieszkańców – w roku 2002 wykonano 4 takie pomiary, które nie wykazały przekroczenia dopuszczalnych wartości emitowanego hałasu. 3.2.2.4. Inne źródła hałasu Oprócz wyżej omówionych źródeł hałasu na terenie miasta mamy do czynienia z okresową emisją hałasu związaną z organizowanymi na otwartej przestrzeni imprezami masowymi, takimi jak festyny, koncerty muzyczne, imprezy sportowe (mecze piłkarskie, rajdy motocyklowe), pokazy sztucznych ogni, itp. Ze względu na konieczność zapewnienia odpowiedniej mocy akustycznej źródeł dźwięku, zwykle stanowią one dużą uciążliwość dla mieszkańców, szczególnie w przypadku organizacji tego typu imprez w bezpośrednim sąsiedztwie dzielnic mieszkaniowych oraz w centrum miasta. Urząd Miasta Kielce planuje w 2004 r. opracowanie „Ekspertyzy uciążliwości hałasu na obszarach organizowania imprez masowych (Park Miejski, Kadzielnia). 3.2.2.5. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Urządzenia nadawcze i ich systemy antenowe, linie przesyłowe energii elektrycznej oraz stacje transformatorowe emitują do otoczenia energię elektromagnetyczną, która może wywoływać w organizmach ludzkich przy wysokich natężeniach i wysokich częstotliwościach tzw. „efekt termiczny”. Objawia się on podwyższeniem ciepłoty tkanek, która może doprowadzić do zaburzeń w reakcjach biochemicznych występujących w poszczególnych komórkach. Efekt ten może wystąpić w przypadku przekroczenia dopuszczalnych poziomów promieniowania jonizującego i długotrwałej ekspozycji na promieniowanie elektromagnetyczne. Na terenie miasta główne źródła promieniowania elektromagnetycznego stanowią: stacje bazowe telefonii komórkowej, działające w zakresie mikrofalowym, stacje nadawcze i przekaźnikowe radiowe i telewizyjne, działające w zakresie radiowym, radiotelefony bazowe, mogące pracować w zakresie radiowym lub mikrofalowym, nadajniki radioamatorów, działające w zakresie radiowym, nadajniki systemów monitorowania alarmów, często włączone w system GPS, stacje transformatorowe (Główne Punkty Zasilania: GPZ 220/110/30/15kV Piaski oraz GPZ-ty 110/15kV), linie przesyłowe energii elektrycznej 110kV. Obecnie w związku z bardzo szybkim rozwojem systemów telefonii komórkowej najliczniejszym źródłem emisji promieniowania elektromagnetycznego są stacje bazowe tych systemów, lokalizowane często w centrum miasta i na budynkach mieszkalnych. Na terenie Kielc 55 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce zlokalizowanych jest kilkadziesiąt tego typu obiektów, jednak brak jest dokładnej ewidencji ich lokalizacji. W przypadku nadajników radiowych i telewizyjnych głównymi miejscami ich lokalizacji są: komin Elektrociepłowni Kielce, maszt na Górze Telegraf, budynek przy ul. Targowej 25. Radiotelefony bazowe lokalizowane są głównie na terenach zakładów przemysłowych oraz na budynkach instytucji użyteczności publicznej, m.in. policji, straży pożarnej, pogotowia ratunkowego, MPK, WSSE. Instytucją wykonującą pomiary natężenia pola elektromagnetycznego emitowanego przez poszczególne źródła jest WSSE. Badania wykonywane są w przypadku budowy i uruchomienia nowego nadajnika, jak również w przypadku każdorazowej zmiany głównych parametrów pracy nadajnika. Dla wszystkich źródeł promieniowania elektromagnetycznego, dla których wykonane zostały badania, otrzymane wartości natężenia pola elektromagnetycznego w miejscach stałego pobytu ludzi w pobliżu tych źródeł są znacznie niższe od wartości dopuszczalnych. Należy jednak zwrócić uwagę, że brak jest ogólnej polityki ze strony władz miasta mającej na celu uporządkowanie i nadzór nad źródłami promieniowania elektromagnetycznego w Kielcach. 3.2.2.6. Podsumowanie 1. Zagrożenie hałasem w Kielcach wynika głównie ze strony hałasu emitowanego w związku z transportem drogowym. Dotyczy przede wszystkim centrum miasta oraz dzielnic mieszkalnych położonych przy trasach tranzytowych oraz wylotowych z miasta. Na podstawie wykonanych badań poziomu tego rodzaju hałasu widać, że jego oddziaływanie na pogarszanie się zdrowia i komfortu życia mieszkańców jest duże i konieczne jest podjęcie działań zmierzających do ograniczenia uciążliwości związanych z ruchem pojazdów. Drugim czynnikiem znacznie zakłócającym klimat akustyczny miasta, jednak nie do końca rozpoznanym, jest hałas związany z transportem kolejowym, szczególnie w porze nocnej. 2. Problemy i zagrożenia w dziedzinie hałasu i oddziaływania pól elektromagnetycznych: rozszerzanie się terenów zagrożonych przez hałas drogowy – pogarszanie klimatu akustycznego miasta, a co za tym idzie jakości życia mieszkańców, w wyniku emisji ponadnormatywnych wartości hałasu drogowego, związanych ze stałym wzrostem ilości pojazdów w ruchu lokalnym jak i tranzytowym, niedostateczne rozpoznanie emisji hałasu kolejowego, szczególnie w porze nocnej, brak stałego monitorowania klimatu akustycznego miasta i podejmowania na tej podstawie systematycznych działań ograniczających zagrożenia związane z emisją hałasu, rozbudowa lotniska w Masłowie – zwiększenie znaczenia transportu lotniczego w strukturze komunikacyjnej miasta i regionu może spowodować znaczny wzrost poziomu hałasu lotniczego, szczególnie w dzielnicach północno–wschodnich miasta, brak inwentaryzacji i aktualizowanej ewidencji źródeł promieniowania elektromagnetycznego mogących pogorszyć stan środowiska i monitorowania aktualnej wartości tła elektromagnetycznego na terenie miasta; istniejąca sytuacja nie pozwala na dokładne określenie stopnia zagrożenia i sposobów ograniczenia uciążliwości powodowanych przez oddziaływanie pól elektromagnetycznych na zdrowie mieszkańców, zwiększanie się ilości źródeł promieniowania elektromagnetycznego; gwałtowny wzrost zapotrzebowania na usługi radiokomunikacji, rozwój systemów telefonii komórkowej, poprawa zasilania elektroenergetycznego na niektórych obszarach miasta oraz pojawianie się nowych źródeł emisji elektromagnetycznego promieniowania niejonizującego mogący powodować wzrost wartości promieniowania na terenie miasta. 56 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 3.2.3. Stan czystości wód 3.2.3.1. Zasoby wód powierzchniowych 1. Kielce położone są w północnej części zlewni Nidy – lewobrzeżnego dopływu Wisły, w zlewni prawobrzeżnych dopływów Czarnej Nidy: Bobrzy, Lubrzanki, Chodczy. Lewobrzeżnymi dopływami Bobrzy przepływającymi przez teren Kielc są: Sufraganiec z Sufragańczykiem i Silnica. Granica dorzecza Nidy na północnym wschodzie przebiega wierzchołkami pasma Gór Świętokrzyskich, którego przedłużeniem ku północnemu zachodowi są: Pasmo Masłowskie, Pasmo Klonowskie, Wzgórza Tumlińskie, stanowiące obszar źródliskowy rzek przepływających przez teren miasta: Bobrzy, Sufragańca, Silnicy, Chodczy i Lubrzanki. Tworzą one główną strukturę hydrograficzną i ekologiczną miasta. Bobrza ma swoje źródła w rejonie Zagnańska (na południowy zachód od Występy), na wysokości ok. 370 m n.p.m. Płynie z północy na południe, na znacznym odcinku, stanowiąc zachodnią granicę miasta. W rejonie Białogonu skręca ku SW, przełamując się w rejonie Słowika przez Pasmo Zgórskie i Posłowickie. Wzdłuż swego biegu Bobrza meandruje pomiędzy stawem w Białogonie a Szczukowicami, tworząc oczka i zakola. Ogólna długość Bobrzy wynosi ok. 49,0 km (w tym na terenie miasta ok. 16,0 km). W rejonie osiedli Pietraszki i Białogon uchodzą do niej jej główne lewobrzeżne dopływy: Sufraganiec i Silnica. Średni przepływ mierzony na wodowskazie w Słowiku wynosi ok. 1,52,0 m3/s, przy znacznych sezonowych wahaniach poziomu wody w rzece, dochodzących do 22,5 m. Silnica jest główną rzeką, przepływającą przez Kielce. Wypływa z południowych stoków Pasma Masłowskiego, na wysokości 360 m n.p.m., przepływa z północy na południe przez środek miasta i uchodzi do Bobrzy na terenie osiedla Białogon, na wysokości 238 m n.p.m. Wybudowany na Silnicy (w km 8,3) na wysokości osiedla Szydłówek zbiornik – Zalew Kielecki pełni wyłącznie funkcję rekreacyjną. Poniżej zalewu Silnica płynie w sztucznie uregulowanym i częściowo wybetonowanym korycie. Silnica ma charakter rzeki podgórskiej, charakteryzuje się dużymi spadkami w profilu podłużnym i dużą zmiennością przepływów. Ogólna długość Silnicy wynosi ok. 18,6 km (w tym na terenie miasta ok. 17,0 km). Zlewnia Silnicy zajmuje powierzchnię 46,68 km2, od północy obejmuje swym zasięgiem środkowy fragment Pasma Masłowskiego, a od południa – północną część Pasma Dymińskiego. Sufraganiec wypływa ze stoku Góry Krzemionki, na wys. 350 m n.p.m., a uchodzi do Bobrzy w rejonie osiedla Pietraszki, na wys. 239 m n.p.m. Płynie wzdłuż północnozachodnich obrzeży miasta, na wysokości Niewachlowa i Czarnowa. Długość Sufragańca wynosi ok. 17,4 km (w tym na terenie miasta ok. 14,0 km). Zlewnia Sufragańca ma powierzchnię 61,74 km2. Znaczą jej część zajmują tereny podmiejskie pokryte luźną zabudową, polami, łąkami. Lubrzanka, której zlewnia zajmuje E i NE część terenu miasta (osiedla: Cedzyna, Domaszowice, Ostrogórka), ma swój obszar źródliskowy w okolicach Barczy i Jaworza, po północnej stronie Pasma Masłowskiego, na wysokości ok. 360 m n.p.m. Ogólna długość Lubrzanki wynosi ok. 33,5 km (w tym w obrębie miasta ok. 9,5 km). Lubrzanka przyjmuje na terenie Kielc kilka niewielkich dopływów bez nazwy, często prowadzących wodę okresowo. Średni przepływ rzeki na wodowskazie w Cedzynie wynosi ok. 0,9÷1,0 m 3/s, przy sezonowych wahaniach stanu zwierciadła do 2,0 m. Chodcza wypływa z południowych stoków Gór Posłowickich i płynie na południe w kierunku Czarnej Nidy dnem rozległej, słabo zaznaczającej się w krajobrazie doliny. Zlewnia Chodczy, najmniejszego z omawianych dopływów Czarnej Nidy, wciśnięta jest wąskim klinem pomiędzy zlewnie Bobrzy i Lubrzanki w południowej części miasta (osiedle Dyminy). 57 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Inne mniejsze cieki w granicach miasta: Zagórka, Sufragańczyk i Silniczka (obecnie wyschnięta). 2. Na omawianym terenie występują również zbiorniki wodne, oczka wodne, i podmokłości. Większe przepływowe zbiorniki wodne powstały na głównych rzekach: na Bobrzy – w rejonie Białogonu (Zalew Białogoński), na Silnicy – w północnej części miasta (Szydłówek) Zalew Kielecki i w centrum miasta – staw w Parku Miejskim oraz na Lubrzance – w Cedzynie (poza granicami miasta). Spełniają one w różnym stopniu funkcje rekreacyjno-retencyjne, wyrównując równocześnie stany przepływu wód w rzekach. Staw Białogoński istniał do 1993 roku, do momentu przerwania grobli przez powodziowe wody Bobrzy. Obecnie rozważana jest możliwość restytucji tego zbiornika. Jest to ważny problem z uwagi na nagromadzenie w osadach dennych znacznych ilości metali ciężkich. Osady te stanowią potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych. Oczka wodne występują na terenie kamieniołomów: Wietrznia (rezerwat im. Zb. Rubinowskiego), Biesak-Białogon i okresowo w kamieniołomach Kadzielnia i Ślichowice. Podmokłości są zjawiskiem częstym tam, gdzie pod powierzchnią terenu występuje warstwa osadów mało przepuszczalnych. Charakterystyczną cechą wód powierzchniowych na terenie miasta jest niewielkie zwiększanie się ilości prowadzonej przez cieki wody w stosunku do przyrostu powierzchni zlewni. Z jednej strony jest to efektem specyficznej budowy geologicznej, tj. ogólnie dość korzystnych warunków infiltracji wód opadowych, krążących lub stagnujących w skalnych zbiornikach wód podziemnych, z drugiej strony, działalność człowieka wykorzystującego zasoby tych zbiorników, prowadzi do powstania rozległych powierzchniowo lejów depresyjnych obniżających poziom wód gruntowych, co powoduje drenowanie wód powierzchniowych, a nawet zanikanie całych cieków. 3.2.3.2. Cechy użytkowania terenu W strefie miejskiej Kielc obserwuje się stały proces rozszerzania terenów o nieprzepuszczalnych powierzchniach i rozbudowanej sieci drenażowej oraz hydrotechnicznej. Powoduje to zachwianie naturalnych proporcji pomiędzy infiltracją i spływem powierzchniowym, a to z kolei przyspiesza odpływ powierzchniowy z tych obszarów. Rzeki stanowią bardzo czuły system reagujący na naturalne i antropogeniczne zmiany użytkowania zlewni. Charakter użytkowania terenu, a także stan zagospodarowania koryt rzecznych warunkuje i modyfikuje przebieg procesów hydrologicznych oraz fluwialnych. Dalszą konsekwencją, znacznie przyspieszonego obiegu wody na obszarach zurbanizowanych, jest wzrost częstotliwości podwyższonych stanów energetycznych wód płynących, inicjujących oraz potęgujących procesy erozji, transportu i akumulacji w korytach rzecznych tych terenów. Głównym problemem Kielc, związanym z występowaniem nadmiaru wody pochodzącej z opadów nawalnych, jest zbytnie uszczelnienie powierzchni wynikające ze struktury użytkowania zlewni Silnicy (tab. 3.15.). Skutkiem tego jest przeciążenie systemu kanalizacyjnego, który nie radzi sobie z dużą ilością wody pochodzącej z gwałtownych, krótkotrwałych opadów. 58 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.15. Użytkowanie powierzchni ziemi w zlewni rzeki Silnicy Rodzaj użytku Obwód. Dąbrowa 1 2 Lasy Łąki, pastwiska, trawniki Pola Zarośla, zadrz. śródpolne sady i ogródki, cmentarze Parkingi, place i tereny zabudowane (zakryte) Drogi i tereny przydrożne Drogi o nawierzchni utwardz. Drogi gruntowe, ścieżki Koleje i tereny kolejowe Wyrobiska i hałdy Wody stojące i płynące Razem 3 95,15 4,57 Piaski Powierzchnia w % Zalew Pakosz 4 5 Sil. ujście Do ujścia 7 8 6 72,91 12,90 3,57 51,21 15,04 9,87 44,86 15,34 9,07 29,59 16,27 4,34 32,73 16,97 4,10 32,81 17,01 4,10 3,23 9,49 11,09 18,16 17,36 17,34 1,62 8,00 11,93 22,89 20,75 20,70 0,28 2,96 4,69 5,47 7,30 6,83 6,78 100,00 1,92 0,89 100,00 1,15 0,55 100,00 1,10 1,14 100,00 0,84 0,61 100,00 0,73 0,53 100,00 0,73 0,53 100,00 3.2.3.3. Zasilanie wód powierzchniowych przez opady atmosferyczne Wysokość oraz charakter i rodzaj opadów atmosferycznych decydują o dynamice i natężeniu zjawisk hydrologicznych płynących wód powierzchniowych. W wieloleciu 19532002 na stacji Kielce zanotowana średnia roczna suma opadów atmosferycznych wynosiła 653,0 mm, a w poszczególnych latach wahała się od 462,8 mm do 948,1 mm. W półroczu letnim (VX) kształtowała się od 259,0 do 619,0 mm, a średnio osiągnęła wartość 394,6 mm, zaś w półroczu zimowym (XIIV) wynosiła ona odpowiednio: 136,4427,0 mm i 247,0 mm. Opady półrocza letniego stanowią zatem 60,4 % rocznych sum opadów, co szczególnie jest istotne na terenach zurbanizowanych. Tab. 3.16 zawiera średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych na stacji Kielce– Suków (deszczomierz) i czterech posterunkach pluwiograficznych rozmieszczonych na terenie miasta w obrębie zlewni Silnicy i Sufragańca w latach 19982002. Zanotowane sumy opadów na posterunkach pluwiograficznych wykazują pewne różnice w stosunku do wartości notowanych na stacji Kielce – Suków, a zatem wskazane jest prowadzenie takich obserwacji na terenie samego miasta. Tab. 3.16. Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych półrocza letniego w latach 19982002 Nazwa posterunku 1 Kielce-Suków Dąbrowa Pakosz Grzeszyn Sufraganiec ujście maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik majpaździernik 2 3 4 5 6 7 8 62,44 44,44 52,86 48,34 50,28 105,86 105,5 113,86 93,24 107,16 137,96 101,68 108,78 94,32 95,88 74,82 60,18 65,36 68,12 63,74 50,1 56,86 47,76 47,48 50,78 50,66 49,36 51,08 48,58 43,34 481,84 417,92 439,5 400,08 411,18 3.2.3.4. Cechy hydrologiczne wód płynących W okresie badań (19982002) średnie roczne przepływy Silnicy wzrastały od źródeł do profilu Pakosz (0,440 m3/s), a następnie ulegały zmniejszeniu aż do profilu ujściowego (0,369 m3/s). Na odcinku od źródeł do Zalewu Kieleckiego przepływ przyrastał proporcjonalnie do przyrostu powierzchni zlewni osiągając poniżej niego wartość 0,161 m3/s. Zalew, pomimo tego, że nie jest duży (V=170 000 m3), to zmienia istotnie obieg wody w tej części zlewni Silnicy 59 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce powodując spłaszczenie fal wezbraniowych oraz wzrost parowania. Od profilu Zalew do profilu Pakosz wzrost średnich rocznych przepływów był prawie trzykrotny. Tak duży wzrost przepływów nie wynika tylko z przyrostu powierzchni zlewni, ale przede wszystkim z dodatkowego zasilania antropogenicznego licznymi kanałami dochodzącymi do Silnicy, a także z bardzo dużego udziału odpływu powierzchniowego dochodzącego prawie do 8590% w okresie intensywnych opadów deszczu. Kanałami, oprócz wód burzowych i gruntowych, dopływa także woda pochodząca ze zrzutów komunalnych, a sporadycznie i przemysłowych. Na odcinku od profilu Pakosz do profilu ujściowego średnie roczne przepływy Silnicy zmniejszają się o około 71 dm3/s. Ucieczka wód rzecznych spowodowana jest przede wszystkim lejem depresyjnym, jaki utworzył się wokół ujęć wód podziemnych na Białogonie. Częściowo ubytki te spowodowane są stratami wynikającymi ze zwiększonego parowania z koryta Silnicy, której wody są cieplejsze średnio o około 3C, a okresowo nawet o kilkanaście stopni (wynik zasolenia ścieków deszczowych w zimie). Średnie roczne przepływy Silnicy w odcinku ujściowym (0,369 m3/s) są o wiele mniejsze od przepływów Sufragańca (0,578 m3/s), co wynika zapewne z licznych wspomnianych zaburzeń, a nie tylko z niewielkich różnic powierzchni zlewni na korzyść tej drugiej rzeki. Znaczące też są zapewne straty na parowanie wody z koryta Silnicy, bowiem przez cały rok prowadzi ona wody znacznie cieplejsze niż Sufraganiec. Ponadto w zlewni Silnicy obserwacje wodowskazowe z godz. 7 nie dają w pełni prawdziwego obrazu, bowiem część fal wezbraniowych, zwłaszcza po opadach burzowych, przepływa między terminami obserwacji. Średnie roczne przepływy Sufragańca wzrastały systematycznie wraz z przyrostem powierzchni zlewni nie wykazując widocznych zaburzeń antropogenicznych. Tab. 3.17. Charakterystyczne przepływy (1998-2002) Przepływ (m3/s) Max. Rzeka Posterunek wodowskazowy Min. 1 2 3 4 5 0,003 0,007 0,001 0,011 0,006 0,014 0,027 0,118 2,85 3,23 2,86 18,40 14,30 4,12 15,56 17,10 0,116 0,136 0,161 0,440 0,369 0,169 0,446 0,578 Silnica Sufraganiec Dąbrowa Piaski Zalew Pakosz Ujście Grzeszyn Niewachlów Ujście Śred. W górnych częściach obydwu zlewni, o niewielkiej antropopresji, wysokość fal wezbraniowych jest stosunkowo mała, czas reakcji rzeki na opad wydłużony, a zmienność przepływów dość wyrównana. Zupełnie odmienny charakter przepływów obserwuje się w środkowym i dolnym odcinku Silnicy, tj. na obszarze zurbanizowanym. W tej części zlewni przeważają nieprzepuszczalne powierzchnie dróg, placów, dachów, uniemożliwiające infiltrację wód opadowych oraz kanały odprowadzające w szybkim tempie wody nawet z obszarów położonych blisko działów wodnych. Opady deszczu, nawet o wysokości 23 mm/15 min., powodują natychmiastowy wzrost stanów wody o 1520 cm. Czas koncentracji fal wezbraniowych (o wysokości 1,52,5 m) jest na ogół znacznie krótszy od jednej godziny. Jednakże po przejściu fali wezbraniowej stany wody w ciągu kilku do kilkunastu godzin dość szybko wracają prawie do poprzedniej wysokości, co świadczy o zdecydowanej przewadze zasilania powierzchniowego nad gruntowym. Każdy epizod opadowy znajduje natychmiastowe odzwierciedlenie we wzroście stanów wody w korycie rzecznym. Powoduje to bardzo dużą nieregularność przepływów i prędkości, a także znaczny wzrost ich częstotliwości, co sprawia, że takie odcinki rzeki narażone są na zintensyfikowane oddziaływanie energetyczne wód płynących. Poniżej Zalewu Kieleckiego zmienia się zupełnie charakter koryta Silnicy, która na tym odcinku przebiega przez centrum Kielc. Koryto jest tu uregulowane, wyprostowane i głęboko 60 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce wcięte, z wysokimi betonowymi umocnieniami brzegów (od 1,4 do 3,5 m). Powierzchnia przekrojów poprzecznych jest tu kilkukrotnie większa niż byłaby w warunkach naturalnych. Nieproporcjonalnie szerokie koryto, o mało zmiennej geometrii powoduje, że przy niskich stanach woda płynie tu cienką warstwą, co w połączeniu ze słabym zacienieniem doprowadza do tego, że latem w dni słoneczne temperatury wody na tym odcinku są wyższe nawet o 1215C niż na odcinkach naturalnych. Progi korekcyjne i betonowe umocnienia brzegów uniemożliwiają w zasadzie występowanie procesów erozyjnych. Uregulowany charakter koryta i stosunkowo duże spadki w profilu podłużnym rzeki nie sprzyjają również występowaniu procesów akumulacji. Koryto Silnicy, na 4 kiliometrowym odcinku, poniżej Zalewu Kieleckiego, przebiegającym przez centrum Kielc, pełni jedynie funkcję tranzytową w transporcie fluwialnym. Wysokie, nadbudowane brzegi sprawiają, że dość rzadko dochodzi do wystąpienia wody z koryta. Licznie występują tu mosty, kładki, jazy, progi korekcyjne, a przede wszystkim, wyloty rur kanalizacji burzowej (ok. 90) i rynny powierzchniowego odprowadzania nadmiaru wód, itd. Dominuje tu linijny charakter dostawy materiału do transportu fluwialnego. Poniżej centrum Kielc Silnica jest również uregulowana, lecz występują tu umocnienia kamienne a miejscami i darniowe. Zmniejszenie spadków w profilu podłużnym i znaczne przeciążenie rzeki transportowanym materiałem na tym odcinku powoduje bardzo intensywną akumulację transportowanych ładunków cząstek stałych. Lokalizacja, powyżej centrum miasta, zbiornika wodnego przechwytującego całość rumowiska wleczonego i znaczną część zawiesiny, upoważnia do wyciągnięcia wniosku, że transportowane okresowo w znacznych ilościach ładunki cząstek stałych prawie w całości pochodzą z obszaru centrum Kielc. Materiał ten, szczególnie w sezonie zimowym i wiosennym, spłukiwany jest z posypywanych piaskiem dróg i chodników. Efektem tych procesów jest tworzenie się licznych łach śródkorytowych, które w okresie wegetacyjnym intensywnie porastają roślinnością. Podczas częstych wezbrań i podwyższonych stanów wody przechwytuje ona w znacznej części transportowany materiał zawiesinowy i wleczony. Łachy te tworzą na długich odcinkach ciągły śródkorytowy pseudopoziom zalewowy o szerokości 13 m i wysokości 0,20,5 m, który jest zalewany i nadbudowywany każdorazowo nawet przy podwyższonym stanie wody. Narastanie tych łach w konsekwencji powoduje zmniejszenie przekrojów poprzecznych koryta nawet o 3540%, a to z kolei utrudnia swobodny przepływ wody w korycie rzecznym i powoduje wzrost jej stanów. Łachy te okresowo są usuwane (np. w 1998 r.), ale już po upływie roku zaczęto obserwować ich intensywną odbudowę w tych samych odcinkach koryta rzecznego. W odcinku ujściowym Silnicy, gdzie brak jest sztucznych umocnień brzegów a baza erozyjna została obniżona o 0,9 m, na skutek przerwania grobli Stawu Białogońskiego, obserwuje się bardzo intensywne procesy erozji, dennej i bocznej. Następuje tu szybkie dostosowywanie geometrii koryta do wysokich przepływów o zwiększonej częstotliwości. 3.2.3.5. Główne źródła zanieczyszczenia wód powierzchniowych 1. 2. 3. 4. 5. Głównymi źródłami zanieczyszczenia wód powierzchniowych płynących są wg kolejności: Ścieki deszczowe nieoczyszczone, spływające z zagrożonych zanieczyszczeniami ulic i placów. Ścieki socjalno – bytowe, wprowadzane w sposób niekontrolowany do sieci kanalizacji deszczowej, szczególnie na odcinku śródmiejskim oraz w sposób zaznaczający się na odcinku Silnicy przed Zalewem. Spływy powierzchniowe z przyrzecznych pól, nawożonych nawozami azotowo – fosforanowymi. Duże koncentracje związków biogennych w wodach badanych rzek są przyczyną zakwitu glonów, nadmiernego wzrostu roślinności wodnej w korytach i strefie przybrzeżnej. Sól (chlorek sodu) pomieszana z piaskiem, ostatnio także płynna solanka – stosowane do utrzymania czarnych nawierzchni jezdnych w zimie, spływa do kanalizacji deszczowej 61 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce i powoduje wzrost zasolenia cieków sięgający 0,5 %; powoduje też wzrost temperatury wody i uruchamia procesy chemiczne w wodzie płynącej i w osadzie dennym. 6. Niekontrolowane wysypiska odpadów stałych – np. pojemników po płynach, odpady z gospodarstw domowych i odpady motoryzacyjne. 3.2.3.6. Monitoring wód powierzchniowych Lokalny monitoring wód powierzchniowych miasta Kielce dostarcza informacje o aktualnych stanach i przepływach wody w wybranych profilach hydrometrycznych oraz stanie ich czystości. Dynamika odpływu wody ze zlewni Silnicy, Sufragańca, a także Lubrzanki jest wyjątkowo duża, co często powoduje zagrożenie powodziowe. Objęcie kontrolą rzek przepływających przez obszary zurbanizowane oraz tereny podmiejskie jest szczególnie istotne, bowiem na skutek postępującej zabudowy wzrasta tu zagrożenie coraz wyższymi i częstszymi powodziami. Pozwala to określić reżim ich odpływu, tj. sezonowy rytm i zmienność w czasie oraz natężenie przepływów. Obserwacje w kilku punktach profilu podłużnego rzeki pozwalają na określenie modelu transformacji fali wezbraniowej w układzie przestrzennym. Informacje hydrologiczne z tego zakresu mogą być wykorzystywane w planowaniu przestrzennym oraz mogą służyć to tworzenia osłony przeciwpowodziowej. Obserwacje limnigraficzne w powiązaniu z obserwacjami pluwiograficznymi dają możliwość opracowania modeli propagacji fali wezbraniowej Silnicy i Sufragańca. Wyniki badań hydrologicznych mają tym większą wartość merytoryczną im obejmują dłuższy okres czasu. Jest to szczególnie istotne w przypadku zlewni zurbanizowanych, gdzie następuje ciągła zabudowa a zatem wzrasta zagrożenie coraz wyższymi i częstszymi wezbraniami. Rozpoznanie hydrologiczne jest niezbędne przy wielu pracach projektowych i inwestycyjnych. W roku 2002 (hydrologicznym): 1. Sieć pomiarowa wód powierzchniowych na terenie miasta Kielce obejmowała: zlewnia rzeki Silnicy: – posterunki wodowskazowe: Dąbrowa (od 1993), Piaski (od 1997 r.), Jesionowa poniżej zalewu (od 1997 r.), Pakosz (od 1993 r.), ujście - Siedem Źródeł (od 1993 r.), – posterunki limnigraficzne (od 1997 r.): Dąbrowa, Pakosz, Białogon, Jesionowa poniżej zalewu, (od kwietnia do października) – posterunki pluwiograficzne (od 1993 r.): Dąbrowa, Pakosz, (od kwietnia do października); zlewnia rzeki Sufraganiec: – posterunki wodowskazowe: Grzeszyn (od 1997 r.), Niewachlów (od 1997 r.), ujście – Dzikowskiego (od 1993 r.), – posterunki limnigraficzne (od 1997 r.): Grzeszyn, ujście – Dzikowskiego (od kwietnia do października), – posterunki pluwiograficzne (od 1993 r.): Grzeszyn, Dzikowskiego (od kwietnia do października); zlewnia rzeki Lubrzanki: – posterunki wodowskazowe: rzeka Lubrzanka - Cedro Mazur (od 1999 r.), – rzeka Zagórka – Wikaryjska (od 1999 r.), – rzeka Chodcza – Ściegiennego (od 2000 r.). Posterunki wodowskazowe w zlewni Lubrzanki były obserwowane do marca 2003 r. 2. Sieć monitoringu czystości płynących wód powierzchniowych na terenie miasta Kielce obejmowała: Silnica (Dąbrowa, Zalew, Pakosz), Sufraganiec (Niewachlów, Sufraganiec ujście), Chodcza (Chodcza I - ul. Ściegiennego; Chodcza II – kanał od browaru), 62 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Zagórka (Wikaryjska). Ponadto raz na miesiąc w profilu ujściowym Silnicy prowadzone są badania jakości wód przez WIOŚ. Zakres wykonywanych oznaczeń fizykochemicznych wód powierzchniowych obejmuje: temperatura, odczyn, przewodnictwo elektryczne, tlen rozpuszczony, ChZT, chlorki, siarczany, substancje rozpuszczone ogólne, zawiesina ogólna, zasadowość, wapń, magnez, azot amonowy, azot azotynowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny, twardość ogólna, żelazo ogólne, mangan, chrom ogólny, cynk, glin, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć, fenole, detergenty anionowe. Główny cel ww. monitoringu to dostarczanie danych o aktualnym stanie czystości wód rzecznych, a w dalszej perspektywie także prognozowanie zmian ich jakości w nawiązaniu do zmiennych warunków hydrologicznych. Wyniki tych badań umożliwiają opracowanie przedsięwzięć mających na celu ochronę tych wód przed zanieczyszczeniem, podniesienie jakości wód już zanieczyszczonych oraz prowadzenie racjonalnej gospodarki tymi wodami. Dostarcza też informacji o rzeczywistym wymiarze pozytywnych skutków działań ochronnych. 3.2.3.7. Ocena stanu czystości wód płynących W okresie badań (19982002) spośród objętych monitoringiem trzech rzek najczystsze wody prowadził Sufraganiec, przy czym ich jakość pogarszała się w kierunku ujścia. Na 36 serii pomiarowych w profilu Niewachlów stwierdzono 6-krotnie I klasę czystości, a 11 razy wody pozaklasowe. W profilu ujściowym Sufragańca natomiast stwierdzono 2-krotnie I klasę czystości, a wody pozaklasowe aż 17 razy. Rzeka Silnica w profilu Dąbrowa w tym czasie prowadziła najczęściej wody pozaklasowe (16 razy), a w klasie I – jeden raz, w klasie II – osiem razy i w III – jedenaście razy. W profilu Jesionowa (poniżej Zalewu) wody Silnicy najczęściej, bo aż 17 razy były w II klasie czystości, w III – sześć razy. Wody pozaklasowe stwierdzono tu 13-krotnie. W profilu Pakosz (poniżej centrum miasta) stwierdzano aż 29-krotnie wody pozaklasowe, a tylko 7-krotnie wody w III klasie. O tak niskiej jakości wód w tym profilu zadecydowały przeważnie związki chemiczne pochodzące ze ścieków bytowo-gospodarczych. Potwierdza to wyniki wcześniejszych badań i obserwacji terenowych, że tego typu ścieki spływają kanałami burzowymi do koryta Silnicy na odcinku od Zalewu do Pakosza. W profilu ujściowym Silnicy obserwuje się nieznaczną poprawę jakości wód. Zdecydowanie najniższej jakości wody prowadzi rzeka Chodcza (I), która jest w zasadzie otwartym kanałem ściekowym. Na 17 serii pomiarowych aż 16 razy stwierdzono tu wody pozaklasowe, a raz w III klasie czystości. W profilu Chodcza II, tj. w kanale odprowadzającym wody z Browaru, w dziewięciu seriach pomiarowych (kwiecień – grudzień 2002 r.) stwierdzono zawsze wody pozaklasowe. Występowały tu w każdej serii pomiarowej znaczne przekroczenia norm w zakresie następujących oznaczeń: przewodnictwo elektryczne, substancje rozpuszczone, azot azotynowy, fosfor ogólny, fosforany. W pojedynczych seriach stwierdzano ponadto przekroczenia norm azotu azotanowego, azotu ogólnego, cynku, fenoli i detergentów anionowych. Wody odprowadzane tym kanałem charakteryzują się ponadto znacznie podwyższoną temperaturą. Jednocześnie należy również zaznaczyć, że w zakresie innych oznaczeń (miano Coli, tlen rozpuszczony, chlorki, siarczany, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć) stwierdzono tu I klasę czystości. O obniżeniu jakości wód, w tych seriach badawczych, decydowały najczęściej przekroczenia norm (w kolejnych klasach czystości) stężenia azotu azotynowego, fosforu, fosforanów i miano coli. Jakość wód obniżają również duże stężenia detergentów anionowych, fenoli, a w kilku przypadkach także metali ciężkich. Wynika z tego, że o niskiej jakości wód w badanych rzekach decydują przekroczenia norm w zakresie jedynie kilku, ww. związków chemicznych, które pochodzą z niekontrolowanego dopływu do rzek ścieków gospodarczo-komunalnych. Duże koncentracje związków biogennych 63 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce w wodach badanych rzek są przyczyną nadmiernego wzrostu glonów (zakwity w Zalewie), a także nadmiernego wzrostu roślinności wodnej w korytach i w strefie przybrzeżnej. W zimie obserwuje się znaczne zanieczyszczenie wód powierzchniowych chlorkiem sodu, bowiem sól zmieszana z piaskiem jest wykorzystywana do posypywania dróg. Rowy przydrożne i kanały odprowadzają wówczas wody o zasoleniu sięgającym 0,5%. Tab. 3.18. Zestawienie zbiorcze klas czystości wód płynących miasta Kielce w okresie od 1998 do 2002 r. Profil Liczba pomiarów I Klasa czystości II III pozaklasowe 1 2 3 4 5 6 36 36 36 30 36 36 17 9 1 0 0 0 6 2 0 0 8 17 0 1 11 5 0 0 11 6 7 10 8 12 1 0 16 13 29 19 11 17 16 9 Silnica (Dąbrowa) Silnica (Zalew) Silnica (Pakosz) Silnica ujście Sufraganiec (Niewachlów) Sufraganiec (ujście) Chodcza I (rzeka) Chodcza II (kanał) Tab. 3.19. Klasy czystości wód powierzchniowych miasta Kielce (kwiecień – grudzień 2002 r.) Profil Rok 2002 19.08 17.09. 25.04. 20.05. 20.06. 8.07. 1 2 3 4 5 6 7 21.10. 18.11 14.12. 8 9 10 Silnica (Dąbrowa) Silnica (Zalew) Silnica (Pakosz) Sufraganiec (Niewachlów) Sufraganiec (ujście) Chodcza I (Ściegiennego) Chodcza II (kanał) Zagórka (Wikaryjska) p. II p. III p. p. p. p. p. III p. II p. p. p. p. p. p. p. p. p. p. p. p. p. III p. III p. p. p. p. p. III p. II II p. p. p. p. p. p. p. p. p. p. p. II II p. III II p. p. II I II p. II II p. p. II p. p. p. III p. p. p. p. 3.2.3.8. Gospodarka ściekowa w mieście Kielce posiadają system kanalizacji rozdzielczej, odprowadzający osobno wody opadowe oraz osobno ścieki bytowo–gospodarcze i przemysłowe do oczyszczalni komunalnej „Sitkówka”. Wodociągi Kieleckie Sp. z o.o. zajmują się eksploatacją kanalizacji sanitarnej, a sieć kanalizacji deszczowej podlega Miejskiemu Zarządowi Dróg. 1. Kanalizacja sanitarna i oczyszczanie ścieków Pierwszy w Kielcach odcinek sieci kanalizacji sanitarnej o długości 7,646 km oddano do użytku w 1929 roku. Od tego czasu nastąpiła znaczna rozbudowa i modernizacja całego systemu kanalizacji. W granicach zlewni miejskiego systemu kanalizacji jest około 85% zabudowanych terenów miasta. Na koniec 2002 roku całkowita długość systemu sieci kanalizacji sanitarnej, w granicach miasta wynosiła 205,3 km, łączna długość kolektorów magistralnych (w granicach obszaru działania „Wodociągów Kieleckich”) wynosiła 45,2 km. W przeważającej większości kanałów występuje system kanalizacji grawitacyjnej (99,4% ogólnej długości sieci). Od 1997 roku eksploatowane są przepompownie ścieków, z którymi związane są kanały tłoczne (0,6% ogólnej długości sieci), przepompowujące ścieki z przepompowni do kanałów grawitacyjnych. Jest 8 lokalnych przepompowni ścieków: 64 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce w tym na terenie Kielc 2 - ul. Krakowska, Pompownia PCI Dzielnica „Wschód” (oddana do użytku w listopadzie 2001 r.), a pozostałe poza granicami miasta: Słowik-Markowizna, Trzcianka, Bolechowice, Wola Murowana - koło remizy, Wola Murowana - koło oczyszczalni, Nowiny – obok gimnazjum. Na omawianym terenie jest sześć głównych kolektorów kanalizacji sanitarnej: „PakoszSitkówka”, „Lewobrzeżny”, „Prawobrzeżny”, „Niewachlów-Białogon”, „Wapiennikowa”, „Leszczyńska”. Kolektor „Pakosz-Sitkówka” jest bardzo obciążony i pracuje na granicy swej przepustowości. W tab. 3.20 przedstawiono dane, dotyczące struktury wiekowej i materiałowej sieci kanalizacyjnej. Tab. 3.20. Struktura materiałowa i wiekowa sieci kanalizacji komunalnej, stan – 2001 r. (Materiały konferencyjne, 2002). Materiał Udział (%) 1 Wiek sieci kanalizacyjnej 2 Żeliwo Stal Beton Cement PCV PE Kamionka Udział (%) 3 3,27 0,08 6,68 4,20 14,20 1,57 70,00 4 do 5 lat od 6 do 10 lat od 11 do 20 lat od 21 do 30 lat od 31 do 50 lat powyżej 50 lat 25,70 2,10 17,20 28,32 16,50 10,18 Poza zasięgiem miejskiego systemu kanalizacji sanitarnej pozostaje jeszcze część miasta. Nieuzbrojone w sieć kanalizacyjną są następujące osiedla Kielc: Niewachlów II, Zalesie II, Dobromyśl, Nowy Folwark, Dyminy, Wschód, Łazy, Gruchawka, oraz część rejonów: Biesak, Szydłówek Górny, Czarnów (południowa cześć ul. Piekoszowskiej), Baranówek, enklawa w rejonie ulic: Karczówkowskiej, Podklasztornej i Bernardyńskiej, enklawa ulic: Warszawskiej, Sikorskiego, Starogórskiej, Północnej, Witosa i Karczunek oraz ulica Szybowcowa, a także ulice Borowa i Podleśna (od Krakowskiej do Stokowej). Ścieki sanitarne z terenów nieskanalizowanych (z lokalnych zbiorników bezodpływowych) wywożone są do punktu zlewnego nieczystości płynnych na terenie oczyszczalni „Sitkówka”, natomiast odcieki ze składowisk odpadów komunalnych z Promnika i nieczynnego w Barczy do specjalnie przystosowanego punktu zlewnego przy ul. Jarząbek. Do komunalnej kanalizacji sanitarnej na terenie miasta, ścieki przemysłowe i inne (wg danych z Wodociągów Kieleckich Sp. z o.o. na koniec 2003 r.) odprowadza 115 podmiotów gospodarczych (w tym 30 zakładów przemysłowych). Z powyższej liczby około 100 podmiotów objętych jest, prowadzoną przez Wodociągi Kieleckie, kontrolą gospodarki wodno–ściekowej. Podstawowe dane dotyczące długości sieci kanalizacyjnej w Kielcach oraz wskaźników skanalizowania miasta przedstawiono w porównaniu z danymi dotyczącymi zwodociągowania w tabeli 3.32. W poniższej tabeli przedstawiono dane o ilości odprowadzanych ścieków. Tab. 3.21. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania, odprowadzane do wód powierzchniowych lub do ziemi w mieście Kielce (Raport. Stan...., 2003; dane GUS) Oczyszczane Rok Ogółem Razem mechanicznie chemicznie biologicznie z podwyższonym usuwaniem biogenów w dekametrach sześciennych 1 2 3 4 5 6 7 2001 2002 14237* 12631 14280* 12631 28 35 - 14252 12596 - 65 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Część ścieków, wytworzonych na terenie miasta, nie zostaje włączona do systemu miejskiego kanalizacji, lecz jest odprowadzana bezpośrednio do wód powierzchniowych lub do gruntu. Są to (w większości) ścieki z prywatnych domostw i z kilku zakładów, posiadających przydomowe bądź przyzakładowe oczyszczalnie ścieków. Podmioty te posiadają aktualne pozwolenia wodnoprawne na zrzut oczyszczonych ścieków do odbiorników. Lokalizacja małych oczyszczalni jest dopuszczona na terenach, gdzie nie ma możliwości podłączenia do sieci kanalizacji sanitarnej i istnieją dogodne warunki hydrogeologiczne odprowadzania oczyszczonych ścieków. Tab. 3.22. Ścieki komunalne w mieście Kielce (Raport. Stan ..., 2003; dane GUS; za 2003 r. dane z Wodociągów Kieleckich) Ilość ścieków Rodzaj ścieków 1998 r. 1999 r. 1 2 3 2000 r. 2001 r. w mln. m3 4 5 2002 r. 2003 r. 6 7 Ogółem: 18,4 17,8 17,1 16,7 15,5 13,500 18,3 17,6 16,9 16,3 15,4 13,492 oczyszczone w oczyszczalni „Sitkówka” 0,1 0,008 0,1 0,2 0,2 0,4 nieoczyszczone* * jeżeli ilość ścieków dopływających na oczyszczalnię (przy deszczach nawalnych) przekracza Qmax h = 3 430 m3/h nadwyżka, po oczyszczeniu mechanicznym – kraty i piaskownik) odprowadzana jest kanałem awaryjnym. Brak jest danych o podmiotach, zrzucających w sposób niekontrolowany ścieki do kanalizacji sanitarnej, do cieków lub gruntu bez wymaganych pozwoleń. Komunalna oczyszczalnia ścieków „Sitkówka” zlokalizowana jest w miejscowości Wola Murowana, w gminie SitkówkaNowiny, w odległości ok. 10 km na południe od Kielc. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna z technologią jednostopniowego osadu czynnego, oparta o komory napowietrzania Inka i Knap oraz osadniki wtórne. Po modernizacji i rozbudowie, zakończonej w 1993 r., jej przepustowość, zatwierdzona pozwoleniem wodnoprawnym, wynosi Qśr=72 000 m3/d. Pozwala to na oczyszczenie wszystkich ścieków sanitarnych, doprowadzonych do oczyszczalni z terenu Kielc, gminy Sitkówka–Nowiny oraz sołectwa Dąbrowa w gminie Masłów. Z ogólnej ilości ścieków doprowadzanych do oczyszczalni 13,93% stanowią ścieki przemysłowe (wytworzone głównie przez przemysł spożywczy i metalowy), 72,3% pochodzi z gospodarstw domowych (ścieki bytowo-gospodarcze), a pozostałe 13,77% to ścieki z instytucji. Obecnie do oczyszczalni dopływa średnio 37 000 m3/d (dane z Wodociągów Kieleckich, za 2003 r.), przy czym w czasie pogody deszczowej ich ilość wzrasta do 80 000 m3/d. Jest to efekt dopływu wód infiltracyjnych oraz wód opadowych miejscowymi włączeniami kanalizacji deszczowej. Przepływy godzinowe wahają się w szerokim zakresie 7005 000 m3/h. Ścieki oczyszczane są dwustopniowo: oczyszczanie I stopnia wstępne, mechaniczne (zmodernizowane i rozbudowane w latach 19931994) oraz II stopnia biologiczne. Ponieważ istniejąca technologia nie jest przystosowana do wysokoefektywnego usuwania związków biogennych, czego z kolei wymagają przepisy krajowe i Unii Europejskiej (dyrektywa 91/271), przewidziano rozbudowę i modernizację biologicznego stopnia oczyszczania, wg projektu, opracowanego w 1999 r. przez duńską firmę NIRAS A/S. Projekt nie został wdrożony do chwili obecnej z uwagi na brak środków finansowych, pomimo nieustannych zabiegów dla ich pozyskania, w tym dwukrotnie z funduszu przedakcesyjnego Unii Europejskiej - ISPA. W czerwcu 2003 r. przydzielono „asystę techniczną” z Ministerstwa Środowiska dla opracowania „Studium wykonalności. Rozbudowa i Modernizacja Oczyszczalni Ścieków Sitkówka dla m. Kielce” oraz wniosku do pozyskania funduszów z UE. Obecnie wniosek złożono do NFOŚiGW. Tymczasowo dla poprawy jakości ścieków oczyszczonych w ramach istniejącej technologii, w 2001 r. spółka „Wodociągi Kieleckie” podjęła doraźne kroki zapobiegawcze w postaci 66 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce wspomagania procesu biologicznego oczyszczania ścieków procesem chemicznym, polegającym na strącaniu fosforu poprzez dozowanie koagulanta PIX (siarczan żelazowy). Oczyszczone ścieki kanałem odpływowym, na którym zainstalowany jest przepływomierz ultradźwiękowy, odprowadzane są do odbiornika. Oczyszczalnia posiada ciąg przeróbki osadów ściekowych oraz ciąg gazowy, zmodernizowane w latach 19951998. Wytworzona przez generatory energia elektryczna wykorzystywana jest na potrzeby oczyszczalni ścieków i pokrywa jej zapotrzebowanie w ok. 70%. Energia cieplna, powstająca podczas spalania biogazu, jest wykorzystywana do ogrzewania oczyszczalni. Odwodniony osad ściekowy spełnia wymogi stawiane osadowi przeznaczonemu do wykorzystania na cele nieprzemysłowe, ma wysoką wartość nawozową, co potwierdzają ekspertyzy Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Przekazywany jest nieodpłatnie do zastosowania przyrodniczo-rolniczego. Oprócz osadu ściekowego wytwarzane są również inne, pochodzące ze ścieków odpady: skratki, piasek, oraz tłuszcze. Odpady te, podobnie jak część wytworzonych osadów ściekowych, wywożone są na składowisko odpadów w Promniku. Zagospodarowanie wytworzonych odpadów jest zgodne z właściwą decyzją, stosownie do obowiązujących przepisów w zakresie gospodarki odpadami. W Dyminach, w rejonie byłej Fabryki Domów (obecnie FABET S.A.), znajduje się mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków „Dyminy”. Jest to obiekt o znaczeniu lokalnym, funkcjonujący poza miejskim systemem kanalizacji. Odprowadzane są do niej ścieki z przedsiębiorstw oraz budynków mieszkalnych, mających siedzibę po zachodniej stronie ulicy Ściegiennego. Oczyszczone ścieki bytowo-gospodarcze (Qśr.dob.=150 m3/db, Qmax.dob.=180 m3/db, Qmax.h.=33,7 m3/h) i technologiczne (Qśr.dob.=55 m3/db, Qmax.dob.= 72 m3/db, Qmax.h.=11 m3/h) odprowadzane są do rzeki Chodczy. Na odprowadzanie ścieków w powyższych ilościach FABET S.A. posiada pozwolenie wodnoprawne ważne do końca 2004 r. Jakość oczyszczonych ścieków na ogół mieści się w granicach dopuszczonych pozwoleniem, jednak z uwagi na wiek urządzeń oczyszczalnia wymaga modernizacji. Docelowo przewiduje się odprowadzenie ścieków z dzielnicy Dyminy i Posłowice – Leśniówka do komunalnej oczyszczalni ścieków w Sitkówce. Aktualnie zadanie jest w fazie przygotowania do realizacji (opracowana została koncepcja i studium wykonalności zadania). 2. Kanalizacja opadowa i oczyszczanie ścieków Ścieki opadowe powstają w zasadzie w czasie opadów deszczu, ale do tej grupy zalicza się także spływy z topniejącego śniegu, polewania i mycia ulic, awarii sieci wodociągowej, itp. Objętość ścieków i ładunek zanieczyszczeń zależą od: czasu trwania i intensywności deszczu, charakteru odwadnianej zlewni oraz stanu czystości powierzchni, z której spływają ścieki (ulic i placów miejskich, dróg). Ze źródeł literaturowych (Cebula, i in., 1996) wiadomo, że w pierwszym okresie deszczu o większej intensywności, trwającym od 10 do 20 minut, zanieczyszczenia są trzy-, a nawet czterokrotnie większe w porównaniu z wartościami średnimi dla całego okresu deszczu. Mogą one niekiedy dorównywać ściekom komunalnym o dużym stężeniu. Miasto Kielce dysponuje systemem kanalizacji deszczowej, dostosowanym do naturalnego ukształtowania obszaru miasta, umożliwiającym grawitacyjne odprowadzanie wód deszczowych do naturalnych odbiorników. Odbiornikami wód opadowych są rzeki, przepływające przez miasto: Silnica, Lubrzanka, Sufraganiec i Bobrza. Ogólna długość czynnej sieci kanalizacji deszczowej wynosi około 180 km (Plan wodny, 2001). Na wylotach kolektorów deszczowych istnieje 13 podczyszczalni wód opadowych (stan na styczeń 2004 r.), a kolejne są w fazie projektowania. Docelowo na wylotach kanalizacji deszczowej 67 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce - 68 funkcjonować ma 25 podczyszczalni wód opadowych (na wszystkich wylotach kolektorów powyżej Ø 400). Głównym odbiornikiem wód opadowych jest Silnica. W jej zlewni znajduje się przeważająca część aglomeracji miejskiej. Ma do niej swoje ujście 15 głównych kolektorów deszczowych oraz 64 wyloty wód deszczowych. Urządzenia podczyszczające, użytkowane przez MZD w Kielcach, są zainstalowane na kolektorach głównych: przy ul. Karczunek i ul. Witosa oraz przy ul. Kusocińskiego, przy Skwerze Szarych Szeregów i przy Rondzie Giedroycia. Na koniec 2003 r. oddano do użytku podczyszczalnie przy ujściu kolektorów głównych Si-12, Si-13, Si-14 (przy skrzyżowaniu Topolowej i Jesionowej) oraz 2 przy ul. Sienkiewicza, obok mostu. W fazie projektowania są podczyszczalnie wód deszczowych przy ul. Pakosz (Si-3), w rejonie ul. Krakowskiej i hali „Iskry” (Si-2), na Plantach (Si-7), przy Al. IX Wieków Kielc po stronie Urzędu Wojewódzkiego (Si-9). Przed fazą projektowania, w założeniach technicznych są podczyszczalnie na ul. Piotrkowskiej (Si-8), w rejonie ul. Pocieszka (Si-10) i ul. Jarzębinowej (Si-11). W zlewni Sufragańca znajduje się zachodnia część miasta oraz tereny przemysłowoskładowe Niewachlowa. System kanalizacji opadowej tworzą 3 główne kolektory deszczowe, sieć kanałów ulicznych oraz podczyszczalnia wód deszczowych przy ul. Jarząbek. W założeniach jest budowa podczyszczalni V-Su przy ul. Batalionów Chłopskich Zorganizowany system kanalizacji deszczowej na obszarze miasta, położonym w zlewni Lubrzanki, tworzą: rów otwarty od ulicy Poleskiej do ujścia oraz włączone do niego dwa kolektory deszczowe. Zaprojektowana jest podczyszczalnia w rejonie ul. Prochownia stanowiąca element odwodnienia ul. Zagórskiej (Lu-VII). Do Bobrzy odprowadzane są wody opadowe z osiedla Białogon oraz z terenu Kieleckiej Fabryki Pomp. Na wylotach trzech kolektorów, przy ul. Druckiego-Lubeckiego, ul. Zalesie i ul. Za Walcownią, zainstalowane są podczyszczalnie. Kanalizacja deszczowa budowana była w miarę uzbrajania terenu pod budownictwo i przemysł. Całe centrum miasta oraz nowe osiedla mieszkaniowe wyposażone są w kanalizację deszczową. Problemy występują w tych rejonach miasta, gdzie rozwijało się indywidualne budownictwo, wyprzedzające budowę infrastruktury podziemnej. Należy dodać, że są takie rejony miasta (centrum), gdzie istniejące kanały deszczowe nie są w stanie przyjąć wszystkich dopływających wód. Dotyczy to kanałów deszczowych, uchodzących do Silnicy (Si-7, Si-8, Si-14) i Lubrzanki (VII Lu). Wg eksploatatora sieci deszczowej (Miejski Zarząd Dróg), w następujących rejonach brak jest systemu odwodnienia: osiedle Baranówek; tereny przy ulicach: Kusocińskiego, Posłowickiej, Łanowej, Sukowskiej; obszar ograniczony ulicami: Świętokrzyską, Żniwną, Poleską, Szczecińską, Prostą, Zagórską, Napękowską, Wydryńską, Sandomierską, Gustawa Morcinka; obszar zamknięty ulicami: Wojska Polskiego, Damki, Łopianową; osiedla Niewachlów II i Pod Szatanem; teren wzdłuż ul. Posłowickiej. Sukcesywnie na terenie miasta prowadzone są kolejne inwestycje, mające na celu objęcie siecią kanalizacji deszczowej całego miasta. Pozwolenia wodnoprawne na odprowadzenie ścieków deszczowych do odbiorników (rzek, kanałów, rowów) ma 16 podmiotów (Plan wodny, 2001). Według danych UM od 2001 r. do połowy 2003 r. dla podmiotów gospodarczych wydano 13 pozwoleń wodnoprawnych w ramach szczególnego korzystania z wód na odprowadzenie wód deszczowych do cieków, rowów. Miejski Zarząd Dróg w tym okresie uzyskał 8 pozwoleń na budowę bądź rozbudowę podczyszczalni wód opadowych i odprowadzanie ich do cieków lub tylko na odprowadzanie wód deszczowych do odbiorników. Brak jest natomiast danych o podmiotach, nie posiadających takich pozwoleń, a odprowadzających wody opadowe. Należy dodać, że dosyć Program ochrony środowiska dla miasta Kielce często zdarzają się niekontrolowane zrzuty ścieków przemysłowych i sanitarnych do kanalizacji deszczowej. Oddzielnym zagadnieniem, wymagającym omówienia jest przemysłowa sieć kanalizacji deszczowej. W większości zakładów przemysłowych jest ona prawidłowo rozbudowana: jest to kanalizacja rozdzielcza, nawiązująca do miejskiego układu kanalizacji rozdzielczej. Tylko w niewielu zakładach (głównie małych) występują układy ogólnospławne. Istnienie tak powszechnie rozdzielczego systemu kanalizacji na terenach zakładów przemysłowych stwarza zagrożenie odpływu wód deszczowych o podwyższonych wskaźnikach zanieczyszczeń i pojawiania się przypadkowych zrzutów ścieków sanitarnych, i ewentualnie przemysłowych, w sytuacjach awaryjnych. Istnieje zatem nie tylko potencjalne ale rzeczywiste negatywne oddziaływanie przemysłowych systemów kanalizacji opadowej na skład ścieków opadowych, odprowadzanych do rzek, przepływających przez Kielce. Konieczne zatem powinno być zmodernizowanie i przebudowanie sieci kanalizacji deszczowej oraz wyposażenie części zakładów w lokalne podczyszczalnie wód deszczowych. Należałoby je zainstalować na wylotach głównych, zakładowych kanałów deszczowych, przed ich połączeniem z miejską kanalizacją deszczową. Ważnym zagadnieniem jest problem składowania, w okresie zimowym, śniegu wywożonego z miasta podczas obfitych opadów. Jest on składowany na utwardzonym terenie podczyszczalni wód deszczowych przy ul. Jarząbek. Wody z topniejącego śniegu spływają do zbiornika podczyszczalni. Nie chroni to odbiornika (rzeki Sufraganiec) przed substancjami ropopochodnymi i skokowym wzrostem mineralizacji. Jakość wód pochodzących z topnienia śniegu nie była nigdy przedmiotem badań. Można jednak założyć, że w topniejących wodach znajdują się podwyższone ilości chlorku sodu, których wytrącenie nie jest możliwe na stosowanych obecnie urządzeniach oczyszczających. 3. Problemy z zakresu gospodarki ściekowej: w zakresie transportu i oczyszczania ścieków sanitarnych2: – niedostosowanie komunalnej oczyszczalni ścieków „Sitkówka” do aktualnych wymogów z zakresu oczyszczania ścieków – brak oczyszczania III stopnia, pozwalającego usunąć związki biogenne. Niezbędna jest rozbudowa ciągu biologicznego i przeprowadzenie modernizacji zgodnie z projektem z 1999 roku; – brak systemu kanalizacji sanitarnej w całości lub części następujących ulic: Aleksandrówka, Batalionów Chłopskich, Berberysowa, Bernardyńska, Bęczkowska, Będzińska, Białogońska, Bitwy Nad Bzurą, Bobrowa, Bobrzańska, Browarna, Cedzyńska, Chabrowa, Charsznicka, Chłopska, Chorzowska, Ciekocka, Cisowa, Czernidło, Daleszycka, Diamentowa, Do Modrzewia, Dobromyśl, Działkowa, Dzikowskiego, Folwarczna, Garbarska, Głogowa, Grabinów, Gruchawka, Helska, Hubalczyków, Iglasta, Janowska, Jasińskiego, Jaśminowa, Jodłowa, Kaczowa, Kalinowa, Kazimierza Wielkiego, Kocka, Kolberga, Kolejarzy, Końcowa, Krakowska, Kruszelnickiego, Kusocińskiego, Kutnowska, Laskowa, Leszczyńska, Leśniówka, Lubiczna, Łazy, Łopianowa, Łopuszańska, Łysogórska, Machałowej, Mazurska, Mąchocka, Miedziana, Miła, Młyńska, Modlińska, Mokra, Monte Cassino, Morcinka, Na Ługach, Na Stadion, Na Stole, Nad Wizną, Nałęczów, Napękowska, Narwicka, Niestachowska, Niewachlowska, Oksywska, Olkuska, Otrocz, Piaseczny Dół, Piaski Nad Rzeką, Pietraszki, Podwalna, Poleska, Pomorska, Posłowicka, Powstania Styczniowego, Prochownia, Prosta, Przegony, Przyłogi, Radlińska, Garostowa, Rozmarynowa, Rumiankowa, Sandomierska, Siedmiu Źródeł, Skibowa, Sławkowska, Sybiraków, Szczecińska, Szczepaniaka, Ściegiennego, Świerczyńska, Świętokrzyska, Tobrucka, Trzuskawicka, Wawrzyńskiej, Weterynaryjna, Wikaryjska, Wodna, Wojska 2 Plan wodny, 2001 69 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Polskiego, Wolbromska, Wysoka, Zagórska, Zagrabowicka, Zalesie, Zamość, Zastawie, Zgórska, Zwierzyniecka, Żelaznogórska; – zły stan kanałów w ulicach Źródłowej, Jagiellońskiej, Górnej, Paderewskiego i Zagnańskiej, – przeciążenie kolektora „Pakosz-Sitkówka”; – brak systemu monitoringu kanalizacji sanitarnej; – brak zaktualizowanej inwentaryzacji istniejących kolektorów kanalizacji sanitarnej; – brak szczegółowej inwentaryzacji podmiotów, odprowadzających ścieki poza kanalizację sanitarną; – zbyt niski stopień redukcji zanieczyszczeń w mechanicznej oczyszczalni ścieków w Dyminach; w zakresie transportu i oczyszczania ścieków opadowych na terenie Kielc3: – zły stan techniczny kilku kolektorów, uchodzących do Silnicy oraz przeciążenie niektórych odcinków kolektorów, uchodzących do Silnicy (Si7, Si8, Si14) i Lubrzanki (VII Lu), – brak systemu monitoringu kanalizacji opadowej, – brak szczegółowej inwentaryzacji kolektorów, wylotów oraz przyłączy kanalizacji deszczowej, – brak szczegółowej inwentaryzacji i kontroli zrzutu wód deszczowych do systemu kanalizacji opadowej, – Brak kanalizacji deszczowej w następujących rejonach: osiedle Baranówek; tereny przy ulicach: Kusocińskiego, Posłowickiej, Łanowej, Sukowskiej; na obszarze ograniczonym ulicami: Świętokrzyską, Żniwną, Poleską, Szczecińską, Prostą, Zagórską, Napękowską, Wydryńską, Sandomierską i Gustawa Morcinka; obszar zamknięty ulicami: Wojska Polskiego, Damki, Łopianową; osiedla Niewachlów II i Pod Szatanem oraz teren wzdłuż ul. Posłowickiej, – brak wystarczającej liczby podczyszczalni ścieków deszczowych, głównie w centrum miasta oraz na terenach przemysłowych (w tym na wylotach głównych kanałów deszczowych zakładów przemysłowych), przed ich połączeniem z miejską kanalizacją deszczową lub przez wprowadzeniem do odbiornika. 3.2.4. Wody podziemne 3.2.4.1. Charakterystyka ogólna Obszar Kielc i jego okolica pod względem zasobów wód podziemnych są rejonem dosyć bogatym. Wszystkie zbiorniki wód podziemnych, z których Kielce (i gminy ościenne) zaopatrują się lub mogą się zaopatrywać w wodę należą do tzw. głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagających szczególnej ochrony ze względu na zasoby wodne, wysoką wodonośność, dobrą jakość wody i ich znaczenie dla zaopatrzenia ludności w wodę. W rejonie tym wydzielono trzy GZWP (Kleczkowski i in., 1990; PIG, 1999). Zaopatrzenie miasto w wodę realizowane jest tylko z ujęć wód podziemnych. Od 1929 roku eksploatowane jest ujęcie „Białogon”, położone na południu miasta, a od 1974 roku ujęcie „Zagnańsk”, zlokalizowane na terenie sąsiedniej gminy Zagnańsk. Do sieci miejskiej włączone jest też ujęcie w Dyminach oraz kilka studni głębinowych na terenie miasta. 3.2.4.2. Zbiorniki wód podziemnych W granicach miasta zlokalizowany jest GZWP Kielce (nr 417), na północ od miasta – GZWP Zagnańsk (nr 414), a na południe – GZWP Gałęzice-Bolechowice-Borków (nr 418). 3 70 Plan wodny, 2001 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 1. GZWP Kielce (nr 417) wytworzył się w spękanych, częściowo skrasowałych, wapieniach i dolomitach środkowego i górnego dewonu. Zbiornik ten położony jest w granicach rejonu eksploatacji wód podziemnych (RE) Kielce, dla którego zostały ustalone zasoby dyspozycyjne wody podziemnej w ilości 1 800 m3/h, według stanu na dzień 30.10.1994 r. (Prażak, 1994). W ramach zasobów tego zbiornika udokumentowane są zasoby eksploatacyjne komunalnego ujęcia wody „Białogon”. 2. GZWP Zagnańsk (nr 414) na północ od Kielc, w obrzeżeniu permsko-mezozoicznym Gór Świętokrzyskich. Tworzą go dolno i środkowotriasowe: piaskowce, mułowce oraz wapienie i margle. Jest to zbiornik o charakterze szczelinowoporowym i szczelinowokrasowym. Zasoby dyspozycyjne określone zostały w wysokości 48 000 m3/dobę (Kleczkowski i in., 1990). Aktualnie, na zlecenie Ministra Środowiska, wykonywana jest dokumentacja hydrogeologiczna GZWP Zagnańsk (w 2003 r. opracowano projekt prac geologicznych). Z utworów tego zbiornika czerpie wodę komunalne ujęcie wody w Zagnańsku. 3. GZWP Gałęzice-Bolechowice-Borków (nr 418) środkowo- i górnodewoński na południowym obrzeżu Kielc, od Miedzianki po Słopiec, w synklinie gałęzicko-bolechowickoborkowskiej. Tworzą go spękane wapienie, a lokalnie również dolomity. Zasoby dyspozycyjne określone zostały na poziomie 19 000 m3/dobę (Kleczkowski i in., 1990). Zbiornik ten nie został jeszcze w całości udokumentowany, jednak w jego wschodniej części, w rejonie Sukowa i Marzysza, udokumentowano i zatwierdzono zasoby dyspozycyjne wód podziemnych. Według stanu na grudzień 1993 r., zasoby dyspozycyjne wynoszą 790 m3/h, w tym zasoby eksploatacyjne w ilości 626 m3/h (Maszońska, 1995). Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne uwzględniają 380 m3/h dla rejonu Sukowa i 246 m3/h dla rejonu Marzysza. Decyzja Ministra OŚZNiL, zatwierdzająca ww. zasoby, jest ważna przez okres 10 lat od daty rozpoczęcia eksploatacji. 4. Czwartorzędowy poziom wodonośny lokalnie na terenie Kielc. Większe znaczenie ma jedynie w dolinach rzecznych: Bobrzy, Lubrzanki i Sufragańca, gdzie występują utwory piaszczysto-żwirowe o miąższościach dochodzących do 30 m. Poziom czwartorzędowy eksploatowany jest przez studnie wiercone i studnie kopane, zwykle o niewielkich wydajnościach, zaopatrujących w wodę pojedynczych odbiorców. 5. Źródliska otwarte zewidencjonowane na terenie Kielc: Patrol (gajówka) poniżej G. Kolejowej w Paśmie Posłowickim, Cmentarz na Piaskach; skarpa w dolinie rzeki Silnicy, poniżej cmentarna – źródło ocembrowane, Źródła na Gruchawce: - przy ul. Zastawie, - w rezerwacie Sufraganiec, - na skarpie doliny Sufragańca 3.2.4.3. Zasoby ujęć wód podziemnych Miasto Kielce zaopatrywane jest w wodę z dwóch dużych ujęć komunalnych: „Białogon” i „Zagnańsk” oraz z kilku mniejszych, awaryjnych ujęć. Oprócz ww. ujęć funkcjonują również ujęcia dla potrzeb przemysłu. 1. Komunalne ujęcie wody „Białogon” zlokalizowane jest na terenie miasta, w jego południowo-zachodniej części. Woda ujmowana jest ze skał środkowodewońskich (wapienie, dolomity) piętnastoma studniami głębinowymi, odwierconymi w Dolinie Białogońskiej. Aktualnie do sieci podawana jest woda z trzynastu studni. Studnia nr Ia została wyłączona z eksploatacji z uwagi na ponadnormatywną zawartość manganu, 71 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce a studnia nr VIIIa pracuje na cele technologiczne. Z uwagi na podwyższoną zawartość manganu (aktualnie poniżej dopuszczalnej) może również wystąpić konieczność wyłączenia studni nr VII albo pobór z niej wody tylko na cele technologiczne. Dla ujęcia „Białogon” Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, decyzją z dnia 18.10.1995 r., ustalił zasoby eksploatacyjne na okres 10 lat, tj. do 30.10.2004 r., w wysokości 1400 m3/h (33,6 tys. m3/dobę). Przewidywano, że po tym okresie zasoby eksploatacyjne ujęcia zostaną zmniejszone o ok. 30%, tj. do 980 m/h (23,5 tys. m3/dobę), ze względu na zrównoważenie bilansu wodnego rejonu. W końcu 2003 r. opracowana została przez Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A. w Krakowie „Dokumentacja hydrogeologiczna rejonu eksploatacji wód podziemnych „RE Kielce” – aktualizacja zasobów eksploatacyjnych ujęcia komunalnego w KielcachBiałogonie”, w której zasoby ujęcia ustalono w wysokości 1040 m3/h. W styczniu 2004 r. dokumentację przedłożono do przyjęcia Wojewodzie Świętokrzyskiemu. 2. Komunalne ujęcie wody „Zagnańsk” zlokalizowane jest w miejscowości Zagnańsk, położonej w odległości kilkunastu kilometrów od Kielc, w kierunku północnym. Woda ujmowana jest z utworów triasu dolnego oraz permu i dewonu, dziewięcioma studniami, o głębokościach od 87 m do 150 m, zlokalizowanymi wzdłuż doliny Bobrzy. Studnia nr 5 została wyłączona z eksploatacji z uwagi na przekroczenia zawartości żelaza. Zasoby eksploatacyjne ujęcia wód podziemnych „Zagnańsk”, w wysokości 2500 m3/h, zostały zatwierdzone decyzją Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z listopada 1970 r. W obowiązującym pozwoleniu wodnoprawnym dopuszczono pobór wody w ilości 42 240 m3/d (1760 m3/h). Na podstawie wieloletniej eksploatacji ujęcia oraz badań modelowych ustalono, że jego maksymalne zasoby eksploatacyjne, dla średnich opadów atmosferycznych, wynoszą ok. 22,8 tys. m3/dobę (950 m3/h). Z tej ilości na potrzeby Kielc może być dostarczana woda w ilości 17 tys. m3/dobę. Pozostała ilość wody przeznaczona jest na potrzeby miejscowości położonych na obszarze gminy Zagnańsk. Aktualnie dla gminy Zagnańsk pokrywane są potrzeby w ilości 3 053 m3/dobę, ale w perspektywie, wg „Koncepcji zaopatrzenia w wodę gminy Zagnańsk”, zapotrzebowanie na wodę wzrośnie do 6 532 m3/dobę. Ponadto z uwagi na niedobory zasobów wodnych na terenie gminy Masłów (perspektywiczne zapotrzebowanie 2,5 tys. m3/dobę, a zasoby eksploatacyjne ujęć wynoszą około 1,5 tys.m3/dobę) przewiduje się pokrycie niedoboru wody w ilości 1095 m3/dobę. 3. System wodociągowy Kielc, zasilany z podstawowych komunalnych ujęć wody, wspomagany jest przez 7 studni głębinowych (tzw. studnie awaryjno-wspomagające), odwierconych na terenie miasta. Są to następujące ujęcia: „Politechnika” (ul. Tysiąclecia), „Leszczyńska” (ul. Poleska), „Pakosz” (ul. Boczna), „Zalesie” (ul. Ślazy), „Gruchawka” (Os. Łazy), „Dobromyśl” (ul. Janowska), przy ul. Wojska Polskiego. Studnie te czerpią wodę z utworów dewonu, z głębokości od 40 m do 110 m i są bezpośrednio podłączone do miejskiej sieci wodociągowej. Do maja 1999 r. funkcję taką pełniło również ujęcie „Sieje” przy Kieleckiej Fabryce Mebli (ul. Zagnańska). Wydajność eksploatacyjna studni awaryjno-wspomagających, zasilających w sposób ciągły miejski system wodociągowy, szacowana jest na 9 000 m3/dobę. Łącznie z ujęciami: „Białogon” i „Zagnańsk daje to wydajność eksploatacyjną w wysokości 59 600 m3/dobę. Jednak uwzględniając aktualizację zasobów eksploatacyjnych ujęcia „Białogon”, będzie obowiązywać od 31.10.2004 r., z której wynika konieczność ograniczenia maksymalnego poboru wody z 1400 m3/h do 1040 m3/h tj. o 8640 m3/dobę, łączne zasoby ujęć komunalnych nie przekroczą 51 tys m3/dobę. 72 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 4. W Dyminach zlokalizowane są: ujęcie dawnej Fabryki Domów (obecnie FABET S.A.) o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w wysokości 305 m3/h, ujęcie, wykonane dla dawnych Zakładów Drobiarskich (obecnie Browar Belgia), składające się z dwóch studni, o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w ilości 234 m3/h. Dla potrzeb miasta Kielce, drogą decyzji administracyjnej, z ujęcia przy Browarze Belgia i ujęcia FABET S.A. przeznaczono 440,9 m3/h. Ujęcie FABET S.A. od końca 2000 r. jest eksploatowane przez „Wodociągi Kieleckie” na potrzeby miasta - obecnie na potrzeby podmiotów gospodarczych w dzielnicy KielceDyminy. W 1999 r. została zawarta umowa dzierżawy studni nr 1 przy Browarze Belgia dla potrzeb Wodociągów Kieleckich, a w marcu 2003 roku ujęcie zostało przejęte przez Wodociągi Kieleckie. Woda z tego ujęcia wykorzystywana jest tylko na potrzeby Browaru Belgia. Do końca 2004 r. planuje się opracowanie modelu zasobowego ujęć komunalnych w KielcachDyminach (FABET S.A., Browar). Zgodnie z dotychczasowymi obserwacjami prowadzonymi na tych ujęciach (pompowanie oczyszczające w 2003 r.) aktualna łączna wydajność obu ujęć szacowana jest na 350400 m3/h, tj. maksymalnie 9 600 m3/dobę. 5. Większe zakłady przemysłowe, zakłady produkcji spożywczej i niektóre obiekty użyteczności publicznej posiadają własne ujęcia wody wpostaci studni głębinowych, wykorzystywane w zależności od potrzeb. Część wody, pobranej z tych ujęć, trafia do sieci wodociągowej miasta. Wg danych z Planu wodnego (2001) jest 20 ujęć, posiadających pozwolenia wodnoprawne na pobór wody, jednak tylko 3 z nich (PSS „Społem” Żniwna, PSS „Społem” Witosa i Kielecka Fabryka Mebli) mają możliwość podania wody bezpośrednio do sieci miejskiej. Na potrzeby miasta Kielc przeznaczana jest woda z dwóch ujęć PSS „Społem” – przy ul. Żniwnej i ul. Witosa. 3.2.4.4. Obszary ochronne zbiorników i strefy ochronne ujęć wód podziemnych Wyznaczanie obszarów ochronnych zbiorników i stref ochronnych ujęć wód podziemnych ma na celu ochronę źródeł wody podziemnej przed zanieczyszczeniami. Jest to tzw. ochrona bierna, mająca charakter typowo prewencyjny. Zadaniem jej jest wskazanie i egzekwowanie takiego zagospodarowania terenu, które gwarantuje ochronę zbiorników i ujęć. Na terenach zasilania ujęć nie powinny być np. lokalizowane obiekty stwarzające zagrożenie dla wód podziemnych, a jeśli już takie są, to należy je odpowiednio zmodernizować i zabezpieczyć przed ewentualną migracją zanieczyszczeń. Wszystkie zbiorniki wód podziemnych, z których Kielce zaopatrują się lub będą się zaopatrywać w wodę, wymagają szczególnej ochrony4. Dokumentację hydrogeologiczną, w której wyznaczono obszary ochronne opracowano dotychczas tylko dla GZWP nr 417 Kielce i RE Kielce (Prażak, 1994). W dokumentacji tej wyznaczono trzy rodzaje obszarów ochronnych: obszar najwyższej ochrony (ONO), obszar wysokiej ochrony (OWO) i obszar zwykłej ochrony (OZO). Ponad 60% obszaru zasilania GZWP nr 417 Kielce znajduje się w granicach administracyjnych miasta Kielce. Dokumentację zatwierdzono decyzją Ministra OŚZNiL (KDH/013/5876/96 z 11.05.1996 r.). Zatwierdzenie dokumentacji obszarów ochronnych nie oznaczało jednak automatycznie obowiązku ochrony terenu GZWP i obszaru jego zasilania. Dla GZWP Kielce (nr 417) nie zostały one utworzone. 4 Zgodnie z Art. 60, nowej ustawy z dnia 18.07.2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2001 r. Nr 115, poz. 1229, z późn. zmianami), obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych (w tym także zbiorników wód podziemnych) ustanawia na drodze rozporządzenia, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej. Ustalenia aktu o ustanowieniu obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych stają się wiążące dla miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Koszty ustanowienia obszaru ochronnego zbiornika ponosi Skarb Państwa. 73 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Uwzględniono je jednak w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce (2000). Dla GZWP nr 414 Zagnańsk projektuje się wykonanie dokumentacji hydrogeologicznej, w której zostaną wyznaczone obszary ochronne5. Trwają starania o pozyskanie środków na realizację dokumentacji hydrogeologicznej zbiornika wód podziemnych GZWP 418 GałęziceBolechowiceBorków. Komunalne ujęcia wody „Białogon” i „Zagnańsk” oraz ujęcia awaryjne, eksploatowane na terenie miasta, posiadają wyznaczone i wygrodzone strefy ochrony bezpośredniej. Zasadniczy problem dotyczy pośrednich stref ochronnych. Za wyjątkiem ujęć dla miasta w Dyminach (dawnej Fabryki Domów i dawnych Zakładów Drobiarskich) oraz w Sukowie (ujęcie SukówMarzysz, studnie V i VI w Sukowie), pozostałe ujęcia nie posiadają ustanowionych pośrednich stref ochronnych, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami. Nie ma jednak przesłanek dla ustanawiania wyłącznie bezpośrednich stref ochronnych. Ze względu na brak odpowiedniej izolacji od powierzchni terenu przez utwory nieprzepuszczalne lub słaboprzepuszczalne, oraz stan zagospodarowania terenu, stopień zagrożenia głównych użytkowych poziomów wodonośnych, a przez to także ujęć wód, z których miasto Kielce czerpie wodę, uznano za wysoki lub bardzo wysoki (Mapa Hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000). Ujęcia „Białogon”, „Zagnańsk”, „Zalesie”, „Dobromyśl” i „Pakosz” posiadają ustanowione strefy ochronne, zgodne z przepisami obowiązującymi w okresach wydawania pozwoleń wodnoprawnych. Dla ujęcia „Białogon” obszar określony jako teren zewnętrzny strefy ochrony pośredniej pokrywa się z obszarem ochronnym GZWP 417 – rejon eksploatacji wód podziemnych Kielce. Dla awaryjno-wspomagających ujęć: „Leszczyńska”, „Wojska Polskiego”, „Gruchawka” i „Politechnika” opracowano dokumentacje - projekty stref ochronnych – i uzyskano pozytywne opinie odpowiednich organów opiniujących. Jednak organy administracji, z uwagi na koszty, nie ustanowiły ich. Dla prawidłowej eksploatacji komunalnych ujęć wody „Białogon” i „Zagnańsk” niezbędne jest ponowne ustanowienie stref ochrony pośredniej zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami. 3.2.4.5. Możliwości pozyskania dodatkowych zasobów wód podziemnych Z punktu widzenia bilansowania zasobów wód podziemnych suma zasobów eksploatacyjnych ujęć nie powinna przekraczać zasobów dyspozycyjnych ustalonych dla danego regionu. Wykonane dotychczas ekspertyzy i badania, dotyczące możliwości pozyskania dodatkowych ilości wody dla potrzeb wodociągu komunalnego Kielc, pozwoliły na wytypowanie następujących rejonów zasobowych: 1. Rejon Suków-Marzysz – ujęcie Suków-Marzysz (2 otwory studzienne w Sukowie i 3 w Marzyszu), o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w ilości 626 m3/h, (15024m3/d) (decyzja nr KDH/013/5852/95 z dnia 28.09.1995 r.). Według wstępnego szacunku, z odwierconych w tym rejonie studni, na potrzeby Kielc można będzie dostarczyć wodę w ilości ok. 500 m3/h, a pozostałą ilość należy przeznaczyć na zaopatrzenie miejscowych odbiorców. Z powyższych ilości dla potrzeb miasta 300m3/h (7200 m3/d) możliwe jest do pozyskania z rejonu Sukowa. 2. Rejon tzw. „Białego Zagłębia” – są tu warunki dla pozyskania dodatkowej ilości wody pochodzącej z odwadniania kamieniołomów „Trzuskawica” i „Ostrówka”, poprzez budowę barier studni odwodnieniowych, wspomagających odwodnienie złóż. Zasoby wodne do pozyskania oszacowano na poziomie 1 900 m3/h, (45 600 m3/d), z tego część zostałaby 5 74 Wymogi ochrony ujęć wody określa się w dokumentacjach ich stref ochronnych, a po ich ustanowieniu, na drodze rozporządzenia, przez dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej (art. 58 nowej ustawy z dnia 18.07.2001 r. Prawo wodne), są one uwzględniane w planach zagospodarowania przestrzennego. Program ochrony środowiska dla miasta Kielce przeznaczona dla potrzeb miasta (Prażak, 1989). Aktualnie prowadzone są rozmowy na temat wykorzystania studni barier odwodnieniowych dla ZPW Trzuskawica. Istotnym elementem ograniczającym wykorzystanie wód kopalnianych z terenu „Białego Zagłębia” jest zagrożenie ich jakości. Potencjalne źródła zanieczyszczeń to skutki robót górniczych w związku z eksploatacją złóż, stan sanitarny terenu, punktowe i niepunktowe ogniska zanieczyszczeń. O możliwości wykorzystania wód z terenu „Białego Zagłębia” decydować będą kryteria podane przez J. Prażaka (1989): kryterium ilości: budowa studni przy dopływach min. 200 m3/h, kryterium jakości: woda dobrej jakości, ewentualne proste uzdatnianie, odżelazianie, odmanganianie, chlorowanie, kryterium sanitarne: wokół każdego ujęcia winna istnieć możliwość utworzenia strefy ochrony bezpośredniej, w przypadku stref ochrony pośredniej stosowane będzie podejście indywidualne, kryterium lokalnych użytkowników wody – dla Kielc przeznaczane byłyby tylko nadwyżki wody. Z punktu widzenia podanych kryteriów przydatności i możliwości wykorzystania wód podziemnych rejonu „Białego Zagłębia” dla potrzeb komunalnych Kielc, za najbardziej perspektywiczne uznano dotychczas: rejon Dymin, w kierunku na północny wschód od złoża „Trzuskawica”, gdzie jest możliwość pozyskania wody dobrej jakości w ilości ok. 200÷250 m3/h, (4800÷6000 m3/d), poprzez wykonanie 23 otworów studziennych; rejon kopalni „Ostrówka” w Miedziance, ok. 15 km na zachód od Kielc, gdzie istnieje możliwość pozyskania wody w ilości ok. 800 m3/h, (19200m3/d). Kamieniołom ten odwadniany jest nieprzerwanie od 1974 r. Część wód odpompowywana studniami pokrywa zapotrzebowanie na wodę zakładu (33%), część zagospodarowywana jest dla potrzeb zaopatrzenia ludności (15%), a reszta 52% (ok. 8001000 m3/h) zrzucana jest do rzeki Hutki. Z wykonanego w 1989 r. projektu prac i badań hydrogeologicznych dla odwodnienia złoża „Ostrówka” wynika, że optymalny wariant zagospodarowania wód winien opierać się na wykonaniu dwóch barier studni, wspomagających istniejące odwodnienie złoża. Zpotrzebowanie Kielc na wodę kształtuje się na poziomie ok. 51000 m3/dobę. Zapotrzebowanie miasta Kielce na wodę w perspektywie roku 2020 będzie wynosiło Qmax.dob=68213 m3/d 6. Zasoby ujęć wód podziemnych możliwe do pozyskania wynoszą: z ujęć podstawowych Quj=75024 m3/d, z ujęć awaryjnych Quja=10716 m3/d, z ujęć rezerwowych, mogących być wykorzystanych perspektywicznie Qpersp=26400 m3/d. Wobec ograniczenia zasobów eksploatacyjnych ujęcia „Białogon” (od 31.10.2004 r. będą wynosiły 1040 m3/h) i udokumentowania zasobów eksploatacyjnych ujęcia „Zagnańsk” (mogą one wynosić max. 900 m3/h – na podstawie danych uzyskanych z Wodociągów Kieleckich), konieczne jest pozyskanie wody z istniejących ujęć (SukówMarzysz) oraz z ujęć perspektywicznych, możliwych do wykorzystania. W świetle tych danych doprowadzenie wody z ujęć wody podziemnej podstawowych istniejących oraz perspektywicznych w pełni zaspokoi zapotrzebowanie miasta Kielce na wodę w okresie perspektywicznym. W tab. 3.23 zestawiono zapotrzebowanie miasta na wodę uwzględniając 20% rezerwę na ujęciach. Łączna wydajność ujęć podstawowych wynosi 75 024 m3/d, a niezbędna ilość wody dla zabezpieczenia perspektywicznych potrzeb miasta wynosi Qśrdob=50172 m3/d, Qmaxdob=68213 m3/d. Nie przewiduje się wykorzystania wody powierzchniowej w celu zaopatrzenia miasta w wodę (Plan wodny, 2001). 6 przy liczbie mieszkańców – 210 206, obliczone w Planie wodnym miasta Kielce (2001) 75 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.23. Wydajność ujęć wody podziemnej (Plan wodny, 2001). Zasoby wód podziemnych Niezbędna ilość wody dla zabezpieczenia potrzeb miasta Kielce (cele komunalne) Proponowana rezerwa Niezbędna wydajność ujęć dla zabezpieczenia potrzeb miasta Kielce wraz z rezerwą Przemysł na terenie m. Kielce z ujęć własnych (cele przemysłowe) 107460 m3/d 3 68 213 m /d 13 643 m3/d Zapotrzebowanie miasta na wodę w perspektywie 2020 r.; liczba mieszkańców – 210 206 20% Q max.dob. 81 856 m3/d 13 588 m3/d W Planie wodnym (2001 r.) zaproponowano aby w przypadku ograniczenia eksploatacji ujęcia „Białogon”: w pierwszej kolejności sięgnąć po zasoby ujęć w Dyminach, w drugiej kolejności po zasoby z ujęcia „SukówMarzysz”, a następnie z rejonu DyminyTrzuskawica (odwodnienie kamieniołomu). W dalszej perspektywie, w przypadku ograniczenia zasobów ujęcia „Zagnańsk” należy rozważyć możliwość wykorzystania wód z odwodnienia kamieniołomu Ostrówka (gm. Piekoszów). Z informacji przedstawionych w innych rozdziałach wynika, że ujęcie w Dyminach (studnia dawnej Fabryki Domów) jest już częściowo wykorzystywane na potrzeby miasta Kielce (zaopatrywane są podmioty gospodarcze w dzielnicy KielceDyminy). 3.2.4.6. Monitoring wód podziemnych 1. Zgodnie ze „Strategią biernej ochrony wód podziemnych w regionie świętokrzyskim” (Prażak i inni, 2002 r.) wody podziemne podlegają ochronie czynnej lub biernej, przy czym: ochrona czynna polega głównie na: – pobieraniu wód podziemnych z ujęć w ilościach nie przekraczających zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych, – prowadzeniu stacjonarnych obserwacji hydrogeologicznych wokół ujęć wód podziemnych, odwadnianych kopalń oraz obiektów i rejonów chronionych przed zmianami warunków wodnych, – rozpoznaniu i likwidacji ognisk zanieczyszczeń, – prowadzeniu lokalnych monitoringów jakości wód podziemnych wokół istniejących i potencjalnych ognisk zanieczyszczeń, – prowadzeniu monitoringów osłonowych ujęć wód podziemnych. ochrona bierna, która: – obejmuje ochronę zasobów wód podziemnych poprzez pobór wody w ilości zapewniającej także ochronę zasobów wód powierzchniowych oraz innych elementów środowiska przyrodniczego, – ma umożliwić trwałe korzystanie z tych wód podziemnych – polega na eksploatacji wód podziemnych w ilościach nie przekraczających zasobów dyspozycyjnych zbiorników wodonośnych oraz takim sposobie zagospodarowania i użytkowania terenu, który gwarantuje ochronę wody przed zanieczyszczeniem, – realizuje się przez ustalanie zasobów dyspozycyjnych wody w zbiornikach wód podziemnych i odpowiednie zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego dotyczące sposobów użytkowania terenu; 76 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce – realizowany jest przez krajowy i regionalny monitoring jakości zwykłych wód oraz obserwacje prowadzone w sieci stacjonarnych obserwacji hydrogeologicznych” (SOWP) PIG (Prażak, 2002 r.). 2. Głównymi ogniskami zanieczyszczeń wód podziemnych w Kielcach są: ścieki deszczowe (wody opadowe i roztopowe), odprowadzane bezpośrednio do cieków wodnych, w ilości około 70% z terenu miasta, powodujące wzrost zanieczyszczeń z grupy biogenów, nieoczyszczone ścieki przemysłowe powstające w przedsiębiorstwach produkcyjnych (bez urządzeń oczyszczających); efektem ich odprowadzania do wód powierzchniowych i podziemnych jest wzrost stężeń wskaźników fizykochemicznych; zanieczyszczenia obszarowe, spowodowane głównie spłukiwaniem przez wody deszczowe zanieczyszczeń z placów i ulic oraz z terenów upraw rolnych, położonych na obrzeżach miasta, ścieki bytowogospodarcze, odprowadzane bez oczyszczania z budynków mieszkalnych; szczególne nasilenie tego typu zrzutów dotyczy obszarów o zabudowie zagrodowej, z doprowadzonym wodociągiem, bez towarzyszącego systemu kanalizacyjnego, zanieczyszczenia ropopochodne, związane z magazynowaniem, dystrybucją, przeładunkiem paliw. 3. Na terenie miasta Kielce jest prowadzony: monitoring krajowy wód podziemnych, który: – odbywa się w oparciu o krajową sieć otworów pomiarowych, – badania jakości wód podziemnych prowadzi Państwowy Instytut Geologiczny na zlecenie Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, – w skład monitoringu krajowego wchodzą cztery otwory hydrogeologiczno – badawcze zlokalizowane na Stacji Hydrogeologicznej Państwowego Instytutu Geologicznego (PIG) w Nałęczowie, – próbki wody do badań laboratoryjnych pobierane są raz w roku w okresie letnim, – w każdym z punktów badany jest oddzielny poziom wodonośny; Tab. 3.24. Klasyfikacja chemiczna wody, jej jakość i wykaz przekroczeń dopuszczalnych własności fizycznych i chemicznych dla wody do picia i na potrzeby gospodarcze w krajowych punktach monitoringu - 2002 r. Typ Klasa Jednostka Nr Stratygrafia chemiczny jakości administraLp. punktu warstwy wody wg. wody cyjna KMWP wodonośnej Altowskiego- (PIOŚ Miejscowość Szwieca 1995) 1 2 1 PIG-605 2 PIG-606 3 PIG-607 4 PIG-608 3 KielceNałęczów-1 Kielce Nałęczów-2 Kielce Nałęczów-3 Kielce Nałęczów-4 4 5 6 D2,3 HCO3-Ca II P3 HCO3-Ca II T1 HCO3-Ca Ib Q HCO3-SO4Ca III Przekroczenia dopuszczalnej zawartości w wodzie do picia i na potrzeby gospodarcze Rodzaj punktu 7 8 otwór hydrog. odpowiada normie badawczy otwór hydrog. odpowiada normie badawczy otwór hydrog. Mn badawczy otwór hydrog. Fe, Mn, pH badawczy monitoring regionalny wód podziemnych, który: – obejmuje eksploatowane studnie komunalne ujmujące wodę z poziomu środkowodewońskiego – kontroluje stan i jakość wód podziemnych w obrębie obszaru administrowania wodą, przy czym: 77 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce – badania jakości wody prowadzone są od 1992 r. przez Oddział Świętokrzyski Państwowego Instytutu Geologicznego, na zlecenie Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach, w oparciu o opracowany przez PIOŚ – WIOŚ i PIG „Projekt sieci monitoringu regionalnego jakości zwykłych wód podziemnych” oraz programy regionalnego monitoringu jakości zwykłych wód podziemnych w województwie świętokrzyskim na kolejne okresy badawcze, – wykonawcą analiz chemicznych pobranych próbek wody jest Centralne Laboratorium Chemiczne Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, – w 2002 roku badaniami monitoringowymi jakości zwykłych wód podziemnych w województwie świętokrzyskim objęto 94 sprawne punkty sieci regionalnej i 22 punkty sieci krajowej - łącznie 116 punktów, – w granicach miasta Kielce znalazło się tylko 5 punktów monitoringowych; Tab. 3.25. Klasyfikacja chemiczna wody, jej jakość i wykaz przekroczeń dopuszczalnych własności fizycznych i chemicznych dla wody do picia i na potrzeby gospodarcze w regionalnych punktach monitoringu – 2002 r. Nr punktu Lp w sieci RMWP 1 2 Miejsce 3 Typ Stratygra- chemiczny fia warstwy wody wg wodonośnej AltowskiegoSzwieca 4 5 Klasa jakości wody (PIOŚ 1995) Przekroczenia dopuszczalnej zawartości w wodzie do picia i na potrzeby gospodarcze 6 7 1 36 Kielce Zalesie D2,3 HCO3-Ca Ib odpowiada normie 2 37 Kielce Białogon D2,3 HCO3-Ca-Mg Ib odpowiada normie 3 38 Kielce Białogon D2,3 HCO3-Ca Ib Mn 4 39 Kielce D1,2 HCO3-Ca-Mg III NO3 5 67 Dyminy D2,3 HCO3-Cl-CaMg-Na Ib odpowiada normie Lokalizacja 8 ujęcie komunalne w Zalesiu studnia głębinowa st. 1/IIIa ujęcie komunalne w Białogonie studnia głębinowa st. VII ujęcia komunalnego w Białogonie studnia głębinowa ujęcie komunalne przy ul. Wojska Polskiego studnia głębinowa Fabryka Domów st. 1-studnia głębinowa monitoring lokalny, który obejmuje poszczególne punkty i obszary stwarzające lub mogące negatywnie oddziaływać na pogorszenie jakości wód powierzchniowych i podziemnych; monitoringiem tym mogą być objęte również ujęcia wód podziemnych, prowadzi nadzór (samorząd lokalny Miasta Kielce) nad potencjalnymi ogniskami zanieczyszczeń, gromadzi informacje takie jak: sprawozdania z prac rekultywacyjnych, monitoringowych, projekty, dokumentacje hydrogeologiczne, raporty związane z potencjalnymi ogniskami zanieczyszczeń, a w zakresie dotyczącym: 78 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce – komunalnych ujęć wody (monitoring lokalny osłonowy): na ujęciach wód podziemnych w Białogonie i Zagnańsku – prowadzona jest stała obserwacja zwierciadła wód podziemnych, pobór wód z poszczególnych studni oraz kontrola składu chemicznego i jakości wód; na ujęciu w Białogonie wykonuje raz w miesiącu (najczęściej w pierwszy poniedziałek) pomiar poziomu zwierciadła wody w 22 piezometrach zlokalizowanych w rejonie ujęcia i czterech studniach wierconych, przy czym celem badań jest obserwacja wpływu oddziaływania ujęcia na stan wód podziemnych, a opomiarowanie realizuje Państwowy Instytut Geologiczny O/Świętokrzyski na zlecenie Wodociągów Kieleckich; na ujęciu „Zagnańsk” – badania obejmujące: obserwacje zwierciadła wody w 11 piezometrach i studniach kopanych, pomiar wydajności dwóch wytypowanych źródeł, pomiar przepływów Bobrzy prowadzi PIG o/Świętokrzyski na zlecenie Wodociągów Kieleckich, a wyniki z badań zamieszczane są w rocznych sprawozdaniach; Tab. 3.26. Punkty monitoringu osłonowego ujęć – studnie Lp. Ujęcie Numer studni / punktu 1 2 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Ujęcie komunalne Ujęcia awaryjnowspomagające 22 Lokalizacja w Kielcach Zakres analityczny 4 5 Pietraszki analizy podstawowe: temperatura, mętność, Biesak barwa, zapach, odczyn, Białogon twardość og., zawartość: Białogon wapnia, magnezu, żelaza Białogon ogólnego, chlorków, azotu Białogon amono-wego, azotu Białogon azotynowego, azotu Białogon azotanowego, sub-stancji Białogon rozpuszczonych, Białogon siarczanów, Białogon ogólnego węgla Białogon organicznego, manganu; Białogon utlenialność, badania Białogon bakteriologiczne; Podkarczówka analiza rozszerzona: Zalesie dodatkowo zawartość: Dobromyśl niklu, chrom ogólnego, Kielce-Stadion kadmu, ołowiu, miedzi i Wojska Polskiego cynku ul. Leszczyńska Al. 1000-Lecia Państwa Polskiego Gruchawka Ia 3/II 1/IIIa 2/IIIa 3/IIIb 1/IV 1/Iva 2/Ivb VI Via Vib VII VIII VIIIa IX 38 37 56 68 79 7 39 Częstotliwość badań 6 12 razy w roku, w tym 2 razy w roku analizy rozszerzone o metale ciężkie Raz w roku składane są raporty do Urzędu Wojewódzkiego i Miejskiego Inspektoratu Środowiska w Kielcach. Tab. 3.27. Wykaz punktów obserwacyjnych – piezometrów i innych studni wokół ujęcia komunalnego „Białogon”. Lp Ujęcie 1 2 1 2 3 4 5 6 Ujęcie komunalne Kielce – Białogon Numer piezometru 3 PB-1’ PB-1a PB-2’ PB-4’ PB-4a’ PB-5’ Miejscowość 4 Kielce –Pietraszki Kielce –Pietraszki Kielce –Czarnów Kielce –Białogon Kielce –Czarnów Kielce –Biesak 79 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.27 c.d. 1 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 2 3 22 23 PB-6a’ PB-7 PB-7a PB-8’ PB-8a PB-9’ PB-10’ PB-11’ PB-12 PB-13’ PB-14’ PB-15’ PB-16 PB-17 PB-19 PB-29 studnia nr 33 24 studnia nr 3/1 25 studnia nr 67 (TOPL) studnia nr 30 26 Ujęcie komunalne Kielce – Białogon 4 Kielce –Białogon Kielce –Czarnów Kielce –Czarnów Kielce –Zalesie Kielce –Zalesie Jaworznia Kielce –Stadion Kielce –Wietrznia Kielce –Białogon Kielce –Białogon Kielce –Pietraszki Kielce –Białogon Kielce –Białogon Jaworznia Kielce –Białogon Kielce –Białogon Szczukowice (ferma) Piekoszów (Gospodarstwo Ogrodnicze „Bracia Kasprzyk”) Kielce ul. Praska Jaworznia – Szkoła Podstawowa – lokalnych ognisk zanieczyszczeń - obejmuje podmioty gospodarcze stwarzające potencjalne zagrożenie dla środowiska i mogące wpłynąć niekorzystnie na zmianę jakości wód podziemnych, przy czym: prace monitoringowe nie są objęte spójną bazą danych, każde ognisko zanieczyszczeń jest traktowane niezależnie, wyniki analiz laboratoryjnych nie są porównywane z obszarami sąsiednimi, prace prowadzone są przez różne firmy, badania jakości wody wykonują różne laboratoria i porównywanie wyników jest bardzo trudne, czasami wręcz niemożliwe. Obecnie największe zagrożenie stanowią obiekty znajdujące się w rejonie głównego zbiornika wód podziemnych GZWP 417, gdzie jest prowadzona eksploatacja ujęć wód podziemnych Kielce – Białogon w 60% zaopatrujących miasto w wodę. W rejonie tym występują dwa największe ogniska zanieczyszczeń: NSK ISKRA oraz dawny (ZGPN –CPN) - obecnie stacja paliw nr 1220 PKN-ORLEN. 3.2.4.7. Eksploatacja ujęć wody i zużycie wody Zarządzaniem i eksploatacją miejskiego systemu wodociągowego wraz z ujęciem wody w Zagnańsku zajmują się Wodociągi Kieleckie Spółka z o.o. w Kielcach. Głównym odbiorcą wody na terenie miasta Kielce jest ludność. Z sieci wodociągowej korzysta około 97% mieszkańców. W tabeli 3.28 przedstawiono wielkość poboru wody z poszczególnych ujęć komunalnych, w 1999 r. (Plan wodny, 2001), 2002 r. i 2003 r. (dane z Wodociągów Kieleckich). Z zasobów rejonu eksploatacji wód podziemnych (RE) Kielce, mającego obszar 177,9 km2, pochodzi obecnie 63-70% wody (komunalne ujęcie „Białogon”, ujęcia awaryjne i dodatkowe), wykorzystywanej dla zaopatrzenia Kielc w wodę. Pozostałe 30-37% wody doprowadzane jest do 80 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce miasta z ujęcia w Zagnańsku, przy czym część wody z tego ujęcia przeznaczana jest na potrzeby Kielc (ogółem w 2002 r. 5 398 218 m3 ≈ 14 790 m3/d, w 2003 r. 4 409 120 m3 ≈ 12 080 m3/d), a pozostała ilość – na potrzeby wsi w gminie Zagnańsk. Z przedstawionych danych wynika, że w ostatnich latach, nastąpiły drobne zmiany w strukturze eksploatacji poszczególnych ujęć. Obserwuje się spadek poboru wody prawie ze wszystkich studni. Rozpoczęto eksploatację, na potrzeby komunalne, ujęcia w Dyminach, zlokalizowanego przy dawnej Fabryce Domów. Tab. 3.28. Porównanie ilości wody pobranej, w1999 r., 2002 r. i 2003 r., przez wodociągi komunalne, z ujęć wód podziemnych na terenie miasta Kielce i gminy Zagnańsk. L.p 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Nazwa ujęcia 1999 r. 2002 r. 2003 r. Udział w Udział w Pobór wody Udział w Pobór wody Pobór wody strukturze strukturze (tys.m3) strukturze (tys. m3) (tys. m3) (%) (%) (%) Ujęcie komunalne „Białogon” 9 399 800 Ujęcie komunalne „Zagnańsk” 6 518,830 Ujęcie „Leszczyńska” (ul. Poleska) 1 019,250 Ujęcie przy ul. Wojska Polskiego 954,000 Ujęcie „Pakosz” (ul. Boczna) 140,530 Ujęcie „Gruchawka”(oś. Łazy) 112,060 Ujęcie „Politechnika”, (Al. 100039,570 lecia Państwa Polskiego) Ujęcie „Dobromyśl” (ul. Janowska) 36,055 Ujęcie „Zalesie” (ul. Ślazy) 32,557 Ujęcie „Sieje” przy KFM ul. Zagnańska (eksploatowane 81,840 przez Wodociągi Kieleckie do 05.1999 r.) Ujęcie „Dyminy”, dawna Fabryka Domów, FABET S.A, ul. Ściegiennego (eksploatowane przez Wodociągi Kieleckie od 01.11.2000 r.) Ujęcie “Dyminy”, dawne Zakłady Drobiarskie; obecnie Browar Belgia (dzierżawione przez Wodociągi Kieleckie od 1999 r.; w marcu 2003 r. przejęte przez „W.K”; woda wykorzystywana tylko na potrzeby Browaru) Suma: 18 334,492 51,3 35,6 5,6 5,2 0,8 0,6 8 655,660 5 976,279 902,360 231,920 1,036 71,480 53,16 36,70 5,54 1,42 0,01 0,44 9 046,69 4 891,953 920,67 173,14 0,30 131,03 56,717 30,669 5,772 1,085 0,002 0,821 0,2 10,630 0,07 0,53 0,003 0,2 0,2 50,190 36,860 0,31 0,23 44,06 37,42 0,276 0,235 0,4 0,0 - 0,00 - - 345,561 2,12 279,86 1,755 - - - 425,06 2,665 100,0 16 281,976 100,00 15 950,713 100,000 Od 2000 roku sukcesywnie ograniczano pobór z ujęć „Pakosz” i „Politechnika” oraz przy ul. Wojska Polskiego, a w 20022003 roku studnie te zostały wyłączone z eksploatacji. W celu utrzymania sprawności urządzeń - raz w miesiącu przeprowadzane jest płukanie studni. Do sieci miejskiej trafia również woda z niektórych ujęć przemysłowych. Kupowana jest woda z ujęć PSS „Społem”. W 2002 r. z ujęcia przy ul. Żniwnej zakupiono 365 865 m 3 wody, a z ujęcia przy ul. Witosa – 292 241 m3 wody. Łącznie 658 097 m3 wody. Z ujęcia Cedzyna-Leszczyny woda (za pośrednictwem Przedsiębiorstwa Produkcji i Usług Komunalnych „Renoma”) dostarczana jest dla wschodniej części miasta – rejon Warkocz, CedroMazur. Z ujęcia w Mójczy w gm. Daleszyce, bez pośrednictwa Wodociągów Kieleckich, woda dostarczana jest dla mieszkańców Kielc przy ul. Chabrowej i Rozmarynowej. Pełna informacja o poborach z ujęć wód podziemnych innych użytkowników (zakłady przemysłowe, usługowe, instytucje) jest dostępna tylko za 1999 r. (dane z Planu wodnego, 2001). Uzyskanie aktualnych, kompletnych danych jest bardzo utrudnione. Informacjami dotyczącymi eksploatacji poszczególnych ujęć dysponują tylko ich użytkownicy. 81 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.29. Pobory wody z ujęć wód podziemnych na terenie Kielc przez podmioty gospodarcze w 1999 roku (Plan wodny, 2001). Pobór wody (tys. m3): na potrzeby sprzedaż razem własne Wyszczególnienie 1 2 Zakłady przemysłu spożywczego Zakłady przemysłu innego niż spożywczy Instytucje, usługi, 3 191,581 714,223 94,156 999,960 Ogółem 4 625,975 138,810 0,0 764,785 817,556 853,033 94,156 1764,745 Strukturę wykorzystania wody na terenie Kielc, przedstawiono w tabelach 3.30 i 3.31. Tab. 3.30. Wykorzystanie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w Kielcach (Raport. Stan...., 2002; dane GUS 2003). Ogółem Rok produkcyjne (poza rolnictwem i leśnictwem – z ujęć własnych) w tym wody razem powierzpodchniowe ziemne Wykorzystanie na cele: nawodnień w rolnictwie, leśnictwie oraz uzupełnienia razem stawów rybnych komunalne wody powierzpodziemne chniowe w dekametrach sześciennych 1 2 2000 2001 2002 12720,9 11830,0 11263,0 3 4 1196,0 952,0 957,0 41,0 42,0 43,0 5 6 7 1155,0 910,0 914,0 - 8 9 11524,9 10878,0 10306,0 - 11524,9 10878,0 10306,0 Tab. 3.31. Struktura wykorzystania wody na terenie miasta Kielce w latach 1997-2000 (Plan wodny, 2001). Wyszczególnienie 1 Liczba mieszkańców Kielc Stopień zwodociągowania Zużycie wody w gospodarstwach domowych (tys. m3/rok) Udział gospodarstw domowych w strukturze zużycia wody na terenie miasta Kielce Wskaźnik zużycia wody w gospodarstwach domowych q 1 (l/mk*d) w przeliczeniu na jednego mieszkańca miasta korzystającego z wodociągu komunalnego Zużycie wody przez instytucje, cele ogólnokomunalne itp. (tys. m3/rok) Wskaźnik zużycia wody q2 (l/mk*d) w przeliczeniu na jednego mieszkańca miasta Zużycie wody przez przemysł (tys. m3/rok) Zyżycie wody przez przemysł spożywczy (tys. m3/rok) Zużycie wody przez przemysł inny (tys. m3/rok) Wskaźnik zużycia wody przez przemysł q3 (l/mk*d) w przeliczeniu na jednego mieszkańca miasta Wskaźnik zużycia wody przez przemysł spożywczy q3' (l/mk*d) w przeliczeniu na jednego mieszkańca miasta Wskaźnik zużycia wody przez przemysł inny q 3'' (l/mk*d) w przeliczeniu na jednego mieszkańca miasta 82 ROK 1997 1998 1999 2 3 4 2000 5 212 596 97% 212 383 97% 211 729 97% 210 956 97% 13 136,6 12 359,5 11 934,0 11 124,7 79% 78% 77% 77% 174,5 164,4 159,2 148,9 2 226,80 2 174,00 2 129,70 2 173,80 28,7 28,0 27,6 28,2 1 308,50 489,50 819,00 1 363,10 504,40 858,70 1 374,20 421,60 952,60 1 075,60 295,10 780,50 16,9 17,6 17,8 14,0 6,3 6,5 5,5 3,8 10,6 11,1 12,3 10,1 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Przeprowadzona analiza wykazała, że główny udział w wykorzystaniu wody z wodociągu komunalnego na terenie Kielc przypadał na gospodarstwa domowe (7779 %). Według „Wodociągów Kieleckich”, udział ten w perspektywie będzie nadal najwyższy. Stwierdzono, że od początku lat dziewięćdziesiątych rejestrowany jest systematyczny spadek sprzedaży wody na terenie miasta, na co wpływa głównie spadek zużycia wody w celach produkcyjnych. Nie bez znaczenia jest również spadek zużycia wody przez mieszkańców. Ma to swój wyraz w obniżeniu się jednostkowych wskaźników zużycia wody, wyrażony w litrach na mieszkańca na dobę (tabela 3.31.). Tendencja stopniowego ograniczania poboru wody, zarówno w przemyśle jak i w gospodarce komunalnej, jest w ostatnim dwudziestoleciu widoczna w skali całego kraju. Wymusza to rachunek ekonomiczny. 3.2.4.8. Sieć wodociągowa Miejski system wodociągowy tworzy sieć rurociągów dosyłowych, magistralnych i rozdzielczych. Obejmuje swoim zasięgiem obszar miasta położony w zlewniach Silnicy i Sufragańca. Położone poza zasięgiem miejskiego systemu, zabudowane tereny w rejonie Cedzyny, wschodnia część osiedla Ostrogórka, Suków, Kleckie, Dyminy, Posłowice, Sitkówka i Słowik zaopatrywane są w wodę z ujęć lokalnych lub ze studni kopanych. Długość czynnej, rozdzielczej sieci ulicznej w granicach miasta wynosi 245,7 km (stan na 31.12.2002 r.). Łączna długość czynnej sieci magistralnej (w granicach obszaru działania „Wodociągów Kieleckich”) wynosi 75,9 km (stan na 31.12.2002 r.). Z ujęć wody „Białogon” i „Zagnańsk” woda wyprowadzona jest w kierunku centrum rurociągami dosyłowymi. Podstawowy układ zasilania wodociągów tworzy sieć rurociągów magistralnych pracujących w układzie pierścieniowym. Głównymi elementami tego systemu są przewody magistralne, współpracujące ze zbiornikami wyrównawczymi, jedno, dwu- lub trzykomorowymi, służącymi do magazynowania (przy niskich poborach) i dostarczania (przy wysokich poborach) wody pitnej dla odbiorców. Łączna pojemność 8 zbiorników wyrównawczych znajdujących się na terenie Kielc (m.in. „Szydłówek Dolny”, „Szydłówek Górny”, „Żeromskiego”) i 13 zlokalizowanych poza granicami miasta (np. „Świerczyny”) wynosi 51 005 m3. Obszar miasta charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem wysokościowym. Deniwelacje terenu, w granicach zasięgu miejskiego systemu wodociągowego, dochodzą do około 110 m. Najwyżej położona zabudowa w osiedlu Świętokrzyskim zlokalizowana jest na terenie o rzędnych około 345 m n.p.m., natomiast cześć zabudowy w osiedlu Białogon znajduje się na terenie o rzędnych około 235 m n.p.m. Specyficzne warunki terenowe występujące na obszarze miasta spowodowały konieczność utworzenia systemu wodociągowego wielostrefowego. Obecnie w eksploatowanym systemie wodociągowym miasta wyodrębnione są następujące strefy ciśnień: I strefa ciśnień – obejmuje obszar miasta położony od rzędnej 265 m n.p.m. do rzędnej 286 m n.p.m., tylko lokalnie zasilając tereny do rzędnej 295 m n.p.m. Sieć wodociągowa w tej strefie zasilana jest z istniejących ujęć wody współpracujących ze zbiornikiem wyrównawczym „Szydłówek Dolny”. II strefa ciśnień – obejmuje obszar miasta ograniczony warstwicami o rzędnych 286 m n.p.m. i 315 m n.p.m., położony w północnej części miasta (osiedla: Bocianek, Uroczysko, Związkowiec, Sieje i Dąbrowa). Sieć wodociągowa na tym obszarze zasilana jest ze zbiornika wodociągowego „Szydłówek Górny”. III strefa ciśnień – obejmuje obszar w północnej części miasta (osiedla: Słoneczne Wzgórze, Świętokrzyskie, Na Stoku), położony pomiędzy warstwicami o rzędnych 315 m n.p.m. i 346 m n.p.m. Sieć wodociągowa w tej strefie zasilania jest ze zbiornika wyrównawczego „Świerczyny”, położonego poza granicami miasta, na terenie gminy Masłów. IV strefa ciśnień – obejmuje dzielnicę Posłowice-Dyminy oraz Osiedla Nowiny i Słowik. 83 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 0 strefa ciśnień – obejmie dzielnice: Pakosz, Podkarczówka, Biesak, Zalesie i Białogon. Zostanie wydzielona z terenu strefy I, po zakończeniu budowy magistrali 400mm. Występujące w kilku rejonach miasta tereny zabudowy mieszkaniowej położone powyżej 286,00 m n.p.m., tj. poza zasięgiem wodociągu I strefy ciśnień, zaopatrywane są w wodę poprzez lokalne hydrofornie. Dotyczy to terenów w rejonie ulic Żeromskiego, Prostej i Placu Wolności – z hydrofornią przy zbiorniku wodociągowym „Żeromskiego”, części osiedla Ostrogórka – z hydrofornią przy ul. Wrzosowej, Osiedla Kochanowskiego – z hydrofornią przy ul. Wapiennikowej i osiedla Pod Dalnią – z hydrofornią przy ul. Szajnowicza. Stan techniczny istniejącej sieci wodociągowej jest dosyć zróżnicowany, co w istotny sposób wpływa na jej sprawność eksploatacyjną w poszczególnych rejonach miasta. Niektóre odcinki są zniszczone, co uwidacznia się znaczną liczbą awarii (318 awarii w 2001 r., 204 w 2003 r.). Nie cała sieć wodociągowa na terenie miasta jest na stanie Wodociągów Kieleckich, część jest własnością spółdzielni mieszkaniowych. W ostatnich latach sieć wodociągowa spółdzielni mieszkaniowych jest sukcesywnie przejmowana przez Wodociągi Kieleckie, przejęto już sieć na osiedlach: Na Stoku, Uroczysko I i części Uroczyska II, Słoneczne Wzgórze, Wichrowe Wzgórze, Ostra Górka (osiedle NSK), Ślichowice II, Bocianek i Osiedlu Dąbrowa. W 2004 roku planowane jest przejęcie sieci wodociągowej na osiedlach Ślichowice I i Dalnia. W tabeli 3.32. zestawiono podstawowe dane dotyczące długości sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na terenie Kielc oraz wskaźników zwodociągowania i skanalizowania miasta. W długości sieci nie uwzględniano połączeń prowadzących do budynków i innych obiektów. Tab. 3.32. Dane o sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w Kielcach, na tle danych z miast o porównywalnej wielkości. PowierzMiasto, chnia rok miasta (km2) Kielce: WK* 2001 Kielce: WK*2002 Kielce GUS 2002 Długość sieci wodociągowej rozdzielczej (km) Wskaźnik: długość sieci Długość sieci wodociągowej kanalizacyjnej 2 na km (km) powierzchni miasta Wskaźnik: długość sieci kanalizacyjnej na km2 powierzchni miasta Iloraz długości sieci wodociągowej do długości sieci kanalizacyjnej 109,4 241,8 2,21 202,4 1,74 1,27 109,4 245,7 2,25 205,3 1,88 1,20 109,4 262,2 2,40 243,9 2,22 1,08 Płock, 88 201,8 2,3 152,1 1,7 1,33 2000 Radom 112 427,9 3,8 271,4 2,4 1,58 2000 WK* - dane dotyczące sieci eksploatowanej przez Wodociągi Kieleckie, GUS - dane z Rocznika Statystycznego Województwa Świętokrzyskiego – stan na 31.12.2002 r., Kielce 2003. Z uwagi na uzbrojenie w sieć wodociągową, na terenie miasta, można wydzielić następujące strefy: 1. Tereny w pełni uzbrojone w sieć wodociągową: centrum miasta Kielce, dzielnice wokół centrum (osiedla: Wielkopole, Czarnockiego, Sady), zwarta zabudowa mieszkaniowa miasta (osiedla: Barwinek, Baranówek, Podkarczówka, Czarnów, Pod Dalnią, Ślichowice, Uroczysko, Związkowiec, Słoneczne Wzgórze, Bocianek), północna część miasta (Niewachlów). 84 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 2. Tereny nie w pełni uzbrojone w sieć wodociągową, będące poza zasięgiem miejskiego systemu wodociągowego: południowa cześć miasta (Sitkówka, Zaszosie, Dyminy), wschodnia cześć miasta (Nowy Folwark, Stara Wieś, Domaszewice, Zagórze), wschodnia część miasta (Ostrogórka, Bukówka), zachodnia część miasta (Zalesie), północna część miasta – ul. Kolejarzy oraz zabudowane tereny Cedzyny, Sukowa Kleckie, częściowo Dymin, Posłowic, Sitkówki i Słowika, aktualnie zaopatrywane w wodę z ujęć lokalnych lub studni kopanych. 3. Tereny nieuzbrojone w sieć wodociągową: w rejonie ul. Warszawskiej, Sikorskiego i Starogórskiej brak jest systemu II strefy ciśnień dla całej enklawy. Istniejąca zabudowa podłączona jest na warunkach tymczasowych i prowizorycznych do I oraz III strefy ciśnień. Aktualnie brak jest sieci wodociągowej w rejonie ul. Wojska Polskiego na wysokości Bukówki, we wschodniej części osiedla Ostrogórka, ul. Kleckiej, dzielnicach Nowy Folwark i Niewachlów oraz południowej części miasta w rejonie Baranówka-Kawetczyny. Istniejący układ wodociągowy uniemożliwia zaopatrzenie w wodę części ul. Cedzyńskiej i Prochownia. Brak jest wodociągu rozdzielczego w ul. Czachowskiego oraz Ściegiennego. 4. Tereny nie wymagające uzbrojenia w sieć wodociągową (część miasta Kielce objęta ochroną ze względu na szczególne walory środowiska): Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy wraz zotuliną (położony w środkowo-południowej części miasta), rezerwaty – Wietrznia, Kadzielnia, Ślichowice, Biesak, Białogon, Karczówka oraz tereny rolnicze, położone w rejonie Posłowic, Dymin, Zalesia, Domaszowic, Niewachlowa II, Czarnowa Rządowego. Istotne jest podjęcie prac, które doprowadzą do uzbrojenia w sieć wodociągową terenów wymienionych w pkt. 13. 3.2.4.9. Problemy dotyczące sieci wodociągowej Z zakresu sieci wodociągowej na terenie Kielc uwidaczniają się następujące problemy (na podstawie Planu wodnego): 1. Istnieje potrzeba wydzielenia „0” strefy ciśnień i określenia jej granic. Konieczne jest także uporządkowanie niektórych stref ciśnień, działających na zasadach tymczasowości. 2. Budowa sieci wodociągowej na terenach nie w pełni uzbrojonych oraz nieuzbrojonych w sieć wodociągową. 3. Zły stan techniczny niektórych odcinków sieci wodociągowej, uwidaczniający się znaczną ilością awarii. 4. Brak systemu automatyki i sterowania na stacjach uzdatniania. 5. Brak systemu monitoringu i ochrony obiektów sieci wodociągowej. 6. Brak komputerowej bazy danych o stanie technicznym sieci wodociągowej. 3.2.4.10. Problemy i zagrożenia występujące w dziedzinie ochrony wód podziemnych Głównym przepisem prawa, odnoszącym się do zagadnień gospodarki wodnej jest ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 roku, która reguluje gospodarowanie wodą w nawiązaniu do Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/EC, przyjętej przez Parlament Europejski w grudniu 2000 roku. Przepisy te przewidują prowadzenie zintegrowanej gospodarki wodnej, realizowanej zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Zakładają też zlewniowe kształtowanie i ochronę zasobów wodnych. Taki system gospodarowania oznacza całościowe spojrzenie na tworzenie się zasobów wodnych, możliwości ich wykorzystania i wszelkie procesy zachodzące w zlewni. Sprzyjać temu winna polityka ekologiczna państwa, ukierunkowana na przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego, a przez to zapewnienie między innymi odpowiednich źródeł poboru wody. 85 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Zgodnie z Art. 31.2 ustawy Prawo Wodne korzystanie z zasobów wodnych nie może powodować pogorszenia stanu ekologicznego wód i ekosystemów od nich zależnych, a także marnotrawstwa wody, marnotrawstwa energii wody, ani wyrządzania szkód. Uwzględniając powyższe, trzeba stwierdzić, iż najważniejsze problemy dotyczące wód podziemnych, wypunktowane poniżej, w istotny sposób łączą się z zagadnieniami dotyczącymi wód powierzchniowych. 1 Niedostosowanie komunalnej oczyszczalni ścieków „Sitkówka” do aktualnych wymogów z zakresu oczyszczania ścieków. W mechaniczno-biologicznej oczyszczalni „Sitkówka” ścieki oczyszczane są dwustopniowo. Najpierw następuje oczyszczanie I stopnia - wstępne, mechaniczne a potem oczyszczanie II stopnia biologiczne. Nie ma oczyszczania III stopnia, które zapewnia usuwanie związków biogennych (fosforu, azotu), powodujących eutrofizację odbiorników. Konieczne jest wprowadzenie procesów denitryfikacji i defosfatacji biologicznej do technologii oczyszczania ścieków. Wymagają tego aktualne przepisy krajowe i Unii Europejskiej (Dyrektywa 91/271). 2 Podstawowy problem dotyczy zabezpieczenia odpowiedniej ilości i jakości wody dla zaopatrzenia mieszkańców. Nie przewiduje się wykorzystania wody powierzchniowej w celu zaopatrzenia miasta w wodę. Uwzględniając konieczność ograniczenia eksploatacji ujęcia „Białogon” (z 1 400 m3/h do 1 040 m3/h) poza możliwością wykorzystania ujęć zasobów w Dyminach (częściowo już jest wykorzystywane na potrzeby miasta), należy sięgnąć po zasoby z ujęcia „SukówMarzysz”, a następnie z rejonu DyminyTrzuskawica (odwodnienie kamieniołomu). W dalszej perspektywie, w przypadku ograniczenia zasobów ujęcia „Zagnańsk” należy rozważyć możliwość wykorzystania wód z odwodnienia kamieniołomu Ostrówka (gm. Piekoszów). 3 Wszystkie zbiorniki wód podziemnych, z których Kielce (i gminy ościenne) zaopatrują się lub mogą się zaopatrywać w wodę należą do tzw. głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagających szczególnej ochrony ze względu na zasoby wodne, wysoką wodonośność, dobrą jakość wody i ich znaczenie dla zaopatrzenia ludności w wodę. Aktualnie żaden z trzech GZWP nie ma wyznaczonych obszarów ochronnych. Dokumentację hydrogeologiczną opracowano tylko dla GZWP Kielce (nr 417). Obowiązek ochrony obszarów ochronnych, wyznaczonych w ww. dokumentacji, zapisano w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce (2000). Miasto z własnej inicjatywy powinno i może zadbać o ochronę obszarów wyznaczonych jako obszary wysokiej i bardzo wysokiej ochrony. Większość terenów wodonośnych i obszarów ich zasilania znajduje się poza granicami miasta. Udokumentowanie zasobów dyspozycyjnych zbiorników wód podziemnych GZWP 414 i GZWP 418, pozwoli na ponowną ocenę rezerw zasobów wodnych w tych rejonach do zagospodarowania dla potrzeb zaopatrzenia ludności. Po udokumentowaniu zasobów dyspozycyjnych ww. GZWP, wystąpi potrzeba aktualizacji zasobów eksploatacyjnych ujęć wód podziemnych w ich zasięgu. 4 Ochrona głównych zbiorników wód podziemnych GZWP nr 417 i GZWP nr 414, przyjęcie kompleksowego programu utrzymania jakości wody konsumpcyjnej i ratowania ujęcia białogońskiego. Podziemny, wodonośny zbiornik dewoński w skałach węglanowych Doliny Białogońskiej należy do systemu Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) i stanowi podstawę zaopatrzenia miasta w wodę. Znaczny stopień degradacji wód powierzchniowych i gruntowych w dolinach rzek: Silnicy, Bobrzy, Sufragańca grozi zanieczyszczeniem wód podziemnego zbiornika. Najbardziej zagrożone jest ujęcie wody w rejonie Białogonu, ponieważ występują tu zanieczyszczenia wód produktami ropopochodnymi, azotem amonowym, siarczanami oraz wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi. 5 Zagrożenie jakości zasobów wód podziemnych ujmowanych dla potrzeb komunalnych miasta. Na terenie miasta istnieje wiele ognisk zanieczyszczeń, które w znacznym stopniu 86 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce zagrażają jakości wód podziemnych i powierzchniowych, w wielu miejscach występują lokalne zanieczyszczenie wód podziemnych i obszary zdegradowanych wód powierzchniowych do III klasy czystości lub nawet pozaklasowych. Do najczęściej występujących ognisk zanieczyszczeń należą: ścieki wprowadzane do gruntu lub wód powierzchniowych na terenach nieskanalizowanych, składowiska odpadów (w tym wiele istniejących nielegalnych wysypisk odpadów komunalnych i komunalnopodobnych), obiekty magazynowania i dystrybucji paliw płynnych, zakłady produkcyjne i usługowe. 6 Zagrożenia dla wód podziemnych ze strony wód powierzchniowych. Innym istotnym zagrożeniem dla środowiska wodnego miasta Kielce jest infiltracja zanieczyszczonych wód Silnicy i Chodczy do wód podziemnych. Rzeka Silnica na odcinku poniżej profilu Pakosz, a w zasadzie poniżej ul. Krakowskiej traci ok. 16% średniego rocznego przepływu. Pojawia się zatem zagrożenie, że zanieczyszczone wody Silnicy mogą zanieczyścić ujmowany poziom wód podziemnych w okolicy Białogonu. Podobny problem występuje w zlewni Chodczy. Rzeka Silnica w przepływie przez obszar strefy ochrony pośredniej ujęcia Komunalnego Kielc w Białogonie, wg badań w profilu Pakosz do ujścia do Bobrzy, aż 29krotnie niosła wody pozaklasowe, a tylko 7krotnie wody w III klasie. O tak niskiej klasie jakości zadecydowały przeważnie związki chemiczne pochodzące ze ścieków bytowogospodarczych. Wody pozaklasowe, zagrożone w każdej chwili wprowadzeniem zanieczyszczeń paliwowych, dodatkowo zasolonych i o podwyższonej temperaturze (ok. 23C), infiltrują w podłoże gruntowe w rejonie ujęć w ilości ok. 71 dm3/s; jest to wywołane lejem depresji, jaki wytworzył się w rejonie ujęć komunalnych. Jednym z przejawów drenowania wód powierzchniowych jest zanik rzeczki Silniczki (rejon Budopolu). Rzeka Chodcza - niesie zdecydowanie wody najgorszej jakości. Chodcza I (do wys. Browaru Belgia) jest otwartym kanałem ściekowym; na 17 serii pomiarowych aż 16 razy stwierdzono wody pozaklasowe, 1 raz w III klasie czystości. W profilu Chodcza II - za browarem, w każdej serii pomiarowej występują wody pozaklasowe, a odprowadzane kanałem charakteryzują się podwyższoną temperaturą. Problem Chodczy I i II to podobnie jak na ujęciu w Białogonie, infiltracja zanieczyszczonych wód w strefie ujęć wody w Dyminach i przy Browarze Belgia. Oba przypadki wymagają zdecydowanej reakcji gospodarzy ujęć, bo cytowana sytuacja trwa od kilkunastu lat, tj. od czasu udokumentowania w 19861987 (BPBK Kielce), potwierdzone wieloletnimi, niezależnymi badaniami Akademii Świętokrzyskiej. Badania jakości I-poziomu wód czwartorzędowych w tym rejonie (Sprawozdanie z 1992 r.) wykazało wielokrotnie większe zanieczyszczenie wody I-poziomu w stosunku do jakości wody w rzece Silnicy mierzony w tym samym czasie. Źródło informacji: System ochrony wód podziemnych ujęcia komunalnego Kielc w Białogonie - Sprawozdanie nr1 z 1992 r. 7 W ramach monitoringu lokalnego proponuje się przeprowadzić aktualizację inwentaryzacji wszystkich potencjalnych ognisk zanieczyszczeń w rejonie miasta Kielce. Będzie ona polegała na: ustaleniu właścicieli poszczególnych obiektów zanieczyszczeń, sprawdzenia aktualnego stanu technicznego istniejących punktów monitoringowych (studnie, piezometry itp.), przeprowadzeniu badań wód podziemnych na obszarach nie objętych monitoringiem. Proponuje się zakończyć prace w formie „Raportu z inwentaryzacji istniejących ognisk zanieczyszczeń dla wód podziemnych”. Dane powinny być gromadzone w formie elektronicznej, w bazie komputerowej. Całość danych powinna być spójna z bazami 87 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce monitoringowymi dotyczącymi tak wód podziemnych (monitoring: krajowy, regionalny, lokalny), jak i powierzchniowych. 8 Monitoring wód podziemnych powinien być rozszerzony o następne kilkanaście ognisk zanieczyszczeń; z tego względu należy jak najszybciej wdrożyć monitoring w wymienionych poniżej obiektach: Stacje paliw –wymagające prac rozpoznawczych: – „Petro-Plus”, ul Domaszowska 71, 25-320 Kielce, – „Rolmex-Misiuda” s.j., ul. Ks. Ściegiennego 264c, – Stacja Paliw za Mitexem, – "Greko" Stacja Paliw, ul. Batalionów Chłopskich 82, 25-671 Kielce. Podmioty gospodarcze wymagające prac rozpoznawczych lub dalszego monitoringu – Policja, ul. Zbożowa; Kielce, – Chemar, ul Olszewskiego 6, 25-953 Kielce, – Radostowa, ul. Wesoła 13/15, 25-305 Kielce, – Pralnia Chemiczna, ul. Górna, Kielce, – Fabryka Pomp, Kielce – Białogon, – Formaster (dawny Geowiert), Kielce – Białogon, – Zakład Wędliniarski – Kowalski (dawny GS), Kielce – Białogon, – Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych, obiekt na Ługach, Kielce, – Fabet S.A. Przeds. Produkcji Elementów Budowlanych, ul. Ks. Ściegiennego 270, 25-116 Kielce, – Stacje obsługi samochodów, ul. Ks. Ściegiennego 270, 25-116 Kielce, – Zakład blachrsko-lakierniczy, ul. Ks. Ściegiennego 227, 25-116 Kielce. Monitroring środowiska gruntowo-wodnego z rejonu Dymin powinien objąć w sumie około 30 firm (myjnie, stacje paliw, stacje obsługi pojazdów itp.). Prace remediacyjne. – Stacja paliw PKN „ORLEN” nr 207 ul. Świętokrzyska 25/27 - remediacja gruntów wg technologii EX SITU (wykonana w końcu 2003 r. w trakcie modernizacji stacji), – Stacji paliw PKN „ORLEN” nr 10 ul. Żytnia –wymiana i uszczelnienie zbiorników, remediacja gruntów wg technologii EX SITU i IN SITU (planowane rozpoczęcie w 2004 r.). Zakłady i obiekty w rodzaju: – kotłownie, – zakłady energetyczne i ich stacje transformatorowe, – chłodnie, – elewatory zbożowe. 9. Na terenie miasta Kielce powinien być wprowadzony zakaz wykonywania robót strzałowych. Prace te powodują rozszczelnienie warstwy izolującej poziomu wód czwartorzędowych od użytkowego poziomu wodonośnego, co w efekcie może spowodować przedostawanie się zanieczyszczeń do głębszych warstw wodonośnych. 10. Biorąc pod uwagę możliwość wykorzystania w perspektywie ujęć rejonu Suków–Marzysz gm. Daleszyce dla potrzeb Kielc, należałoby realizować stacjonarne obserwacje zmian poziomu zwierciadła wód podziemnych na podstawie opracowanego projektu w aspekcie wytycznych z Dokumentacji hydrogeologicznej synkliny gałęzicko-bolechowickoborkowskiej (Przedsiębiorstwo Geologiczne Kielce, 1994 r.). Potrzebne jest opracowanie programu i realizacja stacjonarnych obserwacji zwierciadła wód podziemnych w rejonie ujęcia Suków–Marzysz jeszcze przed uruchomieniem ujęcia z pełną wydajnością. 11. Należy wykonać przegląd i ocenę stanu technicznego piezometrów w rejonie Dymin, ustalenie stanu własności gruntów pod obiektami, opracowanie projektu badań, ewentualne wykonanie otworów obserwacyjnych w oparciu o zatwierdzony projekt prac geologicznych 88 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce i plan ruchu, zgodnie z wytycznymi zawartymi w „Opinii o możliwości budowy nowych ujęć w rejonie Dymin k/Kielc” (Prażak, 1998). 12. Ustalenie programu realizacji stacjonarnych obserwacji zwierciadła wód w rejonie złoża „Ostrówka” w nawiązaniu do istniejącej sieci i prowadzonych obserwacji przez zakład. Obserwacje mają na celu śledzenie rozwoju zmian warunków hydrogeologicznych w związku z budową w perspektywie barier studni odwodnieniowych. 13. Niezbędne jest opracowanie wspólnego programu obserwacji zwierciadła wód podziemnych przez ZPW „Trzuskawica”, Cementownię „Nowiny” S.A. i Wodociągi Kieleckie w związku z uruchomieniem dla potrzeb miasta ujęć w Dyminach. 14. W ramach monitoringu lokalnego obejmującego kontrolę jakości wód podziemnych Urząd Miasta Kielce powinien kontynuować nadzór nad monitoringiem zakładowym (lokalnym), w szczególności na obszarze ujęć głównego zbiornika wód podziemnych GZWP 417 Kielce. 15. Powinna być opracowania koncepcja systemu i zasad funkcjonowania zintegrowanej bazy danych dla rejestracji i analizy wyników wieloletnich obserwacji poziomu zwierciadła wód podziemnych w wydzielonych zbiornikach wodonośnych (w tym rejonu Kielc). 16. Zaleca się opracowanie wspólnego dla wszystkich jednostek standardu rejestracji wyników, ich transmisji do ośrodka odpowiedzialnego za nadzór merytoryczny nad systemem i interpretacją wyników w skali miasta. System winien uwzględniać wyniki kontrolnych analiz wody wykonywanych przez Wojewódzką Stację Sanitarno Epidemiologiczną oraz dane gromadzone w Regionalnym Banku Danych Hydrogeologicznych przez Przedsiębiorstwo Geologiczne w Kielcach. 17. Częściowe usytuowanie GZWP i związanych z nimi ujęć wód podziemnych poza granicami miasta. Jest to korzystne z uwagi na mniejsze potencjalne zagrożenie jakości wód podziemnych oraz zanieczyszczenia powstające w wyniku działalności przemysłowej. Ochrona terenów zasilania ujęć wód podziemnych, wprowadzanie odpowiednich zapisów o obszarach ochronnych zbiorników i strefach ochronnych ujęć oraz rezerwowanie terenów pod budowę nowych ujęć wody i magistrali wodociągowych będzie wymagać porozumienia z władzami gmin sąsiednich. Wymogi w zakresie ochrony terenu przed lokalizacją inwestycji zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (tj. obiektów stanowiących potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych), do czasu ustanowienia obszarów ochronnych, mogą realizować wyprzedzająco tylko sąsiednie gminy. W związku z tym władze miejskie powinny być z nimi w kontakcie i starać się zawrzeć odpowiednie porozumienia w celu zabezpieczenia swoich potrzeb. 18. Ustanowienie obszarów ochronnych głównych zbiorników wód podziemnych oraz stref ochronnych (terenów ochrony pośredniej) większości ujęć eksploatowanych dla celów zaopatrzenia miasta w wodę. Wszystkie zbiorniki wód podziemnych, z których Kielce zaopatrują się lub będą się zaopatrywać w wodę, wymagają szczególnej ochrony. Wyznaczanie obszarów ochronnych zbiorników i stref ochronnych ujęć wód podziemnych ma na celu ochronę źródeł wody podziemnej przed zanieczyszczeniami. Jest to tzw. ochrona bierna, mająca charakter typowo prewencyjny. Zadaniem jej jest wskazanie i egzekwowanie takiego zagospodaro-wania terenu, które gwarantuje ochronę zbiorników i ujęć. W celu ustanowienia obszarów ochronnych dla GZWP i dla ich stref zasilania wymagane jest opracowanie dokumentacji, w której zostaną takie obszary wyznaczone. Obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych (w tym także zbiorników wód podziemnych) ustanawia na drodze rozporządzenia dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej. Ustalenia aktu o ustanowieniu obszarów ochronnych zbiorników wód podziemnych stają się wiążące dla miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 89 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Jedynie dla GZWP nr 417 i RE Kielce, w dokumentacji hydrogeologicznej (Prażak, 1994) wyznaczono obszary ochronne. Po zatwierdzeniu dokumentacji nie zostały one jednak formalnie (rozporządzeniem Rady Ministrów) ustanowione. Wymogi ochrony ujęć wód określa się w dokumentacjach ich stref ochronnych, a po ich ustanowieniu, na drodze rozporządzenia, przez dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej, są one uwzględniane w planach zagospodarowania przestrzennego. Dla części ujęć takie opracowania już zrobiono, a dla części jeszcze ich nie wykonano. Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego informacji o ustanowionych obszarach i strefach ochronnych umożliwia odpowiednie zagospodarowanie terenu, nie dopuszczając do lokowania obiektów stanowiących potencjalne ogniska zanieczyszczeń. Priorytetowe znaczenie mają działania zmierzające do ustanowienia stref ochronnych zgodnie z wykonanymi dokumentacjami uwzględniającymi obowiązujące wymagania, dla ujęć: „Białogon”, „Zagnańsk” oraz ujęć awaryjnych na terenie miasta – „Leszczyńska”, „Wojska Polskiego”, „Gruchawka”, i „Politechnika”. Ze względu na wykorzystywanie wody z ujęć należących do PSS „Społem” dla potrzeb zaopatrzenia ludności, użytkownik ujęcia winien podjąć działania mające na celu ustanowienie stref ochronnych. Podobna sytuacja dotyczy ujęcia przy PKP Sitkówka-Nowiny, z którego woda również wykorzystywana jest między innymi dla potrzeb zaopatrzenia ludności oraz przyszłościowo – ujęcia SukówMarzysz (studnie I, II i III w Marzyszu). 17. Systematycznie maleje dysproporcja pomiędzy długością sieci kanalizacji sanitarnej a długością sieci wodociągowej. Z wodociągu miejskiego korzysta około 97% mieszkańców Kielc. Miejski system kanalizacji obejmuje około 85% zabudowanych terenów miasta. Na koniec 2002 r. długość rozdzielczej ulicznej sieci wodociągowej wynosiła 245,0 km, a długość sieci kanalizacji sanitarnej – 205,0 km. Brak kanalizacji na terenach położonych na obszarach podlegających prawnej ochronie przyrody, w sąsiedztwie głównych rzek i zbiorników wodnych oraz na terenach GZWP i w sąsiedztwie ujęć wody stwarza barierę środowiskową i ogranicza rozwój cywilizacyjny miasta. 18. Brak wystarczającej sieci kanalizacji deszczowej oraz zbyt mała liczba podczyszczalni wód deszczowych, głównie w centrum i na terenach przemysłowych. Wody opadowe, pochodzące z terenów przemysłowoskładowych oraz z centrum miasta niosą ze sobą różnego rodzaju zanieczyszczenia i powodują pogorszenie się jakości wód powierzchniowych. Obowiązek podczyszczania tych wód wynika z przepisów prawa. Wpływ zanieczyszczonych wód powierzchniowych na jakość wód podziemnych jest bezsporny, szczególnie w rejonach, gdzie zbiorniki wód podziemnych są słabo chronione przed przenikaniem zanieczyszczeń, co ma miejsce w przypadku GZWP. Należy doprowadzić do zmodernizowania i przebudowania sieci kanalizacji deszczowej oraz wyposażenia części zakładów w lokalne podczyszczalnie wód deszczowych. Należałoby je zainstalować na wylotach głównych, zakładowych kanałów deszczowych, przed ich połączeniem z miejską kanalizacją deszczową. 19. Niekontrolowane zrzuty ścieków socjalnych i przemysłowych do: cieków, gruntów i kanalizacji opadowej. Ścieki, nieoczyszczone lub częściowo oczyszczone, zrzucane do kanalizacji deszczowej trafiają do rzek, przepływających przez Kielce (Silnica, Lubrzanka, Bobrza, Sufraganiec). Ścieki te wpływają bezpośrednio na obniżenie czystości wód tych rzek. Podobny wpływ mają ścieki zrzucane bezpośrednio do cieków. Ścieki wprowadzane do gruntu pośrednio oddziałują na jakość wód powierzchniowych i podziemnych. 20. Awarie i nieszczelność sieci kanalizacyjnej. Awarie i nieszczelności sieci kanalizacji sanitarnej są przyczyną powstawania niekontrolowanych zanieczyszczeń gruntów oraz wód podziemnych wzdłuż kolektorów. Takie zanieczyszczenia mogą bezpośrednio oddziaływać na jakość wód podziemnych. 90 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Przykład: Kolektor ścieków sanitarnych 1600 mm na odcinku od mostu drogowego w ul. Krakowskiej do Białogonu, jest ułożony w skale litej; roboty ziemne wykonywano z użyciem materiałów wybuchowych. Z uwagi na możliwość rozszczelnienia na tym odcinku, należy sprawdzić jego stan techniczny przy użyciu kamer. Na tym bowiem odcinku, każdy wyciek ścieków sanitarnych odbywałby się wprost w szczelinowaty i skrasowiały górotwór, z którego czerpana jest woda na ujęciu komunalnym w Białogonie. 3.2.5. Zagrożenia środowiska terenu miasta odpadami Stan aktualny gospodarki odpadami i wynikające z tego zagrożenie środowiska terenu miasta omówiony jest w części II „Plan gospodarki odpadami dla miasta Kielce”. 3.2.6. Gleby i grunty 3.2.6.1. Charakterystyka ogólna Na obszarze miasta Kielce występują gleby, które charakteryzują się bardzo dużym zróżnicowaniem typologicznym i rodzajowym. Pod względem rolniczobonitacyjnym przeważają gleby słabe i najsłabsze. Rozmaitość gleb jest spowodowana złożoną budową geologiczną podłoża, urozmaiconą morfologią terenu, jak również specyficznymi warunkami klimatycznymi. 1. Najlepsze gleby (klasa III i IIIa kompleks przydatności rolniczej 3 i 4) na terenie miasta występują w okolicach Zagórza, Domaszowic Rządowych i Nowego Folwarku. Są to gleby brunatne, wyługowane kwaśne, wytworzone z utworów gliniastych lekkich i ciężkich oraz częściowo ze skał wapiennych. Gleby klasy IIIa i IIIb podlegają prawnej ochronie przed zmianą sposobu ich użytkowania 2. Gleby klas bonitacyjnych IVa i IVb (5 i 8 kompleks przydatności rolniczej miejscami kompleks 4) występują między Nowym Folwarkiem a Os. Świętokrzyskim, w rejonie Domaszowic Rządowych, na płn.zach. od obwodnicy Warszawa-Kraków w rejonie Niewachlowa II, wokół wsi Kostomłoty II w rejonie ulic PiekoszowskaMalików, w rejonie Zagórza, Dymin, Mójczy oraz Wietrzni. Są to gleby bielicowe właściwe wytworzone z piasków gliniastych i piasków luźnych oraz gleby płowe wytworzone z pyłów zwykłych i utworów lessowatych leżących na podłożu gruntów zwięzłych, takich jak glina lekka i średnia, a także częściowo bezpośrednio na podłożu skalnym. Zgodnie z ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. nr 16/95, poz. 78), z późn. zmianami, gleby klasy IV jeżeli rada gminy podejmie taką uchwałę również podlegają prawnej ochronie przed zmianą sposobu ich użytkowania. 3. Gleby V i VI klasy bonitacyjnej (6, 7, 9 kompleks przydatności rolniczej) wykształcone zostały na glinach lekkich, piaskach luźnych i skałach osadowych o spoiwie niewęglanowym, tworząc rędziny brunatne, gleby brunatne właściwe i rędziny deluwialne. Należy zaznaczyć, że gleby te szybko ulegają degradacji. 4. Gleby V i VI klasy bonitacyjnej wytworzone z gleb pochodzenia organicznego, (gleby mułowe, torfowe, murszowe) zajmują ok. 0,5% powierzchni miasta Kielce. 5. Na terenie miasta większe kompleksy gleb pochodzenia organicznego znajdują się w obrębie: doliny rzeki Bobrza w Białogonie, doliny rzeki Sufraganiec - Niewachlów, Czarnów, doliny rzeki Lubrzanka, doliny rzeki Silnica - fragment doliny rzeki u ujścia do Bobrzy oraz odcinek górny od północnej granicy miasta. 91 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 6. Pokłady torfu występują na głębokości ok. 1,0 m. Zgodnie z ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych obszary gleb pochodzenia organicznego podlegają ochronie prawnej przed zmianą sposobu ich użytkowania. 7. Na obszarze Kielc odczyn gleb waha się od silnie kwaśnych (pH 4,0) do umiarkowanie alkalicznych (pH 8). 3.2.6.2. Zanieczyszczenie gleb Aktualny stan geochemiczny gleb miasta Kielc przedstawiono na podstawie danych zawartych w Atlasie Geochemicznym Miasta Kielce opracowanym przez Oddział Świętokrzyski Państwowego Instytutu Geologicznego. 1. Miedź koncentracje tego pierwiastka najczęściej mieszczą się w przedziale 4080 ppm. Rozległa strefa o podwyższonych zawartościach 100 150 ppm obejmuje centralną część Kielc. 2. Cynk w granicach tła geochemicznego (10 do 100 ppm) występuje na terenie Kielc obszar o zawartościach podwyższonych i anomalnych pokrywający się z obszarem zurbanizowanym Kielc, a strefa anomalna o zawartościach 200400 ppm występuje wzdłuż linii kolejowej Kielce – Skarżysko Kamienna na odcinku od ul. Robotniczej do ul. Piekoszowskiej. W jej centrum zlokalizowanym w okolicach Fabryki Samochodów Specjalizowanych zawartość maksymalna w glebie przekracza 800 ppm. Niewielka anomalia występuje także w okolicach stacji paliw przy ul. Ściegiennego. Obszary o podwyższonej zawartości cynku są pochodzenia antropogenicznego. 3. Ołów tło geochemiczne osiąga wartości 30 do 600 ppm. Strefa anomalna o wartościach przekraczających 120 ppm występuje w tzw. Dolinie Białogońskiej na odcinku od Kadzielni do Dobromyśla. Maksymalną koncentrację ołów osiąga w rejonie osiedla Podkarczówka, Stawu Białogońskiego oraz na południe od Góry Bruszni. 4. Zawartości w glebach i gruntach na terenie Kielc: niklu 5060 ppm, kobaltu 1525 ppm, żelaza 0,52,0%, chromu w glebach osiąga koncentrację w granicach 1520 ppm; koncentracja w granicach 3060 ppm obejmuje znaczną część Kielc, a maksymalne koncentracje rzędu 80100 ppm występują we wschodniej części Kielc oraz okolicach Dymin. 5. Podwyższone zawartości srebra w glebach od kilku do 20 ppm napotkano między Białogonem a wzgórzem Bruszni, na obszarze silnie zanieczyszczonym różnego rodzaju odpadami. 6. Maksymalne zawartości molibdenu obejmują wschodnią i południową część Kielc gdzie osiągają 1020 ppm. 7. Tło geochemiczne rtęci osiąga wartość setnych części ppm, natomiast maksymalne jej zawartości układają się w kilku centrach obejmujących rejon ulicy Prostej, Ściegiennego i Os. Bocianek. 8. Tło geochemiczne kadmu rejonu Kielc osiąga wartość ok. 0,5 ppm. Wyższe zawartości stwierdzono w glebach zachodniej i wschodniej części Kielc, Koncentracje maksymalne obserwuje się w rejonie Bruszni, Dolinie Białogońskiej, gdzie osiągają wartość 22,1 ppm. 9. Gleby rejonu Kielc są ubogie w jod, a jego zawartość wynosi ok. 11,5 ppm. Podwyższona zawartość tego pierwiastka zaznacza się w okolicach ul. Zagnańskiej, co prawdopodobnie związane jest ze spalaniem węgla kamiennego w lokalnych kotłowniach i przede wszystkim w elektrociepłowni. 92 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 10. Na terenie miasta istnieją ogniska punktowe i wielkoprzestrzenne obszary związane z zanieczyszczeniem gleb produktami ropopochodnymi. Są to tereny stacji paliw i baz magazynowych, obszary sozologicznourbanistyczne C. Najczęstszą przyczyną zanieczyszczenia gleb na tych obszarach są spływy ścieków deszczowych ze zlewni „brudnej” stacji zagrożonej zanieczyszczeniami paliwowymi na stacjach nie posiadających urządzeń służących do separacji produktów naftowych lub wynikające z niekompetencji obsługi stacji. Część zanieczyszczeń może mieć związek z uwodnieniem się oparów paliw tzw. płożących, nisko przy powierzchni gleby. Dotyczy to również migracji ołowiu, często spotykanego w pasach przydrożnych. Wyniki badań gleby w wybranych punktach na terenie miasta w zależności od rodzaju oddziaływania wskazują, że najbardziej zagrożone są gleby wzdłuż tras intensywnego ruchu kołowego. Są to trasy wylotowe z Kielce w kierunku Krakowa, Łodzi i Lublina. W tych rejonach stwierdzono największą spośród badanych koncentrację ołowiu (I i II stopień zanieczyszczenia). Równie wysoką koncentrację ołowiu stwierdzono badając gleby pasów zieleni miejskiej. Podwyższone wartości cynku, kadmu i ołowiu stwierdzono w glebach na ogródkach działkowych na Oś. Świętokrzyskim oraz w rejonie ulicy Ściegiennego. Wyniki zawartości metali ciężkich w powierzchniowych poziomach (015 cm) gleb będących w uprawie rolniczej na terenie miasta wskazują na ich podwyższoną koncentrację (I stopień zanieczyszczenia). Tab. 3.33. Zawartość niektórych metali ciężkich i stopień zanieczyszczenia gleb terenów zieleni miejskiej Lp. Miejsce pobrania próby Pb Zn 1 2 3 4 1. 2. 3 4 5 6 7. 8 Oznaczenie As Co 5 Zakres s t ę ż e ń w mg/kg / s t o p i e ń za n i e c zy s z cz e n i a Plaża przy „Relaxie" obok Zalewu 4,7 / 0 7,5 / 0 0,589 / 0 5,5 / 0 Przy ścieżce rowerowej 50 m od ul. Jesionowej 46,9 / I 78,5 / - 0,811 / 0 22,2 / II Trasa zalewowa Silnicy w pobliżu Urzędu 76,4 / I 140 /I 0,868 / 0 12,3 / 0 Wojewódzkiego Karczówka - 100 m. Na północ od klasztoru. 106,4 / II 63,3 / 0 0,997 / 0 17,2/0 Kadzielnia 100 m od ul. Gagarina 78,3 / I 81,3 / I 1,130 / 0 21,8/II Skwer Szarych Szeregów - środek parku 67,0 / I 106 /I 0,941 / 0 21,6/II Park miejski w pobliżu muszli koncertowej 27,3 / 0 52,7 / 0 0,664 / 0 12,9/0 Park Dygasińskiego między Bociankiem a 26,9 / 0 33,9 / 0 Słonecznym Wzgórzem 0 - stopień zanieczyszczenia - gleby niezanieczyszczone I - stopień zanieczyszczenia - gleby o podwyższonej zawartości metali II - stopień zanieczyszczenia - gleby słabo zanieczyszczone Cr Cu 7 8 6 0,561 / 0 10,3/0 3,3 / 0 5,82 / 0 29,1 / 0 8,04 / 0 24,5 / 0 7,92 / 0 30,4 / I 21,8 / 0 23,9 / 0 14,6 / 0 8,32 / 0 6,36 / 0 10,2 / 0 5,88 / 0 12,5 / 0 5,59 / 0 Tab. 3.34. Zawartość niektórych metali ciężkich i stopień zanieczyszczenia gleb w wybranych punktach Punkt poboru próby Zawartość w mg*kg-1/stopień zanieczyszczenia Cd Pb Zn pH H2O KCl 1 2 3 4 5 6 Trasa Kielce-Łódź Trasa Kielce-Lublin Trasa Kielce-Warszawa Pole uprawne Pole uprawne Ogródki działkowe Ogródki działkowe 0,4/0 0,8/I 0,6/I 1,1/I 0,9/I 0,5/0 0,4/0 117,4/II 89,3/I 72,2/I 109,3/II 144,6/II 58,9/I 37,2/0 61,3/0 66,7/0 108,3/I 93,7/I 217,4/II 83,4/I 111,2/I 5,92 5,11 6,26 6,62 6,81 6,72 5,71 5,36 4,44 5,85 6,28 6,72 6,58 5,66 93 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Wojewódzki Inspektorat Środowiska w Kielcach wykonuje, w ramach monitoringu regionalnego, badania gleb położonych na obszarach o potencjalnym zagrożeniu zanieczyszczeniem. Mają one na celu dokumentowanie zmian zachodzących w glebach, sygnalizowanie zagrożeń i umożliwienie wczesnego podejmowania działań ochronnych. Wyniki tego rodzaju badań, wykonywanych cyklicznie, najczęściej co 45 lat w rejonach wpływu różnorodnych źródeł zanieczyszczeń związanych z koncentracją na danym obszarze przemysłu, przebiegiem ciągów komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu oraz lokalizacją składowisk odpadów, prezentowane są w corocznych raportach o stanie środowiska w województwie. Stopień zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi (MC) i WWA oceniano dotychczas odnosząc stężenia badanych substancji do zawartości granicznych przyporządkowanych do stopni chemicznej jakości gleb (Kabata-Pendias i in. 1993 r.) obejmujących: stopień 0 - gleby nie zanieczyszczone; stopień I - gleby o podwyższonej zawartości MC; stopień II - gleby słabo zanieczyszczone; stopień III - gleby średnio zanieczyszczone; stopień IV - gleby silnie zanieczyszczone; stopień V - gleby bardzo silnie zanieczyszczone. Zaprezentowane w Programie wyniki badań gleb przeprowadzonych przez WIOŚ w 2002 roku omówiono przy zastosowaniu kryteriów oceny określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz. 1359). Rozporządzenie określa standardy jakości gleby lub ziemi z uwzględnieniem ich funkcji aktualnej i planowanej dla następujących rodzajów gruntów: 1. Grupa A: a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia dla zdrowia lub środowiska - dla obszarów tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, z zastrzeżeniem pkt. 2 i 3; 2. Grupa B grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopanych oraz terenów komunikacyjnych; 3. grupa C tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne. Badania WIOŚ ograniczały się do terenów mieszczących się w grupie B (głównie użytki rolne, grunty leśne oraz grunty zabudowane) stąd w ocenie zastosowano kryteria odnoszące się do wartości dopuszczalnych stężeń obowiązujących dla tej grupy. Analizy wykonywano w powierzchniowej warstwie gleby, gdzie oznaczano pH w KCl oraz stężenia [w mg/kg suchej masy] następujących metali: miedzi (Cu), niklu (Ni), cynku (Zn), ołowiu (Pb) oraz kadmu (Cd). Wartości stężeń ustalone w wyniku badań porównano do niżej przytoczonych wartości dopuszczalnych stężeń wyrażanych w mg/kg suchej masy (grupa B; głębokość 00,3 m ppt): miedź - 150 nikiel - 100 cynk - 300 ołów - 100 chrom - 150 kadm - 4 94 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Dane zamieszczone w tabeli wskazują na duże zróżnicowanie wartości stężeń metali w poszczególnych punktach kontrolno-pomiarowych. Nie wszędzie można przy tym zauważyć jednoznaczne tendencje wyraźnych zmian w kierunku niekorzystnym, a tam gdzie one występują pozostaje dość duża tolerancja do granic dopuszczalnych stężeń. Badania gleb przeprowadzone w 2002 roku w rejonie Kielc, których wyniki zestawiono w tab. 3.35, obejmowały 14 punktów kontrolno-pomiarowych i stanowiły już czwartą serię badań. Poprzednie analizy wykonywano w latach: 1989, 1993, 1997 i 2002. Przekroczenia dopuszczalnych stężeń metali ciężkich notowane były sporadycznie i dotyczyły: cynku, ołowiu oraz kadmu, przy czym zaobserwowane w danym roku przekroczenia, nie powtarzają się w kolejnych latach badań. W badaniach z roku 2002, ponadnormatywną wartość zaobserwowano tylko w jednym punkcie na terenie Kielc (ul. Hubalczyków), gdzie przekroczona została wartość kryterialna obowiązująca dla stężenia ołowiu. Tab. 3.35. Wyniki badań gleb w rejonie Kielc. Oznaczenie Lokalizacja poboru prób Lp (rodzaj użytk.) Rok badań Ph w KCl Cu Ni 4 5 6 n.o. 6,0 6,8 7,1 n.o. 8,2 5,9 7,6 n.o 5,5 4,0 7,1 n.o. 4,7 4,2 7,3 n.o. 7,9 7,1 6,9 n.o. 7,8 7,6 6,8 n.o. 7,6 7,2 5,8 n.o. 8,4 7,6 4,1 n.o. 7,0 7,1 5,9 26,5 4,5 35,0 14,9 26,0 7,5 7,0 6,0 5,5 3,0 5,0 7,5 5,2 6,0 5,4 13,3 5,0 15,0 8,6 7,7 4,0 10,0 8,8 11,8 3,2 3,5 18,9 3,4 2,7 36,0 10,5 10,1 7,0 9,0 7,4 2,0 19,0 4,5 22,3 13,5 19,0 7,5 9,5 4,4 7,0 3,5 4,9 6,0 7,0 9,0 7,9 9,4 5,2 13,0 10,7 8,3 4,0 11,0 4,3 15,9 3,5 2,5 6,4 2,6 3,7 10,0 9,6 12,8 10,7 5,5 5,5 1,5 Zn Pb Cr Cd 9 10 stężenie [mg/kg] 1 2 3 1 Kielce ul. Jeleniowska (użytek zielony) 2 Kielce ul. Warszawska 3 Stara Góra (użytek zielony) 4 Masłów II (użytek zielony) 5 Kielce ul. Zakładowa (użytek rolny) 6 Kielce ul. Piotrkowska (użytek rolny) 7 Kielce ul. Kruszelnickiego (użytek rolny) 8 Kielce ul. Hubalczyków (las) 9 Samsonów (użytek rolny) 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 7 209,0 34,5 308,5 99,8 219,0 164,5 51,0 55,4 77,5 35,0 43,5 53,8 76,5 25,5 40,5 116,0 57,5 62,0 118,5 104,1 59,5 61,5 63,5 109,6 39,5 29,5 54,0 42,6 40,5 84,5 54,1 94,4 62,5 87,0 42,5 22,0 8 64,2 15,0 35,7 39,0 55,0 162,0 27,4 24,0 39,0 23,0 29,3 15,6 37,7 9,0 16,4 27,5 31,2 27,5 53,3 37,7 31,5 27,5 30,9 34,0 45,0 22,0 107,4 26,0 20,0 16,0 16,8 150,2 41,2 1,0 21,9 8,7 14,5 3,0 15,6 12,6 13,0 2,0 10,4 5,9 6,7 3,0 8,4 8,5 5,5 7,5 10,6 14,7 2,2 9,0 12,0 7,5 1,7 4,0 5,8 17,6 2,7 0,5 34,3 3,5 1,5 9,5 9,5 11,8 8,7 2,5 5,6 2,2 1,2 0,5 0,8 0,3 1,2 1,5 0,5 0,2 0,7 0,5 0,4 0,2 0,7 0,5 0,4 0,7 0,5 0,5 0,7 0,5 0,5 1,5 0,1 0,6 0,5 0,5 0,3 0,4 2,7 36,0 0,3 0,6 0,7 23,5 0,4 0,1 95 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.35. c.d. 1 2 3 10 Kielce ul. Grunwaldzka (ogródek) 11 Podzamcze Piekoszowskie (użytek zielony) 12 Kielce ul. Stawki (użytek zielony) 13 Kielce ul. Koniewa (las) 14 Kielce - Dyminy (użytek rolny) 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 1989 1993 1997 2002 4 5 6 n.o. 7,5 7,7 7,0 n.o. 6,9 6,7 6,7 n.o. 8,0 6,8 7,4 n.o. 6,5 6,8 7,0 n.o. 7,5 6,0 6,1 9,1 13,0 5,1 18,5 9,0 0,5 3,9 2,2 6,7 6,0 15,5 9,8 6,2 5,5 7,5 5,5 5,7 5,5 2,9 6,0 9,2 8,5 5,4 13,8 8,7 0,0 4,5 2,0 10,2 2,5 13,1 4,7 7,2 5,0 4,7 4,1 7,5 5,0 2,3 4,7 7 82,5 176,5 27,2 152,1 70,5 7,5 26,0 27,0 53,5 42,0 103,5 107,5 89,0 52,0 103,1 52,4 61,5 63,0 47,9 81,2 8 9 44,2 1,0 20,1 40,5 50,5 6,0 17,7 16,6 15,0 16,5 40,6 33,0 16,2 28,0 16,6 23,6 7,0 19,5 31,3 19,4 6,2 5,0 4,9 12,0 5,7 0,0 8,0 3,4 7,0 0,5 15,3 7,3 3,5 2,0 16,4 5,1 2,5 3,0 4,3 8,7 10 0,7 37,0 0,2 0,6 0,7 0,5 0,3 0,2 0,7 0,5 0,6 0,4 0,7 0,5 0,5 0,3 0,5 1,0 0,6 0,4 objaśnienia: n. o. nie oznaczano 308,5 stężenie przekraczające wartość dopuszczalną Gleby obszaru Kielc wykazują małe zanieczyszczenie JWA (jednopierścieniowych węglowodorów aromatycznych: benzenu, toluenu, etylobenzenu, metaparaortoksylenów, kumenu oraz sumy JWA), na ogół nie przekraczając norm. Zanieczyszczenia takie w przyszłości mogą pojawić się w szczególności wzdłuż tras komunikacyjnych. Tab. 3.36. Zawartość niektórych metali ciężkich i stopień zanieczyszczenia gleb wzdłuż tras komunikacyjnych Lokalizacja 1 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 2 przy ul. Łódzkiej powyżej wiaduktu w stronę ul. Kościuszki przy ul. 1 go Maja obok kościoła p.w. Świętego Krzyża Al. IX Wieków Kielc - rondo przy ul. Okrzei Al. XI Wieków Kielc - skrzyżowanie z ul. Manifestu Lipcowego ul. Sandomierska w pobliżu stacji paliw ul. Sandomierska na wprost cmentarza w Cedzynie ul. Warszawska przy skrzyżowaniu z ul. Manifestu Lipcowego ul. Warszawska - skrzyżowanie z ul. Przecznica ul. Krakowska Białogon obok stacji paliw. ul. Krakowska - skrzyżowanie z ul. Ściegiennego Pb Zn mg /kg klasa Mg /kg 3 4 5 klasa 6 56,3 29,7 41,9 91,6 45,5 144,4 124 71,4 68,1 120,0 I 0 I I I II II I I II 51,5 109,0 71,9 297,0 63,8 237,0 232 113 111 241 0 I I II 0 II II I I I 0 - stopień zanieczyszczenia - gleby nie zanieczyszczone I - stopień zanieczyszczenia - gleby o podwyższonej zawartości metali II - stopień zanieczyszczenia - gleby słabo zanieczyszczone W 2001 r. PIG o/Świętokrzyski w Kielcach wykonał badania glebowe w obszarze zasilania ujęcia białogońskiego wraz z interpretacją wyników i zestawieniem ognisk zanieczyszczeń zagrażających jakości wód i odporności gruntu na pionowe przenikanie zanieczyszczeń oraz specyfikacją gleb o pochodzeniu organicznym. Szczegółowe badania gleb i osadów dennych w obrębie byłego stawu Białogońskiego i ujścia Silnicy wykonała w 1998 roku firma Hydrogeotechnika Sp. z o.o. na zlecenie UM Kielce. Wyniki przedstawiono w opracowaniu „Dokumentacja geologiczna określająca warunki hydrogeologiczne w rejonie stawu Białogońskiego w Kielcach”, D. Maszońska, 1998 r. 96 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Badania gruntów na obszarach ognisk zanieczyszczeń i zagrożeń obejmują 117 miejsc w obrębie Kielc i w bezpośrednim jego sąsiedztwie w granicach Rejonu Eksploatacji Wód Podziemnych Zbiornika GZWP 417. Ogniska zanieczyszczeń mają charakter punktowy, jak i wieloprzestrzenny np. zakłady przemysłowe. Generalnie – ogniska zanieczyszczeń występują na obszarze sozologicznourbanistycznym C, ale również A – strefy ochronne ujęć wód podziemnych (Kielce-Białogon). Ogniska zostały zinwentaryzowane i szczegółowo opisane w rozdziale dotyczącym naruszenia standardów jakości środowiska gruntowo-wodnego. Badania gleb prowadzone dotychczas na terenie Kielc są niepełne i wykazują brak spójności. Jedynie badania prowadzone przez WIOŚ mają pewne cechy monitoringu, ale nie są reprezentatywne dla miasta i nie obejmują całej problematyki związanej z zanieczyszczeniem, degradacją i dewastacją gleb. Zebrane i zaprezentowane w Programie wyniki badań pozwalają na obserwację zmian właściwości chemicznych i zanieczyszczenia gleb głównie metalami ciężkimi. Wyniki WIOŚ wskazują, że spośród analizowanego zakresu oznaczeń, przekroczenia wartości dopuszczalnych obserwowane są tylko w zakresie stężeń ołowiu. Ponadnormatywne stężenia Pb w glebie dotyczą: Kielc Podkarczówki stwierdzone w obu seriach badań oraz Kielc Szydłówka i Chęcin odnotowane wyłącznie w badaniach z 1997 roku. Na zwiększoną ilość metali w glebach na terenie miasta ma wpływ większa emisja spalin samochodowych oraz zanieczyszczenia pochodzące z lokalnych źródeł. W punkcie kontrolnym Kielce Podkarczówka uwidaczniać się może wpływ podłoża, ze względu na wzgórze Karczówka, które zbudowane jest z wapieni organogenicznych dewonu środkowego i górnego, w których występują rudy ołowiu niegdyś intensywnie eksploatowane systemem tzw. szparowym. Pierwiastki śladowe dostają się do gleby w wyniku działalności człowieka. Zaznaczyć jednak należy, że głównym źródłem zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi są przemysłowe emisje pyłów i gazów. Kationowe metale śladowe zatrzymywane są w powierzchniowej warstwie gleb, a ich przemieszczanie się w głąb profilu glebowego jest stosunkowo powolne. Nadmierna akumulacja metali ciężkich w warstwie powierzchniowej gleb stanowi jedną z podstawowych przyczyn degradacji chemicznej gleb oraz zanieczyszczenia wód glebowo-gruntowych i powierzchniowych. Nagromadzenie w glebach metali ciężkich, szczególnie w formie łatwo dostępnej dla roślin, może być przyczyną nadmiernego ich pobierania przez rośliny i stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi (gleby na ogródkach działkowych). O dostępności metali ciężkich dla roślin decyduje wiele czynników środowiska glebowego, przy czym trzy z nich, tj. skład granulometryczny gleby, odczyn i zasobność w materie organiczną, mają w opinii badaczy tego problemu znaczenie szczególne. Bardzo ważnym elementem, który musi być brany pod uwagę jest naturalna zmienność gleb na obszarze miasta, na którą nakładają się zmiany antropogeniczne. Dlatego niezbędne jest wykonanie mapy glebowej miasta Kielce z zaznaczeniem obszarów potencjalnych i rzeczywistych zagrożeń, określeniem stopnia degradacji gleb, zaznaczeniem obszarów gleb zdewastowanych. Brak jest opracowań związanych z występowaniem erozji wodnej i wietrznej na terenie miasta. Powinna zatem powstać mapa potencjalnej i rzeczywistej erozji wodnej i wietrznej wraz z programem zabiegów przeciwerozyjnych. 3.2.6.3. Główne problemy i zagrożenia w ochronie gleb 1. Zakwaszenie gleb – zmniejsza wykorzystanie przez rośliny składników pokarmowych wefekcie znacząco obniża przydatność rolniczą gruntów. 2. Występujące punktowo skażenie gleb metalami ciężkimi. 3. Zanieczyszczenie gleb niekontrolowanymi składnikami pochodzącymi z błota pośniegowego. 97 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Analiza wyników badań wskazuje, że największe problemy i zagrożenia gleb miasta Kielce związane są: z zanieczyszczeniem gleb metalami ciężkimi; gleby miasta Kielce poddane są szkodliwym oddziaływaniom niebezpiecznych substancji, np. emitowanych przez transport i przemysł lub związanych ze składowaniem odpadów (podwyższone zawartości cynku, ołowiu i kadmu), z alkalizacją gleb; efektem nadmiernej emisji pyłów przemysłu wapienniczego w poprzednich latach jest obniżenie zawartości pH gleb i ich alkalizacji; proces ten ma charakter przejściowy z chwilą ustania emisji pyłów alkalizujących i przy występujących opadach atmosferycznych, z zakwaszeniem gleb poprzez kwaśne deszcze i spływy ścieków deszczowych lub błota pośniegowego w związku z używaniem solanki w akcjach utrzymania drożności komunikacyjnej przy temperaturach ujemnych. należy przypuszczać, że duże zagrożenie gleb związane jest także z procesami erozji wodnej i wietrznej, szczególnie na stokach rędzinowych oraz położonych na stokach o spadkach pow. 9%, 3.2.7. Stan ochrony przyrody 3.2.7.1. Formy ochrony przyrody na terenie miasta Na terenie miasta Kielce występują różnorodne obszarowe i indywidualne formy ochrony przyrody funkcjonujące w ramach Wielkoprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych w województwie świętokrzyskim. System przyrodniczy miasta tworzą: Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu, Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy wraz z otuliną, rezerwaty przyrody: Wietrznia, Kadzielnia, Ślichowice, Biesak-Białogon, Karczówka, pomniki przyrody (91 sztuk drzew – wg waloryzacji przyrodniczo krajoznawczej Kielc), użytki ekologiczne. 1. Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu (POChK) Położony jest w centralnej części województwa świętokrzyskiego, obejmując tereny otaczające Kielce od północy i wschodu, położone głównie w zlewni rzek Lubrzanki i częściowo Kamionki oraz Bobrzy. Flora tego obszaru jest silnie zróżnicowana. Występują tu cenne zbiorowiska lasów liściastych, świeże bory sosnowe i bory mieszane z udziałem jodły. Doliny prawie wszystkich rzek zachowały charakter cennych stref łąkowo–wodnych. Najcenniejsze przyrodniczo obszary objęte zostały ochroną rezerwatową. Znajdują się tu dwa takie obiekty: Barcza i Sufraganiec. POChK nie posiada cennych obiektów zabytkowych. Tereny te stanowią strefę buforową między aglomeracją kielecką, a chronionymi obszarami Świętokrzyskiego Parku Narodowego i parków krajobrazowych. Najważniejszą funkcją tego obszaru jest ochrona GZWP 417 Kielce oraz GZWP 418 Gałęzice–Bolechowice–Borków, z których m.in. czerpie wodę miasto. Równie istotna jest funkcja ochrony wód powierzchniowych rzek Lubrzanki, Czarnej Nidy i Belnianki. 2. Chęcińsko–Kielecki Park Krajobrazowy (ChKPK) wraz z otuliną Park położony jest prawie całkowicie w obrębie południowo-zachodniej części Gór Świętokrzyskich, na terenie dwóch powiatów - kieleckiego (gminy: Chęciny, Kielce, Piekoszów i Sitkówka–Nowiny) oraz jędrzejowskiego (gminy Małogoszcz i Sobków). ChKPK zajmuje powierzchnię 20505 ha, natomiast jego otulina 11123 ha. Południowo-zachodnia cześć miasta Kielce wchodzi w obręb ChKPK wraz z otuliną. W granicach Kielc powierzchnia 98 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce ChKPK wynosi 2300 ha, powierzchnia otuliny – 1090 ha; razem 3390 ha, co stanowi 31,1% ogólnej powierzchni miasta. Ochroną objęty jest fragment Gór Świętokrzyskich, w których zachowały się widoczne na powierzchni kolejne piętra tektoniczno – strukturalne górotworu od orogenezy kaledońskiej, poprzez waryscyjską do alpejskiej. W odsłonięciach geologicznych można zaobserwować skały poszczególnych formacji paleozoicznych i mezozoicznych, które miejscami przykryte są osadami kenozoicznymi. Jest to jedyne miejsce w Europie, gdzie na tak małej powierzchni występują skały wszystkich epok geologicznych, stanowiących obraz dziejów ziemi w ciągu ostatnich 570 min. lat. Na terenie Parku występują, obok kamieni budowlanych, rudy ołowiu, cynku i miedzi, w oparciu o które przez wiele stuleci rozwijało się górnictwo, o czym świadczą dobrze zachowane stare sztolnie, szyby, hałdy i nieczynne kamieniołomy. W obrębie ChKPK znajduje się Pasmo Posłowickie, Dymińskie i enklawa parku obejmująca rezerwat „Karczówka”. Najwyższym punktem ChKPK jest Telegraf, osiągający 408 m n.p.m. Obszar ChKPK charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą, mającą związek z budową geologiczną. Dominują tu grzbiety i garby denudacyjne, których liczba wyraźnie kontrastuje z niewielką na ogół wysokością bezwzględną. W jego centralnej i północnej części przeważają pasma wzniesień, które porozdzielane są rozległymi obniżeniami dolinnymi. Ich urozmaicona morfologia i zróżnicowane pokrycie szatą roślinną dodaje piękna i wyraźnie zaznacza się w krajobrazie. Obszar ChKPK i jego strefy ochronnej znajduje się w dorzeczu środkowego odcinka Nidy, stanowiącej główną oś hydrograficzną terenu. Gleby całego obszaru charakteryzują się dużym zróżnicowaniem. Na grzbietach i wzniesieniach, zbudowanych ze skał węglanowych, występują rędziny. Na piaskach i glinach zwałowych wykształciły się gleby bielicowe. W dolinach rzecznych występują mady, a także gleby bagienne. Teren ChKPK charakteryzuje się korzystnymi naturalnymi warunkami topoklimatycznymi i bioklimatycznymi. Obszar ChKPK charakteryzuje się ogromnym zróżnicowaniem i bogactwem szaty roślinnej. Występują na nim: olsy, grądy, buczyny, dąbrowy, różne postacie borów sosnowych oraz bory mieszane. Bardzo bogato są reprezentowane: łąki, zbiorowiska wodne i bagienne, różne typy torfowisk, ciepłolubne murawy kserotermiczne, zbiorowiska naskalne. Różnorodności zbiorowisk roślinnych towarzyszy niezwykłe bogactwo flory roślin naczyniowych. Obok często spotykanych gatunków pojawiają się rośliny rzadkie i prawnie chronione, a także ginące i zagrożone. Szata roślinna Parku należy do najbardziej urozmaiconych i najbogatszych w Krainie Gór Świętokrzyskich. W granicach Parku znajduje się dziesięć rezerwatów przyrody w tym 8 przyrody nieożywionej - „Góra Miedzianka", „Góra Żakowa", „Góra Rzepka”, „Jaskinia Raj", „Góra Zelejowa", „Moczydło", „Chelosiowa Jama", „Biesak-Białogon", 1 krajobrazowy - „Karczówka" i 1 leśny „Milechowy". Dwa rezerwaty przyrody nieożywionej „Kadzielnia" i „Ślichowice" położone są w bliskim sąsiedztwie Parku (do 2 km od jego granic) w obrębie zurbanizowanej przestrzeni Kielc. Na terenie ChKPK znajdują się zabytki historyczne, a wśród nich zamek piastowski w Chęcinach oraz jedyny w swoim rodzaju skansen - Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni, prezentujący eksponaty z całego regionu. Walory zarówno przyrody żywej, jak i nieożywionej uległy w ostatnich latach postępującej degradacji w związku z nadmierną koncentracją przemysłu, głównie ośrodków wydobywczo - przetwórczych znajdujących się w Sitkówce – Nowinach, Małogoszczu i okolicach Piekoszowa. 3. Rezerwaty W obrębie miasta Kielce zostały utworzone następujące rezerwaty przyrody (częściowe): rezerwat krajobrazowy (częściowy) pod nazwą „Karczówka” rezerwat skalny im. Jana Czarnockiego – „Ślichowice”, 99 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce rezerwat przyrody nieożywionej „Kadzielnia”, rezerwat przyrody nieożywionej (częściowy) pod nazwą „Biesak-Białogon”, rezerwat przyrody nieożywionej pod nazwą „Wietrznia” im. Zb. Rubinowskiego. Karczówka – rezerwat krajobrazowy o powierzchni 27,29 ha. z lasem sosnowym z domieszką drzew liściastych i jodły powierzchnia lasu 24,04 ha. Rezerwat położony jest ok. 2 km na zachód od centrum miasta Kielce. Obejmuje dominujące nad miastem kopulaste wzgórze, położone w łańcuchu Kadzielniańskim z wyjątkiem części północnego stoku (będącego własnością księży Pallotynów) oraz samego wierzchołka (340 m n.p.m.) zwieńczonego budowlą sakralną kościołem, klasztorem z XVII wieku, kaplicą Matki Boskiej Fatimskiej oraz budynkami gospodarczymi. Wzgórze zbudowane jest z wapieni organogenicznych dewonu środkowego i dewonu górnego, w których występują rudy ołowiu, niegdyś intensywnie wydobywane. Na obszarze wzgórza znajdują się liczne ślady górnictwa: zapadliska w miejscu szybów, tzw. szpary, hałdy itp., obecnie zarośnięte lasem i wtopione w krajobraz wzgórza. Występują tutaj znaczne ilości gatunków zielnych termo – i kserofilnych, rzadko spotykanych. Przez teren rezerwatu przebiega szlak turystyczny. Ślichowice – rezerwat skalny im. Jana Czarnockiego – Ślichowice. Powierzchnia wynosi 0,55 ha. Rezerwat położony na Wzgórzu Ślichowice (303 m npm). Obejmuje wąski filar skalny między nieczynnymi kamieniołomami o długości 130 i szerokości 1525 metrów. Ochroną częściową objęto profil geologiczny w wyrobiskach dawnych kamieniołomów, który przedstawia sfałdowanie skał z warstwowym ułożeniem wapieni górno dewońskich. Niektóre z nich są ułożone niemal pionowo. Ewenementem jest widoczna we wschodniej ścianie chronionej grzędy skalnej deformacja tektoniczna skał okresu młodo paleozoicznego w formie fałdu leżącego (obalonego). Na lewo od środka fałdu warstwy skał stoją prawie pionowo, w dolnej części ściany podginają się pod niego, a w górnej odkrywają go. Odsłonięcie to ma wybitne walory dydaktyczne i naukowe. Ochroną objęto także ciekawą roślinność zielną i krzewiastą (wisienka stepowa, krzewy dzikich róż, berberys, jałowiec). Kadzielnia – rezerwat przyrody nieożywionej o powierzchni 0,60 ha obejmuje najwyższą część skalnego filaru tzw. Skałkę Geologów, wznoszącą się nad nieczynny od 1962 r. kamieniołom Kadzielnia. Zbudowany jest z dewońskich skał węglanowych. Na terenie rezerwatu opisano szereg interesujących zjawisk geologicznych: szczątki fauny (m.in. korali, brachiopodów, ryb i głowonogów), żyłową mineralizację kruszcowo – kalcytową, zjawiska tektoniczne i krasowe. W obrębie Skałki Geologów zachowały się relikty roślinności naskalnej. Na terenie rezerwatu występują liczne jaskinie z namuliskami. Na uwagę zasługuje także ciekawa roślinność kserotermiczna, m.in. rojnik pospolity, goryczka orzęsiona. BiesakBiałogon – rezerwat przyrody nieożywionej o powierzchni 13,08 ha, w tym 9,63 ha terenów leśnych. Rezerwat obejmuje dawny kamieniołom (obecnie częściowo zalany wodą wraz z otaczającymi go lasami. W odkrywce odsłaniają się skały dolnego kambru (mułowce i piaskowce kwarcytowe) oraz ordowiku dolnego (piaskowce z wkładkami iłów i mułowców). W osadach ordowickich znajdują się szczątki ramienionogów. Ciekawe zjawiska tektoniczne, m.in. anormalne zaleganie skał kambru (starszych), na skałach ordowiku (młodszych), które wynikają z nasunięcia tektonicznego. Na terenach poeksploatacyjnych (kamieniołom, przekop, hałda) możemy zauważyć proces wtórnej sukcesji drzew pochodzących z samosiewu: brzozy i sosny. Dawny kamieniołom otaczają drzewostany sosnowe i mieszane. Wietrznia im. Zb. Rubinowskiego – rezerwat przyrody nieożywionej. Ochroną częściową objęto pozostałości wzgórza Wietrznia z wyrobiskami kamieniołomów, odsłaniających profil skał dewońskich powstających w zmieniających się warunkach sedymentacji. W skałach zachowała się bogata fauna okresu dewońskiego (skamieniałości, m.in. ramienionogów, głowonogów, koralowców, ryb pancernych). Widoczne są zjawiska 100 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce mikrotektoniki, a także żyłowej mineralizacji ołowiu i barytu. Obserwować można także zjawiska krasowe. 4. Pomniki Przyrody To różnorodne twory przyrody żywej lub nieożywionej, objęte ochroną ze względów naukowych, estetycznych i historycznych. Do grupy tworów przyrody żywej należą pojedyncze drzewa i grupy drzew, chronione ze względu na wiek, ginący gatunek czy też oryginalny kształt, a także zabytkowe aleje. Pomniki przyrody nieożywionej to: głazy narzutowe, wychodnie skał, jaskinie, źródła, itp. Na terenie Kielc znajduje się 52 pomniki przyrody. Są nimi okazałe drzewa, bądź ich skupiska. Tab. 3.37. Pomniki przyrody na terenie Kielc Lp. 1 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. Gatunek 2 Bożodrzew gruczołkowaty Brzoza brodawkowata Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb bezszypułkowy Dąb szypułkowy Grochodrzew Grochodrzew Grochodrzew Jesion wyniosły Jesion wyniosły Jesion wyniosły Kasztanowiec biały Kasztanowiec biały Kasztanowiec biały Kasztanowiec biały Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Lipa szerokolistna Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Lipa drobnolistna Modrzew polski Modrzew europejski Modrzew polski Orzech czarny Ilość drzew 3 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 1 1 1 1 1 1 6 1 1 1 8 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 2 1 2 3 4 2 1 Lokalizacja 4 ul. Ściegiennego 6 Skarpa nad Silnicą Os. Słoneczne Wzgórze k. Bloku nr 9 ul. Karczunek ul. Bęczkowska ul. Domaniówka 8 ul. Okólnik 6 ul. Machałowej ul. Machałowej ul. Machałowej ul. Lisowsczyków – Rajtarska Skarpa nad Silnicą ul. Zgórska 85 ul. Gruchawka 3 ul. Radiowa 10 ul. Piekoszowska 103 Os. Słoneczne Wzgórze ul. Sieje 50 ul. Warszawska ul. Sukowska 97 ul. Sukowska 99 ul. Domaszowska 130 ul. Manifestu Lipcowego ul. Kapitulna 2 ul. Sienkiewicza 2 ul. Posłowicka 98 ul. Ogrodowa 3 ul. Warszawska ul. Seminaryjska 26 ul. Owocowa 11 ul. Duża 9 ul. Św. Leonarda 14 ul. Żeromskiego na przeciwko nr 5 ul. Prosta 14/16 ul. Sandomierska ul. Fabryczna ul. Batalionów Chłopskich 274 ul. Batalionów Chłopskich 313 ul. Batalionów Chłopskich 359 i 361 ul. Kościuszki/Szpitalna ul. Sobieskiego 40 ul. Zagnańska 110 ul. Wesoła 56 101 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Lp. Gatunek Ilość drzew Lokalizacja 44. Perełkowiec japoński 2 ul. Kościuszki 6 45. Sosna wejmutka 1 ul. Dobromyśl 15 46. Topola biała 1 ul. Dobromyśl 15 47. Wiąz górski 1 ul. Prosta 29 48. Wierzba biała 2 ul. Wojewódzka 49. Dąb bezszypułkowy 10 ul. Turystyczna 50. Dąb błotny 3 ul. Turystyczna 51. Dąb czerwony 3 ul. Turystyczna 52. Dąb szypułkowy 2 ul. Turystyczna Źródło: Opracowanie własne na podstawie Mapy walorów przyrodniczych Kielc 5. Użytki ekologiczne Na północ od rezerwatu „Wietrznia” im. Z. Rubinowskiego, znajduje się użytek ekologiczny – „oczko wodne” o powierzchni ok. 1.0 ha, zatwierdzony rozporządzeniem Wojewody Świętokrzyskiego nr 19/2002 z dnia 19.11.2002 r. W obrębie użytku ekologicznego bytuje wiele gatunków motyli. Na szczególną uwagę zasługuje stwierdzenie występowania pazia żeglarza, będącego pod ścisłą ochroną. Ślimaki lądowe reprezentowane są przede wszystkim przez ślimaka przydrożnego, ślimaka żółtawego, ślimaka ogrodowego. Z pajęczaków stwierdzono obecność krzyżaka ogrodowego, tygrzyka paskowanego, skakuna arlekinawego, kwietniczka oraz korsarza pospolitego. Ichtiofauna reprezentowana jest przede wszystkim przez lina, płoć, karasia zwyczajnego, karasia srebrzystego, karpia; stwierdzono również obecność szczupaka pospolitego. Avifauna nawodna to: łyski, kaczki krzyżówki, łabędź niemy. Nad brzegiem bytuje pluszcz. Stwierdzono występowanie następujących gatunków płazów: traszka zwyczajna, traszka grzebieniasta, kumak nizinny, ropucha szara, żaba jeziorkowa, żaba wodna i żaba trawna. Z gromady gadów występuje jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny i zaskroniec – gatunki podlegające ochronie prawnej. Obserwacje ornitologiczne pozwoliły na stwierdzenie bytowania następujących gatunków ptaków: pustułka, skowronek polny, brzegówka, dymówka, świergotek łąkowy, pliszka żółta, słowik, podróżniczek, pokląskwa, świerszczak, brzęczka, trzcinniczek, sikora modra, sikora bogatka, sroka, kawka, gawron, szpak, wróbel, mazurek potrzos, szczygieł, gołąb skalny, sierpówka, kuropatwa i bażant – gatunki w większości chronione. Charakterystyczną cechą bytowania licznych gatunków ptaków są ich siedliska, w których budują gniazda i wywodzą lęgi. W zróżnicowanych biotopach i przy panujących warunkach mikroklimatycznych występująca tu fauna ma warunki do odbycia całościowego cyklu rozwojowego. W zbiorniku wodnym stwierdzono obecność fitoplanktonu; kilka gatunków glonów z dominującymi okrzemkami; wśród peryfitonie największe zróżnicowanie osiągnęły zielenice. W środowisku wodnym występują liczne rureczniki, larwy ochotki, wioślarki, widłonogi, 3 gatunki pijawek oraz jeden gatunek małży – groszówkę pospolitą. Skorupiaki wyższe reprezentowane są przez licznie występującego tu raka stawowego. Roślinność przybrzeżna reprezentowana jest przez trzcinę pospolitą, sit silny, mannę mielec, sit skupiony, turzycę pospolitą, pałkę szerokolistną i wąskolistną, czyściec błotny. Roślinność łąkowa otaczająca akwen wodny reprezentowana jest przez tomkę wonną, tymotkę łąkową, koniczynę łąkową, koniczynę białą, jaskier polny, babkę zwyczajną i lancetowatą, tasznik pospolity, stokrotkę, krwawicę pospolitą, pięciornik gęsi, groszek żółty, sprzyp polny. Drzewa są reprezentowane przez wierzbę szarą i kruchą, wierzbę, bez czarny i brzozę brodawkowatą. Źródło: Ichniowska-Korpula B., Obara M. – Bioróżnorodność ekosystemów Wietrzni w obszarze proponowanego użytku ekologicznego im. Z. Rubinowskiego. – X Konferencja sozologiczna. Proponuje się objęcie ochroną pozostałości ekosystemów w granicach miasta, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, takich jak: 102 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska. 6. Szata roślinna Na obszarze dolin rzek Silnicy, Sufragańca i niewielkiego odcinka Bobrzy w granicach miasta i strefy podmiejskiej Kielc – stwierdzono występowanie 939 gatunków roślin naczyniowych. Uwzględniono gatunki trwale zadomowione, antropofity oraz rośliny przejściowo zaliczone lub dziczejące z upraw. Zasoby florystyczne tego terenu można uznać za wyjątkowo bogate. Szczególnie dobrze rozpoznawane są zbiorowiska roślinne w dolinie Silnicy. Dolina Silnicy Badany teren obejmuje różnorodne - naturalne, półnaturalne i antropogeniczne - typy fitocenoz, co znajduje swoje odzwierciedlenie w bogatym spektrum ekologicznym jego flory. Większość, bo 60% całej flory, stanowią gatunki rodzime. Przeważają wśród nich gatunki leśne (170 taksonów); znaczący udział w składzie flory mają również rośliny łąkowe (98 taksonów), muraw kserotermicznych (65 taksonów), ciepłolubnych zarośli i okrajków leśnych (46 taksonów). Mniejszą rolę odgrywają rośliny związane z ciekami i zbiornikami wodnymi (gatunki wodne, szuwarowe, nadwodne i błotne oraz bagienne), psammofilne, wrzosowisk i bliźniczysk, trawo- i ziołoroślowe. Pozostałe 40% flory to gatunki rodzime, ale o bardzo szerokiej skali ekologicznej i fitocenotycznej lub gatunki obcego pochodzenia - antropofity. Gatunki leśne. Dużą grupę roślin leśnych (ok. 19% ogółu flory) tworzą gatunki uważane za charakterystyczne dla różnej rangi syntaksonów z klasy Querco-Fagetea, Vaccinio-Pioceetea, Alnetea glutinosae, Salicetea purpurae oraz tzw. „gatunki ogólnoleśne". Aż 81 gatunków (ok. 48% flory leśnej) reprezentuje klasę Querco-Fagetea. Są one komponentami: zbiorowisk ze związku Alno-Padion — na badanym terenie silnie zdegenerowanych, występujących fragmentarycznie w górnym odcinku doliny Silnicy (głównie między Dąbrową a Wiśniówką oraz w okolicy Szydłówka), lasów grądowych zróżnicowanych edaficznie i wilgotnościowo na kilka ekologicznych postaci, z których najważniejszymi są ubogie florystycznie warianty zespołu z jodłą i bukiem (Góra Wierzejska i Biała Góra koło Dąbrowy) oraz ciepłolubna, nawapienna postać zespołu (wzgórza Pasma Kadzielniańskiego), acidofilnych buczyn z podzwiązku Luzulo-Fagion (Góra Wiśniówka), szczątkowych, silnie zdegenerowanych fragmentów ciepłolubnych dąbrów (na wapiennych wzgórzach Pasma Kadzielniańskiego koło Białogonu). Acidofilną roślinność borową (kl. Vaccinio-Piceetea) reprezentuje 26 gatunków charakterystycznych, wchodzących w skład zespołu Peucedano-Pinetum (Dolina Białogońska), Calamagrostio villosae-Pinetum (Pasmo Dąbrowskie i Wzgórza Tumlińskie) oraz PinoQuercetum (Pasmo Kadzielniańskie). Znacznie mniejszy udział posiadają gatunki charakterystyczne dla pozostałych syngentycznych grup roślinności leśnej, chociaż szczątki zespołów olszowych i łęgowych (w formie zbiorowisk zaroślowych) rozproszone są niemal wzdłuż całej doliny. Gatunki łąkowe. Spośród 98 roślin łąkowych aż 86 stanowią gatunki charakterystyczne dla różnych synataksonów z klasy Molinio-Arrhenatheretea. Największy odsetek roślin łąkowych występuje w okolicach Dąbrowy. Tereny te posiadają duże połacie łąk o nie zakłóconych stosunkach wodnych, zagospodarowanych i użytkowanych w sposób ekstensywny. Odmienna sytuacja panuje w dolinie między Kielcami a Białogonem (Dolina Białogońska), co znajduje odbicie w zmniejszonym udziale flory łąkowej. Stosunkowo wysoki odsetek omawianej grupy gatunków w centrum miasta wynika stąd, że wchodzą one w dużym stopniu w skład roślinności synantropijnej. Gatunki kserotermiczne. Na badanym obszarze stwierdzono 65 gatunków kserotermicznych, z czego 54 uważanych jest za charakterystyczne dla klasy Festuco-Brometea. Ich rozmieszczenie jest bardzo nierównomierne i wiąże się ściśle z litologią terenu. Najwyższy odsetek kserotermów 103 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce przypada na południowe zbocza wzgórz Pasma Kadzielniańskiego zbudowanych ze skał węglanowych (wapienie i dolomity dewońskie). Są one komponentami kserotermicznych muraw ze związku Cirsio-Brachypodion pinnati, w mniejszym stopniu ciepłolubnych zarośli i zbiorowisk leśnych. Jako apofity wchodzą w skład zbiorowisk synantropijnych (na podłożu wapiennym oraz na terenach kolejowych). Gatunki ciepłolubnych zarośli i okrajków leśnych. Zaliczono tu 46 taksonów, w tym 31 charakterystycznych dla klasy Trifolio-Geranitea oraz 14 dla Rhamno-Prunetea. Skupiają się głównie w zbiorowiskach zaroślowych oraz na obrzeżach lasu Pasma Kadzielniańskiego, mniej licznie występują w czyżniach i wzdłuż granicy lasów koło Dąbrowy. Gatunki muraw piaskowych. Omawianą grupę tworzą 33 gatunki charakterystyczne dla różnego typu zbiorowisk z klasy Sedo-Scleranthetea. Poza płatami psammofilnych muraw, wykształcającymi się na obrzeżach Doliny Białogońskiej, rośliny te pojawiają się także w młodnikach sosnowych, w suchszych postaciach Peucedano-Pinetum, na ugorach i nieużytkach, a nawet w uprawach. Na terenach zabudowanych wchodzą w skład zbiorowisk ruderalnych, stanowiąc dzięki temu znaczny odsetek flory w centrum miasta. Gatunki szuwarowe. W dolinie Silnicy stwierdzono 31 gatunków charakterystycznych dla różnej rangi syntaksonów z klasy Phragmitetea. Ich rozmieszczenie pokrywa się z występowaniem większych zbiorników wodnych. Rośliny te giną zupełnie na skutek regulacji koryta rzeki, osuszania doliny i urbanizacji; stąd całkowity ich brak w centrum miasta. Biorąc pod uwagę pierwotny charakter siedlisk w dolinie rzeki oraz ich stan aktualny, można z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, że w wyniku nasilonej antropopresji ta właśnie grupa roślin ponieść musiała największe straty. Gatunki torfowiskowe. Są to prawie wyłącznie gatunki charakterystyczne klasy ScheuchzerioCaricetea fuscae (24 taksony), występujące w składzie kwaśnych łąk i młak, zajmujących silnie zabagnione fragmenty doliny Silnicy oraz jej obszar wododziałowy (na E od Wiśniówki). Gatunki wodne. Zaliczono tu 25 gatunków charakterystycznych dla różnych klas roślinności wodnej; większość reprezentuje klasę Potamogetonetea. Skupiają się one głównie w okolicy Stawu Białogońskiego. Gatunki nadwodne i błotne. Do tej grupy zaliczono gatunki charakterystyczne dla klas Bidentetea tripartiti oraz Isoeto-Nanojuncetea (łącznie 20 taksonów). Rozmieszczone są mniej więcej równomiernie w całej dolinie. Udział pozostałych ekologicznych grup gatunków jest minimalny (do kilkunastu taksonów). Reprezentują one następujące klasy: Nardo-Callunetea, Betulo-Adenostyletea, Asplenietea rupestris, Thlaspitetea rotundtfolii i Montio-Cardaminetea. Flora synantropijna We florze synantropijnej doliny Silnicy 62,2% stanowią apofity pochodzące z naturalnych zbiorowisk leśnych i zaroślowych, łąkowych, muraw kserotermicznych i innych. Pozostały odsetek (37,8%) synantropów to antropofity wnikające na badany teren z różnych stron świata (najwięcej z południowo-wschodniej i południowej Europy, obszarów Azji i Ameryki). 63% antropofitów to rośliny na stałe zadomowione we florze doliny rzeki Silnicy, natomiast 37% występuje efemerycznie. Najbogatszą w gatunki grupą antropofitów są archeofity, przywiązane tak do zbiorowisk segetalnych, jak i ruderalnych. Agriofity stanowią niewielki odsetek flory synantropijnej doliny Silnicy, chociaż niektóre z nich wchodzą na stałe w skład naturalnych zbiorowisk z klas Phragmitetea i Potamogetonetea. Ergasjofigofity, to przede wszystkim rośliny uprawiane w ogródkach przydomowych, na działkach i polach uprawnych, skąd „uciekają" one na siedliska głównie ruderalne. Stanowią jednak nietrwały i bardzo zmienny element flory badanego terenu. Koncentrują się przede wszystkim w pobliżu domostw, na terenach kolejowych i wzdłuż ulic. Liczny udział roślin synantropijnych, zwłaszcza antropofitów we florze naczyniowej doliny Silnicy, jest wynikiem silnej antropopresji i wiąże się ściśle z historią tego terenu. Największe 104 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce zagęszczenie obserwowano na powierzchniach zlokalizowanych w środkowym i dolnym biegu rzeki, a więc najbliżej centrum miasta i terenów kolejowych. Walory florystyczne doliny rzeki Silnicy Pomimo głębokich antropogenicznych przeobrażeń szaty roślinnej, jakie nastąpiły na przeważającej części doliny Silnicy, w niektórych jej fragmentach zachowała się jeszcze bogata i urozmaicona flora. Występuje tu wiele taksonów interesujących pod względem fitogeograficznym, a jednocześnie bardzo cennych z punktu widzenia ochrony przyrody. Grupują się one prawie wyłącznie w górnej części doliny (między Wiśniówką a Dąbrową) oraz w jej dolnym odcinku na okalających ją wzgórzach Pasma Kadzielniańskiego. Gatunki wysokogórskie. Do szczególnie cennych oreofitów należą cztery gatunki wysokogórskie (subalpejskie): Avenula planiculmis, Bupleurum longifolium, Pleurospermum austriacum oraz Pulsatilla vernalis (górski charakter tego gatunku na polskim niżu jest jednak kwestionowany). Wszystkie grupują się na zalesionych wzgórzach Pasma Kadzielniańskiego. Przedstawicielami elementu górskiego są tu jeszcze m.in.: Cotoneaster integerrima, Rosa glauca, Euphorbia amygdaloides, Polygala amara subsp. brachyptera, Ranunculus nemorosus. W górnym, zalesionym i zabagnionym odcinku doliny, częstymi przedstawicielami flory oreofitycznej są wilgociolubne i oligotermiczne gatunki reglowe oraz ogólnogórskie, np. Alnus incana, Alchemilla glabra, Aruncus dioicus, Chaerophyllum hirsutum, Calamagrostis villosa, Crepis mollis, Dryopteris dilatata, Polygonatum verticillatum. W sumie flora oreofityczna reprezentowana jest przez 35 taksonów. Zwraca uwagę ich zagęszczenie w peryferyjnych częściach doliny oraz całkowity brak na terenach miejskich. Gatunki rzadkie i zagrożone w kraju. Obok gatunków wysokogórskich za największe osobliwości tutejszej flory uważać należy rośliny rzadkie w skali kraju, zamieszczane na „czerwonych listach" flory polskiej zaliczone do kategorii ,,R". Poza wysokogórską Avsnula planiculmis należą tu: Lathyrus pisijormis, Scorzonera purpurea, Eleocharis ovata. Spośród roślin narażonych oraz zagrożonych wyginięciem, na uwagę zasługują Adenophora liliifolia, Pulsatilla patens, Rosa gallica, Epipactis palustris. Gatunki chronione. Lista stwierdzonych gatunków chronionych jest również bardzo bogata. Są to m.in. przedstawiciele rodziny storczykowatych, goryczki oraz rzadkie w regionie Trolius europaeus i Gladriolus imbricatus. Ich rozmieszczenie pokrywa się z lokalizacją gatunków górskich oraz rzadkich i zagrożonych w kraju. Gatunki wymarłe. Wśród około 10 taksonów uznanych za wymarłe na badanym terenie w okresie ostatniego stulecia znajduje się kilka gatunków chronionych (Carlina acaulis, Cypripedium calceolus, Di-phasium complanatum, Gentianella germanica) oraz rzadkich w regionie (Turritis glabra, Sazifraga tridactylites, Valeriana dioica, Utricularia minor). Źródło: Maciejczak B., Bróż E., 1987 - Analiza flory roślin naczyniowych doliny rzeki Silnicy na obszarze miast oraz strefy podmiejskiej Kielc. Studia Kieleckie kwartalnik 4/56. Nadleśnictwo Kielce obręby Dyminy i Kielce posiadają dobrze rozpoznane zasoby szaty roślinnej, którą przedstawia się wg wykazu. Gatunek Bagno zwyczajne Bluszcz pospolity Chrobotki Konwalia majowa Kopytnik pospolity Kruszyna pospolita Ochrona ŚC - ścisła CZ - częściowa CZ ŚC ŚC Obręb leśny Słowik, Niewachlów Dyminy, Słowik, Gruchawka, Brzeziny, Niewachlów Dyminy, Słowik, Brzeziny, Niewachlów Dyminy, Słowik, Brzeziny, Niewachlów Dyminy, Słowik, Brzeziny, Gruchawka, Gruchawka, Gruchawka, CZ CZ CZ 105 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Gatunek Marzanka wonna Orlik pospolity Podkolan biały Obręb leśny Niewachlów Dyminy, Słowik, Brzeziny, Gruchawka, Niewachlów Dyminy, Słowik, Gruchawka, Niewachlów Dyminy, Słowik, Brzeziny, Gruchawka, Niewachlów Dyminy, Słowik, Brzeziny, Gruchawka, Niewachlów Dyminy, Słowik, Gruchawka, Niewachlów Dyminy Dyminy Dyminy Dyminy Dyminy Dyminy Dyminy Dyminy Kielce Kielce Ochrona ŚC - ścisła CZ - częściowa CZ ŚC ŚC Wawrzynek ŚC wilczełyko Widłaki ŚC Buławnik czerwony ŚC Ciemiężyca zielona ŚC Goryczka krzyżowa ŚC Goryczka orzęsiona ŚC Sasanka łąkowa ŚC Wisienka karłowata ŚC Wyblin jednolistny ŚC Tojad dzióbaty ŚC Centuria pospolita CZ Gnidosz rozesłany ŚC Goryczka Kielce ŚC wąskolistna Kruszczyk błotny Kielce ŚC Mieczyk Kielce ŚC dachówkowaty Rosiczka długolistna Kielce ŚC Storczyk plamisty Kielce ŚC Źródło: Plan urządzania gospodarstwa leśnego. Program ochrony przyrody i wartości kulturowych na okres od 01.01.1999r. do 31.12.2008r. RDLP Radom Szata roślinna Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego Chęcińsko-Kielecki Park Krajobrazowy wraz z otuliną, w ogromnej większości, leży w obrębie Okręgu Chęcińskiego (Krainy Świętokrzyskiej). Na obszarze Parku i otuliny wyróżniono około 50 zespołów roślinnych. Największe powierzchnie zajmują tu półnaturalne i antropogeniczne zbiorowiska łąkowe (najczęściej łąki kwaśne) i pastwiska na zabagnionych glebach mineralnych i organicznomineralnych oraz zespoły i zbiorowiska ubogich muraw bliźniczkowych na ubogich i kwaśnych glebach. Są one położone w dolinach wszystkich cieków wodnych oraz w lokalnych obniżeniach terenu z wysokim poziomem wód gruntowych. Dużo rzadziej spotyka się ziołoroślowy bardzo żyzny zespół nawiązujący do górskich łąk ostrożeniowych, czy łąk trzęślicowych. Na mniej wilgotnych, ale żyznych terenach wykształciły się łąki owsicowe, a na piaszczystym i kwaśnym podłożu w miejscach wilgotniejszych zespoły jałowych łąk, powstałe najczęściej wtórnie w miejscach ekstensywnie użytkowanych kośnie lub pastwiskowe. Drugim typem zbiorowisk roślinnych poza łąkami, są lasy. Siedliska najwartościowsze pod względem geobotanicznym stwierdzono w południowych przyszczytowych partiach Grzyw Korzeckowskich. Wykształciły się tu rozległe płaty, niezwykle bogatej florystycznie, świetlistej dąbrowy - typowej dla obszarów śródziemnomorskich, obcej naszej strefie klimatyczno-roślinnej. 106 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Północne zbocza zajmuje równie bogaty florystycznie grąd. Poniżej grądu i dąbrowy wykształciły się bory mieszane. Bardzo wartościowe zbiorowiska wykształciły się także na jurajskich wzgórzach. Podszczytowe partie zajmuje świetlista dąbrowa, niżej przechodząc w grądy i bory mieszane. Stwierdzono tu około 30 gatunków chronionych zagrożonych i rzadkich. Ciekawe i atrakcyjne są również lasy Pasma Posłowickiego i Zgórskiego z wykształconymi grądami, buczynami i borami mieszanymi, w których występuje około 50 gatunków chronionych, zagrożonych i rzadkich, w tym dzwonecznik wonny, podejźrzon marunowy, turzyca cienista, widłak wroniec, storczyki (buławik mieczolistny i czerwony, żłobik koralowaty, kruszczyk błotny), oraz paprocie (paprotnik ostry i kolczysty). Cenne i bogate są tereny bagiennych lasów liściastych. Tworzą je zespoły łęgu wiązowego, łęgu olchowo-jesionowego i olsy ze starym drzewostanem. Stwierdzono tu m.in. tojad dzióbaty, orlik pospolity, rosiczkę okrągłolistną, widłak wroniec, listerę jajowatą, podkolan biały i zielonawy oraz wielosił błękitny - łącznie 19 gatunków chronionych. Ponadto występuje tu 15 gatunków rzadkich i zagrożonych, w tym: turzyca Davalla i cienista, nerecznica grzebieniasta, rosiczka długolistna i kruszczyk błotny. Niezwykle wartościowe florystycznie są bezleśne wzgórza ciągnące się na południowy wschód od Zajączkowa i Góry Miedzianki oraz w okolicach Małogoszcza. Pokrywa je ciepłolubna roślinność kserotermiczna z rzadkim zespołem omanu wąskolistnego. Ponadto występują tu: zawilec wielkokwiatowy, orlik pospolity, irga czarna, dziewięćsił bezłodygowy, pluskawica pospolita, goryczka orzęsiona i krzyżowa, podkolan biały i zielonawy, sasanka łąkowa, buławnik wielkokwiatowy i mieczolistny, storczyk drobnokwiatowy i wężymord stepowy. Zbiorowiska tego typu, tak bogate florystycznie, należą do najbogatszych w Kraju, i poza Ponidziem są niespotykane na polskim niżu. 7. Fauna Występowanie fauny na terenie miasta jest ściśle powiązane z rezerwatami przyrody. Na terenie rezerwatu Biesak-Białogon skład fauny nie odbiega od składu w całym kompleksie Góry Posłowickie, jak i innych otaczających lasach. Występuje tu wiele gatunków owadów, zarówno szkodliwych jak i pożytecznych dla lasu, będących jak dotąd w należytej równowadze biologicznej bez tendencji do masowych rozmnoży. Rezerwat Karczówka nie stanowi ostoi dla zwierzyny, jest ona tutaj raczej przejściowa. Do spotykanych zwierząt należy: zając szarak, wiewiórka, mysz polna, lis pospolity, sarna, kret. Z ptaków zaobserwowano: sójkę, sikorkę modrą, ziębę, dzięcioła pstrego, kowalika, kukułkę i jastrzębia gołębiarza. Spotkać można także niektórych przedstawicieli gadów takich jak: jaszczurkę zwinkę i padalca. Owady reprezentowane są przez cetyńce, korniki, ogłodki, brudnice, borecznika sosnowca, barczatkę sosnówkę, zwójkę, chrabąszcza majowego. Z płazów występuje żaba trawna. Na terenie miasta Kielc stwierdzono występowanie trzech gatunków chronionych motyli: mieniaka strużnika, mieniaka tęczowego i pazia królowej. Na rzece Sufraganiec znajduje się siedlisko bobra z kilkoma tamami. W lasach na terenie miasta stwierdzono występowanie 13 gatunków płazów i 15 gatunków gadów podlegających ochronie, a na Wietrzni odnotowano występowanie salamandry plamistej oraz kumaka, gniewosza i bażanta. Przedstawiony skład jest reprezentatywny dla większej części obszarów nizinnych i wyżynnych Polski. W nadleśnictwie Kielce – obręby Kielce i Dyminy – awifauna obejmuje ponad 120 rozpoznanych gatunków w tym 40 gatunków ssaków; wśród ich 27 występują jako gatunki chronione (w tym 14 gatunków nietoperzy), 2 gatunki uznaje się za sporadyczne, 20 gatunków za rzadkie, 4 to gatunki częste i jeden gatunek pospolity. Do najciekawszych gatunków ptaków należą: cietrzew, orlik krzykliwy, kobuz, dudek, samotnik, zuraw i inne. Na terenach leśnych i miejskich obszaru Kielc spotyka się 14 gatunków nietoperzy: * gatunki występujące w lasach: 107 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce karlik malutki (Pipistrella pipistrellus), mopek (Barbastella barbastellus), mroczek późny (Eptesicus serotinus), mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus), gacek szary (Plecotus auritius), borowiec wielki (Nuctalus noctula), borowiec Leislera zwany również borowiaczkiem (Nyctalus leisleri), * gatunki występujące jedynie w jaskiniach na Kadzielni i Wietrzni nocek duży (Myotis myotis), nocek Natterera (Myotis nattereri), nocek wąsatek (Myotis mystacinus), nocek Bechsteina (Myotis bechsteini), nocek Brandta (Myotis brandti). * Ponadto w jaskiniach spotkać można również nw. gatunki odnotowywane na terenach leśnych: mopka (Barbastella barbastellus), mroczka późnego (Eptesicus serotinus), mroczka posrebrzanego (Vespertilio murinus), gacka szarego (Plecotus austriacus), gacka brunatnego (Plecotus auritus). Nietoperze wpisane do Czerwonej Księgi Zwierząt rzadki borowiec Leislera, borowiaczek (Nuctalus leisleri), mroczek posrebrzony (Vespertilio murinus), nocek Bechsteina (Myotis bechsteini). Świat zwierząt Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego Na obszarze Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego brak jest wyraźnie zaznaczających się ostoi dzikich zwierząt. Generalnie zasobniejsze w zwierzęta są większe kompleksy leśne, tereny podmokłe i niektóre odcinki dolin rzecznych (duże i małe ssaki, ptaki, gady, płazy i owady). Ale i suche tereny odkryte oraz w znacznym stopniu przekształcone przez człowieka (przemysł wydobywczy) są atrakcyjne dla wielu bardzo rzadkich i ginących gatunków. Dziś bogato reprezentowana jest fauna owadów. Spotykamy tu m. in.: chrząszcze z rodzaju biegaczy i tęczników. Należy tu zaznaczyć fakt występowania na wapiennych skałach bardzo rzadkiego chrząszcza podolskiego, motyle dzienne - paź królowej i paź żeglarz; mieniaki - stróżnik i tęczowiec; rusałki: admirał, osetnik, pokrzywnik, sadownik, pawie oczko i wierzbowiec. Kserotermiczne murawy zamieszkuje rzadki gatunek skalnik stepowy. Elementy stepowe reprezentują również niektóre gatunki modraszków, niektóre gatunki trzmieli i błonkówek. Na obszarze Parku stwierdzono wiele dziesiątków gatunków ślimaków, w tym obserwuje się wyraźnie przesuwanie się na północ gatunków południowo-wschodnio-europejskich. Ryby reprezentowane są przez najczęściej spotykane w polskich wodach gatunki, m.in. brzankę, brzanę, płoć, karasia, ukleję, klenia, jazia, świnkę, sandacza, szczupaka, leszcza, lina, jelca, krąpia, karpia, kiełbia, śliza, węgorza, a także spotykany jest, zaliczony do smoczkoustych, minóg rzeczny. Z płazów wymienić należy traszki (zwyczajną i grzebieniastą), ropuchy, żaby i jedynego przedstawiciela w Polsce gatunków żab nadrzewnych - rzekotkę drzewną oraz kumaka. Gatunki gadów spotykane na obszarze Parku i otuliny reprezentuje jaszczurka żyworodna i zwinka, padalec oraz żmija zygzakowata i zaskroniec. Godzi się podkreślić fakt zaobserwowania na omawianym obszarze gniewosza plamistego zwanego miedzianką. Świat ptaków reprezentują zarówno gatunki często spotykane w sąsiedztwie siedzib ludzkich, jak i należące do ginących i zagrożonych wyginięciem. Stwierdzono tu przedstawicieli gatunków 108 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce sikora, jaskółka, gołąb, dzięcioł. Częsty jest kwiczoł, kos, szpak, sroka, kawka. Ale do najciekawszych i najcenniejszych należą coraz rzadsze w krajowej ornitofaunie: wodnik, derkacz, rybitwa czarna, remiz, słonka, dudek, pójdźka, rycyk, bekas kszyk, zimorodek, dzierlatka, łabędź niemy, orzechówka, czapla biała, kląskawa, siweczka rzeczna, strumieniówka, świerszczak, perkoz rdzawoszyi. Przedstawicielami drapieżnych jest: jastrząb, błotniak stawowy i pustułka. Stwierdzono tu również skrajnie rzadką kraskę. Ptaki łowne reprezentują kuropatwy, bażanty i niestety ciągle znajdujące się na liście łownych - cietrzewie. Duże ssaki nie są zbyt liczne. Sporadycznie obserwuje się jelenie, bywają dziki i sarny. Częstsze są lisy i zające. Ponadto występuje tu wiewiórka, jeż i kret. Częste na całym obszarze są nornice pospolite i myszy leśne. Odnotowano tu również ryjówkę aksamitną. Na oddzielną uwagę zasługuje fauna jaskiń. Stwierdzono w nich nietoperze głównie z gatunków mroczek, nocek i gacek. Ponadto żyją tu pająki, owady bezskrzydłe, kilka gatunków ciem i chruścików. Źródło: Sowa R., 1998 - Chęcińsko - Kielecki Park Krajobrazowy. Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych w Kielcach. 3.2.7.2. Ochrona walorów krajobrazowych 1. Krajobraz wewnętrzny W zakresie lokalnych otwarć widokowych na krajobraz miejski i wewnątrz krajobrazu kulturowego (poza oczywistymi walorami wewnątrz ulic i placów wpisanych do rejestru zabytków) na szczególną uwagę zasługują: otwarcie widokowe z osiowo umiejscowioną dominantą wzgórza Karczówki z wieżami klasztoru z ul. Kolonia, patrząc w kierunku wschodnim, otwarcie widokowe z osiowo umiejscowioną dominantą wzgórza Karczówki z wieżami klasztoru z ul. Pakosz (na wysokości Kadzielni) patrząc w kierunku północnym, otwarcie widokowe z osiowo umiejscowioną dominantą wieży kościoła Św. Wojciecha z ul. Wesołej (od skrzyżowania z ul. Sienkiewicza) patrząc w kierunku północnym, otwarcie widokowe z osiowo umiejscowioną dominantą południowej wieży Pałacu Biskupiego z ul. Solnej, patrząc w kierunku wschodnim, ekspozycja osiowo umiejscowionej dominanty architektonicznej - wież kościoła p.w. Świętego Krzyża patrząc z ul. Piotrkowskiej. 2. Krajobraz zewnętrzny Krajobraz zewnętrzny nierozerwalnie jest związany z wewnętrznym. Pomimo zmian kompozycji urbanistycznej miasta od okresu średniowiecza do czasów współczesnych Kielce postrzegane i przedstawiane były jako unikatowy przykład idealnego wtopienia pod względem krajobrazowym zabudowy miejskiej w otoczenie. Do lat trzydziestych ubiegłego stulecia gospodarka człowieka nie doprowadziła do degeneracji krajobrazu naturalnego otaczającego miasto wynika to główne z dość ekstensywnego charakteru przestrzennego miasta. Barierą dla rozrostu granic administracyjnych miasta stało się m.in. lokalne ukształtowanie topograficzne. Pomijając oczywiste walory krajobrazowe wynikające z położenia w krajobrazie górzystym, wyróżnić należy następujące ekspozycje na otaczający miasto krajobraz naturalny: otwarcie krajobrazowe z ul. Krakowskiej w kierunku południowo-zachodnim na pasmo Zgórskie (rejon Słowika) i znajdujący się na osi trasy komunikacyjnej przełom rzeki Bobrzy, atrakcyjny widokowo ciąg (wzdłuż ul. Krakowskiej) na naturalny krajobraz Pasma Posłowickiego i Dymińskiego od strony południowej, a na góry: Stokową, Marmurek, Brusznię oraz przekształcona kulturowo (klasztor) górę Karczówkę od strony północnej, punkt widokowy z wiaduktu na ul. Krakowskiej na górę Telegraf, otwarcie widokowe z ul. Krakowskiej na rezerwat geologiczny „Kadzielnia”, 109 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce panoramę widokową na Karczówkę z ul. Jagiellońskiej (na odcinku od ul. Grunwaldzkiej do ul. Krakowskiej), panoramę wzgórz: Karczówki, Dalni, Grabiny i Bruszni od strony północnej (z os. „Pod Dalnią”, „Ślichowice” oraz ulic Piekoszowskiej i Permskiej), panoramę Pasma Dymińskiego, na południe od ul. Wrzosowej, zamknięcie widokowe ul. Tarnowskiej (od skrzyżowania z ul. Wojska Polskiego), w kierunku południowym przełomem Pasma Dymińskiego (Telegraf) i Posłowickiego, otwarcie widokowe na Pasmo Dymińskie z Al. Legionów, panoramę widokową na tzw. „fałd Dąbrowy” (przedłużenie Pasma Miedzianogórskiego) z ul. Warszawskiej i osiedla „Na Stoku”, wzajemną ekspozycję widokową Wietrzni z Międzygórzem i górą Telegraf (Pasmem Dymińskim), otwarcie widokowe na Pasmo Masłowskie z północnego odcinka ul. Manifestu Lipcowego. Za główne elementy zakłócające odbiór krajobrazu naturalnego (krajobrazu zewnętrznego) należy uznać: dominujący w krajobrazie północnej części miasta komin elektrociepłowni, zakłócający widok na wzgórze Karczówkę od strony północnej komin ciepłowni przy ul. Gwarków, róg Starowiejskiej, parawanową zabudowę ul. Jagiellońskiej zasłaniającą widok Karczówki z centrum miasta. Wskutek zabudowy, osiedlem „Bocianek”; naturalnego topograficznego łęku między górą Szydłówkowską a centrum miasta bezpowrotnie stracona została ekspozycja - z centrum miasta wzgórz pasma Szydłówkowskiego. Obecnie naturalna topografia tego pasma wzgórz jest wyczuwalna tylko dzięki zabudowie osiedla „Słoneczne Wzgórze” i „Na Stoku”)., 3.2.7.3. Ochrona pozostałości historycznych po eksploatacji surowców mineralnych na terenie miasta Ziemia Kielecka, dzięki swej budowie geologicznej należy do regionów kraju szczególnie uprzywilejowanych pod względem ilości i różnorodności surowców mineralnych, a w szczególności surowców skalnych i rud metali. Miasto Kielce w granicach administracyjnych i na obszarach przyległych posiada dużą różnorodność skalnych formacji geologicznych. Obecne gospodarcze znaczenie kopalin na terenie miasta jest już niewielkie. Eksploatacja została zaniechana. Wychodnie wapieni dewońskich położone między Karczówką, Górą Stokową i Białogonem należały niegdyś do największych obszarów kruszconośnych w Górach Świętokrzyskich. Zachowały się liczne pozostałości eksploatacji żyłowych złóż rud ołowiu (galeny), wydobywanych tutaj od XVII do XIX wieku. Rudy żelaza eksploatowano w XVIII i XIX wieku w Kopalni „Włodzimierz”, położonej na terenie obecnego Osiedla „Na Stoku”. W okresie od XVI do XIX wieku w Białogonie funkcjonowała huta przetapiająca rudy miedzi i ołowiu z okolicznych kopalń. Obecnie na tym miejscu znajduje się Kielecka Fabryka Pomp. Wraz z rozwojem budownictwa mieszkaniowego i komunikacyjnego wzrastało zainteresowanie surowcami skalnymi, głównie węglanowymi i krzemionkowymi, występującymi na terenie miasta. Największe kopalnie surowców mineralnych funkcjonowały w Ślichowicach i na Kadzielni. 110 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.38. Eksploatacja i przeróbka rud metali, surowców skalnych. Sposób eksploatacji, Lp. Rodzaj kopaliny orientacyjna wielkość wydobycia 1 2 3 1. Rudy ołowiu (PbS – galena i cynku (ZnS – blenda cynkowa) oraz współwystępujące śladowo ilości srebra. Złoża rud ołowiu i cynku występowały w wapieniach i dolomitach dewońskich jako tzw. złoża żyłowe, pochodzenia hydrotermalnego, eksploatowane w okręgach kruszcowych: chęcińskim, kieleckim i łagowskim. W granicach okręgu kieleckiego złoża występowały w wychodniach G. Karczówki, G. Stokowej, Bruszni oraz Białogonu. Złoża żyłowo-szczelinowe, będące przedmiotem historycznej eksploatacji, nie mają współcześnie Uroczysko Karczówka znaczenia gospodarczego i w połowie XX w. skończyła - rezerwat się ich eksploatacja. O wielkości eksploatacji Legendarny XVIIG. Karczówki świadczy ok. 3200 pozostałości poeksplowieczny posąg św. atacyjnych w formie szybików, regularnych lejów i wyrw. Barbary z wydobytego Wg danych historycznych określających roczny wytop na Karczówce Huty: 800 cetnarów ołowiu i 724 grzywny srebra. monolitu galeny. Figura Matki Boskiej w katedrze kieleckiej, jak głosi napis „z jednej sztuki samorodku ołowiu z Karczówki w 1646 r. wyciosana”. Rzeźba oryginalna, nic nie zmieniona. Przeróbką zajmowały się huty ołowiu i miedzi w Niewachlowie, Kostomłotach, Białogonie, Szczukowskich Górkach i Miedzianej Górze. Obiekty te uległy zniszczeniu podczas najazdu szwedzkiego w drugiej połowie XVII w. W roku 1814, z inicjatywy Stanisława Staszica, ruszyła odbudowa huty i osiedla fabrycznego nazwana Hutą Aleksandra. Funkcjonowała od 1817 r., została przebudowana na fabrykę maszyn w 1827 r.; od 1831 r. uruchomiono tu walcownie, odlewnie i pobielarnie. W połowie XIX w. zakład był głównym ośrodkiem Zagłębia Staropolskiego. Za zasługi Stanisława Staszica w 1826 r. odlano kilka jego popiersi z ołowiu. Obiekt stanowił wybitny przykład kultury materialnej z tamtego okresu. 2. Rudy miedzi pochodzenia hydrotermalnego, formacji wieku waryscyjskiego 2.1. Złoże Miedziana Góra k. Kielc Rudy miedzi eksploatowano w kopalni w różnych okresach od XIV do początku XX w. W kopalni „Zygmunt” rudy miedzi występowały w formie impregnacji w pokładach iłów kruszcowych w strefie tektonicznej. Zawartość miedzi wynosiła przeciętnie 4%, przy średniej miąższości wychodni 12 m. Badania PIG w latach 19671970 udokumentowały w strefie złożowej Miedziana Góra – Ławeczno serię impregnacyjną o miąższości 0,510 m; jest to złoże pierwotne, z którego w procesach utleniania i cementacji nastąpiło wtórne wzbogacenie w Cu. Obecnie złoże nie jest eksploatowane, wydobycie zaniechane. 2.2. Złoże Miedzianka k. Chęcin Złoże reprezentuje kwasowe rudy miedzi w formie bloków wysokoprocentowej rudy chalkozytowo-węglanowej (do 70% Cu). Brak danych nt. ilości wydobywanych rud miedzi; odnotowano natomiast wzmiankę o eksploatacji złoża przez Austriaków w czasie I wojny światowej, którzy wydobyli w kopalni 1360 Mg rudy. 111 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.38 c.d. 1 2.3. Przeróbka rud miedzi 2 3 Rudy ołowiu i miedzi były przetapiane w hucie w Białogonie lub dowożono je do Niewachlowa Kostomłotów lub Szczukowskich Górek. Tradycje górnictwa rud miedzi promieniowały w średniowieczu z okręgu chęcińskiego – silnego ośrodka górniczego. 3. Rudy żelaza i manganu pochodzenia wietrzeniowego 3.1. Kopalnie „Włodzimierz” i „Władysław” na Udokumentowana eksploatacja tych rud odbywała się od granicy Kielc i wsi Dąbrowa. XVIII w. do lat 20-tych XX w. na północnym krańcu Kielc (obecnie poniżej ul. Sikorskiego) w formie podziemnej wielopoziomowej kopalni z 2-ma szybami. wydobywczymi (o gł. ok. 70 m) i szybami wentylacyjn.. Kopalnia „Władysław”, granica wsi Dąbrowa na wysokości wiaduktu drogowego i nie dokończonej drogi w kierunku Masłowa. o podobnym charakterze funkcjonowała na wchód od „Włodzimierza” i miała nadanie pola górniczego wydane przez władze gubernialne. 3.2. Inne wyrobiska poszukiwawcze i wydobywcze W rejonie Wzgórz Szydłówkowskich na wychodniach bez nazwy iłów sylurskich i kuwinu (dolny dewon-środkowy dewon) naliczono kilkaset szybików i wyrobisk górniczych, w tym podziemnych korytarzy eksploatacyjnych; korytarze te występują obecnie na granicy Osiedli Słoneczne Wzgórze i Świętokrzyskie. Położenie tych kopalń i słabo rejestrowanych lokalizacyjnie wyrobisk, stanowiło poważny problem geotechniczny przy budowie osiedli północno-wschodnich: Świętokrzyskie, Na Stoku i Słoneczne Wzgórze. Problem dotyczył powstania możliwych szkód budowlanych i górniczych. 3.3. Przeróbka rud Rudy żelaza wożono wozami do huty w Samsonowie i Kuźnicy na Biesaku. Pod koniec XIX i w XX w. dowożono je koleją również do hut śląskich. 3.4. Podsumowanie 3.4.1. Obszar zagrożony szkodami budowlanymi Szczegółowe badania geologiczne zrejonizowały obszary i górniczymi obejmował praktycznie całą przydatne do zasiedlenia i obszary występowania metali północno-wschodnią dzielnicę mieszkaniową. nieżelaznych rejonu Kielc. 3.4.2. Kopalnictwo rud żelaza na obszarze Kielc to Eksploatację zakończono, ale obiektów pokopalnianych historia, ale od XIV w. do początków XX w nie wykorzystano w celu utworzenia skansenu górniczego zapewniało miastu dochody i było kołem dla prezentacji naukowych, komercyjnych – turystyki napędowym gospodarki. Kielce zostały specjalizowanej, gdzie promowanoby miasto o tradycjach centralnym ośrodkiem powstałego górniczych – od średniowiecza po XX w. Kraje Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego o mniejszych tradycjach wielowiekowych górnictwa okresu Staszicowskiego. potrafiły ten atut wykorzystać dla celów komercyjnych (np. Silver City, Newada USA). 4. Surowce skalne, węglanowe Kielc i terenów przyległych 4.1. Kamieniołom „Kadzielnia” wraz Eksploatację rozpoczęto w 1770 r. z przyzwolenia z wapiennikiem. Obecnie jest tu rezerwat Bp. Kajetana Sołtyka; wydobywano wapienie dewońskie przyrody nieożywionej franu, które prażono w sąsiednim wapienniku. Wydobycie o pow. 0,6 ha. zakończono 15.07.1962 r. w następnej kolejności zlikwidowano wapiennik. W kamieniołomie utworzono w 1971 r. amfiteatr. Pierwszy projekt urządzenia na Kadzielni parku i ogrodu powstał w 1824 r. 112 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.38 c.d. 1 2 4.2. Kamieniołom „Wietrznia” wraz z wapiennikiem. Obecnie jest tu rezerwat przyrody nieożywionej im. Zbigniewa Rubinowskiego 4.3. Kamieniołom „Ślichowice”. Obecnie jest tu rezerwat przyrody skalny im. Jana Czarnockiego – Ślichowice. 4.4. Kamieniołom „Grabina” 4.5. Kamieniołom „Bukówka” 4.6. Kamieniołom „Biesak” Obecnie rezerwat Biesak-Białogon. 4.7. Kamieniołom w G. Buk (Niewachlów) 5. 5.1. 5.2. 5.3. Surowce okruchowe – piaskownie ul. Jarząbek ul. Batalionów Chłopskich ul. Sukowska 3 Eksploatowano serię wapienno- i wapienno-marglistą dewonu, franu, z południowego skrzydła synkliny kieleckiej; powstałe wyrobisko miało długość ok. 800 m. Wydobycie zakończono 1.07.1974 r., wapiennik wraz z kominem likwidowano w latach następnych. Po wydoby-ciu powstała ogromna hałda odpadów pokopalnianych i z wapiennika, likwidowanych w latach siedemdziesiątych. Projektowana jest tutaj siedziba Centrum Geoedukacji. Do 1952 r. eksploatowano serię wapieni górnodewońskich. W roku 1952 kamieniołom Ślichowice został wpisany na listę rezerwatów przyrody kielecczyzny. Eksploatowano serię wapieni środkowodewońskich Pasma Kadzielniańskiego. Wyrobisko nieczynne od lat sześćdziesiątych. Eksploatowano piaskowce ordowickie serii dymińskiej. Kamieniołom nieczynny od lat sześćdziesiątych. Eksploatowano piaskowce ordowickie. Kamieniołom nieczynny. Eksploatowano piaskowce i tzw. szarowakę niewachlowską wieku sylurskiego. Kamieniołom nieczynny. Eksploatacja trwała do 1993 r. Piaskownia nieczynna. Eksploatacja trwała do 1994 r. Piaskownia nieczynna. Eksploatacja trwała do 1996 r. Piaskownia nieczynna. 6. Złoża surowców skalnych i okruchowych zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie Kielc. 6.1. Zakłady Przemysłu Wapienniczego „Trzuskawica” w Sitkówce k. Kielc graniczą od południowa z Kielcami. obszar górniczy złoża „Posłowice – Na Stole” teren górniczy „Trzuskawica”, częściowo w granicach miasta. 6.2. Złoże wapienia środkowodewońskiego „Janów” o zasobach udokumentowanych, przy zachodniej granicy miasta, w rejonie Zalesia. 6.3. Złoże piasków „Dyminy” o zasobach udokumentowanych, w odległości ok. 700 m od ul. Sukowskiej. 6.4. Złoże mułków czwartorzędowych „Posłowice”, o zasobach udokumentowanych, przylegające do południowej granicy Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. 1. W chwili obecnej na terenie Kielc nie są eksploatowane złoża rud oraz surowców mineralnych skalnych i okruchowych. 2. Eksploatacja podziemna i odkrywkowa rud metali żelaznych i nieżelaznych ma obecnie wymiar tylko historyczny. Szkoda, że likwidując kopalnie nie udało się stworzyć świadectwa kultury materialnej w postaci skansenu górniczego. 3. Kamieniołomy, w których eksploatowano surowce skalne (piaskowce i wapienie) zostały przekształcone w rezerwaty przyrody nieożywionej (5). Docelowo planowane jest utworzenie Centrum Geoedukacji, obejmujące 3 kamieniołomy: Wietrznię, Kadzielnię i Ślichowice. 113 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Obszary pokopalniane – jako otwarte wnętrze geologiczne stało się kielecką specjalnością tworzenia architektury krajobrazu w problematyce zrównoważonego rozwoju. Ilustracja kształtowania krajobrazu na przykładzie kamieniołomu Kadzielnia. Kadzielnia była niebezpiecznym rumowiskiem skalnym For. z 1962 r., S. Godzic Kadzielnia - Amfiteatr. Rok 1971 3.2.7.4. Ochrona innych obszarów uznanych za cenne przyrodniczo Oprócz obszarów prawnie chronionych, do najbardziej cennych przyrodniczo terenów, stanowiących do dziś naturalne ekosystemy charakteryzujące się występowaniem unikatowej roślinności, różnorodnością florystyczną, wielkością zagrożonych i ginących w kraju gatunków roślin i zwierząt, należą położone w granicach miasta na terenie otuliny ChKPK obszary: 1. Wzgórza w rejonie Białogonu zalesione, w północno-zachodniej części Pasma Kadzielniańskiego (G. Brusznia, G. Marmurek oraz G. Stokowa). Jest to teren cenny pod względem walorów krajobrazowych i przyrodniczych, pokryty prawie w całości roślinnością leśną o zróżnicowanej strukturze fitocenotycznej (bór sosnowy, bór mieszany, grąd, ciepłolubne zbiorowiska okrajkowe nawiązujące do świetlistej dąbrowy). Walory florystyczne posiada runo leśne na obrzeżach lasów, liczne gatunki podlegające ustawowej ochronie oraz rzadkie, ginące w regionie i kraju. 2. Góra Telegraf obejmująca część Pasma Dymińskiego, pokryta lasami (drzewostany urozmaicone z dużym udziałem buka oraz jodły), o charakterze boru mieszanego, w partii grzbietowej grądu. W składzie florystycznym runa, liczne gatunki podlegają ustawowej ochronie; występują rzadkie elementy flory, w tym przedstawiciele elementu górskiego. Stare wyrobiska po nieczynnym kamieniołomie zasiedla kilkanaście gatunków paproci. 3. Słowik obejmuje wschodnią część Pasma Zgórskiego (G. Zielona, G. Patrol, G Słowikowska). Tereny te ze względu na urozmaiconą rzeźbę (związaną z występowaniem lessu) oraz naturalną szatą leśną cechują się wybitnymi walorami krajobrazowymi. Obszar projektowanego rezerwatu pokryty jest w całości lasami. W składzie drzewostanu dominuje buk. Interesujące zbiorowiska leśne o charakterze grądu, w różnym stopniu nawiązują do buczyn (np. buczyny storczykowej, buczyny górskiej). W runie liczne gatunki chronione, ginące oraz zagrożone (w skali kraju i regionu). Na uwagę zasługuje występowanie roślin storczykowatych rosnących masowo. 4. Góra Kolejowa - obejmuje zachodni skraj Pasma Posłowickiego (Wzgórze Góra Kolejowa). Teren porośnięty lasem o charakterze grądu, runo bogate, z udziałem licznych roślin chronionych. 5. Góra Biesak - obejmuje południowo-zachodnią kulminację Pasma Posłowickiego (północne zbocza Góry Biesak). Na zasobnych glebach brunatnych wytworzonych ze zwietrzeliny 114 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce łupków oraz piaskowców kambryjskich wyrosły lasy grądowe. W ich drzewostanach dominuje jodła oraz buk. W warstwie runa występują gatunki chronione oraz liczni przedstawiciele elementu górskiego. Stwierdzono liczne przestoje buka o rozmiarach drzew pomnikowych. 6. Dolina Sufragańca z Potokiem Sufragańczyk i pobliskim lasem na Górze Buk. Obejmuje obszar doliny rzeki Sufraganiec z Potokiem Sufragańczyk oraz zalesionym terenem Góry Buk, położonym na północ od osiedla Skrzetle i przylegającym do doliny Potoku Sufragańczyk. Całość stanowi interesujący fragment krajobrazu miasta, o zróżnicowanych typach ekosystemów (łąkowe, o różnym stopniu wilgotności i użytkowania, szuwarowe, błotne, wodne oraz leśne). Z powyższym wiąże się różnorodność i bogactwo florystyczne gatunków ustawowo chronionych, zamieszczanych na regionalnych i krajowych „czerwonych listach”. Istotne też jest ochronne i wypoczynkowe znaczenie obszarów zalesionych tego fragmentu miasta. 7. Dolina rzeki Bobrzy - (na całym odcinku w granicach Kielc), w zachodniej części miasta wraz z ujściem Sufragańca i Silnicy, na znacznym odcinku położony wzdłuż granicy Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, stanowi cenny przyrodniczo fragment w krajobrazie Kielc. Charakteryzuje się zróżnicowaniem roślinności (torfowiskowa, łąkowa, szuwarowa i bagienna, wodna zaroślowa i inna), i stosunkowo dużą, jak na obszar miejski, różnorodnością gatunkową roślin. Spotyka się tu wiele gatunków prawnie chronionych oraz zamieszczanych na regionalnych i krajowych „czerwonych listach”. Wraz z obszarami leśnymi, ciągnącymi się wzdłuż doliny, obszar ten należy do najbardziej interesujących obiektów przyrodniczych Kielc. 8. Dolina rzeki Silnicy na północnym odcinku od Zalewu Kieleckiego do granic i poza granicami miasta. Spośród dolin rzecznych występujących na obszarze Kielc, szata roślinna doliny Silnicy jest najbardziej przekształcona przez człowieka. Pomimo to fragment doliny Silnicy na odcinku od Zalewu Kieleckiego do źródeł charakteryzuje się bogactwem florystycznym, zróżnicowaniem ekosystemów (łąkowe, szuwarowe, bagienne, wodne) oraz obecnością gatunków chronionych oraz zamieszczanych na krajowych i regionalnych „czerwonych listach”. 9. Dolina Lubrzanki w granicach miasta wraz z ujściem do zalewu w Cedzynie. Dolina Lubrzanki wraz z przylegającym kompleksem leśnym stanowi malowniczy krajobraz okalający fragment wschodniej granicy Kielc. Spotyka się tutaj roślinność łąkową o różnym stopniu wilgotności, wodną szuwarową i bagienną. Charakteryzuje się bogactwem florystycznym oraz występowaniem gatunków chronionych i zagrożonych wyginięciem w regionie i kraju. Ponadto obszar ten jest znakomitym miejscem rekreacyjnym dla mieszkańców Kielc. 10. Piaski I wilgotna łąka trzęślicowa. W składzie florystycznym występują obficie gatunki podlegające całkowicie ochronie (między innymi goryczka wąskolistna). 11. Piaski II zbiornik wodny z przylegającymi zbiorowiskami roślinnymi typu szuwarowego oraz wilgotnych łąk, z florą typową dla siedlisk mokrych z udziałem gatunków rzadkich oraz podlegających ochronie. 12. Sitkówka zbiornik powyrobiskowy stanowisko lęgów ptaków wodnobłotnych, rozwoju płazów i występowania ssaków związanych ze środowiskiem wodnym oraz bezkręgowców środowisk wodnych, o wybitnych walorach krajobrazowych i różnych typach ekosystemów. Oprócz obszarów położonych w obrębie otuliny CHKPK proponowane są do ochrony jeszcze inne obszary: zachodnia część pasma Kadzielniańskiego rezerwat krajobrazowoleśny, 115 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Góra Grabina i Góra Dalnia z roślinnością o charakterze muraw kserotermicznych i ciepłolubnych zarośli, Psie Górki (ul. Zakopiańska) - z ciepłolubną roślinnością o charakterze muraw kserotermicznych, 3.2.7.5. Stan lasów 1. Charakterystyka ogólna Las jest jednym z najważniejszych komponentów środowiska przyrodniczego. Znaczenie lasu wynika z jego różnorodnej funkcji. Jest on niezmiernie ważnym elementem krajobrazu, stanowi naturalne środowisko leśnych gatunków, odgrywa wielką rolę w retencjonowaniu wody, jest producentem tlenu, odgrywa dużą rolę w odpoczynku i rekreacji. Ogólna powierzchnia lasów w granicach administracyjnych miasta wynosi 2202 ha według „Raportu o stanie Miasta za 2001 rok”. Składają się na nią lasy państwowe (ok. 70%), lasy niepaństwowe (ok. 10%), lasy komunalne (ok. 3%), lasy Skarbu Państwa (ok. 10%), lasy wspólnot gruntowych (ok. 5 %). W większości są to siedliska żyzne o urozmaiconym składzie gatunkowym: sosna 40 %, jodła 30%, brzoza 10% oraz osika, dąb, buk, olcha, świerk, klon, jawor, jesion, lipa i modrzew (Raport o stanie Miasta za 2001 rok). W granicach administracyjnych miasta Kielce znajdują się dwa fragmenty ChęcińskoKieleckiego Parku Krajobrazowego o łącznej powierzchni 2300 ha. Jest to część enklawy Parku „KarczówkaSzczukowskie Górki", teren dzielnicy Zalesie Pierwsze oraz część Parku obejmująca silnie zalesione Pasma Posłowickie i Dymińskie z Górą Telegraf. Powierzchnia otuliny na terenie miasta wynosi 1090 ha; razem 3390 ha, co stanowi 31,1% ogólnej powierzchni miasta. Ogólna powierzchnia lasów w granicach administracyjnych miasta według „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Kielce” wynosi 2470 ha, z tego: lasy państwowe ............................ 1992 ha, lasy niepaństwowe ......................... 267 ha, lasy komunalne ................................ 91 ha, lasy wspólnot gruntowych...............120 ha. Wszystkie lasy w obrębie miasta Kielce są lasami ochronnymi. Nadzór nad gospodarką leśną sprawuje Nadleśnictwo Kielce. Lasy znajdujące się w obrębie miasta Kielce położone są w VI Małopolskiej Krainie Przyrodniczoleśnej, Dzielnicy Gór Świętokrzyskich. Siedliskowe typy lasu i przyjęte dla nich gospodarcze typy drzewostanów przedstawiono poniżej. 2. Charakterystyka poszczególnych typów siedlisk leśnych: Lasy mieszane - występują na obszarze miasta Kielce w większych kompleksach w szczytowych partiach Pasma Posłowickiego oraz na fragmentach Pasma Masłowskiego; dominującym gatunkiem jest jodła i sosna z udziałem brzozy, osiki i dębu. Lasy świeże - na obszarze miasta Kielce występują praktycznie we wszystkich kompleksach leśnych towarzysząc bezpośrednio siedliskom lasu mieszanego; dominującym gatunkiem jest sosna i jodła; w mniejszych skupiskach występują również lite buczyny i dąbrowy (Zgórsko-Zalesie). Lasy boru świeżego - występują w zwartych obszarach w międzyrzeczu Bobrzy i Sufragańca oraz na północnych stokach Pasma Posłowickiego. W kompleksach tych przeważa sosna różnego wieku z domieszką brzozy i dębu. Runo i podszyty są zróżnicowane i dominują w nim głównie jałowiec oraz świerk z tzw. posadzeń. Lasy boru mieszanego świeżego - występują w sąsiedztwie siedlisk boru świeżego na podłożu nieco wilgotniejszym; drzewostan buduje głównie sosna. 116 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Lasy wilgotne - które są reprezentowane przez bory wilgotne, bory mieszane wilgotne, lasy wilgotne, lasy mieszane wilgotne i bór bagienny - nie stanowią na badanym obszarze większych zwartych skupisk; występują w obszarach obniżonych, gdzie ma miejsce stałe lub okresowe nadmierne uwilgotnienie podłoża. Na obszarze miasta Kielce większość lasów charakteryzuje się siedliskami średniożyznymi, żyznymi i bardzo żyznymi. Głównym komponentem drzewostanów tych siedlisk jest sosna z domieszką dębu i świerka oraz jodła z domieszką buka, modrzewia i świerka. Bogactwo występujących siedlisk i drzewostanów, sprawiło, że prawie całość powierzchni lasów w obrębie miasta Kielce objęta została obszarową ochroną prawną w ramach Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Tak prawnie określona funkcja lasów ogranicza ich eksploatację gospodarczą, a stwarza korzystne warunki dla rozwoju turystyki. 3. Zasady prowadzenia gospodarki leśnej w lasach wszystkich kategorii własności reguluje jest ustawa o lasach. Lasy państwowe Charakterystykę lasów państwowych opracowano na podstawie „Planu urządzenia gospodarstwa leśnego, Programu Ochrony Przyrody i wartości kulturowych na okres 1.01.1999 r. do 31.12.2008 r.” – RDLP Radom 1999 r. Lasy państwowe na terenie miasta są zgrupowane w dwóch obrębach: Kielce i Dyminy. Tab. 3.39. Skrócona charakterystyka lasów państwowych Lp. Nazwa kompleksu 1 2 Leśnictwo Nr oddziałów znajdujące się na terenie miasta Kielce 3 4 Rodzaj lasu 5 1. Kowala I- Brzeziny 145150 LMśw BMwyż, Lśw, 2. Góry Posłowickie Dyminy, 18, 1028, 3148, 53 Słowik 9, 29, 30, 49, 52, 5458 Bśw, BMwyż, BMśw, LMwyż, Lwyż, LMśw, Lw LMw Bśw, BMwyż, LMwyż, Lwyż, LMśw Lwyż, BMśw, LMśw, LMw, Lśw LMśw 3. Brusznia 4. Karczówka Niewachlów 144147 143 Zgodność drzewostanu z siedliskiem (wielkości szacunkowa) 6 Zgodny – 10% Częściowo zgodny – 80% Niezgodny obojętnie 5% Niezgodny negatywnie – 5% Zgodny – 30% Częściowo zgodny – 35% Niezgodny obojętnie 15% Niezgodny negatywnie – 20% Częściowo zgodny – 34% Niezgodny obojętnie 33% Niezgodny negatywnie – 33% Niezgodny obojętnie 40% Niezgodny negatywnie – 60% Zgodny – 30% Częściowo zgodny – 40% Niezgodny obojętnie 30% 5. Rdza Gruchawka 7682 (południowo – zachodnia część - Gruchawka) Objaśnienia: Bśw – Bór świeży, BMwyż – Bór mieszany wyżynny, BMśw, - Bór mieszany świeży, LMwyż Las mieszany wyżynny, Lwyż - Las wyżynny, LMśw - Las mieszany świeży, Lśw – Las świeży, Lw – Las wilgotny, LMw – Las mieszany wilgotny. 117 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Lasy komunalne Powierzchnia lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa, według „Uproszczonego planu urządzenia lasu”, sporządzonego dla lasów Miasta Kielce na okres 01.01.1999 r. – 31.12.2008 r., zatwierdzonego 16.11.1999 r. wynosi 384,1 ha. Las komunalny znajduje się na południe od ulicy Szczepaniaka i ma pow. 73,28 ha. Jest to teren typowo rekreacyjny, wyposażony w ławki, place zabaw dla dzieci, boiska piłkarskie oraz ścieżkę zdrowia. 4. Łowiectwo W mieście łowiectwo ma 5 obwodów łowieckich (dawny Obwód Miejski) o numerach: 39 („Szarak”), 64 (Koło Łowieckie nr 5 „Leśników”), 63 (K.Ł. „Ryś”), 62 (K.Ł. „Cietrzew”), 61 (w zarządzie Nadleśnictwa Daleszyce). Teren miasta Kielce położony jest w III rejonie hodowlanym (Puszcza Świętokrzyska). Ze względu na charakter miejski terenów nie można mówić o stałym występowaniu zwierzyny „grubej”, zwierzęta te występują tylko przejściowo i sporadycznie (zwierzęta poruszające się na stykach kompleksów leśnych). Brak jest inwentaryzacji zwierząt na obszarach leśnych w granicach miasta. Największe skupiska zwierząt dzikich występują w okolicach i na terenach dużych ogródków działkowych usytuowanych na północno-wschodnich krańcach miasta. Występują tam takie gatunki jak: zając, tchórz, lis, kuna, sarna (przejściowo), bażant, kuropatwa. 5. Kłusownictwo Według Nadleśnictwa Kielce kłusownictwo występuje głównie na terenach ogródków działkowych i na obrzeżach miasta, brak jest statystyki. Występuje potrzeba wykonania fachowej ekspertyzy na ten temat. 3.2.7.6. Stan zieleni miejskiej Układ zieleni miejskiej charakteryzuje się strukturą pasmowoklinową. W pasma otaczających miasto terenów otwartych i korytarze ekologiczne, będące dolinami rzek, wchodzą obszary terenów zielonych, z zielenią wysoką, zielenią wewnątrzosiedlową oraz terenami zieleni miejskiej. Sposób użytkowania gruntów w granicach miasta, uzależniający możliwość wprowadzenia różnych form zieleni od pełnionych przez nie funkcji, podaje tab. 3.40. Tab. 3.40. Użytkowanie gruntów w granicach Kielc przedstawia się następująco: Lp. Rodzaje użytków gruntowych Powierzchnia [ha] 1 2 3 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. grunty orne sady łąki pastwiska lasy grunty rolne zabudowane wody (płynące i stojące ) drogi tereny kolejowe tereny zabudowane tereny różne o niesprecyzowanej formie użytkowania tereny różne nieużytki Razem: Dane według: „Raportu o stanie Miasta za 2001 rok” 118 2979 74 631 381 2202 395 67 756 198 2388 219 222 84 10945 Udział [%] 4 27,22 0,68 5,77 3,48 20,12 3,61 0,61 6,91 1,81 21,82 5,19 2,03 0,77 100,00 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Według definicji określonej w obecnie obowiązującej ustawie z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 99/2001, poz. 1079), z późn. zmianami, do terenów zieleni zalicza się znajdujące się na terenach miast i wsi o zwartej zabudowie, tereny przeznaczone na cele rekreacyjnowypoczynkowe, zdrowotne, dydaktyczno-wychowawcze i estetyczne, a w szczególności: parki, zieleńce, bulwary, promenady, ogrody jordanowskie, ogrody botaniczne i zoologiczne, ogrody etnograficzne, wystawy ogrodnicze i rolne, ogrody zabytkowe, cmentarze grzebalne i niegrzebalne, grzebowiska zwierząt, grodziska, kurhany, zabytkowe fortyfikacje, ogrody przydomowe i zieleń osiedlową. W Kielcach zieleń miejska zajmuje 307,74 ha (w tym zieleń uliczna 135 ha, parki i skwery 83,12 ha, tereny rekreacyjne 83,02 ha i zieleńce 6,6 ha), co oznacza 14,63 m2 na jednego mieszkańca. Powierzchnię zieleni przyulicznej określa się na - 135 ha, ogrodów działkowych na 420 ha, wielkość terenów administrowanych przez 18 spółdzielni mieszkaniowych na 388 ha. Bilans wzbogacają nasadzenia zadrzewieniowe - leśne, które w 2001 roku wynosiły 39.319 drzew, 13.415 krzewów i 1.589 krzewinek. (Raport o stanie Miasta za 2001 rok). Według danych na rok 2003: zieleń przyuliczna obejmuje 125 ha, zieleń parków i skwerów 158,18 ha. Tab. 3.41. Charakterystyka obiektów parkowych Lp 1 1. 2. 3. Nazwa parku lub rejon Powierzchnia obiektu wtym lokalizacji terenów zielonych 2 3 Park Miejski im. St. Staszica. Park w rejonie ul. Jana Pawła Powierzchnia 8,41 ha II - Ogrodowa obejmująca 5,25 ha Paderewskiego - Solna trawników, 710 m2 Zamkowa. kwietników sezonowych, 181,97 ara alejek, chodników i schodów, oraz staw o pow. ok. l ha.. Wzgórze Zamkowe Teren zieleni w obrębie ul. Kapitulnej-Sienkiewicza Staszica. Plac Piłsudskiego Teren zielony w obrębie ul. Al. LegionówKrakowska – Jana Pawła II. 4. Plac Żeromskiego Teren zieleni pomiędzy ul. Jana Pawła II i ul. Wesołą. 5. Ogródek Jordanowski Teren zieleni pomiędzy ul. Paderewskiego i ul. Planty Park Slichowice teren zieleni w rejonie ul. Kazimierza Wielkiego wraz z punktem widokowym. 6. Charakterystyka obiektu 4 Na terenie obiektu znajdują się: ławki betonowe wkopane, kosze na śmieci, muszla koncertowa, 2 pomniki /Żeromskiego i Staszica/, figura Nepomucena, 2 wazy zabytkowe zlokalizowane przy muszli, 5 szt. rzeźb, pomnik poświęcony zamachowi na F. Witka. Występują również wiewiórki, ptactwo wodne, ryby, fontanna, staw od strony ul. Ogrodowej zakończony murkiem z balustradą, od strony ul. Jana Pawła II mur ogrodzeniowy, od strony ul. Solnej i Staszica niskie murki kamienne, teren oświetlony, obsadzony drzewami i krzewami. Obiekt wpisany do rejestru zabytków. Powierzchnia 1,76 ha obejmująca: 1,28 ha trawników, 240m2 kwietników sezonowych, 5,59 ara kwietników bylinowych, 35,85 ara alejek, chodników i schodów. Teren obsadzony drzewami i krzewami. Na terenie obiektu znajdują się ławki betonowe wkopane, kosze na śmieci, płyta Kościuszki, źródełko „Biruty” wraz z figurą oraz 4 rzeźby. Teren oświetlony. Obiekt położony w strefie ochrony konserwatorskiej. Powierzchnia 0,65 ha obejmująca: 27,2 ara trawników, 32,5 ara alejek i chodników. Teren oświetlony, wyposażony w ławki, betonowe murki z drewnianymi siedziskami, kosze na śmieci, obsadzony drzewami i krzewami. W centralnej części znajduje się pomnik Legionistów, w płn.zach. części placu centralnego pamiątkowy kamień. Powierzchnia - 0.97 ha obejmująca, 58 arów Teren oświetlony, wyposażony w ławki i kosze trawników, 23,28 ara alejek, na śmieci. chodników i schodów oraz 113 2 m kwietnik sezonowy Powierzchnia - 0,91 ha obejmująca 63 ary trawników, 14,77 ara alejek Teren obsadzony drzewami i krzewami. Na terenie obiektu znajduje się plac zabaw oraz jedna rzeźba. Teren oświetlony, wyposażony w ławki i kosze. T Powierzchnia - 1,75 ha obejmująca 136,72 ara trawników, 38,64 ara alejek, chodników i schodów. Teren obsadzony drzewami i krzewami. Na terenie obiektu znajduje się plac zabaw, 2 rzeźby. Teren oświetlony, wyposażony w ławki i kosze. 119 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Lp 1 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Nazwa parku lub rejon lokalizacji 2 Park Brzezinki Teren zieleni w rejonie ulic: Fabrycznej - Hutniczej Druckiego Lubeckiego. Park Czarnów Teren zieleni w rejonie ulic: Chrobrego - Kolberga. Park XXX-lecia Park w rejonie ulic: Okrężna - Marmurowa - HusarskaSzczepaniaka. Las Komunalny Teren na południe od ul. Szczepaniaka Kadzielnia Tereny zieleni pomiędzy ul. Krakowską- Gagarina - Al. Legionów -Osobną -Pakosz (bez rezerwatu i amfiteatru). Skarpa Meissnera Teren zieleni pomiędzy ul. Meissnera i Grunwaldzką. Skwer "Szarych Szeregów" Teren zieleni pomiędzy ul. Ogrodową - Zacisze Krakowską - Biskupa Kaczmarka z wyłączeniem skarpy rzeki Silnicy i ścieżki rowerowej. Park Dygasińskiego Park pomiędzy Os. Bocianek i Słoneczne Wzgórze ograniczony od wschodu ul. Manifestu Lipcowego, a od zachodu kortami tenisowymi. Dolina Sinicy Teren zieleni w dolinie rzeki Silnicy na odcinku od ul. Jesiowej do Al. IX Wieków Kielc z wyłączeniem skarpy rzeki Silnicy. Tereny nad Zalewem Teren zieleni wzdłuż zalewu /strona wschodnia/ od ul. Jesionowej do byłego Relaxu. Scatepark Teren przy ul. Planty na odcinku pomiędzy ul. Solną a ul. Sienkiewicza – strona zachodnia. Powierzchnia obiektu wtym terenów zielonych 3 Charakterystyka obiektu 4 Powierzchnia - 0,38 ha Teren obsadzony drzewami i krzewami. Teren obejmująca: 18,5 ara wyposażony w ławki i kosze. Na terenie obiektu trawników, 8 arów chodników. usytuowany jest pomnik Stanisława Staszica. Powierzchnia - 4,5 ha, obejmująca: 420,58 ara trawników, 20,75 ara alejek, chodników i schodów. Powierzchnia - 18,01 ha, obejmująca 471,05 arów trawników, 231,55 arów alejek asfaltowych, żwiro-wych, schodów i chodników Teren obsadzony drzewami i krzewami. Teren wyposażony w ławki i kosze. Na terenie zlokalizowany plac zabaw oraz miejsce pamięci narodowej. Teren wyposażony w ławki i kosze oraz siedziska wokół drzew. Teren obsadzony drzewami i krzewami w części o charakterze leśnym. 73,28 ha Teren wyposażony w ławki i kosze. Plac zabaw, boisko do kosza i piłki nożnej, ścieżka zdrowia, rowerowy tor przeszkód dla rowerów górskich. Powierzchnia - 11,39 ha, obejmująca 659,09 ara trawników, 73,15 ara alejek, chodników i schodów. Pomnik poświęcony bojownikom o wyzwolenie narodowe i społeczne na wzgórzu. Teren oświetlony, wyposażony w ławki i kosze, obsadzony drzewami i krzewami, l rzeźba. Powierzchnia - 0,82 ha, obejmująca: 81,3 ara trawników i 0,87 ara chodników i schodów, Teren obsadzony krzewami. Powierzchnia - 5,43 ha obejmująca 366,13 ara trawników 118.81 ara alejek, chodników i schodów. Teren oświetlony, wyposażony w ławki i kosze. Plac zabaw. Teren obsadzony drzewami i krzewami, w alei głównej żywopłot. Kwietniki sezonowe o powierzchni - 285m2, 3 rzeźby. Powierzchnia - 12ha, obejmująca 850 arów trawników i 147,33 ara alejek, chodników i schodów. Plac zabaw. Teren oświetlony wyposażony w ławki i kosze, obsadzony drzewami i krzewami. Powierzchnia - 14.3 ha obejmująca: 13,05 ha trawników, 124,58 ara alejek, chodników i schodów. Przez teren przebiega ścieżka rowerowa. Teren oświetlony wyposażony w ławki i kosze, obsadzony drzewami i krzewami. Plac zabaw, boisko do piłki nożnej. Powierzchnia - 3,5 ha obejmująca 14 arów alejek, schodów i chodników oraz 3 ha trawnika. Teren zadrzewiony. Ścieżka rowerowa, miejsce do palenia ognisk. Plac o powierzchni - 0,12 ha, Wyposażony w urządzenia do jazdy na rolkach, obejmujący teren utwardzony i kosze na śmieci, betonowe gazony. trawnik o powierzchni 8 arów. Tereny zieleni miejskiej i osiedlowej są zarządzane przez wiele różnych instytucji. Zarządzanie parkami miejskimi, osiedlowymi, zielonymi skwerami i niektórymi cmentarzami (Wojsk Polskich, Partyzancki, Żołnierzy Radzieckich i Jeńców Radzieckich) pozostaje w kompetencji Wydziału Inżynierii i Strategii Miasta* - Urzędu Miasta. Zazielenione ciągi przyuliczne zagospodarowuje Miejski Zarząd Dróg. * - obecnie Wydział Projektów Strukturalnych i Strategii Miasta 120 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych gospodaruje zielenią na terenach cmentarzy: Komunalnego I, Komunalnego II i Cedzyny. Zielenią na pozostałych cmentarzach zarządza Kościół Katolicki i Prawosławny. Ogródkami działkowymi zajmują się Zarządy Ogródków Działkowych. Zieleń towarzysząca zabudowie jednorodzinnej, wielorodzinnej i innym obiektom usługowym, ma wielu gospodarzy, zarówno prywatnych jak i spółdzielnie mieszkaniowe oraz Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej. Urząd Miasta Kielce planuje w 2004 r. wykonanie projektu systemu terenów zieleni wraz z projektem baz danych służących inwentaryzacji tej zieleni i ochronie szaty roślinnej 3.2.7.7. Źródła zagrożeń dla stanu zasobów przyrody w mieście Przyroda i krajobraz 1. Powstawanie barier ekologicznych Bariery ekologiczne uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie systemu przyrodniczego. Brak powiązań przestrzennych pomiędzy obszarami węzłowymi powoduje zakłócenie równowagi ekologicznej i prowadzi do obniżenia sprawności jego funkcjonowania czego przykładem jest korytarz ekologiczny rzeki Silnicy. Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 13 maja 1995 r. (Dz.U nr 52/1995 poz. 284) wyszczególnia inwestycje, których istnienie lub budowa stanowi barierę w funkcjonowaniu przestrzeni doliny rzecznej jako korytarza ekologicznego. Wskazane jest, aby bariery te były maksymalnie ograniczone i dopasowane do naturalnych uwarunkowań doliny rzecznej, uwzględniających geomorfologię, hydrologię i geobotanikę. Dolina Silnicy, szczególnie na odcinku śródmiejskim, jest wzorcowym przykładem zaburzeń w pełnieniu funkcji korytarza ekologicznego przez 4 bariery: zabudowę hydrotechniczną rzeki (jazy, śluzy), urządzenia infrastruktury technicznej (mosty, przepusty, rurociągi), obudowę brzegów i dna, wyprowadzenie wylotów kanalizacyjnych do rzeki, wywołujące zjawisko powstawania przegród hydrotechnicznych. 2. Zanik cennych siedlisk przyrodniczych w wyniku prowadzenia gospodarki rolnej Dotyczy to w szczególności cennych przyrodniczo siedlisk podmokłych. W wyniku zmiany stosunków wodnych (regulacja rzek, melioracje odwadniające, osuszenie starorzeczy, oczek wodnych i terenów podmokłych), następuje stopniowe osuszanie i zanik ekosystemów hydrogenicznych. Prowadzenie gospodarki rolnej zagraża również łąkom i zbiorowiskom kserotermicznym. Siedliska te są często zamieniane na grunty orne. 3. Uproszczenie struktury krajobrazu rolniczego Zjawisko to jest wynikiem gospodarki rolnej. W krajobrazie rolniczym występuje coraz mniej zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, wysp leśnych, oczek wodnych, skarp, torfowisk, zagłębień bezodpływowych i in., co prowadzi do nadmiernego uproszczenia krajobrazu agrocenoz. Oprócz funkcji krajobrazowych ekosystemy te pełnią ważne funkcje biocenotyczne, glebochronne i wodochronne oraz stanowią „pułapkę" dla składników pokarmowych migrujących z agroekosystemów. Lasy 1. Rozdrobnienie kompleksów leśnych, które miejscami powoduje przerwanie ciągłości naturalnych ekosystemów i ograniczenie liczby nisz ekologicznych, stanowiących ostoje dziko żyjącej fauny. 121 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 2. Uszkodzenia drzewostanów w wyniku zanieczyszczenia powietrza gazami i pyłami przemysłowymi (w ostatnich latach stan zdrowotny lasów znacznie się jednak poprawił, na co miały wpływ korzystniejsze warunki pogodowe i zmniejszenie emisji zanieczyszczeń, a zwłaszcza ze źródeł lokalnych), upadek przemysłu ciężkiego. 3. W planach zagospodarowania przestrzennego powinna być wyznaczona granica rolnoleśna. 4. Pożary wyrządzające duże szkody w środowisku leśnym, w tym wielkoprzestrzenne. 5. Niepełne wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych oraz nie realizowanie odnowień na gruntach przejściowo pozbawionych drzewostanu. 6. Kradzieże drzewa. 7. Kłusownictwo. 8. Zaśmiecanie terenów leśnych wokół terenów mieszkaniowych oraz dróg. 9. Niewystarczająca ilość infrastruktury turystycznej i komunalnej w sąsiedztwie lasów. 10. Inne zagrożenia (wg Planu urządzenia gospodarstwa leśnego): zagrożenia biotyczne (owady, zwierzyna łowna, patogeniczne grzyby) i abiotyczne (niskie i wysokie temperatury, silne wywalające wiatry i opady atmosferyczne), zagrożenia wywołane zmianami stosunków wodnych, zagrożenia wywołane ujemnym oddziaływaniem przemysłu, bezpośrednie negatywne oddziaływanie człowieka. Zieleń miejska Na obszarze Kielc występują: 1. Niekorzystne relacje zachodzące między istniejącą zabudową, a systemem terenów zielonych i otwartych. Tereny te nie tworzą jeszcze w pełni wykształconego i spójnego systemu, jak i nie zapewniają w swej strukturze przestrzennej skutecznie działających mechanizmów poziomej wymiany powietrza. W tym zakresie do elementów sytuacyjnych ograniczających drożność tego układu zaliczyć należy: nadmierne przewężenie na odcinku śródmiejskim ciągu terenów towarzyszących dolinie rzeki Sinicy, która stanowi główny kanał grawitacyjny spływów powietrza, wysoką zabudowę wprowadzoną w obniżenia dolinne lub niskie partie wododziałowe na podstawowych kierunkach przewietrzania miasta, jak osiedle na osi KarczówkaZamek, zabudowa w rejonie Al. 1000lecia Państwa Polskiego, duży zwarty zespół terenów przemysłowo-składowych w północnej części miasta, w zalesionej części Pasma Masłowskiego. 2. Problemy zimowego utrzymania ciągów pieszych i komunikacyjnych poszukiwanie alternatywnych, ekologicznych środków zmniejszających zasolenie gleby i zagrożenie dla terenów zieleni. 3. Zaburzenie stosunków wodnych w glebie, co ma bezpośredni wpływ na rozwój zieleni wysokiej, związany z wydobywaniu odkrywkowo kopalin w sąsiedztwie terenów miasta Kielc. Tylko drzewa młode, zwłaszcza liściaste, mają większe szanse na przetrwanie i dostosowanie się do nowych, zmienionych warunków bytowania. 4. Niewyodrębnienie w planach zagospodarowania przestrzennego kompleksowego, spójnego systemu terenów zieleni w układzie urbanistycznym miasta, z włączeniem układu dolin rzecznych i terenów otwartych strefy podmiejskiej. 5. Nowe technologie układania chodników – kostka na cement, powodujące tworzenie nieprzepuszczalnych powierzchni dla wody i powietrza, które niezbędne są dla systemu korzennego roślin. 6. Zwiększenie zanieczyszczenia powietrza związanego ze wzrostem ilości samochodów. 122 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 7. Uszkadzanie i wycinka drzew w miejscach prowadzenia prac modernizacyjnych i remontowych, 8. Niska świadomość ekologiczna społeczeństwa. 3.2.8. Poważne awarie Nadzwyczajne Zagrożenia Środowiska 3.2.8.1. Definicja pojęcia poważne awarie Nadzwyczajne Zagrożenia Środowiska Pojęcie Nadzwyczajne Zagrożenia Środowiska (NZŚ) powoływane jest w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 16 sierpnia 2001 r. w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać plan operacyjno-ratowniczy sporządzony na wypadek wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska poza teren, do którego jednostka organizacyjna eksploatująca instalację mogącą spowodować nadzwyczajne zagrożenie środowiska posiada tytuł prawny (Dz. U. nr 97, poz. 1056 z dnia 11 września 2002 r.). Z rozporządzeniem tym koresponduje rozporządzenie MSWiA z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz U. nr 111, poz. 1311, wydane na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. nr 81, poz. 351 z późn. zmianami). W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr62, poz. 627 z późn. zmianami) wprowadzono pojęcie poważnej awarii - jako zdarzenia, w szczególności: emisje, pożar lub eksplozję powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem; poważnej awarii przemysłowej w zrozumieniu poważnej awarii w zakładzie. Rozporządzenie MG z 16 sierpnia 2001 r. późniejsze niż ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, powołuje się na ustawę z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, wprowadzając sprzeczne pojęcia. Ponieważ pojęcie NZŚ funkcjonuje przy akcjach ratowniczo-gaśniczych i ekologicznych, postanowiono używać go równolegle w niniejszym Programie. Pojęcie NZŚ nie było prawnie zdefiniowane; wyraża ono zdarzenie losowe, nad którym czasowo utracono kontrolę techniczną, powodując zagrożenie dla zdrowia i życia wywołane czynnikami atmosferycznymi, geodynamicznymi, technicznymi, militarnymi czy terroryzmem. W systemie organizacyjnym Urzędu Miasta funkcjonuje samodzielny Wydział Zarządzania Kryzysowego. Na wypadek wystąpienia NZŚ obowiązują procedury zawarte w „PLANIE REAGOWANIA KRYZYSOWEGO" z 2000 r., corocznie nowelizowanego. 3.2.8.2. Zagrożenia wywołane zdarzeniami w transporcie 1. Zdarzenia w transporcie drogowym Przewóz drogowy towarów niebezpiecznych (ADR) reguluje ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. nr 199, poz. 1671) z aktami wykonawczymi załączonymi w zestawieniu aktów prawnych. Przewóz tranzytowy przez Kielce towarów niebezpiecznych wiąże się z możliwością powstania NZŚ stanowiącego bezpośrednie zagrożenia dla wód podziemnych zbiornika GZWP nr 417 i 418, cieków powierzchniowych odbiorników ścieków deszczowych z placów i ulic przejazdowych miasta. Istniejąca sieć komunikacji kołowej składa się z następujących elementów: podstawowych tras komunikacyjnych o przebiegu wschód-zachód, przebiegających w ciągach ulic Świętokrzyskiej Jesionowej, Sandomierskiej IX Wieków Kielc 123 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Łódzkiej, Bohaterów Warszawy Seminaryjskiej Ogrodowej Żytniej Grunwaldzkiej Piekoszowskiej; tras o przebiegu północ-południe przebiegających w ciągach ulic: Tarnowskiej Źródłowej – Manifestu Lipcowego, Warszawskiej, Ściegiennego, Zagnańskiej, Armii Krajowej Żelaznej, Jagiellońskiej, Malików, Krakowskiej Górników Staszicowskich; ulice kategorii „z": Batalionów Chłopskich, Wrzosowej Wojska Polskiego, Biskupa Kaczmarka Paderewskiego Okrzei, Szczecińskiej Poleskiej, W. Witosa, Klonowej Sikorskiego, 1000 lecia PP Pocieszka; układ tras tranzytowych, tj. dróg nr 7 Gdańsk Warszawa Kielce Kraków (stanowiącej obwodnicę Kielc), nr 74 Piotrków Sulejów - Kielce Krasocin, nr 73 Wiśniówka Kielce Tarnów, nr 760 Kielce Łopuszno, nr 762 Kielce Chęciny Małogoszcz oraz nr 764 Kielce Raków Połaniec. Podstawowa sieć komunikacyjna miasta zrealizowana jest w około 40% w stosunku do pożądanego, docelowego układu. Brakuje wielu elementów potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania miasta. W związku z postępującym wzrostem natężenia ruchu ilość problemów z tym związanych będzie narastać i konieczne będzie stopniowe wdrażanie monitoringu zachowań komunikacyjnych w mieście o tej skali, co Kielce. Kielce dysponują określonymi aktualnymi danymi o natężeniu i rodzaju ruchu w poszczególnych przekrojach drogowych dla ustalenia klimatu akustycznego. Niezbędne będzie wykonanie badań natężeń ruchu z uwagi na liczbę zdarzeń losowych, w tym w transporcie materiałów niebezpiecznych na ulicach tranzytowych. Na podstawie materiałów źródłowych uzyskanych z PMP Sekcja Ruchu Drogowego, wg stanu na 2002 r.. określono geografię zdarzeń: najbardziej zagrożone wypadkami i kolizjami drogowymi ulice Kielc, j.w., ale skrzyżowania i ronda, określono skalę porównawczą wypadków w latach 19952002 r., czas zaistnienia wypadków w układzie miesięcznym, w dniach tygodnia i godzinach zaistnienia. Ilustrują to poniższe wykresy i zestawienia, na których przedstawiono dane dotyczące >10 zdarzeń w roku 2002. Ogółem w 2002 r. były 1423 zdarzenia, w tym 163 wypadków i 1260 kolizji, co jest liczbą niższą o ok. 2% w stosunku do roku 2001. Tab. 3.42. Najbardziej zagrożone zdarzeniami drogowymi ulice i skrzyżowania Miasto Kielce 2002 r. Miasto Kielce 2002 r. Najbardziej zagrożone zdarzeniami drogowymi ulice i skrzyżowania 65 lp. 1 55 5 124 Toporowskiego/Wojewódzka Warszawska/Sikorskiego Jagiellońska/Karczówka Orkana/Warszawska Radomska/Boh. Warszawy 1 Maja/Zagnańska Man.Lipc./Radomska Krakowska/Pakosz Jesionowa/Toporowskiego Seminaryjska/Żytnia Jesionowa/Zagnańska Świętokrzyska/Warszawska Tarnowska/Zagórska M.Lipcowego/Sandomierska M.Lipcowego/Al. Tysiąclecia Jesionowa/Warszawska Tarnowska/Seminaryjska Rondo Giedroycia Tarnowska/Wojska Polskiego 15 Tarnowska/Wapiennikowa 25 Gieroycia/Seminaryjska 35 M.Lipcowego/Świętokrzyska 2 45 Miejsce zdarzenia Ilość drogowego zdarzeń Gieroycia/Seminaryjska 67 Rondo Giedroycia M.Lipcowego/ 3 Świętokrzyska 4 Tarnowska/Seminaryjska Tarnowska/ 5 Wapiennikowa 6 Jesionowa/Warszawska M.Lipcowego/ 7 Sandomierska M.Lipcowego/ 8 Al. Tysiąclecia Świętokrzyska/ 9 Warszawska 10 Tarnowska/Zagórska 11 Jesionowa/Zagnańska 28 Miejsce zdarzenia Ilość drogowego zdarzeń 12 Tarnowska/Wojska Polskiego 13 Jesionowa/ 13 Toporowskiego 13 22 20 14 15 Seminaryjska/Żytnia Krakowska/Pakosz 12 12 19 19 16 17 Man.Lipc./Radomska Radomska/Boh. Warszawy 12 12 19 18 1 Maja/Zagnańska 11 16 19 Jagiellońska/Karczówka 11 16 15 15 20 Orkana/Warszawska 21 Toporowskiego/Wojewódzka 22 Warszawska/Sikorskiego lp. 11 11 10 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Najbardziej zagrożone wypadkami ulice Kielce Najbardziej zagrożone wypadkami drogowymi ulicem. m. Kielce Najbardziej zagrożone kolizjami drogowymi ulice m. Kielce Najbardziej zagrożone kolizjami drogowymi ulice m. Kielce 200 30 180 25 160 140 20 Woj.Pol. Zagnańska Jesionowa Jagiellońska 1 Maja IX W. Kielc Seminaryjska Czas zaistnienia Czas zaistnienia wypadkówwypadków drogowych miesiące miesiace 120 1100 1015 1021 100 20 600 październik grudzień 612 listopad 638 luty 40 700 wrzesień 60 sierpień 779 800 737 maj 813 lipiec 80 854 czerwiec 900 900 kwiecień 926 908 marzec 948 styczeń 1000 0 500 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 rok 2001 2002 zaistnienia wypadków drogowych Czas Czas zaistnienia wypadków drogowych dni tygodnia dni tygodnia 600 150 500 125 400 niedziela sobota piątek czwartek środa 300 wtorek poniedziałek rok 2002 zaistnienia wypadków drogowych CzasCzas zaistnienia wypadków drogowych godziny godziny 175 50 Łódzka 0 Ilość wypadków drogowych w latach 1995-2002 75 R.Grudzińskiego 20 Ilość wypadków w latach 1995-2002 100 Ściegiennego 40 Sandomierska Grunwaldzka Krakowska 60 Tarnowska M.Lipcowego 80 Warszawska Czarnowska 100 Witosa Paderewskiego Jana Pawła II Toporowskiego Piekoszowska Zagnańska Bat. Chłop. 1 Maja 0 Ogrodowa Łódzka Jesionowa Seminaryjska Sandomierska Tarnowska 5 IX WKielc Jagiellońska Krakowska M.Lipcowego 10 Ściegiennego 15 Warszawska Grunwaldzka 120 200 100 25 0 0 rok 2001 rok 2001 rok 2002 6.00-14.00 rok 2002 14.00-22.00 22.00-6.00 Najbardziej zagrożone wypadkami – ze skutkiem śmiertelnym i rannymi są ulice: najbardziej Grunwaldzka, Warszawska – najmniej Witosa; w przypadku kolizji najbardziej zagrożone są ul. Manifestu Lipcowego, Warszawska – najmniej Wojska Polskiego. W przypadku skrzyżowań i rond rekordzistą jest rondo Giedroycia/Ogrodowa, Manifestu Lipcowego/ /Świętokrzyska. Najwięcej wypadków ma miejsce w miesiącach: maj, lipiec, październik; dniach tygodnia: poniedziałek, wtorek, piątek, w godzinach pomiędzy 1422 oraz 614. Podanie geografii zdarzeń jest niezbędne dla korygowania drożności i natężenia ruchu, ale głównie wyznaczenia tras przejazdowych dla tranzytu materiałów niebezpiecznych przez Kielce na drogach nr 7, 74, 73, 762 i 764.; np. miasto Płock ma specjalne wyznaczone i oznakowane trasy „chemiczne” do rafinerii ORLEN S.A. To samo dotyczy geografii zdarzeń w przypadku transportu wewnętrznego autocysternami materiałów pędnych, gdzie obowiązuje decyzja Wojewody Kieleckiego z 9.02.1989 r. „Plan dowozu paliw płynnych i węglowodorów gazowych w Kielcach”. Od tego czasu zmienił się układ komunikacyjny miasta i powiększyła się liczba zaopatrywanych w materiały pędne stacji paliw płynnych (28) i gazowych (23), a cytowany „Plan ...” nie uległ nowelizacji. 125 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.43. Wykaz tras drogowych, po których przewożone są materiały niebezpieczne w tranzycie przez Kielce. Lp. Trasa 1 2 1. z Tarnowa przez Busko-Zdrój, Kielce w kierunku Łódź, Warszawa (droga nr 73) 2. z rejonu Śląska przez Jędrzejów, Kielce (docelowy) SkarzyskoKamienna z Włocławka (Łódź) Kielce Opatów 3. Piotrków Trybunalski, Kielce, Tarnów 4. Kielce – Ostrowiec Świętokrzyski (droga nr 751) 5. Pionki, Skarzysko-Kamienna, Jędrzejów 6. Bydgoszcz – Kielce – Połaniec (droga nr 764) 7. Stąporków – Kielce – Połaniec (droga nr 764) Rodzaj materiałów Ilość roczna przewozów (t) 3 4 chlor (ciekły amoniak) kwas azotowy, akrylonit paliwa amoniak (ciekły) paliwa gaz propan-butan alkohol etylowy akrylonit chlorek metylu alkohol etylowy propan butan materiały wybuchowe akrylonit amoniak bezwodny kabonit amonit vestypor proch nitrocelulozowy chloroform paliwo - pobudzające wybuchowe ok. 100 kwas solny ok. 1200 gaz propan-butan ok. 156 ok. 50 ok. 11-23 ok.1000 ok. 10000 ok. 150 ok.5 ok.2 ok.150 ok.50 ok. 14 kursów (bez tonażu) ok. 120 ok. 50 ok. 140 ok. 40 ok. 50 ok. 10 ok. 5 ok.1000000 3000 szt. W zakres ten nie wchodzą transporty przez Kielce paliw autocysternami; dotyczy to 28 stacji paliw w Kielcach. Przewóz materiałów niebezpiecznych winien być zgłaszany do Wojewódzkiego Centrum Reagowania Kryzysowego i Komendy Wojewódzkiej Policji (KWP); wg zgodnej opinii przedstawicieli Sekcji Ruchu Drogowego Komendy Miejskiej Policji (SRDKMP) i Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej (KMPSP) tylko ok. 1015% przejazdów jest zgłaszana, co wykazuje comiesięczna wspólna akcja policji i straży pod kryptonimem „Niebezpieczne przewozy”. Generalnie – nie zgłaszane są w praktyce przewozy materiałów wybuchowych, np. do świętokrzyskich kamieniołomów. Według danych KMPSP w Kielcach w roku 2002 wystąpiło w mieście 13 zdarzeń z rozlaniem paliwa na ulicy, a 23 zdarzenia w najbliższym sąsiedztwie granic Kielc. Tendencja ta w I połowie 2003 r. posiadała cechy wzrostowe do 13 zdarzeń w mieście, przy 15 zdarzeniach ogółem. W trakcie zdarzenia następuje wyciek paliwa i elektrolitu z akumulatora wprost na jezdnię. Akcja neutralizacji, opady deszczu, powodują spływ substancji do wpustów kanalizacji deszczowej, a stąd wprost do odbiornika, jakim są wody powierzchniowe. Aby uzmysłowić decydentom stopień zagrożenia wystąpieniem NZŚ dla jakości wód podziemnych i rzek – poprzez system kanalizacji deszczowej, graficznie naniesiono najbardziej zagrożone odcinki dróg w mieście na mapie sozologicznej zagrożenia chemicznego zbiornika wodonośnego GZWP 417 [zał. II]; 126 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Podsumowanie W związku z istniejacymi zagrożeniami NZŚ należy: skanalizować trasy przewozów drogowych i towarów niebezpiecznych w tranzycie przez Kielce oznakować czytelnie i ustalić objazdy w przypadku wystąpienia niedrożności komunikacyjnej egzekwować od przewoźników wcześniejsze powiadamianie o przewozie towarów niebezpiecznych przez miasto sporządzić plan drogowy trasy „chemicznej” z powiadomieniem Wydziału Zarządzania Kryzysowego przy UM Kielce. 2. Zdarzenia w transporcie kolejowym Istniejąca sieć komunikacji kolejowej składa się z następujących elementów: pierwszorzędnej linii kolejowej Strzemieszyce – Kozłów – Jędrzejów – Kielce – Skarżysko-Kamienna – Dęblin, z odgałęzieniami w Tunelu na Kraków i w Radomiu na Warszawę, linii Kielce – Częstochowa, łącznicy Sitkówka – Szczukowskie Górki, nie zrealizowano ważnej łącznicy Szczukowskie Górki – Herby – Piaski – Kostomłoty. Wśród podstawowych urządzeń obsługi ruchu kolejowego wymienić należy: urządzenia obsługi: stacja rozrządowa Kielce Herby, stacja osobowa Kielce, stacja towarowa Herby, lokomotywownia i wagonownia, 4 przystanki osobowe w granicach Kielc. Tab. 3.44. Ilość i rodzaj materiałów niebezpiecznych i szkodliwych dla środowiska przewożonych transportem kolejowym Lp. 1 1 2 3 4 Trasa 2 Rodzaj materiałów Ilość roczna przewozów 3 Puławy Azoty – stacja amoniak (ciekły) NH3 nadania – do Tarnów kwas siarkowy (ciekły) Mościce (przez Kielce, H2SO4 Sitkówkę na Sędziszów) dwusiarczek węgla CS2 Skarżysko-Kamienna – stacja nadania – do Tarnów Mościce (przez Kielce, Sitkówkę) Puławy Azoty – stacja dwutlenek siarki SO2 nadania – do Bierany amoniak Katowice-Szopienice. fosfor żółty P. Ryki do Bierany. materiały wybuchowe Jedlnia-Letnisko do Sosnowca-Zagórze. Jedlnia do Międzylesia. Jedlnia do ZebrzydowicMarkowic (przez j. w. Kielce na Koniecpol) Jedlnia-Letnisko do Przysiek.amoniak Stany do Przysiek Jasło kwas siarkowy Towarowe (przez Kielce, dwusiarczek węgla Sitkówkę na Sędziszów) dwutlenek siarki gaz płynny propan-butan Siemianówka do fosfor żółty P Lubartowa (przez Kielce dwusiarczek węgla CS2 na Radom) 4 10 cystern ok. 24 Mg 2 cysterny ok. 60 Mg Uwagi 5 stacje przejściowe Skarżysko Kamienna - Kraków śr. 2 wagony dziennie 51 Mg 2 cysterny 10 cystern 15 cystern 4 wagony stacje przejściowe Radom – Skarżysko 10 cystern 2 cysterny 2 cysterny 2 cysterny 48 wagonów ok. 45 Mg 15 cystern stacje przejściowe Skarżysko Kamienna Kraków 2 cysterny (dot. jednego transportu stacje przejściowe SitkówkaStaszów 127 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Przewóz koleją towarów niebezpiecznych (RID) reguluje Konwencja międzynarodowa o przewozie kolejami (CIM), konwencja międzynarodowa o przewozie osób i bagażu kolejami (CIV), protokół dodatkowy do Konferencji międzynarodowych o przewozie towarów kolejami (CIM) oraz o przewozie osób i bagażu kolejami (CIV), podpisanych w Bernie dnia 25 lutego 1961 r. (Dz.U. Nr 44, poz. 300 z 1964). Trasy przewozów koleją towarów niebezpiecznych i cystern z materiałami pędnymi przebiegają przez Kielce w ¾ nad zbiornikami wód podziemnych GZWP 417, a w rejonie GZWP 418 przez stację Sitkówkę. W rejonie Białogonu trasy kolejowe przebiegają w całości w strefie ochrony pośredniej ujęcia komunalnego dla Kielc oraz cieku Bobrza: Na trasie KielceKraków i bocznicy SitkówkaNowinySzczukowskie Górki zagrożenie ujęć i strefy wodonośnej ma wymiar bezpośredni; stąd bezwzględna konieczność nadzoru nad przewozem towarów w tym rejonie. Podsumowanie Celowym jest, aby przewozy towarów niebezpiecznych [RID] przed przejazdem w rejonie Białogonu były sprawdzane w Kielcach i Sitkówce–Nowinach. Może się zdarzyć, że jeden niefortunny wypadek związany z transportem materiałów pędnych lub innych towarów niebezpiecznych przez strefę ochrony ujęcia spowoduje zanieczyszczenie ujmowanych wód i konieczność wyłączenia podstawowego ujęcia komunalnego na terenie miasta. „Czysta woda dla Kielc” to kontrolowane przewozy, albo trzeba będzie zamknąć ujęcia – już raz uratowane po zanieczyszczeniu przez CPN. Źródła informacji: Wydział Zarządzania Kryzysowego UM Kielce, Wydział Infrastruktury Kolejowej w Lublinie. 3. Place awaryjne W przypadku wystąpienia NZŚ przygotowano w mieście 4 tzw. place awaryjne: (1) przy ul. Ściegiennego 283, (2) Sandomierskiej, (3)w Malikowie i (4) Dąbrowie. Lokalizacja przy ul. Ściegiennego (1) i Sandomierskiej (2) jest nieodpowiednia z uwagi na bezpośrednie zagrożenie zbiornika wodonośnego [1,2] i ujęcia wody w Dyminach [1]. Dopuszczenie do użytkowania może nastąpić po zabezpieczeniu środowiska gruntowowodnego określonego w Raporcie o oddziaływaniu na środowisko placów awaryjnych. 3.2.8.3. Awarie przemysłowe 1. Zagrożenia związane z wytwarzaniem, przetwarzaniem, dystrybucją, składowaniem i stosowaniem chemikaliów Tab. 3.45. Zakłady, w których przechowuje się lub przerabia w procesie produkcyjnym materiały trujące Ilość zakładów Nazwa materiału Posiadana ilość w kg azotyn sodu, cyjanek sodu, alizorol, 31 – 3 570 5 kriolit, metanol, bromek metylu Ogółem: 4 911 Tab. 3.46. Ilość zakładów 8 128 Zakłady, w których występuje amoniak Posiadana ilość w kg 100 – 40 000 Ogółem: 65 100 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.47. Zakłady, w których składuje się, przechowuje, przerabia w procesie produkcyjnym materiały żrące Ilość zakładów Nazwa materiału Posiadane ilości w kg kwas solny, wodorotlenek sodu 500 – 83 168 soda kaustyczna, kwas siarkowy, 9 kwas fosforowy, kwas ogółem: 132 863 azotanowy, podchloryn sodu Tab. 3.48. Zakłady, w których magazynowane są większe ilości gazów technicznych (pow. 10 butli) Ilość zakładów 11 Rodzaj gazu tlen, acetylen, propan-butan wodór acetylen, ciekły azot, freon powietrze CO2, argon, tlen techniczny argon spawalniczy Corgon, tlen medyczny, tlen Tab. 3.49. Wykaz obiektów z substancjami promieniotwórczymi Ilość zakładów 34 Przeznaczenie obiektu produkcyjny: 8 Użyteczności publicznej: 26 Rodzaj materiałów czujki plutonowe mierniki izotopowe czujki izotop Co60, Cs-137, J125, J-131, Am241 Tab. 3.50. Wykaz magazynów, rozlewni i stacji dystrybucji gazy propan-butan Ilość obiektów 23 Rodzaj gazu propan - butan Tab. 3.51. Wykaz magazynów, stacji paliw płynnych Ilość obiektów 28 Rodzaj paliwa EU 95, EU 94, 98 benzyny ON olej napędowy Szczegółowy wykaz zakładów – obiekty z adresami posiadają: Wydział Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Kielce, Komenda Miejska PSP w Kielcach. Podsumowanie Koncentracja chemikaliów stanowi w przypadku wystąpienia NZŚ zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi i zwierząt oraz przyrody ożywionej, środowiska wodnego i powietrza atmosferycznego. 2. Problemy i zagrożenia wynikające z poważnych awarii - zagrożenia związane z koncentracją obiektów paliw płynnych i gazowych W rejonie ulic: Źródłowej, Manifestu Lipcowego i Warszawskiej skoncentrowane są stacje paliw płynnych i gazowych w liczbie: 7. 129 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Obiekty te usytuowano po północnej części chronionego zbiornika wód podziemnych GZWP 417. Ze zbiornika tego czerpie wodę 6 studni zakładowych i 2 komunalne: przy ul. Leszczyńskiej i przy Politechnice (ilustracja w Raporcie za 2003 r.). Problem takiej koncentracji stacji paliw to nie tylko zagrożenie pożarowe I, II klas, ale również zagrożenie dla wód podziemnych GZWP 417 i bezpośrednio dla studni komunalnych i zakładowych, zagrożenia toksyczne dla ludzi i zwierząt, przyrody ożywionej oraz powietrza atmosferycznego. Wpływ przedmiotowych obiektów na środowisko był określany w ocenach oddziaływania indywidualnie, w granicach własności terenu inwestora, ale – nigdy łącznie. Pomimo stosowania systemu odsysania oparów benzynowych VRS (niska prężność par oleju napędowego nie obliguje prawnie do systemu VRS) do powietrza atmosferycznego emitowane są określone ilości oparów – szkodliwe już przy stężeniu >0,3 mg/dm3. Związki te wchodzą także w reakcje fotochemiczne, a powstałe w wyniku tego związki chemiczne działanie swe przenoszą na powstawanie alergii, podrażnienia skóry i oczu (ketony, aldehydy, epoksydy). Te same procesy i związki doprowadzają do uszkodzenia roślin (azotan nadtlenku acetylu). Benzyny zawierające czteroetylek ołowiu – jako dodatek przeciwstukowy w paliwie są szczególnie szkodliwe, ponieważ powodują kumulowanie się związków w organizmie ludzkim i np. liściach roślin (przy stacji, szosach – vide gleby). Zaistniałe okoliczności wskazują na celowość sporządzenia opracowania obejmującego łączne oddziaływanie 7 stacji paliw na poszczególne elementy środowiska, w tym dla jakości zdrowia ludzkiego. 3.2.8.4. Zagrożenia promieniowaniem linii elektroenergetycznych Promieniowaniem linni elektroenergetycznych zagrożone są obiekty usytuowane pod lub w bezpośrednim sąsiedztwie napowietrznych linii elektroenergetycznych wysokiego i średniego napięcia, np. ul. Zagnańska. Niezbędne zachowanie normowej odległości (Io) od najbliższego przewodu linii kV, tak aby natężenie pola nie przekraczało wartości 1 kV/m i 10 kV/m. Napięcie znamionowe linii kV 110 220 400 Odległość normowa dla 1 kV/m dla 10 kV/m 14,5 m 26,0 m 33,0 m 4,0 m 5,5 m 8,5 m 3.2.8.5. Zagrożenia skutkami klęsk żywiołowych Zagrożenia zjawiskami parasejsmicznymi Zagrożenie zjawiskami parasejsmicznymi jest stosunkowo nową dziedziną. Dotyczy technicznej identyfikacji zjawisk zbliżonych w skutkach do naturalnych zjawisk sejsmicznych, jak trzęsienia ziemi. Zjawiska te wywołane są drganiami w trakcie przejazdów transportu ciężkiego: samochodowego i taboru kolejowego, pracą młotów pneumatycznych, walców drogowych wibracyjnych, kafarów, sprężarek. Do zjawisk tych można zaliczyć także wibracje wywołane efektem akustycznym. np. przelot samolotów ponaddźwiękowych, pracę urządzeń ultradźwiękowych (np. ultradźwiękowe głowice do odrdzewiania metali). Najczęściej spotykanymi przykładami odnoszącymi się do Kielc są obszary zabudowy mieszkaniowej, szpitali oraz obiektów całodobowego przebywania ludzi w sąsiedztwie linii kolejowych i tras komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu transportu ciężkiego, gdzie 130 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce następuje zaburzenie klimatu akustycznego i pojawiają się zagrożenia parasejsmiczne. Drgania przenoszone podłożem powodują destrukcję materiałową w konstrukcjach budynków, mostów, wiaduktów, podłoża gruntowego i całej podziemnej infrastruktury. W pasach ruchu kolejowego linii zelektryfikowanych, występuje dodatkowo zjawisko prądów błądzących nawet do 4 km od linii zelektryfikowanej, wywołujących przyspieszoną korozję urządzeń stalowych. Zagadnienie to wymaga dogłębnych badań, gdyż wpływa bardzo negatywnie na jakość życia i zdrowia ludzi na tych obszarach, stwarza zagrożenie katastrofami budowlanymi i pochodnymi, np. kolejowymi i drogowymi. Bardzo zły stan techniczny wiaduktów kolejowych, drogowych i mostów [49] w Kielcach może mieć związek ze zjawiskami parasejsmicznymi. Zagrożenia pożarami 1. Zagrożenia pożarem wielkoprzestrzennym Obejmują tereny lasów państwowych w Nadleśnictwie obręb: Dyminy i Kielce oraz lasów Komunalnych (73,52 ha). Obszary lasów państwowych posiadają opracowany Plan Zarządzania Gospodarstwa Leśnego wraz z Programem Ochrony Przyrody i Własności Kulturowych na okres 1.01.199931.12.2008 r. (RDLP Radom, praca wykonana w Biurze Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, Radom 1999). Problem wielkoprzestrzennego zagrożenia pożarami jest ujęty w „Planie Urządzenia (…)” oraz uzgodniony z Komendą Miejską PSP w formie „Planu operacyjno-ratowniczego, na wypadek pożaru lasu” aktualizowanego corocznie. Plan operacyjny spełnia wymogi planu działań ratowniczo-gaśniczych na wypadek powstania NZŚ. Brak danych dotyczących planów dla lasów komunalnych. Źródła informacji: Plan Urządzenia Gospodarstwa Leśnego i materiały KM PSP w Kielcach, stan na 2002 r. 2. Zagrożenia pożarem długotrwającym Każdy obiekt przemysłowy jest obligatoryjnie zobowiązany do sporządzenia planu operacyjno-ratowniczego zgodnie z Rozporządzeniem MG z dnia 16 sierpnia 2001 r. w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać plan operacyjno-ratowniczy podejmowanych na własnym terenie działań na wypadek nadzwyczajnych zagrożeń oraz szczegółowych zasad jego weryfikacji (Dz.U. nr 97, poz. 1057 z dnia 11.09.2001 r.) oraz rozporządzenia MG z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz.U. Nr 58, poz. 535). Problemy i zagrożenia w zakresie wód powierzchniowych 1. Ogólna charakterystyka zlewni pod kątem zagrożenia powodziowego Charakterystyczną cechą wód powierzchniowych na terenie miasta jest niewielkie zwiększenie ilości prowadzonej przez cieki wody – w stosunku do przyrostu zlewni. Cecha ta ma związek z jednej strony z budową geologiczną podłoża Kielc, a z drugiej z przekształceniami antropogenicznymi w postaci nadziemnej i podziemnej infrastruktury komunalnej, szczelnej zabudowy kubaturowej, uszczelnionych i nienasiąkliwych placów oraz ulic, wykorzystywaniem zasobów wód podziemnych ze zbiorników GZWP 417 i 418, co prowadzi do drenowania znacznych obszarów miasta, czego spektakularnym przykładem jest zniknięcie Szmaragdowego Jeziora na Kadzielni i co jest mniej znane, rzeczki Silniczki w rejonie ujęć komunalnych nr III (za Budopolem w Białogonie). Ciekiem stanowiącym największe zagrożenie powodziowe jest główna rzeka Silnica, o cechach rzeki podgórskiej, o dużych spadkach w profilu podłużnym, a także o dużej zmienności przepływów. 131 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Silnica zasilana jest w dominującym stopniu wodami opadowymi, ściekami przemysłowymi i komunalnymi, odprowadzanymi bezpośrednio lub siecią kanalizacji deszczowej. W momencie wystąpienia deszczów nawalnych, ale nie katastroficznych, np. z oberwaniem się chmury lub przejściem frontu barycznego, opad wysokości 23 mm (15 min), powoduje natychmiastowy wzrost stanów wody o 1520 cm. Czas koncentracji fal wezbraniowych, tj. o wysokości 1,52,0 m, jest na ogół krótszy od jednej godziny; po przejściu fali wezbraniowej stany wody w ciągu kilku do kilkunastu godzin dość szybko wracają prawie do stanu wyjściowego. Ten element świadczy o zdecydowanej przewadze spływu powierzchniowego nad infiltracją wód gruntowych. Przedstawiony element hydrologiczny jest jednym z podstawowych czynników powodziowo sprawczych. 2. Przegrody hydrotechniczne i hydrauliczne koryto rzeki Silnicy w części centralnej - miejskiej jest uregulowane poprzez wyłożenie płytami; dodatkowo na wysokości Stawu Miejskiego zwęża się i zmienia kierunek tworząc zakole; na odcinku pozamiejskim wielokrotnie zmienia kierunek, ograniczając w ten sposób przepustowość odpływową fali wezbraniowej; przegrodami hydrotechnicznymi w dolinie Silnicy są mosty o niedostatecznej przepustowości w liczbie 6 o numerach porządkowych II, III, IV, V, VI i VII - obecnie w przebudowie. Na Sufragańcu przegrodą jest jeden most nr 1, a na Lubrzance most nr VIII; kolejnym typem przegród są przepusty drogowe o niewystarczającej przepustowości: 2 przy odwodnieniu w kierunku Lubrzanki o nr I, V oraz 8 przy odwodnieniu w kierunku Sufragańca o nr II, III, IV, VI, VIa, VII, VIII i IX; przegrodą hydrauliczną są wyloty kolektorów kanalizacji deszczowej, wprowadzające ścieki deszczowe obustronnie do koryta Silnicy; skutkiem podpiętrzania wody w korycie Silnicy, są poważne podpiętrzenia wód spływających, przy dużym spadku podłużnym rzeki. Progi hydrauliczne powstają szczególnie licznie na odcinku śródmiejskim, od wylotów kolektorów przy ul. IX Wieków Kielc, Sienkiewicza, Ronda Giedroycia i mostu na ul. Bp. Kaczmarka. Równie poważne przeszkody hydrologiczne stwarzają progi hydrauliczne w rejonie mostu na ul. Krakowskiej, na wylotach kolektorów deszczowych z rejonu ul. Jagiellońskiej i Krakowskiej oraz osiedla Podkarczówka. Na odcinku śródmiejskim jest kilkadziesiąt mniejszych i większych obustronnych wlotów kolektorów deszczowych. Numeracja i usytuowanie przegród wg danych Wydziału Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta. 3. Ocena zdarzeń powodziowych Jako ocenę zdarzeń powodziowych z ostatnich pięciu lat przyjęto powódź z lipca 1997 r. oraz podtopienia, które cyklicznie występowały w następnych latach. Wysokie stany wód w rzece Silnicy powodują okresowe blokowanie odpływu wód opadowych z kolektorów deszczowych; konsekwencją tego zjawiska jest wypełnienie pojemności buforowej kolektora i cofka ścieków deszczowych w zlewni. Przejawem tego niekorzystnego zjawiska jest zalewanie ulic poprzez wypełniane studzienki kanalizacyjne i powstawanie kipieli. Najbardziej zagrożonymi rejonami występowania tych zjawisk jest centralny odcinek rzeki Silnicy, ul. Bodzentyńska, Rondo Giedroycia, ul. Bp. Kaczmarka. Na terenie miasta Kielce najczęstszymi miejscami narażonymi na podtopiena są: tereny wzdłuż śródmiejskiej części Kielc, tj. ul. Planty, Sienkiewicza, Chęcińska oraz Rzeczna, Krakowska, Kolonia; tereny wzdłuż Sufragańca, ul. Kruszelnickiego; tereny wzdłuż Bobrzy, ul. Za Walcownią, Zalesie, Stacyjna, Chorzowska; tereny wzdłuż Lubrzanki, ul. Cedro Mazur, Warzywna. 132 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Nadmiar wód opadowych powoduje podtopienia w rejonach ulic: Posłowicka, Zastawie, Piaseczny Dół, Gruchawka, Leszczyńska, Domaszowska, Pańska, Sukowska, Bodzentyńska, Łódzka. Podtopienia związane z wiosennymi roztopami notowane są w ul. Cedro Mazur i ul. Sukowskiej. Dominującą przyczyną podtopień są intensywne opady deszczu w krótkim okresie czasu, tzw. deszcze nawalne. Kolejną przyczyną podtopień jest zbyt mała przepustowość urządzeń hydrotechnicznych, niedrożność infrastruktury kanalizacyjno-deszczowej. Według Wydziału Zarządzania Kryzysowego UM Kielce będącego źródłem informacji oraz materiałów własnych, na skutek podtopień poszkodowanych zostało 16 tys. osób, 2 budynki uległy katastrofie budowlanej, podtopionych zostało 45 budynków mieszkalnych i 43 użyteczności publicznej oraz 100 mieszkań. Prognozuje się, że jeśli wystąpią opady porównywalne do roku 1997, należy przyjąć, że podtopieniu może ulec ok. 300 ha gruntów rolnych i nieużytków, a liczba przewidzianych do ewakuacji ludzi zamknie się liczbą 35. Nie przewiduje się ewakuacji zwierząt hodowlanych z zagrożonych terenów. W ostatnich latach wyraźnie wzrosła częstotliwość ulewnych i długotrwałych opadów atmosferycznych, co spowodowało liczne, katastrofalne wezbrania. Szczególne zagrożenie powodziowe występuje na obszarach zurbanizowanych. Na obszarze Kielc katastrofalna powódź, jaka może się zdarzyć w bliżej nieokreślonym terminie, przy obecnym stanie zagospodarowania den dolin, w tym infrastruktury hydrotechnicznej, może spowodować olbrzymie szkody materialne, ekologiczne, społeczne i inne. Szkody powodziowe mogą tu być potęgowane przez: wzrost powierzchni nieprzepuszczalnych (ulice, place, dachy itp.); podtopienia ulic związane z nadmierną ilością wód spływu powierzchniowego (przy nawalnych opadach), co wynika z niedrożności systemu kanalizacji deszczowej, a to z kolei spowodowane jest częściowo blokowaniem ujść kanałów burzowych przez wysokie stany wody w korycie Silnicy; niedostateczne zabezpieczenie wałami przeciwpowodziowymi; zabudową terenów zalewowych den dolinnych, co powoduje eliminowanie obszarów naturalnej retencji; szybkim spływem wody systemem kanalizacji burzowej, co powoduje gwałtowny wzrost stanów wody w korytach; niewystarczającą przepustowością wielu mostów i przepustów, co może powodować podpiętrzanie wód powodziowych, a nawet zniszczenie mostów, wraz z infrastrukturą towarzyszącą (różnego rodzaju przewodów: gazowych, wodnych, itp.); lokalizacją zbiornika retencyjnego (Zalew Kielecki) powyżej centrum miasta, który w sytuacji kryzysowej może stanowić wielkie zagrożenie w przypadku zniszczenia jazu i przerwania grobli; aktualnie trwa gruntowna przebudowa tego systemu hydrogeotechnicznego. W Kielcach dodatkowym czynnikiem sprzyjającym szybkiemu spływowi powierzchniowemu wód opadowych są dość duże spadki w obrębie stoków i ulic, a także stosunkowo słaba przepuszczalność podłoża na terenach niezabudowanych. Rozmiary potencjalnych strat i zagrożeń związane z wystąpieniem katastrofalnego wezbrania można znacznie ograniczyć, a nawet częściowo wyeliminować wykorzystując współczesne osiągnięcia techniczne, organizacyjne i prawne i wyznaczając strefy ochronne przed powodzią oraz ograniczając działalność człowieka w obszarach zagrożonych. Rodzą się przy tym konflikty między chęcią swobodnego zagospodarowania tych terenów, a planem ochrony dla zapewnienia bezpieczeństwa. Warto zwrócić uwagę na to, że w ostatnich latach z obszaru miasta Kielce spłynęły, na skutek przerwania grobli, dwa zbiorniki wodne, to jest Staw Białogoński i Karczunek. Problemem są również dwa osadniki; Bełkowa i EC z uwagi na osady z popiołów i żużli oraz płynne odcieki. W sytuacji 133 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce szczególnego ryzyka związanego, np. z przerwaniem grobli, oprócz szkód na terenach bezpośrednio zalanych zagrożona jest infrastruktura miejska: między innymi system kanalizacji i oczyszczania ścieków, system zaopatrzenia w wodę, stacje paliw, magazyny materiałów niebezpiecznych, itp. Plan przestrzennego zagospodarowania miasta Kielc powinien corocznie aktualizować mapę obszarów zalewowych, na której wyznaczone są tereny (strefy), gdzie zabudowa jest zabroniona, dopuszczona lub ograniczona. Mapy takie powinny być opracowane dla wszystkich terenów zalewowych na obszarze miasta, a istniejące mapy na niektórych odcinkach powinny być zaktualizowane. Ponadto mapy takie w sytuacjach kryzysowych mogą stanowić niezbędną pomoc w podejmowaniu wielu decyzji w akcji ratowniczej. Groźnym zjawiskiem obserwowanym na terenie Kielc (np. przy ul Warszawskiej, Krakowskiej, itd.) jest zasypywanie terasy zalewowej i wznoszenie na tych terenach budynków. Takie działania powodują zmniejszenie przepływowych przekrojów poprzecznych dolin, a to z kolei w sytuacji kryzysowej zwiększa zagrożenie powodziowe. Duże ryzyko powodziowe stwarza Zalew Kielecki; ryzyko to wynikać może z niekontrolowanego wypływu wód w przypadku zniszczenia jazu i przerwania grobli. Aktualnie trwa modernizacja hydrotechniczna jazu i obwałowań Zalewu, zabezpieczająca dolinę Silnicy przed zdarzeniami powodziowymi. 3.2.8.6. Zagrożenia terroryzmem W chwili obecnej, po 11 września 2002 r., zagrożenie terroryzmem pirotechnicznym, chemicznym, bakteriologicznym czy promieniotwórczym stało się ważnym elementem wystąpienia NZŚ. Ma ono wymiar międzynarodowy, a nie tylko lokalny. Za całokształt działalności odpowiada Wojewódzki Zespół Reagowania Kryzysowego wg załączonego schematu. Z uwagi na fakt, że jest to dziedzina młoda, wymaga dotarcia się poszczególnych służb odpowiadających za reagowanie kryzysowe. 3.2.8.7. Kierunki działań niezbędnych do ochrony przed skutkami NZS i innych zagrożeń, przeciwdziałania takim zdarzeniom i minimalizacji ryzyka. 1. Techniki i systemy ograniczenia zagrożenia powodziowego, ratownictwa, usuwania klęsk żywiołowych Przedmiotowy temat z uwagi na jego rangę międzynarodową (oddziaływania transgraniczne) i krajową był przedmiotem Ogólnopolskiego Seminarium w centrum TARGI Kielce Sp. z o.o. ul. Zakładowa 1 w dniu 16 czerwca 2003 r. Wydano publikację nt. „Techniki 134 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce i systemy ograniczenia zagrożenia powodziowego, ratownictwa, usuwania skutków klęsk żywiołowych”, sfinansowaną przez NFOŚiGW, Warszawa 2003 r. Specjalne sympozjum sygnowane przez Biuro ds. Usuwania skutków powodzi przy Kancelarii Premiera Rady Ministrów, Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Komendę Główną Straży Pożarnej i Szkołę Główną Służby Pożarniczej, świadczy o randze zagadnienia wywołanego nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska i usuwaniem skutków klęsk żywiołowych. Należy w świetle tych wskazówek usytuować logistycznie Wydział Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Kielce. Poniżej przedstawiono schematy dotyczące gminy i starostwa powiatowego. Schemat technologia postępowania przy chemiczno-ekologicznej likwidacji zagrożenia Schemat współpracy przy określonych formach bioterroryzmu W Polsce propagowany jest międzynarodowy program „APELL - Świadomość zagrożeń i możliwości przygotowania się na wypadek ich wystąpienia”, sygnowany przez międzynarodowe gremium specjalistów od kwietnia 1968 r. 2. Problematyka odpadów niebezpiecznych pochodzących z akcji ratowniczo-gaśniczych W wyniku zaistniałych zdarzeń drogowych i kolejowych, pożarowych i innych, pozostaje odpad będący pozostałością po procesie neutralizacji w czasie prowadzenia akcji ratowniczogaśniczej. Generalnie są to odpady niebezpieczne w stanie stałym, półpłynnym i płynnym. Jednostki ochrony przeciwpożarowej czy w przypadku innej formy wystąpienia NZŚ, mają obowiązek zebrać substancje z powierzchni wód, gleby czy gruntu, zidentyfikować substancje stanowiące zagrożenie oraz zneutralizować. Problem, kto jest posiadaczem odpadu z akcji ratowniczo-gaśniczych? Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt. 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, posiadaczem odpadów, zgodnie z tym przepisem jest każdy, kto faktycznie włada odpadami, a domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na jego nieruchomości; czyli władający drogą, na której wystąpiło zdarzenie o skutkach NZŚ jest właścicielem odpadu? Czy jest nim jednostka straży uczestnicząca w akcji ratowniczo-gaśniczej, np. PSP czy OSP? Problem rozdziału pomiędzy organami administracji rządowej zadań i obowiązków w zakresie ochrony środowiska, usuwania skutków awarii, unieszkodliwiania substancji chemicznych, składowania odpadów oraz ponoszenia kosztów tej działalności jest bardzo złożony i nie do końca rozstrzygnięty w przepisach ustawy Prawo ochrony środowiska i ustawy o odpadach KMPSP, dla której problemy te mają wymiar elementarny, posiada ekspertyzę prawną z 2003 r. odnośnie wyjaśnienia, kto jest posiadaczem faktycznym odpadu z akcji ratowniczo-gaśniczej. Z ekspertyzy wynika, ze państwowa straż pożarna nie może ponosić kosztów składowania odpadów, jeśli składowanie ich związane jest z prowadzeniem 135 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce akcji ratowniczej i usuwaniem skutków awarii. Przepis jednocześnie stanowi (art. 8 ustawy Prawo o odpadach), że zakazuje się postępowania z odpadami w sposób sprzeczny z przepisami z ustawy oraz z przepisami o ochronie środowiska. Posiadacz może je przekazać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, chyba, że działalność taka nie wymaga zezwolenia. Organem właściwym do wyznaczania miejsca składowania substancji niebezpiecznych jest starosta (prezydent miasta na prawach powiatu). Akcje ratowniczogaśnicze prowadzone są w warunkach wystąpienia NZŚ lub poważnych awarii przemysłowych. Ilość odpadów z takich akcji może być znikoma, ale mogą tego być znaczne ilości i mogą to być odpady niebezpieczne. Pozytywnie zakończona akcja ratowniczo-gaśnicza, po zebraniu odpadu niebezpiecznego może być źródłem wtórnego zanieczyszczenia i zagrożenia dla innego obszaru. W całym tym systemie przeciwdziałania kryzysowego brak jest jednostki prawnej, posiadającej zezwolenie właściwego organu na przyjmowanie odpadu niebezpiecznego pochodzącego z NZŚ, transport i unieszkodliwianie oraz posiadającej składowisko lub instalację do unieszkodliwiania. TECHNOLOGIA POSTĘPOWANIA PRZY LIKWIDACJI ZAGROŻENIA CHEMICZNO-EKOLOGICZNEGO STRAŻ POŻARNA POLICJA POGOTOWIE RATUNKOWE PAŃSTWOWA INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA SŁUŻBY RATOWNICZE PKP Zdarzenie awaria cysterny kolejowej wyciek stęż. kwasu siarkowego itp. substancji żrącej Straż Pożarna 1.Przyjęcie zgłoszenia 2. Rozpoznanie wstępne strefy zagrożenia i powiadomienie Policji, Pogotowia Rat. i PIOŚ 3. Organizacja akcji ratowniczej oraz sztabu 4.Zadysponowanie sprzętu specjal. chemicznych środków neutralizacji oraz specjalistów branżowych 5. Ograniczenie wycieku substancji 6. Separacja wyciekłej substancji w celu maksymalnego ograniczenia jej przenikania do gleby oraz wód powierzchniowych/ podziemnych. Neutralizacja wyciekłej substancji oraz skażonego terenu 8. Organizacja akcji utylizacji/ wywozu/skażonej gleby 9. Przekazanie terenu po akcji ratowniczej PKP Policja 1. Przyjęcie zgłoszenia 2. Zabezpieczenie terenu akcji ratowniczej 3. Prowadzenie dochodzenia powypadkowego 4. Dowóz specjalistów 5. Udział w pracach sztabu akcji Pogotowie ratunkowe 1. Przyjęcie zgłoszenia 2.Uruchomienie pomocy medycznej Transport rannych i poszkodowanych do szpitala 4. Zabezpieczenie medyczne służb ratowniczych 5. Udział w pracach sztabu akcji PIOŚ 1. Przyjęcie zgłoszenia 2. Ocena zagrożenia ekologicznego Kontrola analityczna stopnia skażenia środowiska 4.Udział w pracach sztabu akcji rat. Służby Ratownicze 1. Organizacja i przyjazd drużyny rat. kolejowego 2. Organizacja zabezpieczenia ruchu kolejowego w rejonie zdarzenia 3. Usuwanie wraków wag. zagrażających w prowadzeniu akcji ratowniczej. 4. Współpraca i pomoc techn. merytoryczna PSP w akcji rat. 5.Udział w pracach sztabu akcji. 6. Przejęcie i zabezpieczenie terenu zdarzenia po zakończeniu akcji ratowniczej 3. Błoto pośniegowe i zasolone ścieki opadowo – roztopowe Prawo wodne reguluje dopuszczalny skład chemiczny wód odprowadzanych do zbiorników wodnych, oznacza to, śnieg zgarniany z ulic nie może być wywożony wprost do rzek, ani spławiany kanalizacją deszczową, gdyż zawiera substancje powodujące topnienie lub materiały poprawiające przyczepność. Stąd też, pozostawienie mieszaniny śniegu i środków chemicznych na poboczu drogi, by sama stopniała, nie jest zgodna z prawem, choć taka jest najczęstsza praktyka. Obecnie kwestie zasady stosowania środków chemicznych regulują na podległych terenach wojewodowie. Według posiadanych informacji w województwie świętokrzyskim przedmiotowa sprawa nie jest uregulowana. Zgodnie z danymi uzyskanymi z MZD w Kielcach, w sezonie 2002/2003 zebrano z ulic miasta około 5500-6000 m3 śniegu i błota pośniegowego, wykorzystano około 2,5 tony środków 136 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce chemicznych stałych (NaCl). W ostatnim okresie stosuje się solanki zamiast soli (NaCl). Błoto pośniegowe i wspomagające środki chemiczne stanowią zagrożenie dla środowiska gruntowowodnego, roślinności przydrożnej i w pasach międzyjezdniowych. Alternatywą dla zmniejszenia skutków ubocznych stosowania środków chemicznych (w postaci stałej czy płynnej) tj. chlorków NaCl i KCl jest chlorek wapnia CaCl2 lub chlorek wapnia i wodorofosforan amonowy (nawóz). Zastąpienie środków chemicznych (KCl i NaCl) niżej wymienionymi, zmniejsza co najmniej o 1/2 objętość środków chemicznych niezbędnych do zimowego utrzymania dróg. Związek CaCl2 w postaci dwuhydratu, stanowi produkt uboczny przy produkcji sody i jako higroskopijny obsusza jezdnię z wody, wywołuje reakcję egzotermiczną z wydzielaniem ciepła, stąd może być stosowany do niższych temperatur. Kolejnym związkiem – opatentowanym w dniu 7.10.2003 r. UP nr 362675 jest „środek do usuwania śniegu i lodu” na bazie chlorku wapnia, inhibitorów korozji i modyfikator pH. W warunkach klimatycznych Kielc - przy utrzymywaniu się pokrywy śnieżnej około 86 dni w roku i temperatur ujemnych nawet do 126 dni (2001 r.), celowym byłoby wdrożyć najbardziej optymalny program ochrony środowiska w tym zakresie: zmienić środek chemiczny z NaCl i KCL, który daje skutek uboczny, bowiem zamarzając zwiększa swoją objętość i rozsadza konstrukcję nawierzchni drogowych, wiaduktów, błoto pośniegowe wywozić z ulic i poboczy (chodniki, pasy zieleni przydrożnej) na co najmniej dwa zorganizowane składowiska przy podczyszczalni Podstefaniec i Witosa; zorganizowane przez urządzenie kwatery z obwałowaniem, piaskownikiem i infrastrukturą kanalizacyjną odprowadzającą podczyszczone wody do funkcjonującej podczyszczalni, w studzienkach kanalizacji deszczowej instalować filtry z piaskiem (piaskowniki były dawniej stosowane), propagować zmiany gatunków drzew przydrożnych odpornych na zasolenie tj. dęby i platany, a zaniechać sadzenia wrażliwych klonów, lip i kasztanowców. Przedstawione rozwiązania powinny w krótkim czasie zmniejszyć zagrożenie dla wód i roślinności przydrożnej. 4. System wczesnego ostrzegania przed zanieczyszczeniami wód. Aktualnie brak jest w Kielcach systemu wczesnego ostrzegania przed zanieczyszczeniami wód powierzchniowych i podziemnych. Poza analizami chemicznymi, których zakres stale się rozszerza, coraz większe znaczenie przywiązuje się do badań biologicznych i mikrobiologicznych tj. metod bioindykacyjnych. Bioindykatorami – organizmami wskaźnikowymi, są osobniki wybranych gatunków wykazujące pewne charakterystyczne cechy lub zmiany możliwe do zaobserwowania, a będące reakcją na negatywne oddziaływania różnych czynników zewnętrznych (w tym toksycznych). Wybór bioindykatorów jest zgodny z wytycznymi OECD, ale do diagnozowania potrzeba specjalistycznego laboratorium biologicznego i mikrobiologicznego. Dobór organizmów testowych wynika z roli, którą pełnią w ekosystemie i z ich wrażliwości na badane związki chemiczne. Podstawową zasadą badań ekotoksykologicznych jest zastosowanie organizmów reprezentujących ogniwa łańcuch pokarmowego w ekosystemie, to jest producentów, konsumentów i destruentów. Najczęściej w testach wykorzystuje się: bakterie z rodzajów np. Pseudomonas i Escherichia (służące do bioremediacji środowiska gruntowo-wodnego zanieczyszczonego produktami ropopochodnymi), Salmonella, Bacillus, Vibrio; grzyby z rodzajów: Candida, Saccharomyces, Penicillium, Aspergillus,; glony z rodzajów: Chlorella, Scenedesmus; pierwotniaki z rodzajów: Spirostomum, Vorticella; wrotki z rodzaju Brachionus, 137 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce skorupiaki z rodzajów: Daphnia, Cerioduphria, Gammarus, Artemia, Mysis, Asellus, Hyalella; owady z rodzajów: Ephemerella, Hydropsyche, Chironomus; mięczaki z rodzajów: Physa acuta, Planorbarius corneus, Dreissena polymorpha, ryby: Lebistes reticulatus, Brachydanio rerio oraz ok. 150 innych gatunków. Procedury testów są przedmiotem ustaleń normalizacyjnych na szczeblach krajowych, regionalnych i międzynarodowych. W Polsce ustanowiono 4 normy badania toksyczności ostrej na glonach Clorella Vulgaris, skorupiakach Daphnia magna i Gammarus varsoviensis oraz na rybach: Lebistes reticulatus. W ostatnich latach przyjęto wprowadzanie norm międzynarodowych na podstawie ustaleń komisji działających w Polskim Komitecie Normalizacji. W programie prac Komisji ds.. Jakości Wody – Badania Mikrobiologiczne i Biologiczne przewiduje się tłumaczenie norm ISO/EN (Międzynarodowej Organizacji Standaryzacji/Europejskie Normy). Najbardziej zawansowane są wdrożenia biomonitoringowe stanu jakości wód pitnych w wodociągach (w celu sygnalizowania potencjalnych skażeń wody przeznaczonej do celów konsumpcyjnych) z użyciem małży i ryb np. w Budapeszcie, małży (rodzaj szczeżuja – Anodonta) od 1994 r. w Poznańskich Wodociągach i Kanalizacji Spółka z o.o. – od 1 lipca 2003 r. AQUANET Spółka z o.o. (Stacja Uzdatniania Wody Dębiec). Źródła informacji: Biotechnologie w ochronie środowiska, PWN 2003; Ekopartner 10/144/2003 r. Wskazane jest poszerzenie monitoringu fizykochemicznego jakości wód powierzchniowych i podziemnych o monitoring biologiczny (bioindykację) zwłaszcza w rejonach zagrożonych zanieczyszczeniem. 3.2.9. Obszary naruszonych standardów jakości środowiska 3.2.9.1. Wprowadzenie W świetle ustawy - Prawo ochrony środowiska Dział II. Definicje i zasady ogólne, wprowadza się następujące pojęcia: standard jakości środowiska – rozumie się przez to wymagania, które muszą być spełnione w określonym czasie przez środowisko jako całość lub jego poszczególne elementy przyrodnicze, równowaga przyrodnicza - rozumie się przez to stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej, środowisko - rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat. zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokoleń, standard emisyjny - rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji. Wykaz obszarów naruszonych standardów jakości środowiska obejmuje: 1.1. Wody powierzchniowe. 1.2. Wody podziemne użytkowane dla celów konsumpcyjnych. 1.3. Środowisko gruntowo-wodne (wód I-poziomu czwartorzędowego). 1.4. Gleby i osady denne, grunty. 138 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 3.2.9.2 Wykaz obszarów o udokumentowanym naruszeniu standardów jakości wód powierzchniowych i podziemnych Podstawą wytypowania obszarów o naruszonych standardach jakości wód są wyniki monitoringu jakości wód: krajowego, regionalnego, lokalnego i osłonowego (ujęcie komunalne w Białogonie). W ramach pracy, pt. „SYSTEM OCHRONY WÓD PODZIEMNYCH UJĘCIA KOMUNALNEGO Kielc w BIAŁOGONIE”, sprawozdanie nr 1 z prac sozologicznych w zakresie rozpoznania stanu czystości gruntu i wód podziemnych w rejonie obiektów stanowiących potencjalne zagrożenie dla jakości wód podziemnych, PG Kielce - 1992, sporządzono rozpoznanie sozologiczne na powierzchni ~120 km2 (obecna powierzchnia Kielc109,45 km2]. Wyniki szczegółowych badań sozologicznych w latach 19901994, badań hydrogeologicznych do „Dokumentacji hydrogeologicznej REKielce”, z wykorzystaniem komputerowych technik modelowania matematycznego pola hydrodynamicznego i migracji związków rozpuszczonych (1994), stałego prowadzenia monitoringu lokalnego na obszarach stwierdzonych ognisk zanieczyszczeń i zagrożeń jakości wód podziemnych na terenie miasta posłużyły do sporządzenia wykazu ognisk zanieczyszczeń – zał. nr 2, a prowadzonego monitoringu lokalnego – zał. nr 3 (podstawa: sprawozdania i raporty z lat 19922002 będące w dyspozycji UM Kielce). Wykaz sporządzono w formie syntetycznej na podstawie szczegółowej identyfikacji pierwotnych ognisk zanieczyszczeń potwierdzonych wieloletnimi badaniami monitoringowymi dla wód powierzchniowych i podziemnych. Obszary o udokumentowanym naruszeniu standardów jakości wód zostały wskazane na mapie sozologicznej zał. II i oznaczone barwnie zgodnie z klasą czystości/jakości wody i zestawione w załączonych tab. 3.523.55. Tab. 3.52. 1.1. Wody powierzchniowe Element środowiska (nazwa) 1 1.1.1. Silnica 1.1.1.1. profile Dąbrowa 1.1.1.2. profile Jesionowa 1.1.1.3. profil Pakosz 1.1.1.4. profil ujście 1.1.2. Sufraganie 1.1.2.1. Niewachlów 1.1.2.2. ujście 1.1.3. Chodcza I i II 1.1.3.1. I – rzeka 1.1.3.2. II – kanał 1.1.4. Lubrzanka Numer obszaru (obiekt) 2 60 M M M M M M bez numeru M M bez numeru W udział długości rzeki w klasach czystości wg oceny ogólnej (km 33,6) 1.1.5. Bobrza udział długości rzeki w klasach czystości wg oceny ogólnej [km 48,9] bez numeru W Parametry (klasa czystości/jakości) Czasokres obserwacji i badań 3 4 Planowana II kl./1988 non/16x, I/8x, III/11x 1998-2002 non/29x, III/7 non/19x, II/1, III/10 non/11x, II/11x, III/8x, I/6x non/17x, II/5x, III/12x, I/2x * (-) nie klasyfikowano non/16x, III/1 non/9x * I kl. - planowana/1988 Klasa czystości w km: 1995 - 1997 III/33,6 1998 - III/2,8, non/30,8 1999 - II/2,8, III/30,8 2000 - III/33,6 2001 - III/33,6 2002 - II/2,8, III/30,8 klasa czystości w km: * I kl. - planowana /1988 1995 - III/33,4, non/15,5 1996 III/29,8, non/19,1 1997 III/32,5, non/16,4 1998 III/34,7, non/14,2 1998-2000 1998-2000 1995-2002 1995-2002 139 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 1.1. Wody powierzchniowe Element środowiska (nazwa) Numer obszaru (obiekt) Parametry (klasa czystości/jakości) Czasokres obserwacji i badań 1 2 3 4 1999 III/30,5, non/18,4 2000 III/30,5, non/18,4 2001 non/48,9 2002 non/48,9 M - obserwacje I badania wykonywane na zlecenie UM Kielce Raporty 19952002 W - obserwacje i badania wykonane przez WIOŚ: 1995 2000 Raport, Kielce 2001 2001 2002 wydruk ze strony internetowej WIOŚ IIII klasy czystości non woda pozaklasowa Tab. 3.53. 1.2. Wody podziemne użytkowane dla celów konsumpcyjnych Element środowiska (nazwa) Studnia Przekroczony wskaźnik jakości wód Czasokres obserwacji i badań 1 2 3 4 1.2.1. Naruszone standardy jakości wód – studnia 1.2.1.1. ul. Wojska Polskiego 1.2.1.2. Ujęcie komunalne Białogon 1.2.1.3. Ujęcie komunalne Białogon 1.2.1.4. Ujęcie komunalne Białogon 1.2.1.5. Ujęcie komunalne Białogon 1.2.1.6. NSK ISKRA 1.2.2. Prognozowana możliwość naruszenia standardów jakości wód studnia 1.2.2.1. Ujęcie komunalne w Białogonie 1.2.2.1. Ujęcie komunalne w Białogonie 39 Kielce 1/IV 1/IVa VIII VIIa I okresowo azotany trichloroetylen „tri”/studnia wyłączona z eksploatacji trichloroetylen „tri”/studnia wyłączona z eksploatacji trichloroetylen „tri”/studnia wyłączona z eksploatacji trichloroetylen „tri”/studnia wyłączona z eksploatacji trichloroetylen „tri”/studnia wyłączona z eksploatacji 3/II trichloroetylen „tri” VII trichloroetylen „tri” RMWP, 2000, 2001 XII.02-VI.03 XII.02-VI.03 XII.02-VI.03 XII.02-VI.03 XII.02-VI.03 2/IVb trichloroetylen „tri” 2/IV trichloroetylen „tri” UWAGI: Woda z wyłączonych studni na ujęciu w Białogonie jest zrzucana do rzeki Silnicy. Podawana dla użytkowników dla celów konsumpcyjnych woda z ujęcia w Białogonie spełnia wymogi jakości wód pitnych rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn. 19.11.2002 r w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (DZ.U. Nr 203, poz. 1718) i jest dopuszczona przez Sanepid. 140 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.54. WIOŚ, 2003 Zmiany stanu czystości wód rzeki Lubrzanki w latach 19972002 długość Rok badań badanej rzeki km Udział długości rzeki w poszczególnych klasach czystości według oceny ogólnej I II III non km km km km % 1 2 3 4 5 6 7 1997 1998 1999 2000 2001 2002 33,6 33,6 33,6 33,6 33,6 33,6 - 2,8 2,8 33,6 2,8 30,8 33,6 33,6 30,8 30,8 - 91,7 - Zmiany stężeń wskaźników zanieczyszczenia rzeki Lubrzanki w ppk Papiernia BZT5 [mg O2/l] Azotyny [mg N/l] Fosfor og. [mg P/l] WIOŚ, 2003 Tab. 3.55. WIOŚ, 2003 Zmiany stanu czystości wód rzeki Bobrzy w latach 19972002 długość badanej rzeki Rok badań km Udział długości rzeki w poszczególnych klasach czystości według oceny ogólnej I II III non km km km km % 1 2 3 4 5 6 7 1997 1998 1999 2000 2001 2002 48,9 48,9 48,9 48,9 48,9 48,9 - - 32,5 34,7 30,5 30,5 - 16,4 14,2 18,4 18,4 48,9 48,9 33,5 29 37,6 37,6 100 100 141 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Zmiany stężeń wskaźników zanieczyszczenia rzeki Bobrzy w ppk Radkowice BZT5 [mg O2/l] Azotyny [mg N/l] Fosfor og. [mg P/l] WIOŚ, 2003 3.2.9.3 Wykaz obszarów o udokumentowanym naruszeniu standardów jakości środowiska gruntowo-wodnego, gleb i gruntów oraz osadów dennych Wykaz sporządzono w formie syntetycznej na podstawie szczegółowej identyfikacji ognisk zanieczyszczeń w terenie wykazanych w zał. 2-2.1. i potwierdzonych wieloletnimi badaniami monitoringowymi zestawionymi w zał. nr 3. W wykazach jest określony pierwotny użytkownik obiektu, na którym jest usytuowane ognisko zanieczyszczenia oraz aktualny, jeśli taka zmiana użytkownika nastąpiła. Zgodnie z art. 12. ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1085 z późniejszymi zmianami) „władający powierzchnią ziemi […], na której nastąpiło odpowiednio zanieczyszczenie ziemi lub gleby albo niekorzystne przekształcenie terenu spowodowane przez inny podmiot, jest obowiązany do zgłoszenia tego faktu właściwemu staroście w terminie do 30 czerwca 2004 r.” Tab. 3.56. 1.3. Środowisko gruntowo-wodne (wód I-poziomu czwartorzędowego) Rodzaj zanieczyszczenia Numer obszaru Wielkość zagrożenia ze strony chemicznego (ogniska ogółem) ogniska zanieczyszczenia (1) 1 2 3 4 1.3.1. Obszar strefy ochrony 16 duże płyny technologiczne pośredniej ujęcia komunalnego średnie piaski poformierskie Kielc w Białogonie [sopu] duże nafta * przy ocenie zagrożenia w [sopu] w klasyfikowanym ognisku dodaje się wyższy o 1 stopień w skali 142 związki azotu metale ciężkie węglowodory ogólne zanieczyszczenie powierzchni betoniarni ogólne zanieczyszczenie powierzchni terenu wycieki oleju transformatorowego związki azotu metale ciężkie dzikie wysypisko odpadów (rejon ujęcia nr IV) węglowodory związki azotu metale ciężkie węglowodory 18 duże średnie duże 17 małe 28 małe 42 średnie 19 małe średnie średnie 41 27 duże średnie duże duże Program ochrony środowiska dla miasta Kielce metale ciężkie węglowodory 13 średnie duże węglowodory węglowodory ciężkie związki azotu metale ciężkie węglowodory węglowodory węglowodory metale ciężkie związki azotu metale ciężkie węglowodory wysypisko śmieci ujście kanału burzowego pozaklasowe wody rzeki Silnicy (non) Stacja Białogon torowisko, linia kolejowa (Warszawa-Kraków) związki azotu metale ciężkie węglowodory związki azotu metale ciężkie węglowodory nie badano 14 średnie duże średnie duże duże nie badano pojemnik ze ściekami przemysłowymi pojemnik z płynami technologicznymi brak udokumentowanych zanieczyszczeń ropopochodne metale ciężkie detergenty związki azotu metale ciężkie węglowodory związki azotu metale ciężkie węglowodory związki azotu metale ciężkie amoniak węglowodory aceton prod. tektury - brak danych metale ciężkie metale ciężkie odpady zwierzęce 39 Obszar nie objęty formami ochrony pośredniej /bezpośredniej zasobowa *zagrożenie dla GZWP 417 zasobowa *zagrożenie dla GZWP 417 zasobowa *zagrożenie dla GZWP 417 zasobowa *zagrożenie dla GZWP 417 węglowodory związki azotu metale ciężkie węglowodory węglowodory 15 12 1 61 60 25a średnie duże średnie średnie duże duże duże duże bardzo duże, ucieczka wody w podłoże przy ujęciach bardzo duże przy NZŚ 20 średnie duże 21 średnie średnie duże 117 średnie* duże* średnie* duże* 51 małe 150 średnie średnie małe 23 średnie średnie średnie 46 małe średnie średnie 123 małe, średnie duże 124 134 134a 172 173 174 średnie duże brak danych średnie średnie średnie 176 179 małe średnie średnie duże 135 średnie 143 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.56. c.d. 1 2 węglowodory węglowodory węglowodory węglowodory związki azotu metale ciężkie węglowodory związki azotu metale ciężkie fenole węglowodory węglowodory węglowodory 3 126a, b, c, d, e 133 125 108 36 węglowodory węglowodory węglowodory węglowodory metale ciężkie węglowodory azotyny rtęć? węglowodory węglowodory związki azotu metale ciężkie węglowodory Obiekty stanowiące potencjalne zagrożenie - do przebadania nie badano (2) nie badano (2) 144 4 średnie duże średnie średnie średnie duże duże 7 średnie średnie średnie średnie 121 10 średnie, małe średnie 54 127 116 1 średnie, małe średnie, małe małe duże średnie średnie średnie 103 6d 134 144 35 średnie średnie, duże średnie średnie duże 8 112 32 62 33 37 30 24 158 20 160,150,161 69 8 112 103,157,161 156 162,163,164,165 166 167,168,169,170 175,178 180 181 6a, 6b 38,9 134a, 134c 113,107 101,106,111 104,105,110b,110c 120,145,145a 143 149,61 31,25e małe małe małe małe małe małe duże małe małe małe małe duże małe* małe* małe duże średnie duże małe małe duże średnie, duże średnie, potencjalne średnie małe małe małe średnie średnie do wyjaśnienia duże średnie Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Tab. 3.56. c.d. 1 2 3 1.4. Gleby, osady denne, grunty 1.4.1. Strefa ochrony pośred -niej ujęcia wody w Białogonie 1.4.1.1. Staw Białogoński metale ciężkie 60 1.4.1.2. Ujście Silnicy 1.4.2. Pasy przydrożne tras komunikacyjnych wody pozaklasowe non metale ciężkie w tym Pb, węglowodory 60 60 4 b. duże z uwagi na rozmywanie osadu dennego przez Silnicę lub przesychanie – szczeliny z wysychania b. duże z uwagi na rozmywanie osadu dennego przez wody Silnicy b. duże przy spływie do kanalizacji deszczowej ścieków uchodzących do Silnicy (1) Wielkości zagrożenia (małe-duże) przyjęto wg klasyfikacji dla RE Kielce, 1994 r. i do mapy GZWP 417 z 1990 r. (2) Zagrożenie potencjalne – do przebadania (nie badano – zagrożenie małe*) – określono na podstawie oceny doświadczeń na obiektach obszarów o podobnych warunkach sozologicznych i skali zagrożenia. 3.2.9.4. Obszary naruszonych przekształcenia środowiska standardów jakości środowiska ze względu na Antropogeniczne przekształcenia środowiska naturalnego to ingerencja techniczna i technologiczna w środowisko, prowadząca do mniejszych lub gigantycznych zmian na powierzchni podłoża gruntowego, w środowisku wód powierzchniowych i wgłębnych, skutkująca zmianą równowagi przyrodniczej w przyrodzie ożywionej i nieożywionej. Elementem określonego oddziaływania człowieka świadomym lub niezamierzonym jest antropopresja wpływ, wywołując zmiany hydrochemiczne i hydrogeodynamiczne prowadzące do zmian jakości wody. Przyczyny: Górnictwo skalne i kruszyw mineralnych oraz górnictwo odkrywkowe i podziemne rud metali Kielce jako zagłębie surowców skalnych oraz złóż metalicznych i niemetalicznych, były od udokumentowanych czasów średniowiecznych po współczesność przekształcane antropogenicznie, czego pozostałością są: – kamieniołomy: Wietrznia, Kadzielnia, Grabina, Bukówka, Buk, Biesak oraz szereg mniejszych, np., Telegraf; – piaskownie: Jarząbek, ul. Batalionów Chłopskich, ul. Sukowska, Mójcza, a w sąsiedztwie: Trzuskawica, Dyminy itp. – odkrywki w masywie Karczówki pozostałość historyczna - około 3200 różnych form działalności eksploatacyjnej; – podziemne kopalnie rud żelaza „Włodzimierz” i „Władysław”, w granicach ówczesnej wsi Dąbrowa, obecnie Kielc w rejonie obecnych osiedli mieszkaniowych: Na Stoku, Słoneczne Wzgórze, Świętokrzyskie; w czasach średniowiecznych eksploatacja technikami szybikowymi (nawet do 20 m) rudy żelaza (ok. 250 wyrobisk z powierzchni ziemi lub podziemnych (korytarzy pomiędzy szybikami). W tej sytuacji lokalizacja poszczególnych obiektów mieszkaniowych, użyteczności publicznej czy podziemnej infrastruktury musi być poprzedzona precyzyjnymi badaniami geofizycznymi i geologiczno-inżynierskimi. Eksploatacja surowców skalnych i rud metali stanowiła bardzo głęboką ingerencję w górotwór, z konsekwencjami hydrogeologicznymi, czego skutki odczuwalne są do dziś. Źródło informacji: Dokumentacje geologiczno-inżynierskie pod osiedla Na Stoku, Świętokrzyskie I-IV etap, Słoneczne Wzgórze, Uroczysko z lat 19721978. Arch. PG Kielce: materiały własne. 145 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 1. 2. 3. 4. 146 Hałdy pokopalniane i składowiska przemysłowe – hałdy pokopalniane z eksploatacji surowców skalnych z Wietrzni czy Kadzielni były systematycznie zagospodarowywane przy makroniwelacji terenów pokopalnianych i w drogownictwie, – hałda składowiska popiołów paleniskowych EC z uwagi na pylenie i odcieki jest jednym z największych zagrożeń ekologicznych w rejonie; projektowana zamiana zasilania na gaz przy rozbudowie EC, zmniejszy niekorzystne powiększanie hałdy i zajmowanie nowych przestrzeni; – hałda ZPW „Trzuskawica” na zapleczu granic miasta, negatywnie oddziałująca na lasy państwowe Nadleśnictwa Dyminy - obręb Kielce w postaci spływów zwałowiska szlamu popłuczkowego; Nadleśnictwo licząc się z dalszą degradacja drzewostanu wystąpiła do sprawcy z roszczeniami odszkodowawczymi. Ogółem, w obrębie Kielc i w bezpośrednim sąsiedztwie ich granic występuje 13 składowisk odpadów skalnych, jedno składowisko popiołów i żużli oraz składowisko odpadów z produkcji farb i lakierów (do 1.01.1996). Depresjonowanie obszarów Przykładem zdepresjonowania wielkoobszarowego jest fragment Doliny Białogońskiej, związany z eksploatacją ujęć komunalnych i studni zakładowej ISKRY (obecnie NSK ISKRA). Widocznym przykładem skutków zdepresjonowania warstwy wodonośnej był zanik, ok. 1980 r. Szmaragdowego Jeziorka na Kadzielni, zaburzenia w ujęciu wody przy Stadionie Budowlanych czy wreszcie mniej znany przypadek „zniknięcia” cieku Silniczka w rejonie Budopolu, nad którym zbudowano niegdyś most w ciągu ul. Fabrycznej. Efektem niekorzystnego zdepresjonowania obszaru strefy ochronnej ujęć w Białogonie jest „zasysanie” zanieczyszczeń chemicznych, w tym ropopochodnych, z terenów zlokalizowanych w sąsiedztwie obiektów przemysłowych i rzemieślniczych (Sprawozdanie nr 1 z 1992 r. i Dokumentacja hydrogeologiczna RE Kielce z 1994 r.). Przykładem oddziaływania depresjonowania jest ucieczka w głąb podłoża zanieczyszczonych chemicznie i bakteriologicznie wód Silnicy w ilości ok. 71 dm 3/s w rejonie ujęć nr III, na wysokości cmentarza w Białogonie. Nadmierne depresjonowanie podłoża ma także niekorzystny wpływ na przyrodę ożywioną, a zasadniczy na możliwość powstawania szkód budowlanych, z uwagi na niekorzystne zmiany parametrów nośności gruntów podłoża. Nielegalne wywozy gruzu, gruntów i odpadów skalnych w różne miejsca dolin rzecznych na terenie Kielc powodują zawężanie dolin i tworzenie sztucznych przegród hydrotechnicznych. Podsumowanie Ogniska zanieczyszczeń na obszarze Kielc udokumentowano w trakcie prac w latach 19911994, potwierdzono kolejno w trakcie prowadzenia monitoringu lokalnego; raporty i sprawozdania z lat 19922002 znajdują się w zasobach archiwalnych WGKiOŚ/UM Kielce. Ilość rozpoznanych ognisk zanieczyszczonych i potencjalnych źródeł przekracza ponad 118, ale świadczy to o rzetelnym rozpoznaniu w wieloleciu. Inne miasta Polski nie mają tak dokładnego rozpoznania sozologicznego i identyfikacji sprawców. Najgorsza sytuacja sozologiczna jest udokumentowana w obrębie strefy ochrony pośredniej ujęcia wody dla Kielc w Białogonie, nie mniej trudna w Dyminach. Na terenie miasta dokonano rekultywacji wielu obiektów paliwowych użytkowanych przez CPN OD / obecnie PKN ORLEN: baza paliw, 2 stacje paliwa. Obecnie istnieją warunki do wydawania decyzji o przeprowadzeniu rekultywacji w kolejności zagrożenia. Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 5. Sporządzony wykaz obszarów o naruszonych standardach jakości środowiska powinien być systematycznie sprawdzany w trakcie prowadzenia monitoringu lokalnego: obiekty nie objęte monitoringiem lokalnym powinny być administracyjnie zobligowane do jego prowadzenia. 6. Ważnym czynnikiem mogącym naruszyć standardy jakości środowiska w warunkach poważnej awarii lub poważnej awarii przemysłowej jest prawdopodobieństwo wystąpienia Nadzwyczajnego Zagrożenia Środowiska (NZŚ), ze skutkami dla środowiska gruntowowodnego, powietrza atmosferycznego, klimatu akustycznego, a przede wszystkim dla zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt. 7. Czynnikami mogącymi wywołać NZŚ są również czynniki klimatyczne o katastroficznych formach, ruchy tektoniczne i neotektoniczne (tąpnięcia), wielkoprzestrzenne pożary wywołane wyładowaniami atmosferycznymi, a także współczesny terroryzm w różnych formach, np. chemiczny czy bakteriologiczny. 3.2.10. Edukacja ekologiczna 3.2.10.1. Wprowadzenie W okresie ostatnich lat odbyło się wiele konferencji międzynarodowych poświęconych edukacji ekologicznej, m.in. Konferencja Narodów Zjednoczonych „Człowiek i Środowisko”, Sztokholm (1972), Międzynarodowa konferencja na temat edukacji środowiskowej w Tbilisi (1977), Konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro (1992). Podczas tej ostatniej opracowana została m.in. „Deklaracja z Rio” oraz Agenda 21, w której wiele miejsca poświęcono edukacji ekologicznej. Poza tym braliśmy udział w konferencji zorganizowanej przez UNESCO w czerwcu 1995 roku w Atenach na temat „Edukacja ekologiczna na rzecz zrównoważonego rozwoju”, IV Sesji Komisji Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju ONZ (kwiecień/maj 1996), konferencji w Aarhus (Dania) w czerwcu 1998 r. Dokumenty wypracowane podczas tych konferencji zawierają zalecenia, które zostały uwzględnione w zapisach Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. W dokumencie „Polityka ekologiczna państwa na lata 20032006 r. z uwzględnieniem perspektywy na lata 20072010” Rada Ministrów w grudniu 2002 r. podkreśla fundamentalne znaczenie edukacji ekologicznej w realizacji polityki ekologicznej państwa. Zwraca uwagę na fakt kształtowania postaw społecznych poprzez działania mające na celu wprowadzenie problematyki bezpośredniego i pośredniego oddziaływania na środowisko do podstaw programowych kształcenia wszystkich typów szkół oraz programów szkoleń organizowanych przez pracodawców, instytucje publiczne i organizacje społeczne (praca ciągła). Działania w tym zakresie powinny polegać również na realizacji prezentacji o treściach ekologicznych w ramach oferty programowej środków przekazu oraz instytucji kultury i wypoczynku (praca ciągła). Skuteczna realizacja tej polityki wymaga jak najszerszego udziału wszystkich zainteresowanych podmiotów, które odziaływują w sposób bezpośredni lub pośredni na środowisko. Aby udział społeczeństwa był szeroki i przynosił efekty, należy tworzyć sprzyjające warunki dla praktycznej realizacji tej potrzeby poprzez dostarczanie odpowiedniej wiedzy i umiejętności pomocnych w konkretnych działaniach. Podnoszenie stanu świadomości ekologicznej jest warunkiem zapewniającym naszemu krajowi właściwe miejsce w zjednoczonej Europie. Jej poprawa powinna nastąpić zarówno wśród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych, zwłaszcza pracujących i podejmujących istotne dla kraju i społeczeństwa decyzje. Edukacja środowiskowa, kształtując całościowy obraz relacji pomiędzy człowiekiem i przyrodą, musi szybko i kompleksowo wkroczyć w sfery kształcenia, doskonalenia i weryfikacji kadry zarządzającej środowiskiem. Inspiratorem działań organizacyjnych związanych z edukacją ekologiczną w Kielcach był Urząd Miasta. Najważniejsze z tych działań to: 147 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 1. I Ogólnopolska Konferencja pn. „Regionalne Strategie Edukacji Ekologicznej”, której patronowali Ministrowie Ochrony Środowiska i Edukacji Narodowej, a organizatorami byli: Polski Klub Ekologiczny OŚ, Zarząd Okręgowy Ligi Ochrony Przyrody, Urząd Miasta i Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Kielcach. Podczas sympozjum omówiono Krajową Strategię Środowiskową, edukację środowiskową w świetle Agendy 21, zaprezentowano Świętokrzyski Program Edukacji Ekologicznej powstały w 1995 r., na którym bazują obecne działania w zakresie edukacji ekologicznej. 2. Podpisanie przez Miasto, w kwietniu 1996 r., porozumienia w sprawie wspólnej realizacji przedsięwzięć w zakresie edukacji ekologicznej (pierwsi sygnatariusze to Polski Klub Ekologiczny OŚ, Zarząd Okręgowy Ligi Ochrony Przyrody, Państwowy Instytut Geologiczny Oddział Świętokrzyski, Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli ówczesny WOM). W wyniku w/w Porozumienia z 1996 r. powstał punkt informacyjnoedukacyjny pn. Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej. 3. Udział w przygotowaniu, dofinansowaniu i przeprowadzeniu w 2003 r., w ramach zadań własnych Wydziału Gospodarki Nieruchomościami i Środowiska, wiele konkursów i akcji na rzecz edukacji ekologicznej w tym : „Walory przyrodniczo-krajoznawcze Kielc” – odpowiedzialne za realizację Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddz. Świętokrzyski), „Tablice edukacyjne - Ptaki miasta Kielce” – inwentaryzacja (Radomsko-Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze), „Młodzieżowa Wszechnica Ekologiczna”, „Laboratorium biologiczno-chemiczne, Edukacja ekologiczna w kształceniu zintegrowanym”, „VIII Przegląd Małych Form Teatralnych” – Polski Klub Ekologiczny Okręg Świętokrzyski, Konkursy: wiedzy, plastyczne, muzyczne i literackie o tematyce przyrodniczej i ekologicznej, rajdy edukacji ekologicznej, praktyczne formy edukacji środowiskowej w terenie - warsztaty dla nauczycieli, przygotowanie imprezy w ramach obchodów „Światowego Dnia Ochrony Środowiska”, „Lekcje Zielonego Myślenia”, dokumentowanie wydarzeń z zakresu edukacji ekologicznej odbywających się w ramach działalności ŚCEE – Liga Ochrony Przyrody), Organizacja stałej ekspozycji plenerowej muzeum geologicznego jako elementu ścieżki dydaktycznej Kadzielnia-Wietrznia oraz analiza możliwości i sposobu udostępnienia turystycznego obiektów przyrody nieożywionej w rejonie Kielc dla potrzeb Centrum Geoedukacji – Państwowy Instytut Geologiczny, Zakupienie książek i czasopism na temat ochrony środowiska, przyrody i ekologii – Miejska Biblioteka Publiczna, XI Konkurs Wiedzy o Regionie Kieleckim „Moja Ziemia" – Kieleckie Centrum Kultury, Plan miasta Kielce z uzupełnionym i uaktualnionym przewodnikiem „Kieleckie zabytki przyrody” (UM Kielce), wydawnictwa związane z ochroną środowiska, zakupienie pomocy dydaktycznych, sprzętu, związanych z utrwaleniem i poszerzeniem wiedzy o środowisku, przyrodzie i ich ochronie oraz nagród w konkursach z zakresu edukacji ekologicznej, utrzymanie punktu edukacji ekologicznej Świętokrzyskiego Centrum Edukacji Ekologicznej, zorganizowanie „Obchodów Dnia Ziemi”, „Sprzątanie Świata”, „Dzień bez samochodu”, konferencji, seminariów, szkolenia z zakresu ochrony środowiska i przyrody – UM Kielce. 3.2.10.2. Cele edukacji ekologicznej Główne cele edukacji ekologicznej określa dokument „Przez edukację do zrównoważonego rozwoju. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej” Warszawa, 1999 r. Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju realizuje następujące cele: 148 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 1. Kształtowanie pełnej świadomości i budzenie zainteresowania społeczeństwa wzajemnie powiązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi. 2. Umożliwienie każdemu człowiekowi zdobywania wiadomości i umiejętności niezbędnych dla poprawy stanu środowiska. 3. Tworzenie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw, wartości przekonań jednostek, grup i społeczeństw, uwzględniających troskę o jakość środowiska. Realizacja wymienionych celów wymaga: uznania, iż edukacja ekologiczna jest jednym z podstawowych warunków realizacji Polityki Ekologicznej Państwa, wprowadzenia elementów edukacji ekologicznej do wszystkich sfer życia społecznego, respektując i wykorzystując wartości kulturowe, etyczne i religijne, zapewnienia dostępu społeczeństwa do informacji o stanie środowiska przyrodniczego i edukacji ekologicznej, uznania, że edukacja ekologiczna jest podstawowym warunkiem zmiany konsumpcyjnego modelu społeczeństwa. Jednym z głównych celów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej jest tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowiących rozwinięcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizujące projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności. Dokumentem określającym zasady edukacji ekologicznej jest Narodowy Program Edukacji Ekologicznej Program wykonawczy Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz warunki jego wdrożenia. Zapewnienie ochrony środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju jest obowiązkiem Rzeczpospolitej Polskiej zgodnie z zapisami art. 5 Konstytucji RP, uchwalonej w 1997 roku. Realizacja tego obowiązku możliwa jest przez proces powszechnej edukacji ekologicznej obejmującej całe społeczeństwo kraju. Narodowy Program Edukacji Ekologicznej jest rozwinięciem i konkretyzacją zapisów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, jest pierwszym dokumentem z zakresu tej problematyki, określającym podstawowe zadania edukacyjne, podmioty odpowiedzialne za ich realizację oraz źródła finansowania. Dokument ten jest podstawą do tworzenia systemu edukacji ekologicznej realizującego cele pożądane społecznie. 3.2.10.3. Formy organizacyjne edukacji ekologicznej, programy edukacji ekologicznej Wg dokumentu „Przez edukację do zrównoważonego rozwoju. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej” Warszawa, 1999 r. można wyróżnić: edukację ekologiczną w formalnym systemie kształcenia, strukturę pozaszkolną edukacji ekologicznej. W formalnym systemie kształcenia zgodnie z Narodową Strategią Edukacji Ekologicznej wyróżnić można: wychowanie przedszkolne, szkoły podstawowe i ponadpodstawowe, szkolnictwo wyższe, edukację dorosłych. 1. Wychowanie przedszkolne Przedszkola są ważnym ogniwem wspierającym rodziców w kształtowaniu osobowości dziecka. Celem wychowania przedszkolnego w sferze kształtowania świadomości ekologicznej jest przede wszystkim: wyzwalanie chęci oraz kreowanie umiejętności obserwowania środowiska naturalnego, 149 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce kształtowanie wrażliwości zarówno na piękno jak i na szkody w środowisku, uczenie szacunku dla innych istot, oddziaływanie na styl życia i świadomość ekologiczną rodziców, kształtowanie nawyków i zachowań proekologicznych w życiu codziennym. Powyższe cele były realizowane na podstawie opracowanego w 1995 r Świętokrzyskiego Programu Edukacji Ekologicznej (ŚPEE) – kluczowego dokumentu rozpoczynającego wspólną (miasta z organizacjami pozarządowymi, nauczycielami i pracownikami naukowymi) realizację działań z zakresu edukacji ekologicznej. Nadrzędny celem ŚPEE było podniesienie świadomości ekologicznej przez edukację z zakresu ekologii i ochrony środowiska. Cel ten osiągano poprzez poznanie najbliższego otoczenia (środowiska przyrodniczego), uświadomienie swego miejsca w przyrodzie, rozwijanie dążności do kontaktów z przyrodą, kształtowanie nawyków racjonalnego korzystania z dóbr przyrody. Program Edukacji Ekologicznej dla dzieci w wieku przedszkolnym (str. 317), opracowany został przez grono nauczycieli praktyków wspomaganych przez pracowników Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego, Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa UM, Wydziału Edukacji i Kultury UM, pracowników naukowych Instytutu Biologii i Chemii WSP oraz przedstawicieli Polskiego Klubu Ekologicznego. Przekazywana wiedza wskazywała na istniejące zagrożenia dla zdrowia oraz nabycie umiejętności jego ochrony. Powinna także kształtować właściwe postawy drugiego człowieka wobec przyrody. Wymieniony „Program (…)” objął następujące cykle tematyczne: przyroda ożywiona i nieożywiona (Moje otoczenie, Zwierzęta i ich zwyczaje, Świat roślin), ty i twoje zdrowie („Nie ma jak u mamy”, „Moje ciało” „W zdrowym ciele zdrowy duch”, „Lubię wypoczywać”), ochrona najbliższego środowiska („Czystość naszego osiedla”, „Hałas i jego skutki”, „Zieleń i zwierzęta w naszym otoczeniu”, „Oszczędzanie zasobów materialnych człowieka”), uczestnictwo w kulturze ekologicznej (Znaczenie i ochrona powietrza, Walka z hałasem, Znaczenie i ochrona wody, Znaczenie i ochrona roślin, Znaczenie i ochrona zwierząt, Racjonalne korzystanie z zasobów przyrodniczych, Ekologia człowieka). Wymienione zamierzone cele osiągano poprzez: bezpośredni kontakt z przyrodą (wycieczki, spacery, rajdy), praktyczne działania (rysunek, plakat, zielniki), gry, zabawy, konkursy, akcje, Inną formą edukacji ekologicznej w przedszkolach było tworzenie kącików ekoedukacji. Poza działalnością związana z systematyczną edukacją przedszkolną Program Edukacji Ekologicznej dla dzieci w wieku przedszkolnym realizował m.in.: Urząd Miasta zorganizował m.in. w zakresie edukacji ekologicznej, konkurs „Nadchodzi zima zwierzęta oczekują twojej pomocy", konkurs „Zrób coś dla Ziemi u siebie”, konkurs na plan urządzenia terenów zieleni, Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej konkurs ”Zimowe spotkania z przyrodą”, konkurs piosenki ”Bliżej przyrody przez piosenkę”, konkurs plastyczny – „Przyroda dla mnie ja dla przyrody”, „Między-przedszkolny przegląd małych form teatralnych”, wiosenny rajd edukacji ekologicznej dla przedszkolaków „Wiosna w lesie”, jesienny rajd edukacji ekologicznej, dla przedszkoli „Z przyrodą za pan brat”. Liga Ochrony Przyrody poprzez organizację konkursów plastycznych „Barwy wiosny”, Mój park”, plastycznotechnicznych „Przedszkolak przyjacielem ziemi”, akcji odzyskiwania surowców wtórnych „Szukaj zysku w odzysku”, wiosenny rajd edukacji ekologicznej - „Poznajemy las i jego życie" 150 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Ośrodek Młodzieżowy Zameczek w Kielcach festiwal piosenki ekologicznej „Zielono mi". 2. Szkoły podstawowe i ponadpodstawowe Proces reformowania systemu szkolnictwa stworzył możliwość nadania edukacji ekologicznej należnej jej rangi w działalności dydaktyczno-wychowawczej każdej szkoły. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 15.02.1999 r., (Dz.U. Nr 14/99, poz. 129), w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego określa podstawowe zadania w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i pracy wychowawczej. Rozporządzenie zakłada, iż począwszy od drugiego etapu edukacyjnego wprowadza się, obok przedmiotów i bloków przedmiotowych, ścieżki edukacyjne o charakterze wychowawczodydaktycznym. Dyrektor szkoły odpowiedzialny jest za uwzględnienie problematyki ścieżek edukacyjnych w szkolnym programie nauczania. Za realizację ścieżek edukacyjnych odpowiedzialni są nauczyciele wszystkich przedmiotów, którzy do programów przedmiotowych włączają odpowiednio treści danej ścieżki. W podstawach programowych problematyka ekologiczna w różnym zakresie pojawia się w wielu przedmiotach i blokach przedmiotowych zarówno w sformułowanych tam celach edukacyjnych, jak i zadaniach szkoły, treściach kształcenia i oczekiwanych osiągnięciach uczniów. Podstawowym zadaniem całej społeczności szkolnej dyrekcji, nauczycieli, uczniów i ich rodziców winno stać się wykorzystanie możliwości zawartych w podstawach programowych, w celu wyzwolenia i utrwalenia u uczniów potrzeby życia zgodnego z ideami zrównoważo-nego rozwoju. Można to osiągnąć m. in. przez: kształtowanie człowieka świadomego swej jedności ze środowiskiem przyrodniczym i społecznokulturowym, rozwijanie umiejętności obserwowania środowiska oraz gromadzenia o nim informacji, poznanie praw i współzależności rządzących przyrodą, a także zachodzących pomiędzy przyrodą a człowiekiem, kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów zgodnie z posiadaną wiedzą i przyswojonym systemem wartości, pobudzanie wrażliwości na piękno przyrody i ład przestrzenny, kształtowanie postawy szacunku dla życia i zdrowia, zarówno własnego, jak i wszystkich innych istot, prowadzenie aktywnych form edukacji w terenie, np. „zielone szkoły”, zajęcia w terenie, wycieczki przyrodnicze, współpracę między nauczycielami w tworzeniu klimatu sprzyjającego realizacji podstawowych celów edukacji ekologicznej. Szkoła powinna: inicjować i korzystać z kontaktów z władzami samorządowymi oraz innymi reprezentantami społeczności lokalnej, szkołami wyższymi, terenowymi ośrodkami edukacji ekologicznej i innymi instytucjami oraz organizacjami, inicjować oraz uczestniczyć w krajowych i międzynarodowych programach edukacji ekologicznej, stale podejmować i rozszerzać zakres praktycznych działań na rzecz ochrony środowiska w szkole i jej otoczeniu, eksponować pozytywną rolę dzieci w edukacji ekologicznej dorosłych, prowadzić edukację ekologiczną w terenie. Realizacja ww. celów i obowiązków szkoły została przedstawiona we wspomnianym już Świętokrzyskim Programie Edukacji Ekologicznej (str. 1830). Program ten obejmuje edukację ekologiczną na różnych poziomach kształcenia: w okresie nauczania początkowego, młodzież szkół podstawowych, 151 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce młodzież szkół ponadpodstawowych. Świętokrzyski Program Edukacji Ekologicznej realizowany jest poprzez: realizację autorskich programów w klasach ekologicznych, działalność szkolnych kół ekologicznych, program szkolno-edukacyjny „Poznaj środowisko w którym żyjesz”. „Warsztaty chemiczne i biologiczne” dla młodzieży szkół średnich, tworzenie kącików ekoedukacji w przedszkolach i szkołach podstawowych, „Młodzieżową Wszechnicę Ekologiczną” dla młodzieży szkół podstawowych, „Zielone szkoły”. wdrażanie programu selektywnej zbiórki odpadów. przygotowywanie programu kompostowania bioodpadów w wybranych jednostkach oświatowych, wydawanie Świętokrzyskiego Informatora Ekologicznego mającego pełnić role swoistej pomocy dydaktycznej, tworzenie w wybranych punktach miasta pilotażowego systemu selekcji odpadów, konkursy np. „Zrób coś dla Ziemi u siebie” konkurs propagujący działanie proekologiczne społeczeństwa, olimpiady i konkursy przedmiotowe, cykliczne imprezy o tematyce ekologicznej, obchody Dni Ziemi, Dnia Ochrony Środowiska, Sprzątanie Świata, popularyzacja wiedzy ekologicznej poprzez organizowanie cyklu wykładów Wszechnicy Ekologicznej (np. „Gospodarka odpadami”), propagowanie postaw „Zielonego Konsumeryzmu” wśród mieszkańców Regionu Świętokrzyskiego, propagowanie zdrowego stylu życia np. ścieżek rowerowych. Efektywność tych działań byłaby większa gdyby istniała możliwość ich realizacji w wybranym do tego celu ośrodku poza miastem. Skoncentrowanie tych działań w jednym miejscu zapewniłoby przeprowadzenie zajęć terenowych, promocję alternatywnych źródeł energii, samodzielne wykonywanie prac doświadczalnych, promocję ogrodowej małej architektury, ekologicznego budownictwa ekologicznego krajobrazu. Dla tej grupy społeczeństwa przykładowo w 2002 i 2003 r. Urząd Miasta, szkoły i organizacje pozarządowe organizowały różnego typu imprezy: Urząd Miasta – konkurs „Nadchodzi zima zwierzęta oczekują twojej pomocy”, akcja „Sprzątanie Świata”, konkurs „Zrób coś dla Ziemi u siebie”, konkurs na „Plan urządzenia terenów zieleni”, „Obchody Dnia Ziemi”, rajd rowerowy, piknik, konkursy, seminaria pod nazwą „Dzień bez samochodu”; realizacja programu „Lokalna Agenda 21 Osiedle Uroczysko w zakresie uciążliwości hałasu i jego negatywnego wpływu”, koncert „Dzieci Dzieciom” (wspólnie ze S.P. nr 9 i WDK), rajd i piknik „Przesiądź się na rower” (wspólnie z LOP), Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych – akcja „Obchody IX Światowego Dnia Ziemi”, akcja „Obchody Dni Lasów i Zadrzewień”, akcja „Sprzątanie Świata Polska 2002”, konkurs plastyczny „Moje spotkania z przyrodą” – „Obchody Dni Ochrony Przyrody”, prelekcje i quizy, wspólnie z m.in. z Kuratorium Oświaty w Kielcach i Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli. XII Konkurs „Ekologia my i region, w którym żyjemy”. Ośrodek Edukacyjny Świętokrzyskiego Parku Narodowego w Bodzentynie zorganizował wspólnie z Przedszkolem Samorządowym nr 4 międzyszkolny konkurs plastyczny „Zimowe pogotowie dla leśnych mieszkańców” Związek gmin rolniczych i ekologicznych „Ekorol” – konkurs „Ratuj przyrodę bo zginiesz razem z nią”, 152 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Kieleckie Centrum Kultury wspólnie Redakcją „Słowa Ludu”, WFOŚiGW, GFOŚiGW, Miejskim Inspektoratem Ochrony Środowiska, ZO LOP Kielce, Kuratorium Oświaty w Kielcach i UM Kielce – X i XI konkurs wiedzy o regionie Kieleckim – „Moja Ziemia”. Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej – „Prelekcja Zielonego myślenia”, konkurs „Lekcje Zielonego Myślenia”, konkurs „Zimowe spotkania z przyrodą”, wiosenny rajd edukacji ekologicznej dla klas IIV „Szlakiem kieleckich rezerwatów” Polski Klub Ekologiczny Okręg Świętokrzyski zorganizował na terenie ŚCEE warsztaty „Laboratorium biologiczno-chemiczne”, „Młodzieżowa Wszechnica Ekologiczna”, Liga Ochrony Przyrody Zarząd Okręgu – konkurs „Mój Las”, IX Wojewódzki Konkurs Ornitologiczny, festiwal piosenki ekologicznej – „Zielono mi”, sejmik młodzieżowy :Środowisko w moim otoczeniu”, obchody „Dnia Ziemi”, konkurs plastyczny – „Przyroda Twój Przyjaciel”, konkurs „Najlepiej pracuje SK LOP” – przegląd kronik, Rajd Edukacji ekologicznej dla nauczycieli – „Mój peryskop w środowisko”, akcja, „Obchody Dni Przyrody”, wspólnie z akademią Świętokrzyską - konkurs „Przyroda moja miłość”, Akcja – „Odzyskujemy surowce wtórne aluminium, makulaturę, „XVII Olimpiada Wiedzy Ekologicznej”, Szkoła Podstawowa nr 5 - I Międzyszkolny konkurs Ekologiczny „Góry Świętokrzyskie naszym domem”, Szkolny konkurs ekologiczno-krajoznawczy, Szkoła Podstawowa nr 9 i PKE Okręg Świętokrzyski – VII i VIII konkurs „Przegląd Małych Form Teatralnych” Szkoła Podstawowa nr 16 – szkolny konkurs zbiórki surowców wtórnych, konkurs na najciekawszy scenariusz ekologiczny, Obchody „Dnia Ziemi”, Szkoła Podstawowa nr 18 – zbiórka makulatury aluminium, zużytych tonerów, baterii, konkurs „Nasza Ziemia nasze jutro”, przedstawienie ekologiczne „Ratujmy przyrodę”, wieczornica „Ja i przyroda”, „Obchody Dni Ziemi”, kompozycja wielkanocna, konkurs wiedzy o polskich parkach narodowych, konkurs „Suchy bukiet”, konkurs „Mój świąteczny stroik ekologiczny”, Szkoła Podstawowa nr 34 „Szukaj zysku w odzysku”, informator „Moje osiedle”, „Obchody Dni Ziemi”. Gimnazjum nr 3 - „Ziemia – zielona wyspa” Gimnazjum nr 12 Obchody „Dnia Ziemi” II LO im. J. Śniadeckiego – wycieczka „Poznanie zagrożeń środowiska na przykładzie wybranych ekosystemów”, V LO im. J. Słowackiego wspólnie z LOP w Kielcach – olimpiada ekologiczna, obchody „Dnia Ziemi”, obchody „Światowego Dnia Ochrony Środowiska”, Zespół Szkól Mechaniczno-Ekonomicznych wspólnie z WDK i UM - sesja „CzłowiekMotoryzacja-Ekologia” VII i VIII edycja Zespół Szkól Informatycznych szkolny turniej wiedzy ekologicznej „Z ekologią na ty”, gra dydaktyczna „Połowy na Bałtyku”. Związek Harcerstwa Polskiego w roku 2001 zorganizował następujące zadania z zakresu ochrony środowiska: rajd harcerski „ISKIERKA", rajd harcerski „BASTION”, rajd harcerski „CIEKOCKI" oraz około 50 mniejszych rajdów, sprzątanie terenu wokół zalewu, wykonywanie badań czystości wody. Organizowane były „Zielone patrole”, celem, których było utrzymywanie w czystości szlaków turystycznych oraz terenów leśnych. Hufiec uczestniczył w Dniach Ziemi, sprzątając tereny zielone i las na kieleckim Stadionie. W trakcie „Zielonej Gry”. Harcerze zapoznali się z metodą sadzenia drzew, opracowywali ścieżki ekologiczne, zachęcali swoich sąsiadów do segregowania śmieci, badali wodę, robili ograniczenia zużycia wody w swoich domach. W ramach porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 r. Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli podjęło się: udziału w tworzeniu ekologicznych programów edukacyjnych, 153 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce udziału w doskonaleniu i samokształceniu nauczycieli w zakresie edukacji środowiskowej, współdziałania w organizacji konkursów o tematyce środowiskowej, popularyzacji wiedzy ekologicznej wśród nauczycieli, dzieci i młodzieży szkolnej, popularyzacji lokalnych zamierzeń i dokonań edukacji środowiskowej na łamach „Inspiracji" dwumiesięcznika Świętokrzyskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Należy nadmienić, iż Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli przystąpiło do porozumienia z kwietnia 1996 r. - pierwszego porozumienia, jakie było podpisane w celu wspólnej realizacji przedsięwzięć w zakresie edukacji ekologicznej. 3. Szkolnictwo wyższe Edukacja środowiskowa w szkołach wyższych polega na: kształceniu mającym na celu wprowadzenie w problematykę środowiskową przyszłych absolwentów wszystkich szkół wyższych; zakres tego kształcenia, jego formy i obligatoryjność należy traktować w sposób zróżnicowany; przygotowywaniu specjalistów do pracy zawodowej w zakresie ochrony środowiska; organizowaniu studiów podyplomowych uzupełniających wiedzę w zakresie ochrony środowiska; kształceniu na poziomie wyższym na studiach bezzawodowych, uniwersalnych tzw. europejskich; prowadzeniu nieformalnej edukacji ekologicznej przez organizowanie otwartych uniwersytetów i wykładów. Dla realizacji powyższych celów niezbędne są następujące działania: edukacja środowiskowa w szkołach wyższych powinna przekazywać podstawową wiedzę z zakresu nauk przyrodniczych, ekonomiczno-technicznych i humanistycznych oraz kształtować postawy przyjazne środowisku; program badawczy w szkołach wyższych powinien obejmować problematykę dydaktyki nauczania zagadnień ochrony środowiska; uczelnie powinny być miejscem organizacji studiów podyplomowych i kursów dla nauczycieli, pracowników administracji, dziennikarzy, a także dla innych osób odpowiedzialnych i zainteresowanych problematyką środowiskową; uczelnie powinny wydawać oraz promować podręczniki i skrypty traktujące szeroko o problematyce ochrony środowiska z eksponowaniem rozwoju postrzeganego w kategoriach społecznych, ekonomicznych i kulturowych; niekwestionowanym obowiązkiem uczelni, a także innych instytucji naukowych powinna być popularyzacja wiedzy środowiskowej; szkoły wyższe winny współpracować, a także obejmować opieką wszelkie organizacje, ośrodki i ruchy ekologiczne, znajdujące się w kręgu ich oddziaływania; edukacja ekologiczna prowadzona jest w Politechnice Świętokrzyskiej i Akademii Świętokrzyskiej. Przystąpiły one do porozumienia w roku 1999 r., zaś w ramach porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 r. pomiędzy Miastem Kielce a Polskim Klubem Ekologicznym, Zarządem Okręgowym Ligi Ochrony Przyrody, Państwowym Instytutem Geologicznym Oddział Świętokrzyski, Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Akademią Świętokrzyską im J. Kochanowskiego, Politechniką Świętokrzyską, Związkiem Harcerstwa Polskiego Komendą Hufca Kielce Miasto i Towarzystwem Urbanistów Polskich Zarząd Główny. Politechnika Świętokrzyska podjęła się realizacji działań prowadzących do: popularyzacji w ramach konsultacji i doradztwa upowszechniania w Kielcach technologii i urządzeń uznawanych za wiodące w ochronie środowiska, włączenia lokalnych zagadnień środowiskowych do programu opracowań na poziomie licencjatu i prac inżynierskich. W ostatnich latach podjęła m. in. szereg działań dotyczących: 154 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce organizacji konkursu na najlepszą pracę dyplomową na kierunku Inżynieria Środowiska, promowania rozwiązywania problemów ochrony środowiska z obszaru miasta, wspierania aktywności edukacyjnej Europejskiego Instytutu Kształcenia Podyplomowego przy Politechnice Świętokrzyskiej poprzez uruchomienie kursu w kierunku nabywania uprawnień ekoaudytorów środowiska, podnoszenia świadomości ekologicznej wszystkich studentów Politechniki Świętokrzyskiej poprzez wdrażanie programu dydaktyczno-proekologicznego na wszystkich wydziałach Politechniki. Akademia Świętokrzyska podejmuje się realizacji działań prowadzących do: koordynacji działań w zakresie ochrony przyrody ożywionej w regionie świętokrzyskim, organizacji systemu edukacji ekologicznej (seminaria, konferencje, warsztaty problemowe) niezbędnej do kreowania zrównoważonego rozwoju przez samorząd terytorialny, prezentacji problemów ekologii, ochrony przyrody i ochrony środowiska w regionie świętokrzyskim, włączenia badań stanu środowiska przyrodniczego miasta i regionu do programu opracowań na poziomie licencjatu i prac magisterskich, prowadzenia i koordynacji badań środowiska przyrodniczego, będących podstawą dla działań inwestycyjnych, planowania przestrzennego oraz dających możliwość ubiegania się o środki pomocowe. 4. Edukacja dorosłych Edukacja ekologiczna dorosłych na terenie miasta Kielc sprowadzała się do niewielu przedsięwzięć organizowanych na terenie miasta, w których udział ludzi dorosłych był mały. W latach 20022003 najwięcej imprez zorganizowano dla nauczycieli. Do imprez takiego typu należą organizowane przez: Ligę Ochrony Przyrody – Warsztaty ekologiczne dla nauczycieli „Poznajemy Parki Narodowe Polski”, wycieczka szkoleniowa „Poznajemy Parki Narodowe Polski”, Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej – warsztaty „Interaktywne metody nauczania ekologii w przedszkolu”, Prelekcja „Lekcje Zielonego Myślenia”. Polski Klub Ekologiczny – warsztaty „Interaktywne metody nauczania przyrody i ochrony środowiska „EKOLOGIK”, „Zielony pakiet”, Dla pozostałych mieszkańców miasta zorganizowano następujące imprezy: Urząd Miasta – konkurs na plan urządzenia zieleni, rajd rowerowy, konkursy, seminaria i piknik pod nazwą „Dzień bez samochodu”, plebiscyt „Złota miotła”, Kieleckie Towarzystwo Naukowe – seminarium „Monitoring środowiska przyrodniczego - koncepcja, metody, wyniki, edukacja” Ligę Ochrony Przyrody – możliwość korzystania z literatury fachowej: wydawnictwa „Aura”, „Przyroda Polska”, „Historia Lasów Kielecczyzny”, „Ogólna i regionalna ochrona przyrody”, „Biuletyn z Krainy Świętokrzyskiej i Ponidzia”, Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych – wystawy stałe „Krajobrazy Gór Świętokrzyskich i Ponidzia”, „Zespół Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich”, „Ekspozycja przyrodniczogeologiczna”, emisja filmów o parkach krajobrazowych i rezerwatach przyrody terenu Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Parków Krajobrazowych Ponidzia, wydawnictwa ŻŚiNPK- foldery, plakaty, informatory o parkach, rezerwatach, faunie oraz ścieżkach dydaktycznych. 155 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 5. Edukacja ekologiczna w organach administracji rządowej i samorządowej Zadaniem wojewódzkich instytucji działających na rzecz ochrony środowiska jest podnoszenie świadomości ekologicznej przez (Program ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego Kielce 2003): gromadzenie, opracowywanie i przekazywanie informacji o stanie środowiska; prowadzenie szkoleń zawodowych w zakresie prawa, zarządzania, technik ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego, źródeł finansowania ochrony środowiska; działalność wydawniczą oraz produkcję filmów i innych materiałów posiadających walory edukacyjne; organizowanie kampanii informacyjno-edukacyjnych. Województwo Świętokrzyskie realizując zadania zawarte NSEE od lat włącza się aktywnie w propagowanie podnoszenia świadomości ekologicznej, przy czym: WIOŚ monitoruje stan środowiska i wydaje coroczny raport, Urząd Marszałkowski koordynuje działania w zakresie programów edukacji ekologicznej o zasięgu lokalnym, powiatowym, wojewódzkim i ogólnopolskim oraz wydaje corocznie opracowanie pt. „Edukacja ekologiczna w województwie świętokrzyskim”, tematyką ekologii zajmują się szkoły podstawowe, ponadpodstawowe oraz samorządy lokalne, liczne organizacje pozarządowe, dyrekcje parku narodowego i parków krajobrazowych, domy kultury, uczelnie wyższe, organizuje się szereg konkursów, akcji, festynów, happeningów, apeli, do najpopularniejszych olimpiad organizowanych na terenie województwa należą Olimpiada Ochrony Środowiska „Myśleć globalnie, działać lokalnie”, Olimpiada Wiedzy Ekologicznej; LOP i ZŚiNPK są organizatorami licznych konkursów takich jak Ogólnopolski Konkurs Literacki „Przyroda moja miłość” (LOP), „Ekologia my i region, w którym żyjemy” (ZŚiNPK), organizują one liczne rajdy edukacyjne dla szkół i przedszkoli, warsztaty ekologiczne dla nauczycieli oraz prowadzą działalność wydawniczą. Są organizatorami takich akcji jak Obchody „Dnia Ziemi”, Obchody „Dni Przyrody”, „Sprzątanie Świata”. Związek Gmin Rolniczych i Ekologicznych „Ekorol” organizuje konkursy „Ratuj przyrodę bo zginiesz razem z nią” i „Konkurs wiedzy o rolnictwie ekologicznym i ochronie środowiska”, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wydał na realizacje projektów z zakresu edukacji ekologicznej w roku 2002 kwotę 352752 zł oraz dofinansował olimpiady, konkursy, rajdy, realizacje, filmów i audycji radiowych, szkolenia i publikacje, Marszałek Województwa z inicjatywy Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego przy współpracy z WFOŚiGW organizuje konkurs „Na najbardziej ekologiczną gminę województwa świętokrzyskiego”. Ważną rolę w edukacji ekologicznej odgrywa rolnictwo ekologiczne. Decyzje podejmowane na szczeblu lokalnym oddziaływują bezpośrednio na środowisko człowieka w miejscu jego zamieszkania. Umacnianie samorządności związane jest m.in. z odpowiedzialnością samorządu terytorialnego za sprawy ochrony środowiska i edukacji środowiskowej. Na samorządach spoczywa również obowiązek określania celów i form tej edukacji, uwzględniających specyfikę regionu, lokalną tożsamość i tradycję kulturową. Organy samorządowe powinny: współdziałać, przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej, wynikających z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz lokalnej Agendy 21 z organizacjami, instytucjami, Kościołami i Związkami Wyznaniowymi, zakładami pracy, przedstawicielami społeczności lokalnych; 156 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce utrzymywać ścisłą współpracę ze szkołami, zapewniając im warunki do prowadzenia edukacji ekologicznej; zapewnić społeczeństwu dostęp do niezbędnych informacji przydatnych w procesie podejmowania decyzji dotyczących zarządzania środowiskiem. W tym zakresie samorząd podjął działania zmierzające do podpisania w dniu 17 stycznia 2001 r. porozumienia pomiędzy Miastem Kielce reprezentowanym przez ówczesnych wiceprezydentów Zdzisława Chrobota i Alojzego Soburę, a Polskim Klubem Ekologicznym, Zarządem Okręgowym Ligi Ochrony Przyrody, Państwowym Instytutem Geologicznym Oddział Świętokrzyski, Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Akademią Świętokrzyską im J. Kochanowskiego, Politechniką Świętokrzyską, Związkiem Harcerstwa Polskiego Komendą Hufca Kielce Miasto i Towarzystwem Urbanistów Polskich Zarząd Główny zostało zawarte porozumienie w sprawie wspólnej realizacji edukacji ekologicznej dzieci i dorosłych polegającej na: podnoszeniu świadomości ekologicznej, wykorzystywaniu wiedzy zdobytej w praktyce, kształtowaniu nawyków racjonalnego korzystania z dóbr przyrody i ochrony zasobów środowiska przyrodniczo kulturowego, upowszechnianiu znajomości obowiązującego prawa dotyczącego ochrony środowiska, kształtowaniu właściwych postaw wobec drugiego człowieka i wobec przyrody, prowadzeniu zajęć o charakterze popularyzatorskim, praktycznym i doświadczalnym w zakresie edukacji ekologicznej. Działalność na rzecz edukacji ekologicznej wyrażać się będzie poprzez: prowadzenie programów edukacyjnych przeznaczonych dla różnych grup wiekowych, organizację konkursów o tematyce przyrodniczej i środowiskowej, współdziałanie w zakresie organizacji i propagowania akcji o zasięgu światowym, takich jak np. Dni Ziemi, Światowy Dzień Ochrony Środowiska, Dzień bez samochodu, Sprzątanie Świata itp., popularyzację wiedzy ekologicznej w różnych grupach wiekowych (wycieczki dydaktyczne, rajdy edukacyjne, prelekcje, odczyty, warsztaty, seminaria i konferencje naukowe), wydawanie materiałów informacyjno-szkoleniowych promujących wiedzę o środowisku i zasadach rozwoju zrównoważonego oraz walory przyrodnicze województwa świętokrzyskiego, udzielanie pomocy nauczycielom w zakresie metodyki nauczania ekologii i ochrony środowiska, prowadzenie badań i monitoring stanu środowiska. Powyższe przedsięwzięcia realizowane będą w oparciu o przedkładane przez Sygnatariuszy Porozumienia i uzgodnione z Miastem programy dostosowane do specyfiki ich działania podstawowego i możliwości. Miasto Kielce będzie wspierać działania poprzez: wspomaganie realizacji edukacji ekologicznej, finansowanie ze środków Miasta wynajmu lokalu - siedziby Świętokrzyskiego Centrum Edukacji Ekologicznej (czynsz, centralne ogrzewanie, energia elektryczna), wyposażenie ŚCEE w środki i materiały służące edukacji ekologicznej w miarę posiadanych na ten cel środków, finansowanie przedsięwzięć będących przedmiotem Porozumienia w miarę posiadanych na ten cel środków, przy czym wspierać działań określone w tym Porozumieniu realizowane będzie w oparciu o odrębne umowy po przedłożeniu wniosków zawierających szczegółowy opis przedsięwzięcia, jego cel i sposób finansowania. W latach 20022003 Urząd Miasta zorganizował m.in.: 157 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce w zakresie wychowania przedszkolnego m.in. konkurs „Nadchodzi zima, zwierzęta oczekują twojej pomocy", konkurs „Zrób coś dla Ziemi u siebie”, plan urządzania terenów zieleni, w zakresie szkół podstawowych i ponad podstawowych – konkurs „Nadchodzi zima zwierzęta oczekują pomocy”, akcja „Sprzątanie Świata”, konkurs „Zrób coś dla Ziemi u siebie”,, konkurs na plan urządzania terenów zieleni, konkurs Obchody „Dnia Ziemi”, koncert „Dzieci Dzieciom” (wspólnie ze S.P. nr 9 i WDK). w zakresie edukacji ekologicznej dorosłych – konkurs na plan urządzenia zieleni, konkurs „Dzień bez samochodu”, plebiscyt „Złota miotła”, edukacji ekologicznej w rodzinie: - Obchody „Dnia Ziemi”, konkurs „Zrób coś dla Ziemi u siebie”, plebiscyt „Złota miotła”, wycieczki edukacyjne po Kielcach i okolicy. 6. Rola organizacji pozarządowych w podnoszeniu świadomości ekologicznej społeczeństwa Organizacje społeczne, w tym te działające na rzecz ochrony środowiska, mają zróżnicowany zakres i formy działania, a także różnorodne powiązania ze sferą polityki, ekonomii i kultury. Działania pozarządowych organizacji ekologicznych polegają najczęściej na: kształtowaniu świadomości ekologicznej osób zaangażowanych w działania społeczne, przybliżaniu społeczeństwu istoty i znaczenia problemów ekologicznych, wpływie na osoby i instytucje odpowiedzialne za podejmowanie decyzji dotyczących zarządzania środowiskiem, propagowaniu humanistycznego i kulturowego wzorca ekologii. Dla pogłębienia roli i znaczenia tych organizacji w sferze edukacji ekologicznej należy dążyć, aby: – programy edukacji ekologicznej organizacji społecznych współrealizujących Narodowy Program Edukacji Ekologicznej uwzględniały bieżące potrzeby społeczności lokalnej i wpływały na integrację działań środowiskowych, – jednym z priorytetowych zadań społecznych organizacji ekologicznych było pozyskiwanie, gromadzenie i udostępnianie rzetelnych informacji niezbędnych do podnoszenia świadomości i aktywnego działania na rzecz środowiska, – wzrastającą rolę w dziele edukacji ekologicznej zajmowały formalne i nieformalne grupy lokalne, wspierające przestrzenny ład, tożsamość kulturową i jej spuściznę, prezentujące rozwiązania oryginalne, specyficzne dla danego regionu, zgodne z zasadami ekorozwoju. W dniu 17 stycznia 2001 r. pomiędzy Miastem Kielce, a organizacjami pozarządowymi zostało zawarte porozumienie w sprawie wspólnej realizacji edukacji ekologicznej dzieci i dorosłych. Sygnatariusze porozumienia – organizacje społeczne zobowiązały się do: Liga Ochrony Przyrody: – organizacji konkursów o tematyce przyrodniczej i środowiskowej, – popularyzacji wiedzy ekologicznej poprzez prelekcje, zabawy, rajdy i wycieczki dydaktyczne; Polski Klub Ekologiczny: – prowadzenia warsztatów biologiczno-chemicznych, młodzieżowej wszechnicy ekologicznej, – prowadzenia interaktywnego nauczania ekologii i ochrony środowiska, – prowadzenia programów edukacyjnych dla różnych grup wiekowych, – inicjatyw edukacyjnych na rzecz dorosłych; Związek Harcerstwa Polskiego: – przygotowania i realizacji konkursów o tematyce środowiskowej, 158 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce – tworzenia programów wychowawczo - edukacyjnych promujących zmianę stylu życia w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju, – przygotowania i realizacji programów działań w oparciu o zasady Agendy 21, – czynnego udziału w działaniach organizowanych przez Miasto w ramach Obchodów „Dnia Ziemi”, Akcji „Sprzątanie Świata” itp., – organizowania szkoleń harcerzy w zakresie ochrony przyrody i środowiska; Towarzystwo Urbanistów Polskich Oddział Kielecki: – upowszechniania zasady zrównoważonego rozwoju w projektowaniu i planowaniu przestrzennym, – przygotowywania programów edukacyjnych dla młodzieży i dorosłych propagujących zagadnienia ekologiczne w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Kielc oraz w projektowaniu systemów komunikacyjnych miasta, – organizacji seminariów i konferencji dla specjalistów różnych branż uczestniczących w projektowaniu i planowaniu przestrzennym w celu upowszechnienia wiedzy o środowisku, przepisach ochrony środowiska i procesie dostosowywania się do wymogów Unii Europejskiej w planowaniu przestrzennym; Liga Ochrony Przyrody i Polski Klub Ekologiczny: – prowadzenia, przy ul. Zamkowej 3 w Kielcach, punktu informacyjno-edukacyjnego Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej. – zapewnienia bieżącej obsługi ŚCEE oraz realizację zadań polegających na udzielaniu informacji i porad dotyczących środowiska, prawa ochrony przyrody i środowiska, w tym prawa lokalnego itp. jednostkom oświatowym i wychowawczo-opiekuńczym, młodzieży, zainteresowanym mieszkańcom oraz innym organizacjom społecznym i pozarządowym, a ponadto udostępnią salę dydaktyczną dla prowadzenia spotkań, warsztatów i zajęć szkolnych, przy czym – właściwe użytkowanie sali dydaktycznej, sprzętu, wyposażenia i pomieszczeń przynależnych oraz utrzymanie czystości i porządku na terenie Centrum należy do organizacji pozarządowych korzystających z pomieszczeń Centrum, – w celu zapewnienia właściwej realizacji działań objętych Porozumieniem i funkcjonowania Świętokrzyskiego Centrum Edukacji Ekologicznej w Kielcach, PKE i LOP udostępniają swoje zbiory biblioteczne, a nadto zbiory audiowizualne oraz posiadany sprzęt i wyposażenie sali dydaktycznej. W dniu 03.07.2002 do Porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 roku przystąpiły Kieleckie Towarzystwo Naukowe i Radomsko-Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze: Kieleckie Towarzystwo Naukowe podjęło się: – organizowania cyklicznej sesji naukowej pt. „Monitoring regionu świętokrzyskiego”, – prezentacji stanu środowiska przyrodniczego regionu Gór Świętokrzyskich w ramach Kieleckiego Festiwalu Nauki, – redagowania wydawnictwa pt. „Monitoring regionu świętokrzyskiego”; Radomsko-Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze podjęło się: – prowadzenia wspólnie z LOP i PKE punktu informacyjno-edukacyjnego ŚCEE, – organizowania konkursów, wycieczek dydaktycznych, prowadzenia prelekcji w szkołach oraz udział w audycjach radiowych, – współredagowania folderów, informatorów i różnego typu wydawnictw związanych z przyrodą miasta Kielc i jej ochroną, – prowadzenia prac inwentaryzacyjnych w mieście i regionie, – podejmowania inicjatyw mających na celu objęcia ochroną najcenniejszych przyrodniczo obiektów i obszarów w mieście i regionie. Oprócz organizacji działających w ramach porozumienia Świętokrzyskiego Centrum Edukacji Ekologicznej istnieją też organizacje społeczne, zajmujące się statutowo edukacją ekologiczną Świętokrzyskie Towarzystwo Nauk Geologicznych w Kielcach propagujące 159 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce ideę ochrony środowiska (szczególnie elementów abiotycznych) przez organizowanie w ciągu roku dwóch ogólnopolskich giełd mineralogicznych oraz wycieczek o charakterze krajoznawczym. Poza tym ważną rolę w popularyzowaniu ochrony środowiska odgrywa Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze oraz inne organizacje społeczne mające zapisane w swoich statutach działania związane z edukacją ekologiczną. Wykaz niektórych zadań z zakresu edukacji ekologicznej zrealizowanych przez organizacje pozarządowe przedstawiono w niniejszym rozdziale oraz w rozdz. 3.2.10.5. (Edukacja ekologiczna w rodzinie, wychowanie przedszkolne, szkoły podstawowe i ponadpodstawowe, szkolnictwo wyższe, edukacja dorosłych). 3.2.10.4 Wykorzystanie zasobów przyrody w mieście jako elementu dla podnoszenia i kształtowania poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców miasta Na terenie miasta Kielce zachowało się wiele obszarów o cennych walorach przyrodniczych i kulturowych. Są wśród nich m.in. park krajobrazowy, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody. Wyróżniają się one ogromnym bogactwem zasobów przyrodniczych oraz dysponują znacznym potencjałem organizacyjnym, który może i powinien stać się podstawą edukacji ekologicznej. Edukacja ekologiczna powinna być również rozwijana i prowadzona na terenie lasów, ogrodów pałacowych, parków dworskich i innych tego typu obiektów. Dla rozwoju tej działalności należy: prowadzić działania w zakresie edukacji ekologicznej na wszystkich obszarach cennych przyrodniczo, obejmując nimi również społeczności lokalne, oferowane formy edukacji ekologicznej dostosować do potrzeb i możliwości grup wiekowych i zawodowych, sukcesywnie rozszerzać działalność edukacyjną i informacyjno-wydawniczą. Edukacja ekologiczna w tej formie organizacyjnej na terenie Kielc ma charakter instytucjonalny. Działa tu m.in. Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, który posiada własny Program Edukacji Ekologicznej, adresowany do uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i szkól średnich. Program ten zawiera: I. Prowadzanie prelekcji połączonych ze stosowaniem wizualnych środków dydaktycznych: filmów video, slajdów i foliogramów przyrodniczych oraz map poglądowych. Prelekcje te obejmują zagadnienia z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego oraz problemów wynikających z ustanowienia w woj. świętokrzyskim obszarów szczególnie chronionych. Upowszechniają walory przyrodnicze, kulturowe i historyczne Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Ponidzia. II. Praktyczne zapoznanie uczniów z walorami Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Ponidzia poprzez: 1. Ścieżki dydaktyczne - opracowano i wydano w formie broszur przewodniki do ścieżek dydaktycznych. Ścieżki wyznaczone są w terenie przez pracowników Zarządu - głównie na terenie Parków Krajobrazowych (Gór Świętokrzyskich - 10 ścieżek; Ponidzia – 7 ścieżek) i oznakowane tablicami informacyjnymi. Umożliwiają łączenie w procesie edukacji informacji z różnych dziedzin biologii, geografii oraz historii. Wydano również ulotkę o ścieżkach dydaktycznych przeznaczoną dla nauczycieli. 2. Wycieczki autokarowe - piesze po terenach parków i ich otulin. Pracownicy ZŚiNPK zapewniają przewodnictwo i pomoc merytoryczną w w/w imprezach. III. Organizowanie form czynnego uczestnictwa w zdobywaniu wiedzy z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego. 160 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce 1. Organizacja w cyklu rocznym konkursu pn. „Ekologia, my i region, w którym żyjemy" dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów z terenu woj. świętokrzyskiego. Konkurs przebiega w dwóch etapach: I etap - polega na przygotowaniu pracy na wybrany temat, II etap - jest testowym sprawdzianem z zakresu ogólnej wiedzy nt. celów i zasad ochrony przyrody, ogólnej wiedzy o problemach ochrony środowiska i znajomości walorów przyrodniczych, historycznych i kulturowych terenów Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Ponidzia oraz Świętokrzyskiego Parku Narodowego; uczniowie, którzy uzyskają najwyższe lokaty w II etapie konkursu mają prawo do udziału w drugim etapie konkursów przedmiotowych z zakresu biologii i geografii prowadzonych dla tej grupy wiekowej przez Świętokrzyskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach. Szkoła, której zespół zajmie miejsce premiowane, w nagrodę otrzymuje sprzęt dydaktyczny. Konkurs organizowany jest wspólnie z Kuratorium Oświaty, Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach oraz Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Radomiu. 2. Quizy ekologiczne tą formą edukacji objęta jest młodzież szkół podstawowych i gimnazjów. Młodzież ma możliwość wspólnej zabawy przy wykorzystaniu posiadanej wiedzy o przyrodzie i zjawiskach w niej występujących. Uczestnicy otrzymują nagrody w postaci tematycznych gier planszowych i pomocy szkolnych. 3. Organizowanie uczestnictwa w ogólnokrajowych akcjach z zakresu ochrony środowiska: uczestnictwo w Obchodach „Dnia Ziemi” poprzez czynny udział w sejmikach i sympozjach ekologicznych organizowanych z tej okazji w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych, organizowanie cykli prelekcji z okazji Światowego Dnia Ochrony Środowiska, organizowanie Akcji „Sprzątanie Świata” Zarząd zapewnia worki i rękawice oraz w uzgodnieniu z Urzędami Gmin zorganizowanie wywozu zebranych śmieci. IV. Popularyzowanie wiedzy o obszarach chronionych przez organizowanie w szkołach, bibliotekach i muzeach wystaw i ekspozycji prezentujących ich walory: 1. Wystawy stałe: ekspozycja prezentująca Zespół Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich w Muzeum Przyrodniczym na Św. Krzyżu, 2. Wystawy ruchome: wystawa pn. „Parki Krajobrazowe Gór Świętokrzyskich", wystawa pn. „Parki Krajobrazowe Ponidzia", wystawa pn. „Zwiedzamy Parki Krajobrazowe Gór Świętokrzyskich i Ponidzia trasami ścieżek dydaktycznych". Wystawy zawierają informacje tekstowe o poszczególnych parkach krajobrazowych oraz barwne fotogramy - transport i ustawienie zapewnia Zarząd. V. ZŚiNPK udostępnia nauczycielom i młodzieży videotekę i wydawnictwa Zarządu. Działalność edukacyjna Zarządu jest bezpłatna. Wykaz niektórych zadań z zakresu edukacji ekologicznej zrealizowanych w roku 2002 przez ZŚiNPK przedstawiono w rozdziale 3.2.10.3. (Szkoły podstawowe, ponadpodstawowe, edukacja dorosłych). Oprócz Zarządu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, na terenie miasta działa wielce zasłużona dla ochrony środowiska przyrodniczego miasta instytucja, którą jest Oddział Świętokrzyski Państwowego Instytutu Geologicznego. Pracownicy tego instytutu Z. Rubinowski i T. Wróblewski dali podwalinę pod jedną z pierwszych w Polsce koncepcji Wiekoprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych. 161 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce W ramach porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 r. pomiędzy Miastem Kielce, a Sygnatariuszami porozumienia w sprawie wspólnej realizacji edukacji ekologicznej dzieci i dorosłych Państwowy Instytut Geologiczny zobowiązał się do udostępnia muzeum do prowadzenia zajęć dydaktycznych i podejmie się koordynacji działań w zakresie ochrony przyrody nieożywionej w Kielcach, w tym prowadzących do stworzenia w Kielcach Centrum Geo i Paleontologii. W roku 2000 w PIG opracował „Ogólną koncepcję organizacji i programu funkcjonowania Centrum Geoedukacji w Kielcach”. Wynika z niej potrzeba edukacji ekologicznej w zakresie elementów abiotycznych mało dostrzeganych przez społeczeństwo. Bardzo istotnym elementem przemawiającym za koniecznością powstania centrum jest fakt, że stolica regionu ma wyjątkową „pozycję” geologiczną. Jan Czarnocki w 1946 r zauważył – cyt. „ Kielce są jedynym miastem w Europie, w którego obrębie występują wszystkie formacje paleozoiczne – od dolnego kambru skończywszy na permie”. W skład centrum wejść mają oprócz dawnych kamieniołomów Wietrznia, Kadzielnia i Ślichowice również Ośrodek Pracy Twórczej „Wietrznia” oraz amfiteatr. Gotowa jest koncepcja zagospodarowania rezerwatu „Wietrznia”. W pierwszym etapie przewiduje się wytyczenie nowych szlaków spacerowych, ustawienie ogrodzeń, barierek, ławek oraz wyeksponowanie najciekawszych miejsc. W drugim etapie ma powstać zaplecze do organizowania wykładów na tematy geologiczne oraz ośrodek muzealno-edukacyjny. Na Kadzielni prace inwestycje będą prowadzone w dwóch kierunkach. Pierwszy to modernizacja amfiteatru, drugi polegać ma na wytyczeniu nowych szlaków spacerowych, ustawienie ogrodzeń, barierek, ławek oraz wyeksponowaniu najciekawszych miejsc. 3.2.10.5. Stałe kształtowanie proekologicznych postaw obywateli 1. Edukacja ekologiczna w miejscu pracy Zdecydowana większość osób czynnych zawodowo ma bezpośredni wpływ na stan środowiska. Wynika to z mniej lub bardziej świadomych decyzji podejmowanych na każdym stanowisku pracy. Realizacja idei zrównoważonego rozwoju w znacznej mierze zależna jest zatem od konkretnych działań podejmowanych w zakładach pracy. 2. Edukacja ekologiczna w rodzinie Rodzina jest podstawową komórką społeczną kształtującą osobowość i postawy człowieka. W Polsce wyjątkowa rola i siła oddziaływania rodziny mogą okazać się niezwykle pomocne w prowadzeniu skutecznej edukacji ekologicznej. W rodzinie kształtują się pierwsze wyobrażenia o świecie, wymieniane są poglądy i doświadczenia. Rodzina powinna być miejscem, w którym stosuje się, sprawdza i koryguje wiedzę z zakresu ochrony środowiska, nabytą przez wszystkich jej członków. Edukacja ekologiczna w rodzinie w 2002 i 2003 r. realizowana była przez: Urząd Miasta - obchody „Dnia Ziemi”, konkurs „Zrób coś dla Ziemi u siebie”, plebiscyt „Złota miotła”, Szkołę podstawową nr 18 – festyn rodzinny „Przyroda w moich wierszach”, festyn rodzinny „Bawmy się i żyjmy w zgodzie z naturą”, Szkołę podstawową nr 34 – informator „Moje osiedle”, Radomsko-Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze – wycieczki edukacyjne po Kielcach. 3. Kościoły i Związki Wyznaniowe Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju prowadzi do trwałych w świadomości społeczeństwa, jeżeli uwzględnia wartości religijne i kulturowe. zmian 4. Środki masowego przekazu Badania świadomości społecznej wykazują, iż media mają bardzo duży wpływ na poziom wiedzy o stanie środowiska naturalnego. Najczęściej wskazywanym źródłem informacji o problemach ochrony środowiska jest telewizja, radio, prasa oraz internet. Istnieje ścisła 162 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce współzależność między stanem wiedzy społeczeństwa a sposobem ukazywania problemów ekologicznych w mediach. Działalność środków masowego przekazu w tym zakresie jest niedostateczna. Dzisiejsze media poszukują bardziej sensacji z zakresu ochrony środowiska niż do rzetelnej prezentacji. 3.2.10.6. Ocena dotychczasowej skuteczności i efektywności edukacji ekologicznej w świetle zachowań mieszkańców Kielc, wobec środowiska 1. Wychowanie przedszkolne, szkoły podstawowe i ponadpodstawowe Należy stwierdzić, iż prowadzona edukacja ekologiczna w formalnym systemie kształcenia (wychowanie przedszkolne, szkoły podstawowe i ponadpodstawowe) prowadzona jest wzorowo. Realizowany jest w pełni Świętokrzyski Program Edukacji Ekologicznej, działa Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej. Zadania edukacyjne realizowane są w wielu bardzo ciekawych formach m.in. akcje, konkursy, warsztaty, prelekcje, rajdy i obejmują dużą część młodego społeczeństwa miasta Kielce. Duże znaczenie odgrywa tu właściwa współpraca UM z organizacjami pozarządowymi, działającymi w ramach porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 r. W zakresie tych dwóch form organizacyjnych mankamentem jest: zbyt słabe realizowanie programu edukacji ekologicznej w niektórych przedszkolach, szkołach podstawowych i ponad podstawowych, zbyt małe oddziaływanie na styl życia i świadomość ekologiczną rodziców, niezadowalające efekty kształcenia ekologicznego objawiające się niedbałością o przyrodę (niszczone trawniki, drzewa, zaśmiecone ulice, parki, skwery itp.), nie rozpropagowanie w lokalnych mediach działań dzieci i młodzieży na rzecz środowiska, brak w ŚPEE treści nawiązujące do nowych trendów w ekologii i ochronie środowiska np. Program „Natura 2000” i miejsca Kielc w tym programie, nieznana świadomość ekologiczna młodego społeczeństwa (brak badań), małe zwrócenie przez dzieci i młodzież uwagi na obiekty w mieście będące dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym miasta, nie zadawalająca realizacja w szkołach tzw. ścieżek edukacyjnych. 2. Szkolnictwo wyższe Edukacja w tej formie organizacyjnej prowadzona jest dobrze tylko na dwóch uczelniach państwowych, a mianowicie Politechnice Świętokrzyskiej i Akademii Świętokrzyskiej. Działalność niepaństwowego szkolnictwa wyższego w Kielcach w zakresie edukacji ekologicznej jest mało zadawalająca. W szkołach tych należałoby wprowadzać w ramach przedmiotów elementy ochrony środowiska ze szczególnym zwróceniem uwagi środowisko przyrodnicze Kielc. Pozostałe uczelnie winny podjąć również działania zmierzające do: wprowadzenia w problematykę środowiskową swoich przyszłych absolwentów, prowadzenia otwartych wykładów i audycji radiowych dla społeczestwa na temat ochrony środowiska i ekologii, wprowadzenia przedmiotu integrującego wiedzę z zakresu ekologii i ochrony srodowiska pt. Edukacja Ekologiczna, ubiegania się o organizowanie studiów podyplomowych uzupełniających wiedzę w zakresie ochrony środowiska, wprowadzania programów badawczych z zakresu ochrony środowiska, ubiegania się o organizację studiów podyplomowych i kursów dla nauczycieli, pracowników administracji, dziennikarzy, a także dla innych osób odpowiedzialnych i zainteresowanych problematyką środowiskową. ekonomicznych i kulturowych, popularyzacji wiedzy środowiskowej, 163 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce współpracy z organizacjami ekologicznymi znajdującymi się w kręgu ich oddziaływania. 3. Edukacja dorosłych W rozdziale dotyczącym edukacji dorosłych scharakteryzowano ten rodzaj edukacji ekologicznej. Wydaje się, że jedyną grupą właściwie edukowaną są nauczyciele. Szczególną rolę w rozwijaniu edukacji ekologicznej wśród ludzi dorosłych spełniać powinny struktury samorządowe. Jest to zadanie długofalowe. Najlepszym i najszybszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest zaangażowanie możliwie dużej liczby mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to ustanowienia „ścieżek proceduralnych” oraz szerokiego informowania społeczeństwa o przysługującym mu prawie do świadomego uczestniczenia, zgodnie z obowiązującym prawem, w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska. Ważną rolę w edukowaniu dorosłych powinien spełniać niniejszy „Program ochrony środowiska dla miasta Kielc”, który rozpropagowany przez środki masowego przekazu, może stać się swoistym „materiałem nauczania”. Wśród rozległych możliwości edukacji mimowolnej, skierowanej przede wszystkim do dorosłych, znaczące miejsce należy przyznać egzekwowaniu przepisów dotyczących porządku, odpadów, gospodarki wodno-ściekowej, ochrony przed hałasem. W podobny sposób należy wykorzystywać możliwości związane z wdrażaniem i sankcjonowaniem innych europejskich standardów (np. ładu przestrzennego, oszczędności energii itp.). Konieczne jest dążenie do osiągnięcia zarówno instytucjonalnej, jak również sąsiedzkiej dezaprobaty dla wszystkich indywidualnych i zbiorowych poczynań szkodzących środowisku. Powyższe zadania powinny zostać włączone w zakres działań wszystkich służb samorządowych oraz być rekomendowane innym służbom (policja, służby i inspekcje sanitarne, leśne, wodne, środowiskowe, miejskie, celne, transportowe itd.). Ważną rolę jako środek przekazu informacji w tej sferze edukacji powinny odgrywać lokalne media. Wydaje się również słuszne, by w Świętokrzyskim Programie Edukacji Ekologicznej znalazło się więcej przedsięwzięć, które aktywizowałyby dorosłych. 4. Edukacja ekologiczna w organach administracji samorządowej Dotychczasową działalność samorządu lokalnego w zakresie edukacji ekologicznej omówiono w rozdziale 3.2.10.3. W zakresie opracowywania i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej w zakresie współdziałania przy opracowywaniu i realizacji lokalnych programów edukacji ekologicznej, wynikających z Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej oraz lokalnej Agendy 21 z organizacjami pozarządowymi i instytucjami jest ona dobra. Poważnym mankamentem jest brak lub słaba współpraca w tym zakresie z Kościołami i Związkami Wyznaniowymi, zakładami pracy, przedstawicielami społeczności lokalnych. Wymaga to podjęcia działań związanych z powołaniem na terenie miasta Forum Zrównoważonego Rozwoju Kielc. Zalążkiem tego typu formy opiniującej mógłby być klub zrzeszający przedsiębiorców działających na rzecz ochrony środowiska istniejący przy Zarządzie Okręgu Ligi Ochrony Przyrody. Celem działania forum oprócz samokształcenia w zakresie prawa ochrony środowiska powinno być poszukiwanie optymalnych rozwiązań łączących ochronę środowiska, wzrost ekonomiczny i rozwój człowieka. Członkami forum oprócz przedstawicieli samorządu i biznesu winni być rzeczoznawcy z zakresu ochrony środowiska przedstawiciele Kościołów i Związków Wyznaniowych a także przedstawiciele społeczności lokalnych i mediów. Miasto dobrze realizuje zadanie polegające utrzymaniu ścisłej współpracy ze szkołami, zapewniając im warunki do prowadzenia edukacji ekologicznej. 164 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce Zapewnienie społeczeństwu dostępu do niezbędnych informacji przydatnych w procesie podejmowania decyzji dotyczących zarządzania środowiskiem omówiono w niniejszym rozdziale pkt. Edukacja dorosłych. 5. Rola organizacji pozarządowych w edukacji ekologicznej Wykaz niektórych zadań z zakresu edukacji ekologicznej zrealizowanych przez organizacje pozarządowe przedstawiono w rozdziałach 3.2.10.3. i 3.2.10.5. Działalność organizacji pozarządowych w edukowanie społeczeństwa jest bardzo intensywna. Na terenie miasta organizowane są przez nie liczne imprezy edukacyjnych z zakresu ekologii i ochrony środowiska. Wiele z tych organizacji działa w formalnej strukturze edukacyjnej, jakim jest Świętokrzyskie Centrum Edukacji Ekologicznej, realizując oprócz własnych zadań statutowych działania związane z realizacją Świętokrzyskiego Programu Edukacji Ekologicznej. Wydaje się, iż mankamentem organizacji działających w ramach porozumienia z dnia 17 stycznia 2001 roku jest zbyt słaba działalność w zakresie edukacji ekologicznej w sferze edukacji dorosłych i edukacji w rodzinie. Edukację tą należy realizować poprzez stworzenie możliwości dorosłym korzystania z literatury fachowej (np. Liga Ochrony Przyrody), rozpropagowaniu wystaw proekologicznych, giełd mineralogicznych, zachęcenie do udziału w imprezach osób dorosłych („Dni Ziemi”, „Sprzątania Świata”). Organizacje pozarządowe winny być również inicjatorami szkoleń średniego szczebla zarządzania (nadzoru) wybranych grup zawodowych, których działalność może bezpośrednio wpłynąć na stan środowiska ukierunkowane na wdrażanie idei i zasad rozwoju zrównoważonego, (np. leśników, straży rybackiej, żołnierzy zawodowych, pracowników: nadzoru budowlanego, obrony cywilnej, gospodarki komunalnej i innych pracowników przedsiębiorstw oddziaływujących istotnie na środowisko). ŚCEE powinno podjąć również działania zmierzające do zwiększenia składu Sygnatariuszy porozumienia poprzez upowszechnienie idei edukacji ekologicznej i włączenie w szeregi Sygnatariuszy porozumienia innych organizacji społecznych działających na terenie miasta Kielc, a także wejść w ścisłą współpracę ze środkami masowego przekazu, Kościołami i Związkami Wyznaniowymi oraz organizatorami wypoczynku i turystyki. W zakresie formalnym ŚCEE winno w pełni realizować §3 p.4 dotyczący składania przez Sygnatariuszy Porozumienia rocznych sprawozdań i informacji z kwartalnych spotkań dotyczących wymiany informacji nt. działalności prowadzonej w ramach Porozumienia. Program niniejszy powinien określić nową rolę organizacji pozarządowych w edukacji ekologicznej. Podstawą do określenia nowych zadań jest Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. poz. nr 873 o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 sierpnia 2003 r. w sprawie Działalności Pożytku Publicznego. W/w akty prawne stały się podstawą do powołania we wrześniu 2003 r. Konwentu Kieleckich organizacji pozarządowych. W regulaminie pracy Konwentu czytamy, iż konwent składa się z 2030 osób. W skład niego wchodzą przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz przedstawiciele Urzędu Miasta. Słusznym byłoby powołanie przy Konwencie Zespołu o charakterze doradczym i inicjatywnym (Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. poz. Nr 873, art. 5.1.4.), która opiniowałaby wnioski dotyczące dofinansowania przez Urząd Miasta przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym. Ścieżka proceduralna dotycząca dofinansowania przedsięwzięć z zakresu edukacji ekologicznej obejmuje: przygotowanie wzoru wniosku o dofinansowanie przedsięwzięcia z zakresu EE, rzygotowanie regulaminu przyznawania dofinansowania przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej ze środków własnych samorządu, wypełnienie i złożenie wniosku przez organizację pozarządową, 165 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce wybór przez Zespół ds. edukacji ekologicznej działający przy Konwencie zadań o charakterze edukacyjnym Konwent organizacji pozarządowych przy Prezydencie M. Kielc powinien wyłonić również prowadzących szkolenia - związane z nowymi inicjatywami EE, nowymi ustawami, nowymi zagrożeniami środowiska, działaniami okazjonalnymi (np. „Dzień Ziemi”). Inne, najważniejsze zadania z zakresu edukacji ekologicznej zaprezentowano w rozdziale dotyczącym zalecanych kierunków działań w celu rozwijania różnorodnych form edukacji ekologicznej wszystkich środowisk i grup społecznych. 6. Administracja terenów cennych pod względem przyrodniczym Edukacją ekologiczną na terenie Chęcińsko-Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu zajmuje się Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych. Wykaz niektórych zadań z zakresu edukacji ekologicznej zrealizowanych w roku 2002 przez ZŚiNPK przedstawiono w poprzednich rozdziałach. Oferta działań edukacyjnych realizowanych przez ZŚiNPK jest bardzo bogata. Wskazane byłoby w celu lepszego wykorzystania funduszy przeznaczonych na edukację ekologiczną porozumienie się pomiędzy ŚCEE a ZŚiNPK odnośnie organizacji imprez z zakresu ochrony środowiska i ekologii. Oprócz Zarządu Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, powołane w 2003 r. zostało Centrum Geoedukacji w Kielcach, (które ma zmienić nazwę na Geopark). Oprócz edukacji ekologicznej w zakresie głównie elementów abiotycznych, miałoby promować kieleckie rezerwaty przyrody nieożywionej – Wietrznię, Kadzielnię i Ślichowice. Rezerwaty te miałyby stać się główną atrakcją turystyczną miasta. Najważniejszym z zadań w zakresie EE jest budowa Centrum Geoedukacji na Wietrzni. Składać się ono będzie z zaplecza do organizowania wykładów na tematy geologiczne, ośrodka muzealnoedukacyjnego. Na terenie Wietrzni wytyczone zostaną nowe szlaki spacerowe, ustawione zostaną ogrodzenia, barierki i ławki oraz wyeksponowane najciekawsze miejsca. Przewiduje się także modernizacja amfiteatru na Kadzielni. Podobnie jak na Wietrzni mają tu być wytyczone nowe szlaki spacerowe, ustawione ogrodzenia, barierki i ławki oraz wyeksponowane najciekawsze miejsca. Zasadnym byłoby po wybudowaniu obiektu muzealno-edukacyjnego na Wietrzni by znalazło tam swoje miejsce ŚCEE. Wskazane też byłoby prowadzenie edukacji ekologicznej z zakresu elementów abiotycznych przez specjalistów zatrudnionych w Centrum Geoedukacji. Turystyka i wypoczynek wpływają na rozwój psychofizyczny człowieka oraz w dużym stopniu decydują o jego stosunku do środowiska przyrodniczego i kulturowego. Niewłaściwie organizowana masowa turystyka i rekreacja negatywnie oddziałuje na środowisko. Konieczne jest objęcie edukacją ekologiczną zarówno organizatorów turystyki i wypoczynku, jak i osób korzystających z tych usług. Organizatorzy turystyki na obszarach chronionych oraz organizacje zajmujące się eko- i agroturystyką stanowią grupę zainteresowaną promocją idei proekologicznych. Edukacja i informacja o środowisku powinny również obejmować ludność mieszkającą na tych terenach. Dla realizacji powyższych celów niezbędne są następujące działania: tematyka proekologiczna powinna być obligatoryjnie włączona do programów nauczania w szkołach i uczelniach kształcących na potrzeby turystyki (Akademia Świętokrzyska, Wszechnica, WSU, WSZERiT), niezbędna jest promocja szkoleń dla instruktorów, strażników i opiekunów przyrody. 7. Edukacja ekologiczna w miejscu pracy Skuteczność działań w tym zakresie wymaga spełnienia następujących warunków: wiedza o ochronie środowiska w miejscu pracy powinna być upowszechniana przez kierownictwo zakładów, specjalistyczne służby pracownicze i związki zawodowe, 166 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce włączając w to programy doskonalenia zawodowego kadry oraz elementy edukacji środowiskowej związanej ze specyfiką prowadzonej działalności, w ramach szkoleń BHP należy podejmować tematykę skutków oddziaływania zakładu pracy na lokalne środowisko i zdrowie człowieka, we wszelkich działaniach promocyjnych należy lansować technologie i rozwiązania przyjazne środowisku. 8. Edukacja ekologiczna w rodzinie Działalność edukacyjna w tej sferze realizowana dotychczas ma charakter marginalny. Ilość imprez tego typu jest zdecydowanie niewystarczająca. Szczególną rolę powinny odegrać tu szkoły różnych szczebli. Wśród zadań na rzecz edukacji w rodzinie należy uwzględnić działania dotyczące: kształtowania odpowiedzialności za własne życie i stan środowiska, lansowania postaw przyjaznych wobec środowiska przyrodniczego, społecznego i kulturowego, uświadamiania powinności i poczucia odpowiedzialności rodziny wobec następnych jej pokoleń, edukacja ekologiczna w rodzinie powinna promować nowe style życia z uwzględnieniem roli rekreacji, turystyki i wypoczynku przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska naturalnego poprzez różnego rodzaju rajdy, wycieczki oraz festyny rodzinne. edukacja ekologiczna w rodzinie powinna sprostać potrzebom ludzi specjalnej troski. 9. Kościoły i Związki Wyznaniowe Duża rola Kościołów i Związków Wyznaniowych przy kształtowaniu świadomości ekologicznej społeczeństwa powinna wyrażać się przez: organizowanie spotkań, seminariów i konferencji, wydawanie książek, broszur, materiałów pomocniczych dla księży, katechetów i wiernych, publikowanie artykułów w prasie religijnej, emisje audycji radiowych i programów telewizyjnych, homilie, odezwy i listy pasterskie, formalne studia i działalność wyznaniowych ośrodków edukacji ekologicznej. Efektywność tych działań zależeć będzie od: budzenia świadomości ekologicznej wiernych poprzez nauczanie, homilie, katechezy, ale także w praktycznym zarządzaniu środowiskiem na terenach własności kościelnych, współpracy Kościołów i Związków Wyznaniowych z instytucjami i organizacjami działającymi w sferze edukacji ekologicznej, nawiązanie bliższej współpracy między Kościołami Chrześcijańskimi a proekologicznymi organizacjami religijnymi w Europie. 10. Środki masowego przekazu Działalność środków masowego przekazu w zakresie ochrony środowiska i ekologii jest niedostateczna. Media dzisiejsze poszukują bardziej sensacji z zakresu ochrony środowiska niż rzetelnej prezentacji. W mediach lokalnych brak jest redaktorów profesjonalnie prowadzących programy z zakresu ochrony środowiska. W obecnej chwili coraz większego znaczenia powinny nabrać tematyczne programy publicystyczne i filmy popularnonaukowe o tematyce środowiskowej oraz tzw. reklama społeczna promująca działania przyjazne środowisku. Środki masowego przekazu powinny: w sposób rzetelny, bez poszukiwania sensacji, przedstawiać stan środowiska naturalnego i prezentować pozytywne przykłady działań podejmowanych na rzecz jego ochrony, pokazując również skutki (w tym finansowe) zamierzonych i niezamierzonych działań prowadzonych w środowisku. 167 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce promować style życia i zachowania przyjazne środowisku, nawiązać bliską współpracę z instytucjami i organizacjami zajmującymi się ochroną środowiska w celu zdobywania i gromadzenia informacji oraz korzystania z prowadzonych przez nie działań, dążyć do odkomercjalizowania mediów w zakresie upowszechniania wiedzy o środowisku, ograniczać lansowanie cywilizacji konsumpcyjnej, propagować Program ochrony środowiska dla miasta Kielce. 11. Badanie znajomości stanu środowiska przyrodniczego miasta Kielc i świadomości ekologicznej Przez ekologiczną świadomość społeczną (Program wykonawczy Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej 2001) należy rozumieć stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi o środowisku przyrodniczym, jego zasobach oraz zagrożeniach wynikających z działalności człowieka, a także stan wiedzy o sposobach i instrumentach sterowania, użytkowania i ochrony środowiska. Osiągnięcie oczekiwanego poziomu świadomości ekologicznej powinno prowadzić do ukształtowania się nawyków i zachowań sprzyjających realizacji założeń rozwoju zrównoważonego. Świadomość ta kształtowana jest przede wszystkim przez edukacje formalną, instytucje państwowe, organizacje społeczne oraz media. Instrumentem pomocnym w podnoszeniu świadomości ekologicznej powinien być Program ochrony środowiska dla miasta Kielce oraz realizacja programu edukacji ekologicznej, która winna objąć jak najszerszą liczbę mieszkańców Kielc. Badania stanu świadomości ekologicznej prowadziła m.in. na terenie miasta Kielc I. Fudali oraz B. Wójtowicz. W Programie ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego stwierdza się, że główne problemy i zagrożenia w dziedzinie edukacji ekologicznej to m.in. zbyt niski poziom edukacji starszych grup społeczeństwa. Wydaje się, że badania dynamiki poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa (monitorowanie świadomości ekologicznej) powinna prowadzić lokalna uczelnia wyższa wyłoniona w drodze konkursu. Badania takie powinny uwzględnić około 1000 respondentów w różnym wieku, płci i wykształceniu, zamieszkałych w różnych dzielnicach miasta. Winny być prowadzone, co trzy lata, a narzędzie badawcze winno być każdorazowo aktualizowane. 3.2.10.7. Zalecane kierunki działań w celu rozwijania różnorodnych form edukacji ekologicznej wszystkich środowisk i grup społecznych miasta W Programie ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego za najważniejsze cele edukacji ekologicznej uznano: 1. Podniesienie świadomości ekologicznej wszystkich grup społeczeństwa, polegające na wykształceniu nawyków zrównoważonego rozwoju, dbałości o stan środowiska i oszczędnego korzystania z jego zasobów, 2. Stworzenie powszechnego dostępu do informacji dotyczących problematyki ochrony środowiska. Przedstawione powyżej cele edukacji ekologicznej są także celami niniejszego programu. Cele te powinny być realizowane poprzez systematyzowanie i wzbogacanie wiedzy na temat wzajemnych relacji człowiek przyroda środowisko, oraz zagrożeń stwarzanych przez działalność jednostek, grup społecznych i podmiotów gospodarczych, a także ich skutków. Niezwykle ważne jest, aby edukacja ekologiczna objęła wszystkie kręgi społeczeństwa, przy wykorzystaniu różnych metod i środków oddziaływania. Działaniami priorytetowymi na rzecz realizacji ww. celów będą: wytworzenie grup społecznych mogących uczestniczyć w procesie decyzyjnym zarządzania ochroną środowiska, prowadzenie doskonalenia zawodowego w środowiskach kadry specjalistycznej (nauczycieli, szkolnych koordynatorów EE w zakresie metodyki realizowania ścieżki EE, 168 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce kształcenie i doskonalenie kadr samorządowych w zakresie wdrażania idei i zasad rozwoju zrównoważonego), szkolenie służb informacyjnych urzędów samorządowych w zakresie wykorzystywania informacji o środowisku, doradców metodycznych edukacji ekologicznej i „edukatorów" prowadzących EE. szkolenia średniego szczebla zarządzania (nadzoru) wybranych grup zawodowych ,których działalność może bezpośrednio wpłynąć na stan środowiska ukierunkowane na wdrażanie idei i zasad rozwoju zrównoważonego, (np. leśników, straży rybackiej, żołnierzy zawodowych pracowników: nadzoru budowlanego, obrony cywilnej, gospodarki komunalnej i innych pracowników przedsiębiorstw oddziaływujących istotnie na środowisko) szkolenia związane z nowymi inicjatywami EE, nowymi ustawami, nowymi zagrożeniami środowiska, działaniami okazjonalnymi (np. dzień Ziemi), organizacja cyklu seminariów dotyczących wdrażania polityki ekologicznej dla radnych miasta i regionu oraz ogólnopolskiej konferencji przeglądowej dotyczącej wdrażania Agendy 21. szersze włączenie w program zajęć obowiązkowych na wszystkich poziomach kształcenia zagadnień z zakresu ochrony środowiska oraz sukcesywne tworzenie sieci szkolenia fakultatywnego, udział w organizowanych olimpiadach i konkursach o tematyce ekologicznej, ciągłe usprawnianie koordynacji działań w zakresie wdrażania programów edukacji ekologicznej, prowadzenie stałego monitoringu stanu środowiska oraz usprawnianie przepływu informacji, prowadzenie i realizacja Świętokrzyskiego Programu Edukacji Ekologicznej , prowadzenie działalność Świętokrzyskiego Centrum Edukacji Ekologicznej, wprowadzenie wolontariuszy i obserwatorów do prac odpowiednich Komisji Rady Miejskiej i Sejmiku związanych z wdrażaniem polityki ekologicznej łączenie w programach inwestycyjnych treści związanych z ochroną środowiska z programem ich upowszechnienia w społeczeństwie miasta , organizacja obchodów Światowego Dnia Ziemi, Międzynarodowego Dnia Ochrony Środowiska, i innych oraz organizacja finału konkursów ekologicznych, powołanie i stworzenie podstaw działania Forum Zrównoważonego Rozwoju Miasta Kielce promocja działań proekologicznych, poprzez stworzenie atrakcyjnego systemu zachęt i nagród finansowych dla podmiotów, instytucji, jednostek samorządowych, które podejmują działania na rzecz poprawy stanu środowiska wdrażają przyjazne środowisku technologie, stosują odnawialne źródła energii z jednoczesną racjonalizacją kar dla podmiotów i instytucji łamiących przepisy, dostosowanie celów i form edukacji środowiskowej do specyfiki miasta, tożsamości lokalnej i tradycji kulturowej, a także dalsze wsparcie organizacji różnorodnych imprez i akcji promujących potrzebę racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody oraz zmiany konsumpcyjnego modelu życia, edukacja dorosłych oraz kształtowanie odpowiednich postaw proekologicznych poprzez: organizacje szkoleń, wystaw, konkursów, konferencji naukowych, imprez artystycznych, przybliżających tematykę ochrony środowiska, powszechna dostępność do wiadomości i materiałów o treści ekologicznej (publikacje, broszury, witryny internetowe, foldery), rozpowszechnienie tej problematyki w mediach, kontynuacja i rozwijanie działalności proekologicznej organizacji pozarządowych, organizacja konkursów, rajdów edukacyjnych, warsztatów ekologicznych, ogólnopolskich olimpiad, akcji, pogłębianie świadomości ekologicznej społeczeństwa poprzez działalność edukacyjną na terenach najcenniejszych pod względem przyrodniczym, kontynuacja sesji naukowych w związku z utworzeniem Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach odbytych w latach: 170 rocznica w 1966 i 185 rocznica w 2001 r., 169 Program ochrony środowiska dla miasta Kielce odniesienie do roli Staropolskiego Okręgu Przemysłowego z siedzibą Głównej Dyrekcji Górniczej w Kielcach, w programie edukacji ekorozwoju, akcesję do transgranicznego przedsięwzięcia realizowanego przez Konsorcjum „Environmental Partnership for Central Europe” tzw. „Szlaku Bursztynowego” realizowanego w Polsce, na Słowacji i Węgrzech, w program ekorozwoju Kielc i regionu o zasięgu międzynarodowym, można włączyć „Europejski Szlak Cysterski” pomiędzy Francją, Niemcami, Polską oraz Ukrainą, na bazie ośrodków cysterskich w Jędrzejowie i Wąchocku, podobny charakter w zakresie propozycji edukacji ekologicznej może mieć program zakonu Franciszkanów na bazie Klasztoru w Chęcinach nt. „Franciszkanie na rzecz ekorozwoju w Europie”, prowadzenie badań opinii publicznej, pozwalających ocenić stan wiedzy i potrzeb ekologicznych społeczeństwa, Realizacja „Programu ...” wymaga dialogu władz, społeczeństwa i środowiska naukowego. * Sporządzono w oparciu o uwagi eksperckie i środowiska ekologów. 170
